emile bernard, cezanne Üzerine anılar

7/25/2019 Emile Bernard, Cezanne zerine Anlar

1/127

Emile

Bernard

Czannl

\f Emile Bernard

eviren: Kaya Ozsezgin


2/127


3/127

Emile BernardSur Paul Czanne

mge Kitabevi Yaynlan, 1997Tm haklan sakldr.ISBN 975-533-167-0

1. Bask: Mays 1997

Kapak TasarmElvan zsezgin

Kapak ResmiKt Oynayanlar

Paul Czanne

DizgiMesut Seven

Kapak Basks

Zirve Ofset229 66 84

Bask ve CiltZirve Ofset229 66 84

mge KitabeviYaynclk Paz. San. ve Tic. Ltd. ti.

Konur Sok. No: 3 Kzlay 06650 AnkaraTel: (312) 419 46 10 - 419 46 11

Faks:(312)425 65 32nternet: www.imge.com.tr

E-posta: [email protected]
http://www.imge.com.tr/mailto:[email protected]:[email protected]://www.imge.com.tr/


4/127

Emile Bernard

Czanne zerine Anlar

eviren: Kaya zsezgin

MGEk i t a b e v i


5/127

Czanne, Aix-en-Provence yaknnda resim alrken


6/127

Czanne, Galerici Bernheim Jeune ile


7/127

Czanne:

Resim Sanatnn Tanr-BabasLa peinture n'est pas une

profession, mais un destin}

Paul Czanne

Tann-baba (Le bon dieu) tanmn, Czanne iin Ma-tisse sylemi.2 Matisse kuandan baka sanatlarn da

bu tanma katldklann ve Czanne'in kiiliinde nc birressam kimlii bulduklarn biliyoruz. zlenimcilii bir tr

n-modernizm olarak deerlendirirsek, resim sanatndakikkten deiimin tek bana ncs, tann-babasdr Czanne.

Doa resminin salt gzlemcilikle snrl olmayan, kavramsal deerlere byk pay ayran geliimini, bu devrim

ci ressama borludur Bat sanat. Etkisinin, kendisindensonra gelen hemen btn sanatlar zerinde duyumsanrolmas ve ada modern akmlara, eilimlere zendirici

bir ilev tamas, Czanne'i, sanatta bir dnya yurtta yapacak evrensellik dzeyine ykseltmitir. Napolon'u,Wagner'i, Delacroix, Chardin, Poussin ve Pissarro'yu, ya

1 Resim, bir meslek deil, bir yazgdr.2 H. Matisse, Ecrits et propos sur l'art", Collection Savoir-Hermann, Paris

1972, s. 84.


8/127

8

da kzarm patatesi, kr kokusunu, tara doasn, s

radan kadnlar ve arab seven, dostlua inanan ve btn

bunlarn tesinde, sanatna inanla bal olan Czanne'i,yaam boyunca doup byd Aix en Provence'a e

ken gizemli nedenleri tahmin etmek, hem kolay, hem zor.

Yaad yrenin doasyla resmini, grsel plnda zde

klan ayrntlarn -bu tr ayrntlar, Picasso iin de geer-liydi- bir sanat kiiliinde bunca pekimi olarak kar

mza kmas, ilgin bir olgudur. Gne ve Gney rzgr

(mistral), onun biim ynnden sapasalam resimlerinebir salk iksiri gibi ilemise, bunda, yaam toprann

pay vard elbet. Kendi deyimiyle sylersek, doulan yre, bir baka duyguya yer brakmayacak lde insan kim

liiyle zdeleir. Hele, 19. yzyln sonlarna kadar, Aixve evresinin salgn hastalklarla krlm olduunu, bunedenle de ortalama Franszn ilgisinden uzak kaldndnrsek, Czanne'i Aix'e balayan nedenlerin derinliini daha iyi anlayabiliriz. Geen yzylda Paris ile Marsil

ya arasnda ileyen trenler, bu yolu ancak onalt saattealabiliyorlard. Aix'e dorudan ulam, sz konusu olmamt uzun bir zaman. Paris'te, Acadmie Suissde okur

ken dostlar edinmiti kukusuz, onlarla yakn ilikiler kurmutu Czanne. Ancak Salonsergilerine kabul edilmeme

nin verdii bir honutsuzluk duygusu da, onun tarayakapanmasnda etken olmutu. Arkada Pissarro'nun iti

iyle, izlenimcilerin 1874'teki grup sergisine katlmt, amadaha o yllarda bile resminin bu grupla balants tartma

gtrr bir dzeydeydi. yl sonraki sergide ise, Czan-

ne'n onalt suluboyas yer alr. Ama bu serginin hemenarkasndan, Paris'i terkedecek ve Aix'e kapanarak mnzevi bir yaam srmeyi tercih edecektir. Emile Bernard'n

da anlarnda deinmi olduu gibi, resminin yaratt


9/127

9

tepkiler, onun byle bir karar almasnda etken olmutu,ilk konaklad yer, zm balarnn ve am ormanlarnn

evirdii Jas de Bouffon'daki gzel evdir. Baba basksndan uzakta, ocukluk yllarndan tand bu evre (Estaque ve Gardonne), bundan byle resimleri iin uygun birortam oluturacak ve grsel izlenimin allm btn kurallarndan koparak, kendi resmini kuraca btn malzemeyi orada bulacaktr.

Czanne'in, gnn ilk klaryla balayarak srekli resim alt bu dnem, sanatnn temel oluumlar asndan da nem tar. Tual zerine koyduu her tuun, atmosferi, , karakteri yanstc deerlerle ykl olmas

na zen gsterir. Srekli olarak ayn yrelerin peysajn aktarr resimlerine. almalarnda srarl ve kararldr. EmileBernard'a da at gibi, doa, onun iin ok karmak birilikiler yumadr; bu yuman resim yoluyla zlmesigerekir, istedii ve bekledii sonucu almak iin ayn resimzerinde, yorulup brakncaya kadar direnir, sonu ala

mazsa, bundan doan fkesini dar vurmaktan ekinmez.

Czanne'in yazgsn belirleyen tarih, 1870 olarak saptanabilir. Sava, Paris'te pekimi olan dostluklar datm, Czanne'in kolejden arkada olan Zola, Marsilya'ya

yerlemitir. Manet ve Pissarro geici bir sre iin Londra'ya gitmilerdir. Manet, orduya katlmtr. Renoir, Bor-deaux'da yaamay semitir. Yal badem aalarnn vezeytinliklerin ssledii Estaque'da, annesinin kendisinekiralad bir evde kalr bu dnemde Czanne. Sonradanyaamn birletirecei Hortense Fiquet, ona modellik

yapmaktadr.

iki yl sonra bar imzalanr. Czanne'in kendisindenalakgnll ve antsal bir kiilik diye sz ettii Pissar-


10/127

10

ro, Pontoise'a dner. Salon sergisine kabul edilmeyen ressamlarn ortak k, bu dnemdedir. Czanne bu sergi

ye, Manet'ye bir sayg iareti olarak, Modern 01ympias-n verecektir. Sanatnn Estaque ile Aix arasnda gidipgeldii, seyrek olarak da Paris'e urad, Medan'da Zolaile bulutuu bu dnem, portreci dnemidir. Einin dndakiler, tmyle erkek portreleridir. Tek bir portre zerinde, kimi zaman 150 seans gibi uzun bir almay gze

ald olur. ldoa resimleri de bu dnemden balayarak etkisini duyurmaya balar. ie ve meyve tabaklarnndengesiz biimde yerletirildii, oransz ller iinde ye-rald, dolgun ve iri meyvelerin, masa zerinde decekmi gibi durduu olaanst gzellikteki bu resimlerle,

Czanne, resminin biimsel atsn iyiden iyiye kurmutur artk. Geleneksel perspektif kurallarnn dland,nesnenin bir deil, birka adan grld bu resimlerle, kbizmin ayak sesleri iyiden iyiye duyulmaya balamtr artk.

Peysajlarda tek konu, artk Estaque deildir. Sainte-Victoire ve evresi, Chateau-Noir, Bibemus kayalklar,Tholonet yolu, onun genlik kaama yapt btn buyerler, peysajnn belirleyici gstergeleri olacaktr. Resmine zg bir mimari biimlenmektedir. Bu resimsel d

zen, Czanne'in ok sevdii Poussin'in resimlerine egemen olan ve onun deyimiyle Poussin'e zg olan uyumla

bir mukayese olana salayacaktr. Ancak Czanne'indoa resimleri, Poussin'in aksine, insandan arndrlmtr.Mutlak bir sessizlik vardr Czanne'in peysajlarnda. Gene

kendi deyimiyle, doa ona ynelmektedir ve o, doannbilincidir. Resmetmek, renkli duyumlar kayda geirmektir. ok saydaki ilikiler arasndaki uyumu yakalamaktrayn zamanda. Btn bunlar, zgn ve yeni bir mantk


11/127

11

iinde dzene sokmaktr. Ne kendisini sevmeyen Aix'inkentsoylu halk, ne onu anlamayan ailesi, ne ei (Horten

se, yalnz svire'yi ve limonatay sevmektedir), ne deL'Oeuvrde, onu mesleinde diki tutturamam, o nedenle de baarszla yazgl olmakla sulam olan Zolaumurundadr. Zola'ya sert bir mektup yazarak, onunla ilikisini kesecek, 1886'dan sonra da onunla bir daha grmeyecektir. Gney yaamnn yalnzl iinde Monet veRenoir -ve kukusuz Emile Bernard- gibi dostlarn kabuletmekle yetinecek, var gcyle alacaktr.

nlenme mutluluunun Czanne'i bulmas, ilerlemibir yanda, 1895'tedir. Bu tarihte, nl koleksiyoncu Am-broise Vollard, onun sergisini dzenleyecek -ilk sergisidir bu- ve ondan birka resim satn alacaktr. Bernard'nanlarnda da deinmi olduu gibi, artk kadnlar soyupkarsna oturtacak bir ya geride braktndan, resimlerinde model kullanmamaktadr. Ykananlar ve Kt Oynayanlar gibi byk kompozisyonlar, bu dnemin rn

leridir. 1900'l yllarn banda, kendisine byk bir saygyla bal olan rencisi Emile Bernard'a syledikleri veyazdklar, yllarn iinden szlerek sekinleen gr venerilerini kapsar. Ustasn daha yakndan tanmak iin,onunla yakn ilikiler gelitirmi ve onu yakndan izlemi

olan Emile Bernard'a, Czanne'in syledikleri deil yalnz, byk bir ustann yaam biimi ve insan olarak tad nitelikler de bu kitapta okurun ilgisini ekecek veBernard'n dikkatli bir gzlemcilikle tuttuu notlarda, okur

bir ustann intim anatomisini bulacaktr.

Emile Bernard'n Paul Czanne zerine anlar, RainerMaria Rilke'nn ilk kez 1944'te baslan ve ei heykel sanats Clara WesthofPa 1907'de, yani Czanne'in lmnden

bir yl sonra, Salon d'Automnda. grd yaptlar ze


12/127

12

rine gnderdii mektuplar3 akla getiriyor. Ancak EmileBernard'n anlarndaki tanklk, Rilke'nin mektuplar iin

sz konusu deildir. Rilke, Czanne'in resimlerinden yolakar, izlenimlerini aktarr, raklk dnemini, ustas C-zanne'n yannda geirmi, onun deneyimlerinden yararlanm olan Emile Bernard ise hocasnn kiiliinde, gelecee ynelik klar ilk kefedenlerden biridir. Czannezerine ilk yaamyksel denemeyi kaleme alan odur.

Elinizdeki anlar demeti, Emile Bernard'n 1904'te, C-zanne'n lmnden ksa bir sre nce, ustasn daha yakndan tanmak iin Aix'e yapt bir ziyareti, orada ressamn yannda, yaamna tanklk ederek geirdii gnlerinizlenimlerini, 15 Nisan 1904-21 Eyll 1906 arasnda C-zanne'n Emile Bernard'a mektuplarn, sanatnn lmnden yaklak on be yl sonra, Bernard'n Aix'i ikinciziyaretiyle ilgili nostaljik yorumlarn ve gene 1904'te, Aixdolaylarnda yal ustayla yapt bir gezi srasndaki syleiyi kapsamaktadr. Czanne'in teknii ve anlatm bii

mi konusunda, Emile Bernard'n yorumlar da kukusuzkitabn ilgin blmleri arasnda yer almaktadr.

Emile Bernard ad, bilindii gibi, Czanne'in ona yazd 1904 tarihli bir mektubundaki nl yorumuyla geerdaha ok. Doa grntlerinin, geometrik-hacimsel bi

imlere dntrlebilecei savn ieren bu yorum, genebilindii gibi, zamanla bir porte-parole nitelii kazanmtr. Bernard'n anlar, bu yorumu biraz daha amakta,sanatnn grlerine aklk getirmektedir.

Emile Bernard (Lille, 1868-Paris, 1941), bu kitaptan da

anlalaca gibi, dneminin ilgi eken bir ressam olmaktan ok, o dneme tanklk etmi, Czanne'in yan sra

2 Rainer Maria Rilke, Lettres sur Czanne", Seuil 1991.


13/127

13

Gauguin ve Van Gogh gibi baka sanatlarla yakn ilikiler gelitirmi, Renovation Esthtiqueadl bir dergi yaymlam olan gl bir sanat yazardr. Resimledii iir kitap

laryla, illstratrlk izgisini pek de amam olsa bile,bu yazarlk yeteneini, Czanne'a ilikin anlarnda ortayasermekten geri kalmyor.

Anlarda dikkatlerden kamayacan sandmz nemli bir nokta, Emile Bernard'n geleneksel usta-rak iliki

sinden kaynaklanan bir vefa duygusuyla rl anlatmdr. Anlarn hemen her satrnda kendini gsteren bu anlatm, usta bir sanatnn gcne tanklk etmi olmannda bir kant olsa gerek.

Kaya ZSEZGN

Ankara, 1995


14/127


15/127

Yayncnn nsz

Bu kitabn yazan, yaamnn yirmi yln Paul Czan-

ne'n tutkulu bir hayran olarak geirdi. Sanatnn henzyeterince tannmad, kastl yaklamlarn, krc tavrlarn sz konusu olduu bir dnemde, Paris'te, Clauzel Sokandaki kk bir dkknda yaptlarnn grlebildiiCzanne, o yllarda, byk bir heyecanla oluturduu veaz sayda rettii bu yaptlarna ynelik umursamaz tu

tum karsnda fkeli bir glmsemeyle yetiniyor ya dasuskun kalmay yeliyordu. Oldum olas Czanne, resimlerinin ilgi toplamas iin herhangi bir giriimde bulunmaktan ve yank uyandracak bir tavrdan uzak durmuturhep; eletirmenlerin suskunluu, dostlarnn nemsemez

tavrlar, ada ressamlarn bilisizlikleri, onu her zamantiksindirmitir.

Oysa bugn her ey deimitir. 1889'a doru E. Ber-nard'n Hommes d 'Aujourd'nufde1yazd kk birer tantma yazs, ustasna sayg anlam tayan bir ilk k,

Czanne'in ilk dnemine ilikin yaptlar iin bir tr yolac oldu. Sonradan etkisi olduka geni bir evreye ya

1 Paul Czanne, E. Bernard, Camille Pissaro'nun portre-deseni eliinde, Vanier, 19 quai Saint-Michel, Paris.


16/127

16

ylacak olan ressama, kk bir sunu gibi grnr bu yaz. Aix'de, kimsenin gitmeyecei ya da gitmeyi gze ala

mayaca bir yerde almay semi olan Czanne'in yaptlarn grebilmek de olduka zordu o yllarda. ok hzl geen bu dnem hakknda tek bilinen ey, kendine snak olarak dkknn semi olan yce gnlde Bre-ton'lu Baba Tanguy'nin anlattklarndan ibarettir. Demekoluyor ki, yaptlar kendi zerinde yeterli bir stnlk

duygusu ve saf bir ruh etkisi yaratm olan ustasna yaklarken, alakgnll tavrn ve rakln tehlikeye sokacak herhangi bir fantastik tasarma gerek duymamaktadryazar burada. En azndan o yllarda, E. Bernard'n yaklam byle deerlendiriliyordu. Tek istedii ey, mutlak

hayranln eken bu ustann peinden gitmekti. Onu,ilk hocam diye isimlendirecektir bundan byle. Ancak,

bir yirmi yl sonra, 1904'te Msr'dan dnerken, Marsilya'da gezisine ara verdii bir srada, Aix'e yakn bir yer seer, bylece bir zamanlar ziyaret ettii Aix'i yeniden gr

m olur. Bu konuda bir rkeklik duymaz, sylemektenekinmeyelim, kendini hocas karsnda ikinci konumdakalm biri olarak hissetmez.

Bugn Paul Czanne yaamyor artk, rencisi de iyiden iyiye yalanmtr. Sanatn ileri dzeye gtrecek ni

ce abadan sonra, rakl am bir sanat olarak, vaktiyle ustasna gnl holuu iinde duymu olduu hayranl, daha aza indirgeyecek bir konumda grmektedirkendini. Geleneksel ve btnsel bir sanata olan inancn,

bir dizi aratrmayla gelitirmi durumdadr. Gereklie

ulamay, yaamnn temel amac saymaktadr; Michel-Ange, Raphal, Titien, Rubens ve Rembrandt gibi sanatlarn yaptlarn, grkemli btnlkleri iinde tandktanson-ra, sanatn, imgelem iinde doalln yanstlmas ol-


17/127

17

duunu bilmektedir nk.

Bilmektedir ki, yaam biimlendiren ruhtur; btn ku

ramlar, soyut dnceler ve kavramlar, eninde sonundasanaty yaamdan koparr. El ustal, birikim ve meslekdrts olmadan da bir yere varlamaz kukusuz. Sanatntemelindeki deimez yntemlere dayanmay yelemektedir bu nedenle; paradokslardan, bilgece olsa bile, zek

oyunlarndan uzak durmakta, byk gelenei olumsuzynde etkileyecek bu oyunlara ilgi duymamaktadr.

almakla gerekleebilir her ey. Bu gerei onaanmsatan Cezanne'dr. talya'da, Flandr lkesinde ve Is

panya'da daha nce grdkleri, ona, bu yolda inandrc

etkiler yapmtr. Salt yapmak istedikleriyle deil, yaptklaryla srp gelmektedir almalar. Cezanne'n btnyaptn zmlemek deildir onun amac; Cezanne'danyana olmak ya da Cezanne'a kar olmak, bu konuda biryargya varmak da deildir istedii. Baka ressamlarn Ce

zanne'a kmser bir gzle baktklarn sk sk bize anmsatr E. Bernard. Ancak byk ustasna her zaman iindesakl tuttuu sayg, bunlar aa vurmasna pek de izinvermez. Cezanne'da hayranlk duyduu ey udur: zgnbir yapt ortaya koymaktaki yetenei, btnlk iindekigc, renklere degin iirsellii, anlatm biimi, doay

inceleme konusundaki direnli tutumu ve kavrayc birduyuruyla kendini aa vurmas. Bu konularda konumak iin yetkilidir artk. O nedenle elimizdeki kitap, Ce-zanne'n, genellikle saptrlm olan etkisi zerine kalemealnm bir almadr. Onun peinden gidenlerin byk

bir ounluunun, gerekte onu tanmadklarn, bilgednyasna giremediklerini gstermeye alacaktr bu kitapta yazar. Ustasnn gerek niteliini ortaya koymakiin, buna gerek duymaktadr. eliki, byk lde,


18/127

18

onun yeniletirici, namuslu, yardmsever eiliminin yanlyorumlanmasndan kaynaklanmaktadr. Onun sahip oldu

u yksek dzeydeki deerlerin, zgnlkle ilgisi bulunmadn sanmakla da ilgilidir bu eliki. Czanne'in dnceleri, bu gerein kavranmasnda etkili olacak ve enazndan, dmanlarnn hmna urayan yeniliki katky,

bir kez daha gndeme getirecektir.

Ayrca bu anlarn yazar, bir ay boyunca Czanne'labirlikte olmann izlenimlerini, gazetecininkine yakn birbellekle yanstm olduunu da ummak ister. Burada szkonusu olan kii, yani Czanne, kendisine seyrek yaklam kiilerce, yeterli biimde tantlmam ya da yanl yorumlanm bir sanatdr. O nedenle, her eyi sylediiniileri srmesek bile, birok eyi gndeme getirdii kansndadr yazar. nk kitapta, duyan bir yrek, sevmesini bilen bir insan doas vardr. Ne olursa olsun, onun

bu yaklam, bugn belki bir sanatdan ok, bir insaniin gerekli olabilir. Yazar burada, dzensiz, srad, frt

nal bir karakter izmektedir; bu karakterin arkasnda, iyiyrekli bir insan vardr ncelikle. Burada ktlk, karhesaplar ve krclkla karlam olanlarn yapt gibi,insanlardan kaan ve gizlenen Czanne'in yerini, bu iyiyrekli insan alr.

(1925)

Aix'e Var

Gzel bir deniz yolculuundan sonra, 1904 ubatnda

Marsilya'ya varmtk. Bu kent, iinden geldiimiz Msr gneinin batan karc etkisini srdren bir kla ykanyordu sanki.

En azndan bir ay var ki, len saatlerinde souk hava


19/127


20/127

20

imdi Paris'te nlenmi olup, Aix'in adn ycelten byk bir ressam tanyor musunuz?

Gzler, dnceli baklarla, bir sre tavanda gezdiriliyor, ama yant gene umduum gibi olmuyordu. Tramvaygrevlisi de Paul Czanne ad zerine hibir ey bilmiyordu. Kendisine, aklamalarnda yardmc olabilir dncesiyle Pissaro'nun Czanne portresini uzun uzun gsterdi

im halde, bana hibir yant veremiyordu. Aix'e vardmzda, doruca katedrale giden yolu sormaktan baka birey kalmyordu geriye.

At yarlarnn yapld gzel aalarla evrili bykalan, scak sular yosunlu havuzlara dklen emeleri,

sessiz ve aristokratik cepheleri klasik karyatid heykellerlessl otelleriyle kk Aix kenti, zerimde ok ho bir etki uyandrd. Eski ustamn ruhu, buradaki itenlik kokanatmosfere sinmiti sanki. Dolambal dar sokaklar ve ahap atl belediye binasn getikten sonra katedrale ula

tm. Orada dinsel bir inan gizleyen, kabaca yaplm s-fiyane aziz figrleri, zerimde hep Czanne'i artncetkiler yaratt. Onun halktan kiileri konu alan portreleri,

bana hep bu safln bir yansmas olarak grnmtr.Bu aziz figrleri, bilmem neden, bende neredeyse imdiyaplmasna taze bir izlenim uyandrd. evrenin ses

sizliini adm sesleriyle bozan ve buraya ok seyrek urayan kiileri yeniden dnmeye yneltti beni bu nedensellik. Birbirini izleyen yantlar ise gene olumsuzdu. Aix'-de hi kimse tanmyordu ya da tanmaz grnyordu Paul Czanne'i. Daha imdiden umutsuzlua dmtm ki,

beni izliyormu gibi, bir evin sundurmas altna gelip duran ve eikte dikilerek, benim gibi, katedralin nndekiyal aziz figrlerini incelemeye koyulan biri iliti gzme. Czanne'i, ona da sordum, fakat o da bana teki


21/127

21

lerden daha fazla bir ey sylemedi; sonra birden yeni birey anmsam gibi yle dedi: Belediyeye bavurmaktan

baka bir zm yolunuz yok. Eer bu kiinin ad semenlistesinde geiyorsa, adresini size vereceklerdir. Yne*timsel yollar bilmediimden, bu kadar basit bir zmaklma gelmemiti. Bu akll adama teekkr ettim ve Aix

belediyesinin yolunu tuttum. ki adm tedeydi belediye,katedrale ynelirken onun nnden gemitim. Belediye

den, Bay Paul Czanne'in 19 Ocak 1839'da Provence'da,Aix'de doduunu ve Boulogne Sokanda 25 numaradaoturduunu arabuk reniverdim.

Ksa bir sre sonra, verilen adresteydim. Atlye ile birarada basit grnl bir evdi buras. Kapnn her yanndan ziller sarkyordu. Plaket zerindeki yazy okudum:Paul Czanne. Aradm yer burasyd. Yirmi yl srenzlem, sonunda buluma ile noktalanyordu. Korkarakaldm kapy, kap kendiliinden ald. Ssl camlar,

bir baheye bakan ve duvarlarnda sarmak motifleriyle

kapl hallarn yer ald bir koridorda buldum kendimi.nmde geni bir merdiven vard; basamaklarn kmaya

baladm. Birkan km ya da kmamtm ki, yal biradam karma dikiliverdi. Bol bir pelerin vard stnde,

bir yannda da avc antas tayordu. Zorlukla atyordu

admlarn. Kamburumsuydu. Yanna yaklaarak, Pissaro'-nun portresindeki kiiye pek de benzemeyen, ama nedense benim eski ustam olduunu sandm bu adamasordum: Bay Paul Czanne'i aryorum, bana yardmcolur musunuz ltfen? Geriye doru bir adm att, koltuuna oturdu, apkasn karp selamlad beni, byleceak aln ve yalanm yz izgileri iyice kt ortaya. Czanne benim, ne istiyorsunuz? diye sordu.

Ziyaretimin nedenini anlattm ona, eski ve uzun bir


22/127

22

gemie dayanan hayranlmdan sz ettim, onu daha yakndan tanmak istediimi, kendisini bulmann hi de ko

lay olmadn ve Kahire'den geldiimi syledim. Btnbu sylediklerim, onu artm grnyordu. Meslektaz o halde..." dedi bana.

Czanne gibi bir ustann karsnda, kendimi ressamolarak tantmam yakk almazd. Haydi ekinmeden sy

leyin, ressamsnz deil mi? dedi. ok kararl gibi grnse de, sesi yumuak bir etki yaratyordu. Ayrca konumatarznn gneye zg oluu, hecelerin garip bir biimdevurgulanmasna yol ayor ve bu kabaca safla, biraz gln bir hava katyordu. Adm yeniden sorduunda, biraz

yksek sesle sylemitim: Ah siz Emile Bernard'snz...Benim hakkmda kitap yazan sizsiniz demek, biyografiyazarsnz o halde... Kitabnz dostum Paul Alexis, birsre nce gndermiti bana. Kitab ona veren de Signac'-t. Sizin kim olduunuzu renmek istediimde, bir bi

yografi yazar olduunuz sylenmiti. Ama siz daha okressamsnz yle deil mi? Hep byle olur zaten, sevimlimeslektalarnz sizi ad-san bilinen kiiler dzeyine yk-seltiverirler bir anda. Benim bir diyeceim olamazd bukonuda. Ne var ki Czanne, aradan geen zaman iinde,

bir gerei unutm u grnyordu: Onun ateli bir hayra

n ve zorlu bir savunucusuydum, dahas, elinden kan iler, rencisini giderek daha ok ilgilendiriyordu.

Bu konumamz, merdiven basamaklarnda gerekleiyordu. Yal ustamsa, daha imdiden almak iin yola

koyulmak istercesine acele ediyor gibiydi. Onu alrkengrmeyi ok istediimi syledim ve kendisiyle atlyesinegitmeme izin verip veremeyeceini sordum: Ben de oraya gidiyordum zaten, birlikte gidelim dedi bana.


23/127


24/127

24

kompozisyonun kenarnda kesinde iekler gze arpyordu. Ama elle yaplan ikinci derecede katklar, talyan

tarznda ve olduka da ustacayd. ite resim, dedi Czanne, resim bundan daha zor deil. Btn sanat bu paravann zerinde... Krmz toprakla yeni allm bir bstvard minenin zerinde, ona baktm grnce bsttensz etmek istedi Czanne: Solari'nin bir bst bu... Zavallnn biridir bu heykeltra, sadk bir dostumdur... Onaher zaman, Gzel Sanatlar Okuluyla kafasn fazla kartrmamasn sylemiimdir. O da bana, bu konuyu fazla amamam iin sk sk ricada bulunur. Bir keresinde yledemitim ona: Bilirsin, iimden ne gelirse onu sylerim,yapmackl sevmem. Sen gene bildiini yapmaktan vaz

geme... O da, benim gibi bir irkefe bulamak istemediinden, bu konuyu bir daha amad. Umut krc bir ey

b u ... Kk bst eline ald, baheye gtrd, bir deme ta zerindeki kaideye fkeyle oturttu, sonra da yksek sesle aptalca bir i dedi, bst akltalan arasna

frlatp att. Benim Aix'de bulunduum sre iinde, bst,atld yerde, zeytin aalarnn altnda, gnein scaylaatlayp dald zamanla.

Atlyeye kmadk. Czanne, holden bir karton ald vebeni resim alacamz yere gtrd. Buras iki kilomet

re kadar uzaklkta, onun her zaman ilgisini ekmi olan,suluboya ve yalboya pek ok resmine konu oluturanSainte-Victorie dann eteinde bir vadiydi. Manier denen utanmaz adam geldi buraya, diye konutu ykseksesle, niyeti baka lkelere sabun retmekmi... Konuy

la ilgili olarak, gnmz endstri dnyas zerine grlerini sralamaya balad. Her ey, her gn biraz daha ktye gidiyor, diye mrldand kzgn baklarla, u yaamdenen ey korkutucu... Onu, almas srasnda rahatsz


25/127

25

etmekten ekinerek, le yemei iin Aix'e dndm. Daha sonra konumamz kaldmz yerden srdrmek ze

re yanna dndmde, saat akamn drdyd. zerineresim alt kartonu ieri koyduktan sonra, beni tramvay durana kadar uurlamak istedi. Ertesi gn geleceime ve len yemeinde birlikte olacamza sz verdim.Onunla birlikte olmaktan honut olduumu syledim. Eski ustamn, bundan byle artk dostum olacan dnmekten mutlu oldum.

Aix'e Yerlememiz

Ertesi gn, bir aylna, bir ailenin yannda kendimeyer bulmak iin, sabah erken saatlerde Aix'e vardm. Birka yere bavurdum, sonunda, mutfak masraflarm dakarlayacak eski bir iletmede kendime ok gzel bir odakiralamaya karar verdim. Geni minesi olan, duvarlarnda XVIII. yzyla ait panolarn sraland, iinde orta

dzeyde bir beeninin rn olduunu sandm sofra takmnn yer ald gmme dolapl bir odayd bu. Kapaklar hep ak duran bu dolap, bana XV. Louis dneminin birgravrne bakyormuum izlenimini vermitir her zaman.Japon sanatna zg duruluktaki porselen tabaklar ve

komposto kseleri arasnda, karmak silmeli bu yksekkapnn altnda, bu dnem ressamlarnn izmekten holandklar ince yapl bir hizmeti kz canlanmtr hepgzlerimde.

Kira szlemesini imzaladm, ev sahibi Bayan S.'nin ya

nndan honut ayrldm. Saatin onbir olmasn beklerkenmzeye gittim, ancak mze kapalyd; iini grebileceimi dnerek katedralin yolunu tuttum bu kez. Katedralin, Flaman hallaryla ssl koro blm ilgimi ekti; b


26/127


27/127

27

dum. O zamanki saf yapm, her eyin daha fazlasnda gzm olmay engelliyordu, bilmediim eyleri renmeye

yatkn bir tutumum vard. Zola, kolejden arkadamd.Birlikte Arc'a giderek eleniyorduk. iir yazyordu Zola, ozamanlar. Latin ve Fransz ozanlarnn etkisi vard iirlerinde. Ama ben, Latincede ondan daha ndeydim. Budilde bir metin kaleme alacak kadar da birikimim vard. Oyllarda Yunanca ve Latince gzde uralard. Konuma

mz, modern eitimin eksikleri zerinde younlat. Dahasonra da Horace'dan, Virgile'den, Lucrce'den alntlar ya

parak konumann akna brakt kendini Czanne: Evet,ne diyordum... Paris'e gittiimde Zola -imdi hayatta olmayan Bail'deki arkada iin yazd Claude'ur tirafm

bana adamt- Manet ile tantrd beni. Bana kar iyidavranan bu ressamdan ok etkilendim; ancak benim ocukluumdan gelen ekingenliim, onunla sk grmeme olanak vermedi. Zola da, n yaygnlap gelitike,daha kyc olmaya balyordu. Benimle olan dostluunu

da hatr iin srdrdn sanyordum. yle ki, onunlayzyze gelmekten kaar oldum, uzun sre onu aramakgereini duymadm. Gnn birinde LOeuvregeti elime.Bizim kuak hakkndaki iten grleri, beni mthi heyecanlandrd. Ama pnun tesinde, ok kt bir kitapt bu,yazdklannn ou da yanlt. Kendine ve bana arapdoldurdu Czanne, konumamz da bylece srd: Baknz dedi, aramzda kalsn, geceleri arap oka iilir. Hemehrim Daumber, ok ierdi; hangi byk ressam onsuzyapabilir ki...

Yemekten sonra, kent dndaki atlyeye gittik. Kendine ait bu alma ortamnda, bana tablolann gsterdi nihayet; gn n kuzeyden alan ve yukardan aydnlatlan, duvarlan gri renkte zamkl boya ile kapl byke bir


28/127

28

odayd buras. Bu tr bir aydnlatma beni olduka rahatsz etti. nk dardaki aalarn ve kayaln glgesi,

ierdeki boyal tm nesnelerin zerine dyordu. ylesrdrd szlerini Czanne: Artk insann her istediinigerekletirmesi olas deil. Burada kendi bteme gre

bir yer edindim. Mimar, benim istediim eyleri yapmayayanamad. ekingen, bohem adamn biri olduumu aka syledi yzme. Benimle dalga geiyordu sanki. Bana

yaraan, kendi keme ekilip almaktr. Bylece enazndan, kimse beni iimden alkoymuyor... Yllarn ypratt eli ve derisi krm parmaklaryla umursamaz biriaret yapt.

Bir dou hals zerinde kafatasn gsteren bir resimdi alt. Her sabah, saat altdan on buua kadar,

bir aydan beri aralksz srdrmekteydi almasn. Birtr yaam kural gibi benimsemiti bu alma temposunu: ok erken uyanyor, mevsim ne olursa olsun atlye

sinin yolunu tutuyor, belirledii saatler arasnda alyor,yemek iin Aix'e gidiyor, hemen arkasndan da peysajaya da kendi setii konularna almak zere atlyesinednyor, akamn beine kadar bu youn almasn srdryor, daha sonra da akam orbasn iiyor ve derhaluyumak zere yatana ekiliyordu. Onu zaman zaman,

hakknda hibir ey duymak istemedii almalarndantr yorgun grdm oluyordu. Ama ertesi gn, btncanllyla yeniden almaya koyuluyordu.

Kafataslarn alt resminin nnde, bu, bana inti

har dndryor, demiti bir keresinde, gerekletirmeye bal... Belki o da olur bir gn, ama yam oldukailerledi, bu tr sonlu bir giriime gerek kalmadan lebilirim: Venedikliler gibi... Hemen sonra da, ilerde sk sk


29/127

29

deinecei konuya dnyordu: Bouguereau5 Salonu'nakabul edilmeyi isterdim. Ama ok iyi biliyordum ki, bunu

srdrmem olanakszdr. Ayrca sanat, bu tr bir abaypek de gerektirmez... Gnn geerli atlyelerinden birinde, hoca olarak ders veriyor olabilirdi bugn Czanne;

bu tavr dnsz bir doruluu savunmak anlamna gelecekti. zgnlk, sanatnn anlalmasna engel deildir.Bu, bir anlamda da, yaptn yetkinlikten uzak olmasyla ilgili bir durumdur. Aktr ki, byk ustalar, zgnl ihmal etmezler hibir zaman. Onlar iin, yapt oluturan el,yetkin olduu oranda, hatta ondan daha fazla, kiiseldir.Sanatta en byk tehlike, zgn olacam diye, gerekliiaynen yanstmaya kalkmaktr. Yanstc olduka, zgnl

salt bu ynde grdke, yaamdan kopup bir merakduygusuna kapldka, ancak sayl birka sanatya yneldike, ounluun beenisine gre yapt retmi olursunuz. Doayla, kiisel yaratmla ve sanatn kurallarylasnrl bir iliki iinde olmaktr nemli olan.

Yeniliklerden olabildiince esinleniyordu Czanne, yetenekleri, salt kendine zg deerlerden kaynaklanmaktayd, ama sanatnn mant doalla dayanyordu. Olduka da karmakt bu mantk. ylesine ki, alma yntemi son derece g koullarda gerekleiyor ve onu, ki

mi zaman alamaz duruma sokuyordu. Gene de sanatyaps, zellikle amalanm bir ey olmasa da, daha zgr olmaya ynelikti. Aratrmakt btn abas. Gzellikyaratmak deildi amac, gereklii ele geirmenin peindeydi. Doalama verilerini bastran sonsuz bir erke sahipti. Neredeyse bir gszlk anlamna gelebilirdi bu.Ama bu anlamda bir gszlk, onun iin sz konusu

5 William Bouguereau (1825-1905) Fransz ressam. ok ustalkl birakademizmin uygulayclan arasnda yer alr, (.n.)


30/127

30

olamazd. Ar lde yetenekliydi. almasn gerektiren nedenler konusunda ve dncesini boyutlandrmak-

ta, ileri aamalara varmak istiyordu. En iyiye varabilmekiin, ok gbeenir bir yaps vard. Saltk olan hibir eygeerli olmad onun sanatnda. Hep kendine zg bir eyi gerekletirmekten yana oldu. Bu tutumu nedeniylede, bize hep ustaca iler sundu.

Aix'de kaldm srece, onun bir vasiyeti olarak yorumladm kafataslarn konu alan bu tablo zerindeinatla almasna tank olmam da, bu ynyle ilgilidir.Tablonun biimleri ve renkleri, hemen her gn, durma-macasna deiti. Atlyesine son gidiimde de, artk sonnoktay koymu olduuna inandmdan, tabloyu sehpadan kaldrd. Onun tablo zerindeki etd yntemi, elindefra, derin bir dnce eylemine dayanmaktayd. Bunungerekten de byle olduunu biliyorum.

Az nce kurup yerletirdii mekanik resim sehpas ze

rinde, ilk bakta seilmesi zor figrlerden oluan ve ykanan kadnlar konu alan byke bir tual de yer almaktayd.Tablonun deseni, pek de alk olmadmz bir trde grnmt bana. Cezanne'a, bu desenleri izerken, modeleneden bal kalmadn sordum. Tabloyu yapmak iin, birkadn soymaya, yann uygun olmadn syledi bana;

kadn soyup resmini izmesi iin, elli yalarnda birini model olarak kullanabilirdi ancak. Bu yata bir kadn Aix'de

bulmak ise neredeyse olanakszd. Resim kartonlarnn bu

lunduu yerden, genlik yllarnda, Academie Suissedealt desenlerini karp gsterdi bana: Bu desenlerim

den, resimlerimde yararlandm hep, dedi, ama hibir zaman yeterli olmad bunlar. Ne var ki, geldiim bu aamada

bana k tutuyor desenlerim. Buradan, onun btnylekendine zg bir beeninin peinde olduu sonucuna var


31/127

31

dm; iki nedenden kaynaklanyordu bu tr bir bamszlk:

Bunlardan biri, kadnlarla yzyze gelmekten kanmas,

teki ise, dinsel kkenli bir ekingenlik duyuyor olmas.Kk bir tara kentinde, plak model kullanmann, skan

dal yaratabileceinden kuku duymaktayd. Atlyesinin

duvarlarnda, asilerinden karlarak kurumaya braklm

peysajlarn ve tahta zerine elemanlardan oluan ldoa

resimlerinin-bugn, hangi ressam, bu elma desenlerini, buderece gereklikle yanstabilir?- dnda, Thomas Coutu-

re'n6 Orgie Romaine tarafndan ekilmi bir fotografsi,

Eugne Delacroix'nm7 bir kk resmi Clge Agar), Dau-

mier8 ve Forain'in9 birer deseni dikkatimi ekti. Coutu-re'n, Czanne'in ok sevdii bir ressam olmas, bende

srpriz etkisi yaratt. Ama haklyd Czanne: Couture'n

gerek bir usta olduunu, birok parlak renci yetitirdiini bilirdim teden beri. Onun yetitirdii renciler arasn

da Manet10 ve Puvis de Chavannes11 gibiler vard. Czan-

6 Thomas Couture (1815-1879), Fransz tarihiyle ilgili konulardaki resimleriyle tannr. Manet'yi etkilemitir, (.n.)

7 Eugne Delacroix (1798-1864), Fransz ressam. Fransa'da romantikresmin balca temsilcisi. Renki anlayta Paris'te uygulad duvar resimleriyle tannr. "Dante ile Virgile, Scio Krm, Cezayirli Kadnlarve Halka Yol Gsteren zgrlk" balca yaptlan arasndadr, (.n.)

8 Honor Daumier (1808-1879) , Fransz ressam, litograf ve heykel sa

nats. Marsilya doumludur. Politik ve toplumsal konulu resimleriyletannr, (.n.)

9 Jean Louis Forain (1852-1931), Fransz ressam, desinatr ve gravr sanats. Resimlerinde Degas, Manet ve Daumier ile yaknlklar sezilir,(.n.)

10 Edouard Manet (1832-1883), Fransz ressam. Klasik ustalardan vezellikle de spanyol altn ann (17. yy.) ressamlarndan etkilenmi,

bu arada izlenimci resim ynnde almalar yapmtr. Krda lenYemei, Olympia nl yaptlan arasndadr, (.n.)

11 Puvis de Chavannes (1824-1898), Fransz ressam. Simgeci resmin ncleri arasnda yer alr. Kompozisyon uyumunun n planda deerlendirildii duvar resimleriyle tannr, (.n. )


32/127


33/127


34/127

34

Ilnmayacan dnerek sabrszlanyor olmalyd. C-zanne'a, yeni evime yerleir yerlemez, kendisini yeniden

ziyaret edeceime sz verdim. Biliyorsunuz, sizi grmekiin geliyorum dedim. Elimi skt, tren hareket eder etmez, akam orbasna yetimek iin admlarn sklatrd.Rzgrn dalgalandrd pelerini iinde, soka dnnce-ye kadar gzlerimle izledim onu.

Darda, Atlyede ve Evimizde Yaam

Bayan S.'nin dairesini kiraladmz apartmana yerlememizden iki gn sonra, Czanne bizi evine davet etmive kent dndaki atlyesinde, paravanla ayrlan bir blmede alabileceimi sylemiti. Fakat onu rahatsz ede

bileceimi dnerek, bu nerisini kabul etmemitim. Birlen sonrasnda, atlyesini gezerken, sehpa zerine tua-lini yerletirip paletini hazrladktan sonra, benim atlyeden kmam beklemiti nk. Ben de sizi rahatsz edi

yorum demek zorunda kalmtm. yle demiti bana:Ben alrken birinin beni izlemesinden gocunmam. Gene de birinin nnde kendimi yeterince rahat hissede-mem. Sonra da bana yerel meraklarndan sz etmiti. Paris'te, gazetelerde adn grdkten sonra, o zamana kadar

kendisini nemsememi olan kimi kiiler, onu arayarak,tanmak ve almalar izlemek istediklerini sylemilerdi.Gzlerini aarak, onlar aslnda, benim hatalarm bulmakiin geliyorlar, demiti, ya da benden bireyler araklamakistiyorlar. Fakat bunun gibileri, bamdan savmmdrhep. Hibiri, ama hibiri (giderek artyordu fkesi) banakanca takamayacak...

Deerli ustam alrken izlemek, en byk isteimdikukusuz. Ama bu konuda fazla srarl davranmadm do


35/127

35

al olarak. Davetsiz bir konuk olduumu bana sezinletecek bir davranta bulunaca korkusuyla vazgetim bu

dncemden. Yirmi yl gibi uzun bir sreye dayananhayranlm dile getirmek iin gelmitim Aix'e, ziyareti

min byle iten bir nedene dayand konusunda kukuduymayacandan emin deildim. Kent dndaki evindenbana bir yer vermek isteini, bu nedenle kabul etmitim

nce. Bir ldoa resmi almak zere, odamzn bir kesinde hazrlk yapm ve titiz bir almaya koyulmutum. Farketti Czanne bunu, almam grmek istedi.Dostu Paul Alexis ona, Signac14 trnde, kk fra tu-

lanyla alan iyi bir ressam olduumu sylemi ve onu,buna inandrmt. Benim, resim dnda, bir baka uram olmayacana kesin inanc vard artk. Salt bir biyografi yazar olmadm konusundaki bu inancn pekitirmek iin, bir gn, lene doru Bayan S.'nin apartmannda kiraladm daireye geldi. yi desen izmeyi ve resimyapmay biliyor olmamdan arm grnyordu. Artk

benim bir ressam olduuma inanmt kesinlikle. Gneyezg bir aksanla ressamsnz siz dedi bana. Gene de resimde, onun houna gitmeyen ok ey vard, paletime vefralarma biraz zen gstermemi istedi. Benim iin gide

rek, kendi anlaynn bir ansamas niteliindeki eleti

rilerini, byk bir ilgiyle izliyordum. Drt renkten ve birbeyazdan oluan paletimi ona gsterdiimde, yalnz burenklerle mi resim yapyorsunuz? diye sordu. Evet diye

yantladm. O zaman nerede Napoli sarlarnz, noir depche'iniz, terre de Sienne'iniz, kobalt maviniz, yank

lklarnz? Bu renkler olmadan resim yaplmaz dedi. Ya

14 Paul Signac (1863-1935), Fransz ressam. Ard-izlenimci grup ressamla-n arasnda yer alr. Blmeci (divizyonist) anlayta resimler yapm-tr.(.n.)


36/127


37/127

37

ma varamammdr. Nedenine gelince, yeni almalarn,nce grdklerimden daha ileri dzeyde bulmuyordum.

Ancak ulamak istedii bir nokta vard ve szlerinin bunudorulayc ynde olduunu da biliyordu kukusuz. Sonuna kadar, bu ilke dorultusunda alacakt. almayntemi ok ar olduundan, tablosunu, bu izginin tamorta yerine koyduu bir amaca doru ilerliyordu. Boule-gon Sokanda, evinin stndeki bitiik at katnda yer

alan atlyesinde, birok peysajn grdm. Bunlar ne birtaslak, ne de etd dzeyinde ilerdi. Yalnzca zamannkesildiini aa vuran, yeni balanm bir diziydi. Tualinyzeyini btnyle rtmeyen, konu asndan belirli birzellii yanstc almalard bunlar. Kendisinin sonradan

brakaca bu ilere bakarak, Czanne zerine yorumdabulunmak hakszlk olurdu.

Aix'in dndaki atlyesine, onun istei zerine yerletiimde, alma temposunu biraz yavalattna tank oldum. Alt salonda, hazrlamam istedii ldoa resmine

alrken, onun, st kattaki atlyesinde gidip geldiini,ayak seslerinden anlardm; odann bir bandan tekine,dnceli admlarla dolat belli olurdu. Birka kez aa iniyor, bir sre dinlenmek iin baheye kyor, sonrahzl admlarla gene atlyesine dnyordu. Onu, kimi za

man bahede, almasndan umut kesmi olarak grmek,artyordu beni; almasn yarda kesmesine yol aaneyler olduunu sylemiti bir keresinde. Byle zamanlarda, tam karmzda, gnein altnda Aix kilisesinin gkyzne doru ykselen kulesine bakardk; atmosfer, renk,izlenimciler ve onun aklndan hi kmayan renk tonlarndaki geiler zerine birka lf ederdik.

Bir keresinde yle dedim ona: Renk tonlarndaki gei, kaynan k yansmasnda bulur; her nesne, yann


38/127

38

da bulunan bir baka nesnenin glgesinden etkilenir.

Yorumumu ok ilgin bulmu olacak ki, dorudur bu

grnz, iyi eyler yapacanza inanyorum dedi. Herzaman ustam olarak sayg duyduum Czanne'in bu v

gs, fazlasyla sevindirdi beni. zlenimcilerle ilgili olarak

yle demiti bir gn: Pissaro, doay konu alan resimler

yapt, Renoir Parisli kadnlar izdi; Monet ise kendine zg bir slup yaratt, oysa ele ald konu nemli deildi.

Gauguin zerine grleri olumsuzdu. Ona gre Gaugu-

in'in etkisi, kendisinden sonraki ressamlar iin yapc olmamt. Gauguin sizin resminizi ok beenirdi ama, dedim, sizi oka izledi bu nedenle. iyi ama, beni anlamad, dedi fkeli bir sesle, onun beni izlemesini hi mi hiistemezdim. Resimde nc boyutun ihmal edilmesinden ya da kertelemeden (graduation) yana olmadm hi;

anlamsz bir abadr bu... Gauguin'i ressamlar snfndansaymam; o ancak in resimleri tarznda iler yapmtr.Sz buraya gelince, biim, renk, sanat, sanatnn eitimi

gibi konulara kayyordu konumamz: Doada her eykre, koni ve silindir gibi geometrik formlara indirgenebilir. Bu basit formlar temel alarak resim izmesini renmek gerekir nce. Ancak bu temel ilkenin renilmesin

den sonra her sanat kendi yolunu seebilir. yle sr

dryordu konumasn: Renk ve desen, birbirinden ayreyler deil; resim yapldka, desen izildike, renk de

kendi iinde uyumlar, izgi belirginleir. Renk zenginli

e, biim tamlk dzeyine ulatnda, sorun zmlen

mi demektir. Kart lekeler ve ton ilikileri... ite desenin

ve nc boyut araynn gizleri... Daha sonra da uszlerle grn pekitiriyordu: Her sanat kendi yn

temini bir an nce bulmal ve sanatnda, bir ii gibi al

masn renmeli. Sradan malzemeleri kullanarak, resim


39/127


40/127

40

mak istemiti belki de. iiyle kendini baml gren biriydi, o nedenle de bu soruna gzpek bir tavrla yaklayor,

eletiriden herhangi bir yarar ummuyordu. Resminin satlmasn dnmedi hibir zaman. Bu, uzun sre isteyenbir sorundu: Anlayl ve iyi yrekli bir kii olan babam,bir gn yle demiti: Yaamnn sonuna kadar, yoklukiinde yaamaya yazgl, bohemin biridir benim olum.Ben, hep onun iin alacam... Ve babam, yaamnnsonuna kadar resim almam salayacak bir mal varl

brakt bana. Aix'li aristokratlarn girip kt bir apkacdkkn vard babamn. Herkesin gvendii bir kiiydi.Bankaclk yapt bir ara, ksa srede para sahibi olmay

baard. Zira drst bir insand ve herkes, bu nedenle ona

geliyordu. Bana ve iki kardeime yetecek bir gelir brakarak ld..." Babasndan sz ederken gzleri doluyordu;genlik yllarnda, babasn sert buluyordu, ama dahasonra, onu ynlendiren insan yapsnn, balayc bir

bilgelikten kaynaklandn renmekte gecikmeyecekti.

Bu tr konumalardan sonra, yeniden almaya koyuluyor ya da len veya akam yemekleri iin, birlikte Aix'ednyorduk. Pazar gnleri ise, yine katlmak iin kiliseye gidiyorduk. Czanne, kilisede bir bank zerine oturuyor ve yini dikkatle izliyordu. Daha katedralin nndeki

avluya varr varmaz da, dilencilerin saldrsna uruyordu;Czanne' tanyordu dilenciler, Czanne da onlar unutmuyordu. Kiliseden ayrlmadan hazrln yapyor ve dilencilerin yanndan geerken avularna hatr saylr bir

para brakyordu. Okunmu su kitabnn yanndan geer

ken, bana dnerek Ortaadan paym alyorum diyemrldanyordu. Dinsel arklar, piskoposluk tulumbasnngrltl almas, onu elendiren eylerdi. ocukluk yllarnn ok sofuca anlarn artryor ve onun zerinde


41/127


42/127

42

arasndan, ancak onu seebiliyordu. Resim yapmak dnda, baka eylere ayracak zaman olmuyordu: Krk ya

ma kadar, bana buyruk yaadm, ama daha fazla deil...alma sevincini, yorulmadan resim yapan Pissarro'yu tandktan sonra tattm. Gerekten de bu alma tutkusu,Cezanne' bir anda iine eken bir gayya kuyusu gibi, giderek derinleti zaman iinde. Annesini topraa verdiign, cenazeye katlamamt, nk balad bir resmi ta

mamlamak zorundayd; gene de bu almann, onu honut ettii sylenemezdi: Annesinin kaybndan duyduuznty, baka hibir eyden duymamt: Bir akamBalzac'n nl eseri Chef-dOeuvre Inconriden ve onunkahraman Frenhofer'den sz ettiimde, masadan kalkt,

nmde dikildi, iaret parmayla gsne vurarak kendini sular gibi hareket yapt birka kez, bylece romankahramannn kendisi olduunu ima etmek istedi. O kadar heyecanland ki, gzleri doldu. Yaamda nne geen biri vard; bu kiiyi, yazar kendisi kefedip ortaya

karmt. Olaanst bir yetenee sahip olmayan bu Fren-hofer ile, gariplie bakn ki, Zola'nn, kendisinde doutan bir yetenek grmedii Claude arasnda uzak bir mesafe vard. Daha sonra, benim OccidentDergisinde kalemealdm bir yazda (Temmuz 1904), Balzac'n kahramanyla, onu karlatran bu yanlla bir aklk getirdim:Frenhofer, bizde, teki ressamlara oranla, daha uza grebilen tutkulu bir kiidir.

Cezanne'n yaayan sanattan yana biri olduu sylenebilir; fray elinden brakt olmamt hi. Yemek masa

snda bile, lmbann k etkisine ve glgeye gre bizimgrntmzn ald konumu inceleyip dururdu her an.Tabaklar, yemekler, meyvalar, bardaklar, ksaca btnnesneler, onun dncesine ve yorumlarna konu olutu


43/127


44/127

44

onu, el skp ayrlyorduk. Issz sokaklardan tek banaeve dnerken, Czanne'in lm dyordu aklma. ok

yorulduunu ve yalandn gryordum.. Cenaze trenicanlanyordu gzmde: Kalabalk olmas gerekirken, okaz insan seiyordum cenazede. Czanne'in yaam, beni

byle eyler dnmeye yneltiyordu.

Bir yl sonra gerekleebilecek eyleri, nceden sezin

lemi gibiydim.Odama ktmda, bu tr kederli dncelerle doluy

dum. Gven verici ve bilgece uralarla dolu btn biryaam, uygar bir insann en byk tutkusu olan sanataadanmt. Buna karlk grd ey aalanma, yorgun

luk, honutsuzluk ve nihayet lm... Ama er-ge deerikabul edilecek, bu yaratc gcn dzeyi teslim edilecektisonunda; ne var ki, gerekleri iren biimde saptranspeklatrler, karc ve para dkn bir eletirmenin

baarya kulaklarn tkayan tavr, evredekileri ister istemez etkiliyordu. Byle bir olumsuz ortam ve deerbilmezlik sz konusu iken, gene de bir umut yeeriyordu yreimde: Czanne, yapt ie inanan bir sanatyd.ncelikli bir tavrla dnyadan elini eteini ekmi ve aclara katlanmaya hazrlanm bir gnllye verilecek engzel dl, bir gn elde edecekti kukusuz.

Geziler ve Deiik Servenler

Evinin alt katndaki odada, benim iin hazrlam olduu ldoa konulu resme alrken, Czanne benimle

byk ustalar zerine lflamaya gelirdi sk sk. EvindeCharles Blanc'n Ispanyol ve Flaman ressamlar zerineyazd kitab zaman zaman kartrdn bilirdim. Ancakorta dzeyde kitaplard bunlar ve sayfalarn ssleyen


45/127

45

rprodksiyonlar da ktnn ktsyd. Yazar ve basmc, byle bir yaynda yer alacak resimlerin iyi baslmas ve

gerek sanatlarn yaptlar arasndan seilmesi gerektiini kavrayamamlard. Fransa'da bu tr yaynlara egemenolan gr, bu kitaplar iin de geerliydi: Kazan hrs,doru olan yapmay engellemiti. Byk ressamlarn tablolarn, aabask gravrler halinde sunan bu gln tutum, her yerde karma kyordu; sanats hakknda hi

bir fikir vermiyordu bu resimler. Louvre'dan baka mzegrmeyen ve zgn tablolarn ou zerine bilgi sahibiolmayan Czanne, bu basklara inanyor ve onlar hayranlkla inceleyebiliyordu. Kopyac desinatr ve gravrcle-rin yaptklar kimi yanllar, Czanne'in doru olarak be

nimsedii sonucuna vardm bylece. Ona, bu grmden sz ettiimde beni kukuyla karlad. Louvre'u okseviyordu, ancak oradaki tablolarda grd, yalnzcasaflk ve renkti. Bilisizlik derecesine varan bu saflktanok holanyordu. Zaten genlik yllar, Magasin Pittores

que in sayfalarn kartrmakla gemiti. Orada grdresimleri sk sk kopya etmiti.

Bir akam, Van Ostade'nin16 -Le Nain kardelerden17de bana oka sz etmiti- bir kitapta yer alan gravrnincelemek iin, birlikte odasna gitmitik. Van Ostade,

onun gznde, insan zlemlerini yanstmay baarm olanideal bir ressamd. Odasnn duvanda Choquet sat srasnda Vollard'dan alm olduu bir iek akvareli, ilk kezgzme iliti. Vollard'n, bu eski koleksiyoncunun yan

16 Adriaen van Ostade (1610-1684), HollandalI ressam. Ev ii resimleriy

le tannr, (.n.)17 Le Nain kardeler (Antonie, Louis, Mathieu), 17. yzyl Fransz res

samlar: Antonie, Hollanda slubunda gnlk yaama ilikin resimleri; Louis, Fransz ky yaamn ele ald gereki almalar; Mathieuise mitolojik konulu yaptlaryla tannr, (.n.)


46/127


47/127

47

nuda, bilgisizliklerinden doan zayflklarn gizleyemi-yorlar, pratik bir plak yorumuyla yetiniyorlar. Bir yapt

uzun sre ayakta tutacak eyin, gerek bir bilgilenme yerine, elabukluuna dayanan bir kurnazlkla oluabileceini sanyorlar.

Czanne'in genlik yllar gevezeliin ve tembelliindnda geti. Pek ok resim yapmt, doruydu bu, ama

belirli bir tarza balanmamt hi; Courbet19 ve Manetarasnda gidip gelmiti. Kendi payma,onun bu dneminiizlemi olmaktan mutluyum; gerek bir ressamn rnleridir bu dnemin yaptlar, Daumier'de sk sk izlendii gi

bi, formu arlatrc bir boya hamuruyla rtldr. Birzamanlar, Clauzel Sokanda, resim ara-gereleri satanTanguy Baba'nn dkknnda, yatm plak bir kadngsteren, olduka sradan, ama ayn zamanda da usta ii

bir tablo grmtm; byle diyorum, nk bu sradanlk, kavranmas g bir bykl de iermekteydi. Baudelaire, yle yorumluyor bunu:

Les Charmes de l'horreur n'enivrent que les fo rts}0

Boylu boyunca uzanm olan bu kadn figr, gerekten etkileyiciydi, insana airin grkemli Gantn dndryordu. zerinde yatm olduu ak yatak, gri bir du

vara yansyan k altnda belirginleiyordu; sanki duvarayaptrlm saf bir grnt gibiydi. Byk bir sandalyezerine atlm krmz bir kuma, arpc rengiyle dikkatekiyordu. Resimlerin arasnda, Czanne'dan, onun oksevdiini sandm bu ressam hakknda bilgi istedim bir

19 Gustave Courbet (1819-1877), Fransz ressam. Gereki resim anlaynn ncs. 1871'de Komn hareketine katld iin mahkm edildi, ardndan da srgne gnderildi. Barbizon grubu ressamlar arasnda yer alr, (.n.)

20 tici olann gzellii, ancak glleri coturur" (.n.)


48/127

48

ka kez; bana, Acadmie Suissede allm bir plan

gsterdi bu ressamn. yle dedi: Yetenekli bir ocuktu.

Venediklilerin sanatndan etkilendiini hibir zaman gizlemedi. Onun Venedikli ressamlarn gcne eit dzeyde bir yetenee sahip olduunu hep gmmdr. Ge

enlerde, deme eyas satan bir yerde, tuallerinden iki

siyle karlatm. Sat gnn imdi anmsamyorum. Onlar almak istedim, sonra vazgetim. Almadma imdi

ok pimanm. Tanguy Baba, bir ara bana Achille Em-

prire'den sz etmi ve onun parasz kaldn anlatmt.Ailesini geindirmek zorunda olduu halde, ayda ancakonbe frank gibi az bir para kazanyordu. Ama Paris gibi

bir yerde, gnde elli santimle yaamann zor bir sorun ol

mas, onu yldrmyordu. Ancak bu yoksullua daha fazladayanamayaca belliydi. Nitekim gen yata, bitkin birdurumda ld. Czanne'in elinden kan portresinde, gn

lk ev giyimiyle, byk bir koltukta oturur biimde gsterilmiti, zayf elleri koltuun dayanaklar zerinde can

sz duruyordu. Yar-ak giysisinden zayf bacaklar ve idonu gzkr bu resimde. ki aya, ayak stcsnn ze

rindedir. Czanne, onu, sabah banyosundan kt sradaresmetmiti. Uzun salarla evrili ba, olduundan byk, etkileyici ve gzeldir. By ve didon sakal, enesi

ni ve dudaklarn ssler. Yorgunluktan arlam gzka-paklaryla gzleri ok iridir. Bu tablo, yapld yl Salon'z

gnderilmiti. Sava sonras olmalyd. Demin szn etti

im yatm kadn gibi, bu resim de sergiden geri evrildi.Sonradan, ok dzeysiz baka tualler ynnn altnda, bu

tablodan bana sz eden Julien Tanguy'nin dkknndabuldum bu tabloyu da. Oraya sk sk urayan Czanne

gizlemi olmalyd bu resmi bulunduu yere. nk resmi, elden karmaya kararlyd. Meaux yaknlarnda,


49/127

49

Monthyon'da kmr ilerinde alan Belikal sanatEugne Boch'un eline geti resim en sonunda.

Czanne da, yaam boyunca Salon'a kabul edileceign dledi; geri evrildiinde de yaamnn en bykacsn duydu. Bana sk sk, Bouguereau Salonu iin yapt resimlerden sz ederdi. (Bu giriimin olumlu sonuvermeyeceinden kayg duyuyordu biraz, ama gene de

sonuta pek bir ey deimedi) Delacroix'nin Apotbo-se'u, evinde, gzde bir parayd. Bu resim iin izdii tasla gsterdi bana: Resimde, romantik Delacroix, melekler tarafndan tanyordu. Meleklerden biri onun frasn,teki ise paletini tutuyordu elinde. Altta Pissaro'nun re

simlerine zg bir manzara uzanmaktayd. Ressam, sehpasnn nnde ayakta duruyor, izecei resmi kuruyordu kafasnda. Sada Claude Monet,21 n plnda, bir elinde mzra, ban rten geni kenarl Barbizon apkasylagrnyor, bir yanda av antasyla, srt dnk Czanne.Solda kede Bay Choquet, melekleri alklyor. Havlayan

bir kpek (Czanne'a gre kskanln simgesi), eletirmeni hedef alyor. Resimdeki Bay Choquet'nin yerine,Czanne'in beni koymak istemesi gururlandrd beni. Buamala, bir de fotorafm ektirdi. Ancak resimde bu deiiklii yapmaya, mr yeterli olmad.

Bundan, fazla bir pimanlk duymu olacan sanmam;nk kompozisyonun Czanne tarafndan gerekletirilen yeni dzenlemesi, zgn bir yorum iermiyordu. Ayrca bu resim, Czanne'a gerek nn kazandracak olanldoa resimleri iin ayraca zamandan da alm ola-

21 Claude Monet (1840-1926). Fransz ressam. 1874'te sergilenen Impression tablosu, iinde yer ald izlenimci gruba isim oldu. RouenKatedralinden yapt bir dizi resim ve zellikle de kendi damgasntayan Nilferler dizisiyle tannr, (.n).


50/127

50

akt. Bellei zayft Czanne'in, ancak gene de ok nitelikli bir dzenleme beenisine sahipti. te yandan, mo-

delsiz almann, resimleri iin ciddi bir engel oluturacana inanrd.

Benim de ilgi duyduum fotografi konusuna getirdiksz. Czanne, bir ressamn fotografiden yararlanmasnakar deildi. yiden iyiye artt beni bu gr. Ama

ona gre, doay doru biimde yanstan fotografi de, biryorum gerektirmekteydi. Bu tarzda birka resim yaptda oldu; onlar bana da gstermiti. Daha fazlas hakknda da bir bilgim yok.

Az sonra, doadan birlikte resim almak iin atlye

den ktk. Sainte-Victoire'a gtrd beni. Oradan, o birakvarel, bense, bir yalboya resme baladk. Sainte-Vic-toire'den dnmzde, yolu ksaltmak iin, beni dik vetehlikeli bir yerden geirdi.

O, benim nmde yryor, ben de onu izliyordum. Bir

aralk, admlar aksad ve arkamda kald. Bunun zerineben de admlarm yavalattm. Kendisine yardmc olmakiin elimi uzattmda kzd ve elimi tutmak istemedi. Sonra arada bir, benden yana kendisine bir ktlk gelecekmi gibi rkek bakarak admlarn hzlandrd. Onun bu

tuhaf tavrn anlamakta zorlanyordum dorusu. imdi oda benim gibi kukulanm, hareketindeki tuhafln sezinlenmi olmasndan rahatsz olmutu. O kadar tedirginoldum ki, ne yapacam kestiremez hale geldim.

Onun insan yapsndaki aykr bir ynn, bu ksa s

rede tanma olana bulmu oldum bylece. ok gerisinde kaldmda, o da admlarn giderek hzlandryordu. Ozaman da, kimseyi yanna kabul etmeyeceini dnerek,atlyesine gitmemeye karar veriyordum. Ertesi gn yeni


51/127


52/127


53/127

53

bir arabayla, bizi almaya geldi. Sevinle ktk yola; git

tike gzelleiyordu yol. En sonunda, kknar aalarnnyer ald bir ormana daldk. evreyi daha yakndan grelim diye, arabadan indirdi bizi. Yandan beklenmeyecekbir eviklikle yryordu kayalar zerinde. Kendisine yardm etmek isteyenleri geri evirdiini gryordum. Zor

durumda kaldnda, iki elini kullanyor, bu arada konumasn da srdryordu: Rosa Bonheur gizemli bir kadnd, diyordu, kendini btnyle resim almalarnavermeyi biliyordu... Bu sz, bata ak olmak zere, baka konulara tutkuyla ynelmi kadn ressamlar zerinde

bir sylevin giriini oluturuyordu.

Aix'de bir sre daha kalarak, kendisiyle resim almam istiyordu. Eyam koymak iin kiralanabilecek bir krevini gsterdi bana. Gerekten artc ve yabanl bir yerdi buras. Ama kendime bir yer bulmutum naslsa, bura

da kalamazdm.Dnerken, Baudelaire'den sz etti. Onun La Charonge

iirini, teklemeden, batan sona ezbere okudu. Baudelai-re'i, Hugo'dan daha iyi buluyordu. Hugo'daki tumturaklve ssl anlatm houna gitmiyordu. Contemplationsdik

katimi ekmitir, dedi Lgende des sicles ise tantanasylacanm skar, dahas, hi okumak istemem." Resimlerindeki banyo yapan ya da kaan, uzatlm, olabildiince narin kadn figrlerini anmsaynca, Czanne'in Baudelaire'ineden sevmi olabileceini anladm. Delacroix'nun Apo-thosunun aksine, (bu taslak-resimden daha nce szetmiim) Baudelaire'i yanstan u dizeler, Czanne'a dahayakn der:


54/127

54

Voici la Jeune fem m e aux fesses rebondies.Comme elle tale bien au milieu des prairies

Son corps souple, splendide panoissement;La couleuvre n'a pas de souplesse plus grande,Et le soleil qui luit dar de complaisammentQuelques rayons dors sur cette belle viande?2

Bu iiri okurken, resimdeki yatm plak kadnn figrn dnmeden edemedim. Dizeler, o resmin yaplddneme ait olmalyd. Bu dizelerde gzalc renkleri,uyumsal serbestlii ve kentsoyluyu hie sayan umursamaz

bir ustal, ksaca deerli hocamn ok romantik yann

grmemek olas m?

Aix'den Ayrlmz, Czanne'siz Yllar veCzanne'in lm

Bir palet... Ressamdan kalan byleyici bir nesne.

ite Aix'de, bu paleti bulduumda, zerini kaplayanCzanne'a zg renkler unlard:

Sanlar (Parlak sar, Napoli sans, krom sars, san okr,doal terre de Sienne)

Krmzlar (Vermillion krmzs, krmz okr, yankterre de Sienne, kkboya lk, yank lk)

Yeiller (Veronse yeili, zmrt yeili, toprak yeili)

22 te, titreyen kalalaryla gen kadn

ayrlarn ortasnda sergiler gibiYumuak, gz kamatnc, l l bedeniniKaraylan bile ondan daha bklgen deildirVe gne, ho bir mzrak parlts katmaktaYaldzl nlaryla bu gzel canlya...


55/127

55

Maviler (Kobalt mavisi, deniztesi mavisi, Prusya mavisi, noir de pche)

Grld gibi, burada renk kompozisyonu, kromatikembere gre olabildiince geni bir alana yaylmaktadr;yle ki, gm beyazndan siyaha kadar, yetkin bir derecelenme altnda, mavilerden yeillere, lklardan sarlarauzanmaktadr. Byle bir palet, daha fazla bir karm ve

nesnelere daha ileri dzeyde nc boyut etkisi katmaygerektirmez; nk bu palet, glgeyle ayrmakta,sert kartlklara olanak vermektedir. Mavi renkte kararklan, siyah etkisizletiren ve de glge iinde scakla yervermeyen tutumlaryla, izlenimcilerde durum byle deil

dir. Yalnz siyah ve beyazla, istenen btn rlyef etkilerisalanabilir, dorudur bu, ancak renk kullanmama pahasna yaplabilir byle bir ey. Krmz, sar ve mavi gibi temel renk eliinde, siyah ve beyaz kullanlarak, uyumlu

bir renk gam oluturulabilir. Ama ok sayda renkle eldeedilen karm, bu renkle salanan tazelii ortadan kaldrabilir. yle durumlarda, younluk ve parlaklk, amalanan itenlii ve uyumu yok edebilir. Czanne'in paleti,

bu adan baklrsa, gerek bir ressam paletidir. Rubens23ya da Delacroix'nm paletinin de onunkinden ok farklolmadn sanyorum. Resim yntemine gelince, deerli

ustama gre, ok kkl bir kaygnn rn olmalyd bu.Atlyesinde, onun istekleri dorultusunda ldoa resimleri alrken, yntemine uyum salayabilmek iin, resme ntr tonlarla balamam gerektiini nerirdi bana. Daha sonra, renk tonlarnn kendi iinde oluturduu deer

sralamasna ynelmem ve tutumlu bir yol izleyerek renk

23 Petrus Paulus Rubens (1577-1640), Flaman ressam ve diplomat, Me-dicilerin, Ispanya kral IV. Philippe ve Ingiltere kral I. Charles'n yannda, saray ressam olarak alt, (.n.)


56/127

56

i bir izgiye varmam gerekiyordu. Bu yola, onsekiz yamda, ondan rendiklerimle, isteyerek yneldiimi sy

lediimde, kendisinin de izledii ustalar olduundan szediyordu. Bir yol ac ve nc olarak yorumlanmaktanyana deildi. Yam olduka ilerledi, demiti, bugne kadar nc saylmam gerektirecek bir i yapmadm. imdiden sonra da yapacam sanmam. Kendi abamla kefettiim yolda, bir primitif olarak kalmak isterim. Paris'te,

onu izleyerek, yabanclar, zellikle de Almanlar yanltanve bylece de baarya ulatklarn sananlarn bulunduunu sylediimde, onlarn ciddiye alnmamas gereken,sradan kiiler olduklarn ne srd. Bu derece bilgeceyorum, beni artmad, nk iyi biliyordum ki, deerli

ustam, her eyden nce kendi sanatyla ilgilidir. Sradanrencilerin, onun peine taklp bilinsizce izlemeleri,Czanne'in umurunda deildi.

Czanne, dncelerine olan inancnda o kadar dn

sz davranrd ki, dostu Solari ile bu konuda kyasyla tartmalara bile girmiti. Hizmetisi anlatt bu yky bana:Bir akam yataa girmek zereydim ki, Boulegon Sokandan beni arayanlarn olduunu, lklardan masayavurulan yumruklardan anladm. abuk gelin, diyorlard,Bay Czannein grtlana basacaz... Pencere akt. Evin

nne gittiimde, baranlar hemen tandm: Bay Solariile Bay Czanne idi bunlar. ki dost arasndaki derin uzlamazl bildiimden, ciddi bir olayn deil, gene bir resim tartmasnn sz konusu olduunu anladm. Grlty duyup gelenlerin toplat sokakta, iki tartmacy ya

ttrdm ve yatama ekildim. Aziz ustam, bu Solari'denbana ska sz etmiti. Benim pek de beenmediim Aixniversitesi nndeki bir bstn gsterdi bana. Yredetannm biriydi Solari. Kk Aix kenti, bir tr kak


57/127


58/127


59/127


60/127

60

reye, Fontainebleau okulundan kimi kompozisyonlara veGreuze'n25 olaanst gzellikte bir ocuk portresine

baktk.Ne yazk ki, Aix'den ayrlacamz tarih yaklamaktay

d. Aziz ustamn yannda geirdiim gnlerin azalmakta olduunu, canm sklarak gryordum. Benim iin poz vermesini istemeye cesaret edemediimden, ondan bende

kalan izlenimleri bir tual zerinde biimlendirdim ve yolakmadan nce de, iki fotografisini ekme olana buldum. Bizim aynlmamz, onun cann skma benziyordu.Bir desenimizi izmeye balad. Delacroix'nm Apothoseadl krokisine karlk olarak izdii deseni, ilerde anm

samam iin verdi bana (bunu, kendisine gndereceimyeni bir fotoraf karlnda vermiti; nk ilki iyi olmamt). Chteau-Noir'daki kknar ormanna, onunla birkez daha gitmek iin dneceime dair sz ald benden.Bizi, gara kadar getirdi, onu geri gtrecek trenin gelmesini bekledi. Bizden uzaklarken, gzlerimizin yaard

n hissettik. Artk Aix'e dnmemiz mmkn dildi. O imdi, kimbilir hangi yalnzlk duygusunun iinde bulunuyordu. evresinde onu anlayacak kimse yoktu nk. Belkide onu gerekten seven, yalnz bizdik.

te, Aix'den ayrlmzdan sonra, bir daha Aix'e uramamak zere gittiimiz Napoli'de, 1904 Kasmna kadarCzanne'dan aldm birka m ektup...

25 Jean-Babtiste Greuze (1725-1805), Fransz ressam. Ahlk ierik tayan resimleriyle tannr, (.n.)


61/127

61

Aix en Provence,15 Nisan 1904

Aziz dostum Bay Bernard,

Bu mektubumu aldnzda, byk bir olaslkla, Belika'dan yazdm bir baka mektubum daha elinize gemiolacak. Sanata yaknlnza tank olmaktan mutluyum.Bu konuda bana yneltmek istediiniz sorularnz olursayazabilirsiniz.

Daha nce size sylediklerimi, burada bir kez daha yinelememe izin verin: Doa silindir, kre, koni gibi biimlerle, perspektif kurallarna gre yorumlanmak; yle ki,

bu hacimsel biimlerin derine kaan izgileri, ortak birnoktada birleebilsin; ufuk izgisine doru uzanan paralelhatlar, doadan bir kesit olutursun... Baka trl sylemek gerekirse, manzara gzlerimizin nnde Pater omni-

patens aeteme deus16 grnm oluturmal. Ufka dikey

olarak uzanan izgiler, bir derinlik yaratabilmeli. Doa,biz insanlar iin, yzeyden ok derinliktir. Doadaki ktitreimlerinin, iinde krmz ve sar tonlarn yer aldyeterli dzeyde bir mavilikle gzmze yansmas bundandr.

unu da sylemeliyim; zemin kattaki atlyede yapmolduunuz etde geen gn bir kez daha gz attm: iyi

bir alma olduunu syleyebilirim... Sanrm bu yoldanayrlmamalsnz, nk yaplmas gerekeni iyi kavramsnz. Gauguin'lerden, Van Gogh'lardan uzaklamanz faz

la zaman almayacak.Gzel ansn, bu mektuba koyduu imzasyla srd

26 Glii bir baba, (.n.)


62/127


63/127

63

En iyi yarg, beenidir. Beeni ise sk rastlanan birey deil. Sanat, ancak rnekleri ok snrl olan bir ki

isellie ynelebilir.Zek rn bir gzleme dayanmayan grleri nem-

sememelidir sanat. Bo kurgular iinde, kendisine zaman kaybettirecek ve onu, ou zaman gerek yolundan-doann somut grntlerini aratrc yol- saptracak,

edebiyatya zg esprilere kaplmamal...Louvre Mzesi, kanmca, bavurulabilecek iyi bir kay

naktr; ama gene de bir aratan baka bir ey olmamal bumze. Giriilecek gerek ve olaanst etd, doay olduu gibi yanstan tablodakinden farkl bir eydir.

Gndermek zahmetinde bulunduunuz kitabnz iinteekkrler; kitab sakin kafayla okuyabileceim bir zaman kolluyorum.

Vollard'n sizden istedii eyi,28 eer uygun buluyorsanz, ona gnderebilirsiniz.

Yrekten sevgilerle...

Paul Czanne

*

Aix, 26 Mays 1904

Azizim Bernard,

Occident Dergisinde yaymlanacak olan yaznzdaki,ilerde daha da gelitireceinizi umduum dncelerini

28 Czanne'in bir fotografsiydi bu.


64/127


65/127

65

Oysa sizden deildi. Mektubu, Duperr soka, 16 numara, Paris, 9- Blge adresine gnderdim. Vollard, birka

gn nce, her tr yiyecein bulunduu dansl bir akamelencesi dzenledi anlalan... Maurice Denis,29 Vuillard30 gibi gen kuak ressamlar herhalde oradayd. Kukusuz Paul ve Joachim Gasquet de... Bence, ok almaktr nemli olan. Gensiniz siz, resim yapn ve satmaya

bakn...

Chardin'in gznde gzl ve banda siperli apkasbulunan gzel pastel portresini anmsyor musunuz? Anasnn gz u ressam Chardin... O resimde, burun zerine oturtulan enlemesine hafif pln ve gz okayan renk

deerleri dikkatinizi ekmemi miydi? iyi dnn vehakl olup olmadm syleyin bana.

Paul Czanne

*

Aix, 25 Temmuz 1904

Azizim Bernard,

Revue Occidentale51 Dergisini aldm. Benimle ilgili ola

rak yazdnz yazdan dolay teekkr borluyum.

Sizinle babaa olamamaktan zgnm. Kuramsal olarak hakl olmay deil, doa zerine grlerimi size do

29 Maurice Denis (1870-1943). Fransz ressam ve yazar. Kuramcs oldu

u Nabi Grubuna katld, kutsal konulan ileyen bir atlye oluturdu. Bu ynde alan sanatlan evresine toplad, (.n.)

30 Edouard Vuillard (1868-1940). Fransz ressam. "Intimist" nitelikli resimleriyle Nabi grubu ressamlan arasnda yer alr, (.n.)

31 OccidentDergisinden sz ediliyor.


66/127

66

rudan aktarmay isterdim. Ingres,32 anlatm biimine (bubiim, Aix'e zgdr) ve ondan etkilenen ressamlarn var

lna karn,nemli bir sanat deildir. Byk ressamlarn kimler olduunu, siz benden daha iyi bilirsiniz: Venedikliler ve Ispanyollar...

Resim sanatnda gelime kaydetmenin yolu, doay gzlemlemektir. Gz, doayla iliki kurularak eitilebilir. Do

ay inceleme ve alma gcne eriilebilir bylece: unu sylemek istiyorum; bir portakal, bir elma, her eydennce yuvarlak bir formdur; bir insan ba, resme konuolabilecek bir ycelim biimidir. Ve bu nokta, her zaman-k glgenin, renksel duyumun sert etkisine karn- bi

zim bakmza en yatkn olandr. Nesnelerin d izgileri,ufuk izgimizin ortasnda bir yere doru, bizden uzaklarlar. iyi bir ressam olmak iin, kk bir gr ayrcalyeterlidir. Uyumbilim uzman ve renki olmakszn, birnesneyi resim yoluyla ifade etmek olanakldr. Bir sanatgrne sahip olmak yeter bunun iin. Kukusuz kent

soylu kltrn yabancs olduu bir kavramdr bu sanatgr dediim ey. Enstitler, okullar, saygn kiiler, ancak yeteneksiz, sradan ve babo insanlar etkileyebilir.

Eletirmen olmaya zenmeyin, resim yapn; mutlulukoradadr. Elinizi btn itenliimle skyorum.

Eski arkadanz

Paul Czanne

*

32 Dominique Ingres (1780-1867), Fransz ressam. Yeni-klasik okulunncs David'in atlyesinde yetiti. izgiye arlk veren anlatmylatannr, (.n.)


67/127

67

23 Aralk 1904

Napoli'den gnderdiiniz mektubu aldm; estetik zerine grlerimi size daha nce yeterince aklamtm.Evet, Venedikli ressamlarn salam bir sanat anlayna sahip olduklar hakkndaki grnze katlyorum; ikimizde Tintoret'nin33 sanatna hayranz. Moral ynden bir des

tee gerekseme duyuyorsunuz: Elbet baka yaptlarn aamayaca entelektel bir deer olmaldr bu. Sizi, ifadeynteminizle tutarl biimde doay incelemeye yneltecek yorum biimine ulamak iin, yaamboyu srecekcanl bir nokta yakalayn. Bir gn varacaksnz bu nokta

ya. Doa zerinde alarak, az zamanda bu aamaya geleceksiniz, bundan kukunuz olmasn. Drt ya da be Venedikli ressam, bu aamaya varmanzda size destek olacaklar. te yrekten onayladm, kar konulmaz bir olas durum: Renk uyumlaryla belirlenen pln ayrmlar, yarm ya da eyrek tonlarn ve n yardmyla (ressam iin

nemsiz bir ey midir k?) gzmzde oluan grsel duyum... Bizi ynlendirecek ey, bu olmaldr. Siyahtan beyaza doru gemeye zorlandka, beyin iin olduu kadargz iin de bir ka noktas olacak bu soyutlama abalar

bizi bocalatyor, ustalk yolunda varmamz gereken yere

varmamz engelliyor. Bu aamada (biraz zorlansam da yinelemekte yarar gryorum) bize, sanat kuaklarn tanma olana veren, biz glendiren, dayanak salayan, suyun zerinde kalmamza yardmc olan soylu yaptlara gerekseme duyarz. Bana yazdnz btn bu grler doru

dur, yerindedir. Umarm, yaknda yeniden grrz.

33 Jacopo Rabusti Tintoretto (1518-1594), talyan ressam. Dinsel ve tarihsel konularn ar bast resimleri, Venedik okulu ressamlarnn anlayna yakndr, (.n.)


68/127

68

Mektubunuzdaki belli bal konulara, elimden geldiince deineceimi umarm. Size de iyi bir yeni yl dileye

rek, ellerinizi skarm aziz meslektam.Czanne

Napoli'den deniz yoluyla ayrlmaya ve Marsilya'ya ge

meye karar verdik. Czanne' grmek istiyorduk. Ondansk sk sz ediyor, kendisini bir kez daha ziyaret etmeninyollarn aryorduk. Belki de sonuncu olacakt bu ziyaretimiz; nk hastalk onu epeyce ypratm olmalyd. Belleinden yaknmasna yol aan bu hastalk, zellikle yazaylarnda, ona dayanlmas g aclar veriyordu.

Mart aynn sonlarna doru, Yunanistan'dan gelen vekalabalk bir yolcu kafilesi tayan gemiyle yola ktk.Akama kadar iyi geti yolculuumuz. Korsika'dan sonra,iddetli bir karayel frtnas bizi srkledi, tehlikeli olduu kadar berbat bir gece yaatt bize. Marsilya'ya vardmzda hava gneliydi, ancak rzgr o kadar hzl esiyordu ki, yksek birka yeri farkedebiliyorduk. Geri kalanher eyi bir samyeli yutmutu sanki. Halatlar tepemizde,org sesine benzer seslerle ekiliyordu. Limana karmadlar bizi, sandallarla Estaque'da karaya ktk. Yolculuk o

kadar yorucu gemiti ki, Czanne'i ziyaretimi ertesi gnebrakmak zorunda kaldm. Sabah erkenden Aix'e gitmekzere yola ktm. Kent dndaki atlyesinde ona bir srpriz yapmak istemitim: Beni bir kez daha grmekten mutlu olduu yznden okunuyordu (Geleceimi ona haber

vermemitim). Son almalarn gsterdi bana. Alt kattakiodada, geen yl yaptm peysaj etdn duvarda aslgrmek, beni sevindirdi. Aix'den gzel bir grnmd

bu. Kafatasl resim ise, duvara ivilenmi olarak ylece


69/127

69

duruyordu. Srekli almasna karn tamamlayamadplaklarn gsterdi; resimleri figrlerden birounun ha

reketleri deitirilmiti, boya katmanlar altnda renkleryoun bir etki yaratmaktayd.

Czanne, ailemle ilgili bilgiler ald benden, sonra, Paulve karm buradalar, onlarla len yemeinde birlikte olmay istersiniz sanrm dedi. Bana hep vgyle sz ettii

olunu benimle tantrmaktan, ok mutlu olacan sezinledim. Bugne kadar kendisinden uzak kalmt olu;babasnn deyimiyle olaanst iyi bir insand.

Atlyeden kp Boulegon Sokana gittik. Bayan Bre-mond, len yemeini hazrlamakla meguld. Czanne,

bana olu Paul' ve Bayan Czanne'i tantrd. Yemek elenceli bir hava iinde geti. Czanne'in enesi dmtsanki, konutuka konutu. Olunun aramzda bulunmas, onu keyiflendirmi grnyordu. Durmadan oluna getiriyordu sz. Birden, Paul, stn yetenekli birisin sen ...

diye sesini ykselttii oluyordu. leden sonra saat biredoru, gnein etkisini iyiden iyiye duyurduu yolda, biraraba sesi duydum. Bayan Bremond, bizi gtrecek olanfaytonun hazr olduunu haber verdi. Czanne, biraz yorgun olduum iin araba istemitim, dedi, araba geldiinegre acele etmemize gerek yok... Faytonu bekletti, daha

sonra da geri gnderdi ailenin geri kalann grmek iin,birden bizimle Marsilya'ya gelmeye karar verdi. Tramvayaatladk, iki saat sren yolculuumuz srasnda, yakc scakaltnda bizi oyalayacak eyler konutuk. Czanne'in sevinli tavrlar, gle yz, her eye boveren babacan tutumu,

fazlasyla honut etti bizi. Puget'den34 sz at bu kez: Pu-

34 Pierre Puget (1620-1694), Fransz heykeltra. Barok anlaytaki yapt-lanyla, dneminin resmi nitelikli sanatna kar bir eilim gelitirmitir. (.n.)


70/127

70

get'de, gney Fransa'ya zg bir karayel var sanki, bu ynn anlamyor deilim. Kat mermere bile can vermitir

o... Cezanne'a bu dnceleri antran, tam o sradaesmekte olan rzgrd: Uzun zamandr gitmedim Marsilya'ya, dedi, hep altm, byle bir gezi iin zamanm olmad bu nedenle, ama Bayan Bernard'la olmak iin orayagiderim elbet... Salnn, bu gezide onu yoracan dnerek canm skld birden. Gerekten de yorulabilirdi.Ama, kendi isteiyle katlmt bu geziye. Biraz gecikerekde olsa, sonunda vardk Marsilya'ya. Karmn eline birpck kondurdu, kkleri dizleri zerine ald. Paris'egideceimiz trenin saati gelmiti, gara kadar bizi geirmek istedi. Olu bizim ocuklarn trene binmelerine yar

dm etti, herkesle ayn ayr ilgilenerek vagonlarmza yerletirdi bizi. Trenin dd, konumamz kesti; birdenduygulandm. Son kez el sktk ve tren hareket etti. Azizustam ve olunu, Marsilya garnn yaya kaldrm zerinde brakarak uzaklatk. Son vedalamamz oldu bu.

Aada, Aix'i bu ikinci ziyaretimden sonra, ondan aldm birka mektuptan blm lere yer veriyorum.


71/127

71

(Tarihsiz)

Azizim Bernard,

Son mektubumuzdan, birka satrbana, ksa yantlarveriyorum. Sizin de dediiniz gibi, atlyemde grm olduunuz birka etdmle ilgili ar giden almalarm,yaknda tamamlayacam umarm.Ama gene de, doa

gzleminden kaynaklanan bu ileri, daha ileri bir dzeyegtrme gerei, bana skntl bir aba gibi grnyor,ilerleyen yam, zayflayan bedenim, ifade biimimi gelitirmemde eitli engeller yaratyor.

Salonlar, beeni dzeyini bu derece aalarda tuttuk-

lan srece, kalite, bu sergilere katlacak yaptlarn az yada ok olmasyla llecek.

Oysa kiisellie arlk tanmak, gzlem ve karakterevresinde younlaan yaptlara ncelik vermek daha iyisonular yaratabilir. Louvre Mzesi, okumay renmemi

zi gerektiren bir kitaptr. Bizden nceki ressamlarn yaygn formlleriyle yetinmemeliyiz gene de. Doay inceleyebilmek iin o formllerin dna kalm, kendi ifade biimimizi bulmaya alalm, kiisel yapmza gre kendimizi davurma olanaklarn aratralm. Zaten zamanla

oluan gelimeler ve yeni dnce yntemleri, grmz zerinde yava yava daha etkili olmaya balyor.Bulmak istediimiz eye, en sonunda varabiliyoruz.

Gene de o kadar doru olduuna inandnz bu kuramlarla, ak havada pratik yapmanz olanakszdr. Tpk

baka eyler gibi, nesnelerin ya da varlklann gizli kalmynlerini kavramak iin, sabr ve kararllk gerekir. Bizimkavrama gcmz engelleyenler, kamlanmak isteyeneski tekne kazntlardr.


72/127

72

Kar karya geldiimizde, beni daha iyi anlayacanza eminim. Aratrma, bizi deiime ynlendirir. yle ki,

byk bir ressam olduu kadar, alakgnll bir insan daolan Pissarro, kendini, anarist kurallarn kantlam biriolarak yorumlar.

Resim iziniz; izgi, byleyici olan yanstan bir aynadr.35 Oraya yansyan k, nesnenin d grnn orta

ya karr.Yrekten sevgilerle.

Paul Czanne

*

Aix, 23 Ekim 1905

Azizim Bernard,Mektuplarnz benim iin iki adan deer tayor: Bi

rincisi, btnyle bencil bir gr; mektuplarnz alr almaz, tek bir ama evresinde dnp duran ve beni bir trentelektel tkenie gtren, fizik yorgunluklarn iine

atan tekdze yaamdan, bir sre de olsa, uzaklayorum.kincisi ise, bizi resim yapmaya ynelten u nmzdekidoa parasna koullanm tutkulu yaam asndan, siziizlememe olanak vermesi... Gelimeyi ngren temel ilke, doa karsndaki gcmz ve tutumumuz ne olursaolsun, bizden ncekilerin yaptklarn tmyle unutarak,grdklerimizi resme aktarmaktr. Kanmca, hangi dzey

35 Czanne, burada, kendisine Aix'de sylediim ve onu ok etkileyengrm dorular biimde konumaktadr.


73/127

73

de olursa olsun, sanaty kiilie gtrecek en byk etken, bu olmaldr.

I yanstan ve soyutlama abalarnn gerek nedeniolan renk duyumlar, yetmi yana yaklam benim gibiyal bir ressam iin, ince ilikili noktalar ele geirilminesnelerle snrl kalmaya ve bu duyumlarn rnleriyletuali doldurmaya izin vermiyor. Benim tamamlanmam

grnen resmim, bu grten kaynaklanr. te yandanplnlar benim resmimde st ste biner. Bundan tr siyah izgiyle biimleri snrlandran yeni-izlenimcilik, sanatta yeni aamalara varmakta yetersiz kalmaktadr. Oysadoa, bu amaca varmak iin, eitli olanaklar sunar bize,iyi anmsyorum, siz o zaman T.'deydiniz; evde, istediimgibi almam engelleyen zorluklar, ailemin isteine grebir dzen kurmam zorunlu klmt. O nedenle de, kendimi biraz ihmal etmitim. Yaam ite... Benim dzeyimde

birinin, rahat almasn salayacak koullar iinde bulunmas gerekmez mi? Doru olan neyse, size, hep onu

sylemeyi srdreceim.

Eski dostunuz Paul Czanne

*

Aix, 21 Eyll 1906

Azizim Bernard,

Bellek ynnden, kendimi o kadar byk bir zayflkiinde hissediyorum ki, zaman zaman aklm yitirdiim

korkusuna kapldm oluyor. Birden bastran bir atetensonra, imdi kendimi biraz sakinlemi buluyorum. Ancakhastalm olduka ar seyretti. Dilerim bundan sonraher ey daha iyiye gider, daha iyi alabilirim. Uzun za


74/127


75/127

75

Yaklak bir yl kadar oluyor, bir gn Montmartre'da,Cortot sokandaki atlyemde alrken, dostum Louis

Lormel kageldi, Haberi az nce gazetede okudum, dedi, Czanne lm... Onun topraa veriliinden sekizgn sonra da aadaki pusulay aldm:

Paul Czanne'in cenaze treninde bulunmanz ricasyla: Aix'de 23 Ekim 1906'da 68 yanda ld. Cenaze tre

ni, Notre Sainte Mre Kilisesinde yaplacak.Charles Gurin'den biliyorum: Mektuplarnda da sk

sk deindii gibi alrken lmt Czanne. Duyduumac, derin olmakla beraber deerli hocamn inanlarndandn vermeksizin bu dnyadan gtn grmek, mut

lu etmiti beni. Onun estetik yenilenme konusundaki abalar, ruhu huzura kavusun diye, evrede ileri geri konumalara yol amtr sanyorum. Arkadalarmzn ou

bu tr konumalara tank olmulardr. Onlardan MauriceDenis'nin36 tankl, benim iin de zel bir kvan nede

nidir.

Czanne ile ilgili olarak, anmsayabildiklerimin tmn anlattm burada. Geride brakt yaptlarndan biri varki, lf aramzda, kendi yorumunu yanstmad iin sanats tarafndan hep dlanm, bakalarnca da baansz

bulunmu olan bu yapttan, imdiye kadar sz etmedik.Ancak kanmca, aziz ustamn grne, ressamlarn veeletirmenlerin biraz aceleye getirilmi sulamalarna kar

n, Czanne'dan kalan tamamlanm on ya da onbe kadar peysaj ve natrmort arasnda, onun sanat kiiliiyle

36 Czanne'a sayg" adl yaptn ressam.


76/127

76

uyuan bir bayapt dzeyindedir bu resim. Gzel renk

tonlar, yerini bulmu elemanlar ve lokal deerler, sanat

sna zg bir uyum. Czanne'in boyasal duyumlar dedii renkiliin alglanmasna olanak veren iyi organizeedilmi bir bak, dikkat eker bu tabloda. Her yerde gs

termekten ekindii taslak trndeki ilerini, burada bir

kenara brakalm. Ama gene de bu tr iler, onun benzersiz paletinden km olan almalardr; o nedenle de, t

mn bitmemi resimler olarak deerlendirmek pek do

ru olmaz. ok ar alrd Czanne. Bundan dolay, sekin dncesinin btn yansmalar, bu taslaklarda grlebilir. Uzun uzun lp bimedii tek bir tu bile koy

mazd resimlerine, ilk bakta dengesiz gibi grnen yaplarna karn, eksilmeyen bir salamlk, onun deimeyen

zelliidir. Yapt eyin bilincindeydi. Gene de, ondakiacemilik rn gibi grnen eleri, zenlilii, kimi zaman arya kam olan safyreke yaklamlar, gereksanat kimliinden ayr tutmalyz. Grme yeteneinin

sonsuz ayrdedici nitelii, ou zaman biimin olaan grn altnda gizli kalr. rnein bir kyl figr iziyorsa, onu rkn biimler iinde gsterir; bizim hou

muza gitmesini amalamaz. Sekin duyumlar, gzmzn a tabakas zerine drmekte, benzersiz bir yete

nei vardr. Nesneleri, olduklar gibi yanstmak deildiyapmak istedii; o nesnelerin renksel ekicilii, maddeselyaps ilgilendiriyordu Czanne'i. Bunu grebilmek iin,

zellikle ldoa resimlerine bakmak gerekir. Deerlendirecei zaman nemliydi onun iin, bunu da kafataslar,

yeil meyveler, kttan yapma iekler nnde bulabiliyordu. Anlatmna en yakn biimleri, bu tr konular kar

snda gerekletiriyordu. Ama gene de peysajlarnn ve

figrl resimlerinin, doadaki asllarn yanstma amacna


77/127

77

dnk olduklar sylenemez. Grntye kat bir ballyoktu; bunu, almalarndan biliyorum. Korkarm, sal

elvermedii, zaman olmad ve model bulamad durumlarda, kimi ayrntlar tamamlayamadan brakt daoluyordu.

Czanne1n en ok yaknd ey, grme yeteneindezamanla etkisini gsteren bozulmayd. Arka arkaya ge

len plnlar seebiliyorum, demiti bir keresinde, kimi zaman da dz izgiler bana eilmi gibi grnyor. Banagre, biraz da istemli olan bu tr yanllar, grme bozukluu ya da zayfl olarak yorumluyordu o. Resimsel deerleri iyi seebilecei ortamlarda bulunmak istemesi

bundand. zm olarak da, Chardin'in kulland apkasiperlerinden ve gzlklerden sz ederdi sk sk.

Geriye, ona yknen dzenbazlarn anlayszlndan,onun ad altnda yaplan anlamsz ilerden yaknmak kalyor. Bu tr taklitilerin, parayla tutulmu kiiler olduklar

anlalyor. Czanne'in yaptlarn salt bu amala incelemekonusu yapan ve onun sanatn bir sapaklk (anomali)olarak tanmlama cesaretini gsterenlerin says katr? Birkomposto taban eik gstererek, tahta bir antay aynen izerek, bir bardak formunun salamln arptarak,iekli bir zemin zerinde yass elma biimleri olutura

rak, Czanne gibi resim yaptklarn sanan bir kesim ktortaya bylece. Bu anlaya gre resim yapanlar kaba biranlatm, bilisizlik, acemilik, salt koyu gri tonlar, boyannrastgele karmndan oluan bir geliigzellik dnda birey gremediler Czanne'da, bu yolla onu aabilecekleri

ni sandlar. Yanlma iinde rpnp durdular. Onlarn dnda kalanlar ise, Czanne'da, kurallara bakaldran biradam grebildiler ancak. Ksaca pek az kii, ondaki bilgelii, mantksall, uyumluluu, bakndaki yumuakl,


78/127

78

plnlan aratrc tavr, neneleri boyutlu yorumlama yeteneini, ksaca doaya yaklam yntemini anlayabilmi

tir. Doadan izim yapmay, ayn zamanda da gz yanlsamasn bilmek gerekir, demiti bir keresinde, eer yaplani, sanatsal bir deer tayor ise, yanlsama onun deeriniazaltmaz. Buradan u sonuca gidilebilir. Eer Czanne'inresmi, gerekten anlalm olsayd, bugn, gelecein sanatn sergileyen galerilerde daha az kt resim grecek, yaygnlaan bilisizlii bir lde yenmi olacaktk. Belirlenmiamalara ulamakta karmza pek ok glk kabileceine, bakalarn da inandrm, iten, alakgnll, gereksanatlarn says da artm olacakt. Bylece de, ii kolayaalanlarn, bu alanda almaya haklar bulunmad, onlara

anlatlm olurdu. Bana kalrsa, deerli ustamn resimdekiolumlu katklar, zamanla daha iyi anlalacaktr. Eer bukatknn gerekten farkna varlrsa, nesnel gereklie ulama yolunda byk admlar atm olan ustalarn sanat dadaha iyi kavranacak ve Czanne'in sk sk dile getirdii u

dilek gerekleecektir: Doay iyi kavram yeni klasiklere37 gerek duymaktayz. zlenimcilii byk ustalarla veyaamn derinliindeki zle buluturan ve grenekleri amasn bilen bir kprdr Czanne.

37 Bugn yerli-yersiz kullanlan bu terime, kendimce bir aklk getirmek

isterim. Klasik, burada gelenekle balants olan bir kavram anlamnda kullanlmtr. Czanne da byle dnmekteydi: Btn dikkatinidoaya yneltmi olan Poussin'i dnn: Benim anladm klasik,bundan baka bir ey deil." Burada romantiklere cephe almak gibibir amatan sz edilemez elbet. Aksine, romantiklerin kendileri de,klasik teriminden byle bir anlam kanyorlard: Byk ustalarn ortaya koyduklar salam kurallar. Ama gene de, atlye reetelerinin te

sinde, klasik disiplin kapsaml bir doa gzlemini gerektirir. nksanata ilikin kurallar yararl olabilirse, ya da atlye reeteler"i sanat zerinde olumsuz etkiler yaratrsa, sonucu, doayla kurulacakilikiler belirleyecektir. Bu iliki srekil olursa, sanatta yaratc bir izgi gelitirmek de mmkn olabilir.


79/127

79

Onbe Yl Sonra

Czanne'i ilk ziyaretimin zerinden onbe yl gibiuzun bir zaman getikten sonra, 5 Aralk 1920'de, bir cumartesi gn Marsilya'dan Aix'e giden trende buldumkendimi. Kalabalkt tren. nsanlarn ehrelerine ve konumalarna dalp gittiim bir srada, o zamandan bu yana pek ok eyin deimi olduunu farkettim. evrem

deki yabanclarn okluu, dikkatimi eken ilk ey oldu:Yunanllar, Cezayirliler, Polonyallar, Italyanlar bir yntaral insan, birbirine karmt. Gneten kararm yzler, sert ve kzgn baklar... Kartal burnu ve etkileyici bakyla, Aix'in byk kentsoylusu, artk iyiden iyiye boy

gstermeye balyordu ortalkta. Titien ya da Tintoret gibiressamlarn tablolarnda sk sk karmza kan eski Venedik dukalann andryor bu kentsoylu. Aix'e doru yaklatka, evredeki manzara giderek gzelleiyor: Dz atl, sar yksek duvarl, arabesk kornili evler yerlerini,

sonradan grmelerin yaptrd ky evi tipinde kklerebrakyor. Mimarlktaki yozlama, yolboyunca kendini gsteriyor. Tren geni bir kr dzlnden geerken, uzaktatepeler seiliyor yava yava, manzara, birbiri arkasna sralanan plnlarla alyor. te imdi, bu manzarada, C-zanne'n resimlerini grr gibi oluyorum. Montaigut vePont de lArc istasyonlarn geride brakp Czanne'inmemleketine yaklayoruz. Czanne ilk kez buraya geldiinde, bir am ormann, kendine yaama alan olaraksemi ve yrek temizlii iinde, alakgnll aristokrat-lann oturduu konaklan izmiti resimlerinde; zeytin ve

st aalaryla ssl tepelerin kestii ufuk izgisine yneltmiti baklarn. Sanki biraz sonra, bu yrede ona gene rastlayacam, beni kent dndaki atlyesine gtrecek...


80/127

80

Tren durdu. teki yolcularla birlikte ben de indim, iteMirabeau zerindeyim, karmda Kral Ren ant. Fuar

gnlerine rastlad iin geliim, kent olduka canl, heryer insanlarla dolup tayor. Ama bana her yer sszm gibi grnyor. Bir zamanlarn gzde otellerine bakyorum:ounun alt kat, vitrinlerinde kaba-saba reklmlarn yerald dkknlara dntrlm. Yksek rtbeli papazlarn ve senyrlerin kentine, demokrasinin gelmesi hibirey salamam... nmde Opera Soka uzanyor. 9 numaral evin nnde duruyorum. Buras, bir zamanlar kaldm Bayan S.'nin evi. Czanne, akam yemeklerine sksk bize gelirdi. Benden artk hi bir iz kalmam burada.Deerli ustamla birlikte altndan getiim giri kaps ilgi

mi ekmitir hep. Gene de bu kapya, imdiki kadar dikkatli bakmam olduumu dnyorum. Bana, her zaman ilgin grnm olan sokaktaym imdi. Venedik'ezg saraylar kefediyorum orada; tam karmda, sokan

bir kesinde, yksek bir oyuntu iine ilenmi olan XVII.

yzyl Meryem figrnn nnden ayrlamyorum, itebir zamanlar oturduum eve doru gtryor beni admlarm. Pencerenin parmaklklar arasndan, perdesiz odann boluuna bakyorum, yaammzn bir blm gemiti bu meknda. Ortada bir masa zeride, bir ift makas, bir kuma gryorum. Kap zerindeki tabelay okuyorum: Kadn terzisi.

Boulegon Sokana giriyorum. Kukum yok, bekliyorbeni orada. Yolumu aryor, sonra gene buluyorum. Boulegon Soka eskimi artk, eski nemini yitirmi. Evlerin

pencerelerinde amarlar asl, zemin katlan iyice islenmi, kimi kaplar mezar sessizliine brnm neredeyse.Ustamn kap numarasn anmsamakta zorlanyorum.evremdekilere soruyorum. Kimse bilmiyor. Benim gibi


81/127

81

yalanm olan bu sokaktan kamak istiyorum.

Czanne'i, kent dndaki atlyesinde bulmaya karar ve

riyorum. Bu uzaa ekilme istei, kukusuz kendine olansaygsndan kaynaklanyordu. nm sra bakarak, rastge-le yryorum. Kent beni elendiriyor. Buray daha ncehi grmemiim gibi bir duyguya kaptryorum kendimi.Zaman zaman da talya ya da Ispanya'da gezindiimi sa

nyorum. Aslna bakarsanz, soylu kiiler ve piskoposlar,ke

emile bernard, cezanne Üzerine anılar

Documents