emekli Öğretim Üyesi -...
TRANSCRIPT
ethem derman Emekli Öğretim Üyesi
Evet, mecazi anlamda “sayıların dili var”
deriz...
Niçin?
Somut kavram içerdiğinden dolayı...
Örnekliyelim...
Rakamların Dili Var Mı?
Rakamların Dili Var Mı?
Fenerbahçe’nin 25 000 000 taraftarı var...
Kişi başına yıllık gelir 3 000 $ ...
Fizik sınavında bir kişi 100 aldı...
Ahmet Altan’ın kitabı 15 000 sattı...
Spor-Loto bu hafta 1 trilyon TL veriyor...
Meryem Uzerli en güzel sinema sanatçısıdır!...
Rakamların Dili Var Mı?
Konu Gökbilim olunca maalesef sayıların dili kalmıyor,
rakamlar konuşamaz oluyor...
“AHRAZ”
Sağır ve dilsizler için eskiden
bu terim kullanılırdı..
Rakamların Dili Var Mı?
Bize yaşam olanağı veren Güneşimizi ne kadar tanıyoruz??
İyi biliriz....
Nesini biliyorsunuz? Uzaklığını...
Çapını...
Rakamların Dili Var Mı?
Güneş ile Dünyamız arasındaki ortalama uzaklık
149 500 000 KiloMetre’dir.
Güneşin çapı ise
1 400 000 KiloMetre’dir
Bu sayılar size ne ifade ediyor?
Rakamların Dili Var Mı?
Bana bir şey ifade etmiyor?
Doğal olarak size de bir şey ifade etmiyor.
Yani bu sayı konuşmuyor...
Bu sayıyı nasıl konuştururuz?
Sorusunu sorduğumuzda beynimiz devreye girer ve
bildiği bir takım bilgilerle karşılaştırmaya başlar.
Rakamların Dili Var Mı?
Biraz basit matematik yapalım.
Otobüs ile Güneş’e gitmeye karar verelim.
Yolda herhangibir ihtiyaç molası vermeyelim.
Yemeyelim, içmeyelim ve tuvalete gitmeyelim.
Sürücü uyumasın, sürekli sürsün ve otobüs hiç durmasın.
Ne kadar zamanda Güneş’e varırız?
Rakamların Dili Var Mı?
Biraz daha daha matematik....
150 000 000 / 100 = 1 500 000 saat.
1 500 000 / 24 = 62 500 gün
62 500 / 365 = 171 yıl
Şimdi iyi bir karşılaştırma yapabiliriz.
Sayıyı biraz daha iyi anlayabiliriz.
Rakamların Dili Var Mı?
Beynimiz bu tür kavramları kolayca algılasın
diye genellikle model, maket yaparız.
Bunlardan en basiti haritalardır. Örneğin 20 000
kez küçültülmüş yeryüzünün haritasını çıkarırız
ve 1/20000 ölçeklidir deriz. Ev planları ve
maketleri de aynı kategoriye girer.
Model veya maket yaparken en önemli kavram
ÖLÇEK’tir
Rakamların Dili Var Mı?
Gelin hep beraber Evrenimizin modelini yapalım.
Bunu yapmadan önce gökbilimde uzaklıkların ve
cisimlerin boyutlarının ne denli büyük olduğunu
unutmayalım.
“Astronomik bir rakam” terimini hep biliriz...
Rakamların Dili Var Mı?
Biraz daha2 matematik yapalım...
Güneşimizin çapı = 1 400 000 km’dir.
Bunu 10 cm çaplı bir portakal
büyüklüğüne getirmek için kaç kez
küçültmeliyiz? Önce km’yi cm’ye çevirelim.
1 400 000 km= 1 400 000 000 m
=140 000 000 000 cm. Sonra 10 cm’e bölelim.
140 000 000 000 / 10 = 14 000 000 000
Kısaca 14 milyar kez küçülmemiz gerekiyor.
Rakamların Dili Var Mı?
Evrenin modelini yapmak için ölçeğimizi saptadık.
Her cismi ve her uzaklığı 14 milyar kez küçülteceğiz.
Örneğin Güneş-Dünya uzaklığı modelimizde nedir.
150 000 000 km / 14 000 000 000 = 0.0107 km.
0.0107 km = 10.7 metre.
Rakamların Dili Var Mı?
Dünya’mızın çapı 12 750 km.
12 750 km = 12 750 000 m = 1 275 000 000 cm.
1 275 000 000 / 14 000 000 000 = 0.09 cm .
Bir başka deyişle 0.9 milimetre.
İri bir kum tanesi diyebiliriz.
Şimdi sadece Dünya için değil güneş sistemimizde
bulunan tüm gezegenler için benzer hesapları
Yaparsak ve bir çizelgede bunları gösterirsek...
Rakamların Dili Var Mı?
Gezegenler Uzaklıkları Büyüklükleri
Merkür 4.07 m 0.3 mm
Venüs 7.72 m 0.8 mm
Dünya 10.7 m 0.9 mm
Mars 16.3 m 0.5 mm
Jüpiter 55.6 m 10 mm
Satürn 102 m 9 mm
Uranüs 205 m 4 mm
Neptün 322 m 3.4 mm
Pluto 421 m 0.2 mm
Rakamların Dili Var Mı?
Büyüklük ve uzaklıkları daha iyi kavramak için
Modelimizi bir harita üzerine yerleştirelim.
Bir çok açıdan bu harita işimize yarayacak.
Portakalımızı (pardon güneşimizi) Ankara’da Kızılay
meydanının ortasına koyalım.
Dünya iri bir kum tanesi büyüklüğünde Gima’nın
yanındaki meşhur büyük postahanenin önündedir.
Rakamların Dili Var Mı?
Rakamların Dili Var Mı?
En Yakın Yıldız Nerede?
Güneş sistemimizin modelini
yaptığımıza göre artık bu modele
yıldızları da koymamız gerekir.
(Gökyüzünde yalnız gezen yıldızlar...)
En yakın yıldız Proxima Centauri
Üçlü bir sistemin en sönük üyesi
Uzaklığı 4.24 Işık yılı
Bu yıldız bizim modelimizde
acaba nerede?
Ankara’dan Antalya’ya
gelirken Genel Kurmay,
Milli Kütüphane,
ODTÜ, Bilkent,
Hacettepe ....
Acaba Nerede?
En Yakın Yıldız
Nerede?
Rakamların Dili Var Mı?
Bu soruya herkes yanıt verebilir...
Vereceğiniz yanıtlar sadece sizin beklentilerinizdir.
4.24 Işık yılı çok küçük bir rakam
ama uzaklık da gerçekten çok mu küçük?
Rakamların dili var mı?
Bu sorunun yanıtı da yine biraz
Matematikle ilgili....
Rakamların Dili Var Mı?
Biraz daha5 matematik yapalım....
Bir ışık yılı, ışığın bir yılda aldığı yol...
Işık bir yılda ne kadar yol alır?
Işığın hızı saniyede 300 000 km
olduğunu doğduğumuzda(!!!) öğreniyoruz
Bir yılda aldığı yolu bulabilir miyiz? EVET
Bir Işık Yılı Ne Kadardır?
Işığın Hızı Saniyede 300 000 km
O zaman bir dakikada ne kadar yol alır?
1 Dakikada 300 000 * 60 = 18 000 000 km
O zaman bir saatde ne kadar yol alır?
1 Saatde 18 000 000 * 60 = 1 080 000 000 km
O zaman günde ne kadar yol alır?
1 Günde 1 080 000 000 * 24 = 25 920 000 000 km
O Zaman bir yılda ne kadar yol alır?
1 Yılda 25 920 000 000 * 365 = 9 460 800 000 000 km
Demek ki yaklaşık 9.5 trilyon km
En Yakın Yıldızın Uzaklığı
Proxima Centauri 4.24 IY uzaklıktaydı.
9 460 800 000 000 * 4.24 = 40 113 792 000 000 km
En yakın Yıldız Yaklaşık 40 Trilyon km. Bu uzaklığı modelimize koymak için daha önce
Yaptığımız gibi belirli bir ölçeğe indirgememiz gerekiyor, yani
14 milyara bölmemiz gerekiyor
40 113 792 000 000 / 14 000 000 000 = ???? km
En Yakın Yıldızın Uzaklığı
Proxima Centauri 4.24 IY uzaklıktaydı.
9 460 800 000 000 * 4.24 = 40 113 792 000 000 km
En yakın Yıldız Yaklaşık 40 Trilyon km. Bu uzaklığı modelimize koymak için daha önce
Yaptığımız gibi belirli bir ölçeğe indirgememiz gerekiyor, yani
14 milyara bölmemiz gerekiyor
40 113 792 000 000 / 14 000 000 000 = 2 865 km
En Yakın Portakal Nerede?
Bizim Kızılay meydanındaki portakaldan
Ne kadar uzak olduğunu anlamamıza yaradı mı?
Bizim portakalımıza en yakın portakal biraz dolaşa
dolaşa gittiğimizi varsayarsak Barcelona’da oluyor
Samanyolu sisteminde bu portakallardan
çok var mı?
Ne kadar?
Gökada Kümeleri
Gökada Kümeleri
Rakamların Dili Var Mı?
200 milyar tane gökada sistemi var.
Evrende kaç tane portakal var? Biraz
matematik...
200 000 000 000 * 100 000 000 000
=
20 000 000 000 000 000 000 000
Dünyamızdaki toplam kum sayısından 50 kat
daha fazla olduğunu biliyor musunuz?
Gelelim işin felsefesine...
ÖTEGEZEGENLER
”Çok sayıda güneşler var; çok sayıda dünyalar bu
güneşlerin çevresinde dolanıyorlar, aynı bizim güneş
sistemimizde güneşin çevresinde dolanan yedi gezegen gibi.
Bu dünyalarda yaşayanlar vardır.."
- Giordano Bruno, onaltıncı yüzyılda yaşamış İtalyan keşişi
Kaç Tane Dünya Var?
Kepler Teleskopu verilerinden hareket eden
gökbilimcilere göre Samanyolu'nda
en az 100 milyar Dünya benzeri gezegen* olmalı?
* Dr. Phil Yock, Auckland Üniversitesi Fizik Bölümü, 2013
Kaç Tane Dünya Var?
Peki bunlar
nerede?
Son yıllara kadar 2 yıldızdan birinin
gezegenleri olduğunu anladık
Şu anda Samanyolu’nda 300 milyar
yıldız ve her iki yıldızdan birinin 1 ila
10 gezegeni olduğunu biliyoruz…
Sadece bizim
gökadamızda trilyonlarca
gezegen var
Gökadamızda her yıl ortalama 10
yeni yıldız oluşmakta…
~Yılda yeni 5 gezegen sistemi
oluşmakta…
~Her yıl yeni 5-50 gezegen sistemi.
Güneş
Sistemi
Nasıl
Oluştu?
Teknolojimiz
Mevcut teknolojimiz çok ileride görülse de
gökbilimcilerin istediği kadar değil.
Parlak bir yıldızı ancak nokta kadar görebiliyoruz.
Yıldızdan çok küçük ve
sönük olan gezegeni
bulmak için büyük çaba
sarfediliyor.
Kepler, Corot, Hubble gibi
uzay teleskopları bile
istenileni karşılayamıyor.
KEŞİF YÖNTEMLERİ
1) DİKİNE HIZ
2) ASTROMETRİ
3) GEÇİŞ
4) MİKROLENSİNG
5) GÖRÜNTÜLEME
Çekim kuvvetinin savaşı
Dikine hız: Yıldızın bize yaklaşması ve uzaklaşması
sonucu tayfında ortaya çıkan Doppler kayması
Astrometri: Yıldız görüntülerinde yakalanan gökyüzü
düzleminde bir yandan diğer yana yıldızın hareketi.
Gezegenlerin yıldızını örtmesi sonucu ışıkta azalma
Işık eğrisinde bu parlaklık azalmasının saptanması.
Arka planda bulunan bir yıldızın ışığının bükülmesi
sonucu ışık şiddetinin artmasına gezegenin katkısı
Işık eğrisinde bu küçük artmanın saptanması.
Gezegen yıldızının ışığını yansıtması sonucu görünmesi
Çok Zor: Yıldızın ışığının kesilmesi gerekir.
GEZEGEN SİSTEMLERİ BİR DÜZLEMDE BULUNURLAR
edge-on - yüksek eğim (yukarıdaki şekil gibi)
Verilen bir gezegen sisteminin eğimi, düzleminin bize tam bakıyor (face-on)
hali ile o düzlemi kenarından (edge-on) görüşümüze kadar değişir.
face-on - düşük eğim (sağdaki şekle benzer)
demek ki eğim tanımı neymiş?
GEÇİŞ YÖNTEMİ
(ötegezegenin örtmesi sonucu parlaklık değişimi)
…. Güneş sistemimizde gezegenlerin Güneş’e göre büyüklükleri.
Geçiş Yöntemi
(ötegezegenin örtmesi sonucu parlaklık değişimi)
Ötegezenin yörünge düzlemi bakış doğrultusunda
olmalıdır.
Bu küçük ışık değişimini saptayacak ışık ölçümü aleti.
Unutma eğer güneş sistemini gözlüyorsan 10 yıllarca
beklemen gerekir.
Güneş lekesine benzer bir leke olmadığından emin
olman gerekir.
Geçiş Yöntemi
(ötegezegenin örtmesi sonucu parlaklık değişimi)
Geçiş Yöntemi
(ötegezegenin örtmesi sonucu parlaklık değişimi)
KEPLER UZAY
TELESKOBUNUN
BULDUĞU
GEÇIŞ
GÖSTEREN
GEZEGENLER
GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMİ (Yıldız ışığını yansıtan ötegezegenin keşfi)
129 ışık yılı uzakta Kanatlıat takımyıldızında bulunan ve 30 milyon yıl yaşındaki
genç HR 8799 yıldızının çevresindeki 4 ötegezegen görüntüleme yöntemi ile saptandı.
GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMİ
GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMİ
KEŞİFLERİN YILLARA GÖRE DAĞILIMI
7 Nisan 2014
9 Temmuz 2018 TOPLAM SAYI
3801 Ötegezegen keşfedildi
2842 Gezegen sistemi
633 Çoklu gezegen sistemi
Birkaç bin gezegen adayı var
Samanyolunda en az 100 milyar Dünya benzeri
gezegen*
* Dr. Phil Yock, Auckland Üniversitesi Fizik Bölümü, 2013
YAŞANABİLİR BÖLGE
YAŞANABİLİR BÖLGE
ESI, YERE BENZERLİK İNDEKSİ
ÖTEGEZEGENLERİN
KİMYASAL YAPILARINA
GÖRE KÜTLE - YARIÇAP
İLİŞKİSİ
ÖTEGEZEGENLERİN YAPILARI VE BOYUTLARI
YAŞAM VAR MI?
(Su ve Ozon önemli)
Simulated Spectrum
Model of Earth
Data
Venüs, Dünya ve Mars CO2 içeriyor
Yer ise ayrıca H2O ve O3
Tüm bu tayflar kırmızıöte bölgede (unutmayın!)
ÇOK GEZEGENLİ SİSTEMLER
ÇOK GEZEGENLİ SİSTEMLER
ÇOK GEZEGENLİ SİSTEMLER
Ötegezegen Nasıl Bulunur
Trappist-1 Gezegenleri
Trappist-1 Gezegenleri
Trappist-1 Gezegen Özellikleri
Şimdi O Dünyalarda Yaşasaydık!!!
Ötegezegen Sistemleri
ÇOK GEZEGENLİ SİSTEMLER
ÖTEGEZEGENLERİN AYLARI VAR MI?
Kepler 22b’de ilk kez uzun zamandır aranan öteay bulundu. Ötegezegen
Yaşanabilir bölgedeydi ve yarıçapı yerin 2.4 katı. Gezegen büyük olduğu
için en azında ayında yaşam olabilir
ÖTEGEZEGENLERİN ÖKSÜZ VEYA YETİM OLANI DA VAR
2006 ve 2007 yıllarında Samanyolu
üzerinde gerçekleştirilen bir tarama
ile 10 serbest gezegen keşfedildi.
Bu gezegenler sistemlerinden
kovulmuş, adeta bir yetim gibi
kendi başlarına kalmışlar. Bu
gezegenleri fark etmek ise hiç
kolay değil.
Gecenin zifiri karanlığında en az 10
km ileride uçan bir kara sineği
görmek gibi..
Yeni keşfedilen böylesi bir gezegen
ise 10 000 ile 20 000 ışık yılı
arasında bir uzaklıkta yer alıyor.
YER BENZERİ ÖTEGEZEGEN ÇOK MU?
Bir grubun taraması sonucu 22 yıldız çevresinde dolanan 33 ötegezegen buldu.
Bunların kütle dağılımları.
Resmi Yazı
Seydişehir UFU’su
Seydişehir UFO’su
Uyutmaya Devam
Uzaylılar Türkçe
Konuşuyor
Uzaylılar Müslüman mı?
Uzaylılar Müslüman mı?
Gökten Düşen Yeşil Buz
Gökten Düşen Yeşil Buz
Gökten Düşen
Yeşil Buz
Gökten Düşen Yeşil Buz
Gökten Düşen Yeşil Buz
Sabah Gazetesi 06.09.2003
Gökten bir yeşil buz düştü... Gölbaşı'nda uzaydan geldiği sanılan yeşil buz, uçak tuvaleti atığı çıktı
Ankara'nın Gölbaşı İlçesi'ne bağlı Yavrucak Köyü'nde hafta başından
bu yana büyük bir heyecan yaşanıyordu. Gökyüzünden yemyeşil bir
buz parçası düşmüştü ve kimse bu buzun ne olabileceği hakkında bir
fikre sahip değildi. Hemen Maden Tetkik Arama Enstitüsü'ne haber
verildi. Uzmanların biri gelip biri gidiyordu. Ankara
Üniversitesi'nden de Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri
Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ethem Derman buz üzerinde araştırmalarına
başladı. Köylülerin uzaydan geldiğini iddia ettiği, buzdolabında
saklayıp tadına bile baktığı yeşil renkli buz parçası enine boyuna
incelendi. Ve dün araştırmalar ilk sonuçlarını verdi.