Fatih YAZITAŞPiyasa İzleme Komitesi Başkanıfatih.yazitas@epias.com.tr

ELEKTRİK PİYASALARI

1

Doğalgaz Piyasası

2017 : 83 275 MW1984 : 8 461,6 MW

Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi-I 1

1963 ETKB

1970 TEK

2

Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi-II 2

2016 yılında elektrik arzı 274,4 TWh

Arz tarafına baktığımızda 2017 yılında Türkiye’de yerli ve yenilenebilir enerjiye verilen önemde artış oldu.

Güneş ve rüzgar enerjisi için 1000’er MW’lık YEKA ihaleleri gerçekleştirildi.

2016 yılında 279,2 TWh olan elektrik talebi 2017 yılında %5,6 arttı.

Elektrik Verileri 3

Kaynak: TEİAŞ

2017 Aralık sonu itibariyle Kurulu Güç 85 GW’ı geçti.Gelen su miktarında düşüş yaşandı.

2015 2016 201771.232 64.184 47.170

Milyon 𝑚3

Elektrik Verileri

5

Elektrik Verileri

EÜAŞ

Yİ-YİD-İHD

Özel Üretim Şirketleri(HES,RES,TERMİK,BİOGAZ,GÜNEŞ)

TETAŞ

Özel Toptan Satış Şirketleri

(Tedarik Şirketleri)

EPİAŞSpot

Piyasalar PerakendeSatış Şirketleri

Dağıtım Şirketleri

Serbest Tüketici

Serbest Olmayan Tüketici

(Aydınlatma, Mesken)

İthalat-İhracat

İletim (TEİAŞ) 21 Adet Dağıtım(EDAŞ)

Piyasa Aktörleri 4

Üretim

Üretim

TEİAŞ EPİAŞ Tedarik

Serbest Tüketici

Serbest Olmayan TüketiciGörevli Tedarik

Piyasa Aktörleri

Kaynak: https://rapor.epias.com.tr/rapor/xhtml/dgpKatilimciSayisi.xhtml

1 Ocak 2018 tarihi itibariyle

7

Lisans Tipi Kamu Özel Üretim 4 816Tedarik 1 152Dağıtım 0 21İletim 1 0Görevli TedarikK1 0 21K2 0 21K3 0 21

Piyasa Aktörleri

Piyasa İşletmecisidir.

Gün Öncesi Piyasası ve Gün İçi

Piyasasının işletilmesi, uzlaştırma

işlemlerinin gerçekleştirilmesi, ilgili

piyasa katılımcılarına alacak-borç

bildirimlerinin hazırlanması

faaliyetlerini yürütür.

EPİAŞSistem İşletmecisidir.

Dengeleme Güç Piyasasının işletilmesi,

sistemde anlık dengenin yeterli arz kalitesini

sağlayacak şekilde sağlanması, yan hizmet

alımı ve dengeleme mekanizması yoluyla

gerekli yedeklerin tutulması faaliyetlerini

yürütür. Ayrıca iletim hattı kayıplarını satın

almakla yükümlüdür.

TEİAŞ

8

9

Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ)

Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ), 14.03.2013 tarihli ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine tabi olarak, 12 Mart 2015 tarihinde tescil işlemlerinin tamamlanmasının ardından resmen kurulmuştur.

1 Eylül 2015 tarihinde ise EPİAŞ piyasa işletme lisansını almıştır.

EPİAŞ’ın başlıca amacı ve faaliyet konusu“ Piyasa işletim lisansında yer alan enerji piyasalarının etkin, şeffaf, güvenilir ve enerji piyasasının ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde planlanması, kurulması, geliştirilmesi ve işletilmesidir. Eşit taraflar arasında ayrım gözetmeden güvenilir referans fiyat oluşumunun temin edilmesi ve artan piyasa katılımcı sayısı, ürün çeşitliliği ve işlem hacmiyle likiditenin en üst düzeye ulaştığı, piyasa birleşmeleri yoluyla ticaret yapılmasına imkan tanıyan bir enerji piyasası işletmecisi olmaktır.”

7

10

Elektrik Piyasaları 8

Gün Öncesine Kadar Gün Öncesi Gerçek Zaman

PTF

SMF

MWh

Gün Öncesi Piyasası Dengeleme Güç Piyasasıİkili Anlaşmalar

Finansal (Türev) Piyasalar

Lot

TL/MWh

ArzTalep

PTF

Elektrik Enerjisi Ticareti ve Dengesizlikten Korunma Sistem İşletimi

Gün İçi

Gün İçi Piyasası

Max (PTF, Tahmin Edilen SMF)*1,03

Min (PTF, Tahmin Edilen SMF)*0,97

Elektrik Piyasasının Yapısı

Dengesizliği Azaltma + Arbitraj

9

Elektrik Piyasalarını

n İşleyiş Yapısı

Fiziksel Elektrik Ticareti

İkili Anlaşmalar

OTC

Spot Piyasalar

Gün Öncesi Piyasası

Gün İçi Piyasası

Gerçek Zamanlı Piyasalar

Dengeleme Güç Piyasası

Yan Hizmetler Piyasası

Fiziksel Olmayan Elektrik Ticareti

Türev Piyasalar

Veri Girişi ve

Uzlaştırma

Yazılım Desteği ve Uzlaştırma

10

Elektrik Piyasaları

Elektrik Piyasasının Yapısı

• Hedeflenen Türkiye Elektrik Piyasasında, elektrik üreticileri ve tüketicileri fiziksel ve finansalriskten korunmaya (hedging) ve optimizasyon araçlarına sahip olacaktır.

13

İkili Anlaşmalar Gün Öncesi Piyasası

Gün İçi Piyasası

DengelemeGüç Piyasası

Yan Hizmetler

Vadeli İşlemlere

İlişkin Borsalar

Tezgah üstü Piyasalar

Uzun Vadeli Arz Güvenliği ve Yatırım

Teşviki

Üretim & Tüketim Optimizasyonu

Sistem ve Arz Güvenliği

Spot Piyasaları Dengeleme Piyasaları

Fiyat Riskinden Korunma ve Finansal

Optimizasyon

Piyasa & Sistem İşletmecisi

Piyasa Katılımcısı Portföy Dengeleme Ek Ticaret İmkanı ve

Fiziksel Optimizasyon

Yeterli, Kaliteli ve Sürekli Elektrik Enerjisi

11

• Gün Öncesi Piyasası (GÖP)

12

Spot Piyasalar – Gün Öncesi Piyasası 13

• İşlemler günlük olarak, saatlik bazda gerçekleştirilir. 24 saat değeri mevcuttur.

• Gün Öncesinde referans fiyat (PTF) belirlenir.

• Arz tarafı üreteceği miktarı, Talep tarafı tüketeceği miktarı fiyat seviyelerine göre ayarlayabilir.

• Saatlik (64 seviye, alış ve satış yönünde 32 seviye ayrı ayrı), blok ve esnek teklif verilmesine imkan

tanır.

Genel Esaslar

• GÖP’de yapılan ticaret ilgili PK için fiziksel elektrik arzı yada talebi yükümlülüğü doğurur.

• Pozitif miktarlar alışı, negatif miktarlar ise satışı ifade

etmektedir.

• Enerji miktarı LOT (0,1 MWh) olarak teklif edilir.10LOT

1MWh

Azami ve asgari fiyat limitleri 0 - 2000 TL/MWh olarak uygulanır. “GünÖncesi Piyasasında ve Dengeleme Güç Piyasasında Asgari ve Azami FiyatLimitlerinin Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar” uyarınca belirlenir.

Genel Esaslar

SaatFiyat (TL/MWh)

0 49,99 50 79,99 80 109,99 110 199,99 200 2000

0 – 1 (Lot) 600 600 400 400 0 0 -200 -200 -1000 -1000

1 – 2 (Lot) 300 300 300 300 200 200 0 0 -200 -2000

Teklif Tipleri – Saatlik Teklif

• Fiyatların artan sıra ile dizilmesi esastır. Miktarlar ise eşit yada azalan sırada olmalıdır.

• Alış ve satış yönünde ayrı ayrı olmak üzere en fazla 32 fiyat seviyesinden oluşur.

• Aynı fiyat seviyesi için geçerli hem saatlik alış teklifi, hem de saatlik satış teklifi bulunamaz.

Fiyattan Bağımsız Alış Teklifleri Fiyattan Bağımsız Satış Teklifleri

Fiyat (TL/MWh) 0 2.000

Miktar(LOT) 3.000 3.000

Fiyat (TL/MWh) 0 2.000

Miktar(LOT) -1.000 -1.000

• Ekonominin doğası gereği Piyasa Katılımcıları enerjiyi düşük fiyatlarda almak, yüksek fiyatlarda ise satmak isterler.

9:30 12:30 13:00 13:00 13:30 14:00 16:00

Piyasa katılımcıları tarafından

alış ve satış yönünde teklifler girilir.

D-5 00:00-12:30

Teklif bildirim kapısı kapanır.

13:00-13:30

Optimizasyon yazılımı kullanılarak bir sonrakigün için saatlik miktar ve

fiyatlar belirlenir.

Nihai sonuç duyurma

14:00

Fiyatlar piyasa katılımcılarına duyurulur.

17:00

İkili anlaşma bildirim süresi sona erer.

09:30Sistem işletmecisi tarafından kullanılabilir iletim kapasitesi bildirilir.

İtiraz

Fiyatlar kesinleşir ve

DGP piyasası süreci başlar

Spot Piyasalar – Gün Öncesi Piyasası

Piyasa takas fiyatı

Şeffaflık platformunda duyurulur

Elektriğin teslimat gününden bir gün öncesinde, elektrik ticareti ve dengeleme faaliyetleri için kullanılan, Piyasa İşletmecisi tarafından işletilen, organize bir piyasadır.

Eşleşme miktarları

katılımcılara duyurulur

14

Gün Öncesi Piyasası

68%

27%

4% 0,4%

2017 Piyasa Miktar Dağılımı

Toplam İA GÖP Eşleşme MiktarıDGP Miktar GİP Eşleşme Miktarı

43%

38%

13% 7%

İkili Anlaşma Miktar Dağılımı

Özel İA TETAŞ Satış EÜAŞ Satış Kamu Diğer

48,8

60,2

79,2

99,3

114,0123,3

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

140,0

2012 2013 2014 2015 2016 2017

GÖP HACMİ (TWh)

20

2015-2016 Günlük PTF Ortalama Değerleri 21

Gün Öncesi Piyasası - 2017 Günlük Ortalama PTF

97,88

238,02

0

50

100

150

200

250

1.0

1.2

017

8.0

1.2

017

15

.01

.201

7

22

.01

.201

7

29

.01

.201

7

5.0

2.2

017

12

.02

.201

7

19

.02

.201

7

26

.02

.201

7

5.0

3.2

017

12

.03

.201

7

19

.03

.201

7

26

.03

.201

7

2.0

4.2

017

9.0

4.2

017

16

.04

.201

7

23

.04

.201

7

30

.04

.201

7

7.0

5.2

017

14

.05

.201

7

21

.05

.201

7

28

.05

.201

7

4.0

6.2

017

11

.06

.201

7

18

.06

.201

7

25

.06

.201

7

2.0

7.2

017

9.0

7.2

017

16

.07

.201

7

23

.07

.201

7

30

.07

.201

7

6.0

8.2

017

13

.08

.201

7

20

.08

.201

7

27

.08

.201

7

3.0

9.2

017

10

.09

.201

7

17

.09

.201

7

24

.09

.201

7

1.1

0.2

017

8.1

0.2

017

15

.10

.201

7

22

.10

.201

7

29

.10

.201

7

5.1

1.2

017

12

.11

.201

7

19

.11

.201

7

26

.11

.201

7

3.1

2.2

017

10

.12

.201

7

17

.12

.201

7

24

.12

.201

7

31

.12

.201

7

TL/MWh

22

158,24

145,33

132,19

123,97

119,51

118,92

135,60153,22

176,47192,43

195,25

198,03

182,08

186,23

193,46

185,45

181,13

170,59

170,44

174,96

172,65

169,63152,85

143,62

0,00

50,00

100,00

150,00

200,00

250,00

00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

TL/MWh

2017 Yılı Saatlik Ortalama Piyasa Takas Fiyatı

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs HaziranTemmu

zAğustos Eylül Ekim Kasım Aralık

2017 181,32 172,55 145,29 145,13 152,36 148,54 175,06 173,33 178,51 164,13 174,65 155,82

2016 149,58 104,08 109,12 118,48 117,50 141,70 135,06 161,48 139,75 140,51 148,06 219,04

0

50

100

150

200

250

TL/MWh2016-2017 Aylık Ortalama Piyasa Takas Fiyatı

2012 2013 2014 2015 2016 2017

PTF ORT 150,04 149,65 163,32 138,01 140,6 163,84

150,04

149,65

163,32

138,01140,6

163,84

125

130

135

140

145

150

155

160

165

170

TL/M

Wh

Yıllara Göre Piyasa Takas Fiyatı

Gün Öncesi Piyasası İstatistikleri23

• Gün İçi Piyasası (GİP)

19

Gün İçi Piyasası Nedir?

• GÖP ve DGP ile eş zamanlı olarak çalışan,

• Dengesizliği azaltma amacı taşıyan

• Fiziksel teslimat zorunluluğu olan

• Fiziki teslimattan 90 dakika öncesine kadar

• ’’Sürekli Ticaret’’ in yapıldığı organize toptan bir piyasadır.

https://www.epias.com.tr/wp-content/uploads/2016/03/G%C4%B0P-KULLANICI-KILAVUZU_12.10.16_.pdfGİP Kullanıcı Kılavuzu:

20

Proje Süreci

ARAŞTIRMA TASARIM YAZILIM TEST İŞLETİME ALMA

Avrupa piyasalarındaki uygulamalar incelenerek tamamen yerli ihtiyaçlara

uygun olarak tasarlandı.

Yerli imkanlar ile gerçekleştirilen projede yazılım

başarı ile geliştirildi.

Belirli test prosedürlerinden başarıyla

geçen yazılımın demoversiyonu yaklaşık bir yıl katılımcıların kullanımına

sunuldu.

1 Temmuz 2015 itibariyle Türkiye Enerji

Piyasası platformlarından biri

daha başarıyla hayata geçmiştir.

22

Gün İçi Piyasası’na Neden İhtiyaç Duyulmaktadır?

• İletim sisteminin güvenliğine yaptığı

katkı

• Dengesizlik ve talimat miktarında

azalma

• Piyasalardaki likiditenin artması

Piyasa Katılımcısı

Açısından

• İlave ticaret imkanı

• GÖP’te maksimum 36 saate varan fark

• Öngörülemeyen nedenlerle oluşan

dengesizliği gerçek zamana daha yakın

giderme

Sistem ve Piyasa İşletmecisi

Açısından

21

GİP Saatlik Teklif

KontratAlış Miktarı

(Lot)Alış Fiyatı (TL/MWh)

PH15061601 100 120

Saatlik Teklif

Enerji miktarları Lot (0,1 MWh) olarak girilir.

Bir saatten oluşan ve bölünebilen tekliflerdir.

Önce girilen teklif önceliklidir.

En iyi satış teklifi; fiyatı en düşük olan tekliftir.

En iyi alış teklifi; fiyatı en yüksek olan tekliftir.

PH15061601 : Power Hour 16 Haziran 2015-Saat 01:00 ifade eder.

GİP İstatistikleri

43

.81

3

38

.68

4

58

.75

0

45

.00

2 73

.10

4

87

.95

3

65

.71

6

79

.56

8

73

.76

3

77

.17

7

80

.87

5 11

4.9

7614

3.9

85

11

8.9

15

13

0.3

81

13

4.9

27

16

1.3

49

16

8.4

03

13

9.9

32

15

6.4

82

14

4.2

39

98

.92

0 12

4.0

68

19

4.8

67

0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

MWh GİP Aylık Eşleşme Miktarı (MWh)

2016 2017

23

• Dengeleme Güç Piyasası (DGP)

24

Dengeleme Güç Piyasası TEİAŞ tarafından işletilmektedir. Gerçek zamanlı dengeleme; yan hizmetler ve dengeleme güç piyasasından oluşur.

•Bağımsız olarak 15 dk. içerisinde asgari 10 MW yük alabilen veya yük atabilen dengeleme birimleri DGP’ye katılmakla yükümlüdür.

•Gün Öncesi Piyasası ile Sistem İşletmecisi ’ne (MYTM) her ne kadar üretim ve tüketim miktarları dengelenmiş bir piyasa sunulmuş olsa da gerçek zamanda sapmalar olmaktadır. Örneğin, bir santralin arızadan dolayı devre harici olması veya büyük bir tüketim tesisinin bir anda çalışmaya başlaması/çalışmayı durdurması dengeyi bozmaktadır, bu durumda MYTM dengeyi sağlamak için Dengeleme Güç Piyasası’na sunulmuş teklifleri kullanarak, sistem dengesini sağlamaya çalışmaktadır.

DENGELEME GÜÇ PİYASASI (DGP) 25

TL/MWh

Lot

Piyasa

Takas

Fiyatı

Miktar

PTF

SMF

MWh

TL/MWh

Gün Öncesi PiyasasıFiyat Belirleme

Dengeleme Güç PiyasasıFiyat Belirleme

Yük Alma Teklifi

Yük Atma Teklifi

TalepArz

PTF & SMF ARASINDAKİ İLİŞKİ

• YAL ve YAT teklifleri ilgili saatin Piyasa Takas Fiyatından başlar

• Uzlaştırma

27

Uzlaştırma Nedir ?

Uzlaştırma, gün öncesi piyasası, gün içi piyasası, dengeleme güç piyasası ve enerji

dengesizliğinden doğan alacak ve borç miktarlarının hesaplanmasını kapsar.

Piyasa İşletmecisi (EPİAŞ) tarafından hızlı, güvenilir ve şeffaf bir şekilde gerçekleştirilir.

Piyasa İşletmecisi’nin, toptan elektrik piyasası adına yaptığı bu işlemlerden kâr veya zarar

etmemesi esastır.

34

Uzlaştırma Bölümleri Nelerdir ?

Piyasa Katılımcıları

Merkezi

Uzlaştırma

Bankası

GÖP Fiyatları,

Katılımcıların GÖP

eşleşme miktarları,

eşleşme fiyatları

Katılımcıların GİP

eşleşme miktarları

ve eşleşme fiyatları

Katılımcılar

tarafından bildirilen

ikili anlaşma

miktarlarını

DGP Fiyatları,

Katılımcı YAL/YAT

Miktarları ve

Fiyatları

Tahmin edilen enerji

üretim/tüketimi ile

gerçekleşen

üretim/tüketim

miktarları

YEKDEM Uzlaştırması

35

Enerji Dengesizliklerinin Uzlaştırması

Piyasa katılımcılarının Gün Öncesi Piyasasındaki Sistem Alış/Sistem Satışları, Gün İçi Piyasasındaki Sistem

Alış/Sistem Satışları, Dengeleme Güç Piyasasındaki YAL/YAT’ları, İkili Anlaşma Alış/Satışları ve gerçekleşen

üretim/tüketim değerlerinden ne kadar saptığını gösteren miktar Enerji Dengesizlik Miktarı, bu miktar karşılığında

alacaklı/borçlu olduğu tutar da Enerji Dengesizlik Tutarıdır.

Aşağıdaki formüle göre hesaplanır:

, , , , , , , , , , ,t,u ,1 1

k l

f t u f t bu f t bu f t u f pub p

EDM UEVM UEÇM UEİAM GİPM ÖEDM

h

d

t

rrudf

h

d

t

rrudf

l

p

n

r

l

p

m

r

KEYALMKEYATMSSMSAM1

1

1,,,

1

2

1,,,

1 1ru,p,t,

1 1ru,p,t,

m

t

n

uutututfutututff lSMFSGÖFEDMkSMFSGÖFEDMEDT

1 1,,,,,,,, )1(),min()()1(),max()(

NOT: 01.05.2015 tarihinden itibaren k ve l katsayıları 0,03 olarak alınmaktadır.

36

Uzlaştırma Bölümleri Nelerdir ?

• GünlükGün Öncesi Piyasası

Uzlaştırması

• GünlükGün İçi Piyasası

Uzlaştırması

• AylıkDengeleme Güç

Piyasası Uzlaştırması

• AylıkEnerji Dengesizlikleri

Uzlaştırması

• AylıkYEKDEM Uzlaştırması

Her bir saatte yapılan ticaret için uzlaştırma

yapılır. İşlemler avans tutarına yansıtılır ve

faturada ödenmiş avans olarak kabul edilir.

Her bir saatte yapılan ticaret için uzlaştırma

yapılır. İşlemler avans tutarına yansıtılır ve

faturada ödenmiş avans olarak kabul edilir.

Dengeleme Güç Piyasasında yapılan ticari

işlemlerin sonucu uzlaştırma gerçekleştirilir.

Uzlaştırma aylık faturaya yansıtılır.

Yapılan tüm ticari işlemlerin sonucu (alış/satış)

uzlaştırma gerçekleştirilir. Uzlaştırma aylık

faturaya yansıtılır.

YEKDEM katılımcıları ve tedarikçiler için

YEKDEM kapsamında yapılan üretim karşılığı

bedel ve maliyet hesaplaması yapılır. Uzlaştırma

aylık faturaya yansıtılır.

37

Uzlaştırma Süreçleri (GÖP)

12:30 13:00 13:30 13:50 14:00 14:30(D+1) 15:00

(D+1) 17:00

Gün Öncesi Piyasası Teklif

Girişi Bitiş Saati

Teklif girişi sonrası, tekliflerin, teminat

durumunun kontrolü

Eşleşen Miktarların ve fiyatların katılımcılara duyurulması ve ticari işlem onaylarına itiraz

edilebilme süreci

İtirazların değerlendirilmesi

Uzlaştırma sonucu duyurulan avansların

Piyasa katılımcıları tarafıdan

son ödeme saati

Uzlaştırma sonucu duyurulan avansların

Piyasa İşletmecisi tarafıdan

son ödeme saati

Nihai eşleştirme miktar ve fiyatlarına göre

uzlaştırma ve teminat hesaplama işleminin

gerçekleştirilmesi

Avans ödemelerinin Merkezi uzlaştırma

bankasına (TAKASBANK) ve piyasa katılımcılarına

duyurulması

PTF ninkatılımcılara duyurulması

38

Uzlaştırma Süreçleri

1. Gün 6. Gün 10. Gün 11. Gün 12. Gün 15. Gün

Okunan Sayaç Değerlerinin Piyasa

İşletmecisine Bildirilmesi

Veriş-Çekiş Değerlerinin Kontrol Edilmesi ve Gerekli

İtiraz/Düzeltme Başvuruların Yapılması

Ön uzlaştırma bildiriminin PYS

aracılığı ile piyasa katılımcılarına duyurulması

İtirazlarda Dikkate Alınarak Faturaya

Esas Tutarların Belirlenmesi

Nihai uzlaştırma bildiriminin PYS aracılığı ile Piyasa Katılımcılarına

Duyurulması

39

Uzlaştırma Süreçleri (Fatura)

15. Gün (D) D+ 6. İş Günü D+ 7. İş Günü

Faturaya esas uzlaştırma bildirimi

Piyasa katılımcılarının fatura ödemelerine

ilişkin son günü

Piyasa İşletmecisinin fatura ödemelerine

ilişkin son günü

Faturaya Esas Uzlaştırma Bildirimine Göre Fatura

Düzenlenmesi

40

Şeffaflık Platformu

Efektif kullanım ve

kullanıcı dostu

EPİAŞ, rekabetçi bir enerji piyasasının temini için taraflar arasında

ayrım gözetmeksizin “şeffaf ve güvenilir” bir şekilde işletmekle

sorumludur.

1 Nisan 2016 tarihinden itibaren her gün şeffaflık platformunda

Gün Öncesi Piyasası’nda belirlenen piyasa takas fiyatları

“Kesinleşmemiş PTF” olarak yayınlanmaktadır.

Enerji piyasası tarafları arasında fırsat eşitliğinin

sağlanması, bilgi asimetrisinin önlenmesi, doğru referans

fiyatın oluşması hususları enerji piyasası unsurlarının her

yönü ile gelişmesine olanak sağlayacaktır.

Ayrıca, piyasa katılımcıları www.epias.com.tr web sitesinden

günlük bülten kısmından hazırlanan günlük raporlara

ulaşabilmektedirler.

14 Mart 2016 tarihinde Şeffaflık Platformunun Beta sürümü açılmıştır.

38

Kurulması Planlanan Piyasalar

EPİAŞ

KURUMLAR

ENERJİ ŞİRKETLERİ

TÜKETİCİLER

PAYDAŞLAR

Beyaz SertifikaEnerji verimliliğini ve karbon salınımını azaltmayı teşvik etmek amacıyla, enerji tasarrufu karşılığında verilen belgedir.

Yeşil SertifikaYenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen

elektriğe birim başına (örneğin bir MW için bir sertifika) verilen belgedir. Üretilen elektriğin

kaynağının ifşasını mümkün kılan, yenilenebilir kaynaktan elektrik üretenleri

destekleyebilecek ve borsa içinde veya dışında ticareti yapılabilen belgedir.

KarbonKyoto Protokolü uyarınca karbon salınımına ilişkin sektör

ve ülke bazında kotalar konularak, bu kotaları aşan tarafların, kotalarının altında salınım yapan taraflardan

kotalarını satın alması böylece salınım azaltanların ödüllendirilmesini, fazla salınım yapanların

cezalandırılmasını teşvik ederek Dünya çapında sera gazı salınımını azaltmayı amaçlayan piyasadır.

Doğal GazGünlük gaz ticaretinin gerçekleştirilmesine imkan

tanıyacak Gün Ertesi Piyasası ile dengelemeye ilişkin Dengeleme Gazı Piyasası kurulması

çalışmalarına başlanmıştır.

42

30.000

25.000

5.000 4.500 4.000 3.600 2.400 2.000

-

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

20.000

22.000

24.000

26.000

28.000

30.000

32.000

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

kWh

Yıllar

Yıllar İtibarı ile Serbest Tüketici Limiti

OCAK 2018 itibariyle 4.175.379 adet ST

SERBEST TÜKETİCİ PORTALI

Yekdem kurulu güç artışı ve dolar kuru tedarik piyasasını etkiledi

Yeşil Sertifika

Elektrik

Piyasası

Yeşil Sertifika

Dünyanın birçok ülkesi yeşil sertifika sistemini kullanmakta olup,uluslararası piyasalarda sertifika alım satımı yapabilmekte, böyleceson kullanıcıya kullandığı elektriğin kaynağını seçme imkanısağlamaktadır.

Türkiye’de böyle bir sistemin kurulması yenilenebilir enerjiüretimini artırmak açısından büyük önem arz etmektedir. EPİAŞolarak bu konuda çalışmalar yapmaktayız.

40

45

GÖNÜLLÜ YEŞİL SERTİFİKA SİSTEMİ

ABD-EPA (United States Environmental Protection Agency) “Green Power Partnership (GPP)” programı

Gönüllü olarak Yenilenebilir Enerji Sertifikalarını -“Renewable Energy Certificates (REC)” kullanan firmalar kamuoyuna duyurulmaktadır.

Gönüllü sertifikalardan yararlanan tüketiciler evsel tüketiciler olabildiği gibi büyük şirketler de olabilmektedir. Bu sertifikalardan gönüllü olarak yararlanan şirketler kendi müşterilerine karşı pozitif bir imaj sergileyerek tüketici piyasasında daha fazla talep görme imkânına sahip olabilmektedirler.

90’lı yılların başlarında az sayıda tedarikçinin müşterilerine yeşil enerji satın alma seçeneği koymasıyla başlayan gönüllü market piyasası 2013 yılında 62 TWh’lik bir rakama ulaşmıştır. Bu da ABD’deki elektrik satışının % 1,7’sini temsil etmektedir. Yeşil enerji satışları 2013 yılında % 27 oranında artış göstermiştir (Heeter, Belyeu ve Kuskova-Burns 2014).

TALEP TARAFI 41

Doğalgaz Piyasası

Gün öncesi piyasası ve dengeleme gazı piyasası oluşturulması ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.Doğal gaz Gün Öncesi Piyasası kurulumuna yönelik piyasa mekanizması oluşturulması ve dizaynı, taslakmevzuatının yazılması ve yazılımının yapılması hususları gerçekleştirilmektedir.

Doğal gaz Gün Öncesi Piyasası’nın Eylül 2018 tarihinde kullanıma açılacak şekilde çalışmalar devametmektedir.

42

Piyasa İzleme

• Piyasa İzleme; Piyasalarda rekabetin etkin bir şekilde geliştirilmesi ve korunması, piyasa düzenlenmelerine

uyulmasını sağlayan bir gözetim mekanizmasıdır.

• Piyasa İzleme mekanizmasının bağımsız komiteler tarafından yürütülmesi;

İzleme mekanizmasında şeffaflığın temin edilmesi

Piyasa katılımcılarına güven tesis edilmesi açışından önemlidir.

REMIT (Regulation on Wholesale Energy Market Integrity and Transparency) Düzenlemesi Madde 7.1

verilen tanım

‘’Enerji ürünlerinin ticaretinde içeriden alınan bilgi ve piyasa manipülasyonuna dayalı alım satım

işlemlerinin tespit edilmesi ve engellenmesi’’

43

Piyasa İzleme

• REMIT kapsamında piyasa bozucu faaliyetler kapsamında değerlendirilen durumlar

Madde 3; İçeriden Alınan Bilgiye Dayalı Ticaret

Madde 5; Piyasa Manipülasyonu

Madde 4; İçeriden Alınan Bilgilerin Yayınlanması Yükümlülüğü

Diğer Durumlar;

Madde 8; Veri Toplanması,

Madde 9 Piyasa Katılımcılarını Tescili,

Madde 15; Profesyonel olarak İşlemleri Düzenleyen Kişilerin Yükümlülükleri

• ACER (Agency for the Cooperation of Energy Regulators) Kuruluş Düzenlemesi 13. Madde kapsamında elektrik ve gaz piyasalarının izlenmesi

Elektrik ve gaz perakende satış fiyatlarını incelenmesi

Elektrik ve gaz piyasalarındaki şüpheli davranışların ulusal düzenleyici kurumlara bildirilmesi

44

EPİAŞ-Piyasa İzleme Usul ve Esasları (TASLAK)

Bilgi Suistimali

İçsel Bilgi

Piyasa Bozucu Eylem

Piyasa Dolandırıcılığı

Şüpheli İşlem

Piyasa Manipulasyonu

• Piyasa İzleme Usul ve Esasları taslağında hüküm altına alınmış olan başlıca tanımlar:

45

TETAŞ’ın Yerli Kömür Yakıtlı Santrallerden Elektrik Alımı

Yerli kömür yakıtlı santrallerden elektrik alımlarında, TETAŞ’ın yapacağı alım dönemi 2024 yılına kadar devam edecek, alım fiyatı ise 2018 yılı birinci çeyreği için MWh başına 201,35 TL olarak belirlendi ve bu fiyat çeyreklik ÜFE ve TÜFE rakamlarına göre güncellenecek.

Rüzgâr santrali bağlantı kapasite tahsisi ihalelerinde “eksi” fiyat teklifleri

21-23 Haziran 2017 tarihinde 11 bölge 710 MW25-29 Aralık 2017 tarihinde 32 bölge 2.110 MW’lık bağlantı kapasitesi TEİAŞ tarafından tahsis edildi.

Ürettiği elektriği şebekeye en ucuz fiyattan verecek olanların kazandığı bu ihalelerde çok sayıda firma tarafından “eksi” fiyat teklif edildi. Yani, lisans süresinin ilk 10 yılı boyunca üretecekleri elektriği “piyasa takas fiyatı”nın altında bir fiyattan satmaya razı oldular.

Bu gelişme, önümüzdeki yıllarda elektrik piyasasının hangi yöne doğru gideceği bakımından önemli…

2018 Piyasa Hareketleri 51

Kapasite Mekanizmasının Devreye Girmesi

Elektrikte arz ve sistem güvenliğini sağlayıp korumaya ve geliştirmeye yönelik kapasite mekanizması başlayacak.. Uzun vadede yeterli kurulu güç ve yedek kapasitenin oluşturulması hedefleniyor

Mekanizma sadece belirli kriterlere uyan santralleri kapsamakla birlikte mekanizmaya dahil olan santrallerin finansmanlarına destek niteliği taşıyor.

Öncelik yerli kaynak kullanan ve 10 yaşından genç santraller…

Son kaynak tedarik tarifesi

Son Kaynak Tarifesinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ’i Resmi Gazete’de yayımlayarak yürürlüğe girdi

Tebliğ ile birlikte 2018 yılında yıllık tüketimi 50 milyon kWh ve üzeri olan sanayiciler gibi yüksek tüketimli tüketicileri kapsamakta.

2018 Piyasa Hareketleri 52

Biten Yap İşlet/Yap İşlet Devret Kontratları

TETAŞ ile sözleşme süresi biten Yİ-YİD modelli santrallerin imzaladığı mevcut kontratı bitmesi.

İlgili santrallerin bir kısmı EÜAŞ’a devredilecekken bir kısmı da serbest piyasa koşullarına geçmesi..

BOTAŞ’ın Elektrik Üretim Santrallerine Uygulayacağı Gaz Tedarik Politikası

Aralık ayı itibariyle BOTAŞ tarife sistemini değiştirerek elektrik üretim santrallerine tedarik ettiği gazın fiyatını artırdı. Buna ek olarak santrallere sağlayacağı gazın fiyatını kademeli olarak artırması.

532018 Piyasa Hareketleri

Organize Doğal Gaz Piyasasının Kurulması

2017 yılında yayınlanan “Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Yönetmeliği” ve ilgili piyasa için yayınlanan işletim usul ve esasları ile birlikte 2018 yılının Eylül ayında EPİAŞ’ın kontrolünde bir doğal gaz piyasasının devreye girmesi bekleniyor. Uzun vadede de, doğal gaz piyasalarının işlevsel hale gelmesi ve elektrik piyasaları ile entegrasyonun sağlanması.

Doğal Gaz Sektörü Altyapı Yatırımları

Doğal gaz piyasalarının yanında doğal gaz altyapısında da önümüzdeki dönemde oldukça önemli projeler öne Hatay-Dörtyol’da bir FSRU tesisinin devreye girmesi Türkiye’nin 3. FSRU tesisinin ise 2018 yılında Çanakkale – Saros’da devreye alınması öngörülüyor.FSRU tesislerinin yanında, hem Marmara Ereğlisi hem de Aliağa’da bulunan LNG tesislerinin günlük gazlaştırmakapasitelerinin artırılması ve Tuz Gölü gaz deposu tesisinin depolama kapasitesinin artırılması 2018 yılında beklenen gelişmeler arasında.

Azerbaycan’ın Şah Deniz-2 sahasından çıkarılacak doğal gazı Türkiye’ye taşıyacak olan TANAP boru hattının birinci fazının 2018 yılında tamamlanması ve 2021 yılında tam kapasiteye ulaşması bekleniyor.

2018 Piyasa Hareketleri 54

YEKA ve Yenilenebilir Kapasite İhaleleriYerli ve yenilenebilir enerjiye öncelik verilmesi kapsamında ise 2018 yılında Eskişehir – Alpu linyit rezerv alanı için ihale yapılması.

Henüz bir takvim açıklanmamış olsa da rüzgâr ya da güneş YEKA ihalesinin yapılması da 2018 yılında muhtemel gözüküyor.

Lisansız projeler için sistem kullanım bedelinin artması

Yeşil sertifika

2020 sonra YEKDEM ?

Akıllı şehir, akıllı şebeke, blockchain, big data..

2018 Piyasa Hareketleri 55

56

Dünya Piyasaları

ALMANYA, FRANSA, İSVİÇRE ve AVUSTURYA

EPEX SPOT

Avrupa Enerji Borsası; “EPEX SPOT SE” ve

iştirakleri Avrupa elektrik tüketiminin %50'sine

tekabül eden piyasalardan Almanya, Fransa,

Birleşik Krallık, Hollanda, Belçika, Avusturya,

İsviçre ve Lüksemburg için spot elektrik

piyasalarını işletmektedir.

57

İSVEÇ, NORVEÇ, DANİMARKA ve FİNLANDİYA

NORD POOL SPOT

Dünya Piyasaları

Norveç elektrik piyasasını düzenleyen ve faaliyete geçiren ilk kuzey

ülkesi olma özelliğine sahiptir. 1990’da çıkarmış olduğu enerji yasası

diğer kuzey ülkerinin de temel aldığı bir düzenleme olmuştur.

1990 yılında İskandinavya ülkelerinde yürürlüğe konulan enerji

yasası ile enerji piyasasında libarelleşmenin temelleri atılmış ve 1991

yılında Norveç Parlamentosu’nda elektrik enerjisi ticareti için alınan

kararın akabinde, 1993 yılında “Statnett Marked Nordik”tarafından

işletilen spot elektrik piyasası işlemlere açılmıştır.

1996 yılına gelindiğinde Norveç ve İsveç ortak bir elektrik piyasası

kurma hususunda mutabık kalmış ve bu mutabakat sonucu olarak

Statnett Marked Nordik faaliyet alanını İsveç’i de içine alacak şekilde

genişleterek, “Nord Pool Spot ASA” adını almıştır.

Daha sonra sırasıyla 1998 yılında Finlandiya, 2000 yılında ise

Danimarka Nord Pool ASA’ya katılmıştır.

58

Dünya Piyasaları Spot Piyasa Verileri

Faydalı Linkler 51

TEŞEKKÜRLER