ekonomija javnog sektora iv...

EKONOMIJA JAVNOG

SEKTORA

IV PREDAVANJE

Prof. dr Jugoslav Jovičić

1

Centralna banka

Svaka država kreira i sprovodi makrofinansijsku

politiku čije su dvije osnovne poluge:

monetarno-kreditna politika i

fiskalna politika.

Institucija koja je odgovorna za sprovođenje

monetarno-kreditne politike i za očuvanje

stabilnosti domaće valute i ima kapacitet

monetarne vlasti jedne zemlje je Centralna

banka.

2

Ciljevi i zadaci Centralne banke BiH

Osnovni ciljevi i zadaci Centralne banke su utvrđeni Zakonom, saglasno Opštem okvirnom sporazumu za mir u BiH.

Centralna banka Bosne i Hercegovine održava monetarnu stabilnost u skladu s currency board aranžmanom (1KM : 0,51129 EURO), što znači da izdaje domaću valutu uz puno pokriće u slobodnim konvertibilnim deviznim sredstvima po fiksnom kursu.

Centralna banka definiše i kontroliše provođenje monetarne politike Bosne i Hercegovine.

3

Ciljevi i zadaci Centralne banke BiH 2

Centralna banka:

upravlja deviznim rezervama ostvarenim izdavanjem domaće valute.

pomaže i održava platne i obračunske sisteme.

koordiniše djelatnosti agencija za bankarstvo BiH entiteta, koje su nadležne za izdavanje dozvola za rad i superviziju banaka.

4

Organizacija Centralne banke BiH

Najviši organ Centralne banke Bosne i Hercegovine

je Upravno vijeće, koje je nadležno za utvrđivanje

monetarne politike i kontrolu njenog provođenja,

organizaciju i strategiju Centralne banke u skladu s

ovlaštenjima utvrđenim Zakonom.

Vijeće za guvernera imenuje jednog od svojih članova.

Upravu Centralne banke čine guverner i tri viceguvernera, koje je imenovao guverner uz odobrenje Upravnog vijeća.

5

Organizacija Centralne banke BiH 2

Zadatak Uprave je operativno rukovođenje poslovanjem Centralne banke.

Svaki viceguverner je neposredno odgovoran za rad jednog odjela - sektora Centralne banke.

Centralna banka ima Centralni ured, tri glavne jedinice i dvije filijale.

Centralni ured Centralne banke Bosne i Hercegovine je u Sarajevu.

Glavne jedinice su Glavna jedinica Sarajevo, Glavna banka Republike Srpske Banja Luka i Glavna jedinica Mostar.

6

Nezavisnost CB BiH

Značaj nezavisnosti CB BiH je u:

postizanju dugoročne ekonomske stabilnosti i

kredibilitetu Centralne banke.

Vrste nezavisnosti su:

politička: pri definisanju ciljeva monetarne politike i

ekonomska: pri izboru instrumenata monetarne politike.

7

Nezavisnost CB BiH

Nezavisnost CBBH se zasniva na

1. Zakonskim odredbama

„u nadležnosti Upravnog odbora Centralne banke BiH je da definiše, usvoji i kontroliše monetarnu politiku BiH“

„nezavisna od entiteta, javnih agencija ili organa, ne smije primati nikakve instrukcije od bilo kog lica.

2. Načinu djelovanja

monetarni odbor;

3. Načinu imenovanja i smjene rukovodstva

bira se na period od 6 godina

osnov za smjenu: kršenje zakonskih propisa.

8

Instrumenti monetarne politike

Od instrumenata monetarne politike Centralnoj

banci BiH su na raspolaganju samo obavezne

rezerve.

Centralnoj banci je zabranjeno obavljanje

operacija na tržištu novca, uključujući tu i

vrijednosne papire bilo koje vrste.

9

Međunarodna saradnja

CBBH:

predstavlja BiH na sastancima sa međunarodnim institucijama;

upravlja deviznim rezervama;

reguliše plaćanja prema inostranstvu;

izmiruje obaveze BiH po osnovu učešća u međunarodnim organizacijama;

izmiruje spoljni dug;

održava stabilnost deviznog kursa.

10

Centralna banka i EU

CBBiH učestvuje, u okviru svoje nadležnosti, u izradi priloga

za sljedeće dokumente:

Izvještaj o napretku BiH u procesu evropskih integracija,

Akcioni plan provođenja odredbi Privremenog sporazuma i

Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju,

Akcioni plan provođenja prioriteta iz Evropskog

partnertstva,

Ekonomsko-fiskalni program, i

Program integrisanja BiH u EU.

11

Budžet

Budžet je periodičan, godišnji akt normativnog

predviđanja prihoda i rashoda javnopravnih tijela. U

isto vrijeme budžet je i instrument kontrole narodnog

predstavništva nad upravnim organima u pogledu

trošenja državnih sredstava.

Savremena finansijska teorija ubraja budžet među

vrlo efikasne instrumente ekonomske politike.

12

Budžet 2

Budžet je najznačajniji i osnovni instrument

finansiranja javnih rashoda. Na neki način, budžet je i

institucija javnih finansija u koje još spadaju:

državni trezor,

nacionalno državno računovodstvo,

fondovi,

ustanove,

posebni računi i razni podračuni.

13

Budžet 3

Budžetom se između ostalog prikupljaju sredstva, kao što su

porezi, doprinosi, takse i razni drugi oblici javnih prihoda, ali

se istovremeno vrši i plansko trošenje.

Kao instrument bilansiranja javnih prihoda i rashoda, budžet je

istovremeno i instrument finansiranja javnih rashoda kojim se

služi država.

Budžetski sistem čini skup načela, propisa, instrumenata i

mjera prema kojima se budžet sastavlja, predlaže, donosi,

izvršava i po kojima se nad njim vrši kontrola. To je u stvari,

blok budžetskih finansija i budžetske politike jedne zemlje.

14

Budžet 4

Budžetom se obezbjeđuje:

1. Preglednost i jednostavnost uvida u sve javne prihode i rashode, jer se sve nalazi u jednom dokumentu;

2. Primjena jedinstvenog instrumenta finansiranja, što zahtjeva manji tehnički rad;

3. Efikasnija i potpunija informisanost o izvorima prihoda i obimu rashoda, kao i veća kontrola bilansnih sredstava;

4. Zadovoljavanje potreba iz opšte mase budžetskih sredstava, a sredstva se raspoređuju prema utvrđenim planskim prioritetima.

15

Trezor

Državni trezor bi mogao biti (i obično jeste)

institucija bliska budžetu, ali i posebna finansijsko-

bankarska služba koja obezbjeđuje racionalno

korištenje u vremenu raspoloživih sredstava ne samo

države, nego i ostalih javno-pravnih tijela, i, ono što

je posebno važno, vrlo često dijela ili cjeline

sredstava javne privrede.

Ukratko, trezor predstavlja konsolidovani račun

države preko kojeg se upravlja tokovima novčanih

sredstava kojima državni organi raspolažu.

16

Funkcije trezora:

1. Finansijsko planiranje – obuhvata planiranje i praćenje

realizacije budžetskih prihoda kao i planiranje dnevnih,

mjesečnih i tromjesečnih kvota plaćanja dospjelih

budžetskih obaveza.

2. Upravljanje finansijskim sredstvima – ovim se dopušta

trezoru da se za plaćanja koriste sredstva na

konsolidovanom računu, a da se eventualni višak investira

na tržištu novca.

3. Kontrola rashoda – podrazumijeva upravljanje procesima

preuzimanja obaveza, provjeru ispravnosti dokumenata na

osnovu kojih se vrši plaćanje i na kraju odobravanje

izvršenja plaćanja na teret budžetskih sredstava.

17

Funkcije trezora 2:

4. Upravljanje dugom i garancijama – obuhvata planiranje

budžetskih zaduženja u cilju održavanja tekuće likvidnosti,

izvršavanje obaveza po datim garancijama i finansiranje

investicionih projekata.

5. Budžetsko računovodstvo i izvještavanje –

podrazumijeva računovodstvene poslove za obradu

primanja i plaćanje, vođenje dnevnika i glavne knjige

budžeta i finansijsko izvještavanje.

6. Uspostavljenje i održavanje informacionog sistema –

kao poseban segment posebno u domenu budžetskog

računovodstva i izvještavanja.

18

Funkcije budžeta

Budžet se u modernoj finansijskoj teoriji može

posmatrati sa više aspekata, međutim, njegove tri

funkcije su osnovne:

1. ekonomska funkcija,

2. politička funkcija i

3. pravna funkcija.

19

Budžetska načela

Budžetska načela predstavljaju skup opštih pravila

koja se odnose na formu, sadržinu i postupak

pripreme, izrade, donošenja, izvršenja i kontrole

izvršenja budžeta.

Načela možemo podijeliti u dvije grupe: statička i

dinamička načela. Statička načela prezentuju

materijalnu stranu budžeta i primjenjuju se u stanju

mirovanja, dok dinamička načela prezentuju faze

kretanja budžeta i određenu formalnu stranu budžeta.

20

Budžetska načela 2

U statička načela spadaju:

načelo potpunosti budžeta,

načelo jedinstvenosti budžeta,

načelo realnosti budžeta.

U dinamička načela spadaju:

načelo specijalizacije,

načelo ravnoteže,

načelo prethodnog odobrenja rokova,

načelo javnosti budžeta.

21

Budžetsko planiranje prihoda i rashoda

Planiranje budžetskih prihoda i rashoda polazi od

obima, strukture i dinamike opštedruštvenih potreba.

To bi značilo da se budžetski rashodi planiraju po

metodi normativnog planiranja, a budžetski prihodi

po metodi neposrednog planiranja. Javni prihodi i

javni rashodi čine suštinske komponente finansijske

djelatnosti države.

22

Budžetsko planiranje prihoda i rashoda 2

Procjenu prihoda možemo podijeliti u nekoliko faza.

Analiziraju se sljedeće grupe prihoda:

Trenutni prihodi koji obuhvataju:

Poreske prihode

Neporeske prihode

Druge prihode (naknade, nadoknade za korišćenje sredstava od

opšteg interesa, kazne i zaplijenjena materijalna dobra, prihode

od imovine, prihod od prodaje roba i usluga)

Grantovi primljeni od višeg nivoa vlasti

Sredstva od zajmova.

23


Druga faza procjene prihoda analizira početne

resurse, ispitujući:

1. Tačnost (ispravnost) podataka koji su korišteni u

analizi;

2. Usklađenost (pouzdanost) finansijskih podataka;

3. Poslije provjere tačnosti i usklađenosti podataka,

analitičar utvrđuje strukturu cjelokupnih planiranih

budžetskih sredstava

24


U trećoj fazi procjene prihoda, opština pregleda okvirni

dokument za budžet da bi provjerila obračun i utvrdila da li je

bilo previda, imajući u vidu spoljašnje faktore. Okvirni

dokument za budžet posvećuje posebnu pažnju sljedećim

indikatorima:

Povećanju stope bruto društvenog proizvoda;

Povećanju stope cijena;

Stopi inflacije;

Stopi nominalnog rasta budžetskih prihoda.

25


U četvrtoj fazi procjene prihoda, prihodi koji su procijenjeni za

budućnost treba da budu planirani u skladu sa istorijom

podataka o prikupljnim prihodima iz prethodnog perioda. U

obzir su uzeta sljedeća pitanja:

mogućnost povećanja broja budžetskih korisnika ili proširenje

poreske osnove,

procenat prikupljanja javnih prihoda (porezi, naknade,

nadoknade).

26

Budžetska procedura

Budžetska procedura, ili budžetski postupak, predstavlja skup

postupaka i poslova vezanih za:

izradu budžeta (budžetska inicijativa),

donošenje budžeta,

privremeno finansiranje,

izvršenje budžeta,

završni račun budžeta,

kontrolu budžeta.

27

Izrada budžeta

Prijedlog budžeta sadrži i javne prihode i javne rashode, koji mora biti dobro planirani.

Za izradu prijedloga projekta koriste se tri metode:

1. Metoda automatskog procjenjivanja se oslanja na podatke iz prethodne godine, kojom se za procjene prihoda uzima iznos prihoda iz posljednje završne budžetske godine. Ovo osigurava minimum javnih prihoda za budžet.

2. Metoda direktnog procjenjivanja polazi od iznosa stvarno izvršenih javnih prihoda i rashoda u prethodnom periodu, ali korigovan za procenat promjena koje se predviđaju za narednu godinu. Ovo je primjena poznate „politike“ gdje se traži više, da bi se dobilo dovoljno sredstava. Ova metoda se najčešće koristi.

3. Normativna metoda se sastoji u pronalaženju odgovarajućih normativa tipiziranih za državne ustanove i organe. Na bazi ovih normativa planiraju se prihodi i rashodi.

28

Donošenje budžeta

U skladu sa Zakonom o javnim rashodima i prihodima budžet se sastoji iz dva dijela. Opšti (normativni) dio i posebni (bilansni) dio.

Opšti dio budžeta sadrži:

odredbe o ukupnim budžetskim rashodima i ukupnim budžetskim prihodima,

odredbe o pravima i dužnostima organa koji se finansiraju budžetom,

odredbe o postupku izvršenja budžeta,

posebne odredbe o mjerama za održavanje ravnoteže budžeta u toku njegovog izvršavanja,

odredbe o raspolaganju sredstvima za posebne namjene,

odredbe o zajedničkom finansiranju određenih potreba.

29

Donošenje budžeta 2

Posebni dio budžeta je veći od opšteg dijela. To je

sistemski pregled budžetskih prihoda i budžetskih

rashoda. U bilansnom dijelu budžetski prihodi se

iskazuju po vrstama, odnosno iznosima, a budžetski

rashodi po namjenama.

30

Privremeno finansiranje

Ukoliko se budžet ne usvoji na vrijeme, mora se donijeti odluka o privremenom finansiranju, a za to postoje tri rješenja:

Budžetske dvanaestine, što znači da se uvede privremeno finansiranje na bazi budžetske dvanaestine. Sastoji se u produženju budžeta za najmanje mjesec dana, dok se novi budžet ne usvoji.

Privremeno finansiranje po kvartalima je finansiranje u kome se tromjesečnim planovima raščlanjuju ukupna budžetska sredstva i daju nosiocima i korisnicima.

Akontacija je privremeni metod finansiranja javne potrošnje. Sastoji se od akontativnog finansiranja, na osnovu prijedloga novog budžeta. Ovom metodom se namjenski troše sredstva na osnovu prijedloga novog budžeta.

31

Izvršenje budžeta

Izvršiti budžet znači prikupiti prihode i namjenski ih utrošiti.

Način prikupljanja prihoda je zakonski regulisan, a njihovo

namjensko trošenje je utvrđeno budžetom.

Izvršenje budžeta može da bude:

izvršenje budžeta u cjelini,

izvršenje pojedinih predračuna,

rebalans (budžet se ne može izvršiti onako kako je planirano).

32

Izvršenje budžeta 2

Izvršenje budžeta teče kroz pet faza:

1. Otvaranje kredita;

2. Angažovanje kredita;

3. Konstatovanje postojanja duga;

4. Izdavanje naredbe za isplatu;

5. Izdavanje naloga za isplatu.

33

Završni račun budžeta

Završni račun budžeta je finansijski instrument kojim se na kraju

budžetske godine na jednom mjestu iskazuju svi ostvareni prihodi,

kao i namjenski utrošena sredstva, odnosno svi rashodi.

Završni račun budžeta se može posmatrati sa tri aspekta:

Sa pravnog aspekta, završni račun je instrument putem koga

predstavnički organ vrši sveukupnu, redovnu kontrolu izvršenja

budžeta.

Sa političkog aspekta, završni račun predstavlja obavezni javni akt

kojeg kontroliše onaj organ koji ga je i donio

Sa ekonomskog aspekta, završni račun je instrument koji treba da

omogući polaganje računa o budžetu kao finansijskom instrumentu.

Završni račun treba da pokaže pojedinačno poslovanje svakog

organa koji se u toku budžetske godine finansira iz budžeta.

34

Kontrola budžeta

Pravo budžetske kontrole ima onaj organ koji je

donio budžet, a to znači skupština.

Zakonodavstvo uvodi brojne vrste i oblike kontrole

budžeta. Prema vremenu i načinu djelovanja kontrola

može biti:

prethodna ili preventivna i

naknadna ili posteriorna.

35

Kontrola budžeta 2

Prema organima koji vrše kontrolu kontrola može

biti:

upravna kontrola,

institucionalna kontrola i

politička kontrola.

36

Kontrola budžeta 3

Kontrola takođe može biti:

spoljna ili eksterna,

unutrašnja ili interna kontrola,

administrativna kontrola,

generalna budžetska inspekcija.

37

Budžetski sistem Bosne i Hercegovine

Svaki političko-administrativni nivo vlasti u Bosni i

Hercegovini donosi i raspolaže vlastitim budžetom.

Po tim nivoima postoje sljedeći:

budžet zajedničkih institucija države BiH,

budžeti entiteta Federacije BiH i Rep. Srpske,

budžet Distrikta Brčko,

budžeti kantona (županija) i

budžeti opština.

38

Menadžment u javnom sektoru

Godine 1978. Atchison i Hill su definisali menadžment kao proces donošenja odluka usmjerenih na ostvarivanje ciljeva, pri čemu menadžeri upotrebljavaju svoje vještine u donošenju odluka sa svrhom komuniciranja, uticanja i vođenja drugih prema postizanju ciljeva.

Najbitnije karakteristike su:

rad s drugima i pomoću drugih;

ciljevi preduzeća;

efikasnost nasuprot efektivnosti;

ograničeni resursi;

promjenjiva okolina.

39

Menadžment u javnom sektoru 2

Najjednostavnije rečeno, menadžment predstavlja proces

predviđanja, organizovanja, komandovanja, koordinacije i

kontrole.

Menadžment se pojavljuje u tri aspekta:

proces upravljanja određenim poslovima, poduhvatima ili

sistemima,

posebna grupa ljudi čiji je posao da upravlja izvršenjem

podataka koje obavljaju drugi ljudi,

naučna disciplina koja se bavi istraživanjem problema

upravljanja određenim poslovima, poduhvatima ili društvenim

sistemima.

40

Nivoi menadžmenta

Kada želimo sagledati menadžment s aspekta

njegovih nivoa, tada ga promatramo kao sistem pri

čemu se njegovi nivoi analiziraju kroz tri temeljna

podsistema:

operativni podsistem,

koordinativni podsistem,

strateški podsistem.

41

Javna uprava u Bosni i Hercegovini

Javna uprava obuhvata ministarstva, organe uprave, upravne

organizacije, ali i sve druge subjekte kojima su povjerena

javna ovlašćenja.

Najbitnije načelo u radu javne uprave je načelo zakonitosti jer

svi organi javni uprave osnivaju se zakonom i svoje poslove

moraju obavljati u skladu sa zakonom. Veliki broj poslova od

javnog značaja je u nadležnosti javne uprave.

To su normativne djelatnosti, odlučivanje o pravima i

obavezama učesnika u postupku, vođenje politike razvoja, ali i

mnogobrojni drugi stručni poslovi.

42

Javna uprava u Bosni i Hercegovini

Kvalitetna javna uprava je bitan faktor takozvanog “dobrog

javnog upravljanja”

Prema dokumentima OECD-a javna uprava predstavlja jedan

od tri stuba održivog razvoja.

Po tome u stubove održivog razvoja spadaju:

privredni rast

socijalna kohezija i

javna uprava

43

Ključni problemi u funkcionisanju javne uprave u BiH

Uprkos značajnoj međunarodnoj finansijskoj podršci

sistemski problemi u svim strukturama javne uprave u BiH i

dalje koče ostvarivanje značajnijeg napretka u provođenju

reforme javne uprave, a to su:

Izostanak političke podrške reformama;

Neefikasan sistem koordinacije reformskih aktivnosti;

Nedostatak opštih menadžerskih kapaciteta;

Upitan profesionalizam i integritet struktura državne službe.

44

Reforma javne uprave u BiH

Reforma javne uprave predstavlja složen i dugotrajan proces i

čini važan element čitavog tranzicionog reformskog procesa.

U narednom periodu, Bosna i Hercegovina treba se posebno

baviti ispunjavanjem prethodnih preporuka Evropske

Komisije, a to su:

izraditi, usvojiti i početi provoditi novi cjelodržavni strateški

okvir za reformu javne uprave uz snažno političko vodstvo i

smjernice;

45

Reforma javne uprave u BiH 2

osigurati provedbu efikasnog sistema upravljanja ljudskim

potencijalima, posebno u zapošljavanju, i izmijeniti i dopuniti

propise o državnoj službi na inkluzivan način i na temelju

pouzdanih podataka kako bi se smanjio rizik od politizacije

državne službe na svim nivoima vlasti;

usvojiti cjelodržavni program reforme upravljanja javnim

finansijama koji je usklađen sa novim strateškim okvirom za

reformu javne uprave.

46

ekonomija javnog sektora iv...

Documents