ekonomia instytucjonalna – główne tezy - prawo.uni.wroc.pl · nowa ekonomia instytucjonalna -...

Ekonomia instytucjonalna – główne tezyDr Gabriela PrzesławskaUniwersytet Wrocławski

Instytut Nauk Ekonomicznych. Zakład Polityki Gospodarczej

I. Znaczenie instytucji dla funkcjonowaniagospodarki.

1. Ekonomia instytucjonalna, to częśćnauki ekonomicznej, która dla poznania iwyjaśnienia procesów gospodarczychwykorzystuje instytucje ( ang. institutions)czyli „reguły gry” wykształcone przezspołeczeństwo

Nowa Ekonomia Instytucjonalna - istota

- Nowa ekonomia instytucjonalna ukazujewpływ czynników pozaekonomicznych (tj.społecznych, historycznych, prawnych,politycznych) na funkcjonowanietradycyjnych rynków.

- Jednocześnie wspomniane zjawiskapolityczne, prawne i społeczne poddajeanalizie ekonomicznej(np. już od l.30. XX wieku w StanachZjednoczonych rozwijany jest nurtzapoczątkowany przez Ronalda Coase'a -Ekonomiczna analiza prawa- Law&Economics)


• Należy odróżniać pojęcie "reguł gry" odpojęcia "regulacja gospodarki”,oznaczającego tworzenie przez państwoprawnych i finansowych zasadfunkcjonowania sektora produkcyjnego ifinansowego.

• Pojęcie instytucji jest szersze, gdyżwykorzystuje dorobek nie tylko ekonomii,ale też prawa, politologii, teorii organizacji isocjologii.


• Celem instytucji i przyczyną zmianyinstytucjonalnej jest:

- dążenie do obniżki kosztów transakcyjnych,-redukcja niepewności w działalnościekonomicznej,

- internalizacja efektów zewnętrznych- oraz osiąganie zbiorowych korzyści w

wyniku społecznej koordynacji( A.Wojtyna)


- Przedmiotem badania pozytywnej teoriiinstytucjonalnej jest wyjaśnieniewpływu instytucji na zachowanie orazdziałanie jednostek i organizacji,a teorii normatywnej - projektowaniezmian porządku ekonomicznego.

(A.Matysiak)

Ekonomia klasyczna vs EkonomiaInstytucjonalna

• Przedmiotem badań ekonomiineoklasycznej jest wyjaśnienie działańi wyborów dokonywanych przez podmiotygospodarcze.

• Ekonomia instytucjonalna bada natomiastwpływ instytucji na owe wybory wewszystkich dziedzinach życia społecznego,a nie tylko w gospodarce. „W związku z tymjest raczej komplementarna, chociaż niemożna wykluczyć jej konkurencyjności”(A.Matysiak).

NEI jako uzupełnienie ekonomii głównego nurtu

• W ujęciu Northa ekonomia jest zatem teoriądotyczącą wyborów nie tylko w zakresiealokacji zasobów, lecz także wyborówinstytucji, które North traktuje jako dobrorzadkie (podobnie jak racjonalność).

• Nowa ekonomia instytucjonalna określanajest jako neoklasyczna teoria instytucji.

( B.Fiedor, A.Ząbkowicz, J.Godłów- Legiędź)

Poziomy analizy ekonomicznej w ujęciunowej ekonomii instytucjonalnejSchemat O. Williamsona ( za: J.Godłów – Legiędź, 2005)

Społeczne podłoże: instytucje nieformalne,zwyczaje, zasady moralne, tradycja, religia

Ustrój polityczno-prawny: formalne reguły gry -zwłaszcza prawo własności

ustrój polityczny,wymiar sprawiedliwości, biurokracja

Struktury zarządzania(mechanizm kształtowania proporcji

transakcji rynkowych izarządzania hierarchicznego)

Alokacja zasobów (ceny i ilości)

Często nieuświadomiony,spontaniczny

Od 102 do 103

Odpowiednie otoczenieinstytucjonalne,Pierwszy poziom gospodarowania

Od 10 do 102

Optymalizacja oparta na rachunkumarginalnym.Trzeci poziom gospodarowania.

Permanentnedostosowania

Odpowiednie strukturyzarządzania. Drugi poziomgospodarowania.

Od 1 do 10

Przedmiot i poziom analizy CelTempo zmianw latach

P4

P3

P2

P1

Źródło: O.Williamson [1998, s.26]

Nowa Ekonomia Instytucjonalna- znaczenie

• 2.Podejście instytucjonalne, czyli elementy analizyinstytucjonalnej, wykorzystuje się do oceny pozycjikraju w rankingu międzynarodowejkonkurencyjności (tę metodę stosuje WorldEconomic Forum), gdyż to instytucje i porządekinstytucjonalny, czyli przestrzeganie prawwłasności, warunki do prowadzenia biznesu, tj.wolność gospodarcza, etyka w biznesie,niezależność sądownictwa i banku centralnego,odporność na korupcję, brak praktykmonopolistycznych itp. , ale także istnieniespołeczeństwa obywatelskiego przesądzają ozdolności konkurencyjnej kraju.

Nowa Ekonomia Instytucjonalna - znaczenie

Instytucje, czyli reguły gry tworzą bowiempodstawowe warunki funkcjonowaniapodmiotów gospodarczych i adaptacjikrajowej struktury gospodarczej dokreowania wzrostu w zmieniającym sięotoczeniu międzynarodowym.

"Rozwiązania prawne, system i politykagospodarcza (...) wpływają na zakreswolności i intensywność konkurencji, rolępaństwa, określają zakres działalnościmechanizmu rynkowego i jegoefektywność”

(J.Bossak, W. Bieńkowski)


• 3.Podejście instytucjonalne stosuje siętakże dla oceny jakości rządzenia(Governance), co jest widoczne wrankingach Banku Światowego.

• Według A.Tofflera współcześnie jakośćinstytucji i polityki państwa maniejednokrotnie większe znaczenie niż taniasiła robocza czy technologie.(J.Bossak, W. Bieńkowski,)


• 4.Wymiar instytucjonalny jest równieżprzydatny w analizie charakteru, przebiegu iskutków procesu transformacji, w tymprywatyzacji.

• W ocenie tych procesów bada się zwłaszczainterakcje norm formalnych inieformalnych, jak i zależność odhistorycznej ścieżki rozwoju (pathdependence).

( M.Lissowska)

• W ocenie L.Balcerowicza "na studiachekonomicznych za mało jest nowoczesnych nurtówinstytucjonalnych". ( w:) R.Cooter, T. Ulen,Ekonomiczna analiza prawa., C.H.Beck, Warszawa2009

• Kapitalizm. Perspektywy L. Balcerowicz pisze, że• "u podłoża czynników wzrostowych takich jak:• - akumulacja kapitału,• - zatrudnienie i• - zmiany technologiczne• leżą podstawowe czynniki instytucjonalne:• - prawa własności,• - stopień konkurencji rynkowej,• - obciążenia podatkowe i regulacyjne”.

Nowa Ekonomia Instytucjonalna- znaczenieNowa Ekonomia Instytucjonalna- znaczenieNowa Ekonomia Instytucjonalna- znaczenie


• Prof. Z. Hockuba z UniwersytetuWarszawskiego twierdzi, że obecny kryzyswykazał, że idee homo eoconomicus,własnego interesu i wolnego rynku zawartew standardowych modelach nie zawszeprowadzą do rozwiązań społecznieoptymalnych, co zwiększy znaczenieekonomii instytucji i regulacji. Tezę tęuzasadnia w sposób następujący:

"W standardowych modelach ekonomicznychinstytucje i regulacje są praktycznienieobecne”.


• „Rynek jest mechanizmem dokonującymoptymalnej alokacji zasobów na podstawiedecyzji podjętych przez racjonalnepodmioty gospodarujące, a wszystko dziejesię w instytucjonalnej próżni.

• W rzeczywistości rynki, to mniej lub bardziejzłożone układy regulowane przezobowiązujące prawo oraz dyskrecjonalnedecyzje regulatorów i nadzorców".

( Z. Hockuba)

Nowa Ekonomia Instytucjonalna- geneza

• Nowa ekonomia instytucjonalna powstała wwyniku dyskusji z l.60. i 70. XX w., któraposzerzyła znaczenie kosztówtransakcyjnych i uzupełniła główny nurtekonomii o osiągnięcia nauk prawnych,teorii organizacji, politologii, socjologii,psychologii.

Nowa Ekonomia Instytucjonalna- geneza

• NEI wywodzi się z artykułów RonaldaCoase'a „On the nature of the firm” (Istotafirmy - 1937) oraz „The problem of socialcost” (Problem kosztu społecznego, 1960)

• Wyrażenie "nowa ekonomiainstytucjonalna" zostało wprowadzone doobiegu przez Olivera Williamsona w książcez 1975 r. „Markets and Hierarchies” (Rynki ihierarchie)

Nowa Ekonomia Instytucjonalna- główne nurty

• NEI określana jest jako:• ekonomia praw własności,• ekonomia kosztów transakcyjnych• i teoria agencji.• Ekonomiści tego nurtu (tj. Ronald Coase,• Oliver Williamson, Douglas C. North)

dokonali ważnego przełomu wmikroekonomii, tworząc nową teorięprzedsiębiorstwa i porządku gospodarczego

NEI obejmuje także:

• „nową (neoinstytucjonalną) teorię firmy,

• ekonomiczną teorię państwa i polityki(Nowa Ekonomia Polityczna),

• neoklasyczną teorię zmiany i ewolucji ładówspołeczno-ekonomicznych (Nowa HistoriaGospodarcza) "

(B.Fiedor)

Nowa Ekonomia Instytucjonalna vs TradycyjnyInstytucjonalizm

• "Główna różnica miedzy NEI a tradycyjnyminstytucjonalizmem nie polega na odmiennymprzedmiocie, a na metodzie badań”, co dostrzega B.Fiedor (1991), gdy pisze, że:

• "Kryterium minimalizacji kosztów transakcyjnychzostało zastosowane nie tylko do analizy życiagospodarczego, ale także do wszelkich instytucjiżycia społecznego. TKT i teoria praw własnościstworzyły w ten sposób podstawy ekonomicznejinterpretacji prawa, historii, polityki, demokracjiczy, przede wszystkim, państwa".

(A.Matysiak)

Koszty transakcyjne

• Koszty transakcyjne• Koszt transakcyjny - KT związany jest z

kosztami funkcjonowania na rynku.Obejmuje on koszty związane z:

• - dopuszczeniem do obrotu,• - bezpieczeństwem obrotu i redukcją ryzyka,• - zawieraniem transakcji,• - kosztami prawnymi, rozliczeniami,

pozyskiwaniem informacji.(Bossak, Bieńkowski).

Koszty transakcyjne

• W. Stankiewicz podaje przykładamerykańskiej firmy konsultingowej, która"podejście ekonomii instytucjonalnej i teoriękosztów transakcyjnych przyjęła zapodstawę swojej działalności”.

• Firma ta obsługuje przemysł wysokichtechnologii i wielkich korporacji, uznając zapunkt wyjścia teorię przedsiębiorstwa wujęciu Coase’a.

• Firma Canback (od nazwiska założyciela)Management Technologies świadczy usługiw zakresie współczesnego zarządzaniadotyczące 4-ech obszarów:

Koszty transakcyjne

• 1.redukcji strat związanych ze skalądziałalności,

• 2.strategii i struktury w działaniachwewnętrznych pod względem zdolności dodynamizmu,

• 3.analizy właściwego schematu integracjipionowej w korporacji,

• 4.racjonalnych metod w procesie łączenia iprzejmowania firm.

Koszty transakcyjne

• Mierzenie kosztów transakcji nie jest sprawąprostą, ale - wg Oliviera Williamsona - przyporównawczej analizie instytucji, czyli gdyocenia się różne instytucje zestawiając je zesobą, nie chodzi o określenie bezwzględnejwielkości kosztów transakcji, lecz oustalenie względnej różnicy kosztówwynikającej z odmienności instytucji.

• Dla określenia wysokości kosztówtransakcji ważna jest ocena, „czy danainstytucja cechuje się dostosowaniemstruktur regulacji do charakteru transakcji”

(M.Iwanek, J.Wilkin)

Efektywność adaptacyjna

• North w pracy „Understanding the Processof Economic Change” (2005) zaznacza, żekryterium efektywności systemuekonomicznego wg NEI jest efektywnośćadaptacyjna, wyrażająca się w elastycznościstruktury instytucjonalnej w zakresiekreowania takich form współpracyspołecznej, która prowadzi do obniżkikosztów transakcyjnych i wzrostuprodukcyjności(J.Godłów- Legiędź)

Efektywność alokacyjna

• Ekonomia neoklasyczna natomiast naokreślenie efektywności systemuekonomicznego stosowała pojęcieefektywności alokacyjnej rozumianą jakooptymalizacja relacji między nakładami iefektami ekonomicznymi

i określającą pożądaną alokację zasobów wgospodarce (przy danym otoczeniuinstytucjonalnym)

A. Ząbkowicz, 2003, J.Godłów- Legiędź, 2005

NEI o roli państwa

• C.D. North podkreśla, że strukturainstytucjonalna zapewniająca efektywnośćadaptacyjną nie może powstać - jakzakładał A. F. Hayek - w wynikuspontanicznej społecznej ewolucjiinstytucji.

• Przesądzają o tym występujące wrzeczywistym świecie niedoskonałość iasymetria informacji, efekty zewnętrzne oraznierównomierność rozwoju.

(Z.Hockuba, A.Ząbkowicz)

NEI o roli państwa

• Oznacza to, że taką rolę należy przypisaćpaństwu, które choć ograniczone w swoimzakresie, musi być wystarczająco silne, byskutecznie walczyć z oportunizmemurzędników, jak również być promotoremzmian instytucji zapewniającychefektywność rynków (przy uwzględnieniuprawidłowości, że normy formalne tworzoneprzez państwo będą zgodne z historycznieodziedziczonymi normami nieformalnymi).(J. Godłów-Legiędź )

Porządek społeczny w ujęciu EAP

• Z literatury ekonomicznej analizy prawawynika, że formy porządku społecznegopodlegają ewolucji w czasie, czyli regułomdoboru naturalnego, podobnie jakorganizmy.

• Konserwatyści, np. Burke i Hayek,sprzeciwiają się tworzeniu instytucji, czylireguł gry przez państwo, "podobnie jakczynią to ekologowie, którzy sprzeciwiająsię ingerencji w środowisko naturalne".(R. Cooter, T.Ulen)

ekonomia instytucjonalna – główne tezy - prawo.uni.wroc.pl · nowa ekonomia instytucjonalna -...

Documents