Warszawa 2011

MAKRO EKONOMIA

Olivier Blanchard

Dla Noelle

Nota o Autorze

Olivier Blanchard jest profesorem ekonomii w Massachusetts Institute of Technology (MIT). Studia pierwszego stopnia ukończył we Francji, a doktorat z ekonomii obronił w MIT w 1977 r. W latach 1977–1982 wykładał w Harvard University, a od 1983 r. jest wykładowcą w MIT. Często otrzymywał nagrodę dla najlepszego wykładowcy na wydziale ekonomii.

W swojej pracy badawczej zajmował się wieloma zagadnieniami makroekonomicz-nymi. Badał skutki polityki fiskalnej, rolę oczekiwań, sztywności cen, bańki spekulacyj-ne, bezrobocie w Europie Zachodniej, proces transformacji gospodarczej w Europie Wschodniej, instytucje rynku pracy i bezrobocie, a ostatnio kryzys finansowy i makro-ekonomiczny. Pracował dla wielu rządów i organizacji międzynarodowych, w tym dla Banku Światowego, MFW, OECD, Komisji Europejskiej oraz Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Opublikował ponad 160 artykułów. Jest autorem lub redak-torem ponad 15 książek, w tym napisanej wspólnie ze Stanleyem Fischerem książki Lectures on Macroeconomics.

Jest współpracownikiem naukowym National Bureau of Economic Research (Kra-jowego Biura Badań Ekonomicznych), członkiem Econometric Society (Towarzystwa Ekonometrycznego), członkiem American Academy of Arts and Sciences (Amery-kańskiej Akademii Nauk). Pełnił funkcję wiceprzewodniczącego American Economic Association (Amerykańskiego Towarzystwa Ekonomicznego). Był członkiem Zespołu Doradców Ekonomicznych we Francji i redaktorem naczelnym „Quarterly Journal of Economics” oraz „American Economic Journal: Macroeconomics”. Obecnie przeby-wa na urlopie udzielonym przez MIT i pełni funkcję głównego ekonomisty Międzyna-rodowego Funduszu Walutowego.

W 2010 r. Profesor Olivier Blanchard otrzymał tytuł doktora honoris causa Uni-wersytetu Ekonomicznego w Krakowie „za wybitny wkład w teoretyczne i empiryczne badania nad procesem transformacji, a w szczególności za skonstruowanie modelu równowagi ogólnej umożliwiającego analizę tego procesu”.

Profesor Blanchard mieszka w Waszyngtonie z żoną Noelle. Ma trzy córki: Marie, Serenę i Giulię.

Spis treści

Przedmowa do wydania polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiii

Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xv

WPROWADZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

Rozdział 1. Ekonomiczne opisanie świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

1.1. Stany Zjednoczone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

1.2. Unia Europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

1.3. Chiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.4. Spojrzenie na inne regiony świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Rozdział 2. Wyprawa do wnętrza książki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

2.1. Łączny produkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

2.2. Inne główne wskaźniki makroekonomiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

2.3. Okres krótki, okres średni i okres długi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

2.4. Wyprawa do wnętrza książki – program . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

CZĘŚĆ GŁÓWNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Okres krótki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Rozdział 3. Rynek dóbr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

3.1. Składniki PKB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

3.2. Popyt na dobra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

3.3. Czynniki określające równowagę rynku dóbr . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

3.4. Inwestycje równają się oszczędnościom – alternatywny sposób podejścia do równowagi na rynku dóbr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

3.5. Czy rząd jest wszechmocny? Ostrzeżenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

viii Spis treści

Rozdział 4. Rynki finansowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

4.1. Popyt na pieniądz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

4.2. Wyznaczanie stopy procentowej, I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

4.3. Wyznaczanie stopy procentowej, II (podrozdział fakultatywny) . . . . . . . . 108

4.4. Dwa alternatywne sposoby ujęcia stanu równowagi (podrozdział fakultatywny) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Rozdział 5. Rynki finansowe i rynki dóbr: Model IS–LM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

5.1. Rynek dóbr i krzywa IS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

5.2. Rynki finansowe i zależność LM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

5.3. Łączna analiza krzywych IS i LM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

5.4. Wykorzystanie kombinacji różnych rodzajów polityki . . . . . . . . . . . . . 146

5.5. Jak model IS–LM pasuje do rzeczywistości? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

Okres średni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Rozdział 6. Rynek pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

6.1. Wycieczka po rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

6.2. Zmiany bezrobocia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

6.3. Ustalanie płac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

6.4. Ustalanie cen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

6.5. Naturalna stopa bezrobocia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

6.6. Dokąd zmierzamy dalej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

Rozdział 7. Łączymy wszystkie rynki: Model AD–AS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

7.1. Łączna podaż . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

7.2. Łączny popyt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

7.3. Równowaga w okresie krótkim i w okresie średnim . . . . . . . . . . . . . . 209

7.4. Skutki ekspansywnej polityki pieniężnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

7.5. Zmniejszanie deficytu budżetowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

7.6. Zmiany cen ropy naftowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

7.7. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

Rozdział 8. Naturalna stopa bezrobocia i krzywa Phillipsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

8.1. Inflacja, oczekiwana inflacja i bezrobocie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

8.2. Krzywa Phillipsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246

8.3. Podsumowanie i liczne ostrzeżenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256

Rozdział 9. Inflacja, aktywność gospodarcza i wzrost nominalnej podaży pieniądza . . . . 273

9.1. Produkcja, bezrobocie i inflacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

ixSpis treści

9.2. Skutki wzrostu podaży pieniądza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

9.3. Dezinflacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

Okres długi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303

Rozdział 10. Wzrost gospodarczy – podstawowe fakty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

10.1. Mierzenie poziomu życia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306

10.2. Wzrost gospodarczy w krajach rozwiniętych po 1950 r. . . . . . . . . . . . . 313

10.3. Szersze spojrzenie na zmiany wzrostu gospodarczego w czasie i przestrzeni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316

10.4. Wzrost gospodarczy – uwagi wstępne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

Rozdział 11. Oszczędności, akumulacja kapitału i produkcja . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

11.1. Interakcje między produkcją a kapitałem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

11.2. Konsekwencje różnych wielkości stóp oszczędności . . . . . . . . . . . . . . 337

11.3. Uchwycenie znaczenia rzędu wielkości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352

11.4. Kapitał fizyczny a kapitał ludzki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357

Rozdział 12. Postęp techniczny i wzrost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

12.1. Postęp techniczny i stopa wzrostu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

12.2. Determinanty postępu technicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380

12.3. Ponownie o faktach dotyczących wzrostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387

Rozdział 13. Postęp techniczny: okres krótki, średni i długi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

13.1. Wydajność, produkcja i bezrobocie w krótkim okresie . . . . . . . . . . . . 402

13.2. Wydajność i naturalna stopa bezrobocia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408

13.3. Postęp techniczny, destrukcja i tworzenie oraz efekty dystrybucyjne. . . . . 415

13.4. Instytucje, postęp techniczny i wzrost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422

ROZSZERZENIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435

Oczekiwania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435

Rozdział 14. Oczekiwania: podstawowe narzędzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437

14.1. Nominalne i realne stopy procentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438

14.2. Nominalne i realne stopy procentowe a model IS–LM . . . . . . . . . . . . 444

14.3. Wzrost podaży pieniądza, inflacja oraz nominalne i realne stopy procentowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445

14.4. Oczekiwana bieżąca wartość zdyskontowana . . . . . . . . . . . . . . . . . 456

x Spis treści

Rozdział 15. Oczekiwania na rynkach finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471

15.1. Obligacje – ich ceny i dochodowość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472

15.2. Rynek akcji i zmiany cen akcji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 484

15.3. Bańki spekulacyjne, przejściowa moda i ceny akcji . . . . . . . . . . . . . . 491

Rozdział 16. Oczekiwania, konsumpcja i inwestycje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507

16.1. Konsumpcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507

16.2. Inwestycje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516

16.3. Zmienność konsumpcji i inwestycji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 528

Rozdział 17. Oczekiwania, produkcja i polityka ekonomiczna . . . . . . . . . . . . . . . . 539

17.1. Oczekiwania a decyzje: podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539

17.2. Polityka monetarna, oczekiwania i produkcja . . . . . . . . . . . . . . . . . 546

17.3. Redukcja deficytu, oczekiwania i produkcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553

Gospodarka otwarta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567

Rozdział 18. Otwartość rynków dóbr i rynków finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 569

18.1. Otwartość rynku dóbr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 570

18.2. Otwartość rynków finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582

18.3. Wnioski i wgląd w kolejne rozdziały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594

Rozdział 19. Rynek dóbr w gospodarce otwartej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 601

19.1. Relacja IS w gospodarce otwartej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 601

19.2. Produkcja w stanie równowagi a bilans handlowy . . . . . . . . . . . . . . . 606

19.3. Wzrost popytu (krajowego lub zagranicznego) . . . . . . . . . . . . . . . . 608

19.4. Deprecjacja, bilans handlowy i produkcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615

19.5. Analiza dynamiczna: krzywa J. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 619

19.6. Oszczędności, inwestycje i bilans handlowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622

Rozdział 20. Produkcja, stopa procentowa i kurs walutowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637

20.1. Równowaga na rynku dóbr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 637

20.2. Równowaga na rynkach finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 640

20.3. Połączenie rynków dóbr i rynków finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . 645

20.4. Skutki polityki gospodarczej w gospodarce otwartej . . . . . . . . . . . . . 648

20.5. Stałe kursy walutowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 653

Rozdział 21. Systemy walutowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 669

21.1. Okres średni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 670

21.2. Kryzysy walutowe przy stałych kursach walutowych . . . . . . . . . . . . . . 678

xiSpis treści

21.3. Dynamika kursu walutowego w systemie kursów płynnych . . . . . . . . . . 683

21.4. Wybór systemu kursowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 688

Zjawiska patologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 709

Rozdział 22. Depresje i zastoje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 711

22.1. Dezinflacja, deflacja i pułapka płynności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 712

22.2. Wielki Kryzys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 723

22.3. Zastój gospodarki japońskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 731

Rozdział 23. Wysoka inflacja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 749

23.1. Deficyty budżetowe a kreacja pieniądza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 751

23.2. Inflacja a realna podaż pieniądza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 754

23.3. Deficyty, renta emisyjna i inflacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 757

23.4. W jaki sposób hiperinflacje dobiegają końca? . . . . . . . . . . . . . . . . . 764

23.5. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 770

PONOWNIE O POLITYCE GOSPODARCZEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 777

Rozdział 24. Czy politykom gospodarczym należy narzucić ograniczenia? . . . . . . . . . . 779

24.1. Niepewność i polityka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 781

24.2. Oczekiwania i polityka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 786

24.3. Wielka polityka i polityka makroekonomiczna . . . . . . . . . . . . . . . . 793

Rozdział 25. Polityka monetarna – podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 811

25.1. Optymalna stopa inflacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 813

25.2. Projektowanie polityki monetarnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 821

25.3. Działania Systemu Rezerwy Federalnej (Fed) . . . . . . . . . . . . . . . . . 831

Rozdział 26. Polityka fiskalna – podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 845

26.1. Ograniczenie budżetowe państwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 847

26.2. Cztery zagadnienia z zakresu polityki fiskalnej . . . . . . . . . . . . . . . . 858

26.3. Budżet Stanów Zjednoczonych: stan bieżący i perspektywy . . . . . . . . . 868

KONTROWERSJE: TEORIA I FAKTY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 883

Rozdział 27. Ewolucja makroekonomii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 885

27.1. Keynes i Wielki Kryzys. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 885

27.2. Synteza neoklasyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 886

xii Spis treści

27.3. Krytyka oparta na racjonalnych oczekiwaniach . . . . . . . . . . . . . . . . 891

27.4. Rozwój badań w ostatnich latach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 896

27.5. Powszechnie podzielane przekonania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 901

Rozdział 28. Globalny kryzys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 907

28.1. Globalna recesja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 908

28.2. Czynnik sprawczy: spadek cen domów w Stanach Zjednoczonych . . . . . . 910

28.3. Mechanizmy wzmacniające kryzys: dźwignia, złożoność, płynność . . . . . . 913

28.4. Od kryzysu finansowego do kryzysu makroekonomicznego . . . . . . . . . 920

28.5. Reakcje polityki gospodarczej na kryzys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 926

28.6. Widoki na przyszłość. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 934

WYMIAR EUROPEJSKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 945

Rozdział 29. Europejska integracja gospodarcza i walutowa . . . . . . . . . . . . . . . . . 947

29.1. Dlaczego Europejczycy zawsze byli przeciwni wahaniom kursów walutowych? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 948

29.2. Historia walutowa Europy od okresu powojennego do dnia dzisiejszego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 951

29.3. Europejski System Banków Centralnych: struktura i cele. . . . . . . . . . . 960

29.4. Jak w praktyce funkcjonuje EBC? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 965

Rozdział 30. Euro: kraje należące do unii walutowej i pozostające poza nią . . . . . . . . . 979

30.1. Czy Europa jest optymalnym obszarem walutowym? . . . . . . . . . . . . . 980

30.2. Pierwszych dziesięć lat euro (1999–2009) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 985

30.3. Czy kraje spoza strefy euro powinny do niej dołączyć? . . . . . . . . . . . . 989

Aneks 1. Uwagi wprowadzające do systemu rachunków narodowych . . . . . . . . . . . . 999

Aneks 2. „Pomocnik” matematyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1007

Aneks 3. Wprowadzenie do ekonometrii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1019

Słowniczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1027

Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1061

Przedmowa do wydania polskiego

Jednym z najbardziej satysfakcjonujących wydarzeń, jakie może się przytrafić autorowi podręcznika, jest doczekanie się jego przekładu na wiele innych języków. Polskie wy-danie podręcznika sprawia mi podwójną przyjemność, ponieważ cząstka moich korze-ni, zapuszczonych prawie wiek temu, znajduje się w małym miasteczku na wschodzie Polski, a ponadto dane mi było pracować w Polsce w pasjonującym okresie transfor-macji na początku lat 90. XX w. Pragnę podziękować Andrzejowi Wojtynie za zaini-cjowanie prac nad polskim przekładem, a także zespołom tłumaczy z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, którymi kierowali Andrzej Wojtyna i Tadeusz Kowalski, za trud włożony w pracę. Dziękuję im również za dopasowanie podręcznika do potrzeb czytelników w Europie przez doda-nie dwóch rozdziałów poświęconych Unii Gospodarczej i Walutowej.

Z wyjątkiem rozdziału 28, który został dodany do podręcznika w 2010 r., najnow-sze wydanie amerykańskie (na podstawie którego powstało wydanie polskie) opiera się na tekście napisanym w połowie 2007 r., a więc jeszcze przed wybuchem kryzysu. Podobnie jak inni ekonomiści, nie dostrzegałem nadchodzącego kryzysu i dlatego roz-dział 1, w którym omówiono prawdopodobieństwo recesji w Stanach Zjednoczonych, jest – jak się okazało z perspektywy czasu – nadmiernie optymistyczny. Znając historię i mając doświadczenie pochodzące z obserwacji rzeczywistości, wiedziałem jednak, że głębokie recesje się zdarzają i dlatego zamieściłem w podręczniku kilka rozdziałów poświęconych temu, co nazwałem „zjawiskami patologicznymi”. Przedstawiłem Wielki Kryzys w okresie międzywojennym i przedłużający się zastój gospodarczy w Japonii, który rozpoczął się w latach 90. XX w., ponieważ zdawałem sobie sprawę z tego, że zdarzenia tego samego rodzaju mogą się powtórzyć w naszych krajach. Nie wiedziałem jednak, że do powtórki dojdzie tak szybko. Wkrótce po tym, jak zakończyłem prace nad podręcznikiem, gospodarka światowa pogrążyła się w głębokiej recesji. Obecnie świat wychodzi z recesji, ale dzieje się to bardzo powoli, a ryzyko wystąpienia kolejnej recesji jest wciąż bardzo duże.

Żywię nadzieję, że podręcznik pozwoli Czytelnikowi zdobyć wiedzę o narzędziach, które potrzebne są do zrozumienia sił stojących za obecnym kryzysem. Warto w tym miejscu sformułować następującą przestrogę: potrzebnych będzie wiele narzędzi. Trzeba będzie zrozumieć interakcje między rynkiem dóbr a rynkami finansowymi, rolę oczekiwań, następstwa otwarcia gospodarki zarówno na wymianę towarową, jak i na przepływy finansowe. Trzeba będzie uczyć się o tak egzotycznie brzmiących

xiv Przedmowa do wydania polskiego

zjawiskach, jak pułapka płynności, oraz instrumentach finansowych o dziwacznych nazwach CDS, CDO i CDO2. Jestem jednak przekonany, że po przeczytaniu podręcz-nika Czytelnik będzie dysponował wszystkim, co potrzebne do zrozumienia obecnego kryzysu, któremu poświęcono jeden z ostatnich rozdziałów podręcznika. Co więcej, jeżeli dobrze wykonałem swoje zadanie, Czytelnik będzie w stanie rozumieć nowe wydarzenia i przewidywać rozwój zdarzeń makroekonomicznych.

Mam nadzieję, że poznawanie makroekonomii będzie dla każdego Czytelnika tak samo fascynującą przygodą intelektualną, jaką było dla mnie, oraz że pozwoli lepiej rozumieć trudne czasy, w których przyszło nam żyć, a także trudności występujące przy wyborach dokonywanych w polityce gospodarczej.

Życzę owocnej lekturyOlivier Blanchard

Przedmowa

Przystępując do pisania tego podręcznika, postawiłem sobie dwa główne cele.

• Po pierwsze, postanowiłem uwzględnić w jak największym stopniu bieżące wyda-rzenia makroekonomiczne.

Makroekonomia jest ekscytująca dlatego, że rzuca światło na rzeczywiste wy-darzenia, takie jak wprowadzenie euro w Europie Zachodniej, ogromny deficyt w obrotach bieżących w Stanach Zjednoczonych, gospodarczy rozkwit Chin. Te i wiele innych wydarzeń znalazło się w głównym tekście podręcznika lub ramkach zawierających przykłady. W każdej ramce zilustrowano, jak wykorzystać zdobytą wiedzę do zrozumienia takich wydarzeń. W moim przekonaniu materiał zawarty w ramkach nie tylko ukazuje tematykę makroekonomii na przykładach wziętych z życia, ale także wzmacnia wnioski wyprowadzone z modeli, dzięki czemu stają się one konkretniejsze i łatwiejsze do zrozumienia.

• Po drugie, starałem się przedstawić spójną wizję makroekonomii.Konstruując podręcznik, oparłem się na jednym podstawowym modelu, w ra-

mach którego wyprowadza się wnioski z warunków równowagi na trzech rodza-jach rynków: rynku dóbr, rynkach finansowych i rynku pracy. W zależności od omawianej kwestii rozbudowywane są te części modelu, które się do niej odno-szą, natomiast inne części są przedstawiane w uproszczony sposób lub pozostają na marginesie analizy. Niemniej jednak podstawowy model jest ciągle taki sam. Dzięki temu Czytelnik będzie postrzegał makroekonomię jako spójną całość, a nie jako zbiór różnych modeli. Będzie także w stanie zrozumieć znaczenie nie tylko minionych wydarzeń makroekonomicznych, ale także tych, które przyniesie przyszłość.

Struktura książki

W strukturze książki dominują dwie zasadnicze części: „Część główna” i trzy blo-ki „Rozszerzeń” dotyczących podstawowego materiału podręcznika. Część główną poprzedza „Wprowadzenie”. Po części zawierającej rozszerzenia analizy następują rozdziały poświęcone roli polityki makroekonomicznej, ewolucji makroekonomii,

xvi Przedmowa

ostatniemu kryzysowi gospodarczemu oraz integracji gospodarczej i walutowej w Eu-ropie. Schemat książki ukazano na ilustracji 2.5 na s. 47.

• W rozdziałach 1 i 2 przedstawiono podstawowe fakty i zagadnienia makroeko-nomiczne. Rozdział 1 zabiera Czytelnika w podróż po świecie – począwszy od Stanów Zjednoczonych, przez Europę po Chiny. Niektórzy wykładowcy będą być może woleli omówić materiał zawarty w rozdziale 1 później, np. po rozdziale 2, w którym wprowadzono podstawowe pojęcia, wyjaśniono znaczenie „okresu krót-kiego”, „okresu średniego” i „okresu długiego”, a także przedstawiono w zarysie strukturę książki.

Choć podstawy rachunku dochodu narodowego zostały wyłożone w rozdziale 2, to omówienie szczegółowych zasad przesunięto do Aneksu 1 na końcu książki. Dzięki temu Czytelnik, który zaczyna naukę makroekonomii, nie jest nadmiernie obciążony wiadomościami, które w dogłębny sposób wyjaśniono w Aneksie 1.

• Rozdziały 3–13 stanowią część główną podręcznika.Rozdziały 3–5 są poświęcone analizie krótkookresowej. W tych rozdziałach

omówiono równowagę na rynku dóbr oraz na rynkach finansowych i wyprowa-dzono podstawowy model – model IS–LM, który jest następnie stosowany do ob-jaśnienia fluktuacji produkcji w krótkim okresie.

W rozdziałach 6–9 przedstawiono analizę średniookresową. W rozdziale 6 omówiono równowagę na rynku pracy, a także wprowadzono koncepcję naturalnej stopy bezrobocia. W rozdziałach 7–9 wyprowadzono model łącznego popytu i łącz-nej podaży, a także ukazano sposób wykorzystywania go do wyjaśnienia wahań ak-tywności gospodarczej i zmian inflacji zarówno w krótkim, jak i w średnim okresie.

Analizie długookresowej poświęcone są rozdziały 10–13. W rozdziale 10 przedstawiono fakty opisujące ewolucję produkcji w różnych krajach w długich przedziałach czasowych. W rozdziałach 11 i 12 wyprowadzono model wzrostu go-spodarczego, a ponadto wyjaśniono, jak akumulacja kapitału i postęp techniczny przekładają się na wzrost. Rozdział 13 poświęcono determinantom postępu tech-nicznego, a także jego następstwom nie tylko w długim, ale również w krótkim i średnim okresie. W innych podręcznikach temat ten jest zazwyczaj pomijany, mimo że jest ważny. W rozdziale 13 wyjaśniono, w jaki sposób można połączyć analizę krótko-, średnio- i długookresową, przedstawiając zarazem przykład ko-rzyści płynących z kompleksowego podejścia w makroekonomii.

• W rozdziałach 14–24 rozszerzono analizę w trzech głównych kierunkach.Rozdziały 14–17 są poświęcone roli oczekiwań w krótkim i średnim okresie.

Oczekiwania odgrywają ważną rolę przy podejmowaniu większości decyzji go-spodarczych, a w konsekwencji są ważnym czynnikiem determinującym wahania produkcji.

xviiPrzedmowa

W rozdziałach 18–21 przedstawiono następstwa otwarcia współczesnych go-spodarek na wymianę handlową i przepływy kapitału. Konsekwencje wprowadze-nia różnych systemów kursu walutowego: systemu kursu płynnego, systemu kursu stałego, izby walutowej i dolaryzacji omówiono w rozdziale 21.

Rozdziały 22 i 23 poświęcono zjawiskom patologicznym występującym wtedy, kiedy sytuacja makroekonomiczna jest bardzo zła. W rozdziale 22 przedstawio-no kryzysy i okresy zastoju gospodarczego uwzględniając wielki kryzys w Stanach Zjednoczonych przed II wojną światową oraz zastój gospodarczy w Japonii, który rozpoczął się na początku lat 90. XX w. Okresom hiperinflacji poświęcono roz-dział 23.

Polityka makroekonomiczna jest przedmiotem analizy w rozdziałach 24–26. W większości z 23 poprzednich rozdziałów w taki czy inny sposób omawiano politykę makroekonomiczną. Celem rozdziałów 24–26 jest powiązanie ze sobą wszystkich wątków. Ogólną analizę roli i granic polityki makroekonomicznej przedstawiono w rozdziale 24. Polityce monetarnej i fiskalnej poświęcono roz-działy 25 i 26. W rozdziale 25 przeznaczono wiele miejsca na omówienie ostatnich zmian, do których doszło w polityce pieniężnej, uwzględniając koncepcje strategii celu inflacyjnego i reguły stopy procentowej. Niektórzy wykładowcy będą być może woleli wykorzystać część tego materiału wcześniej. Na przykład łatwo jest przed-stawić wcześniej (niż wynika to z układu treści) zawarte w rozdziale 26 omówienie ograniczenia budżetowego, przed którym stoi rząd.

• W rozdziale 27 przedstawiono ewolucję makroekonomii. Celem było pokazanie rozwoju myśli makroekonomicznej w perspektywie historycznej, z uwzględnieniem ewolucji, która dokonała się w ciągu ostatnich 70 lat, oraz omówienie obecnych kierunków badań.

• Tematem rozdziału 28, dodanego do najnowszego amerykańskiego wydania pod-ręcznika (z 2008 r.), jest głęboki kryzys, jaki dotknął gospodarkę światową. To, co początkowo wyglądało na problem ograniczony do rynku finansowego w Sta-nach Zjednoczonych, przekształciło się w poważny kryzys finansowy, który uderzył najpierw w Europę, a potem w inne kraje świata. Kryzys finansowy dał początek nasilającemu kryzysowi gospodarczemu, który w 2009 r. w większości krajów rozwi-niętych przybrał postać globalnej recesji. W rozdziale 28 podjęto próbę udzielenia odpowiedzi na następujące pytania: „Co się stało? Dlaczego tak się stało i co nas czeka w przyszłości?”.

• W rozdziałach 29 i 30 skoncentrowano się na Europie. W rozdziale 29 opisano długi proces, który doprowadził grupę krajów europejskich do wprowadzenia wspólnej waluty euro. Rozdział 30 poświęcono omówieniu skutków wprowadze-nia wspólnej waluty w krajach strefy euro, a także bodźcom, które zachęcają lub zniechęcają kraje niebędące członkami strefy euro do przyjęcia wspólnej waluty.

xviii Przedmowa

Alternatywne ścieżki dydaktyczne

Struktura podręcznika pozwala na dopasowanie go do wielu alternatywnych ścieżek dydaktycznych. Rozdziały są krótsze niż w standardowym podręczniku i – jak wynika z moich doświadczeń – treść większości rozdziałów można wyłożyć w ciągu 90 minut. Na kilka rozdziałów (np. rozdział 5 i 7) trzeba będzie prawdopodobnie przeznaczyć dwa wykłady.

• Krótkie kursy makroekonomii (nie więcej niż 15 wykładów).W przypadku krótkich kursów można wybrać dwa wprowadzające rozdziały

oraz część główną. Jeżeli ominie się rozdziały 9 i 13, to potrzebnych będzie 11 wykładów. Można do nich dołączyć niepełną prezentację jednego lub dwóch za-gadnień z części rozszerzającej, opartą np. na rozdziale 17, jeśli chodzi o oczekiwa-nia (ten rozdział stanowi autonomiczną całość), oraz na rozdziale 18, jeśli chodzi o gospodarkę otwartą, co w sumie da 13 wykładów.

Prowadząc krótki kurs makroekonomii, można pominąć rozdziały poświęco-ne wzrostowi gospodarczemu (analiza długookresowa). W takim przypadku kurs mógłby obejmować dwa rozdziały wprowadzające i rozdziały 3–8 z części głównej, na które trzeba przeznaczyć osiem wykładów. Dzięki temu pozostaje wystarczająco dużo czasu na omówienie na przykład rozdziału 17 poświęconego oczekiwaniom, rozdziałów 18–20, w których mowa o gospodarce otwartej, oraz na rozdział 22 poświęcony kryzysom i zastojom gospodarczym. W sumie trzeba na taki kurs prze-znaczyć 13 wykładów.

• Długie kursy makroekonomii (od 20 do 25 wykładów).W czasie semestralnego kursu można wyłożyć materiał zawarty w części głów-

nej oraz w co najmniej dwóch grupach rozdziałów rozszerzających analizę, a także w części poświęconej polityce makroekonomicznej.

Choć rozdziały zawarte w części rozszerzającej analizę opierają się na koncep-cjach wyjaśnionych w części głównej, to w znacznej mierze są od niej niezależne. Zaleca się, aby omawiać poszczególne rozdziały – o ile istnieje taka możliwość – w kolejności przyjętej w podręczniku. Studentom, którzy zostali zaznajomieni z rolą oczekiwań, łatwiej jest zrozumieć warunek niezabezpieczonego parytetu stóp procentowych i naturę kryzysów walutowych.

Jedną z ważniejszych decyzji, którą musi podjąć wykładowca, jest zapewne włączenie do programu nauczania tematyki wzrostu gospodarczego (analiza dłu-gookresowa). Jeżeli tematyka wzrostu zostanie objęta programem, to może za-braknąć czasu na gruntowne omówienie materiału zawartego we wszystkich trzech grupach rozdziałów rozszerzających analizę oraz w rozdziałach poświęconych po-lityce makroekonomicznej. W takim przypadku najlepszym rozwiązaniem będzie zapewne ominięcie rozdziałów poświęconych zjawiskom patologicznym. Gdyby zdecydowano się na pominięcie tematyki wzrostu gospodarczego, powinno wystar-czyć czasu na omówienie większości innych tematów zawartych w podręczniku.

xixPrzedmowa

Cechy charakterystyczne podręcznika

Dołożyłem wszelkich starań, aby uniknąć prezentowania wyników teoretycznych bez odnoszenia ich do rzeczywistości gospodarczej. Oprócz omówienia faktów w głównym tekście podręcznika zamieściłem dużo ramek zawierających przykłady konkretnych wydarzeń makroekonomicznych lub faktów, zaczerpniętych z rzeczywistości gospo-darczej Stanów Zjednoczonych i innych krajów świata.

Próbowałem także odtworzyć interakcje między studentami a wykładowcą w czasie zajęć, umieszczając w miarę potrzeby przypisy objaśniające. Rolą tych przypisów jest nawiązanie dialogu z Czytelnikiem i ułatwienie mu lektury trudniejszych fragmentów, a również umożliwienie głębszego zrozumienia prezentowanych w głównym tekście koncepcji i wyprowadzanych wyników.

Z myślą o studentach, którzy chcą pogłębić swoją wiedzę makroekonomiczną, zamieściłem w podręczniku:

• krótkie dodatki do niektórych rozdziałów, rozwijające lub wyjaśniające zagadnie-nia omawiane w danym rozdziale;

• po każdym rozdziale informację o literaturze uzupełniającej; lektura wymienio-nych tam opracowań pozwoli zdobyć więcej wiadomości na dany temat; podałem tam także wiele ważnych adresów internetowych.

Aby ułatwić Czytelnikowi przyswojenie sobie materiału, w końcowej części każde-go rozdziału zamieszczono:

• podsumowanie najważniejszych ustaleń;• listę zasadniczych terminów;• zestaw ćwiczeń zamykających rozdział, na który składają się trzy bloki: „Szybki

sprawdzian”, zawierający proste pytania, „Do namysłu”, obejmujący nieco trud-niejsze zadania, oraz „Do dalszych przemyśleń”, zawierający zadania wymagające albo dostępu do internetu, albo wykorzystania arkusza kalkulacyjnego.

Materiały ułatwiające nauczanie i uczenie się makroekonomii

Lekturę podręcznika ułatwia wiele różnych dodatkowych rozwiązań, które będą po-mocne zarówno dla wykładowców, jak i dla studentów.

xx Przedmowa

Wykładowcy

• Instructor’s Manual („Wskazówki dla wykładowców”), tekst napisany przez Marka Moore’a z University of California-Irvine, został zaktualizowany do celów najnow-szego wydania amerykańskiego. Omówiono tam kwestie dotyczące pedagogicznych wyborów, alternatywne sposoby prezentowania materiału oraz metody dydaktycz-ne, dzięki którym studentom będzie łatwiej zrozumieć omawiane w czasie zajęć zagadnienia. Każdemu rozdziałowi podręcznika odpowiadają wskazówki podzie-lone na siedem grup: cele w formie najważniejszego pytania; wyjaśnienie, dlaczego odpowiedź jest istotna; kluczowe narzędzia, pojęcia i założenia; podsumowanie; metodę dydaktyczną; rozszerzenia; obserwacje i dodatkowe ćwiczenia. Instructor’s Manual zawiera również odpowiedzi do wszystkich zadań i ćwiczeń zamieszczo-nych na końcu każdego rozdziału.

• Test Item File (plik z testami wyboru), przygotowany i również zaktualizowany przez Davida Findlaya z Colby College. Plik zawiera poprawione i pytania testowe wielokrotnego wyboru do każdego rozdziału. Liczbę pytań zwiększono o 25%, dodając nowe pytania.

• TestGen (generator testów) – papierowa wersja „Test Item File” przygotowana w taki sposób, aby nadawała się do wykorzystania z pakietem komputerowym „TestGen”. Pakiet ten pozwala wykładowcom dopasować do prowadzonego kursu, zapisać na dysku i wygenerować pytania testowe. Program pozwala ponadto reda-gować, dodawać lub usuwać pytania z banku pytań testowych, korygować istniejące wykresy i opracowywać nowe, analizować wyniki testów, obsługiwać bazę pytań testowych i porządkować wyniki osiągnięte przez studentów. Oprogramowanie jest łatwe w użyciu, a dzięki wielu opcjom, m.in. wyszukiwania i sortowania, pozwala na elastyczność w przygotowywaniu i wyświetlaniu pytań testowych. Program oraz „Test Item File” są dostępne w sieci w zasobach Instructor’s Resource Center (www.pearsonhighered.com/blanchard).

• Digital Image Library (cyfrowa biblioteka ilustracji) zawiera cyfrowy zestaw wszystkich ilustracji, wykresów i diagramów wykorzystanych w książce. Te pliki są dostępne w sieci w zasobach Instructor’s Resource Center (www.pearsonhighered.com/blanchard).

• Power Point Lectures Slides (slajdy do wykładów przygotowane w programie Power Point) zostały opracowane przez Fernando i Yvonn Quijano. Na slajdach zamieszczono zarys każdego z rozdziałów, ich podsumowania, wykorzystane w nich równania i ilustracje. Slajdy są dostępne w sieci w zasobach Instructor’s Resource Center (www.pearsonhighered.com/blanchard).

xxiPrzedmowa

Studenci

• A Study Guide („Przewodnik dla studentów”) napisał David Findlay z Colby Col-lege, który wywiązał się z tego zadania znakomicie – wskazówki są napisane przy-jaznym dla studenta językiem. Każdy rozdział zaczyna się od prezentacji celów i krótkiego przeglądu treści. Następnie omówione są najważniejsze ustalenia każ-dego rozdziału wraz ze wskazówkami, które ułatwiają naukę. Kolejną część stano-wi szybki sprawdzian składający się z pytań testowych, zadań utrwalających wiedzę i testu wielokrotnego wyboru. Książka zawiera rozwiązania wszystkich zadań.

MyEconLab

MyEconLab jest narzędziem dostępnym w internecie. Zawiera bogate treści i inno-wacyjne narzędzia dydaktyczne, które można wykorzystać na sali wykładowej. Wykła-dowcy, którzy zdecydują się korzystać z MyEconLab, uzyskają dostęp do skutecznego narzędzia służącego do komunikacji i oceny, a ich studenci będą mieli dostęp do dodatkowych zasobów ułatwiających naukę przedmiotu, które opisano poniżej.

• Studenci i MyEconLab. Dostępny w internecie system nauczania obejmuje za-dania domowe i pozwala studentom kontrolować postępy w nauce za pomocą zestawu narzędzi do studiowania, które są powiązane z internetową i interaktywną wersją podręcznika oraz innymi narzędziami medialnymi. W ramach MyEconLab studenci stosują zdobytą wiedzę, sprawdzają stopień opanowania materiału, a na-stępnie kontynuują naukę w oparciu o wygenerowany przez MyEconLab plan, któ-ry uwzględnia osiągnięte przez nich wyniki przy rozwiązywaniu próbnych testów.

• Wykładowcy i MyEconLab. MyEconLab zawiera elastyczne narzędzia, które po-zwalają wykładowcom łatwo i skutecznie dopasować internetowy zakres materiału do prowadzonego kursu. Wykładowcy mogą opracowywać i zlecać studentom roz-wiązanie testów, kwizów lub zadań domowych. Dzięki automatycznej ocenie odpo-wiedzi na wszystkie pytania i archiwizowaniu wyników w internetowym dzienniku ocen MyEconLab pozwala zaoszczędzić czas. Możliwa jest nawet ocena zadań, które wymagają od studentów sporządzenia rysunków.

Po zarejestrowaniu się wykładowcy uzyskują dostęp do dodatkowych materiałów, które można kopiować na własny komputer, takich jak Instructor’s Manual, slajdy do wykładów opracowane w programie Power Point oraz „Test Item File”. „Test Item File” może być wykorzystane w ramach MyEconLab, dzięki czemu wykładowcy mają dostęp do bogatego materiału służącego do konstruowania zadań dla studentów.

xxii Przedmowa

Zaawansowane narzędzia służące do komunikacji i dopasowania materiału do po-trzeb kursu są dostępne w MyEconLab. Wykładowcy mają możliwość zamieszczania materiałów do zajęć i zadań oraz korzystania z bardziej zaawansowanych narzędzi służących zarządzaniu kursem. Dodatkowe informacje o MyEconLab znajdują się na stronie internetowej www.myeconlab.com. Na tej samej stronie wykładowcy mogą złożyć wniosek o nadanie kodu dostępu.

Dodatkowe materiały MyEconLab obejmują:

• animowane ilustracje – najważniejsze ilustracje zawarte w podręczniku przedsta-wione w formie animacji tłumaczących krok po kroku to, co na ilustracjach się dzieje, i opatrzonych słownym komentarzem;

• narzędzie „nawigacyjne”, bardzo pomocne przy badaniach (warunkiem jego użyt-kowania jest uzyskanie kodu dostępu do CourseCompass); pozwala ono korzystać na prawach wyłączności z baz danych akredytowanych i wiarygodnych źródeł, do których należą „The New York Times”, „The Financial Times” oraz recenzowane czasopisma ekonomiczne.

Podziękowania

Ta książka powstała dzięki pracy wielu osób.Do osób, którym wyrażam szczególne podziękowania za pomoc przy prowadzeniu

badań, należą: Adam Ashcraft, Pete Berger, Peter Benczur, Efe Cacarel, Harry Ga-kidis, David Hwang, Kevin Nazemi, John Simon, Jianlong Tan, Stacy Tevlin, Gaurav Tevari, Corissa Thompson i Jeromin Zettelmeyer. Dziękuję pokoleniom studentów MIT, którzy przez lata chętnie dzielili się swoimi odczuciami na temat książki.

Cenne były uwagi, które otrzymałem od wielu moich kolegów i przyjaciół. Za-liczają się do nich m.in.: John Abell, Daron Acemoglu, Tobias Adrian, Chuangxin An, Roland Benabou, Samuel Bentolila i Juan Jimeno (którzy przystosowali książkę do hiszpańskiego wydania), François Blanchard, Roger Brinner, Ricardo Caballero, Wendy Carlin, Martina Copelman, Henry Chappell, Ludwig Chincarini, Daniel Co-hen (którzy przystosowali książkę do francuskiego wydania), Larry Christiano, Bud Collier, Andres Conesa, Peter Diamond, Martin Eichenbaum, Gary Fethke, David Findlay, Francesco Giavazzi i Alessia Amighini (którzy przystosowali książkę do wło-skiego wydania), Andrew Healy, Steinar Holden, Gerhard Illing (którzy przystoso-wali książkę do niemieckiego wydania), Yannis Ioannides, David Johnson, i Angelo Melino (którzy przystosowali książkę do kanadyjskiego wydania), P.N. Junankar, Sam Keeley, Bernd Kuemmel, Paul Krugman, Antoine Magnier, Peter Montiel, Bill Nordhaus, Tom Michl, Dick Oppermann, Athanasios Orphanides, Daniel Pirez Enri (którzy przystosowali książkę do publikacji w Ameryce Łacińskiej), Michael Plouffe, Zoran Popovic, Jim Poterba, Jeff Sheen (którzy przystosowali książkę do wydania w Australazji), Ronald Schettkat, Watanabe Shinichi (którzy przystosowali książkę do

xxiiiPrzedmowa

wydania japońskiego), Francesco Sisci, Brian Simboli, Changyong Rhee, Julio Rotem-berg, Robert Solow, Andre Watteyne i Michael Woodford. Wykorzystałem również często inspirujące uwagi moich córek Sereny, Giulii i Marie, choć nie uwzględniłem wszystkich ich sugestii.

Podziękowania należą się wielu osobom z wydawnictwa Prentice Hall. Są to: Ste-phen Dietrich, który przekonał mnie do napisania podręcznika, Chris Rogers, dyrek-tor ekonomiczny wydawnictwa, Mary Kate Murray kierująca projektem wydawniczym, Vanessa Bain sprawująca opiekę redakcyjną nad książką, Carol Samet kierująca tech-nicznym przygotowaniem książki do druku oraz Andy Watts, menedżer ds. marketin-gu w dziale ekonomii.

Specjalne podziękowania chciałbym złożyć Steve’owi Rigolosiemu, redaktorowi pierwszego wydania, Michaelowi Elii, redaktorowi wydania drugiego i trzeciego, oraz Amy Ray, redaktorce wydania czwartego. Steve zmusił mnie do posługiwania się ja-snym językiem, Michael do upraszczania, Amy zaś do jeszcze dalszych uproszczeń. Dzięki nim prace nad książką i sama książka nabrały innego charakteru. Bardzo im dziękuję.

Spośród osób pracujących w MIT pragnę wyrazić wdzięczność Johnowi Arditiemu za to, że można na nim zawsze polegać.

Pragnę podziękować Noelle za starania, abym pozostał przy zdrowych zmysłach.

Olivier BlanchardCambridge, MIT,

grudzień 2007

Wprowadzenie

Pierwsze dwa rozdziały tej książki wprowadzają czytelników w problemy makroekonomii i ukazują je w ogólnych zarysach.

W rozdziale 2 odbędziecie wycieczkę po książce. Defi niuję w nim trzy główne zmienne makroekonomiczne: produkcję, bezrobocie i infl ację. Wprowadzam też trzy koncepcje, wokół których zorganizowana jest książka: krótki okres, średni okres i długi okres.

W rozdziale 1 zabieram was w makroekonomiczną podróż po świecie, ukazując w skrócie jego obecny obraz – defi cyty handlowe w Stanach Zjednoczonych, bez-robocie w Europie, konsekwencje wprowadzenia euro, nadzwyczajny wzrost go-spodarczy w Chinach.

Rozdział 1

Rozdział 2

1

Ekonomiczne opisanie świata*

Czym jest makroekonomia? Najlepszym sposobem udzielenia odpowiedzi nie jest do-starczenie formalnej definicji, ale raczej zabranie czytelnika w ekonomiczną podróż po świecie, aby potem móc opisać zarówno główne zjawiska gospodarcze, jak i problemy, które spędzają sen z oczu ekonomistom i politykom.

W czasie, kiedy powstawała ta książka (połowa 2007 r.), mieliśmy prawo sądzić, że możemy spać spokojnie. Od początku obecnego stulecia światowa gospodarka rozwijała się stabilnie. Wzrost produkcji osiągnął w 2006 r. niemal 5% – najwyższy poziom w historii. Po recesji z 2001 r. w Stanach Zjednoczonych nastąpiło długotrwałe ożywienie gospodarcze. W Europie tempo wzrostu gospodarczego również się zwięk-szyło, jakkolwiek poziom bezrobocia pozostawał wysoki. Najbardziej imponujące były osiągnięcia krajów biedniejszych, w szczególności Chin i Indii, których gospodarki rosły w tempie prawie 10% rocznie.

Ekonomiści znajdowali jednak powody do zmartwień (ostatecznie jest to częścią ich pracy). I tak martwiło ich, że szybki wzrost wkrótce może przemienić się w recesję. Niepokoili się tym, czy w Europie uda się obniżyć bezrobocie. Starali się dociec źródeł wzrostu gospodarczego Chin i obawiali się, że wzrost ten będzie nietrwały.

Głównym celem tego rozdziału jest ukazanie istoty zmian i problemów, przed któ-rymi stoją ekonomiści dzisiaj. Nie sposób opisać cały świat w pełni, dlatego ograniczę się do Stanów Zjednoczonych, Unii Europejskiej i Chin.

• Podrozdział 1.1 dotyczy Stanów Zjednoczonych.• Podrozdział 1.2 poświęcono Europie.• Podrozdział 1.3 to spojrzenie na Chiny.• Podrozdział 1.4 zawiera wnioski i spojrzenie w przyszłość.

Dobrze jest czytać ten rozdział tak jak artykuł w gazecie – nie należy się nadmier-nie przejmować szczegółowym znaczeniem słów czy dokładnym zrozumieniem całej argumentacji. Terminy będą zdefiniowane, a argumenty przedstawione w następnych rozdziałach. Sugestia takiego potraktowania tego rozdziału wynika z zamiaru zazna-jomienia czytelników z głównymi zagadnieniami makroekonomii. Jeśli lektura tego rozdziału sprawi wam przyjemność, prawdopodobnie z równym zainteresowaniem

* Tytuł rozdziału nawiązuje do dzieła Marco Polo, które ukazało się też w polskim przekładzie pt. Opisanie świata (przyp. tłum.).

4 Wprowadzenie

Ilustracja 1.1. Stany Zjednoczone

będziecie czytać całą książkę. Powróciwszy do tego rozdziału po przeczytaniu całości będziecie mogli ocenić, w jakim stopniu zrozumieliście problemy oraz jakie postępy poczyniliście w poznawaniu makroekonomii.

1.1. Stany Zjednoczone

Ekonomiści specjalizujący się w makroekonomii zaczynają badanie gospodarki od trzech zmiennych:

• produktu – poziomu produkcji w gospodarce jako całości i tempa jej wzrostu;• stopy bezrobocia – proporcji pracowników, którzy nie są zatrudnieni i poszukują

pracy;• stopy inflacji – tempa przeciętnego wzrostu cen.

Podstawowe dane dla gospodarki Stanów Zjednoczonych przedstawiono w tabeli 1.1. Aby ukazać bieżące dane w układzie porównawczym, w pierwszej kolumnie po-dano średnie wartości tempa wzrostu produktu, stopy bezrobocia i inflacji w Stanach

5Rozdział 1. Ekonomiczne opisanie świata

Zjednoczonych w okresie 1970–2006. W drugiej kolumnie mamy te same zmienne, ale dla bliższego nam okresu 1996–2006. W trzech ostatnich kolumnach pokazano kształ-towanie się produkcji, bezrobocia i inflacji w trzech kolejnych latach: 2006, 2007 i 2008, przy czym wartości dla lat 2007 i 2008 są prognozą opartą na danych z połowy 2007 r.

Tabela 1.1. Wzrost, bezrobocie i inflacja w Stanach Zjednoczonych od 1970 r. (w %)

Stopy wzrostu 1970–2006 (średnia)

1996–2006 (średnia) 2006 2007 2008

Stopa wzrostu PKBa 3,1 3,4 3,3 2,1 2,5

Stopa bezrobociab 6,2 5,0 4,6 4,6 4,8

Stopa inflacjic 4,0 2,0 2,9 2,6 2,2

a Roczna stopa wzrostu produktu (PKB). b Stopa bezrobocia: średnia roczna. c Roczna stopa zmiany poziomu cen (deflator PKB).

Źródło: baza danych OECD Economic Outlook, maj 2007.

Bez wątpienia z gospodarczego punktu widzenia ostatnie dziesięciolecie było jed-nym z najlepszych we współczesnej pamięci. Przyjrzyjmy się danym z okresu 1996–2006:

• średnia stopa wzrostu wyniosła 3,4% rocznie, znacznie więcej niż średni wzrost od 1970 r.;

• średnia stopa bezrobocia wyniosła 5,0%, znacznie mniej niż średnia stopa bezro-bocia od 1970 r.;

• średnia stopa inflacji wyniosła 2,0%, znacznie mniej niż średnia stopa inflacji od 1970 r.

W każdym kolejnym roku stopa wzrostu nie była wysoka – w 2001 r. gospodarkę amerykańską trapiła krótka recesja, tj. spadek produkcji, ale w całym omawianym okresie Stany Zjednoczone osiągnęły imponujące wyniki.

W późniejszym okresie wzrost gospodarki amerykańskiej spowolnił się. Przewidy-wano, że w 2007 r. osiągnie zaledwie 2,1%. Z prognoz na 2008 r. wynika wyższe tempo wzrostu, choć nie wszyscy ekonomiści są co do tego zgodni.

Część z nich uważa, że ryzyko recesji jest wysokie. W lutym 2007 r. Alan Green-span, poprzedni prezes Fed (Federal Reserve, jak popularnie nazywa się bank centralny Stanów Zjednoczonych) i wielu wpływowych ekonomistów oceniało praw-dopodobieństwo recesji w 2007 r. na 1/31. Ci, którzy byli przekonani, że recesja jest prawdopodobna, wskazywali na zmiany w sektorze nieruchomości. Budownictwo mieszkaniowe rozwijające się bardzo dobrze do 2006 r. później gwałtownie spowolni-ło. Ceny domów obniżały się. Ten spadek, dowodzono, może doprowadzić do zmniej-szenia się popytu konsumpcyjnego, gdyż konsumenci poczują się biedniejsi i ograniczą swoje wydatki. Jeśli tak się stanie, spadek popytu może doprowadzić do recesji.

Inni ekonomiści wykazują więcej optymizmu. Spadek cen domów dotychczas był ograniczony i konsumenci jeszcze nie zmniejszyli wydatków, ale nawet gdyby

1 Ta uwaga A. Greenspana doprowadziła do spadku cen akcji o ponad 3% w ciągu jednego dnia.