EEKOKONNATURAATURA

1. Alea

IRAUNKORTASUNA · TXANGOAK · INGURUMEN OSASUNASUNA·

SSttoocckkhhoollmm22001100eekkoohhiirrii eekkoollooggii--kkoo iizzeennddaatt--zzeeaa eerraaggiinndduueenn aauuzzooaa

Txangoak:Txangoak:SopelanaArrigorriagaetaArrazola

AURKIBIDEAAURKIBIDEA

AURKIBIDEAAURKIBIDEA

Hainbat asmakuntza ekologikoikusiko ditugu. Aulki honekenergia sortzen du kulunkatzenari zaren bitartean eta energiahori argia sortzeko erabiltzen du.Horrela egunean kulunkatzen arizaren bitartean energia pilatuegiten da eta gauerako ari nahikodaukazu aulkian irakurtzeko,telebista ikusteko... eta hainbatgauza egiteko.

IraunkortasunaHammarby 2

TxangoakArrazola 3Sopelana 4Arrigorriaga 5

Ingurumen osasunaAloe Vera 6Kontuz! Umeak etxean 7

Ekoasmakuntzak 8

Udalerrietako albisteak 10

Ba al zenekien? 11

Ekologia interneten 12

2

9

5

6

Hammarby sjöstad (suedieraz“hammarby aintzirako hiria”)stockholm hiriko hegoaldekoauzo berri bat da, hirien garapeniraunkorraren eredu bihurtu denauzo berritua. bizitegi-auzohorretan, energia-eraginkortasu-na, uraren aprobetxamendua etazaramaren birziklapena gorenmailara eraman dira. Gainera,auzoan berdegune eta aire zaba-leko eremu ugari daude.

Aloeren erabilera orain delagutxi zabaldu da gure inguruan,baina gizadiak antzina-antzinatikezagutu eta erabili du landarehori. Antzinateko zibilizaziohandi guztiek ondo ezagutzenzituzten aloeren onurak.Greziarrek eta erromatarrek sen-dagarri nahiz kosmetiko gisadituen propietate ugariak deskri-batu zituzten beren herbarioetan.

Bizkaiko mendebaldeko itsasert-zean leku berezi ugari daude.Gainera, inguru zoragarri horiibilaldietarako egokitu dute,oinezkoentzako pista bat etaGalea lurmuturreko itsasargirai-no doan bidegorri bat eginik.Abraren eta superportuaren ikus-pegi ederrak daude: aurrealdeanserantes mendia, mendebaldeanlucero lurmuturra eta gure azpianarrigunaga hondartza ikusikoditugu.

1

IRAUNKORTASUNAIRAUNKORTASUNA

HAMMARBY, HIRIKO IRAUNKORTASUNAREN EREDU

SSttoocckkhhoollmm22001100eekkoo hhiirriieekkoollooggiikkooiizzeennddaattzzeeaaeerraaggiinn dduueennaauuzzooaa

Stockholm hiriak 800.000 biztanle ditueta oso bizkor hedatzen ari da. Orain, anbi-zio handiko helburua jarri dio bere buruari:2050. urterako “energia fosilik gabekohiria” izatea. Dagoeneko, Suediako hiribu-ruak kudeaketa integraturako sistema batdauka, udalaren aurrekontuetan, hirigintzaproiektuetan, kontrol-zereginetan etainformazioaren arloan ingurumen-parame-troak aintzat hartzen direla bermatzeko.Hiriko biztanleen % 95 ber-deguneetatik hurbil bizi dira,300 metrora gehienez ere.Berdeguneek bertako bizi-kalitatea hobetzen dute etaaisialdiko jarduera ugari egi-teko aukera ematen dute.Ura arazteko, zarata gutxit-zeko eta biodibertsitateanahiz ekologia hobetzekosistemak dituzte.

Bestetik, zarama kudeatzeko sistemaintegratu eta berrituari esker, hondakinasko birziklatzen dira (biodegradagarriakbatez ere), zarama biltzeko lurpeko siste-men bidez. Halaber, auto-ilarengatiko tasasistema aitzindariari esker, automobilarenerabilera gutxitu, garraio publikoaren era-bilera handitu eta CO2 igorpenak murriztudira. Zehazki, 1990. urtetik, biztanlekoCO2 igorpenak % 25 gutxitzea lortu duhiriak. Lorpen horiek guztiak direla eta,Europako

Batzordeak “2010eko hiri ekologi-ko” izendatu du.

Hammarby, auzo eredugarriaStockholmek 2004ko Udako Olinpiar

Jokoen egoitza izatea eskatu zuenean,hiriaren alde hori erabat berreraiki zen,orduko estandar ekologikoak % 50 hobet-zeko helburu argiarekin. Azkenean, Atenasaukeratu zuten Olinpiar Jokoetarako, bainaStockholm hiriak birsortze-prozesua azkenbururaino eramatea erabaki zuen, eta

Europak iraunkortasunaren urrezkodomina eman zion. Gauregun, mundu osoko pertso-nak joaten dira HammarbySjöstad auzora, inspirazioekologikoaren bila. Izanere, garai batean industria-eremua eta portualdea izan-dako auzo hori hiri moder-noa da orain. Berdeguneugari eta eraikin eraginko-rrak ditu, eta berak sortzen

du kontsumitzen duen energia gehiena.Proiektu hori 1993an jarri zen abian, eta2016an burutuko da. Ordurako, auzoak25.000 biztanle izango ditu, 10.000 aparta-mentutan kokatuta.

Aprobetxamendua eta berrerabilpenaZarama lurpeko sistema baten bidez bilt-

zen da, material guztiak gaika bereiziz.Aprobetxatu ezin diren hondakinak erreegiten dira, elektrizitatea ekoizteko.Hondakin-uretatik biogasa lortzen da.Horixe da auzoko sukaldeek eta autobusekerabiltzen duten erregaia. Euri-ura ereaprobetxatu egiten da. Kaleetara erortzen

dena arazketa eta iragazpen sistema baterabideratzen da, eta eraikinetan biltzen denateilatu berdeetan eta inguruko hezegunee-tan erabiltzen da.

Fatxada eta estalkietako eguzki-paneleketxeetan kontsumitzen den ur beroarenerdia ematen dute. Mugikortasunari dago-kionez, hauek dira elementurik aipagarrie-nak: biogasa erregai gisa erabiltzen dutenautobusak, hiriaren erdialdera joatekodoako trena, auzoko bi ibaiertzak lotzendituen doako itsasontzia, bizikleta-erreiensarea eta erabilera partekatuko 30 autoinguru. Iraunkortasunaren parte handi bat(% 75 inguru) hiri-diseinuan oinarritutadago, baina gainerakoa (sistema osoakfuntziona dezan ezinbestekoa den beste %25 hori) auzoan bizi diren pertsona guztienlaguntzaren emaitza da. Hala, ingurumena-ren arloko informaziorako eta dinamiza-ziorako zentro bat dago. Hor, ohiturairaunkorrei buruzko prestakuntza ematenzaie auzoko biztanleei. “Hammarby”auzoa garapen iraunkorragoa lortzeko egindaitekeen guztiaren erakusgarri ederra da.Nik auzoa bisitatzeko aukera izan nuen ira-gan irailean, eta orain inoiz baino argiagodaukat gizakiak, horretarako asmo sendoahartuz gero, bizitzeko hiri egokiak sor dit-zakeela. Horregatik, Zorrotzaurreko,Burtzeñako, Garellanoko eta beste zenbaitlekutako hirigintza- proiektuek oso kon-tuan izan behar dute Hammarbyn lortuta-koa.

“ H a m m a r b y ”auzoa garapeniraunkorragoalortzeko egindaitekeen guz-tiaren erakusga-rri ederra da.

2

Atxondoko o inezkoenb idea Apa tamonas te r io auzoanhasten da. Foruen plazat ik abiatu-ko gara , San Pedro el izaren ondo-t ik . Plazan Ziarreta kalea har tukodugu, ezkerretara , Arrazola ibaia-ren gaineko zubi bateraino.

Zenba i t me t ro au r re rago ,eskuinetara doan bide batet ik Joaodugu. Panel batek bide berdea ber-t an has t en de la ad ie raz t en du .1904an inauguratu zuten meatze-t renbidet ik doan bidexka bat da.Trenak Errotabarr iko meatzeetat ikDurangora ino ga r ra i a t zen zuenburdin minerala .

Zenba i t minu tu ge roago ,Mar tzaa auzora i r i t s iko ga ra .Base r r i mu l t zo ba t da , ha inba teraikin interesgarr i d i tuena: i ra-gan mendearen hasierako dorrea,Etxezarra baserr ia (Martzaako ant-z inako dor re t ik so r tua) e ta SanMart in e l iza errenazent is ta , beste-ak beste . Aurrerago zerratoki bataurki tuko dugu, Bizkaiko eskualdehorietan zurak izan duen garrant-z i a ren e rakusga r r i . Ib i lb idekohur rengo ge ra l ekua San t i agoauzoa da, santu horr i eskaini takobase l i za ren inguruan b i ldu takobase r r i mu l t zo ba t . Her r i t a r r ekSant i jau esa ten d io te base l izar i .Jatorr i barrokoa du eta aurrealdeatornuan landutako zurezko barralodiz i txi ta dago.

Merezi du une batez bide-

t ik a teratzea eta ezkerretara jot-zea , base l i za b i s i t a t zeko . B ideberde ra i t zu l i e t a Ar razo la ran tzjoango ga ra . Her r iko t e i l a tuenartean San Migel e l izako dorreagai lentzen da. Bidean aurrera eginahala , Anbotoko mendigunea ager-tuko da gure begien aurrean. 1 .328metro garai da eta , euskal mitolo-g ia ren a rabe ra , mend i i kusga r r iho r i Mar i j a inkosa ren edoAnbo toko Damaren b i z i l ekur ikgogokoena da. Ibi lbidet ik hai tzu-loaren sarrera ikusten da, mendi-gunearen ekialdeko hegalean.

Errepidearen gaineko pasa-bide batet ik Urrut ia baserr ia ereikusiko dugu. Bizkaiko zaharrene-t ako ba t da , XV. Mendea renamaierakoa. Aurrera jarrai tu e ta ,luze gabe, Ibarra errota aurki tukodugu b idea ren ezke r ra ldean .XVIII . mendeko errota hori izenbereko baserr iarena da. Apur bataurrerago, Oiargane baserr ia iku-siko dugu. Eraikuntza-data jasot-zen duen inskripzioa dauka: 1519.Insk r ipz ioa du tenen a r t ean ,Bizkaiko etxe herr ikoir ik zaharre-na da.

Malda leuneko ibilbidehau bost kilometro ingu-ru luze da eta Arratiaibaiaren ertzetik doa.Atxondoko haranazeharkatzen du, behino-lako meatze-trenbidearijarraituz, baserri eta pai-saia ederren artean.Mota guztietako erabilt-zaileentzat egokitutakopista batetik egingodugu txangoa, galtzekoarriskurik gabe eta ingu-rune zoragarri batean,eskuinaldean Anbotokomendigunea daukagula.

TXANGOAKTXANGOAK

ATXONDOKO HARANEKO BEHINOLAKO MEHATZE-TREN BIDETIK

Arrazolako bide berdea

3

Bizkaiko mendebaldeko itsa-sertzean leku berezi ugaridaude. Gainera, inguru zora-garri hori ibilaldietarako ego-kitu dute, oinezkoentzakopista bat eta Galea lurmutu-rreko itsasargiraino doanbidegorri bat eginik. abrareneta superportuaren ikuspegiederrak daude: aurrealdeanserantes mendia, mendebal-dean lucero lurmuturra etagure azpian Arrigunaga hon-dartza ikusiko dugu.

Ibilbide erraz eta interesgarri hau Galealurmuturrean hasten da (Getxon), etaSopelako Arrietara-Atxabiribil hondartze-tan bukatzen da. Ibilbideko elementurikerakargarrienak itsaslabarrak eta hondartzanaturalak dira. Itsasoak aurrera egin zuenazken aldian, olatuek gogor jo zuten kos-taldearen zati hori, eta higadurak marearte-ko zabalgunea deritzon eremu laua eratuzuen. Itsasoak gaur egungo mailarainoatzera egin zuenean, itsasertza izandako

eremu hori egungo kostaldearengainean esekita geratu zen.Itsasoak behera egiten duenean,

agerian geratzen dira arrokei itsatsirik bizidiren animalia eta landare bentikoak, halanola aktiniak, lapak, gibulak, muskuiluaketa ezkurrak.

AixerrotaGure ibilbidea Aixerrotan hasten da.

Errota hori XVIII. mendean eraiki zuten,eta Bizkaian gelditzen diren haize-errotabakanetako bat da. Egitura piramidala,adarrezko teilatua eta lau hegaleko ardatzhigikorra ditu. Ibilbideko lehen geralekuhorretan Abraren eta Superportuaren ikus-pegi zoragarriak daude: aurrealdeanSerantes mendia, mendebaldean Lucerolurmuturra eta gure azpian Arrigunagahondartza ikusiko ditugu. Bidean aurkitu-ko ditugun beste hondartza batzuetanbezalaxe, Arrigunagan zimentze-fenome-no bitxia gertatu da: itsasora botatzen zirengaldaketa-zepak hondartzetaraino iristenziren eta, apurka-apurka, harean eta harri-koskorretan finkatu dira. Itsaslabarrarenondotik iparralderantz doan bideakGaleako gotorlekuraino eramango gaitu.“Printzearen gaztelua” ere esaten zaio.Itsas merkataritza zaintzeko eraikitakotalaia militar bat da, XVIII. mendekoa.Gazteluaren hondakinen artean hazi direnheskai arantzatsuak hainbat hegazti paseri-formeren gordelekua dira.

Azkorriko itsaslabarrakBidean aurrera egingo dugu, Galea lur-

muturreraino (“gale” itsaslabarra esan nahiduen frantsesezko berba da). Itsaslabarikusgarriak dituen irtengune naturala da.Bertara iristen garenean, oinezkoentzakobidexka hartuko dugu, aparkalekuarenondoan. Bidexkak Gorrondatxe (edo

Azkorri) hondartzako begiratokiraino era-mango gaitu. Orain dela gutxi, nazioartekozientzialariek hareatza horretako itsaslaba-rrak aukeratu dituzte Eozenoko bi estaigeologiko ikertzeko: Ypresiarra etaLutetiarra. Zientzialari eta ikerlariek bisi-tatuko duten eremu hori munduko sekziogeologikorik onena da arrokak ikertzekoeta orain dela 50 milioi urte zer gertatu zenjakiteko. Gainera, apo lasterkariakBizkaian daukan habitat bakarra da. Gauregun, espezie horren populazioa lehengo-ratzeko ahaleginak egiten ari dira, arrakas-ta handiz.

Barinatxe hondartzaGorrondatxe hondartzara sartzeko bidea-

ren ondoan dagoen iturrira iristen garene-an, aldapa txiki batetik igoko gara, bunkerzahar bateraino. Bunkerra Gerra Zibilarengaraian leku horrek izan zuen garrantziestrategikoaren adierazgarria da. Aurrerajarraituko dugu, Barinatxe (edo “Salvaje”)hondartzaraino. Larrez eta baratzez ingura-tuta dago, eta landarez estalitako itsaslabargarai batek babesten du. Getxo eta Sopelaudalerriek partekatzen duten hondartza da.Bidean aurrera, Sopelako Arrietara etaAtxabiribil hondartzetara iritsiko gara.Itsasbeheran, hondartza biak elkartu egitendira. Jende asko joaten da bertara, kirolaegitera. Aparkalekutik abiatuta, eskuineta-ra joko dugu, Larrabasterra auzotik hondartzetaraino doan errepidetik. Ibilbidea auzohorretan amaitzen da. Garraio publikoanitzuliko gara Getxora. Ibilbidean, inguruhorretako itsaslabarretan bizi diren hainbathegazti ikusiko ditugu, hala nola antxetamokogorria, kaio hauskara eta ubarroimottoduna.

TXANGOAKTXANGOAK

GETXOTIK SOPELANARAINO

Bizkaikoitsaslabarre-tan barrena

4

Gracias a la transforma-ción de una antiguafábrica de dinamita enuna zona recreativa ynatural de bosqueautóctono en el munici-pio de arrigorriaga,podemos disfrutar deesta ruta que nos lleva auno de los templos másantiguos de Bizkaia.

Iniciamos el recorrido en el parkingsituado a la entrada del parqueMendikosolo Barrena, también conocidocomo “La dinamita” por haber sido, duran-te gran parte del siglo XX, ubicación deuna antigua fábrica de dinamita pertene-ciente a la empresa Explosivos Río Tinto.Desde este lugar se transportaban losexplosivos en vagonetas tiradas por mulashasta la estación de ferrocarril deArrigorriaga.

Después de sobrepasar la valla de made-ra que delimita el Parque, y tras haberleído detenidamente en el punto de infor-mación las características de la fauna yflora de la zona, así como la forma de lle-var a cabo un mejor cuidado de la natura-leza, avanzaremos durante unos 500metros por una pista asfaltada hasta divisaren el horizonte el lago, donde empezamosa observar la riqueza de la diversa floraexistente por estos parajes (robles, casta-ños, fresnos, encinas, avellanos, arces...).

Los mamíferos que aquí habitan sonmuy huidizos y, en muchos casos, noctur-nos. Así que podemos considerarnos genteafortunada si vemos algún corzo, garduña,gineta, comadreja, zorro, erizo, ardilla ojabalí de los que aquí moran.Caminaremos por la senda que recorre el

lago, dejando éste a la izquierda, y reser-vando para la vuelta del recorrido tanto lazona recreativa infantil como la de los ani-males. A lo largo de este pequeño trayectonos topamos con algunos restos de la anti-gua actividad fabril tales como pequeñostúneles, ruinas de edificios y una chimeneade ladrillo refractario. También podemosencontrar varias zonas equipadas con asa-dores, mesas, bancos y fuentes. Una vezsobrepasado el lago, un cartel nos informaque estamos en la senda que se dirige a laermita de San Pedro de Abrisketa.

Continuamos arroyo arriba por estasenda a la orilla del Goikiri-erreka, cuyocurso se ve interrumpido por una presa queda origen al lago, hasta llegar a un puentede madera, que cruzamos para iniciar los900 metros de ascensión hasta la ermita.

En esta pequeña ascensión, el camino degravilla se transforma en un sendero de tie-rra de fácil tránsito. Este sendero dePequeño Recorrido (PR) se encuentraseñalizado con balizas, postes con flechasy marcas de pintura blanca y amarilla, tal ycomo marca la normativa internacional.

En la primera mitad de esta ascensión, lapendiente del monte Pastorekorta se hacenotar, aunque rápidamente uno se olvidade la fatiga contemplando la diversidad

biológica que presenta este lugar e imagi-nándose aquellos tiempos en los que fron-dosos árboles autóctonos, como los queobservamos, alcanzaban hasta la mismísi-ma cumbre del Pagasarri.

La segunda mitad restante transcurre poruna pista de grava que da paso a una carre-tera asfaltada entre diversas parcelas parapastos de ganado hasta llegar a la ermita,desde donde podremos divisar diversascumbres de Bizkaia y la cuenca del ríoNerbioi a su paso por Arrigorriaga.

TXANGOAKTXANGOAK

DE MENDIKOSOLO A SAN PEDRO DE ABRISKETA

Arrigorriaga

5

INGURUMENINGURUMENOSASUNAOSASUNA

ALOE VERA, SENDAGAI BIKAINAMilaka urteko erremedio berpiztuaAloeren erabilera orain delagutxi zabaldu da gure ingu-ruan, baina gizadiak antzina-antzinatik ezagutu eta erabilidu landare hori. Antzinatekozibilizazio handi guztiek(Txinakoak, Indiakoak,Egiptokoak…) ondo ezagut-zen zituzten aloeren onurak.Greziarrek eta erromatarreksendagarri nahiz kosmetikogisa dituen propietate uga-riak deskribatu zituztenberen herbarioetan. Gauregun, industriak azala sen-datzeko ahalmena soilik lant-zen du, baina aloea horibaino askoz gehiago da.Harrituta geratuko zara lan-dare hori zeinen baliagarriaden jakitean.

Aloea asfodelazeoen edo lila-zeoen familiakoa da, berakatza,kipula, tulipa eta beste landareezagun batzuk bezala. 350barietate baino gehiago ezagut-zen dira. Guztiak eskualde tro-pikal edo subtropikaletakoeremu erdiaridoetan haztendira. Arabiarrek ekarri zutenIberiar penintsulara, landarehorren miresle handiak baitzi-ren, eta gaur egunAndaluziako, Balearretako etaKanarietako hainbat eskualde-tan hazten da.

Aloe landarearen espezie guz-tietatik, Aloe barbadensismillar espezieari soilik esatenzaio aloe vera. Aloe feroxmillar espeziarekin batera, sen-dabelar gisa merkaturatzendiren barietate bakanetako bat

da.Prestakin motak

Aloeren hostoak azal gogo-rrekoak dira, eta azalarenazpian hosto-zorroak edo ner-bioak daude, aloina ugarikoak.Hostoaren erdiko aldea ehunharro batez estalita dago.Landarearen printzipio aktibogehienak ehun horretan dabilenlikido likatsuan aurkituko ditu-gu. Hostoan zeharkako ebakiaegin eta likidoari isurtzen uztenbadiogu, aloe izeneko substant-zia horixka ilun bat lortukodugu. Likido mikatza eta zapo-re desatseginekoa da, aloinareneraginez. Oso purgatzaile onadenez, farmaziako prestakinlibragarrietan erabili ohi da.

Ohikoena landarearen erdikoaldea edo mamia erabiltzea da.Horretarako, hostoa zuritubehar da, kanpoko azala etanerbioak kenduz. Gero, ondogarbitu behar da, aloinarenhondarrik gera ez dadin.Mamiari gela ere esaten zaio.Zuzenean aplikatu ahal dalarruazalaren gainean, baitaoietan ere, inolako arazorikgabe irents daitekeelako.

Zukutzen badugu, aloerenzukua lortuko dugu. Edatekosendagai gisa erabiltzen da.

Aplikazio terapeutikoakAhotik hartzen bada, aloe

vera oso erregulatzaile eta gar-bitzaile ona da, eta gorputzekoorgano eta sistemen bizkorgarriorokorra. Ultzerak edo urdail-hesteetako gaitzak dituztenpertsonei gomendatzen zaie,orbaintzeko gaitasun handiaduelako.

Bestetik, inmunoestimulat-zaile ona denez, oso onuraga-rria da infekzio ginekologikoakedo gernuaren nahiz arnas apa-ratuaren infekzioak dituztelakodefentsa naturalak handitubehar dituzten pertsonentzat.Gaitz hepatobiliarrak agertuedo toxinak metatzen direnean,gorputza garbitu eta desintoxi-katzen du. Organismoa erregu-latzen eta garbitzen laguntzendu. Gainera, oso lagungarria dakolesterolaren, glukosaren etaazido urikoaren maila, tentsioarteriala, bena-zirkulazioa eta

metabolismo orokorra kontro-latzeko. Horregatik, osagarriegokia da pisua kontrolatzekodietetan.

Azalean aplikatzen bada,infekzioak eta hanturak sendat-zen ditu, leungarria da, azalaorbaintzen eta birsortzenlaguntzen du, eta oso ondo sen-datzen ditu zauriak, ekzemak,psoriasia, kolpeak, muskulue-tako nahiz artikulazioetakominak, aknea, larruazalekoorbanak eta beste. Minak,narritadurak, azkurak eta han-turak arintzen ditu. Eguzkiakedo beste zerbaitek erredurakeraginez gero, hurrengo egune-tan konpresetan jartzen bada,mina arindu eta erretako azalabirsortzen laguntzen du.

Erabilera kosmetikoakAloe vera zelulen birsortzai-

le, orbaintzaile eta bizkorgarriona da eta oso erraz sartzen daazalean. Horregatik, erregular-tasunez erabiltzen badugu, ezdugu azalean zimur goiztiarrikizango eta adinari dagozkionzimurren agerpena atzeratukoda.

Astringentea denez, komeni-garria da larruazala hidratatze-ko krema batekin batera apli-katzea, osagaien artean aloevera duten kremekin batez ere.Eguzkiaren izpi ultramoreeniragazki bikaina da eta, denbo-ra luzez aplikatzen bada, nahi-ko ondo desagerrarazten ditueguzkiak eragindako orbanak.After shave gisa ere erabil dai-teke, bizarra egin ondoren, etaoso gomendagarria da depila-zioaren ondoren ematea, batezere ilea laserdepilazioarenbidez kentzen bada.

6

INGURUMENINGURUMENOSASUNAOSASUNAKONTUZ, HAURRAK ETXEAN!

Oporretan erne ibili behar dugu

Gure eguneroko bizit-zan ordu asko igarotzenditugu etxean eta istripugehienak bertan gertat-zen dira. Giza multzorikbabesgabeenak diraetxean ezbeharrak pai-ratzeko arriskurik han-diena dutenak eta, hainzuzen ere, haurrek osat-zen dute multzo horieta-ko bat.Etxeetan haurrentzatarriskutsuak izan daitez-keen gauza asko daude:entxufeak, terrazetakoerlaitzak, kristalezkomahaiak, detergente-botilak, botikak, tita-reak… Bildutako datuen arabera, haurrenistripu gehienak gauza horien eraginez ger-tatzen dira, ustekabean. Horregatik, haiensegurtasuna eta lasaitasuna bermatukodituzten neurri orokorrak hartu behar dira.

Istripurik ohikoenak

Kolpeak eta erorikoak dira haurrek etxe-an izaten dituzten istripurik ohikoenak.Hona hemen horrelako istripuak eragozte-ko aholku batzuk:• Topeak jarri gela nagusietako ateetan, itxiez daitezen.• Leihoetatik hurbil dauden aulkiak edoelementu garaiak kendu, haurrak igo ezdaitezen.• Altzari eta tiraderen ertzak biribilak iza-tea komeni da.• Etxe barruan eskailerak egonez gero,babes- barrak jarri. Intoxikazioak haurrei etxean gertatu ohi

zaien ezbehar nagusia dira. NazioartekoToxikologia Institutuaren arabera, botikakdira haurrei intoxikaziorik gehien eragitendizkieten produktuak, eta haien ondotikgarbiketa-produktuak eta kosmetikoak.Intoxikazioen % 90 ahotik gertatzen dira,eta gainerakoak larruazalaren bidez.Estatistiken arabera, 3 urtera arteko hau-rrak dira intoxikaziorik gehien jasatendituztenak. Horregatik, komenigarria daprebentzioneurri hauek hartzea:• Lixibak eta substantzia toxikoak dituztengainerako garbiketa-produktu guztiak hau-rren eskumenetik urrun eduki eta ontziak

ondo itxita daudela ziurtatu.• Mota guztietako botikak haurrak iristenez diren lekuetan gorde.

Erredurak. Erredura gehienak 4 urtetikbeherako haurrei gertatzen zaizkie.Sarritan, supiztekoekin edo pospoloekinjolasean ibiltzeak eragiten ditu horrelakoistripuak. Hona hemen erreduren kontrakooinarrizko neurri batzuk:• Zartagin eta lapikoen heldulekuak plake-tatik kanporantz ez utzi.• Bainua hartzeko orduan, ez berotu gehie-gi ura. Haurtxoen azala oso leuna da, eta urberoegiak erredurak eragin ahal dizkie.• Haurrak dauden lekuetan ez erabiligasezko berogailurik.

Elektrokuzioa. Entxufeak eta kable elektri-koak arriskutsuak dira. Horregatik, babes-neurriak hartu behar dira:• Etengailu diferentziala (ICP) jarri.Zirkuituak babesteko mekanismo bat da.Tentsioa aldatzen dela antzematen duene-an, korrontea eteten du.• Etxeko entxufeak plastikozko plakazestali, haurrek atzamarrak sar ez ditzaten.• Ez jarri entxuferik edo aparatu elektriko-rik bainuontzien eta dutxen gainean.

Ebakiak. Hona hemen istripu horiek era-gozteko aholku batzuk:• Artaziak, bizar-xaflak, josteko tresnak etabestelako objektu zorrotzak haurren esku-menetik kanpo eduki.• Erreminta-kutxak ezkutatu.• Mahai-tresnen tiraderetan segurtasunitxi-gailuak jarri..

Nola jokatu istripuenaurreanIstripurik ohikoenei aurre egitekoneurririk eraginkorrenen artean,hauek dira garrantzitsuenak:iraungi gabeko botikak dituenbotikin bat eskura edukitzea etalarrialdietako zerbitzuei lehen-bailehen deitzea. Hala ere, istri-puen aurrean era egokian jokatze-ko, komenigarria da honako ahol-ku hauek kontuan hartzea:

Pozoitzea: Irentsitako pozoiaidentifikatu eta laguntza medikoaeskatu berehala. Haurrak konor-tea badu, ez eman edaririk, bainaurez busti ezpainen eta ahoareningurua. Oka egiten badu, hartulagin bat, azter dezaten.

Elektrokuzioa: Lehenik etabehin, korrontea eten egin beharda. Hori egin arte, ez uki tu elektrokutatutako per tsona.Arnasarik hartzen ez badu, ahozahoko arnasketa egin behar zaio.

Erredurak: Larruazala erretzendenean, babak edo gorriuneakagertu ohi dira. Kasu guztietan,komeni da erretako lekua ur hot-zez bustitzea, baina azala igurtzigabe, horrek kalte handiagoa egindiezaioke eta.

Objektuak irenstea: Irentsitakoobjektua laua, txikia eta biribilabada, dieta arrunta egin etagorozkiak aztertu behar dira,objektua kanporatu arte. Haurrabi urtetik beherakoa bada, pedia-trarengana joan behar da.Objektua luzea eta zorrotza bada,zuzenean medikuarengana joanbehar da. Irentsitakoa edozer delaere, inoiz ez dugu bizkarrarengoiko aldean kolperik emanbehar, horrela objektua barruragosartuko baita. Aholku horiekbetetzen baditugu, gure etxealeku seguruagoa izango da.

7

EKOASMAKUNTZAKEKOASMAKUNTZAKLandarez jantzitako teilatuak, aire girotua-ren aurrean

Etxebizitzan teilatuak eta hormak

landarez betetzea. aire girotuaren

beharra gutxitzen du bero asko egiten

duten egunetan. Izan ere, bederatzi

hiriburuetan egindako ikerkuntza

batean, jakin da, etxebizitzak landarez

estaltzeak tenperatura jaisten duela,

3,6 eta 11,3 graduen artean.

Arkitektoek azaltzen dutenez, landa-

retza azalerek bero gutxiago xurgat-

zen dute. Horrez gain, landareek

lurrundutako airea hozten dute.

Hirubiru ezberdinbetan egindako iker-

kuntza arrakasta handia izan zuen,

izan ere, jakin zen landaren jantzitako

etxebizitzetan hormigoi edo adreiluz

egindako etxebizitzetan baino 9,1

gradu gutxiago egiten zuela.

Energia aurrezteko entxufe ekologikoak

Etxebizitza askotan gertatzen den

moduan, zerbaitz kargatzen uzten dugune-

an, mobila esaterako, kargatuta egon arren,

entxufea konektatua uzten dugu. Ekintza

hau oso negatiboa da, energia gastatzen

dugun arren, sute bat gerta daiteke, gadge-

taren berotzeagatik, behar duen energia

kopurua baino gehiago biltzen duelako.

Hau ez gertatzearren, Toygar Targutaik

etxufe ekologiko bat sortu du.

Entxufe honek,

karga burututa

dagoenean abisat-

zen digu, eta bera,

mobi la

ka rga -

tuta dagoenen jakin-

go dugu, entxufea desconektatzeko eta

energia aurreztuz.

Ekintza ekologikoakburutu kontzientziaekologikoa sortuz

G a u r e g u n , h a i n b a t e n p r e s a

a r i d i r a e k i n t z a e k o l o g i k o a k

e g i t e n , i z a n e r e , j e n d e a r e n

a u r r e a n k o n t z i e n t z i a e k o l o -

g i k o b a t i s l a t z e k o e t a h o r r e -

l a s a l m e n t a k h a n d i t z e k o .

G a u r k o a n , E l C o r t e I n g l e s e n

k a s u a d u g u . T a l d e h o n e k

a u t o e l e k t r i k o e t a h i b r i d o -

e n t z a k o a p a r k a l e k u a k s o r t -

z e a e r a b a k i d u , E i b a r r e n e t a

M u r t z i a n d i t u e n m e r k a t a r i t z a

z e n t r o e t a n . G a i n e r a , a u t o e z

k u t s a k o r h a u e n t z a k o a p a r k a -

l e k u b a k o i t z a k e n t x u f e b a t

i z a n g o d u , e r o s k e t a k e g i t e n

a r i z a r e n b i t a r t e a n a u t o a

k a r g a t z e k o . M o m e n t u z , e n t -

x u f e h a u e k d o a k o a k i z a n g o

d i r a , b a i n a a u t o h a u e k e r a -

b i l t z e n h a s t e n d i r e n e i n e a n ,

E l C o r t e I n g l e s e k o a p a r k a l e -

k u e t a n k o t x e a k a r g a t z e k o

o r d a i n d u b e h a r k o d a .

E l C o r t e I n g l e s a r e n a r a b e -

r a , e k i n t z a h a u C O 2 a r e n

i g o r p e n a k t x i k i t z e a d u h e l -

b u r u , h o r r e l a j e n d e a r i k o n t -

z i e n t z i a e k o l o g i k o b a t d u e l a

e r a k u t s i z e t a s a l m e n t a k

i g o a z . B e r a z , z e i n d a E l

C o r t e I n g l e s a r e n t z a k o h e l b u -

r u n a g u s i a ?8

EKOASMAKUNTZAKEKOASMAKUNTZAK

Produktu ekologi-koak

Gizarteak ingurumena zaintzekobeharra agertzen denean, ingurumenaerrespetatzen duten produktu ekologi-koak kontsumitzeko beharra dago.Baina kontuz ibili beharko dugu pro-duktu ekologikoak zeintzuk diren etazeintzuk ez diren jakiteko, eta horre-tarako informazioa funtzeskoa dugu.

Izan ere, produktu ekologikoakerosterakoan "bio" hitza duten pro-duktuetara jotzen dugu, baina hauekinkontuz ibili beharko dugu, horietakoproduktu batzuk ez baitute ingurume-na errespetatzen, izenak adieraztenduen bezala.

Horren argudio bakarra marketing-adat. Marketing estrategia horrekin"bio" izeneko produktuak kontsumo-rako erakargarriak bihurtzen dira,ingurumena errespetatzen dutelakouste delako. Egoera horreri aurre egi-teko eta jendeak produktu ekologiko-ak zeintzuk diren bereizteko, kontsu-moko agintaritzak "bio" izena marke-ting estrategia baterako bakarrik era-biltzen duten produktuei testu bat jart-zera derrigortzen die, produktua neka-zaritza biologikotik ez datorrela azal-duz.

Agazk ian ikus t en den

moduan aulki hau argia sor t -

zen du. Aulki honek energia

so r t zen du ku lunka tzen a r i

za ren b i t a r t ean e t a ene rg ia

hori argia sor tzeko erabi l tzen

du. Horrela egunean kulunkat-

zen ar i zaren bi tar tean energia

pi la tu egi ten da eta gauerako

ar i nahiko daukazu aulk ian i ra -

kurtzeko, te lebis ta ikusteko. . . e ta

hainbat gauza egi teko.

Au lk ia ren so r t ze i l ea Rochus

Jacob estatu batuarra da

eta “Murakami Chair” bezala

i zenda tu du a rg i a so r t zen

duen ku lunka i lu hau . Be re

diseinatzai leak dioen bezala ,

bere ideia da per tsonen jarre-

r ak edo j a rdue ren b i t a r t ez

energia sor tzen duten hainbat

objetu egi tea . Eta hori izan da

kulunkai lu hau sor tzeko izan zuten

ideia nagusia .

Argia sortzen duen kulunkailua

Mobila zure gorputzarekin birkargatu

Mob i l e t a k o b a t e r i a g i z a k i o n g o r p u t z e k o b e r o a r e k i n b i r k a rg a t -z e k o a smakun t z a s o r t u d u t e Z u r i c h - e k o u n i b e r t s i t a t e p o l i t e k n i k o -a n . I z a n e r e , g o r p u t z e k o b e r o a k o r r o n t e e l e k t r i k o a n b i h u r t z e nd u e n s o rg a i l u t e rmo e l e k t r i k o a d a . A smakun t z a h a u , mob i l e t a k ob a t e r i e k g u r e e n e rg i a z u z e n k i e r a b i l t z e n d u e n l e h e n a smakun t z ad a

S o r t u t a k o s i s t ema b e r r i h a u j a t o r r i z k o b e r o i t u r r i a r e n e t a g i r ot e n p e r a t u r a r e n a r t e k o d i f e r e n t z i a e r a b i l t z e n d u i g o r p e n k u t s a k o -r r a k e z s o r t z e k o . Ho r r e z g a i n , e n e rg i a n a h i k o a s o r t z e n d u mob i lb a t e n b a t e r i a b i r k a rg a t z e k o . I l d o h o r r e t a n , g o r p u t z a r e n b e r o a kmob i l b a t e n b a t e r i a b i r k a rg a t z e n d u e n b i t a r t e a n , e r a i k u n t z a b e t e nb e r o a k p i s u b a t e r i a r g i a eman d i e z a i o k e e d o mo t o r e b a t e n b e r o a ka u t o b a t i e r r e g a i a .

9

UDALERRIETAKOUDALERRIETAKOALBISTEAKALBISTEAK

Atal honetan askotariko jakingarriak aurkituko dituzue: gure udalerrietako ingurumen arlokoazken albisteak, informazio baliagarriak, zerbitzuak, bisitak...

GALDAKAOGALDAKAO

Udalaren aurreikuspenen arabera, uda-lerriko zarama-bilketa pneumatikoahasiko da funtzionatzen. Sistema berriahainbat fasetan jarriko da indarrean eta,apurka-apurka, egungo edukiontziakordezkatuko ditu. Bitartean, zarama bil-tegiratzeko instalazioa eraikitzen ari daUrretan. Laster egongo da bukaturik, etajasotzen diren hondakin guztiak harajoango dira. 2009an 3,2 milioi euroinbertitu dira hiri-hondakinen biltegiaeta bilketa- sare automatizatua egiteko.

Eusko Jaurlaritzak egindako ikerlanbatek erakutsi duenez, Galdakao udale-rriak, oro har, kalitate oneko airea du.Airearen kalitatea neurtzeko unitatemugikor batek iazko urriaren 2tik azaro-aren 11ra arte Ardanza parkean erregis-tratutako datuetatik atera da ondoriohori. Galdakao inguruko hainbat fabrikaitxi eta beste batzuetan teknologiaberriak ezarri direnez, herriko airearenkalitatea asko hobetu da. Gaur egun,ibilgailu motordunen zirkulazioak sort-zen du kutsadura gehiena.

BERMEOBERMEO

Bermeoko Udalak herriaren inguruetako baso-pisten hogei zatiinguru lehengoratu ditu. Garai batean, bertako biztanleek sarri-tan erabiltzen zituen, baina denborarekin erabilgarritasuna gal-duz joan ziren. Orain, mendizaleek nahiz txirrindulariek erabi-li eta gozatzeko ibilbide ekologikoak dira. Pistak egokitzeko,sastraka kendu eta legarrez edo zementuz estali dira. Balio eko-logiko handia duten zatietan, sastraka eskuz kendu dute, landa-re eta zuhaitz autoktonoak mozteko. Lanen aurrekontua107.000 eurokoa izan da, eta azalpen errazak 10.000 planobanatuko dira landa-bide horiek ezagutarazteko.

BILBOBILBO

Bilboko Udalak Uretamendiren mazelalehengoratu du, berdeguneak eta oinez-koentzako eremu berriak eginez.Dagoeneko, inguruko biztanleek bertanpaseatzeko eta aire zabaleko aisialdiazgozatzeko aukera dute. Mendi-hegalekopasealeku berriak Iturrigorri-Peñascalauzoarekin, Mendipe kalearekin etaIngurubidea errepidearen inguruarekinlotzen du Uretamendi auzoa. Egin direnlorategi-eremuei esker, eremu berrituhori aisiarako birika berdea daErrekalde auzoko eta Bilbo osoko bizi-lagunentzat. Proiektu horrek udalakBilboko eraztun berdeko natur eremuenalde egin duen apustua osatuko du, orainegiten ari diren Gaztelapiko eta SanAntonio parkeekin batera.

Bilboko Udalak beste urrats bat egin duiraunkortasunarekiko konpromisoarenbidean: Tokiko 21 Agendako II. EkintzaPlana idazten ari da. Planak Bilbo hiriiraunkorragoa izan dadin lortu beharre-ko helburuak eta garatu beharreko lanil-do nagusiak ezarriko ditu. Horretarako,aurreko Ekintza Planaren ebaluazioaegin eta, emaitzak oinarritzat harturik,Ekintza Plana zehaztuko da.

10

BA ALBA ALZENEKIEN?ZENEKIEN?

EnergíaEnergíaLa generación de electricidad a partir de

la biomasa facilita la creación de sistemasde “dem cratización” en la producción deelectricidad. Ésta, ya no estaría sólo enmanos de las grandes compañías, sino tam-bién de las personas que se unan para crearpequeñas plantas. En el concejo de Bande(Orense), un grupo de 40 personas ha orga-nizado una sociedad para promover unaplanta de biomasa forestal con tecnologíade gasificación para transformar restos dematorrales en energía. Asimismo, laAsociación para el Desarrollo de laMontaña Cederna- Garalur planea crear enla localidad navarra de Burgui una instala-ción similar. Su idea es construir en elrecién inaugurado polígono industrial delValle de Roncal, una planta de biomasaforestal para generar energía, y otros pro-ductos como astillas, serrín, pellets y viru-tas.

La cogeneración es una técnica de graneficacia que permite ahorrar energíamediante la generación simultánea, en elmismo proceso, de energía térmica útil(calor útil) y energía eléctrica y/o mecáni-ca, partiendo de un único combustible(generalmente gas natural, pero se puedenemplear combustibles alternativos). Esaplicable, fundamentalmente, en las indus-trias que utilizan vapor y/o agua calientecomo químicas, papeleras o alimentarias;en las que requieren procesos de secadocomo en minería, cerámica y similares, y,en general, en cualquier instalación queconsuma calor (o frío).

Si los habitantes de la India demandarantanta energía como quienes habitan enNorteamérica, la India contaminaría 4veces más que EEUU (EEUU: población300 millones que demanda 8 Tn equivalen-tes de petróleo por persona / India: pobla-ción 1.100 millones que demandan 0,5 Tnequivalentes de petróleo por persona).

TransporteTransporteLa incorporación del transporte privado

motorizado al ritmo previsto en las socie-dades emergentes de India y China, haráque la demanda de petróleo diario pase delos 9,3 millones de barriles de 2005 a los23 millones en el 2030, el equivalente altotal producido por Oriente Próximo en laactualidad (según datos de la AgenciaInternacional de la Energía). Más demandade energía supone, además, más contami-nación. China ya supera a EEUU en emi-siones de CO2 y en 2010 le rebasará enconsumo total de energía. Pero, ¿podemosexigir a las economías emergentes conten-ción cuando en Occidente llevamos añosdespilfarrando energía? El consumo percápita en China es sólo 1,3 toneladas equi-valentes de petróleo, frente a un desorbita-do 8,2 de EEUU, por ejemplo (según datosdel Banco Mundial y la ONU). La compa-ración con India es todavía más sangranteya que su tasa (0,5) es una de las más bajasdel mundo.

En el Reino Unido, el 2% de todos losdesplazamientos diarios de su población seefectúa en bicicleta, mientras que en losPaíses Bajos este porcentaje se eleva al27%. Por otra parte, y en relación al sexode las personas ciclistas en estos países, enel Reino Unido sólo una cuarta parte dequienes usan la bicicleta como medio detransporte son mujeres, mientras que en losPaíses Bajos las mujeres ciclistas superan,incluso, a los hombres por décimas. EnEuskadi no disponemos aún de estos datossegregados del total de los desplazamien-tos que se realizan en bicicleta (y que noalcanzan más que al 0,9% de nuestra movi-lidad). Un dato éste último que denota elgran esfuerzo que tenemos que realizarpara promover el uso de la bicicleta ennuestro camino por la movilidad sosteni-ble.

ReciclajeReciclajeEl reciclaje es un gran negocio en India,

que se está convirtiendo en el vertederoelectrónico del mundo. El país asiáticoabsorbe la basura tecnológica y la reciclailegalmente (en la India tan sólo existentres plantas de reciclaje legales, que proce-san únicamente el 1% de la basura electró-nica que se trata en el país), según denun-cia la ONG Toxics Link. Miles de menoresy mujeres trabajan en condiciones inhuma-nas, expuestos sin protección a peligrososresiduos tóxicos, para extraer los metales.Y aunque la importación de basura no eslegal, tanto los “restos de metales mezcla-dos” como los ordenadores de segundamano que son “donados” por Occidentepueden entrar sin trabas. Sin embargo, enel mejor de los casos, tan sólo uno o dos decada diez de estos ordenadores llegan encondiciones de ser usados, destinándose elresto al reciclaje ilegal.

Según un estudio de Ecoembes, asocia-ción sin ánimo de lucro encargada de lagestión de los envases, el perfil de la per-sona que más recicla es una mujer de 41años, ama de casa y residente en un muni-cipio de más de 50.000 habitantes. Los quemenos, hombres de hasta 39 años, queviven en grandes ciudades.

Aunque la separación de nuestros resi-duos pueda resultarnos algo incómoda,merece la pena a tenor de los enormesbeneficios que nos reporta la devolución alcircuito comercial de la materia prima quese obtiene en las plantas de reciclaje. Elplástico se utiliza para fabricar desde pape-leras a forros polares. Con cinco botellasde 1,5 litros de agua mineral se confeccio-na una bufanda de forro polar. El metal setransforma en bicicletas, lavadoras o enva-ses metálicos. El ahorro de energía tam-bién es significativo. Se usa la misma ener-gía para fabricar 20 latas de aluminio conmaterial reciclado que una con nuevo.

11

EKOLOGIA EKOLOGIA INTERNETENINTERNETEN

BIGARREN ESKUKO GAUZEN MERKATU ELEKTRONIKOA BILBONBIGARREN ESKUKO GAUZEN MERKATU ELEKTRONIKOA BILBON

www.biotrueke.orgwww.biotrueke.org

Web orri honen bidez, erabilitako gauzak trukatu, sala-tu, oparitu, utzi edo partekatuahal dira, bigarren aukerabat emateko asmoz.Zerbitzua doakoa da, eta iragarkiakeguneko 24 orduetan eta urteko 365 egunetan jar daitez-ke, oso modu errazean.

BIGARREN ESKUKO GAUZEN MERKATU ELEKTRONIKOA BILBONBIGARREN ESKUKO GAUZEN MERKATU ELEKTRONIKOA BILBON

www.lamiradasalvaje.comwww.lamiradasalvaje.com

Andoni Canela argazkilariaren web orria. Iberiarpenintsulako animalia-espezie askori beren natur ingu-runean egindako 100 argazki baino gehiago aurkitukoditugu. Web orriak hainbat eduki ditu: espezie bakoitza-ren deskripzio-fitxa, banaketa-mapak, kontserbazio-proiekturik garrantzitsuenen zerrenda, eta animaliakberen bizilekuan zuzenenan aztertzeko gida praktikoa.

BIGARREN ESKUKO GAUZEN MERKATU ELEKTRONIKOA BILBONBIGARREN ESKUKO GAUZEN MERKATU ELEKTRONIKOA BILBON

www.egoin.comwww.egoin.com

Egoin enpresaren web orria. Enpresa horrek zurezkoeraikin ekologikoak egiten ditu eta iraunkortasunarenziurtagiriak eta bermeak ematen ditu. Web orrian, zurezegindako arkitektura-lanik onenetako batzuk ikus ditza-kegu. Gainera, zurezko eraikuntzaren inguruko zalantzaeta galderei erantzuten die.

12

KOKOEENNATURAATURA

Irantzu Carro

13