eğitim bilimleri ÖĞrenme psİkolojİsİ 1 - tanitim(38).pdfeğitim bilimleri ÖĞrenme...
TRANSCRIPT
Eğitim Bilimleri
ÖĞRENMEPSİKOLOJİSİ
Öncebiz sorduk
80 Soruda
SORU
2 10 8
kpss
64
Konu Anlatımı
Pratik Bilgiler
Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları
Çıkmış Sorular ve Açıklamaları
GüncellenmişYeni
Baskı
Komisyon
KPSS ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ
ISBN 978-605-318-853-7
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.
“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”
21. Baskı: 2017, Ankara
Yayın-Proje: Ümit DilaverDizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)
Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]
SUNU
Değerli Öğretmen Adayları;
Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan “Öğrenme” kapsamındaki yaklaşık 12 soruyu etkili bir şekilde çözebilme-niz amacıyla hazırlanmıştır.
Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup;
Öğrenme Psikolojisine Giriş,
Klasik Koşullanma,
Bağlaşımcılık Kuramı,
Bitişiklik Kuramı,
Edimsel Koşullanma Kuramı,
Gestalt Kuramı,
Bilgi İşleme Kuramı,
İşaret - Gestalt Kuramı ve
Sosyal Öğrenme Kuramı
bölümlerinden oluşmaktadır.
Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alın-masına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somut-laştırılmasına ve tablolarda akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir.
Her ünitenin sonunda,
özet,
çözümlü test,
cevaplı test ve
çıkmış sorulara;
yer verilmiştir.
Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz.
Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerile-riniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle [email protected] aracılığıyla paylaşınız.
Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS’de ve meslek hayatınızda başarılar.
Komisyon
1. BÖLÜMÖğrenme Psikolojisine Giriş
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ .......................................4
Öğrenme Nedir? .............................................. 4
Öğrenmenin Özellikleri .................................... 4
DAVRANIŞ TÜRLERİ ............................................. 6
Doğuştan Getirilen Davranışlar ....................... 6
Geçici Davranışlar ........................................... 6
Öğrenme Ürünü Olan Davranışlar ................... 7
ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER .............11
Öğrenenle İlgili Faktörler ....................................11
Öğrenme Yöntemi ile İlgili Faktörler .................. 18
Öğrenme Malzemesi ile İlgili Faktörler .............. 21
ÖĞRENME KURAMLARI ..................................... 24
Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Arasındaki Temel Farklar .................................. 24
ÖZET .................................................................... 25
ÇÖZÜMLÜ TEST .................................................. 27
ÇÖZÜMLER ......................................................... 32
CEVAPLI TEST - 1 ............................................... 35
CEVAPLI TEST - 2 ............................................... 37
ÇIKMIŞ SORULAR ............................................... 40
ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ..................... 47
2. BÖLÜMKlasik (Tepkisel) Koşullanma
KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA ................... 54
KLASİK KOŞULLANMANIN BEŞ TEMEL ÖGESİ ..... 54
TEMEL KAVRAMLAR ........................................... 59
Bitişiklik ............................................................. 59
Garcia Etkisi ...................................................... 59
Habercilik .......................................................... 61
Olumlu ve Olumsuz Habercilik .......................... 63
Birleşik Koşullanma ........................................... 64
Üst Düzey (Dereceli) Koşullanma ..................... 65
Duyusal Ön Koşullanma.................................... 66
Sönme ............................................................... 68
Pekiştirme ......................................................... 69
Kendiliğinden Geri Gelme ................................. 70
Genelleme ......................................................... 70
Ayırt Etme ......................................................... 71
Gölgeleme ......................................................... 72
Engelleme ......................................................... 73
KOŞULLU TEPKİLERİ ORTADAN KALDIRMA YÖNTEMLERİ ...................................................... 75
Sönmesini Bekleme .......................................... 75
Karşıt Koşullama ............................................... 75
İtici Uyarıcılara Koşullama................................. 76
Sistematik Duyarsızlaştırma.............................. 76
Karşı Karşıya Getirme (Maruz Bırakma-Taşırma) ................................. 78
ÖZET .................................................................... 79
ÇÖZÜMLÜ TEST .................................................. 80
ÇÖZÜMLER ......................................................... 83
CEVAPLI TEST - 1 ............................................... 85
CEVAPLI TEST - 2 ............................................... 88
CEVAPLI TEST - 3 ............................................... 90
İÇİNDEKİLER
vi
ÇIKMIŞ SORULAR ............................................... 93
ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ..................... 983. BÖLÜM
Bağlaşımcılık Kuramı (Deneme-Yanılma Yoluyla Öğrenme)
BAĞLAŞIMCILIK (BAĞ KURAMI / ARAÇSAL KOŞULLANMA) ................................ 106
Deneme Yanılma Yoluyla Öğrenme ................ 106
Küçük Adımlar İlkesi........................................ 107
THORNDİKE’IN ÖĞRENME İLE İLGİLİ ÜÇ TEMEL YASASI ............................................ 108
Etki Yasası ...................................................... 108
Hazırbulunuşluk Yasası (Kanunu) ................... 109
Tekrar (Alıştırma) Yasası (Kanunu) ..................110
MERAKLISINA ....................................................110
ÖZET ...................................................................114
ÇÖZÜMLÜ TEST .................................................115
ÇÖZÜMLER ........................................................117
CEVAPLI TEST ..................................................118
ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 120
ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 121
4. BÖLÜMBitişiklik Kuramı
(Uyarıcı - Tepki Bitişikliği)
BİTİŞİKLİK KURAMLARI .................................... 126
WATSON ......................................................... 126
Korku Koşullanması (Küçük Albert Deneyi) .. 126
En Son ve En Sık İlkesi .............................. 127
Bulmaca Kutusu Deneyi ............................. 128
GUTHRIE ........................................................ 128
Bitişiklik İlkesi ............................................. 128
Tek Denemede Öğrenme ........................... 129
Sonunculuk İlkesi ....................................... 129
GUTHRIE’NİN ALIŞKANLIKLARI YOK ETME YÖNTEMLERİ ................................. 130
Eşik Yöntemi ................................................... 130
Bıktırma Yöntemi............................................. 131
Zıt Tepki Yöntemi ............................................ 132
MERAKLISINA ................................................... 133
ÖZET .................................................................. 134
ÇÖZÜMLÜ TEST ................................................ 135
ÇÖZÜMLER ....................................................... 137
CEVAPLI TEST ................................................. 139
ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 141
ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 141
5. BÖLÜMEdimsel (Operant)
Koşullanma
EDİMSEL KOŞULLANMA .................................. 146
Tepkisel Davranış ............................................ 146
Edimsel Davranış ............................................ 147
Etki Yasası ve Edimsel Koşullanma ................ 147
EDİMSEL VE TEPKİSEL KOŞULLANMANIN KARŞILAŞTIRILMASI ........................................ 148
PEKİŞTİRME ..................................................... 149
OLUMLU VE OLUMSUZ PEKİŞTİRME ............. 150
Olumlu Pekiştirme ........................................... 150
Olumsuz Pekiştirme ........................................ 151
Ceza ................................................................ 153
I. ve II. Tip Ceza.......................................... 153
PEKİŞTİRME VE CEZA TÜRLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ........................................ 156
Birincil ve İkincil Pekiştireçler .......................... 156
PEKİŞTİREÇ TÜRLERİ ...................................... 158
Sosyal Pekiştireçler ...................................... 158
Nesne Pekiştireçleri ...................................... 158
Etkinlik Pekiştireçleri ..................................... 158
Sembolik Pekiştireçler .................................. 158
Sönme ................................................................ 158
Kendiliğinden Geri Gelme................................... 161
GENELLEME (ÖĞRENMENİN GENELLENMESİ) ...161
vii
Uyarıcı Genellemesi ........................................ 161
Tepki Genellemesi ........................................... 162
Ayırt Etme ....................................................... 164
Davranışta Kontrast ........................................ 165
PEKİŞTİRME TARİFELERİ ................................ 167
Sürekli ............................................................. 168
Sabit Oranlı ..................................................... 168
Değişken Oranlı .............................................. 168
Sabit Aralıklı .................................................... 168
Değişken Aralıklı ............................................. 168
Diğer Pekiştirme Tarifeleri ............................... 172
Artan Oranlı Pekiştirme .............................. 172
Artan Aralıklı Pekiştirme ............................. 173
Katışık Tarifeler ........................................... 173
Kademeli Yaklaşma ............................................ 174
Davranış Biçimlendirme .................................. 175
Zincirleme........................................................ 176
Koşullu Anlaşma ................................................. 178
Premack İlkesi .................................................... 179
Simgesel Ödülle Pekiştirme................................ 180
Batıl Davranış ..................................................... 181
KAÇMA VE KAÇINMA KOŞULLANMASI........... 182
Öğrenilmiş Çaresizlik .......................................... 184
Kendini Gerçekleştiren Kehanet ......................... 186
EĞİTİMDE CEZANIN KULLANILMASI............... 187
Cezanın Olumsuz Yönleri ............................... 187
Ceza Uygularken Dikkat Edilecek Noktalar..... 187
Ara Verme ....................................................... 188
Cezaya Alternatif Davranış Kontrol Teknikleri ..... 188
MERAKLISINA ................................................... 191
ÖZET .................................................................. 194
ÇÖZÜMLÜ TEST ................................................ 197
ÇÖZÜMLER ....................................................... 203
CEVAPLI TEST - 1 ............................................. 206
CEVAPLI TEST - 2 ............................................. 210
CEVAPLI TEST - 3 ............................................. 214
ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 218
ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 233
6. BÖLÜMGestalt Kuramı
(İçgörüsel / Kavrayarak / Sezgisel Öğrenme / Kavrama / Kavrayış /
Seziş Yoluyla Öğrenme)
GESTALT KURAMI ............................................. 246
İçgörüsel (kavrama yoluyla) Öğrenme Deneyi .. 246
GESTALT YAKLAŞIMIN TEMEL İLKELERİ........ 251
ÜRETİCİ DÜŞÜNME ......................................... 251
YARATICI DÜŞÜNME ........................................ 252
ALGI YASALARI ................................................. 254
ALGISAL DEĞİŞMEZLİK ................................... 257
BELLEK VE UNUTMA ........................................ 258
ALAN KURAMI ................................................... 259
ÖZET .................................................................. 260
ÇÖZÜMLÜ TEST ................................................ 262
ÇÖZÜMLER ....................................................... 265
CEVAPLI TEST .................................................. 267
ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 269
ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 270
7. BÖLÜMBilgi İşleme Kuramı
BİLGİ İŞLEME KURAMI ..................................... 274
BİLGİ DEPOLARI ............................................... 277
Duyusal Bellek (Duyusal Kayıt) ....................... 277
Kısa Süreli Bellek (İşleyen/Çalışan Bellek) ..... 277
Uzun Süreli Bellek ........................................... 277
BİLİŞSEL SÜREÇLER ....................................... 280
Bilginin Duyusal Bellekten Kısa Süreli Belleğe Aktarılması ......................................... 280
Bilginin Kısa Süreli Bellekte Saklanması......... 281
Bilginin Kısa Süreli Bellekten Uzun Süreli Belleğe Aktarılması ......................................... 282
Bilginin USB’den KSB’ye Aktarılması.............. 287
YÜRÜTÜCÜ SÜREÇLER ................................... 292
Yürütücü Kontrol Sistemi................................. 292
Yürütücü Biliş Bilgisi ........................................ 292
viii
MERAKLISINA ................................................... 293
ÖZET .................................................................. 294
ÇÖZÜMLÜ TEST ................................................ 295
ÇÖZÜMLER ....................................................... 298
CEVAPLI TEST - 1 ............................................. 300
CEVAPLI TEST - 2 ............................................. 303
ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 306
ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 308
8. BÖLÜMİşaret Gestalt Kuramı
(Amaçlı Davranışçılık - Beklenti Kuramı)
İŞARET GESTALT KURAMI ............................... 312
Amaçlı Davranışçılık ....................................... 312
Beklenti ........................................................... 314
Denence .......................................................... 314
Ödül Beklentisi ................................................ 315
Örtük Sönme .................................................. 315
Gizil Öğrenme ................................................. 316
Yer Öğrenme ................................................... 319
Bilişsel Harita .................................................. 321
MERAKLISINA ................................................... 322
ÖZET .................................................................. 325
ÇÖZÜMLÜ TEST ................................................ 326
ÇÖZÜMLER ....................................................... 329
CEVAPLI TEST .................................................. 331
ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 334
ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 335
9. BÖLÜMSosyal Öğrenme Kuramı
Gözlem Yoluyla Öğrenme
Model Alma Yoluyla Öğrenme
Dolaylı Öğrenme
SOSYAL ÖĞRENME NEDİR? ............................ 340
DOLAYLI ÖĞRENMEYİ SAĞLAYAN DOLAYLI YAŞANTILAR ..................................... 343
Dolaylı Pekiştirme ........................................... 343
Dolaylı Ceza .................................................... 343
Dolaylı Güdülenme.......................................... 344
Dolaylı Duygu .................................................. 345
MODEL ALMA YOLUYLA NELER ÖĞRENİLEBİLİR? .............................................. 346
GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ ... 350
Dikkat .............................................................. 350
Hatırda Tutma ................................................. 350
Davranışı Meydana Getirme ........................... 351
Güdülenme...................................................... 351
SOSYAL BİLİŞSEL KURAMIN TEMEL İLKELERİ.. 353
Karşılıklı Belirleyicilik ....................................... 353
Sembolleştirme Kapasitesi .............................. 354
Öngörü Kapasitesi........................................... 354
Dolaylı Öğrenme Kapasitesi............................ 354
Öz-Yargılama (öz-yansıtma) Kapasitesi .......... 355
Öz-Yeterlik Algısı (yetkinlik beklentisi) ............ 355
Öz-Düzenleme Kapasitesi............................... 357
ÖZET .................................................................. 358
ÇÖZÜMLÜ TEST ................................................ 359
ÇÖZÜMLER ....................................................... 362
CEVAPLI TEST - 1 ............................................. 364
CEVAPLI TEST - 2 ............................................. 367
ÇIKMIŞ SORULAR ............................................. 369
ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ................... 372
KAYNAKÇA ........................................................ 375
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ ¾ ÖĞRENMENİN TANIMI
¾ DAVRANIŞ TÜRLERİ
¾ ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
¾ ÖĞRENME KURAMLARI
“Toplumun düşmanı cehalet, cehaletin düşmanı öğretmendir.”ATATÜRK
Yıllara Göre Çıkmış
Soru Analizleri
2012
2011
2010
2010-2
2009
2008
2007
2006
20053
3
4
5
5
8
2
2
2
32
22013
20142015
-2016
12017
KAVRAM HARİTASI
Öğrenme Psikolojisine Giriş
Öğrenme nedir?• DoğuştanGetirilenDavranışlar• GeçiciDavranışlar• ÖğrenilmişDavranışlar• Alışma• Duyarlılaşma• DuyusalAdaptasyon• Alışkanlık
• Türeözgühazıroluş• Olgunlaşma(yaşvezekâ)• Güdülenme• GenelUyarılmışlıkHâliveKaygı• Dikkat• FizyolojikDurum• GeçmişYaşantılar
• Topluyadaaralıklıçalışma• Bütünhâlindeyadaparçalara
bölerekçalışma• Aktifkatılım• Geribildirim
• Telaffuzedilebilirlik• Algısalayırtedilebilirlik• Anlamsalçağrışım• Kavramsalgruplandırma
Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler
Öğrenenle İlgili Faktörler
Öğrenme Yöntemi ile İlgili Faktörler
Öğrenme Malzemesi ile İlgili Faktörler
Öğrenme Kuramları
• DavranışçıveBilişselYaklaşım
Bölüm Öncesi
Bu bölümde öğrenme olgusunun tanımına,
öğrenmeyi etkileyen faktörlere ve öğren-
meyi açıklayan farklı yaklaşımların genel
özelliklerine yer verilmiştir. Bu bölümde
yer alan konulardan KPSS’de her yıl or-
talama 4-5 soru çıkmaktadır. Bu bölüm
öğrenme psikolojisi konularına ilk adım ni-
teliği taşıdığı için oldukça önemlidir. İlerle-
yen bölümlerde ele alınacak olan öğrenme
kuramlarının daha iyi anlaşılabilmesi için
öğrenme psikolojisi ile ilgili temel kavram-
ların ele alındığı bu konunun iyi öğrenilmiş
olması gerekmektedir.
YAŞAMDAN
YetenekSizsiniz’infinalbölümündekazanan
AliYeşilırmakveMaxoldu.Gecedejürives
alon-
dakilerikiliyehayrankaldı.Sahneşovuileg
eceyedamgavuranAliYeşilırmak,Maxileh
oron
teptivehalayçekti.İkilidahaönceAnkarami
skethavası,İspanyolveİtalyandanslarıileM
ichael
Jacksonfigürleridesergilemişti.
“Max’inannesiAngelvebabasıOscar’ıMaca
ristan’dangetirdik.Annedebabadadahaönc
ebu
türyarışmalardabaşarılıolmuş.Maxonların
birincikuşakçocukları.Buradadoğdu.Butü
rcins
köpeklerinfiyatıise10binEuro’danbaşlıyor.
OscarveAngel’indahasonraikikuşakçocu
kları
dahaoldu.İkiyaşındakiMax’i11yıldanbuya
nabizimleçalışanPetworldKennelClub’ıneğ
itim
birimisorumlusuAliYeşilırmakeğitti.Maxger
çektensıkıeğitimlerdengeçti.Temelitaat,iler
iitaat
veşoveğitimlerialdıvebugünlerekadargeld
i.”
BaşarınınSırrı:Köpeklerineğitimindeilkikiu
nsur,temelveileriitaateğitimi.Temelitaatte
kö-
peklertasmailekontrolaltındatutulupuygun
biraltyapıyagetiriliyor.Bueğitimindensonra
da,
eğitimdeköpeğindavranışlarınıkayışolmak
sızınkontrolaltındatutmayıöğretenileriitaa
teği-
timinegeçiliyor.Bueğitimlerinhemenardınd
andaşoveğitimleribaşlıyor.(13Mart2012t
arihli
VatanGazetesi’ndenalınmıştır.)
Yetenek Sizsiniz’in final bölümünde sahibiyle yarışan
Max, izleyenleri ekrana kilitledi. Halay çeken, horon
tepen sevimli köpek birinciliği elde ederek sahibine
250 bin TL’lik büyük ödülü kazandırdı.
ÖĞRENME
PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ
1. BÖLÜM
4
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ
Öğrenme Nedir?
Öğrenme;organizmanındavranışlarındayaşantıyo-luylameydana gelen, nispeten (göreli olarak) kalıcıdeğişikliklerdir.
Butanımagöre;
� Öğrenmebirdavranış değişikliğidir.
� Ancakher davranış değişikliği öğrenmedeğildir.Bir davranış değişikliğinin öğrenmeolarak kabuledilmesiiçinbudeğişikliğinşuyadabunedenledeğilyaşantı yoluylagerçekleşmişolmasıgerek-mektedir.
� Bir davranış değişikliğinin öğrenmeolarak kabuledilebilmesiiçingerekliolansonkoşulbudeğişik-liğinnispeten kalıcı olmasıyanisüreklilikgöster-mesidir.
Öğrenmenin üç temel özelliği:
� Davranışta değişiklik � Yaşantı yoluyla meydana gelme� Nispeten kalıcı olma
Not
Peki,birdavranışdeğişikliğininyaşantıyoluylamey-danagelmesinedemektirveyaşantıkazanmadışın-daorganizmadadavranışdeğişikliğineyolaçabilecekfaktörler nelerdir?Yaşantı, organizmanın çevresiylegirdiği etkileşimler sonucunda kendisinde kalan iz-dir.Öğrenmetanımındayaşantısözcüğününyerine,“yaşantı”kavramınıntanımınıkoyarsakşuşekildebirtanımeldeetmişoluruz:
Bir davranış değişikliğinin öğrenme olarak kabul edilebilmesi için bedensel bir değişiklik nedeniyle ortaya çıkmış olmaması gerekir.
Not
Öğrenme; organizmanın davranışlarında çevresiylegirdiğietkileşimlersonucundakendisindekalanizlerebağlıolarakmeydanagelen,nispetenkalıcıdeğişik-liklerdir.
Yaşantıkazanmadışındaorganizmadadavranışdeğişikliğine yol açabilecek bazı faktörler vardır.Olgunlaşma,büyüme,sakatlanma,hastalık,yor-gunluk,ilaçyadaalkolalmagibinedenlerleortayaçıkandavranışdeğişiklikleriöğrenmeolarakkabuledilmez.Çünkübudavranışdeğişiklikleriorganiz-manınçevreylegirdiğietkileşimsonucundaken-disindekalan izebağlıolarakdeğilbedenselbirdeğişikliğebağlıolarakmeydanagelmektedir.Hastalık, yüksek ateş ya da sakatlanma gibidurumlarda organizmada davranış değişikliğigözlenebilir.Ateşiyükselenbirkişisayıklayabilir,ayağını inciten birinin yürüyüşü değişebilir vb.Ancakbudavranışdeğişiklikleriyaşantıkazan-masonucundaoluşmadığı içinöğrenmeolarakkabuledilemez.Benzerşekildeilaç,alkolyadauyuşturucugibimaddelerdeorganizmadadav-ranışdeğişikliğioluşturabilir.Kişikanınakarışanbumaddeninetkisiylesendeleyerekyürüyebilir,sayıklayabilir vb.Ancakbudavranışdeğişiklik-leri de yaşantı kazanmaürünüolmadıkları içinöğrenmeolarakkabuledilemezler.Organizmadadavranışdeğişikliğineyolaçacaketkenlerdenbirideolgunlaşmadır.Olgunlaşma,organizmanınkendisindenbeklenen fonksiyon-ları yerine getirecek düzeye erişmesidir. Yaşınilerlemesiyle birlikte organizma içinde var olanyeteneklerinöğrenmeolmaksızınkendiliğindenortayaçıkmasınaolgunlaşmadenir.Dolayısıylaolgunlaşmasonucundaorganizmadabirfonksi-yondeğişikliğiyanibirdavranışdeğişikliğimey-danagelmektedir.Ancakbudeğişikliğinnedeniçevreyle girilen etkileşimler sonucunda orga-nizmadakalan iz (yaşantı)değildir.Örneğinbirbebeğindoğumdanhemensonrabaşınıdiktut-masıbeklenmezancak3aylıkolduğundabuye-terliğeulaşmasıbeklenir.Budavranışdeğişikliğiöğrenmeolarakkabuledilemez.Çünkübebektegözlenendavranışdeğişikliğininnedeniyalnızcaolgunlaşmadırveyaşantıkazanmaneticesindeoluşmamıştır.
Öğrenmenin Özellikleri
� Davranıştagözlenebilirbirdeğişiklikolmalı.� Davranıştakibudeğişiklikyaşantıkazanmasonu-
cundagerçekleşmişolmalı.� Davranıştaki bu değişiklik nispeten kalıcı ve sü-
rekliolmalı.� Davranıştaki bu değişiklik sakatlanma, hastalık,
yorgunluk, uykusuzluk, ilaç, alkol ya da uyuştu-rucugibibirnedenlegeçicibirbiçimdemeydanagelmişolmamalı.
� Davranıştaki bu değişiklik yalnızca olgunlaşmaneticesindemeydanagelmişolmamalı.
5
Olgunlaşma öğrenme için ön koşuldur. Organizmanın herhangi bir davranışı öğrenmesi için gerekli olgunluk düzeyine ulaşmış olması gerekir. Fakat organizmada gözlenen davranış değişikliği çevreyle girdiği etkileşim sonucunda kendisinde kalan ize bağlı olarak değil yal-nızca olgunlaşma sonucunda ortaya çıkıyorsa bu deği-şiklik öğrenme olarak kabul edilmez.
Not
Birçocuğunokumaveyazmayabaşlamasıöğren-meolgusunaiyibirörnektir.
Davranışta bir değişiklik olacak,Dahaönceokuyupyazamayançocukartıkbubecerilerisergileyebilmektedir.
Bu değişiklik kalıcı ve sürekli olacak,Okumaveyazmadavranışıbüyükihtimalleya-şamboyuncasürecektir.
Bu değişiklik organizmanın yaşantı kazan-ması sonucunda çıkacak.Çocukta görülen bu davranış değişikliği okul-da gerçekleştirdiği faaliyetler (çizgi çalışması,fişleri görmeveöğretmeninbu fişleri okumasıvb.)sırasındaçevresiylegirdiğietkileşimlerso-nucundayaniyaşantıkazanmasonucundager-çekleşmiştir.
KPSS’de Çıkmış SoruAşağıdakilerden hangisi öğrenmenin en uygun tanımıdır?A) Bireyiniçerisindeyaşadığıkültüründeğerlerini
kazanmasüreciB) Bireyinçevresiyleetkileşimindemeydanagelen
değişmeC) Yenivekalıcıbilgilerinedinilmesiiçinyararlanı-
lanyöntemD) Yaşantılaryoluylameydanagelennispeten
kalıcıdavranışdeğişikliğiE) İstenilendavranışdeğişikliğinioluşturmakama-
cıylabireyingösterdiğibilinçliçaba
Çözüm: Öğrenme; organizmanın davranışlarında yaşantıyoluylameydanagelen,nispeten(göreliolarak)kalıcıdeği-şiklikolaraktanımlanmaktadır.Öğrenmetanımınınüçtemelbileşeni(1)organizmanındavranışlarındadeğişiklikolması(2)yaşantıyoluylameydanagelmeve (3)nispetenkalıcıolmadır.Seçeneklerdeöğrenmetanımınınbuüçtemelbile-şeniniiçerentektanım,“Yaşantılaryoluylameydanagelennispetenkalıcıdavranışdeğişikliği”ifadesidir.CevapD
KPSS’de Çıkmış SoruAşağıdakilerden hangisi öğrenilmiş davranışların bir özelliği değildir?A) YaşantısonucundaoluşmaB) KalıcıizliolmaC) ÖncekidavranışlardanfarklıolmaD) SüreklilikgöstermeE) Olgunlaşmaileortayaçıkma
Çözüm: Öğrenme yaşantı yoluylameydana gelen nispe-tenkalıcıdavranışdeğişikliğiolaraktanımlanırveyaşantıkazanma dışında davranış değişikliğine neden olan baş-kaetkenlerle (olgunlaşma,büyüme,hastalık,sakatlanma,yorgunluk,uykusuzluk,alkol,uyuşturucuyadailaç)ortayaçıkandavranışdeğişiklikleriöğrenmeolarakkabuledilmez.Bu durumda A seçeneği öğrenmenin bir özelliği iken ol-gunlaşma ile ortaya çıkmak, öğrenmenin özelliği değildir.Öğrenmedavranışdeğişikliği olarak tanımlandığı içinöğ-renilmiş davranış organizmanın önceki davranışlarındanfarklıolmalıyaniCseçeneğindebelirtildiğigibidavranıştabirdeğişiklikolmalıdır.BudavranışdeğişikliğininnispetenkalıcıolmasıvesüreklilikgöstermesigerekirkibudurumdaBveDseçeneklerindebelirtilmiştir.CevapE
KPSS’de Çıkmış SoruBir davranışın “öğrenilmişdavranış” olarak nitelene-bilmesi için
I. Alkolveilaçgibibiretkenebağlıolarakortayaçık-ma
II. Bireyde,belirlibiryaşantıdansonragörülmeIII. NispetenkalıcıolmaIV. Bedenselbirdeğişikliğebağlıolmadanortayaçık-
maözelliklerinden hangilerine sahip olması gerekir?A) YalnızII
B) YalnızIII
C) IveIV
D) I,IIveIII
E) II,IIIveIV
Çözüm:Birdavranışdeğişikliğininöğrenilmişbirdavranışolarakkabuledilmesiiçinyaşantıyoluylameydanagelme-si ve nispeten kalıcı olması gerekir. Bu durumda II ve IIInumaralı ifadeler öğrenilmiş davranışın özellikleridir. Öğ-renmeninsakatlanma,hastalanmayadaolgunlaşmagibibedenselbirdeğişikliğebağlıolmadanortayaçıkmasıor-ganizmadakidavranışdeğişikliğininnedenininyaşantıka-zanma olması gerekir. Bu durumda IV numaralı ifade deöğrenmeninözelliğidir.Alkol,ilaçgibibiretkenebağlıolarakoluşandavranışdeğişiklikleriyaşantıkazanmadışındakiet-kenlerebağlıolarakortayaçıktığıiçinöğrenmeolarakkabuledilmezler.BunedenleInumaralıifadeöğrenmeninözelliğideğildir.CevapE
6
DAVRANIŞ TÜRLERİ
Öğrenmeheminsanlardahemdehayvanlardagöz-lenenbirolgudur.Meyvesineğindentutundakarga-lara,maymunlarakadartümhayvanlardaöğrenilmişdavranışlara rastlamak mümkündür. Diğer taraftaninsanlardavehayvanlardaöğrenmeürünüolmayan,doğuştangetirilenkimidavranışlardamevcuttur. İn-sanyadahayvandavranışlarınıüçbaşlıkaltındain-celemekmümkündür:
� Doğuştangetirilendavranışlar
� Geçicidavranışlar
� Öğrenilmişdavranışlar
Doğuştan Getirilen Davranışlar
İnsanlardayadahayvanlardaöğrenilmemişdoğuştangetirilenbazıdavranışlarbulunmaktadır.Bunları ref-leksifdavranışlarveiçgüdüler(türeözgüdavranışlar)olmaküzereikibaşlıkaltındaincelemekmümkündür.
Refleksler
Doğuştan getirilen ve dolayısıyla öğrenme gerektir-meyen,belliuyarıcılarkarşısındaistemsiz(otomatik)vebasitbir tepkişeklindeortayaçıkanoldukçahızlıvetutarlıdavranışlardır.
Öksürmek, hapşırmak, kusmak, iğne batan yadaateşedeğenelimizianidençekmemiz,anibirseskarşısındairkilmemizyadagözümüzerüzgârgeldiğinde gözümüzü kırpmamız reflekslere ör-nektir.
� Doğuştan getirilirler: Öğrenilmişdeğildir.Fakatreflekslerinhepsidoğumlabirliktegörülmeyebilir.Bebeklerde gözlenen reflekslerin bazıları olgun-laşmailezamanıgeldiğindeortayaçıkar.Bazıref-lekslerdedahasonraortadankalkabilir.Ancakbudeğişikliklerolgunlaşmasonucundaoluştuğuiçinöğrenmeolarakkabuledilmez
� İstemsiz tepkilerdir: Bilinçliolmayıpistemlikont-roletabideğildirler.
� Basit davranışlardır: Refleksmekanizmasıomu-riliktarafındanyönetilirvebazıkasgruplarınıiçe-renbasitdavranışörüntüleridir.
Organizmanın denge (homeostaz) durumunu ko-rumaya yönelik istem dışı davranışları da refleksifdavranışlarkapsamındaelealınabilir.Organizmanınnormalbedenseldurumunu(vücutısısı,kanbasıncı,kanşekeri vb.) istikrarlıbirdengedüzeyinde tutma-yayönelikdavranışlarıdadoğuştangetirilirveöğre-nilmeleri gerekmez.Vücut ısısı düştüğünde titreme,yükseldiğinde terleme, kan şekeri düştüğünde kanaşekersalgılanmasıvb.
İçgüdüler (Türe özgü davranışlar)
Doğuştan getirilen ve bir hayvan türüne özgü tipikdavranışörüntülerinedenir.
Hayvanların çevreye uyumlarında içgüdülerin öne-mi büyüktür ancak insanlarda içgüdü niteliğinde davranışlar bulunmamaktadır. İnsan davranışları-nın çok büyük bir kısmı öğrenilmiş davranışlardır. İnsanda içgüdü niteliğinde davranışlar bulunmadığı için doğuştan getirdiğimiz, hayatta kalmaya ve türü devam ettirmeye yönelik davranış eğilimlerimize iç-güdüsel davranış adı verilmektedir.
Not
Farklı türlerin üreme davranışı, kuşların yuvayapmaları,memelilerinyavrularınıbüyütmedav-ranışıiçgüdülereörnektir.
� Doğuştan getirilir: Öğrenilmişdeğildir.Güçlübirgenetiktemelivardırveorganizmayeterliolgunlu-ğaeriştiğindeortayaçıkar.
� Türün tüm üyelerinde gözlenir: Uygun koşul-larda,türüntümnormalüyeleribudavranışıaynışekildesergiler.
� Karmaşık davranış örüntüleridir: Göç etmek,yuvayapmakgibidavranışlarreflekslerlekıyasla-namayacakölçüdekarmaşıkdavranışlardır.
Geçici DavranışlarDoğuştangetirilmeyenancakyaşantıkazanmanede-niyledeğildebaşkaetkenlernedeniyleoluşanvebunedenledeöğrenmeürünüolarakkabuledilemeye-cek davranışlardır. Hastalık, yorgunluk, uykusuzluk,sakatlanma,ilaç,alkolyadauyuşturucugibineden-lerlemeydana gelen ve ortaya çıkmasına yol açanetkenortadankalktığındakaybolandavranışdeğişik-likleridir.