Ýõ áîë ñýòãýëèéí åðòºíö

Монгол хэлний хичээлийн "Эх" бүлэг сэдвийг багцлан заах хөтөлбөр /Нийт 20 цаг/

  2011-2012 îí

ÀÉ Õ¿ðýõ çàì Àãóóëãûí òîãòîëöîîíû á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã Хугацаа

Àãóóëãà

Õýðýãëýý Арга Үнэлгээ

Мэдлэг Чадвар

Ýõ

Ýõèéí óòãà á¿òöýä çàäëàë

õèéõ ¿éëèéí áàðèìæàà

ýçýìøèõ Ò îäîðõîé ñýäâýýð

ýõ çîõèîí íàéðóóëæ

áè÷èõ,ÿðèõ ¿éëèéí áàðèìæàà

ýçýìøèõ

Ýõèéí тухай үндсэн ойлголт 5 цаг

 

Ýõèéí ñýäýâ áà ñàíààã òîäîðõîéëîõ Öîãöîëáîðûã õýëö áà õýëö áóñààð íü ÿëãàí òîäîðõîéëîõ

Ýõýýñ ¿éëäýã÷èéã ýõýýñ îëîõ ,òîäîðõîéëîõ

Áàðèìòàä òóëãóóðëàñàí ýõèéã òàíüäàã

òîäîðõîéëîõ òàéëáàðëàõ ,ýõýý

ñ ãîë ñàíààã èëýðõèéëñýí

ºã¿¿ëáýðèéã îëîõ òàéëáàðëàõ,

Ýõèéí íàéðóóë

ãûã çàñàõ ,ñàéæðóóëàõ,áàðèìòàä òóëãóóðëàñàí ýõèéã

çîõèîõ,äóóðàéõ,òîäîðõîé

ëîëò ºðãºäºë áàðèìò ,ìýäýý çîõèîæ áè÷èõ

Тодорхой

асуудлыг

шинжлэн

судлахдаа дэс дараал

сан логик

алхмуудын

тогтолцоо

болсон дасгал, бүтээл

ч сэтгэлг

ээ, түншл

эл харилц

ан яриан

ы аргыг

ашиглана.

Ýõýä çàäëàë õèéæ ,ñ

àíààã ÿëãàí òàíüæ òàéëáàðëàæ

ñóðñàí ýñýõ,Íàéðóóëãûí áîëîí

çºâ áè÷èõ ä¿ðìèéí àëäààã

¿é áè÷èæ ÷àäñàí ýñýõ ,Ýõèéí íàéðóóëãûã

çàñàæ ÷àäàæ áàéãàà ýñýõ .

Эхийн санаанууд 5 цаг

Ýõèéí õýâ ìàÿã 5 цаг

Эхийн хувиргал 5 цаг

Эхийн нэгж

Цогцолбор

Хэлц

Хэлц бус

Мөчлөг

Ойролцоо

Эс

рэгТ

өс

өөтЗү

йлч

илсэ

н

Төрсөн санааГол санааШинэ санааЗорьсон санаа

ХүүрнэмжТоочимжТайлбарламжЭргэцүүлэмж

ДэлгэрүүлэхХураахТонгоргохСалаалах

Эх

Эхийн тухай үндсэн ойлголтХамрах хүрээ: 9-р ангийн сурагчидЗорилго: Сурагчдад Эхийн талаарх үндсэн ойлголт өгөх.

Цагийн хуваарилалт Àãóóëãà

1 Эх гэж юу вэ? 1 цаг Ìýäëýã ×àäâàð Õýðýãëýý

2 Эхийн бүрэлдэхүүн хэсэг 1 цаг

Ýõ öîãöîëáîð òóëãóóð

¿ã ,ò¿ëõ¿¿ð ¿ã,

ñýäýâ,ãîë ñàíàà

Ýõýä çàäëàë õèéõ ,ñýäýâ á¿òýö

ãîë ñàíààã òîäîðõîéëîõ,ýõèéã

öîãöîëáîðîîð õóâààæ çàäëàõ,ýõýýñ

òóëãóóð áà ò¿ëõ¿¿ð ¿ãèéã îëæ

òàéëáàðëàõ ,ýõýýñ ãîë ñàíààã

èëýðõèéëñýí ºã¿¿ëáýðèéã îëîõ

òàéëáàðëàõ,

Ýõèéã äóóðàéí áè÷èõ õóâèðãàõ,þì ¿çýãäëèéí øèíæ

õýðýã ÿâäëûã òîî÷èìæ õ¿¿ðíýìæýýð áè÷èõ,(Áîëñîí

ÿâäàë ,ìýäýý,ºäðèéí òýìäýãëýë,íàìòàð)Ýõèéí

íàéðóóëãûã çàñàõ

3 Эхийн сэдэв санааны нэгдэл 1 цаг

4 Эхийн холбоос 1 цаг

5 Өөрийгөө сорьё 1 цаг

¯íýëãýý

Эхийн бүрэлдэхүүн хэсгийг зөв тодорхойлж сурсан эсэх Эхийн сэдэв санааг зөв тодорхойлж сурсан эсэх Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í

Эхийн сэдэвсанааг тайлбарлан ярьж бичиж сурсан эсэх

ААЗ-ын төрөл зүйлүүд, тусгайлан бэлтгэсэн бичил эхүүд, сурах бичиг, цахим хэрэглэгдэхүүнүүд, шаардлагатай техник хэрэгсэлЭхийн гадааддотоод холбоосыг ялган таньсан эсэх

Утга санаа төгс эх зохион найруулж ярьж бичиж буй эсэх

Хичээл № 1Ýõ ãýæ þó âý?

¿éë ÿâäàë

¿éë ÿâäàë

¿éë ÿâäàë

Õýðýã ÿâäàë(ñàíàà)

Òóëãóóð ¿ãÒ¿ëõ¿¿ð ¿ã

ñýäýâ

1. ªºðñäèéí ìýäýõ øóâóóäûã íýðëýæ áè÷2. Өөрийн сайн мэдэх нэг шувууны талаар эх зохион найруулж бич.

Áîðîã÷èíãèéí òàëä áîëæìîð æèðãýíý. Áîéòîãíû õîíõ

äóóãàðàõ øèã äîòíî ñàíàãäàíà.Õýýð òàëûíõàà ýíý áÿöõàí øóâóóã õý÷íýýí áàãà õàéðëàæ ÿâààãàà îäîî ë óõààðàâ.ªâ÷ öàñàíä äàðàãäñàí ºâëèéí öàãààí òàëä áîëæìîðîîñ ººð þó ÷ æèðãýäýãã¿éã ñàÿ ë àíçààð÷ áàéíà. ªíºº øàðãàë àíãèð,àëàã íóãàñ,öýíõýð òîãîðóó àëü õýäèéí àíõíû öàñíààñ ºìíº õýýð òàëûã ìèíü îðõèí îäæýý.

Ãýòýë áè ýíý ãî¸ìñîã øóâóóäûã òàë íóòãèéí ìèíü äóó÷ ãýæ àíäóóð÷ ýðãýõ äºðâºí öàãò ýãíýãò íàäòàé õàìò áàéõ þì øèã áîäîæ ÿâæ. Íóóð óñ øèðãýæ,ºâñ íîãîî ãóíäñàí òýð íýã ãàíòàé æèë ýíý øóâóóäààñ íýã íü ÷ èðýýã¿éã îäîî áè ñàíàæ áàéíà.ªºäñºí ÷èíýýõýí ýíý ë áîëæìîðóóä ë õàðèí ºñºæ òºðñºí òàëäàà ¿ëäýæ, ºíººõ ë õóó÷èí ÿíçààðàà,ÿã ë áàéäãààðàà àÿãûí ÷èíýýõýí ºâñºí ¿¿ðýý àäóó ìàëûí áýë÷ýýð äóíä çàñäàãààðàà çàñàæ,àíãààõàé þóãàà ìàëûí õºëèéí äóíä ºñãºä㺺𺺠ºñãºæ,ààíàé ºíººõ ë áàÿð áàÿñãàëàíòàé õýâýýð æèðãýäãýýðýý æèðãýæ áàéñàí.

Õýðâýý áîëæìîð õ¿ðòýë äàéæààä àëãà áîë÷èõñîí áîë Áîðîã÷èíãèéí òàë ìèíü àìüã¿é þì øèã ä¿íñèéæ,áîäîë áîëñîí öàðàéä ìèíü ãóíèãèéí ñ¿¿äýð òóñàõ áàéñàí./ Ä.Áàòáàÿð/

Бүтээлч даалгавар

Дээрх эхэд хэдэн хэрэг явдал гарч байна вэ?Эхийн тулгуур ба түлхүүр үгсийг бүлэглэн бич.Эхэд ямар гарчиг өгч болох вэ?

Ãîë ñýäýâòýé, õýðýã ÿâäàë, þìñ ¿çýãäëèéí òóõàé òºãñ ñàíààã èëýðõèéëñýí íèéëìýë á¿òöèéã ЭХ гэнý.

Ìîíãîë îðîíä õýäýí

Áàã

Îâîã

Òºðºë

Ç¿éë

øóâóó áàéäàã âý?

17 ÁÀÃ

56 ÎÂÎÃ

190 ҪЪË

444 ǯÉË

Äîîðõ áîäîìæèéí õàðèóã õ¿ñíýãòýä áóäàæ òýìäýãëýýðýé.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

À

Á

Â

Ã

Ä

Å

¨

Æ

Ç

ÈÀ. Ñýãýýð õîîëëîäîã “ãýëýí” øóâóó

Á. Äàëàí õýëò áÿëçóóõàé

Â. Ãýäýí ãîäîí àëõàëäàã øóâóó

Ã. Õ¿íèé òºëºº õýäãýíèé õýëèéã ñóãàëñàí øóâóó

Ä. Õàìãèéí òîì øóâóó

Å. 12 æèëä áàãòäàã 10 äàõü àìüòàí

¨. Õîðèí òàâàí ìÿíãàí ºäòýé øóâóó

Æ. Õàìãèéí õóðäàí ñýëäýã øóâóó

Ç.ªíä㺺 ñàðâóóíäàà áàéëãàæ äàðäàã øóâóó

È. Àíòàðêòèä òèâä àìüäàðäàã øóâóó

 

0. Õóí

1.Òàñ

2. ¨ë

3. Øàð øóâóó

4. Îöîí øóâóó

5. Òîãîðóó

6. Õàðààöàé

7. ×îã÷èãî

8. ªâººëæ

9. Òàõèà

 

×óëóóí äýýð øóâóó ñóóæ áàéíàÁè ò¿¿íèéã ¿ðãýýõã¿éÝíý áèä õî¸ð Ýõ îðîí íýãòýé

À. Ñýãýýð õîîëëîäîã “ãýëýí” øóâóó

Á. Äàëàí õýëò áÿëçóóõàé

Â. Ãýäýí ãîäîí àëõàëäàã øóâóó

Ã. Õ¿íèé òºëºº õýäãýíèé õýëèéã ñóãàëñàí øóâóó

Ä. Õàìãèéí òîì øóâóó

Å. 12 æèëä áàãòäàã 10 äàõü àìüòàí

¨. Õîðèí òàâàí ìÿíãàí ºäòýé øóâóó

Æ. Õàìãèéí õóðäàí ñýëäýã øóâóó

Ç.ªíä㺺 ñàðâóóíäàà áàéëãàæ äàðäàã øóâóó

È. Àíòàðêòèä òèâä àìüäàðäàã øóâóó

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

À

Á

Â

Ã

Ä

Å

¨

Æ

Ç

È

0. Õóí1.Òàñ2. ¨ë3. Øàð øóâóó4. Îöîí øóâóó5. Òîãîðóó6. Õàðààöàé7. ×îã÷èãî8. ªâººëæ9. Òàõèà

Гэрийн даалгавар

×óëóóí äýýð øóâóó ñóóæ áàéíàÁè ò¿¿íèéã ¿ðãýýõã¿éÝíý áèä õî¸ð Ýõ îðîí íýãòýé– гэсэн бичил эхийг өөрийн санаагаар баяжуулан 100-120 үгэнд багтаан зохион найруулж бич.

Жич: Даалгаврын гүйцэтгэлтэй холбоотой мэдээллийг mongolhel/blogmn.net хаягаар oрж үзээрэй.

Хичээл №2Ýõèéí á¿ðä¿¿ëýã÷ õýñýã.

Öîãöîëáîðûí ñàëàà óòãàÕýëö Õýëö áóñ

Ä¿ðñëýõ óð ìàÿãààð á¿òíý.Øóóä óòãàà ãýýñýí áóþó

øèëæñýí óòãàòàé.Äàëä, ¸ãò ñàíàà èëòãýõ

ó÷èð óòãà ºðãºí, ã¿íçãèé.Òîâ÷, îíîâ÷òîé, òîãòâîðòîé

õýâøñýí á¿òýöòýé.

Ä¿ðñëýõ óð ìàÿãààð á¿òýýã¿é.

Øóóä óòãàòàé.

Èë òîäîðõîé óòãàòàé.

Äýëãýðýíã¿é, òîãòâîðã¿é á¿òýöòýé.

Õýëö öîãöîëáîðÄ¿ðñëýã Ä¿ðñëýã áóñ

Îíüñîãî¸ãò ¿ãÇ¿éð ¿ãÄ¿ðñëýã ¿ã

Öýöýí ¿ãÌýðãýí ¿ãÎíîâ÷òîé ¿ãÑóðãààë ¿ã

Îíüñîãî

Äàðààõ ç¿éë÷èëñýí îíüñîãóóäûã õàðèóòàé íü çºâ õàðãàëçóóë.

Танин мэдүүлэх зорилго бүхий ил далд адилтгалт хэлц

1.Óëààí áÿðóó ÿñàí õîðîîòîé.

2.Ýõ íü ýëãýí óëààí

Õ¿¿ íü õ¿ç¿¿ àëàã

3. Äýýäñèéí õ¿¿õýä äºðâ¿¿ëýý

Äýðãýäýõ ààâ ãàíöààðàà

4. Çóóí ìîðèíû çîãñîîë ñàéõàí

Çóçààí øèðíèé î¸äîë ñàéõàí

5. Àëàã áÿðóó õÿëãàñàí õîðîîòîé.

6. Òàâàí òàíãàä äàâõèíà.

Õîæãîð òàíãàä íýõíý.

À. Õóðóó

Á. Ø¿ä,õýë

Â. Í¿ä, ñîðìóóñ

Ã. Ç¿ðõ, óóøãè

Ä.Òîëãîéí çààäàñ

Å. ªëìèé, ºñãèé

Øóâóóíû òóõàé õýäýí îíüñîãî ìýäýõ âý? 1.Áàãëàðñàí óëààí öýöãèéã îðîé äýýðýý õàäàæ

Áàéëäààíû ýðýýí õóÿãèéã áèåäýý ºìññºí

Áààòàð ÷àäëààð áàãà ÷ ãýñýí

Áàðõèðñàí äóóãààð ìÿíãàí ¿¿äèéã ñºõºæ

Ò¿ìíèé í¿äèéã íýýíý. (………)

2.Òîîíîã¿é ãýðò

Òîëãîéã¿é õ¿¿õýä (………..)

3. ¯¿ëýí õàð íºìðºãòýé

¯ç¿¿ð ñàëàà ñ¿¿ëòýé

ªâñ øàâðàí ãýðòýé

ªò õîðõîéí èäýøòýé (………..)

4. Òîã òîã òîíøú¸ ãýõëýýð

Òîëãîé ºâ人ä ãîðüã¿é

Òóí õîîñîí áàéÿ ãýõëýýð

Ãýäýñ ºëñººä ãîðüã¿é (………..)

5.Õºõ ºâãºí

Õºë í¿öãýí (……….)

6. ªëãºð ãîîëèí õ¿ç¿¿òýé

ªíäãºí öàéëàí áèåòýé (………..)

7.Øºíº áîëîõîîð ñýðäýã

ªäºð áîëîõîîð óíòäàã (……….)

8.պ人 òàëä ãîõèí ãîõèí

Õºë ãóÿ íü òàõèí òàõèí (……….)

9.Öàöûí äóãàíû ¿¿äýíä

Öàíèä ãýñã¿é öîãöîìäîíî (………)

10.Ýâýð ìèíü ýðýýã÷èí

Ýýæ ìèíü æîðîîã÷èí

Ñ¿¿æ ìèíü íîãîîã÷èí

Ñ¿¿ë ìèíü öàãààã÷èí (………)

11.Àëàã ìîðü

Àëòàí óóðãàòàé (………)

12.Õàð ëîíõ

Ø¿ðýí áºã뺺òýé (………)

13.Äýýðýýñ èðñýí

Äýíæèä íî¸í

Óðäààñ èðñýí

Óíõàð íî¸í

Äýðãýä èðýýä äýâõýðíý

Äýýøýý ¿ñðýýä á¿æèãëýíý(………)

14.Ëàì øèíæòýé

Øàâü õóâöàñòàé (………)

15.Ãýäãýð õ¿¿õýí

Ãýäñýýðýý ä¿¿ðýí õ¿¿õýäòýé (………)

16.Õºíäèéí îõèä

Õºõ ¿ã¿é (………)

17.Ìîíãîëûí õ¿¿

Ìîäîí ºð㺺òýé (………)

øàð øóâóó

òîòüøîíõîð

íîãòðóó

íóãàñ

õóð ÷îã÷èãî

ãàëóó

õîéëîã

øóâóóíû ¿¿ð

ñîéð

óóëüÿòóó áîëæìîðøààçãàé

õàðöàãà

Õóëàí æîðîî

òîãîñ

ºíäºã

òîíøóóë

òîîäîã

ãóðãóóë

¸ë

òàõèà òîãîðóó ýëýý

àíãèð

õàðààöàé õýðýý

Õºõººõóí

Îöîí øóâóó

òàãòààºâººëæ

Òàñ Á¿ðãýä

Øóâóó

Ýõèéí á¿ðä¿¿ëýã÷ õýñýã.

1.Öîãöîëáîð (õàìãèéí áàãà íýãæ)

Ãîë ñýäýâòýé, òóõàéí íýã õýðýã ÿâäëû㠺㿿ëñýí õýä õýäýí ¿éë ÿâäàë á¿õèé òºãñ ñàíààò á¿òýö

2.̺÷ëºã (õàìãèéí èõ íýãæ)

Íýã öîãö ñàíàà á¿õèé õýä õýäýí öîãöîëáîðîîñ á¿òñýí íèéëìýë á¿òýö

Хунгийн чуулга

 

Зайрмагтсан нуур алдаг оног мөстөж, ус мөсөн мандал уран зургийнх шиг бидэртэнэ. Цав цагаан хунгийн суга час улаан болчихсон, тэртээ холоос элин халин мөсөн дээр буухдаа халтирч гулсаад, усруугаа палхийтэл унахад, хаа нэгтээгээс өөр нэгэн хун ирээд, түшээд босгочхов уу даа гэмээр аяглах. Өдөр өдрөөр тэлэн, хором хормоор зузаарч буй мөсөн дээгүүр хээнцэрлэн алхах нь тун ч хянамгай.

Сандарч мэгдэн, саймширч ижилдэн бие биеэ түшин сугадалцсан хосууд хөтлөлцсөн хүүхдүүд шиг ээнэгших нь харахаас хайр булаам. Хүзүү хоолойгоороо орооцолдон бүжих, нэг нэгийнхээ суганд хошуугаа шургуулж аальгүйтэх. Заримдаа бүр тэврэлдчихэв үү гэмээр эгц дээшээ цоройлон хун биш хүн шиг авирлах.

Бас өөр нэгэн онцлог нуурын ертөнцөд байдаг нь их л сонин санагддаг. Газар газраас ирсэн хун ид чуулж байхад нугас, галуу бусад шувууд зайгаа тавьж, ойр орчмын нуур цөөрмүүдэд “отор” хийж цаг нөхцөөнө. Энэ нь чухам алс газар холыг зорих хаан шувуудаа хүндэлж, тэд маань нуураа санах зовлонгоо нимгэлэг гэсэн мэт ууч сэтгэл гаргаж буй нь тэр. Хамгийн гол нь намар оройн Гангад өглөө, оройдоо хунгийн ганганаа уянга түрэн эгшиглэх нь газар тэнгэрийн савсалга дахь найрал хөгжим мэт байдаг.

Ай. Төмөр-Очир

 

Бүтээлч даалгавар

Дээрх эхийг цогцолбор мөчлөгөөр зааглан бич. Хэдэн цогцолбор хэдэн мөчлөгөөс бүтсэн байна вэ?

Øóâóóíû äóóãàðàõ ¿éëèéã áè÷

áºâòíºõ

äîíãîäîõ

¸îëîõ

óóõèëàõ

øàãøðàõ

ãóàãëàõ

óíãàëäàõ

ãºâòíºõ

ªâººëæ

Õºõºº Õîéëîã Øàð øóâóó

Øààçãàé

Õýðýý

Ýëýý

Òàãòàà

Хичээл №3Эхийн сэдэв санааны нэгдэл

Ýõèéí ñýäýâ ãýæ þó âý?

Ýõèéí ãîë óòãûã ãàðãàõ ãýæ äýâø¿¿ëñýí àñóóäëûã ñýäýâ ãýíý.

Òàãòààã ÿàãààä ýíõ

òàéâíû áýëãýäýë ãýäýã âý?

Òîãîñòîé àäèë ãî¸ìñîã øóâóóã

íýðëýíý ¿¿

ªâººëæ

Òàãòàà ªâººëæÕýäèéãýýð áèä òàãòààã ýíõ òàéâàí, àìàð

àìãàëàíãèéí áýëãý òýìäýã ãýäýã ÷ ÿìàð ó÷ðààñ ýíý ýãýë øóâóóã ýíõ òàéâíû áýëãý òýìäýã áîëñîí ó÷ðûã òýð á¿ð ìýääýãã¿é. Òýãâýë èéì ó÷èðòàé àæ.

Ýðòíèé Ãðåêèéí àëäàðòàé îëîí áóðõäûí íýã áîëîõ äàéí òóëààíû áóðõàí Ìàðñ íýãýí óäàà ýýëæèò àÿí äàéíäàà ìîðäîõîîð áîëæýý. Ãýòýë ò¿¿íèé äàéí òóëààíä ºìñäºã øèäýò äóóëãà äîòîð íü íýãýí òàãòàà ¿¿ðýý çàñààä ºíäºãëºñºí áàéâ. ¯¿íèéã õàðñàí õàéð äóðëàë, ãîî ñàéõíû áóðõàí Âåíåðà òàãòààíû ºíäºã õàãàð÷, äýãäýýõèéí¿¿ä òîì áîëæ ¿¿ðýý îðõèí íèñ÷ ÷àääàã áîëòîë íü ýíý óäààãèéíõàà àÿí äàéíûã ò¿ð õîéøëóóëàõûã Ìàðñààñ õè÷ýýíã¿éëýí ãóéæýý.

Ìàðñ èõýä ãóéëãàñíû ýöýñò çºâøººð÷ýý. Õàðèí Âåíåðà Ìàðñ áóðõíû Õàðìîíèà ãýäýã ñàéõàí õ¿¿ã òºð¿¿ëæýý.

×óõàìõ¿¿ ýíý äîìãîîñ ¿¿äýëòýéãýýð òàãòàà øóâóóã äýëõèé íèéòýýð ýíõ òàéâíû áýëãý òýìäýã áîëãîí äýýäýëñýýð ºäèé õ¿ð÷ýý.

ªâººëæ õîðãîé òîðãîîð ÷èìñýí þì øèã ãî¸ øóâóó.

Ìàíàéäàà ë òîãîñ. Òîëãîé äýýðýý òîì çàëààòàé. Çàëàà íü àëàãëàæ ãÿëòãàíààä ë. Ñ¿¿ë íü àëàã. Ýíý øóâóóíû ¿íäñýí õîîë íü øàâæ.

Íàìàð ãàíö íýãýýðýý öóâàðñààð îéðõîí ºìíºä íóòàã ðóó î÷îîä ºâºëæ÷èõíº. Õàâàð 4 ñàð ãàðãààä òºðñºí íóòàãòàà ºíäºãëºõººð ÿàðàí íèñ÷ èðäýã. Õàä àñãàíû çàâñàð, õàøàà áàéøèíãèéí äýýâýðò ¿¿ðýý çàñ÷, àðàâ øàõàì ºíäºã ãàðãàäàã. ªíäºã íü àíãààõàé ë áîëîîä àâáàë àéëòã¿é.

Òýä áèåý õàìãààëàõ àéõòàð çîõèëäëîãîîòîé. Ìóóð ¿¿ð ð¿¿ íü ìÿðààæ áàéíà ãýæ áîäú¸. Àíãààõàéíóóä ýõëýýä èñãýðýëäýæ äîõèî ºãíº. “Õýëëýý ø¿¿, õîõü ÷èíü ø¿¿” ãýõ ìýò. Òýãýýä ¿ãýíä îðîõã¿é áîë öºìººðºº áîñ÷, ñ¿¿ëýý ñºõºæ, áºãñºº õàðóóëæ áàéãààä ºìõèé øèíãýíýýð òóí ìýðãýí õàð ñóì òàâèíà. Àìüòíû í¿äèéã àëäàõã¿é îíîíî. Õîðñîíî ãýæ æèãòýéõýí. Òýð äîîðîî þó ÷ õàðàõã¿é. Áàñ ºìõèé ãýäýã íü òóéëûí áýðõ. ßìàð ÷ àìüòàí ºâººëæíèé ¿¿ð ð¿¿ ç¿ãëýõ íü áàéòóãàé ñàëõèí äîîãóóð íü ãàðäàãã¿é.

ªíäãºí äîòîð ºä áèé.

ªâººëæ õîðãîé òîðãîîð ÷èìñýí þì øèã ãî¸ øóâóó. Ìàíàéäàà ë òîãîñ. Òîëãîé äýýðýý òîì çàëààòàé. Çàëàà íü àëàãëàæ ãÿëòãàíààä ë. Ñ¿¿ë íü àëàã. Ýíý øóâóóíû ¿íäñýí õîîë íü øàâæ. Íàìàð ãàíö íýãýýðýý öóâàðñààð îéðõîí ºìíºä íóòàã ðóó î÷îîä ºâºëæ÷èõíº. Õàâàð 4 ñàð ãàðãààä òºðñºí íóòàãòàà ºíäºãëºõººð ÿàðàí íèñ÷ èðäýã. Õàä àñãàíû çàâñàð, õàøàà áàéøèíãèéí äýýâýðò ¿¿ðýý çàñ÷, àðàâ øàõàì ºíäºã ãàðãàäàã. ªíäºã íü àíãààõàé ë áîëîîä àâáàë àéëòã¿é. Òýä áèåý õàìãààëàõ àéõòàð çîõèëäëîãîîòîé. Ìóóð ¿¿ð ð¿¿ íü ìÿðààæ áàéíà ãýæ áîäú¸. Àíãààõàéíóóä ýõëýýä èñãýðýëäýæ äîõèî ºãíº. “Õýëëýý ø¿¿, õîõü ÷èíü ø¿¿” ãýõ ìýò. Òýãýýä ¿ãýíä îðîõã¿é áîë öºìººðºº áîñ÷, ñ¿¿ëýý ñºõºæ, áºãñºº õàðóóëæ áàéãààä ºìõèé øèíãýíýýð òóí ìýðãýí õàð ñóì òàâèíà. Àìüòíû í¿äèéã àëäàõã¿é îíîíî. Õîðñîíî ãýæ æèãòýéõýí. Òýð äîîðîî þó ÷ õàðàõã¿é. Áàñ ºìõèé ãýäýã íü òóéëûí áýðõ. ßìàð ÷ àìüòàí ºâººëæíèé ¿¿ð ð¿¿ ç¿ãëýõ íü áàéòóãàé ñàëõèí äîîãóóð íü ãàðäàãã¿é.

Ýâýð ìèíü ýðýýã÷èíÝýæ ìèíü æîðîîã÷èíÑ¿¿æ ìèíü íîãîîã÷èíÑ¿¿ë ìèíü öàãààã÷èí

Ãàäíàà ãÿëàíöàãÄîòðîî ïàëàíöàã

Õýäèéãýýð áèä òàãòààã ýíõ òàéâàí, àìàð àìãàëàíãèéí áýëãý òýìäýã ãýäýã ÷ ÿìàð ó÷ðààñ ýíý ýãýë øóâóóã ýíõ òàéâíû áýëãý òýìäýã áîëñîí ó÷ðûã òýð á¿ð ìýääýãã¿é. Òýãâýë èéì ó÷èðòàé àæ.Ýðòíèé Ãðåêèéí àëäàðòàé îëîí áóðõäûí íýã áîëîõ äàéí òóëààíû áóðõàí Ìàðñ íýãýí óäàà ýýëæèò àÿí äàéíäàà ìîðäîõîîð áîëæýý. Ãýòýë ò¿¿íèé äàéí òóëààíä ºìñäºã øèäýò äóóëãà äîòîð íü íýãýí òàãòàà ¿¿ðýý çàñààä ºíäºãëºñºí áàéâ. ¯¿íèéã õàðñàí õàéð äóðëàë, ãîî ñàéõíû áóðõàí Âåíåðà òàãòààíû ºíäºã õàãàð÷, äýãäýýõèéí¿¿ä òîì áîëæ ¿¿ðýý îðõèí íèñ÷ ÷àääàã áîëòîë íü ýíý óäààãèéíõàà àÿí äàéíûã ò¿ð õîéøëóóëàõûã Ìàðñààñ õè÷ýýíã¿éëýí ãóéæýý.Ìàðñ èõýä ãóéëãàñíû ýöýñò çºâøººð÷ýý. Õàðèí Âåíåðà Ìàðñ áóðõíû Õàðìîíèà ãýäýã ñàéõàí õ¿¿ã òºð¿¿ëæýý.×óõàìõ¿¿ ýíý äîìãîîñ ¿¿äýëòýéãýýð òàãòàà øóâóóã äýëõèé íèéòýýð ýíõ òàéâíû áýëãý òýìäýã áîëãîí äýýäýëñýýð ºäèé õ¿ð÷ýý.

Õºõ ºâãºí Õºë í¿öãýí

Ýâò øààçãàéÁóãà áàðèíà

Äàðààõ øóâóóäûí îíöëîãèéã íý㠺㿿ëáýðýýð

èëýðõèéë.

Òàñ

×îã÷èãî

Òîãîðóó

Õàðààöàé

Òàõèà

Õóí

Îöîí øóâóó

Гэрийн даалгавар

Ижий минь гэртээ алгаЭнгэрийн модонд хөхөө өндөглөчхөө юм

болов уу- гэсэн бичил эхийн санааг тайлбарлан бичээрэй.

Хичээл №4Эхийн холбоос

õîëáîîñÕýëíèé õîëáîõ õýðýãë¿¿ðèéã ãàäààä õîëáîîñ,

äîòîîä õîëáîîñ ãýæ õî¸ð àíãèëíà.

Ýíãèéí ºã¿¿ëáýð, íèéëìýë ºã¿¿ëáýð, ãèø¿¿äèéã õîëáîõ õýðýãë¿¿ðèéã äîòîîä õîëáîîñ ãýíý. ªã¿¿ëáýð, öîãöîëáîðûí á¿òöèéí ýõýíä òîõèîëäîõ “ý,òý,ãý” ÿçãóóðò ¿ãñèéã ãàäààä õîëáîîñ ãýíý.

Íàìðûí ñàéõàí ñàð ìèíü

Íàðò åðòºíöèéã òîéðñîîð

Íàñàí ºíºäèéí õ¿¿ ìèíü

Íàìàéã ¿ðãýëæ ýðãýñýýð...

ªíãºò ñàéõàí ñàð ìèíü

Îð÷ëîí åðòºíöèéã äàãàñààð

¯íýí ñýòãýëò õ¿¿ ìèíü

ªíºä íàìàéã õ¿ëýýñýýð...

Ç.Ò¿ìýíæàðãàë "Æèã¿¿ð“

Óõààíû æèã¿¿ð ýðò ºäºëáºë

Óóæóó îð÷ëîíä õî¸ð àìüäàðñíû àäèë àà.

Óõààíû æèã¿¿ð ýðò ºòºëáºë

Óéòàí îð÷ëîíä õî¸ð ¿õñýíèé èæèë ýý.

Øàíäûí çàõàä øàðâàæ áàéãàà

Ñàéõàí ñàéâàð øàðãà ìîðü

Ñàìïèëûí õ¿¿ãèéí

Ñàãàãòàà öàãààíòàé

Ñàéõàí ñàéâàð øàðãà ìîðü óó?

Ñàéíáèëèãèéí ä¿¿ãèéí

Øàíõàíäàà öàãààíòàé

Ñàéõàí ñàéâàð øàðãà ìîðü óó?

ªã뺺 áîñíî,öàé ÷àíàíà, ò¿ëø ò¿¿íý,õîîë õèéíý,äýýñ òîìíî,äýýë î¸íî,õóâöàñ õèéíý, óñ àâíà, í¿¿âýë òýðýã õºòºëíº, áóóâàë ãýðèéí àæèë õèéíý. Öýðýíãýýñ ýðò áîñîõ õ¿íã¿é, Öýðýíãýýñ îðîé óíòàõ õ¿íã¿é.

Àëàã áÿðóó

Ìàíàéõ àëäàðò Ìýíýíãèéí òàëä íóòàãëàæ áàéëàà. ªâëèéí ¿äýø ìàíàé ¿õýð áýë÷ýýðýýñ èðýõýä òóðàíõàé õýäýí áÿðóóã äóëààí ï¿íçýíä îðóóëàâ.Ãýòýë íýã ìóó àëàã áÿðóó áàéñàíã¿é.

Òýãýýä àëàã áÿðóóã ýðýõýýð ìîðäëîî. ¯õðèéí áýë÷ýýðëýñýí ãàçðààð ÿâæ ýðëýý. Òýãæ ýðæ ÿâòàë àëàã áÿðóó íàä äàéðàëäëàà. Îëîîä ãýð ë¿¿ãýý òóóãààä ÿâëàà. Ãýòýë ºíººõ áÿðóó ÿâæ ºãºõã¿é, ººð òèéøýý ÿâàõ ãýýä áàéõ þì. Áè òººð÷ýý. "Îäîî ÿàäàã áèëýý."ãýæ áîäëîî.Ãýòýë ºíººõ áÿðóó ìààíü ç¿¿í òèéø õàðààä 캺ð÷ áàéíà. Òýãýõëýýð íü ç¿¿íø íü òóóëàà.Áÿðóó ìààíü äóðòàé ÿâæ áàéíà. Èíãýæ ãýðýý îëæ èðñýí áèëýý.

¯¿íýýñ õîéø òýð èõ áàðèìæààã¿é òàëä íóòàãëàæ áàéõäàà øºíº õýäýí óäàà òººð÷ çîâñîí þì. Òýãæ òººð÷ ÿâàõàä õýðýâ ¿õýð äàéðàëäâàë àç áîëëîî ãýæ áîääîã áàéëàà.

¯õðèéã òýíýã àìüòàí ãýäýã áîëîâ÷ òººðñºí õ¿íä çàì çààõäàà óõààíòàé þì áèëýý.

Бүтээлч даалгавар

“Алаг бяруу” эхийн гадаад дотоод холбоосыг ялган тайлбарлах.

Эхийг mongolhel/blogmn.net хаягаар орж үзээрэй

Хичээл №5Эхийн тухай бататгал хичээл

Ãîë ñýäýâòýé, õýðýã ÿâäàë, þìñ ¿çýãäëèéí òóõàé òºãñ ñàíààã èëýðõèéëñýí íèéëìýë á¿òöèéã ЭХ гэнý.

Öàãààí òóðóóíû ãîëûí õºâººíä èðëýý. Õàíãàéí íóðóóíààñ ýõ àâñàí ýíý öîâîî öýíãýã ãîëûí óðñãàëààñ óíàãà äààãàíû õºíãºí òºâºð㺺í ,õ¿¿õäèéí èíýýä,áîëæìîðûí æèðãýý ñîíñîãäîíî. Ò¿¿íèé çýðýãöýý ãîëûí õºâººíäºõ õóó÷èí õ¿ðýýíèé òóóðèíä ¿ëäñýí àìüã¿é ñ¿ìèéí ºí÷èí õîíõ ñàëõèíû àÿñààð õààÿà íýã õàíãèð æèíãýð õèéíý. Õàðèí Öàãààí òóðóóíû ãîë èäýð çàëóóõíààðàà àæýý. Óñ ãîë õ¿ðòýë õ¿í øèã çàëóó õºãøíèé ÿëãààòàé þì.Ñýòãýëä èéíõ¿¿ öàãààí äîëãèñ öàëãèóëàõ óóëûí ãîë øèã èäýð çàëóóãèéí öîã çàëü ¿ðãýëæ õºâºëçºí õººð÷ áàéäàã ñàí áîë þóòàé æàðãàë áèëýý. Õààíàõûí äàëàé òýíãèñýýñ èðýý þì áîëîî? ãýìýýð õàõèð äóóòàé äóí öàãààí öàõëàé øóâóóä Öàãààí òóðóóíû öîâîî äîëãèñûã ø¿¿ðýí öîéëîí íèñíý. Ñ¿ìèéí õîíõíû äóó,ãîëûí øóóãèàí,öàõëàéí õàøãèðààí á¿õýí ýðò ýä¿ãýýã ñàíààøðóóëàõ õºãæìèéí óÿíãàò íàéðàë áîëæ õîëõèä óðèàëàõ àæýý . (Ñ.Ýðäýíý)1.Ýõèéí ñýäâèéã îëîîðîé.

À.Áîëæìîðûí æèðãýýíèé òóõàé Â.ªí÷èí õîíõíû òóõàé Ñ.Ãîëûí óðñãàëûí òóõàé D. Öàõëàé øóâóóäûí òóõàé Å.Íàéðàë õºãæìèéí òóõàé2.Ýõèéí òóëãóóð ºã¿¿ëáýðèéã îëîîðîé.À.Ýðò ýä¿ãýýã ñàíààøðóóëàõ õºãæìèéí óÿíãàò íàéðàë áîëæ õîëõèä óðèàëàõ àæýý.Â.Äóí öàãààí öàõëàé øóâóóä Öàãààí òóðóóíû öîâîî äîëãèñûã ø¿¿ðýí öîéëîí íèñíý.Ñ.Õàíãàéí íóðóóíààñ ýõ àâñàí ýíý öîâîî öýíãýã ãîëûí óðñãàëààñ óíàãà äààãàíû õºíãºí òºâºð㺺í ñîíñîãäîíî.D.Ñýòãýëä óóëûí ãîë øèã èäýð çàëóóãèéí öîã çàëü ¿ðãýëæ õºâºëçºí õººð÷ áàéäàã áîë þóòàé æàðãàë áèëýý.Å.Àìüã¿é ñ¿ìèéí ºí÷èí õîíõ ñàëõèíû àÿñààð õààÿà íýã õàíãèð æèíãýð õèéíý3.Ýõ õýäýí öîãöîëáîðîîñ á¿òñýí áàéíà âý?À. “Öàãààí òóðóóíû…õàíãèð æèíãýð õèéíý.” “Õàðèí Öàãààí òóðóóíû ãîë…þóòàé æàðãàë áèëýý.” “Õààíàõûí

äàëàé òýíãèñýýñ…õîëõèä óðèàëàõ àæýý.”ãýñýí 3öîãöîëáîðÂ. “Öàãààí òóðóóíû …õàíãèð æèíãýð õèéíý.” “Õàðèí Öàãààí òóðóóíû ãîë…õîëõèä óðèàëàõ àæýý.”ãýñýí 2

öîãöîëáîðÑ. “Öàãààí òóðóóíû…æèðãýý ñîíñîãäîíî.”,“Ò¿¿íèé çýðýãöýý ãîëûí…èäýð çàëóóõíààðàà àæýý.” “Óñ ãîë

õ¿ðòýë…þóòàé æàðãàë áèëýý.” “Õààíàõûí äàëàé òýíãèñýýñ …õîëõèä óðèàëàõ àæýý.”ãýñýí 4 öîãöîëáîðD. “Öàãààí òóðóóíû…õîëõèä óðèàëàõ àæýý.” ãýñýí 1 öîãöîëáîðÅ. “Öàãààí òóðóóíû …þóòàé æàðãàë áèëýý.” “Õààíàõûí äàëàé òýíãèñýýñ…õîëõèä óðèàëàõ àæýý.” ãýñýí

2öîãöîëáîð

Ýõèéí ñýäýâ ãýæ þó âý?

Ýõèéí ãîë óòãûã ãàðãàõ ãýæ äýâø¿¿ëñýí àñóóäëûã ñýäýâ ãýíý.

Áàéäðàãèéí õàâüöàà ãîë çàìààñ ãîâèéí óóëñ ñ¿ìáýðëýí õàðàãäàíà. Ãîâü ðóó îðæ èðýõýä õàíãàéí õàâðûí õàâñàðãà øóóõèðàí øóóõèðñààð àðä õîöîð÷, õàðãàíà áóäàðãàíû ¿ç¿¿ð íîãîîðîí, óóëñ äóëààõàí öàðàéëàõ àæýý. Ãó÷ààä æèëèéí ºìíº Èõ, Áàãà, Àðö ãóðâàí Áîãäûí àð ºâðººð àíõ àÿëàí ºíãºðñíººñ õîéø ýíý óóëñûã õààÿàõàí ÷ ãýñýí õàðàõ ñàí ãýõ áîëæýý. Ýíý óóëñ ýëäâèéã ñýòãýí áîäîõûí õèøèã õ¿ðòýýæ áèëýý. Àÿí çàìààñ ãóÿà ãàíçàãàëæ èðýõ øèã ãóòàìøèã áàéõã¿é. Áàéãàëèàð óõààí çààëãàæ áîëîõ òóõàé áóþó õ¿í áàéãàëü õî¸ðûí õàðüöààíû òóõàé ñàíààøðàëààñ óõààí íýýãäýæ áîëíî ãýñýí èäýð çàëóóãèéí îéëãîëò àìüäðàëä èõ ë õýðýã áîëñîí øèã ñàíàãäàíà. Ãîâèéí ýíý ñàéõàí óóëñûã ç¿ãýýð ë ä¿ëèé äºìẠîðãèñîí õàä ÷óëóóíû îâîîðîë ãýýä ºíãºðñºí áîë Ìîíãîëûíõîî òºëºº ãýõ ç¿ðõýíä óÿàòàé èòãýë ñýòãýë ìèíü äóíäóóðõàí áàéõ ñàí áèçýý.1.Ýõèéí ñýäâèéã îëîîðîé.

À. Áàéäðàãèéí ãîëûí òóõàé Á. Ãîâü íóòãèéí òóõàéÂ. Õàíãàéí õàâñàðãàíû òóõàé Ã. Ãîâèéí óóëñûí òóõàé Ä. Õàðãàíà

áóäàðãàíû òóõàé 2.Ýõèéí òóëãóóð ºã¿¿ëáýðèéã îëîîðîé.

À. Áàéäðàãèéí õàâüöàà ãîë çàìààñ ãîâèéí óóëñ ñ¿ìáýðëýí õàðàãäàíà.Á. Ãîâü ðóó îðæ èðýõýä õàíãàéí õàâðûí õàâñàðãà øóóõèðàí øóóõèðñààð àðä õîöîðíî.Â. Ýíý óóëñ ýëäâèéã ñýòãýí áîäîõûí õèøèã õ¿ðòýýæ áèëýý.Ã. Õàðãàíà áóäàðãàíû ¿ç¿¿ð íîãîîðîí, óóëñ äóëààõàí öàðàéëàõ àæýý.Ä. Ãó÷ààä æèëèéí ºìíº Èõ, Áàãà, Àðö ãóðâàí Áîãäûí àð ºâðººð àíõ àÿëàí ºíãºðñºí.

3. Ýõ õýäýí öîãöîëáîðîîñ á¿òñýí áàéíà âý?À. “Áàéäðàãèéí õàâüöàà … äóíäóóðõàí áàéõ ñàí áèçýý” ãýñýí 1 öîãöîëáîðÁ. “Áàéäðàãèéí õàâüöàà … õàðàõ ñàí ãýõ áîëæýý”, “ Ýíý óóëñ ýëäâèéã … äóíäóóðõàí áàéõñàí áèçýý” ãýñýí 2 öîãöîëáîðÂ. “Áàéäðàãèéí õàâüöàà … äóëààõàí öàðàéëàõ àæýý”, “Ãó÷ààä æèëèéí ºìíº … äóíäóóðõàí áàéõ ñàí áèçýý”

ãýñýí 2 öîãöîëáîðÃ. “Áàéäðàãèéí õàâüöàà … õàðàõ ñàí ãýõ áîëæýý”, “Ýíý óóëñ ýëäâèéã … áîëñîí øèã ñàíàãäàíà”, “Ãîâèéí ýíý

ñàéõàí óóëñûã … äóíäóóðõàí áàéõ ñàí áèçýý” ãýñýí 3 öîãöîëáîðÄ. “Áàéäðàãèéí õàâüöàà … äóëààõàí öàðàéëàõ àæýý”, “Ãó÷ààä æèëèéí ºìíº … õèøèã õ¿ðòýýæ áèëýý”, “Àÿí

çàìààñ … áîëñîí øèã ñàíàãäàíà”, “Ãîâèéí ýíý ñàéõàí óóëñûã … äóíäóóðõàí áàéõ ñàí áèçýý” ãýñýí 4 öîãöîëáîð4.Ýõèéí íàéðóóëãûí òºðëèéã òîäîðõîéë.

À. Àëáàí áè÷ãèéí Á. Ýðäýì øèíæèëãýýíèé Â. ßðèàíûÃ. Ñîíèí íèéòëýëèéí Ä. Óðàí çîõèîëûí

Ýõèéí á¿ðä¿¿ëýã÷ õýñýã.

1.Öîãöîëáîð (õàìãèéí áàãà íýãæ)

Ãîë ñýäýâòýé, òóõàéí íýã õýðýã ÿâäëû㠺㿿ëñýí õýä õýäýí ¿éë ÿâäàë á¿õèé òºãñ ñàíààò á¿òýö

2.̺÷ëºã (õàìãèéí èõ íýãæ)

Íýã öîãö ñàíàà á¿õèé õýä õýäýí öîãöîëáîðîîñ á¿òñýí íèéëìýë á¿òýö

Ä.Ïàøêà “Óòàà”

Òºðñºí ãýðýýñ ìèíü ñóóíàãëàñàí

Àðãàëûí öýíõýð óòàà

Òºìºð çàìààð õóðäàëñàí

Ãàëò òýðýãíèé óòàà

¯éëäâýðèéí ÿíäàíãààñ áóðãèëñàí

ªòãºí öýíõýð óòàà

¯íýíäýý àëü íü ÷ ãýñýí

Í¿äýíä äóëààõàí õàðàãääàã

Îð÷ëîíãèéí ñàëõèíä çàìõàðäàã

Îëîí òºðëèéí óòààíààñ

Äàéí äàæíû óòàà ë

Äàõèàä á¿¿ ¿çýãäýã.

Ýõèéí ñàíàà

Ñýäýâ, ¿éë ÿâäëààð äàìæóóëàí çîõèîã÷îîñ óíøèã÷äàä îéëãóóëàõ, óõààðóóëàõûã çîðüñîí òýðõ¿¿ ñàíààã ýõèéí óòãà ãýíý. Ýõèéã óòãûí á¿òöýýð íü 4 àíãèëíà.

Ýõèéí ñàíàà

1. Òºðñºí ñàíàà: Çîõèîë áè÷èõ áîëñîí øàëòãààí, ñýäýö ñàíààã òºðñºí ñàíàà ãýíý.

2. Ãîë ñàíàà: Ýõèéí ñýäâèéã ¿éë ÿâäëààð ä¿ðñýëæ ä¿ãíýëò ãàðãàõûã ãîë ñàíàà ãýíý. Òóëãóóð ¿ãýýð èëýðíý.

Òóõàéí ýõýä çàéëøã¿é áàéõ æèíõýíý íýðèéã òóëãóóð ¿ã ãýíý.

3. Øèíý ñàíàà: Õýëíèé ä¿ðñëýõ õýðýãë¿¿ðýýð îíîâ÷òîé, óðàí ä¿ð ä¿ðñëýë,ñîäîí ñàíàà á¿òýýõèéã øèíý ñàíàà ãýíý. Ò¿ëõ¿¿ð ¿ãýýð èëýðíý. Òóõàéí ýõýä çàéëøã¿é áàéõ òýìäýã íýð, ¿éë ¿ãèéã ò¿ëõ¿¿ð ¿ã ãýíý.

4. Çîðüñîí ñàíàà: Çîõèîã÷èéí ¿çýë áîäîë, õ¿ñýë ñàíàà, ñýòãýëèéí õºäºë㺺í, ºí㺠àÿñ èëýðñíèéã çîðüñîí ñàíàà ãýíý. Çîðüñîí ñàíàà íü áàéìæ, ¿íýëýìæýýð èëýðíý.

Í.ªëçèéáàò “Õàâàð”

Õýâëèéäýý òèé÷èëñýí ÿðãóéã ýëãýí äýýðýý á¿¿âýéëæ õºðñò ãàçàð íÿëõàðíà. Í¿äýí áóëãèéí õºâººíºº í¿¿äëèéí øóâóó ¿äýëæ, óõàà àíãèðûí ãàíãàíààíä óñ ãîë ìýëìýðíý.

Òºðñºí ñàíàà

ßðãóé í¿äëýí, øóâóóä ãàíãàíàõ õàâðûí óëèðëûã õàðæ, ñîíñîæ ìýäýðñýí íü ýõèéã çîõèîõ ñýäýë áîëæýý.

Ãîë ñàíàà

Õàâàð, ÿðãóé, í¿¿äëèéí øóâóó, ãîë óñ ãýñýí òóëãóóð ¿ãñýýð ¿ðòýé á¿õýí ñî¸îëæ, àìüòàé á¿õýí òºëæèõ øèíý àìüäðàë èðæ áóé ñàíàà㠺㿿ëæýý.

Øèíý ñàíàà

ßðãóéã ýõèéí õýâëèéä òîíãî÷èõ õ¿¿õýäòýé, ãàçàð øîðîîã íÿëõ áèåòýé ýõòýé, áóëãèéã í¿äòýé, óñ ãîë óðñàõûã ìýëìýðýõòýé òóñ òóñ àäèëòãàí õ¿íø¿¿ëæýý.

Çîðüñîí ñàíààÁàéãàëü äýëõèéí ä¿ð òºðõ, õóâèðàë ººð÷ëºëòèéã õàðàõ áà ñîíñîõ ¿éëýýð íàðèéí ìýäýð÷, ò¿¿íä õýðõýí ÿàæ õàíäàæ áóé ñýòãýëèéí õºäºë㺺íèéã áîäèò áàéìæààð èëýðõèéëæýý.

Áàéìæ ãýæ þó âý?ªã¿¿ëýã÷ ýòãýýäýýñ òóõàéí ýõýä õ¿ñýë

ýðìýëçýë, ¿çýë áîäîë, ñàíàà ñýòãýãäýë, ñýòãýë õºäëºë áîëîí óã ç¿éëèéã õýðõýí ¿íýëæ áóé çýðãèéã áàãòààí ºã¿¿ëñíèéã áàéìæ ãýíý. Áàéìæèéã 4 àíãèëíà.

1. Áîäèò áàéìæ

2. Çàéëøã¿é áàéìæ

3. Áîëîëöîîò áàéìæ

4. ¯íýí ìàãàäëàëò áàéìæ

Áîäèò áàéìæÌýäýýëæ áàéãàà ç¿éë áîäèò ¿íýíèéã òóñãàíà.(¯íýíäýý, ¿íýõýýð, ¿íýí õýðýãòýý, ìýäýýæ, ìºí,íýýðýý, ìýäýýæ, ¿íäñýíäýý, ÷óõàìäàà, åð íü, åðººñºº, åð人, óã íü , óõààí íü, óã ÷àíàðòàà …)

Òîäîðõîé áîäèò áàéìæ (øóóä)

-Àõ õºäººíººñ èðëýý.

-Òàðâàãàò óóëûí îðîéãîîð õýñýã öàà áýë÷ýýðëýí ÿâíà.

-Çîîãèéí òàíõèìä õºë õºäºë㺺í áàãàññàí áàéâ.

Òîäîðõîéã¿é áîäèò áàéìæ (äàì)

- Àõ õîòîîñ èðæýý.- Óðüä øºíº áîðîî îðæýý.- Äîðæ îþóòàí þì áàéíà.- Õóëàí íàìàéã ìàðòààã¿é þì

áàéíà.

Çàéëøã¿é áàéìæÀëèâàà ¿éë õºäëºëèéã ýçýí áèå çàéëøã¿é ã¿éöýòãýõýýñ ººð àðãàã¿é òîõèîëäîëä èëýðíý. Ýðãýëçýõ òýýíýãýëçýõ áàòëàõ ¿ã¿éñãýõ óòãàòàé.(¸ñòîé, õýðýãòýé, çààâàë, çàéëøã¿é, ãàðöààã¿é, ÿàâ ÷, áîëîìæòîé, æàìòàé, ó÷èðòàé, ÿëàíãóÿà, ººð çàìã¿é, ººðèéí ýðõã¿é, çîõèíî, äîð õàÿàä, ººðººð õýëáýë, þóíû ºìíº, ç¿éòýé, ¸ñã¿é, åðºíõèé人)

Çàéëøã¿é- Çàëóó õ¿í òèéì ë áàéõ

¸ñòîé.- Áèëãèéí òîîëëûí õàâðûí

òýðã¿¿í ñàðûí øèíèéí íýãýíä õàâðûí óóð îðíî.

- ªíººäºð ìîãîé æèëòýé õ¿í õÿíàìãàé áàéâààñ çîõèíî.

Çàéëøã¿é áóñ

- Òýä ºíººäºð èðýõ ¸ñã¿é.- Ýñãèé õèéõ ãàçàð íîõîé

õýðýãã¿é.- ªº, ÷è áàÿðëàæ ìààñàéõ

õýðýãã¿é, áè ÿàð÷ áàéíà.

Òîãòâîðòîé- Õ¿íä îéëãîãäîõîîð

þìûã òýð áè÷÷èõýæ äºíãºíº âèé.

-Òèéì òèéì, ìýäíýý ìýäíý, ò¿¿íòýé áè óóëçàæ ÷àäíà.

Òîãòâîðã¿é- Àðàé õýäýí îéìñ

èë¿¿ ýëýýñýí áîëîõîîð Äîðæ ýõýëæ äóóãàðìààð þì.

- Çóíòàé çóäòàé õîðâîîä Çóóãààð íàñëààä

ìºíõðºõã¿é

Áîëîëöîîò áàéìæÕýðýãæèí áèåëæ áîëîõ áàéäàë øèíæèéã àãóóëíà. Òºñººëºõ, òààìàãëàõ, áàðàãöààëàõ, ñîíãîõ, ¿íýëýõ óòãàòàé. (áîëîëòîé, ìàãàäã¿é, çàâøààíààð, àøã¿é, ÿäàõäàà, àðãàã¿é, áàðàõã¿é, ñºõººã¿é, ýãýýòýé ë, õ¿÷ðýõã¿é, ýðõòýé, ìýäýøã¿é,)

¯íýí ìàãàäëàëò áàéìæ

Èòã¿¿ëæ ¿íýìø¿¿ëýõ, çºâøººðºõ, õîðèãëîõ óòãàòàé. (ÿðèàíã¿é, ìàðãààíã¿é, ýðãýëçýýã¿é, äàìæèãã¿é, èëýðõèé, ìàÿãòàÉ, ÿíçòàé, àÿñòàé, õàðàìñàëòàé íü, áèç, áèø, ìèíèéõýýð, ÷èíèéõýýð, îëíû õýëýëöýõ íü, ÿã õóíà)

Á¿ðýí - Çàëóó ýì÷ Ï¿ðýâ ãýðëýýä

óäààã¿é áàéæýý. - Çà àøã¿é, ¿¿ãýýð ë ëàâ

ÿâñàíã¿é.- Õàðèí ýíý æèëèéí ¸îçîîð áîë

ÿãã¿é èõ öàñ óíàõ íü ýý.

Á¿ðýí áóñ

- Äàðãà äààðààä ñýðñýí áîëîëòîé.

- Ýíý ÷èíü îðîñ õ¿í þì óó?- Òýãæ òààðíàà, íàäààñ ãàíö

íýã ä¿¿ áàéõ ó÷èðòàé.

Ýõèéí á¿òýö ýõëýëÀ. ÀÃÓÓËÃÛÍ ãîë òºãñãºë

áè÷èëÁ. ÕÝËÁÝÐÈÉÍ àâàðãà

Ìýðãýí õýðýý Íýã õýðýý óíäààñààä óñ ýðýí ÿâòàë óñòàé ëîíõ òààðàëäæýý. Ãýòýë ëîíõíû õ¿ç¿¿ íü óðò òóë óñûã óóæ ÷àäñàíã¿é. Õýðýý ýíý ëîíõòîé óñûã ÿàæ óóäàã áèëýý ãýæ áîäîí áîäñîîð íýã àðãà îëæýý. Õàéð ÷óëóóã íýã íýãýýð íü çóóæ àâ÷ðààä ëîíõîíä õèéâ. Ëîíõòîé óñ áàãà áàãààð äýýøèëñýýð óäàëã¿é áÿëõàí ãàðàâ.

Õýðýý ëîíõòîé óñíààñ õàíàòëàà óóñàí ãýíý.

Çîõèîìæèéí õýâ ìàÿã

Õ¿¿ðíýìæÀëèâàà õýðýã ÿâäëûã öàãèéí äàðààëëààð öóâóóëàí ºã¿¿ëýõ íàéðóóëáàðûã õýëíý

Òîî÷èìæÒîäîðõîé õ¿í áà þìñ ¿çýãäýë ãàçàð îðíû äîòîîä ãàäààä òºðõ áàéäàë øèíæ ÷àíàðûã òîäîðõîéëîí ä¿ðñýëñíèéã õýëíý.

Ýðãýö¿¿ëýìæßìàð íýã ç¿éëèéí òàëààð áóñäàä èòã¿¿ëæ ¿íýìø¿¿ëýõ, ç¿é òîãòëûã áàòëàí ä¿ãíýëò õèéõ çîðèëãîòîé õýâ ìàÿãèéã õýëíý.

ÒàéëáàðëàìæÕýðýã ÿâäëûí ìºí ÷àíàð ó÷èð øàëòãààíûã òàéëáàðëàí ìýäýýëýõ çîðèëãîòîé çîõèîìæèéí õýâ ìàÿãèéã õýëíý.à. áîäèò áàðèìò áà òîîöîî ñóäàëãààíä ñóóðèëñàí á. øàëòãààí ¿ð äàãàâðûí õîëáîî õàìààðëûã òîäîðõîéëñîí.â. îíöëîí ÿëãàæ òîäîðõîéëñîí

Íàéðóóëáàð

Íàéðóóëáàðûí çàãâàð

øèíæ

øèíæ

øèíæ

¿éë ÿâäàë

¿éë ÿâäàë

¿éë ÿâäàë

àñóóäàë áîäîìæáîäîìæ

áàðèìò ¿çýë áîäîëáàðèìò

Á.Ðèí÷åí “Сàð”Öîîõîð øàð ñàðàí ÷àâãàíö

Öîîðõîé ¿¿ëýí äýýëýý õýäðýýä

Òóÿàí öàãààí òàÿãàà òóëàí

Òóãàë îëîí îäîí ñ¿ðãýý òóóâ.

¯¿ëýí íîîðõîé äýýëèé íü íîîëîí

¯åýë õºâã¿¿í ñàëõè ¿ëýýí íààäàâ.

Áàÿí Áîëäûí íàñ íü äº÷ººä, òîëãîé íü õàëçàí, ãýäýñ íü á¿ä¿¿í, ñàõàë íü áèò¿¿, í¿ä íü óëáàð, çàí íü òºâ áîëîâ÷ çàëü íü èõ áîëîëòîé. Ò¿¿íèé ýõíýð Äýæèä íàñ äº÷ õýð, ààø çàí õóðäàí, ¿ã õýë øèð¿¿í, ñàíàà ñýòãýë ñàéíã¿é, ýä þìàíä õàðàì÷ áèëýý.

Óäààí óíòàõ õîðòîé. Õýò óäààí óíòäàã õ¿íèé íàñ 15 õóâèàð áîãèíîñäîãèéã Àìåðèêèéí õîðò õàâäàðòàé òýìöýõ íèéãýìëýã òîãòîîæýý. Ýðäýìòýä ñàÿ ãàðóé õ¿í äýýð ñóäàëãàà ÿâóóëñíààð èéì ä¿ãíýëòýä õ¿ðñýí áàéíà. Ñàí Äèåãî õîòûí ýðäýìòäèéí òîãòîîñíîîð õ¿í 7 öàã óíòàæ áàéâàë õàìãèéí óðò íàñàëäàã ãýíý. Èõ óíòàõ íü áàãà óíòàõààñ èõ àþóëòàé ãýíý. Õàðèí õîíîãò 4-ººñ áàãà öàã óíòâàë ýð¿¿ë ìýíäýä àþóë ó÷ðàõ ìàãàäëàë ºñäºã. Íîéð õóëæèõ íü àìüäðàëûã áîãèíîñãîäîãã¿é áîëîâ÷ ñýòãýë ñàíàà õÿìðàõ, áèåèéí ýñýðã¿¿öëèéã áóóðóóëàõ ìóó íºëººòýé ãýíý.

Óäà

àí ó

íòàõ

õîðò

îé

Ä.Áàòáàÿð “ĺðâºí áýðõ”

Ìîðü, òýìýý, õîíü, ÿìàà äºðºâ àëãàíä ìèíü ÿàãààä áàãòàõã¿é áàéâ õýìýýí ñàíààíäàà øèâøèí äºðâºí øàãàéã îðõèõóéÿà ìîðü áóóëãàõ ãýõýä áóóäàã òýìýý ýñ áóóíà. Îðõèõ á¿õýíä áóóäàã õîíü õ¿ðòýë îðîîëíî. Áºãöºãºíä õ¿ñýýä áóóäàãã¿é èæèë áóóí õÿñíà.

ªâºë, õàâàð, çóí, íàìðûã íýãýí ìº÷èä ¿çüå ãýñýí øèã îðü çàëóó íàñíû õàéð, èäýð öàãèéí áÿð, íàñíû áóóðàë óõààíûã ýä¿ãýýäýý ýäýëüå ãýñýí ìýò äºðâºí øàãàé íàìàéã çîâîîíî.

Ýõèéí õóâèðãàë

òîíãîðãîõíýãæèéí áàéð

ñýëãýõ

äýëãýð¿¿ëýõíýãæ íýìýõ

õóðààõíýãæ õàñàõ

ñàëààëàõíýãæ ñîëèõ

Эхийн утга санааг сайтар уншиж ойлгосны дараа тулгуур үгсийг олж, гол санааг гарган ярьж бичихийг эхийг хураах гэнэ. Хэрэг явдлыг цөөн үгээр илэрхиилнэ гэсэн үг.

Үг, өгүүлбэр, цогцолбор бүрийн утга санааг тодотгон өргөжүүлж ярьж бичихийг эхийг дэлгэрүүлэх гэнэ. Хэрэг явдлыг дэлгэрэнгүй тодорхой илэрхийлнэ гэсэн үг.

Эхийн доторх үг өгүүлбэр цогцолборын байрыг өөрчлөх, сэлгэх зэргээр хувиргахыг тонгоргох гэнэ. Ингэж хувиргахад эхийн утга санаа төдийлөн өөрчлөгдөхгүй.

Эхийн бичлэгийн хэлбэрийг (үргэлжилсэн зохиолыг, яруу найргийн хэлбэрээр, яруу найргийг үргэлжилсэн үгээр) солих, нэг утга санааг хэлний өөр нэгж, хэлц бус нэгжийг хэлц нэгжээр илэрхийлэхийг салаалах гэнэ.

Хураах нь:Эрт цагт эмгэн өвгөн хоёр, хоёр хүүтэй юмсанжээ. Хоёр хүү нь эцэг эхийн ачийг умартан, үргэлж жаргал цэнгэл хөөн амьдардаг байжээ. Тэр хоёр эцэгт нь тулам дүүрэн алт байгааг сонсоод эцэг эхээ асарч байгаад өөдлүүлжээ. “Эхийн санаа үрд, үрийн санаа ууланд” гэдэг энэ ажгуу.

Дэлгэрүүлэх нь:Эрт урьд цагт эмгэн өвгөн хоёр, хоёр хүүтэй юмсанжээ. Хоёр хүү нь эр бие өсч алс газар айл гэр болон суудаг байж. Өвгөн эмгэн хоёр нас өндөр болж, үрийн ачлал арга буюу хэрэг болоход хоёр хүү нь жаргал хөөн ирсэнгүй. Эцэст нь хоёр хүүгээ дэргэдээ байлгах арга ухаан олж гэнэ. Эцэг нь хоёр тулманд дүүрэн чулуу хйигээд хүмүүст “Хоёр тулам дүүрэн алт оллоо” хэмээн цуурхал тараажээ. Хоёр хүү нь тэр сургаар эцэг эхдээ ирж, сайхан асарч байгаад өөдлүүлж гэнэ. Тэд эцэг эхээ оршуулсны дараа хоёр тулам алтаа авах гээд задалбал дүүрэн чулуу байжээ. Ийнхүү “Эхийн санаа үрд, үрийн санаа чулуунд” гэсэн үг гарчээ.

Тонгоргох нь:“Эхийн санаа үрд, үрийн санаа ууланд” гэсэн хэлц үгийн учир нь: Эрт цагт хоёр хүүтэй эмгэн өвгөн хоёр байжээ. Хоёр хүү нь эцэгтээ байгаа хоёр тулам алтыг авахын тулд л эцэг эхээ сайхан гэгч асарч байгаад өөдлүүлж гэнэ. Харин тулманд нь алт биш чулуу байжээ. Учир нь тэр хоёр нь эр бие өсч, алс хол айл гэр болон сууж, жаргал цэнгэл хөөн эцэг эхээ ор тас мартсан байжээ. Эцэг нь хоёр хүүгээ дэргэдээ байлгах гэж “Алт оллоо” хэмээн худал цуу тараасан аж.

Салаалах нь: Эцэг эх нь ач үрээ хэдий асравчЭцэст ач үр нь тэр мэт асрах нь цөөн.Эцэг эх нь хүүхдээ асарч өсгөсний хойноЭцэг эхийн өтлөх цагт үр хүүхэд нь зовоох ч бий.

Ýõèéí ¿éëäýã÷¯éë áà õýðýã ÿâäëûã á¿òýýã÷ àìüòàé, àìüã¿é þìûã ýõèéí

¿éëäýã÷ ãýíý.

à.Áîäèòîé

Ýðõèí- ¿éëèéí èäýâõòýé ñàíàà÷ëàã÷ ýçýí, õ¿ñýë çîðèëãîî ã¿éöýëä¿¿ëýã÷, á¿õíèéã ººðòºº ýðõøýýñýí áàéíà.

ªðòºí -ýðõèí ¿éëäýã÷èéí õ¿ñýë áîëñîí ç¿éë.

Õ¿ëýýí-ñàéí á¿õíèéã õ¿ðòýí õ¿ëýýí àâàã÷ áèå.

á.Õèéñâýð

Ѻðºí-àëèâàà ç¿éëèéã ñºðºí çîãñîã÷

Ýäëýí-¿éë ÿìàð áàéäàëòàé áàéãààã áèåýð ýäëýã÷

Õýðýãëýí-¿éëèéã ã¿éöýòãýõýä çýâñýã õýðýãë¿¿ð áîëãîí àøèãëàæ áóé þì.

Á¿òýýí-¿éëèéí ¿ð ä¿íä ¿¿ñýí áèé áîëñîí ç¿éë

Äàëàéí óñ äàññàí ãàçðàà äóðààðàà òîíãî÷èæ áàéæýý.Õàðèí òýãòýë íýã ºäºð óñ òýíãýðò ãàðàõ þìñàí ãýäýã òýíýã áîäîëä àâòæýý.Èíãýýä ãàëûã òóñ áîëîî÷ ãýâ.Ãàë ò¿¿íèéã øàòààì õóðö äºëººðºº í¿äýíä ºðò캺ðã¿é óóðûí äóñàë áîëãîñîíä òýð íü àãààðààñ õàâüã¿é õºíãºí áàéëàà.

Õàëóóí óóð äîðõíîî äýýøýý äýãäýæ, àãààðûí õàìãèéí ºíäºð, õàìãèéí õ¿éòýí äàâõðààíä ãàð÷ýý.

¯¿ëíèé öààíà äýýøýý õººðñºí äóñàë , äóñàë óóð äàãæèí ÷è÷èð÷ ýð¿¿ àì íü ýâëýõã¿é òýñ õºëäæýý. Äóñëóóä äóëààöàõ ãýõäýý áèå áèåäýý íààëäàæ àãààðààñ àðàé õ¿íä áîëæ äîðõíîî åðäèéí áîðîî áîëîí ãàçàðò óíàæýý.

Óñ àëäàð íýð ãîðèëæ òýíãýðò õººðñºí àâ÷ òýíäýýñ òèéíõ¿¿ õººãäºí áóóæýý.

Àíãàñàí ãàçàð òýðõ¿¿ áîðîîã ãàíö äóñàë ¿ëäýýëã¿é çàëãèæ îðõèëîî.

Èíãýýä óñ ãóàé óóæèì äàëàéäàà áóöàæ î÷èõîîñîî óðä ãàçðûí õºðñíºº óäòàë ÿëàà ýäýëæ ñóóñàí ãýäýã.

ÓÑ

1.Ýðõèí ¿éëäýã÷- óñ2. Õýðýãëýí ¿éëäýã÷-ãàë3. Õ¿ëýýí ¿éëäýã÷-óñ4. Á¿òýýí ¿éëäýã÷- óóðûí äóñàë, ìºñ, áîðîî, óñ5. ªðòºí ¿éëäýã÷-àãààðûí äàâõàðãà6. Ѻðºí ¿éëäýã÷-àãààðûí äàâõàðãà, ãàçàð 7. Ýäëýí ¿éëäýã÷- óñ

Ýõèéí ìýäýýëëèéí á¿òýö Äýâñâýð- Àëèâàà ýõèéí ñóóðü áîëîí õóó÷èí ìýäýýëëèéã àãóóëñàí õýñãèéã õýëíý.

Îíöîëáîð -Àëèâàà ýõèéí õóó÷èí ìýäýýëëèéã òîäîñãîí ºã¿¿ëñýí øèíý ìýäýýëëèéã õýëíý.

Ä.Íàöàãäîðæ"Õóó÷èí õ¿¿"

պ人ãèéí áàéäàë øàëäàð áóëäàð, öàãèéí óëèðàë îðîî áóñãàà, ýëñòýé øàíä áóòòàé öàéäìûã äàãàæ õààÿà íýã õàð ãýðýýñ óòàà ñóóíàãëàíà.

ĺðâºí ç¿ã öýâ öýëèéí óéòãàðòàé öàãààí óíèàð òóíàíà. Çóíû ë¿ãõèéì õàëóóí ýñãèé ãýðèéã øàðæ ìàë÷èí õ¿íèé ñýòãýëèéã áóõèìäóóëíà.

Àéëûí õàÿàãààð ¿õðèéí áààñ ¿ðãýëæèëæýý. ¯¿ãýýð ò¿¿ãýýð õýäýí òóãàë îîäîãíîí äàâõèíà.

ÄÝÂÑÂÝÐ

ÎÍÖÎËÁÎÐ

1öîãöîëáîð

1öîãöîëáîð

1öîãöîëáîð

ìº÷ëºã