eğitim yönetimi teftişi ve planlaması tezsiz yüksek lisans...

Eğitimde Denetim İle İlgili Kavramlar, Denetimin Tarihsel Gelişimi Ünite 1

1

EĞİTİM DENETİMİEğitim Yönetimi

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN

2

Ünite 1

İçİndekİler1.1. DENETIMIN TANIMI .................................................................................................................. 31.2. EĞITIMDE DENETIMIN ÖNEMI ............................................................................................... 5

1.2.1. Denetimin Gerekliliği .......................................................................................................................................... 61.2.2. Denetimin Amaçları ............................................................................................................................................. 6

1.3. DENETIMIN TARIHSEL GELIŞIMI ............................................................................................. 61.3.1. Dünyada Denetimin Tarihsel Gelişimi .......................................................................................................... 61.3.2. Türk Eğitim Sisteminde Denetimin Tarihsel Gelişimi ............................................................................. 8

1.4. KAYNAKÇA ..............................................................................................................................13

EĞİTİMDE DENETİM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR VE DENETİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN


3

Yönetim süreçlerinden biri olan denetim, yönetimin var oluş sebebinin gerçekleşme düzeyini belirleme yani amaçlara ulaşma derecesinin kontrolü için yapılır. Yönetimin olduğu her alanda denetim vardır. Denetim sadece yönetimin başarısını ortaya koymaz, aynı zamanda yönetimi daha iyi bir yönetim için teşvik eder.

Denetim, evrensel bir değer olarak, tüm sistemlerde bir alt sistem ve yönetim süreçlerinde bir öğe olarak yer almaktadır. Türüne, amacına, kuruluşuna bakılmaksızın tüm örgütler denetimsiz çalışamaz (Başaran, 1993). Dolayısıyla örgütler var olma nedeni olan amacının gerçekleştirme derecesini sürekli olarak bilmek ve izlemek durumundadır. Eğitim sisteminin belirlenen amaçlar doğrultusunda işleyebilmesi ve kendini değişen ve gelişen koşullara uyarlayabilmesi için tutarlı ve işlevsel bir denetim sistemine sahip olmasına gerekir. Denetimle, eğitimin amaçlarına ne derece ulaşıldığı, ulaşılamadıysa kırılma noktalarının nerelerde yaşandığı ve eğitim öğretimin geliştirilmesi için yapılması gerekenler saptanmaya çalışılır. Bu anlamda denetim örgütlerin de-vamlılığını sağlamaları konusunda önemli bir işleve sahiptir (Gündüz, 2012).

1.1. DENETIMIN TANIMIEğitim hizmetlerinin denetlenmesinde sıkça kullanılan iki terim vardır. Teftiş ve denetim. De-netim sözlük anlamının aksine anlam bakımından uygulamada teftiş ile ifade edilen görevlerin bir kısmını kapsamamaktadır. Örneğin soruşturma yapma denetleme kapsamına konulamaz. Denetim; örgütün beklenen başarı ölçütlerine ne ölçüde ulaştığını saptamak üzere, bu ölçüt-lerle yapılan işlerin karşılaştırılması, yapılan işlemlerin örgütsel amaçlara, yönetsel kurallara ve hukuka uygunluğunun araştırılması şeklinde TODAİE tanımlamaktadır (Altunya, 2014).

Denetimin değişik yazarlarca değişik tanımları yapılmıştır. Ekonomik ve mekanik sistemlerde çoğunlukla kontrol adı altında yürütülen çalışmaların yapılış şekli, kullanılan alet, araç, gereç ve ölçü birimleri, standartlar ve formların şekilleri ve biçimleri belirlenmiş olduğundan denetim süreci açık olarak tanımlanabilir (Taymaz, 2013). Denetim eğitim ve öğretim çalışmalarının yü-rürlükteki yasa, tüzük, yönetmelik ve genelgelere göre yapılıp yapılmadığının incelenmesi, yok-lanması ve soruşturulması işidir (Oğuzkan, 1993. Akt. Altunya, 2014). Ancak eğitim gibi sosyal sistemlerde denetim için yapılacak tek bir tanım oldukça zor olduğu gibi kavram karışıklıklarına neden olabilir. Genel olarak tanımlara bakıldığında ortak noktaların çoğunlukta olduğu görül-mektedir.

Denetim, kamu yararına davranışları kontrol etme süreci; örgütsel eylemlerin kabul edilen amaçlar doğrultusunda saptanan ilke ve kurallara uygun olup olmadığının anlaşılması süreci; durumu belirleme, değerlendirme, düzeltme ve geliştirme öğelerinden oluşan etkinlikler bütü-nü tanımları yapılmıştır (Taymaz, 2013, s.1; Aydın 1993,s.1; Başar 2004 s.148).

Daha önceleri durum saptama ve raporlama işi olarak görülen denetim, çağdaş anlayışta dü-zeltme ve geliştirme işini de kapsamına almıştır. Düzeltme ve geliştirme etkinlikleri ile değerlen-dirme sonucunda ortaya çıkan eksikliklerin tamamlanması, yapılan yanlışlıkların düzeltilmesi, amaç ve planlardaki sapmalardan dönülmesi, daha iyi süreç ve sonuçlara ulaşılması hedeflenir (Başar, 2000). Düzeltme ve geliştirme etkinlikleri uygulanmadıkça sadece durumu saptama ve

Eğitim Denetimi

4

raporlama, kuruma faydadan çok zarar verecektir. Okul amaçlarının gerçekleşme derecesi, top-lumun geleceğini belirleyen okulla ilgili her durumun düzeltilip geliştirilmesini zorunlu kılmak-tadır.

Aydın (1993) denetimi, örgütsel eylemlerin kabul edilen amaçlar doğrultusunda saptanan ilke ve kurallara uygun olup olmadığının anlaşılması süreci olarak; Taymaz (2013) denetimi, ku-rumda çalışan personelin görevlerini yapma şekillerini gözlemek, hataları ve eksikleri ortaya koymak, bunları düzeltmeleri için gerekli önlemleri almak, sorunları çözümlemede yenilikleri tanıtmak, yöntemleri geliştirmelerini sağlamak olarak; Rue ve Byars (1990) denetimi, örgütün amaçlarını gerçekleştirmeye olumlu şekilde katkıda bulunmaları için, çalışanları teşvik etmek olarak; Sullivan ve Glanz (2000) ise denetimi, öğretimi geliştirmek ve öğrenci başarısını arttır-mak amacıyla, öğretmenleri eğitim zeminine dâhil etme süreci olarak tanımlamaktadırlar. Bu bağlamda eğitimde denetimi, süreci kontrol ve geliştirme olarak tanımlamak da mümkündür (Gündüz, 2012).

Bu bölümde ve diğer ünitelerde kavram karışıklıklarına neden olmamak için teftiş yerine de-netim, müfettiş yerine denetçi-denetmen kavramları kullanılacaktır. Bazı kaynaklarda teftiş ile denetimin farkı olmadığı ve birbirlerinin yerine kullanılabileceğini belirtmektedirler. Başar (2000) denetim ve teftiş sözcükleri arasındaki tek farkın teftiş sözcüğünün Arapça bir kavram olduğunu belirterek ikisinin de düzeltme-geliştirme amaçlı etkinlikler bütünü olarak tanımla-mıştır. Taymaz (2013) ise teftiş sözcüğünün Arapça bir kavram olduğunu inceleme, araştırma, soruşturma, kontrol ve muayene etme anlamına geldiğini, eğitim denetimi anlamında ise teftiş için, denetim, denetleme, kontrol, inceleme, soruşturma, irşat, tetkik, tahkik, tahkikat, muayene, muhakabe kavramlarının kullanıldığını, müfettiş için ise; denetçi denetmen, muin, muhakkik, kontrolör ve murakıp sözcüklerinin kullanıldığını belirtmiştir. Bursalıoğlu (1987) teftişi, kamu ve kurum yararına insan davranışlarını kontrol etme olarak tanımlamış aynı tanım denetim için de farklı kaynaklarda kullanılmaktadır. Bu bağlamda teftiş kavramı yerine bu dersin tüm ünitele-rinde denetim kavramı kullanılacak ve teftiş ile denetim ayrımına girilmeyecek her ikisi de aynı anlamda kullanılacaktır.

Önceleri farklı amaçlarla, farklı şekillerde uygulanan ve algılanan eğitim denetimi, çağdaş geliş-meler ışığında ve bilimsel çevrelerde, amacı eğitimle ilgili her işin düzeltilmesi ve geliştirilmesi olan etkinlikler bütünü olarak tanımlanmakta ve algılanmaktadır (Başar, 2000). Bu anlamda de-netim faaliyetlerinde hem süreci kontrol hem de rehberlik vardır. Süreci yalnız kontrol etmek veya rehberlik etmek gibi işletmeye kalkmak süreci eksik bırakır.

Çağdaş denetim anlayışı, öğretmenlerin hâkim olduğu alanları belirlemek, onların işlerini daha iyi yapabilmesi için, mesleki rehberlikte bulunmak, sistematik gözlemle analiz etmek, onları profesyonel kişiler olarak görmek ama yardıma ihtiyaçları olacağını kabul etmek ve öğretim sürecini dikkate alarak, öğretmen başarısını değerlendirmektir (Hedges, 1989). Bu bakımdan denetim, işleyen süreci kontrol ederek, süreçteki sapmaları düzelterek ve süreci geliştirerek ör-gütlerin sağlıklı olarak yaşamasına yardımcı olur.


5

1.2. EĞITIMDE DENETIMIN ÖNEMI Denetim, bir örgütün yönetiminde birinci derecede önemlidir ve örgütün amaçlarını gerçek-leştirmeye olumlu şekilde katkıda bulunmaları için, çalışanları teşvik etmekle ilgilenir (Rue ve Byars,1990, s. 6). Eğitimin amaçlarının ne derece gerçekleştirildiğinin, verilen emek ve yapılan harcama ile elde edilen sonuçların denk düşüp düşmediğinin tespit edilmesi için denetime yer verilmesi gerekir (Sağlamer,1975,s.8–10). Ayrıca, denetim bir örgütün termometresi olarak ka-bul edilebilir. Sistemin aksaklıkları, yanlışlıkları ve noksanlıkları denetim ile ortaya çıkarılır (Altı-parmak ve diğerleri,1999, s.166).

Gündüz (2012) eğitimde denetimin önemini üç ana başlıkta incelemiştir. Bunları (1)işgöreni ge-liştirme, (2)örgütü geliştirme ve (3)eğitim öğretimi geliştirme olarak sıralamıştır. Çağdaş dene-tim anlayışı, denetimi eğitim işgörenlerinin mesleksel gelişmelerini teşvik eden, onları eğiten ve değerlendiren bir sosyal süreç olarak görür. Süreçte işgörenlerden belirlenen amaçlara uygun davranış geliştirmeleri beklenir. Ne var ki, işgörenler görevlerini yaparken, yeterliklerine, birey-sel eğilimlerine, örgütün içinden ve dışından gelen etkilere göre görevlerinin gerektirdiğinden değişik eylem ve işlemlerde bulunabilirler (Başaran, 1982 s. 104). Bu davranışlar çoğu kez bilgi yetersizliğinden kaynaklı olarak ortaya çıkabilmektedir. Çağdaş ve bilimsel denetim anlayışına göre denetim, sadece kontrol amaçlı değil, aynı zamanda sistemi ve eğitim öğretim sürecini geliştirmek amacıyla yapılır (Lee, 1998, s.87). Denetimin süreci geliştirme işlevi, denetim süre-cinin olmazsa olmaz bir parçası olarak varlığını korumak durumundadır (Açıkgöz, 1990, s.168). Denetim yoluyla kurum amaçları daha iyi anlaşılır, prosedürler izlenir, amaçlara ulaşılamadığı durumlarda da gerekli önlemler alınır (Seçkin,1991, s. 201). Böylece örgütler varlıklarını sağlıklı bir şekilde sürdürme ve çağın gereklerine uygun geliştirme olanakları da yaratırlar. Eğitim sis-teminin etkili ve verimli olarak çalışabilmesi için eğitim öğretimin belirlenen amaçlara uygun olarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Eğitim öğretimin belirlenen amaçlara uygun olarak gerçekleştirilip, gerçekleştirilmediğinin belirlenebilmesi için sistemin kontrol edilmesi gerek-mektedir. Buradaki kontrolün amacı, eğitim ve öğretimin geliştirilmesini sağlamaktır. Bu nok-tada denetim, öğrenme- öğretme ortamının analizini ve ortamın değerlendirilmesi yapma ve sürecin geliştirilmesini sağlama işlevlerini üstlenmiştir.

Uluğ’a (2004) göre, denetimin iki tür etkisinden söz edilebilir. Bunlardan biri yönlendirici etki, ikincisi ise, düzeltici etkidir. Yönlendirici Etki: Teftişin varlığını hissetmek. Burada teftiş adına hiçbir iş yapmanıza gerek kalmaz. Teftişin olacağını hissetmek, görevlerin eksiksiz yerine getiril-mesi anlamını doğurur. Dolayısı ile teftiş süreci işletilmeden elde edilen bir sonuçtur. Düzeltici Etki: Sistemin normlarla uyumlu halde çalışması içindir. Bunun için de teftiş sürecinin işletilmesi gerekir.

Teftiş, işleyen süreci kontrol ederek, süreçteki sapmaları düzelterek ve süreci geliştirerek örgüt-lerin sağlıklı olarak yaşamasına yardımcı olur. Amacı, sistemi daha iyi çalışır hale getirmek olan teftiş, verimlilik ve etkililik üzerinde büyük bir pay sahibi olduğu kuşkusuzdur. Teftiş birimi, eği-tim kurumlarının amaç, hedef ve ilkeler doğrultusunda etkin ve verimli çalışmalarına rehberlik etmek, kurumlar arasında eşgüdümü sağlamak ve işbirliğini geliştirmek, değerlendirmek gibi işlevleri de yerine getirmektedir.

Eğitim Denetimi

6

1.2.1. Denetimin GerekliliğiDenetim gerekli midir? Denetim yapılmadığında neler olur? Denetimi zorunlu kılan sebepler aşağıdaki şekilde sıralanabilir:1. Devlet kurumlarının yaptığı işle orantısız bir şekilde genişleme eğilimine engel olma2. Bürokrasi mensubu kişilerce, kamuoyunun eleştirilerinin dikkate alınması3. Devlet memurlarının hukuki metinlerin keyfi yorumlamalarını önleme4. Bürokratların ilgili makamları kişisel çıkarları için kullanmalarına engel olma5. Bürokratların otoriter ve tek başına söz sahibi olmalarının önüne geçme

Denetim olmadığında kamu kurumları gittikçe büyüyebilirler. Bunlar yapılırken bazen yürürlük-teki mevzuatın dışına çıkılabilir. Kurumlar görev alanların genişletebilirler. Kurumlarda çalışanlar otoriter bir tavır takınabilirler. Bütün bunların önüne geçmek için denetim gereklidir. Denetim kamuoyunun kamuya olan güvenini de artırır.

1.2.2. Denetimin AmaçlarıDenetimin temel amacı, örgütün amaçlarının gerçekleştirilme derecesini saptamak, daha iyi sonuç alabilmek için gerekli önlemleri almak ve süreci geliştirmektir (Aydın,1993). Tompkins (1955) eğitimde denetimin amacını; eğitimde ehliyetli ve öğrencilerle şahsi münasebeti teka-mül ettirmek için öğretmenlere yardım etmek ve öğretmenler arasında bir işbirliği ruhu yarat-maktır. İyi bir denetim öğretmenlerin toplu olduğu kadar teker teker de gayret göstermesini gerektirir. Denetim öğretmenler ve denetim elemanınca dikkatlice paylaştırıldığında denetimin muvaffak olması daha fazladır (Akt. Alyunya, 2014).

Denetimin amaçlarını (Wanzare ve Costa, 2000) eğitim-öğretimi geliştirmek, personel gelişimi-ni teşvik etmek, öğretmenlerin öğretme yeteneklerini geliştirmeye yardımcı olmak, öğretmen-lerin yeni öğretim tekniklerini güvenli ve destekleyici bir çevrede denemelerini sağlamak, insan ilişkilerini desteklemek, öğretmen motivasyonunun artmasını sağlamak, öğrencilerle öğretme-öğrenme metodundaki en iyi sonuçları elde etmek için izlemek, öğretmenler ve müfettişler için öğrenme-öğretme yöntemini diğer profesyonellerle ortak araştırma yoluyla anlamalarını sağla-mak için bir sistem kurmaktır. Teftiş resmi anlamda yukarıdaki amaçları gerçekleştirirken, gayri resmi anlamda, sisteminin varlığını koruyucu, düzeltici ve disipline edici birçok gizli işlevi de yerine getirmektedir.

1.3. DENETIMIN TARIHSEL GELIŞIMI

1.3.1. Dünyada Denetimin Tarihsel GelişimiDenetim, tüm sistemlerde, bir alt sistem ve yönetim süreçlerinde bir öğe olarak yer almıştır. Bu anlamda denetimin ilk ne zaman başladığı önemlidir. Denetim, özellikle ilk kamu kuruluşlarının örgütlendirildiği, yönetim süreçlerinin uygulanmaya konulduğu zaman başlamıştır denilebilir (Taymaz, 2013). Yani, bir amacı gerçekleştirmeye yönelik kurulan örgütler, amaçlarını ne düzey-de gerçekleştirdiklerini doğal olarak bilmek istemişlerdir. İşte bu bilme isteği, denetim hizmet-lerinin doğmasına neden olmuştur denebilir (Gündüz, 2012).


7

Eğitimde denetim anlayışı, yönetime ilişkin yaklaşım ve kuramlara uygun bir değişim ve gelişim göstermiştir. Yönetim kuramının ortaya koyduğu ilkelere, varsayımlara ve yaklaşımlara göre, denetime bakış açıları da birbirinden farklılaşmıştır (Aydın, 2014). Kaynaklara göre tarihi süreçte eğitimim denetimini değişik kişi ve grupların yaptığı görülmektedir. Eğitimi kimlerin denetle-mesi ve yönetmesi gerektiği sorusuna, bir ülkenin yönetim şekli, halkın tarihi ve felsefesine göre farklı cevaplar verilir (Cramer ve Browne, 1974). Değişik kişi ve grupların denetim işinde bulun-malarının altında bu gerçek yatmaktadır.

Denetim, 1600-1850 yılları arasında kontrol amaçlı yapılırken, 1910-1930 yıllarında bilimsel bü-rokratik temelli ve ana amacın verimlilik olduğu anlayışında yapılmaya başladığı, 1930-1950 yıllarında insan ilişkileri ve demokratik yönetim sürecine uygun olarak öğretimin iyileştirilmesi temelinde bir anlayış doğrultusunda yapılmıştır (Aydın, 2014).

Sonuç olarak 1900’lerden önce, sadece yönetimsel nitelikte uygulanıyor ve öğretmenler yö-netim tarafından kontrol edilen birer memur sayılıyordu. 20. yüzyılın başında denetim, uzman eğitimciler tarafından yapılmaya başlandı. 1920–30 arasında denetim süreci bilimsel bir nitelik kazandı. Bu dönemde, bilimsel yöntemin etkisiyle, müfettişler öğretmen davranışı ve bunun öğrenci performansı üzerindeki etkisini kontrol etme çabasına girmişlerdir. 1930–40 arasında denetim, demokratik insan ilişkileri açısından uygulandı. Öğretmenleri eyleme geçirebilmek için, onların duygu ve heyecanlarını dikkate almak gerektiği anlaşıldı. 1940’dan sonra, dene-timde, mantık ve pratik zekâ yöntemlerinden yararlanıldı (Bursalıoğlu, 1987). Aynı zamanda bu dönem, denetimde yaratıcılık ve arınma dönemi olmuş ve denetimde katılımcı, demokratik yak-laşımlar ayrıntılı bir şekilde incelenmiş, hizmet içi eğitime ve insan ilişkilerine önem verilmiştir.

Tracy (1995) denetim uygulamalarının gelişim evrelerini, toplumsal sorumluluk evresi, profes-yonelleşme evresi, bilimsel evre, insan ilişkileri evresi, ikinci dalga bilimsel evre, ikinci dalga insan ilişkileri evresi ve insani gelişim evresi olmak üzere yedi basamakta incelemiştir. Toplum-sal sorumluluk evresinde okulların denetim sorumluluğu toplumların liderlerine aitti. Bu dö-nemdeki denetimin amacı, sadece öğretmenlerin performansının değerlendirilmesini içerirdi. Profesyonelleşme evresinde, eğitim işi, karmaşık hale geldiğinden, öğretimin geliştirilmesi ve öğretmenlerin yetiştirilmesi için, profesyonel eğitimcilere ihtiyaç duyuldu. Bilimsel evrede, iş idaresindeki kontrol, ölçülebilirlik ve etkililik gibi bilimsel prensipler, öğretimin denetimine transfer edilmiştir. İnsan ilişkileri evresinde, örgütsel amaçlara ulaşmaya odaklanan bilimsel perspektiften, örgüt çalışanlarına odaklanan insan ilişkileri perspektifine bir yönelim oldu. İkinci dalga bilimsel evre, bu evre, birinci dalga bilimsel evrenin devamını temsil eder. İkinci dalga insan ilişkileri evresinde amaç, öğretmenin performansını, müfettiş ve öğretmen beraber analiz ederek, öğretmene hizmet esnasında destek vermektir. İnsani gelişim evresinde, örgütün ve-rimlilik ihtiyacı ile öğretmenin kişisel ihtiyaçlarını birleştirilmiştir. Önceleri meslekten olmayan ve müfettiş olarak atanmış kişilere, eğitim denetimi sorumluluğu verilmiştir. Daha sonraları mü-fettişin bir uzman olması ve öğretmenlere yardım etmesi gerektiği düşüncesi gelişmeye başla-mış ve müfettişler birer profesyonel olarak yetiştirilmişlerdir. Dünyada eğitim denetiminde bu gelişmeler olurken, Türkiye’deki denetimim gelişimse evreleri nasıl bir seyir izlediğini görmek gerekir.

Eğitim Denetimi

8

1.3.2. Türk Eğitim Sisteminde Denetimin Tarihsel GelişimiTürkiye’de eğitim alanında denetim hizmetinin ne zaman başladığı, müfettiş ve bu anlamı ve-ren kavramların ilk defa ne zaman kullanıldığı kesin olarak bilinmemekte, bu konuda yaklaşık tarihler verilmektedir. Abbasi devrinde müfettişlik anlamına gelen “müşrif ” kelimesinin kulla-nıldığı görülmektedir. O zaman yüksek makamlara Divan denilmekteydi ve Divanlar arasında bir de “eşref” dairesi bulunurdu ki, işte bu daire denetim işine bakardı. Bu daire Büyük Selçuklu döneminde görülmektedir (Dolay, 1956 Akt. Gündüz, 2012).

Türk Eğitim Sisteminde denetimin günümüze kadar geçirdiği evreleri Osmanlı Devleti ve Cum-huriyet Dönemi olmak üzere iki başlık altında inceleme mümkündür.

1.3.2.1. Osmanlı Döneminde DenetimOsmanlı Devleti’nde denetim hizmetlerinin verildiği ve bu işi yapanlara da, “müin” denildiği bi-linmektedir. Burada müfettişlik, eğitim öğretim ve yönetim işleri ile uğraşanlara yol gösterecek, rehberlik edecek bir memuriyet olarak düşünülmüştür. Osmanlı devletinde, Devlet okulları şey-hülislam, kadı ya da görevlendirilen birisi tarafından kontrol edilmiştir. Mahalle mektepleriyle ilgili 1838 tarihli layihada, öğretmenlerin mesleki yeteneklerini geliştirme ve öğretim aksaklık-larının giderilmesi için görevli memurlar tarafından denetim edilmeleri öngörülmüştür. Henüz bir denetim sisteminden bahsedilmemekle beraber, yapılan eğitim öğretim işlerinin başkaları tarafından kontrol edildiği görülmektedir (Su,1974). Mektebi Umumiye Nezareti’nin kurulduğu 1846 tarihinde “Rüştiye Okulları Muinliği” ile Sıbyan okulları Muinliği” olmak üzere iki tür mü-fettişliğin yer aldığı görülmektedir (Aydın 1993:150). Böylece de denetim, öğretmene yardım işi olarak görülmüş ve müfettişe de rehber anlamına gelen “muin” unvanı verilmiştir. 1862 tarihine kadar “muin” ve “müfettiş” kelimeleri birlikte kullanılırken, bu tarihten sonra, “muin” sözcüğü bırakılıp, “müfettiş” sözcüğü kullanılır olmuştur.

Tanzimat döneminde 1846 tarihli “Sıbyan Mekatibi Hocaları Efendilerine İta Olunacak Talimat” yönetmeliğinde “Mekatibi Muin” olarak ilkokullar müfettişliğinden bahsedilmektedir. Bunların günümüzdeki denetmenlere benzer kişiler olduğu söylenebilir. Bu durumda denetim öğretme-ne bir yardım olarak düşünülmüştür. 1862”de rüştiye ve sıbyan okullarını denetim eden kişilere denetmen adı verilmiştir. İlk olarak denetmen kavramının ilgili tarihte ortaya atıldığı söylene-bilir. 1869 Maarifi Umumiye Nizamnamesi denetmenlere eğitimin geliştirilmesi için bir takım görevler yüklemiştir. Maarif işlerine bakan birimin yapısında bir takım değişmelere paralel ola-rak denetmenlerin de bulunduğu birimlerde değişmeler olmuştur. İlk defa İlk defa, 1869 tarihli, Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’nde, denetimin bir yönetim süreci olduğu ve taşrada öğretim işlerinin denetim yolu ile izlenip, denetlenmesinin de resmi görevlilerin sürekli sorumluluğuna bırakıldığı belirtilmiştir. 1889 yılında denetmenler bir dairede toplanmışlardır. 1911’de Maarif Nezareti Merkez Teşkilâtını gösteren Nizamnamede, merkez hizmetleri, idarî ve denetim olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

1913 yılında çıkarılan Tedrisat-ı İptidaiye Kanun-u Muvakkati (Geçici İlköğretim Yasası) ile il-köğretim müfettişliği kurulmuştur. Bunu 1914 yılında Maarif-i Umumiye Teşkilat Nizamnamesi (Genel Eğitim Örgütü Tüzüğü) ile Bakanlık müfettişliği izlemiştir (Binbaşıoğlu, 2005). Yönetim ve denetimi Merkez Örgütün görevleri olarak belirleyen “Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Örgütü Yönetmeliği” 1911 yılında yürürlüğü girmiştir. 1912 yılında bu yönetmelikle Merkez Örgütünde


9

“Genel Müfettişlik Dairesi” kurulmuştur. 1920 yılında Bakan adına görev yapan “ Teftiş Dairesi” kurulmuş ve 1922 yılında bu dairenin ismi “Teftiş Kurulu” olarak değiştirilmiştir (Aydın 1993:151-153).

1.3.2.2. Cumhuriyet Döneminde DenetimCumhuriyet dönemine kadar denetim sisteminde bir takım değişmeler aralıksız devam etmiş-tir. Cumhuriyet dönemine gelindiğinde Milli eğitim işleri Maarif Vekâletine verilmiştir. Bu sıra-da denetim kadrosu Bakan adına vazife gören üç müfettişten oluşmaktadır. İlk defa toplanan Heyet-i İlmiye gündeminde Denetim Heyeti Tüzüğü yer almıştır. 1923 yılında bir Talimatname hazırlanmıştır. 1923 yılından sonra müdürlük olan Denetim birimi Başkanlık olarak değişmiş ve Tevfik Bey başkan sıfatıyla bu görevi sürdürmüştür. 1923’te yayımlanan “İlköğretim Müfettişleri-nin Görevlerine İlişkin Yönetmelik”in daha önceki yönetmeliklerden farklı olmadığı ve bir yenilik getirmediği görülmektedir (Aydın 1993:144-146).

Cumhuriyet yönetimi ile birlikte 1927 yılında yürürlüğü giren “İlk Tedrisat Müfettişleri Talimatnamesi”nde İlköğretim Müfettişlerinin Teftişe, Öğretim ve Yol Göstermeye, Soruşturma-yı ilişkin görevleri ile görevlerinin yerine getiriliş biçimi ve sonuçları belirtilmiştir. Bu yönetme-likte Bakanlık Müfettişleri merkez ve bölge müfettişleri olarak iki gruba ayrılmıştır. 1929 yılında “İlk Tedrisat Müfettişleri Rehber”inde İlköğretim Müfettişlerinde bulunması gereken kişisel ve mesleki özellikler belirtilmiştir. 1949 yılında yurt düzeyinde “Teftiş Bölgeleri” oluşturulmuş an-cak 1950 yılında bu uygulamadan vazgeçilmiş ve müfettişler Ankara, İstanbul ve İzmir merkez-lerinde toplanmışlardır.

1962 yönetmeliğinde ilköğretim müfettişlerinin görevleri bölümünde iş başında yetiştirme ve rehberlik yapma konularına yer vermiştir. 1969 yönetmeliğinde ilköğretim müfettişlerinin gö-revleri “Teftiş ve Denetleme”, “Mesleki Yardım ve İşbaşında Yetiştirme”, “İnceleme”, “Soruştur-ma” olarak dört grupta toplanmıştır (Aydın 1993:146-147).

1967 yılında yayımlanan “Milli Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu Yönetmeliği resmi ve özel ortaokul-lar, liseler ve diğer kuruluşlar ile bunlarda görevli öğretmenlerin denetlenmesi görevini Bakanlık Teftiş kuruluna vermiştir. (Aydın 1993:154-157). 1967 yılında yayımlanan “Milli Eğitim Bakanlı-ğı Teftiş Kurulu Yönetmeliği 2014’e kadar denetim uygulamalarını yönlendirmiştir. Milli Eğitim Bakanlığında 14 Mart 2014 tarihine kadar iki başlı denetim sistemi devam etmiştir. Merkez teş-kilatta Bakanlık Müfettişleri taşrada ise ilköğretim müfettişleri istihdam ediliyordu. Bakanlık mü-fettişleri bakan onayı ile görev yaparken ilköğretim müfettişleri valilik oluru ile görev yapmakta idi. Bakanlık müfettişleri il, ilçe milli eğitim müdürlükleri ile özel ve resmi liselerin denetimini yaparken ilköğretim müfettişleri de özel ve resmi okul öncesi ve ilköğretim kurumlarının dene-timini yapıyorlardı.

İlköğretim müfettişlerinin adı 2010 yılında Eğitim Müfettişi olarak değiştirildi. 2011 yılında Ba-kanlık Müfettişleri Eğitim Denetçisi, Eğitim Müfettişleri de İl Eğitim Denetmeni olarak adlandı-rıldı. Görevlerinin binişik olması ve birbirlerinden bağımsız çalışmaları nedeniyle bazı kurumlar hem denetçi hem de denetmenler tarafından denetlenebilmekte sistemde yaşanan karışıklıklar basına da yansımakta idi. Özellikle öğretmenevleri, dershaneler gibi resmi ve özel bazı kurum-ların üst üste her iki denetim elemanı tarafından da denetlendiği oluyordu. 2014 yılında iki başlı

Eğitim Denetimi

10

denetim sistemi Maarif Müfettişleri adı altında birleştirildi. Taşradaki maarif müfettişleri halen valilik onayı ile çalışmalarını sürdürmektedir.

Gelinen son noktada ise denetimin örgütlenmesi Bakanlık merkez teşkilatında;• Rehberlik ve Denetim Başkanlığı • İç Denetim Birimi Başkanlığı şeklinde örgütlenmiştir.

Her iki denetim birimi de MEB teşkilat şemasında müsteşara bağlı olarak görev yapmaktadır.

Aşağıdaki MEB teşkilat şemasında denetim birimlerinin yeri görülmektedir.

1. Rehberlik ve Denetim Başkanlığı Rehberlik ve denetim başkanlığı Bakanlık merkez teşkilatında örgütlenmiştir. Ayrıca Rehberlik ve Denetim Başkanlığına bağlı olarak ta il merkezlerinde il milli eğitim müdürlüğüne bağlı maa-rif müfettişleri başkanlığı şeklinde örgütlenmiştir. Rehberlik ve denetim başkanlığına bağlı ola-rak çalışan denetim elemanlarına gerek merkezde gerekse illerde maarif müfettişi denmektedir. İl, ilçe, okullar, ve Milli Eğitim Bakanlığına bağlı her tür eğitim kurumlarının denetim, rehberlik, inceleme, soruşturma ve araştırma işleri maarif müfettişlerince yapılmaktadır.


11

Rehberlik ve Denetim Başkanlığının görevleri şunlardır: • Bakanlığın görev alanına giren konularda Bakanlık personeline, Bakanlık okul ve kurumlarına,

özel öğretim kurumlarına ve gerçek ve tüzel kişilere rehberlik etmek.• Bakanlığın görev alanına giren konularda faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşları, ger-

çek ve tüzel kişiler ile gönüllü kuruluşlara, faaliyetlerinde yol gösterecek plan ve programlar oluşturmak ve rehberlik etmek.

• Bakanlık tarafından veya Bakanlığın denetiminde sunulan hizmetlerin kontrol ve denetimini ilgili birimlerle işbirliği içinde yapmak, süreç ve sonuçlarını mevzuata, önceden belirlenmiş amaç ve hedeflere, performans ölçütlerine ve kalite standartlarına göre analiz etmek, kar-şılaştırmak ve ölçmek, kanıtlara dayalı olarak değerlendirmek, elde edilen sonuçları rapor hâline getirerek ilgili birimlere ve kişilere iletmek.

• Bakanlık teşkilatı ile Bakanlığın denetimi altındaki her türlü kuruluşun faaliyet ve işlemlerine ilişkin olarak, usûlsüzlükleri önleyici, eğitici ve rehberlik yaklaşımını ön plana çıkaran bir anla-yışla, Bakanlığın görev ve yetkileri çerçevesinde denetim, inceleme ve soruşturmalar yapmak.

• Bakanlık teşkilatı ile personelinin idarî, malî ve hukukî işlemleri hakkında denetim, inceleme ve soruşturma yapmak.

Kapsamı: Rehberlik ve Denetim Başkanı, maarif müfettişleri başkanları ve başkan yardımcıları, maarif mü-fettişleri, maarif müfettiş yardımcıları ile Rehberlik ve Denetim Başkanlığı ve maarif müfettişleri başkanlıklarında görevli diğer personeli kapsar. MEB merkez teşkilatı ve taşra teşkilatına bağlı tüm kurum ve kuruluşlarda, okullarda inceleme, araştırma, soruşturma, rehberlik ve işbaşında yetiştirme iş ve işlemlerini kapsar.

2. İç Denetim Birimi Başkanlığı İç Denetim: Kamu idaresinin çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için kaynakların ekono-miklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve reh-berlik yapmak amacıyla yapılan bağımsız, nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyetini kapsar.

İç denetimin amacı: İç denetim, Bakanlığın faaliyet ve çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için kaynakların ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini de-ğerlendirmek amacıyla yapılan bağımsız, tarafsız bir güvence sağlama ve danışmanlık faaliye-tidir. İç denetim birimi başkanlığı, risk yönetimi, iç kontrol ve yönetim süreçlerinin etkinliği ve yeterliliğinin değerlendirilmesi ve geliştirilmesi suretiyle Bakanlığın amaçlarının gerçekleştiril-mesine yardımcı olur.

İç denetim faaliyeti; Bakanlık faaliyetlerinin amaç ve politikalara, kalkınma planına, program-lara, stratejik planlara, performans programlarına ve mevzuata uygun olarak planlanmasını ve yürütülmesini; kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasını; bilgilerin güvenilirliğini, bütünlüğünü ve zamanında elde edilebilirliğini sağlamayı amaçlar.

İç denetimin kapsamı: Bakanlığın merkez, taşra ve yurtdışı teşkilatı dahil tüm birimlerinin faali-yet ve işlemleri iç denetim kapsamındadır. İç denetim, faaliyet, süreç veya birimlerin risk düzeyi

Eğitim Denetimi

12

esas alınarak sistematik, sürekli ve disiplinli bir yaklaşımla iç denetim standartlarına uygun ola-rak yapılır.

3. İç Denetim Birimi Başkanlığı: Millî Eğitim Bakanlığı İç Denetim Birimi Başkanı, Başkan Yardımcısı ve İç Denetçiler ile ihtiyaca göre görevlendirilen diğer personelden oluşmaktadır. İç denetim görevini yapan kişilere denet-çi denmektedir.


13

1.4. KAYNAKÇA

• AÇIKGÖZ, K. (1990). “İlköğretim Müfettişlerinin Çağdaş Denetim İlkelerini Uygulama Derece-si” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi (Ed), Eğitim Bilimleri Birinci Ulusal Kongresi Bildiriler III, (24-28 Eylül 1990) Bidiriler Kitabı, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara 1990, s.167-181.

• ALTIPARMAK, D.(1999). 21.Yüzyılda Türk Millî Eğitimi, Ocak Yayınevi, Ankara.• ALTUNYA, N. (2014). Türkiye’de Dünden Bugüne Eğitim Müfettişliği, Eğitimiş Kültür Yayınları,

Ankara • AYDIN, İ. (2014). Öğretimde Denetim Durum Saptama Değerlendirme ve Geliştirme, Pegem

Akademi, Ankara• AYDIN, M. (1993). Çağdaş Eğitim Denetimi, Pegem Personel Eğitim Merkezi Yayın No:4 Ankara.• BAŞAR, H. (1998). Eğitim Denetçisi, Pegem Özel Eğitim Hizmetleri, Ankara• BAŞAR, H. (2000). Eğitim Denetçisi, Pegem A Yayıncılık, Ankara • BAŞAR, H (2004) Eğitim ve Okul Yöneticiliği El Kitabı Okulda Denetim Editör: Yüksel Özden

Pegem A Yayıncılık, Ankara • BAŞARAN, İ.E. (1982). Örgütsel Davranış. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayın-

ları.• BAŞARAN, İ.E.(1993). Eğitim Yönetimi, Kadıoğlu Matbaası, Ankara.• BURSALIOĞLU, Z. (1987). Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranışlar, Ankara: Ankara • Üniversitesi Basımevi.• Cramer,J.F. ve Browne, G.S. (1974). Çağdaş Eğitim, F. Oğuzkan. (Çev.), İstanbul: Millî • Eğitim Basımevi• GÜNDÜZ, Y. (2008). Avrupa Birliğine Uyum Sürecinde Millî Eğitim Bakanlığı Teftiş Sisteminin

Yenilenme İhtiyacı. (Doktora Tezi), İstanbul, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü• GÜNDÜZ, Y. (2012). Eğitim Örgütlerinde Denetimin Gerekliliği: Kuramsal Bir Çalışma. Dumlu-

pınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 34,1-6. • HEDGES, L. E. (1989). Supervising The Beginning Teacher An Affirming Approach, The • Interstate Printers and Publishers, İnc, Danville, İlliniois.• • LEE, J. (1998). İmproving Student Learning.İstanbul: Kalder Yayınları.• RUE, L. W.,/ BYARS, L. L.(1990). Supervision, Key Link to Productivity, the United States, Irwin

Publishers.• RESMİ GAZETE (2014) Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Denetim Başkanlığı ile Maarif Müfet-

tişleri Başkanlıkları Yönetmeliği Resmi Gazete Sayı: 29009• SAĞLAMER, E.(1975). Eğitimde Teftiş ve Teknikler, Millî Eğitim Basımevi, Ankara.• SEÇKİN, N. (1991). “Eğitim Niteliğinin Geliştirilmesinde Müfettişin Rolü ve Teftişte Yeni Arayış-

lar”, Kültür Koleji (Ed.) Eğitimde Nitelik Geliştirme, Eğitimde Arayışlar 1. Sempozyumu, Kültür Koleji Yayınları, İstanbul 1991, s. 201–204.

Eğitim Denetimi

14

• SU, K. (1974). Türk Eğitiminde Teftişin Yeri ve Önemi, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.• Sullivan, S. ve Glanz, J. (2000). Supervision That Improves Teaching Strategies and • Techniques. California: Corwin Pres Inc.• TAYMAZ, H. (1993). Teftiş Kavramlar İlkeler Yöntemler, Kadıoğlu Matbaası, Ankara• TAYMAZ, H. (2013). Eğitim Sisteminde Teftiş Kavramlar İlkeler Yöntemler, Pegem Akademi,

Ankara• TRACY, S. (1995). “How Historical Concepts of Supervision Relate to Supervisory Practices • Today”, The Clearing House; May. 68, 5; ProQuest Education Journals pg, 320-325• • ULUĞ, F. (2004). “Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde Millî Eğitim Teftiş Sisteminin Değerlendiril-

mesi” Tem-Sen (Ed.), Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde Millî Eğitim Teftiş Sisteminin Değerlen-dirilmesi Paneli (15 Mayıs 2004), Tem-Sen Yayınları No:3, Ankara 2004, s. 48-56.

• WANZARE, Z.,/ COSTA, J. L. (2000). “Supervision and Staff Development: Overview of The Li-terature” National Association of Secondary School Principals. NASSP Buletin: Oct. 2000: 84, 618: ProQuest Education Journals pg:47.


15

Eğitim Denetimi

16

eğitim yönetimi teftişi ve planlaması tezsiz yüksek lisans...

Documents