ege Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ · iii halil koÇ tarafından doktora tezİ...

EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

(DOKTORA TEZİ)

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖYÜ (ARACHNIDA: SOLIFUGAE) FAUNASI: SİSTEMATİĞİ,

ZOOCOĞRAFYASI VE EKOLOJİSİ

Halil KOÇ

Biyoloji Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: 401.04.00 Sunuş Tarihi: 14 / 12 / 2007

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Hüseyin ARIKAN

Bornova – İZMİR

2007

III

Halil KOÇ tarafından DOKTORA TEZİ olarak sunulan

“Güneydoğu Anadolu Böyü (Arachnida: Solifugae) Faunası:

Sistematiği, Zoocoğrafyası ve Ekolojisi ” başlıklı bu çalışma E. Ü.

Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği ile E. Ü. Fen Bilimleri

Enstitüsü Eğitim ve Öğretim Yönergesi’nin ilgili hükümleri uyarınca

tarafımızdan değerlendirilerek savunmaya değer bulunmuş ve

14/12/2007 tarihinde yapılan tez savunma sınavında aday

oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunmuştur.

Jüri Üyeleri

İmza

Jüri başkanı

: Prof. Dr. Hüseyin ARIKAN

Raportör üye

: Prof. Dr. İ. Ethem ÇEVİK

Üye : Prof. Dr. Yusuf KUMLUTAŞ

Üye : Prof. Dr. Abidin BUDAK

Üye

: Doç. Dr. Kamil KOÇ

V

ÖZET

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖYÜ (ARACHNIDA:

SOLIFUGAE) FAUNASI: SİSTEMATİĞİ, ZOOCOĞRAFYASI VE EKOLOJİSİ

KOÇ, Halil

Doktora Tezi, Biyoloji Bölümü

Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Hüseyin ARIKAN

Aralık 2007, 243 sayfa

Bu çalışmada, Hatay, Kilis, Gaziantep, Adıyaman, Şanlıurfa,

Diyarbakır, Mardin, Batman, Siirt, Iğdır, Ağrı, Van, Hakkari ve Şırnak

illerinde 109 lokaliteden toplanan toplam 841 böyü örneği

değerlendirilmiştir.

Araştırma sahasından 5 familyaya ait 10 cins ve 15 tür teşhis

edilmiştir. İncelenen türler; Biton (Biton) tauricus Roewer, Biton (Biton)

zederbaueri (Werner), Biton (Bitonissus) schelkovnikovi Birula,

Gluviopsilla discolor (Kraepelin), Galeodes araneoides (Pallas), G. sp.

aff. conversus Roewer, G. toelgi Werner, Paragaleodes unicolor (Birula)

Paragaleodes nesterovi Birula, Gylippus (Paragylippus) monoceros

Werner, Eusimonia nigrescens Kraepelin, Karschia (Karschia)

mastigofera (Birula), Rhagoderma tricolor Roewer, Rhagodes

caucasicus Birula ve Rhagodia obscurior (Penther)’dir.

VI

Bu türlerden 4 tanesi: Biton (Bitonissus) schelkovnikovi Birula,

Paragaleodes nesterovi Birula, P. unicolor (Birula) ve Rhagoderma

tricolor Roewer Türkiye faunası için yeni kayıt; Biton (Biton)

zederbaueri (Werner) araştırma sahası için ilk kez bildirilmektedir. Biton

(Biton) tauricus Roewer ve Galeodes toelgi Werner türleri ise

deskripsiyonun yapıldığı tarihten sonra ilk defa bulunmuştur.

Ayrıca, familya, cins ve türlere ait özellikler, biyo-ekolojik

gözlemlere, ve sistematik notlara değinilmiş ve araştırma sahası için bir

çeklist verilmiştir.

Anahtar Sözcükler: Güneydoğu Anadolu, böyü, fauna, 4 yeni kayıt,

Daesiidae, Galeodidae, Gylippidae, Karschiidae, Rhagodidae, çeklist.

VII

ABSTRACT

THE SOLIFUGES (ARACHNIDA: SOLIFUGAE) FAUNA OF

SOUTHEAST ANATOLIA: SYSTEMATIC, ZOOGEOGRAPHY AND ECOLOGY

KOÇ, Halil

Ph. D. in Biology

Supervisor: Prof. Dr. Hüseyin ARIKAN

December 2007, 243 pages

In this study, it was organized many zoological expedition in

Hatay, Kilis, Gaziantep, Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin,

Batman, Siirt, Iğdır, Ağrı, Van, Hakkari and Şırnak provinces. A total of

841 solpugid specimens were collected from 109 localities in the study

area.

In conclusion of the studies, 10 genus and 15 species that belong

to 5 families were recorded. The following species are listed: Biton

(Biton) tauricus Roewer, Biton (Biton) zederbaueri (Werner), Biton

(Bitonissus) schelkovnikovi Birula, Gluviopsilla discolor (Kraepelin),

Galeodes araneoides (Pallas), G. sp. aff. conversus Roewer, G. toelgi

Werner, Paragaleodes unicolor (Birula) Paragaleodes nesterovi Birula,

Gylippus (Paragylippus) monoceros Werner, Eusimonia nigrescens

Kraepelin, Karschia (Karschia) mastigofera (Birula), Rhagoderma

tricolor Roewer, Rhagodes caucasicus Birula and Rhagodia obscurior

(Penther).

VIII

Biton (Bitonissus) schelkovnikovi Birula, Paragaleodes nesterovi

Birula, P. unicolor (Birula) and Rhagoderma tricolor Roewer are

recorded from Turkey for the first time. Biton (Biton) zederbaueri

(Werner) is recorded from study area for the first time. Biton (Biton)

tauricus Roewer and Galeodes toelgi Werner were found for the first

time after their desription.

Furthermore, with this study not only family, genus and species

characteristics are given but also bio-ecological, systematic notes and a

checklist for study area were attached.

Key Words: Southeast of Anatolia, solpugid, fauna, 4 new record,

Daesiidae, Galeodidae, Gylippidae, Karschiidae, Rhagodidae, checklist.

IX

TEŞEKKÜR

Tez adının seçilmesinde öngörülerinden yararlandığım ve tezin her

aşamasında bilgi, deneyim, eleştirileri ve Zooloji Anabilim Dalı olanaklarını

kullanmama imkan tanıyan değerli hocam ve tez danışmanım Prof. Dr. Hüseyin

Arıkan’a, arazi çalışmalarını birlikte gerçekleştirdiğimiz, tecrübe, bilgi,

deneyimlerinden yararlandığım, özel kütüphane ve kolleksiyonununda çalışma

olanağı sağlayan ve evinde misafir eden Alexandr V. Gromov (Almaata,

Kazakistan) ve konuk severliği için değerli eşi Aliya Gromova’ya şükranlarımı

sunarım.

Bazı yayınlara ulaşmamı sağlayan Doktorant Anna Papadoupulou

(British Museum, İngiltere), arazi çalışmalarında yardımlarından dolayı

Doktorant Ersen Aydın Yağmur, Doktorant Sinan Anlaş, Mehmet Yalçın’a,

arazi çalışmalarının yürütülmesi için gerekli izinleri veren Hatay, Kilis,

Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır, Adıyaman, Mardin, Bitlis, Ağrı, Iğdır, Van,

Hakkari, Şırnak Valilik’lerine, Almanca literatürün çevirisinde yardımlarını

gördüğüm Prof. Dr. Abidin Budak ve Dr. Bekir Keskin’e teşekkür ederim.

Bu çalışmanın yürütülmesinde parasal kaynak sağlayan: Fen 2006/017

proje kapsamında tezi destekleyen Ege Üniversitesi Araştırma Fon

Saymanlığı’na ve Amerikan Ulusal Bilim Destekleme Fonu (NSF) tarafından

finanse edilen “Global Survey and Inventory of Solifugae” (BIO-DEB

0228699) adlı proje kapsamında çalışmalarımıza parasal destek aktaran Dr.

Lorenzo Prendini (American Museum of Natural History, New York)’ye

teşekkürü bir borç biliriz.

Ayrıca, çalışmamı gerçekleştirmemde büyük destek ve özveride

bulunan, aileme teşekkür eder şükranlarımı sunarım.

XI

İÇİNDEKİLER Sayfa

ÖZET ..................................................................................................... V ABSTRACT ....................................................................................... VII TEŞEKKÜR ......................................................................................... IX

ŞEKİLLER DİZİNİ .............................................................................. XV

ÇİZELGELER DİZİNİ ................................................................... XXVII

1. GİRİŞ ................................................................................................. 1

2. BÖYÜLER HAKKINDA GENEL BİLGİLER ........................... 11

3. MATERYAL VE METOD ............................................................ 25

3.1. Araştırma Sahasının Tanıtımı ............... .................................... 25

Türkiye’deki Zoocoğrafik Bölgeler ....................................... 35

3.2. Materyalin Toplanması, Korunması ve Değerlendirilmesi ...... 37

4. BULGULAR VE TARTIŞMA ....................................................... 43

Çalışma Alanında Bulunan Familyalar için Teşhis Anahtarı .

.................................................................................................... 43

4.1 FAMİLYA: DAESIIDAE KRAEPELIN ........................... 44

Altfamilya: Daesiinae Kraepelin . .......................................... 46

Cins: Biton Karsch .. ............................................................... 46

Altcins: Biton (Biton) Karsch .... ............................................. 48

Tür: Biton (Biton) tauricus Roewer ........................................ 48

Tür: Biton (Biton) zederbaueri (Werner) ............................... 50

Altcins: Biton (Bitonissus) Roewer .... .................................... 61

Tür: Biton (Bitonissus) schelkovnikovi (Birula) .................... 61

Altfamilya: Gluviopsinae Roewer . ........................................ 73

Cins: Gluviopsilla Roewer ... ................................................... 73

Tür: Gluviopsilla discolor (Kraepelin) ................................... 74

XII

İÇİNDEKİLER (Devam)

Sayfa

4.2 FAMİLYA: GALEODIDAE SUNDEVALL ................... 85

Cins: Galeodes Olivier .............................................................. 86

Tür: Galeodes araneoides (Pallas) ............................................ 90

Tür: Galeodes sp. aff. conversus Roewer ................................ 98

Tür: Galeodes toelgi Werner .................................................. 103

Cins: Paragaleodes Kraepelin ............................................... 108

Tür: Paragaleodes sp. ............................................................. 111

Tür: Paragaleodes unicolor (Birula) ...................................... 113

Tür: Paragaleodes nesterovi Birula ....................................... 118

4.3 FAMİLYA: GYLIPPIDAE ROEWER ............................ 123

Cins: Gylippus Simon ............................................................. 124

Altcins: Gylippus (Paragylippus) Roewer ............................. 128

Tür: Gylippus (Paragylippus) monoceros Werner ................ 130

4.4 FAMİLYA: KARSCHIIDAE KRAEPELIN ................... 141

Cins: Eusimonia Kraepelin ................................................... 142

Tür: Eusimonia nigrescens Kraepelin ................................... 146

Cins: Karschia Walter ............................................................ 154

Altcins: Karschia (Karschia) Walter ..................................... 159

Tür: Karschia mastigofera Birula .......................................... 159

4.5. FAMİLYA: RHAGODIDAE POCOCK ........................ 174

Cins: Rhagoderma Roewer .................................................... 176

Tür: Rhagoderma tricolor Roewer ......................................... 177

Cins: Rhagodes Pocock .......................................................... 183

XIII

İÇİNDEKİLER (Devam)

Sayfa

Tür: Rhagodes caucasicus Birula .......................................... 187

Cins: Rhagodia Roewer .... ..................................................... 191

Tür: Rhagodia obscurior (Penther) ....................................... 191

5. SONUÇ . .......................................................................................... 201

6. KAYNAKLAR DİZİNİ ................................................................ 205

7. EK . ............................................................................ ...................... 239

Güneydoğu Anadolu Böyü Faunası Çeklisti . ...................... 239

ÖZGEÇMİŞ . ...................................................................................... 243

XV

ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil Sayfa

1. 1 Böyülerin dünyadaki dağılışı ..................................................... 4

2. 1. Ergin bir böyünün genel dış morfolojik yapısı ....................... 12

2. 2. Değişik yapı ve şekildeki flagellumlar ................................... 14

2. 3. Karschia mastigofera Birula türünde abdominal segmentlerde

yer alan ktenidia’nın şekli ......................................................... 16

2. 4. Anal segmentte anüsün konumu ............................................. 17

2. 5. Kertenkele ile beslenen bir böyü ............................................ 18

2. 6. Galeodes caspius subfuscus türünde çiftleşme ....................... 19

2. 7. Galeodes caspius subfuscus, dişi yumurtalarıyla ................... 21

2. 8. Galeodes sp. (Galeodidae) cinsine ait larvalar ....................... 23

3. 1. Güneydoğu Anadolu’da örneklemenin yapıldığı iller ............ 26

3. 2. Güneydoğu Anadolu’nun bitki örtüsü .................................... 28

3. 3. Güneydoğu Anadolu’nun toprak yapısı .................................. 30

3. 4. Güneydoğu Anadolu’dan seçilmiş istasyonlardan alınan aylık

ortalama sıcaklık [°C] ve aylık ortalama yağış [mm] diyagramları

........................................................................................................... 33

XVI

ŞEKİLLER DİZİNİ (Devam ediyor) Şekil Sayfa

3. 5. Türkiye’deki zoocoğrafik bölgeler ......................................... 36

3. 6. Böyü toplamada kullanılan malzemeler. ................................ 38

3. 7. Böyülerin yakalanması için çukur tuzak hazırlanışı ............... 40

4. 1. Daesiidae familyasının dünyadaki dağılışı ............................. 45

4. 2. Biton cinsine ait türlerin Türkiye’deki dağılışı ....................... 48

4. 3. Biton tauricus Roewer, Keliser iç yan taraftan flagellumun

görünüşü .................................................................................... 49

4. 4. Biton tauricus Roewer türünün habitatı (Şanlıurfa, Karacadağ)

.................................................................................................... 50

4. 5. ♂ Biton zederbaueri (Werner) ................................................ 52

4. 6. Sefalotoraks ve keliserin üstten görünüşü .............................. 52

4. 7. Keliserin dış yandan görünüşü ................................................ 53

4. 8. a. I. bacak tarsusu, b. IV. bacak tarsus segmentleri ................ 54

4. 9. Pedipalp metatarsusu ve tarsusun görünüşü ........................... 54

4. 10. a. Oküler tüberkülün, b. Genital segmentin görünüşü .......... 55

4. 11. Flagellumun görünüşü .......................................................... 56

XVII


4. 12. ♀ Biton zederbaueri (Werner) .............................................. 56

4. 13. Sefalotoraks ve keliserler üstten görünüşü ........................... 57

4. 14. Keliserin dış-yandan görünüşü ............................................. 58

4. 15. Genital sternitin görünüşü ..................................................... 58

4. 16. Biton zederbaueri (Werner) türünün habitatı (Kilis, Hasancalı) . 59

4. 17. Biton zederbaueri (Werner) türünün üzerinde yakalandığı

küçük dikenli ve çalı bitki formasyonundan oluşan habitatı

(Kilis, Hasancalı) ................................................................... 60

4. 18. Sefalotoraks ve keliserlerin üstten görünüşü ........................ 63

4.19. Keliserin dış-yandan görünüşü .............................................. 64

4. 20. Oküler tüberkülün görünüşü ................................................. 64

4. 21. Flagellumun görünüşü .......................................................... 65

4. 22. Pedipalpin görünüşü ve metatarsustaki dikenler ................... 65

4. 23. Genital segment ve alt kısmındaki ktenidia’nın görünüşü .... 66

4. 24. I. bacaktaki tarsusun görünüşü .............................................. 67

XVIII


4. 25. ♀ Biton (Bitonissus) schelkovnikovi (Birula) ............................ 67

4. 26. Sefalotoraks ve keliserin üstten görünüşü ............................ 68

4. 27. Oküler tüberkülün görünüşü ................................................. 68

4. 28. Keliserin dış-yandan görünüşü ............................................. 69

4. 29. Pedipalpin görünüşü ............................................................. 69

4. 30. Genital segment ve ktenidia’nın görünüşü ........................... 70

4. 31. Biton (Bitonissus) schelkovnikovi (Birula) türünün habitatı

(Iğdır, Melekli) .......................................................................... 71

4. 32. Biton (Bitonissus) schelkovnikovi (Birula) türünün yaşadığı

kumul ve yarı çöl habitat (Iğdır, Aralık) ................................... 72

4. 33. Gluviopsilla cinsinin Türkiye’deki dağılışı .......................... 74

4. 34. ♂ Gluviopsilla discolor (Kraepelin) ..................................... 78

4. 35. Sefalotoraks ve keliserin üstten görünüşü ............................ 78

4. 36. Pedipalp tibiası, metatarsus ve tarsustaki renklenme ............ 79

4. 37. Pedipalpteki tibia, femur, metatarsus ve tarsustaki dikenlerin

görünüşü .................................................................................... 79

XIX


4. 38. Oküler tüberkülün propeltidiumdaki konumu ve görünüşü ....... 80

4.39. Flagellumun görünüşü ........................................................... 80

4. 40. Abdominal segmentte bulunan ktenianın görünüşü .............. 81

4. 41. ♀ Gluviopsilla discolor (Kraepelin) ..................................... 82

4. 42. Sefalotoraks ve keliserin genel görünüşü ............................. 82

4. 43. Oküler tüberküllerin görünüşü .............................................. 83

4. 44. Genital segmentin genel görünüşü ........................................ 83

4. 45. Galeodidae familyasının dünyadaki dağılışı ......................... 85

4. 46. Galeodes cinsine ait türlerin Türkiye’deki dağılışı ............... 89

4. 47. ♂ Galeodes araneoides (Pallas) ........................................... 93

4. 48. ♀ Galeodes araneoides (Pallas) ........................................... 94

4. 49. ♂ Galeodes sp. aff. araneoides’de vücut renklenmesi

(Şanlıurfa, Akçakale, Üçtepe) ................................................... 98

4. 50. ♂ Galeodes sp. aff. conversus Roewer (Van, Muradiye) ... 100

4. 51. ♀ Galeodes sp. aff. conversus Roewer (Van, Muradiye) ... 101

4. 52. ♂ Galeodes toelgi Werner (Kilis, Çangallı Ziyaret Tepesi) ..... 105

XX


4. 53. ♀ Galeodes toelgi Werner (Kilis, Çangallı Ziyaret Tepesi) ..... 105

4. 54. Paragaleodes cinsine ait türlerin Türkiye’deki dağılışı ..... 110

4. 55. ♀ Paragaleodes sp. (Hatay, Aktepe) .................................. 112

4. 56. Paragaleodes sp. habitatı (Hatay, Aktepe yakınları) .......... 112

4. 57. ♀ Paragaleodes unicolor (Birula) (Şanlıurfa, Viranşehir,

Gellegöç’ün güneydoğusu) ..................................................... 113

4. 58. Keliserin dış-yandan görünüşü ........................................... 115

4. 59. Sefalotoraks ve keliserin üstten görünüşü .......................... 115

4. 60. a. oküler tüberkülün, b. abdominal segmentlerde yer alan

stigmayı örten tarak şeklindeki yapılar ................................ 116

4. 61. I. bacak tarsusunun görünüşü .............................................. 117

4. 62. Pedipalp femur, tibia ve tarsusun görünüşü ........................ 117

4. 63. Paragaleodes unicolor (Birula) habitatı (Şanlıurfa, Viranşehir,

Gellegöç’ün güneydoğusu) .................................................. 118

4. 64. ♂ Paragaleodes nesterovi Birula (Şırnak’ın 20 km güneydoğusu,

Sini Dağı) .............................................................................. 119

XXI


4. 65. ♂ Paragaleodes nesterovi Birula türünün abdominal

segmentinde bulunan ktenidia yapısı .................................. 121

4. 66. Gylippidae familyasının dünyadaki dağılışı ....................... 124

4. 67. Gylippus cinsine ait türlerin Türkiye’deki dağılışı ............. 127

4. 68. ♂ Gylippus monoceros Werner .......................................... 130

4. 69. Erkek bireyde a. Sefaloraks ve keliser (üstten), b. Oküler tüberkül

yapısı (Yeşilli, Mardin) .............................................................. 131

4. 70. Keliserin iç-yandan görünüşü (Yeşilli, Mardin) ................. 132

4. 71. Keliser dış-yandan ve flagellum yapısı (Yeşilli, Mardin) ... 132

4. 72. Erkek bireyde a. genital segment, b. pedipalp (tibia, femur,

metatarsus ve tarsus) görünüşü (Yeşilli, Mardin) ................ 133

4. 73. ♂ Gylippus monoceros Werner türünün çeşitli kısımları. .. 134

4. 74. ♀ Gylippus monoceros Werner .......................................... 135

4. 75. Dişi bireyde a. Sefalotoraks ve keliser (üstten), b. Oküler

tuberküllerin görünüşü (Çiçekalan, Şanlıurfa) ..................... 135

4. 76. Dişi bireyde keliser dış-yandan (Çiçekalan, Şanlıurfa) ...... 136

XXII


4. 77. Dişi bireyde a. IV. bacak tarsusu ve segmentasyonu, b. I.

bacak tarsusundaki tırnaklar ................................................ 136

4. 78. Dişi bireyde pedipalp (tibia, femur, metatarsus ve tarsus)

(Çiçekalan, Şanlıurfa) ................................................................ 137

4. 79. Genital segmentin görünüşü (Çiçekalan, Şanlıurfa) ........... 137

4. 80. ♀ Gylippus monoceros Werner türünde genital segment yapısı

............................................................................................... 138

4. 81. Gylippus monoceros Werner türünün habitatı (Hakkari’nin

kuzeyi) .................................................................................. 139

4. 82. Karschiidae familyasının dünyadaki dağılışı ...................... 142

4. 83. Eusimonia Kraepelin cinsinin Türkiye’deki dağılışı .......... 145

4. 84. a. Sefalotoraks ve keliserin görünüşü, b. I. bacak tarsus tırnağı

(Gaziantep, İslahiye, Huzurlu Yaylası) ................................ 146

4. 85. Keliserin dış-yandan görünüşü (Gaziantep, İslahiye, Huzurlu

Yaylası) ................................................................................ 147

4. 86. Hareketsiz parmağın uç kısmında bulunan boynuzsu yapının iç

tarafında bulunan 3 adet dikensi yapı (Gaziantep, İslahiye,

Huzurlu Yaylası) .................................................................. 148

XXIII


4. 87. Eusimonia nigrescens Kraepelin flagellum yapısı (Gaziantep,

İslahiye, Huzurlu Yaylası) ................................................... 149

4. 88. Pedipalp metatarsus ve tarsusundaki diken yapıları (Gaziantep,

İslahiye, Huzurlu Yaylası) ................................................... 149

4. 89. Genital segmentin genel görünüşü (Gaziantep, İslahiye,

Huzurlu Yaylası) .................................................................. 150

4. 90. Ktenidianın görünüşü .......................................................... 150

4. 91. ♂ Eusimonia nigrescens Kraepelin ..................................... 151

4. 92. Eusimonia nigrescens Kraepelin türünün gece ağaç gövdesi

kabuklarının altında yakalandığı ağaç gövdesi .................... 152

4. 93. Eusimonia nigrescens Kraepelin türünün gece ağaç gövdesi

kabuklarının altında yakalandığı ağaç ve habitatı ................ 152

4. 94. Karschia cinsinin Türkiye’deki dağılışı .............................. 158

4. 95. a. I. bacak tarsus tırnakları, b. oküler tüberkülün genel

görünüşü ............................................................................... 161

4. 96. Sefalotoraks ve keliserin üstten görünüşü ........................... 161

4. 97. Keliserin dış yandan görünüşü ............................................ 162

4. 98. ♂ Karschia mastigofera Birula sefalotoraks ve keliserlerin

üstten görünüşü .................................................................... 163

XXIV


4. 99. ♂ Karschia mastigofera Birula keliserin ve flagellumun iç-

yandan görünüşü .................................................................. 163

4. 100. Flagellumun genel görünüşü ............................................. 164

4. 101. Pedipalp metatarsus ve tarsusundaki dikenler .................. 164

4. 102. Pedipalp metatarsusunun ventralinde yer alan papilla yapıları

............................................................................................... 165

4. 103. Abdominal segmentlerde yer alan ktenidia görünüşü ....... 165

4. 104. Abdominal segmentlerde yer alan ktenidia’nın renk ve genel

görünüşü ............................................................................... 166

4. 105. Erkekte genital segmentin görünüşü ................................. 166

4. 106. ♀ Karschia mastigofera Birula genel görünüşü ............... 167

4. 107. Sefalotoraks ve keliserin üstten görünüşü ......................... 168

4. 108. a. Göz tüberkülü ve gözün yandan gürünüşü, b. çizim ......... 168

4. 109. Keliserin dış yandan görünüşü .......................................... 169

4. 110. Pedipalp metatarsus ve tarsusunun görünüşü ................... 169

4. 111. I. bacak tarsusundaki tırnaklar .......................................... 170

XXV


4. 112. ♀ Karschia mastigofera Birula genital sternitin görünüşü ... 170

4. 113. IV. abdominal segmentte bulunan ktenidia ...................... 171

4. 114. Karschia mastigofera Birula türünün gece arazisinde bol

miktarda yakalandığı kaya ve çevresindeki kısa çalı formundan

oluşan habitat (Iğdır, Yenidoğan yakınları) .............................. 172

4. 115. Karschia mastigofera Birula habitatı (Iğdır, Yenidoğan

yakınları) .............................................................................. 173

4. 116. Rhagodidae familyasının dünyadaki dağılışı .................... 176

4. 117. Rhagoderma Roewer cinsinin Türkiye’deki dağılışı ........ 177

4. 118. ♂ Rhagoderma tricolor (Birula) (Gaziantep) .......................... 178

4. 119. Rhagoderma tricolor Roewer türünün habitatı (Şanlıurfa,

Birecik) ................................................................................ 181

4. 120. Rhagodes cinsinin Türkiye’deki dağılışı .......................... 186

4. 121. ♂ Rhagodes caucasicus Birula (Iğdır, Çalpala) ................ 187

4. 122. Rhagodes caucasicus Birula türünün habitatı (Iğdır, Çalpala)

............................................................................................... 190

4. 123. ♂ Rhagodia obscurior (Penther) ....................................... 193

XXVI


4. 124. Sefalotoraks ve keliserlerin üstten görünüşü .................... 194

4. 125. Anüsün ventral konumlu görünüşü ................................... 194

4. 126. 8. abdominal segmentte stigmanın yerleşimi .................... 195

4. 127. Keliserin dış-yandan görünüşü ......................................... 196

4. 128. Pedipalp tarsusunun görünüşü .......................................... 196

4. 129. I. bacak tarsusundaki tırnağın görünüşü ........................... 197

4. 130. Flagellumun genel ve yakından görünüşü ........................ 198

4. 131. Rhagodia obscurior (Penther) türünün Türkiye’deki dağılışı

............................................................................................... 199

4. 132. Rhagodia obscurior (Penther) türünün habitatı (Şanlıurfa,

Düzenli yakınları) ................................................................ 200

XXVII

ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Sayfa

1. 1. Türkiye böyü faunasının komşu ülkelerle kıyaslanması ................... 7

1. 2. Günümüze kadar bir çok yazar tarafından Türkiye’den tanımlanmış

böyülerin sayısı ve tanımlanan böyülerin muhafaza edildikleri

müzeler ........................................................................................ 7

4. 1. İncelenen Biton zederbaueri (Werner) türünün materyal listesi ...... 51

4. 2. İncelenen Biton (Bitonissus) schelkovnikovi (Birula) türünün

materyal listesi .......................................................................... 62

4. 3. İncelenen Gluviopsis discolor (Kraepelin) türünün materyal listesi 75

4. 4. İncelenen Galeodes araneoides (Pallas) türünün materyal listesi ... 92

4. 5. ♂ ve ♀ Galeodes araneoides (Pallas) türünde diken

formulasyonu (Iğdır, Gürgen) ................................................... 94

4. 6. ♂ ve ♀ Galeodes araneoides (Pallas) türünde morfometrik ölçüm

(Iğdır, Gürgen) .......................................................................... 95

4. 7. İncelenen Galeodes sp. aff. araneoides (Pallas) türünün materyal

listesi ......................................................................................... 96

4. 8. İncelenen Galeodes sp. aff. conversus Roewer türünün materyal

listesi ......................................................................................... 99

XXVIII

ÇİZELGELER DİZİNİ (Devam ediyor)

Çizelge Sayfa

4. 9. ♂ ve ♀ Galeodes sp. aff. conversus Roewer türüne ait morfolojik

ölçümler (Iğdır, Yenidoğan) ................................................... 102

4. 10. ♂ ve ♀ Galeodes sp. aff. conversus Roewer türüne ait diken

formulasyonu (Iğdır, Yenidoğan) ........................................... 102

4. 11. İncelenen Galeodes toelgi Werner türünün materyal listesi ........ 104

4. 12. ♂ ve ♀ Galeodes toelgi Werner türüne ait diken formulasyonu

(Bitlis, Tatvan) ........................................................................ 106

4. 13. ♂ ve ♀ Galeodes toelgi Werner türüne ait morfolojik ölçümler

(Bitlis, Tatvan) ........................................................................ 106

4. 14. İncelenen Paragaleodes unicolor (Birula) türünün materyal

listesi ....................................................................................... 114

4. 15. ♂ Paragaleodes nesterovi Birula türünün bacak eklemlerinde

bulunan diken formulasyonu ................................................... 122

4. 16. İncelenen Gylippus monoceros Werner türünün materyal listesi

.................................................................................................. 129

4. 17. İncelenen Karschia mastigofera Birula türünün materyal listesi

.................................................................................................. 160

4. 18. İncelenen Rhagodia obscurior (Penther) türünün materyal listesi

.................................................................................................. 192

1

1. Giriş

Arachnida sınıfının küçük gruplarından birini teşkil eden böyüler,

araknidlerin en hızlısı olarak nam salmıştır. Galeodes sp. 53 cm’lik

mesafeyi 1 saniyede koşmaktır (Manton, 1968). Hızlı koşma konusunda

Arthropoda filumu içinde yer alan Periplaneta americana (Insecta)

türünden sonra ikinci sırada yer alır (Delcomyn, 1971). Canlılar aleminde

kendi ölçütlerinde değerlendirildiğinde en büyük ve en güçlü keliserlere

sahiptir (Punzo, 1998c). Hızı yüzünden bir çok bilim adamı “wind

scorpion” veya “wind spiders” olarak isimlendirmiştir (Bernard, 1897;

Cloudsley-Thompson, 1958). Büyük bir kısmı nokturnal (gececi)

olmasına karşın gündüz aktif olan (diurnal) türlerde mevcuttur. Bu

yüzden bazı bilim adamları “sun spiders” olarak isim vermiştir (Pocock,

1898). Aynı yazarlar bir çok türde prosomanın dorsali kemer şekline

benzediğinden “camel-spiders” ve bazı otörler örümceklerden ayırmak

için üstün körü “false-spiders” olarak isimlendirmişlerdir. Türkiye ve

Türki Cumhuriyetler’de (Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan ve

Türkmenistan’da) “böyü”, “böğü”, “sarı kız”, “dana kafası” “buzağı bas”

şeklinde isimler verilmiştir (Aliev ve Gadzhiev, 1982; pers. com.

Gromov, 2006). Ülkemizde böyülere yöresel isimler verilmiştir. Örneğin,

Hatay, Reyhanlı, Oğulpınar’da “Rıttayle”; Gaziantep, İslahiye’de “Kızıl

Göz”; Şanlıurfa, Çamlıdere’de “Gindır”; Şırnak, Beytüşşebab,

Başaran’da “Helpazük”; Şırnak, İdil, Oymak’ta “Ankabut”; Ağrı,

Doğubeyazıt’ta “Rotto”; Hakkari ve Van İl’lerinde “Paspazük” ve

Iğdır’da “Güve”, “Büve” ve “Mele”.

2

Pallas (1772), böyüleri Phalangium araneoides olarak araknidler

içinde sınıflandıran ilk Avrupa’lı bilim adamıdır. Olivier (1791) ise

“Galeodes” cinsi altında ilk kez sınıflandırmıştır. “Solifugae” altında

sınıflandırmayı yapan ilk otör Sundevall (1833)’tür. Bugüne kadar

böyülerin sınıflandırılmasında Subordo ve Süperfamilya gibi kategoriler

kullanılmamıştır. Genus üstü kategorilerini kapsayan sınıflandırmalar ilk

kez 1800’lü yılların ortasında başlamıştır (Koch 1842; Simon 1879a;

Pocock, 1897; Kraepelin 1899a). Modern sınıflandırma ilk kez 1930’lu

yıllarda Roewer (1932, 1933, 1934, 1941) tarafından yayınlanan

monograflarla yapılmıştır. Roewer’in çalışmaları filogenetik içerikten

yoksundur (Harvey, 2002, 2003) ve sınıflandırması bir çok bilim adamı

tarafından eleştirilmiştir (Birula, 1938; Turk, 1948; Panouse, 1961;

Muma, 1951; Lawrence, 1955; Simonetta ve Dele Cave, 1968; Muma,

1976; Lawrence, 1976; Wharton, 1981; Gromov, 2000). Tanımladığı

birçok subfamilya ve cinsler reddedilmiştir (Birula, 1938; Turk, 1960;

Dele Cave ve Simonetta, 1971). Muma (1951, 1962)’nın yaptığı “Kuzey

Amerika’nın Eremobatidae Familya Revizyon’u” hariç Roewer (1932,

1933, 1934, 1941)’den sonra yapılmış geniş kapsamlı familya revizyon

çalışması mevcut değildir. Yeni Dünya’da yapılmış bölgesel faunistik

çalışmalarda Roewer’in etkisinde çok az kalınarak ve konstant

karakterler seçilerek, daha doğru sınıflandırmalar yapılmıştır (Muma,

1951, 1962, 1963, 1967, 1970a, 1971a,b, 1974b, 1976, 1982, 1986, 1987,

1989; Muma ve Muma, 1988; Brookhart ve Muma, 1987; Muma and

Brookhart, 1988; Maury, 1970, 1976, 1977, 1979, 1980a,b, 1981,

1982a,b, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987, 1992, 1998). Son 25 yılda cins

3

düzeyinde çok az monograf mevcut olup, son yıllardaki çalışmalar kısa

makaleler şeklindedir.

Halihazırda fosiller hariç, 12 familyaya ait 1136 tür

tanımlanmıştır (Harvey, 2003). Antartika, Avustralya, Madagaskar ve

Yeni Zelanda (Pocock, 1899) ve bazı adalar hariç (Zavattari, 1957;

Roewer, 1961b; Muma, 1970b; Armas, 1994, 2002, 2004; Baert,

Moelfait ve Desender, 1995; Armas ve Alegre 2001; Armas ve Teruel

2005; Teruel ve Armas, 2005) tüm dünyada dağılış göstermektedir (Şekil

1.1). Genel olarak bakıldığında, eski dünyada dağılış gösteren familyalar:

Ceromidae, Galeodidae, Gylippidae, Hexisopodidae, Karschiidae,

Melanoblossiidae, Rhagodidae ve Solpugidae’dir. Sadece yeni dünyada

dağılış gösteren familyalar: Ammotrechidae, Eremobatidae ve

Mummuciidae’dir. Hem eski hem de yeni dünyada dağılış gösteren tek

familya Daesiidae’dir. Daesiidae familyası Avrupa’nın güneyinde, Orta

Doğu’da, Asya’da, Afrika’da ve Güney Amerika’da yani hem eski hem

de yeni dünyada dağılış gösteren tek familyadır. Dünyada 6 altfamilyaya

ait 29 cins ve 177 tür dağılış göstermektedir. Bunlardan Ammotrechelis,

Ceratobiton, Gluviella, Namibesia, Syndaesia ve Valdesia monotipik

cinsler olup, sistematik pozisyonları belli değildir. Yeni dünyadan

tanımlanan Ammotrechelis Şili, Syndaesia ve Valdesia ise Arjantin’den

tanımlanmış günümüzde bilinen monotipik cinslerdir (Maury, 1980b,

1981, 1984, 1987).

http://www.solpugid.com/ammotrechelis.htm

http://www.solpugid.com/ceratobiton.htm

http://www.solpugid.com/gluviella.htm

http://www.solpugid.com/namibesia.htm

http://www.solpugid.com/syndaesia.htm

http://www.solpugid.com/valdesia.htm




4

Şekil. 1. 1 Böyülerin dünyadaki dağılışı (Savary, 2007).

Böyü tür çeşitliliği bakımdan dünyanın en zengin bölgesi güney

Afrika’dır. Dünyada dağılış gösteren 12 familyanın altısı, türlerin % 25’i

Namibiya’da dağılış göstermekte olup, Hexisopodidae familyası buraya

endemiktir. Hexisopodidae, Ceromidae ve Melanoblossidae familyaları

sadece Sub-Sahara Afrika’ya endemiktir (Harvey, 2003).

Böyülerin fosil kayıtları çok azdır. Literatürde yalnız beş tür

bildirilmiş, verilen en eski fosil kaydı 330 milyon yıllıktır. Protosolpuga

carbonaria, Happlodontus proterus, Schneidarachne saganii,

Cratosolpuga wunderlichi ve Palaeoblossia groehni (Petrunkevitch,

1913; Poinar ve Santiago-Blay, 1989; Lebrun, 1996; Selden ve Shear,

1996; Mursch ve Steffan, 1997; Selden ve Dunlop, 1998; Dunlop ve

Rössler, 2003; Dunlop, Wunderlich ve Poinar, 2004).

Türkiye böyü faunasıyla ilgili çalışmalar Pavesi (1876) ile

başlamıştır. Karsch (1880) Kübek’ten Gylippus quaestiunculus, Birula

(1890a,b, 1905b, 1913, 1929a,b) Karchia mastigofera türünü Kars’tan,

5

Rhagodes caucasicus türünü Tuzluca (Iğdır)’dan, Gylippus caucasicus

koenigi Oltu (Erzurum)’dan ve Galeodes armeniacus türünü Ağrı

Dağı’nın eteklerinden, Pocock (1895), Galeodes araneoides (=Galeodes

hector) türünü Bodrum (Muğla)’dan tanımlamıştır. Kraepelin (1899a)

Gluviopsilla discolor türünü İzmir’den, Eusimonia nigrescens türünü

Kübek’ten deskripsiyonu yapmış ve 1901’de Solifugae ordosuna büyük

katkı sağlayan monografı yayımlamıştır. Werner (1905) Erciyes

Dağı’ndan (Kayseri) Biton zederbaueri, Gylippus monoceros ve

Barrussus pentheri türlerini tanımlamış ve Türkiye böyü faunası ile ilgili

ilk çeklisti yayımlamıştır. Werner (1922) Gavur Dağları’ndan (Amanos,

Hatay) Galeodes toelgi türünü tavsif etmiştir. Kraepelin (1901)’den sonra

bugüne kadar yapılmış en detaylı çalışma Roewer tarafından yapılmış ve

bu araştırıcı Türkiye’nin çeşitli yerlerinden 14 tür tanımlamıştır. Birula

(1938) Roewer’den sonraki en önemli çalışmadır. Daha sonraki yıllarda

Turk (1960) Tuz Gölü Galeodes anatoliae, G. lycaonis türünü Acı Göl

civarından ve Ereğli (Konya)’den Gluviopsis paphlagonia türünün

deskripsiyonunu yapmıştır. Son yıllarda Harvey (2002) Roewer (1960,

1961a)’in aynı isimli (Galeodes atroluteus Roewer) iki ayrı türün

deskripsiyonunu farketmiş ve bunlardan sonuncusunu Galeodes

darendensis olarak değiştirmiştir. Hirst (1912) Galeodes birulae türünü

tanımlamış, isimlendirmeyi farketmeyen Roewer (1941) aynı isimle

başka bir tür tanımlamıştır. Harvey (2002) son tanımlanan türü Galeodes

gromovi olarak isimlendirmiştir.

Yabancı araştırıcıların dışında ülkemizde sadece iki yayın

bulunmaktadır. Bunlardan ilki Koca (2002), Niğde ve çevresinde yaptığı

çalışmada 13 tür incelemiştir. Bunlar: Daesia zederbaueri Werner;

6

Galeodellus caspius (Birula), G. orientalis (Stoliczka), Galeodes arabs

C.L. Koch, G. araneoides (Pallas), G. caspius Birula, G. graecus C.L.

Koch, Othoes vittatus Hirst; Gylippus monoceros Werner, G.

quaestiunculus Karsch; Karschia birulae Roewer; Rhagodes eylandti

(Walter); Oparbella asiatica Turk. Gluviopsis rufescens ve Rhinippus

pentheri (Werner) türlerini Türkiye’den yeni kayıt vermiş ancak

çalışmasında bu türler yer almamaktadır. Koca (2002), Türkiye için yeni

kayıt verdiği Galeodellus caspius (Birula), Galeodes caspius Birula’nın

sinonimi olup, G. orientalis (Stoliczka) türü Hindistan’da, Karschia

birulae Roewer türü Çin’de ve Rhagodes eylandti (Walter) türü ise

Türkmenistan ve İran’nın Türkmenistan sınırında dağılış gösterdiğinden

zoocoğrafik olarak Türkiye’den kayıt verilmesi pek mümkün değildir.

Yine Oparbella asiatica Turk (Cins ismi yanlış verilmiş olup, doğrusu

“Oparba”) ve Othoes vittatus Hirst türleri İsrail’de dağılış göstermekte

olup, yeni kayıt lokalitesi olan Niğde, zoocoğrafik olarak türün dağılışı

açısından İsrail’le yakınlık göstermesi oldukça zordur. Bu nedenle yeni

kayıt verilen bu türlere şüphe ile bakıyoruz. İkincisi ise, Bayram ve ark.

(2005) Kırıkkale’de yaptığı çalışmada, Türkiye’de bir familya içinde bir

cinse bağlı üç böyü türünün dağılış gösterdiğini vurgulayarak Galeodes

araneoides (Pallas) ve G. graecus C.L. Koch türlerini kaydetmiştir.

Bugüne kadar yapılan çalışmaların sonucunda, Türkiye’den 6

Familya’ya ait 15 cins ve 43 tür tespit edilmiştir.

Ülkemizde dağılış gösteren böyü türleri, komşu ülkelerin böyü

faunasıyla karşılaştırıldığında en fazla takson çeşitliliğine sahip olduğu

görülür (Çizelge 1.1).

7

Çizelge 1. 1. Türkiye böyü faunasının komşu ülkelerle kıyaslanması.

Familya sayısı Cins sayısı Tür sayısı Türkiye 6 15 43 İran 5 22 72 Irak 5 12 26 Suriye 5 11 19 Azerbaycan 5 6 12 Avrupa (Yunanistan, Bulgaristan ve Kıbrıs dahil)

4 9 18

Kıbrıs (Kıbrıs Rum Kesimi ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti)

4 4 5

Ermenistan 4 4 6 Yunanistan 3 7 10 Gürcistan 1 1 1 Bulgaristan 1 1 1

Günümüze kadar ülkemizden 31 tür tanımlanmıştır (Çizelge 1. 2).

Çizelge 1. 2. Günümüze kadar bir çok yazar tarafından Türkiye’den tanımlanmış böyülerin sayısı ve tanımlanan böyülerin muhafaza edildikleri müzeler (* ZMNB: Museum für Naturkunde der Humboldt Universität, Berlin; ZMUH: Zoologisches Institut und Zoologisches Museum, Hamburg). Yazar Yıl Türkiye’den

tanımlanan tür sayısı Türlerin Muhafaza Edildiği Müzeler

Roewer 1933, 1934, 1941, 1961a

14 Senckenberg Museum,

Werner 1905, 1922 4 Vienna Museum, Birula 1890a,b, 1905b,

1913, 1929a,b 4 St. Petersburg,

Turk 1960 3 Jerusalem Museum, Kraepelin 1899a 2 Senckenberg Museum, Harvey 2002 2 Senckenberg Museum, Karsch 1880 1 ZMNB veya ZMUH* Pocock 1895 1 British Museum, Londra TOPLAM 31

Güneydoğu Anadolu böyü faunası ile ilgili ilk çalışma 18.

yüzyılın sonlarında Karsch (1880) tarafından Kübek (Anadolu)’den

8

Gylippus quaestiunculus Karsch tanımlamıştır. Birula (1890a) Karschia

mastigofera Birula türünü Kars’tan ve Kraepelin (1899a) ise Eusimonia

nigrescens Kraepelin türünü Karayöl (Anadolu)’den deskripsiyonunu

vermiştir. Werner (1922) Gavur (Amanos) Dağı’ndan Galeodes toelgi

Werner türünü tanımlamıştır. Carl Fredrick Roewer (1933) yılında

Diyarbakır’ın kuzeyinden (Güney Toroslar’dan) Gluviopsida taurica

Roewer ve Solpugella asiatica Roewer; 1934 yılında ise yine aynı

lokaliteden Galeodes ruptor Roewer, G. sulfuripes Roewer ve G. taurus

Roewer türlerini tanımlamıştır. A. A. Bialynitzky-Biroula (Birula), Ağrı

Dağı eteklerinde, Aras Nehri vadisinden Galeodes armeniacus Birula ve

Iğdır, Tuzluca (Kulp)’dan Rhagodes caucasicus Birula türlerini

tanımlamıştır. Son yıllarda Harvey (2002) Van’dan Galeodes gromovi

Harvey türünü bilim dünyasına sunmuştur. Bu çalışmaların dışında

Güneydoğu Anadolu böyü faunasına birçok katkı sağlanmıştır (Birula,

1890a,b, 1905b, 1907, 1913, 1938; Kraepelin, 1901; Werner, 1905, 1922;

Zykoff, 1911; Roewer, 1933, 1934, 1941, 1959, 1961b; Zilch, 1946;

Aliev ve Gadzhiev, 1983; Harvey, 2003).

Bugüne kadar yayımlanan literatür bilgisinden, Güneydoğu

Anadolu’da altı familyaya ait 11 cins ve 24 türün dağılış gösterdiği tespit

edilmiştir. Bunlar: Biton tauricus Roewer, Blossia spinosa Simon,

Gluviopsilla discolor (Kraepelin) (Daesiidae); Galeodes araneoides

(Pallas), G. armeniacus Birula, G. caspius Birula, G. fumigatus (Walter),

G. graecus (C.L. Koch), G. gromovi Harvey, G. ruptor Roewer, G.

schach Birula, G. sulfuripes Roewer, G. toelgi Werner, G. taurus Roewer

(Galeodidae); Gylippus monoceros Werner, G. quaestiunculus Karsch,

G. syriacus (Simon) (Gylippidae); Barrussus pentheri (Werner),

9

Eusimonia nigrescens Kraepelin, Karschia mastigofera Birula

(Karschiidae); Rhagodes caucasicus Birula, Rhagodia obscurior

(Penther) (Rhagodidae); Solpugella asiatica Roewer, (Solpugidae).

Bu çalışmada Güneydoğu Anadolu’da dağılış gösteren böyü

türleri tespit etmek, sistematik, faunistik ve zoocoğrafik açıdan

irdelemek, bu türlerin ekolojik ve biyolojik gözlemlerini vermek ve

Türkiye böyü faunası ile biyolojik çeşitliliğine katkıda bulunmak

amaçlanmıştır.

11

2. BÖYÜLER HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Morfolojik Özellikleri

Büyük keliserlere sahip olması, pedipalp tarsusunun ucunda

tutunma organının varlığı ve IV. bacakta malleoli’nin bulunması ile diğer

arachnidlerden ayırt edilir. Malleoli sadece böyülere özgü yapılar olup

koksada iki, 1. trochenterde iki ve 2. trochenterde bir adet olmak üzere

toplam beş adet malleoli bulunur.

Boyları 1-7 cm arasında değişir (Hutton, 1843; Roewer, 1934,

1941; Savory, 1935; Lawrence, 1962, 1963a; Wharton, 1981). Vücutları

bir çok kıl, diken ve özelleşmiş duyu kıllarıyla kaplıdır. Pedipalpler avı

tutmaya yarar, I. bacak duyu organı görevini yapar, II., III. ve IV.

bacaklar ise yürüme, koşma ve yuva kazmada iş görür. Vücut renkleri

çoğunlukla sarı, esmer, kahverengi ve siyah renkte bazen de bu renklerin

üzerinde band şeklinde beyaz, siyah veya başka renkte şeritler ve

noktalar olabilir.

Diğer keliserlilerde olduğu gibi vücudun ön tarafı sefalotoraks

(prosoma) ve arka tarafı abdomen (opistosoma) olmak üzere iki

bölümden oluşmaktadır (tagmata). Prosoma 8 segmentten ibaret olup baş,

ağız aletleri, pedipalp ve yürüme bacaklarını içerir. Başın dorsal kısmı

kemer veya kalkan şeklinde (prosomal karapaks veya prodorsum)

görünüşe sahip olup başın orta ön-uç ve orta tarafında bir çift median göz

(ocular tubercle) oluşturur. Prosomal veya anterior karapaksta en az üç

sklerit (propeltidium, mesopeltidium ve metapeltidium) ayırt edilir.

12

Şekil 2. 1. Ergin bir böyünün genel dış morfolojik yapısı: dorsal ve ventralden vücut segmentleri. 1 sefalik segment, 2, 3, 4, 5 torasik segmentler, I-X abdominal segmentler; ventralde sternit, dorsalde tergit, Pdl: Propeltidiumun eksterior lobu (Birula, 1938’den değiştirilerek).

Keliserler değişik sayıda diş, diken ve seta taşıyan, iki parçadan

oluşmuş makas şeklindeki yapılardır. Vücuduna nazaran büyük yapıda

olup, oldukça kuvvetlidir. Keliser, dorsalde sabit ventralde hareketli

parmaktan oluşur. Sabit ve hareketli parmakların iç ve dış kısımlarında

birçok sıradan oluşan, küçük ve büyük dişler mevcuttur. Bu diş sıraları

türlerin teşhisinde önemlidir. Keliserlerin iç kısımlarında parça parça

13

veya sıralı halde uç kısmı tüy şeklinde sert kıl şeklinde yapılar mevcuttur.

Bazen bu özel kıl benzeri yapılar değişime uğrayarak flagellum adı

verilen yapıları teşkil eder. Flagellum sadece erkek böyülerde bulunur ve

dorsal keliseral parmağın iç-orta veya sırt-orta kısmında konumlanmıştır.

Eremobatidae familyasına ait türler hariç bütün erkek böyüler

flagellum yapısına sahiptir. Flagellum erkeklerde sekonder eşeysel

karakter olarak kabul edilir. Yapısı ve şekli çok değişken olup, tür

teşhisinde önemlidir (Şekil 2.2). Flagellumun üremede veya diğer

aktivitelerde ne işe yaradığı tam olarak bilinmesede, eşeysel feromon

ürettiği düşünülmektedir (Rocha, 2002). Wharton (1986) yaptığı

gözlemlerde, çiftleşme esnasında erkeğin flagellumu dişinin genital

açıklığına soktuğunu rapor etmiştir.

Ağız uzamış şekilde keliserin arasında ve ağız aletlerinin yer

aldığı (labrum, hipofarinks) ve maksillanın arasında kalan alana

sıkışmıştır. Her bir maksilla, pedipalp veya palpusun oluşumunu sağlar.

Labrum önde, keliserlerin dip kısmında, tek bir yapı olarak gaga şekilli

rostrumu oluşturur.

14

Şekil 2. 2. Değişik yapı ve şekildeki flagellumlar. 1. Karschia mastigofera Birula (Karschiidae), 2. Eusimonia birulai Birula (Karschiidae), 3. Gylippus sp. (Gylippidae) (Birula, 1938’den değiştirilerek.), 4. Galeodes araneoides (Galeodidae) (Birula, 1925’den değiştirilerek.), 5. Biton zederbaueri Werner (Daesiidae) (Roewer, 1932’den değiştirlerek.), 6. Rhagodes melanophygus (Walter) (Rhagodidae) (Birula, 1938’den değiştirilerek.). (f: flagellum)

f

f

f

2

f

1

f

3 4

f 5

6

15

Üyeleri ise keliserler, pedipalpler ve bacaklardır. Bunların

segmentasyonu ve isimlendirilmesi şu şekildedir; koksa, trokanter,

femur, tibia, metatarsus ve tarsus. En son segmentte yer alan II.-IV.

bacak tarsus ucunda bir çift tırnak mevcuttur. Birinci bacak diğer

bacaklara nazaran ince, duyu organı olarak iş görür. Bacak koksaları

maksilla ile birleşmiş ve başın alt tarafı ile sternum arasında dar bir oluk

halini almıştır. II., III. ve IV. bacak çifti yürüme bacakları, sefalotoraksın

sabit koksalarıyla birleşir. II., III. ve IV. bacak tarsusundaki

segmentasyon, diken sayı ve sırası tür teşhisinde önemlidir. IV. bacakta

malleoli’nin bulunması sadece böyülere özgüdür. Raket organı olarak da

isimlendirilen bu yapıların kemoreseptör olarak iş gördüğü belirtilmiştir

(Brownell ve Farley, 1974; Foelix, 1985). Böyüler yürürken -belki

yiyecek belki de eş aramak için- bu yapıları çoğunlukla substrata sürter.

Ayrıca raket organı, akrepteki tarak organının analoğu olarak kabul

edilmektedir (Brownell ve Farley, 1974).

Opistosoma (abdomen) 10 segmentten oluşur. Genital açıklık

(gonopor) ilk abdominal segmentte (9. vücut segmentinde) yer alır.

Gonopor eşeyler arasında şekil bakımından farklılık arz eden yapıda,

genital plakların (genital operkula) sınırlarını teşkil eder. Bazı

familyalarda genital sternitden sonraki segmentlerde ktenidia denilen

özelleşmiş yapılar bulunur (Şekil 2.3). Bu ktenidianın şekli ve yapısı

familyadan familyaya hatta türden türe farklılık arz eder.

16

Şekil 2. 3. Karschia mastigofera Birula türünde abdominal segmentlerde yer alan ktenidia’nın şekli (Birula, 1938’den değiştirilerek).

Opistosoma bir diyaframla prosomadan ayrılır. II. ve III.

abdominal segmentte stigmaya açılan solunum organı (trake) bulunur.

Her bir abdominal segment tergit, sternit ve yumuşak pleural

membrandan oluşur. Anüs son abdominal segmentte bulunmakla birlikte

genelde teminal konumlu olup, yalnız Rhagodidae familyasında ventral

konumludur (Şekil 2.4).

17

Şekil 2. 4. Anal segmentte anüsün konumu. a. Rhagodidae familyasında anal segmentte anüs ventral konumlu, b. Rhagodidae familyası dışında kalan diğer familyalarda anal segmentte anüs terminal konumlu.

Böyüler karnivor olup, toprak yüzeyinde gezinen tüm

arthropodların yanı sıra kertenkele, yılan ve kemirgenlerle beslenir

(Muma, 1966a; Cloudsley-Thompson, 1958, 1977; Punzo, 1993) (Şekil

2. 5). Çoğu böyü türü geniş bir yelpazede bir çok canlı grubu av

listesinde yer tutar. Ancak bazı türleri türler sadece termitlerle beslenir

(Punzo, 1998c).

Avcıyken av konumuna düştükleri de olur. Kuşlar, küçük

memeliler, sürüngenler ve diğer arachnidlerin, örneğin örümceklerin

menülerinde yer alırlar. Yırtıcı kuşların ve baykuşların da besin

kompozisyonunda bulunurlar (Wharton, 1986). Örümcek kuşları tarla

kuşları ve kuyruk sallayan kuşlarının böyüleri avladıkları ve dışkı

içeriklerinde keliser kalıntılarına rastlanmıştır (Clark et al., 1982;

Willoughby, 1971; Wharton, 1986).

Bir çok bilim adamı bazı memeli türlerinin besin içeriğini ortaya

koymak amacıyla dışkı içeriklerinde incelemeler yapmıştır. Nel (1978)

Otocyon megalotis’de yaptığı çalışmada Kalahari Ulusal Parkı’nın kuru ve

nemli mevsimlerinde dışkı içeriklerinde böyü kalıntılarına rastlamıştır.

18

Farklı memeli türlerinde yapılan diğer çalışmalarda da benzer sonuçlar

alınmıştır (Viljoen ve Davis, 1973; Bothma, 1966, 1971; Stuart, 1976).

Şekil 2. 5. Kertenkele ile beslenen bir böyü.

Bazı örümcekler böyüleri av olarak görmektedir. Bu konuda iki

kayıt mevcuttur. Saltisitler Lawrencega cinsi böyüye başarılı bir şekilde

saldırıp yiyebilir (Wharton, 1980) ve Metasolpuga picta türü örümcekler

böyüyü kolaylıkla alt edebilir (Wharton, 1986). Bunların yanı sıra bazı

insanlar böyüler ve akrepleri karşı karşıya getirerek döğüşmelerini

seyreder. Doğal ortamda bu iki avcının böyle bir kavgasını görmek

nerdeyse olanaksızdır.

Böyüler ayrı eşeyli olup, ovipardırlar. Dişiler erkeklere nazaran daha

büyük cesamettedir (Amitai et al., 1962; Junqua, 1962, 1966; Lawrence,

1963a; Muma, 1966b; Cloudsley-Thompson, 1967a,b; Wharton, 1986;

Punzo, 1995).

19

Şekil 2. 6. Galeodes caspius subfuscus alttüründe çiftleşme, Malaisari Dağı etekleri, Almaata yakınları, Kazakistan (foto. A. V. Gromov).

Kur yapma ve çiftleşme davranışlarıyla ilgili yayınlar

Eremobatidae (Muma, 1966d; Punzo, 1998c), Solpugidae (Wharton,

1986), ve Galeodidae (Heymons, 1902; Amitai et al., 1962; Junqua,

1966; Cloudsley-Thompson, 1967a,b) kısıtlıdır. Son yıllarda ise Peretti

ve Willemart (2007)’nin Güney Amerika’da Ammotrechidae familyası

üzerine yaptığı çalışmalar vardır.

20

Junqua (1966) erkeklerin bir çok dişiyle çiftleşebildiğini

gözlemlemiştir. Bu muhtemelen erkeklerin kısa yaşam süresine sahip

olmalarından kaynaklanmaktadır. Erkekler üreme döneminde spermlerini

aktardıktan sonra birkaç gün içinde ölürler (Punzo, 1998c; pers. com.

Gromov, 2007).

Türlere göre çiftleşme davranışları değişiklik gösterse de, bazı

genellemeler yapmak mümkündür. Eş adayının durumuna göre, erkek

öncelikle pedipalplerini kullanarak ilk teması gerçekleştirir ve bu

dokunmalar dişinin adeta hipnoz olup donup kalmasına kadar sürer. Dişi

her zaman bu şekilde donup kalmayıp, aşırı tepki de gösterebilir. Dişi

olumlu kimyasal tepki gösterdiğinde donup kalır (Heymons, 1902;

Junqua, 1966). Erkek keliserini kullanarak dişiyi sperm transferi

yapacağı pozisyona getirir (Şekil 2.6). Erkek, dişiyi abdomeni

prosomanın üzerine gelecek şekilde adeta katlar ve keliserleri üzerindeki

spermleri dişinin genital açıklığından içeri bırakır (Punzo, 1998c). Sperm

bırakma işleminden sonra bazen erkek ayrılmadan önce keliserleriyle

dişinin abdomenini çiğner veya masaj yapar. Galeodidae ve Solpugidae

familyasına bağlı türlerde erkek keliserleriyle dişiye masaj yaparken

spermatofor bırakılır. Sonra keliserleriyle spermatoforu alıp, dişinin

genital açıklığından içeri sokmaya çalışır. Eremobatidae familyasına

bağlı türlerde spermatofor keliser kullanılmadan doğrudan erkek genital

açıklığından dişininkine transfer edilir.

Muma (1966b), Eremobatidae familyasına bağlı türlerde çiftleşme

davranışını üç safhada özetlemiştir. Saldırı, temas ve serbest bırakma.

Saldırı safhasında, erkek dişiyle mücadeleye girip üstünlüğünü kabul

21

ettirir. Bundan sonraki süreçte temas safhasına geçilir. Erkek dişi

sakinleşene kadar, dişinin abdomenini ve prosomanın arka kısmındaki iki

segmenti çiğner. Dişiyi sırt üstü veya yan yatırıp keliserini dişinin genital

açıklığına saplar. Dişiyi genital açıklık aşağıda, abdomen yukarı gelecek

şekilde uygun bir posizyona getirir. Sonra erkek keliseriyle dişinin

genital operkulumunu açar ve doğrudan kendi genital açıklığından

semininal sıvısını dişinin genital açıklığına boşaltır. Son olarak serbest

bırakma safhasında ise erkek ve dişi çekilir.

Şekil 2. 7. Galeodes caspius subfuscus, dişi yumurtalarıyla, İli nehri Kanyonu, Itzhon Platosu’nun etekleri, Almaata, Kazakistan (foto. A. V. Gromov).

Dişilerde döllenmiş yumurta sayısının artması onun yumurta

bırakmadan önce beslemesine bağlı olarak türden türe değişir (Pocock,

1902a; Lawrence, 1955; Cloudsley-Thompson, 1977; Punzo, 1997).

Yumurta birikimi için beslenmesini 1-5 günlüğüne bırakır (Pocock,

1902a; Lawrence, 1955). Yumurtalarını bırakmak ve yumurtalara uygun

bir ortam oluşturmak için toprağı kazar ve kendisine yuva yapar

(Cloudsley-Thompson, 1958; Muma, 1967; Punzo, 1995).

22

Yumurtaları çoğunlukla gece bıraktıkları gözlemlenmiştir (Punzo

1998c, 1998b; Cloudsley-Thompson 1967b). Muma (1966c) dişinin

kasılmalarıyla, 28-164 arasında değişen sayılarda ve yığınlarla birkaç kez

yumurta bıraktıklarının rapor etmiştir (Şekil 2. 7). Yumurtanın rengi türe

bağlı olarak beyaz, krem, açık sarı ve açık kahverengi olabilir (Muma

1966c; Cloudsley-Thompson 1967b; Punzo 1995, 1998a). Embriyonik

gelişim (inkübasyon) türlere göre farklılık gösterdiği gibi, ortamın

sıcaklığına ve nemle doğrudan ilişkilidir (Muma 1966d; Cloudsley-

Thompson, 1977; Punzo, 1994). Eremobatidae familyası türlerinde

inkübasyon 18-66 gün arasındadır (Muma, 1966c; Punzo, 1995).

Yumurtadan çıkan böyüler “post-embriyo” (Muma, 1966d) veya

“larva” (Heymons, 1904; Lawrence, 1947) olarak isimlendirilir (Şekil

2.8). Post-embriyoların görünüşü türlere göre faklılık gösterir (Punzo,

1998c). Yumurtadan çıktıktan yaklaşık bir hafta sonra kütikulanın

dışında pigmentasyon başlar. 9. günde yetişkin böyülerin minyatürü

haline gelir. Deri değişimi gerçekleştikten sonra segmentler ve keliserler

gelişir ve gerçek işlevlerini yaparlar (Punzo, 1998c). Bu safhadan sonra

yuvadan ayrılırlar (Punzo, 1998a). Dişi yavrular yuvadan ayrılana kadar

onları korur ve gözetir.

Böyüler çoğunlukla univoltindir (yılda tek döl verir).

Yetişkinlerin hayat süreleri oldukça kısadır. Tipik olarak bir yıldan fazla

yaşamazlar (Punzo, 1998c). Punzo (1998a), Eremobates marathoni

(Eremobatidae) türü üzerinde yaptığı laboratuvar çalışmasında;

embriyonik gelişiminin 25-36 gün, post-embriyonik gelişimin 4-7 gün

sürdüğünü, ilk nimflerin 5-9 güne ihtiyaç duyduklarını ve hayat

23

sürelerinin erkeklerde 226 gün, dişilerde ise 240 gün olduğunu

(yumurtadan ergine kadar olan süre) rapor etmiştir.

Şekil 2. 8. Galeodes sp. (Galeodidae) cinsine ait larvalar (foto. A. V. Gromov).

25

3. MATERYAL VE METOD

3.1. Araştırma Sahasının Tanıtımı

Çalışma Türkiye’nin güneydoğusunu kapsayan Akdeniz Bölgesi’ne

dahil Hatay ve Kilis illerinde; Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nin tüm

illerinde: Gaziantep, Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman ve

Siirt; Doğu Anadolu Bölgesi’nden Iğdır, Ağrı, Van, Hakkari ve Şırnak

illerinde yürütülmüştür (Şekil 3.1).

Hatay İli Akdeniz Bölgesi’ne dahil olup, bölgenin en doğusunda yer

alır. İskenderun Körfezi’nin doğusunda, yüksekliği 2000 m’yi aşan dağ sırası,

Dörtyol-Hassa arasında, Güneydoğu Toroslar’ın başlangıcını oluşturan

Keldağ (1729 m) ve 2240 m yüksekliğinde Nur (Amanos=Gavur) Dağları yer

alır. Asi Nehri, Karasu ve Afrin Çayı olmak üzere 3 akarsuya sahiptir.

Hatay, yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçen Akdeniz

iklim kuşağında bulunmaktadır. İklimin iç kesimlere doğru gidildikçe

sertleştiği görülmektedir. Kışları ılık ve bol yağışlı, yazları sıcak ve kurak

geçer. Sıcaklık ve yağış ortalamaları yıllara göre değişmekle beraber ortalama

yıllık sıcaklık 16-21 ºC arasındadır. Ortalama yıllık yağış miktarı ise 570-1160

mm arasında değişmektedir.

Hatay’ın doğal bitki örtüsünü makiler ve ormanlar oluşturur. Maki

türleri, 4-5 m boyunda sert ve tüylü yapraklı bitkiler olup, 800 m’ye kadar

rastlanmaktadır. Myrtus communis, Laurus nobilis, Quercus sp., Q. coccifera,

Pistacia terebinthus, Ceratonia siliqua, Olea europea, Nerium oleander,

Crataegus monogyna, Celtis australis, Philyea media, Quercus ilex yörede en

çok rastlanan maki türleridir.

26

Şekil 3. 1. Güneydoğu Anadolu’da örneklemenin yapıldığı iller.

27

İlde doğal örtüyü oluşturan ormanlar, Amanos Dağları ile

Keldağ’da yoğunlaşmaktadır. Amanos Dağlarının denize bakan

yamaçlarında, makilik alanlardan sonra, 800 m’den 1200 m’ye kadar

Juniperus sp. gibi ibreli ağaçlarla, Quercus pubescens, Q. sessilifora,

Fagus orientalis, Cornus mas, Populus sp., Platanus orientalis ve Styrax

officinalis gibi yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar bulunur. 1200 m’nin

üzerinde ibreli ağaçlardan Pinus brutia, Pinus nigra Arnold. subsp.

pallasiana, Cedrus libani ve yer yer Juniperus sp.’den oluşan geniş orman

alanları vardır (Şekil. 3.2) (Atalay, 1983).

Keldağ’ın Akdeniz’e bakan 900 m’ye kadar olan kesimlerinde,

maki türü ağaçlardan Myrtus communis, ve Laurus nobilis çok yaygındır.

Bu yükselti basamağının üzerinde, bazı ibreli ağaçlarla Quercus sp. ve

kayın gibi yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar başlar. Keldağ doğal bitki

örtüsü açısından Amanos Dağları kadar zengin değildir. Hatay’ın doğu

yarısında hakim bitki örtüsü bozulmuş, yerini geniş tarım arazileri almıştır

(Şekil 3.3).

Kilis, genel itibariyle ortalama 650 m yüksetiye sahip düzlük

üzerinde yer alır. Yer yer tepelikler mevcut olup, en yüksek noktası Sof

Dağı (1496 m)’dır. Akarsu bakımından fakirdir. İklimi genel karakterleri

ile Akdeniz iklimi içerisinde kalır. Yıllık ortalama sıcaklık 16,8 ºC, bitki

vejetasyonu olarak step ve antropojen steplerden tepelik kesimlerde küçük

gruplar halinde Pinus brutia (Kızılçam) ile karışık maki formasyonları

(Quercus coccifera, Q. infectifora, Q. ilex, Q. aegilops, Arbuthus

antrachne, Styrax officinalis, Juniperus sp., Pistacia terebinthus, Philltrea

latifolia, ve Rhus coggygria) yer alır (Atalay, 1997).

28

Şekil.3. 2. Güneydoğu Anadolu’nun bitki örtüsü (Atalay, 1983’den değiştirilerek).

29

Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Toros Dağları’nın

Anadolu’da dışbükey kıvrım yaptığı sahanın güney kesimi ile Suriye

sınırı arasında kalan alanı kaplar. Geniş ovaların, düzlüklerin yer aldığı

bu bölgede, önemli yükseltiyi Mardin-Midyat eşiği ile Karacadağ bazalt

konisi oluşturur (Atalay, 1997). Bölge kapladığı alan bakımından

ülkemizin en küçük, iklimi bakımından en kurak ve sıcaklık bakımından

da yaz aylarında en sıcak bölgesidir. Bölgeyi karakterize eden Şanlıurfa

473 mm, Diyarbakır 495 mm yağış almaktadır. Bölgede oksidasyon

şiddetli olmasından ötürü kızıl renkli step ve kurak bölge toprakları

hakimdir. Yağış yetersizliğinden dolayı, topraktaki kireç miktarı

yüksektir (Atalay, 1983).

Bölgede kayda değer doğal göl yoktur. Dicle ve Fırat nehirleri

bölgenin en önemli akarsularıdır. Bölgenin kuzey kesiminde Toros dağ

kuşağının yamaçları yer alır. Petrol yataklarının bulunduğu kuşakta

Raman Dağları (en yüksek noktası Hacerkan Tepesi 1576 m), bölgenin

güneydoğusunda Mazı ve Midyat Dağları’nın yer aldığı Mardin Dağ

kuşağı ki bu kuşak güney ve kuzey düzlükleri biribirinden ayırdığından

buraya Mardin-Midyat Eşiği adı verilir. Bölgenin orta kısmında

yüksekliği 1938 m’ye ulaşan Karacadağ, batıda ise Gaziantep platosunun

üzerinde yükselen Kartal Dağları yer alır. İklimden dolayı kırmızımsı

kireçli toprak (Aridisol), Gaziantep Platosu’nda kırmızı Akdeniz

topraklarının yanı sıra boz renkli topraklar, Şanlıurfa ovasında yazın

kuruduğunda çatlayan, kışın su aldığında şişen (vertisol) toprak tipi ve

Karacadağ volkan konisinde ise koyu renkli ve humus bakımından

zengin (andosol) toprak tipi yaygındır (Atalay, 1997).

30

Şekil 3. 3. Güneydoğu Anadolu’nun toprak yapısı (Atalay, 1983’den değiştirilerek).

31

Geniş sahalarda step ve antropojen bozkırlar hakimdir. Bölgenin

alçak kesimlerinde kurakçıl ve zayıf otsu türlerin yanında Arabistan-

Suriye kökenli otsu türler de görülür. Kahramanmaraş-Gaziantep hattı ve

doğuda Siirt arasında kalan yayın güneyi, bozkır sahasıdır. Özellikle

bölgenin güneyine doğru çölümsü step görülür. Steplerde otsu

formasyonlardan; Acanthophylum verticillatum, Archillea bantolina,

Alhagi maurorum, Astragallus gummifer, Avena barbata, Bromus

macrostacphyus, Cichorium glandulosum, Convolvus reticulatus,

Dianthus multipunctatus, Delphinium peregninum, Eriyngium campestre,

Euphorbia aleppica, Gentiana olivieri, Hordeum leporinum, Onosma

giganteum, Silene kotschyi, Thymus syriacus, Trifolium campestre ile

Centaurea hypericum, Salvia ve Verbascum’ların çeşitli türleri görülür

(Atalay, 1983).

İklimin kurak olmasından dolayı bölgede orman vejetasyonu çok

zayıftır. Mevcut meşe ormanlarının büyük bir bölümü tahrip edilmiştir.

Şanlıurfa’nın batısında 850 m’den sonra, Diyarbakır ve Mardin

çevresindeki yüksek tepelerde meşe ağaçları görülmeye başlar. Bölgede

belli başlı meşe türleri, Quercus brandii ve Q. infectoria subsp. boissieri.

Güneydoğu Anadolu bozkır sahasının çorak kesimlerinde zeytin ağaçları

bulunur. Gaziantep ile Şanlıurfa arasındaki platolar zeytin ve Antep

fıstığı (Pistacia vera) ağaçları ile örtülüdür. Bunların dışında belli başlı

çalı toplulukları Amygdalus arabica, Cerasus microcarpa, Cercis

siliquastrum, Ficus caria, Acer monspessulanum, Cerasus mahalep,

Crataegus aronica, Pyrus syriaca, Celtis tourneforti, Pistacia vera’dır

(Atalay, 1997).

32

Doğu Anadolu karasal etkilerin en fazla hissedildiği alanların

başında gelmektedir. Bölgenin denizlere uzak olması ve yükseltisinin

fazla olması nedeniyle Doğu Anadolu Bölgesinde karasal iklim etkilidir.

Kışlar çok soğuk ve kar yağışlı; yazlar yükseklerde serin alçak yerlerde

sıcak geçer. Kış mevsimi uzun, yaz mevsimi çok kısadır. Yıllık sıcaklık

farkının en fazla olduğu bölge olan Doğu Anadolu Bölgesi’nde yaz

sıcaklık ortalaması yaklaşık 20 °C'dır (Şekil 3.4).

Ortalama yükseltisi yaklaşık 2200 m olan Doğu Anadolu

Bölgesinin belli başlı yüzey şekillerini sıradağlar, geniş platolar ve ovalar

oluşturur.

Bölgenin sıradağları kuzey-güney doğrultusunda üç sıra halinde

dizilirler. Bölgenin kuzeyinde Çimen Dağı, Kop Dağı, Yalnızçam

Dağları; ortasında Munzur Dağı, Karasu Dağı, Aras Dağı, güneyinde ise

Güneydoğu Toroslar, Bitlis, Hakkari ve Buzul dağları sıralanırlar. Ayrıca

bölgede Nemrut, Süphan, Tendürek ve Ağrı gibi volkanik dağları

bulunur.

33

Şekil. 3. 4. Güneydoğu Anadolu’dan seçilmiş istasyonlardan alınan aylık ortalama sıcaklık [°C] ve aylık ortalama yağış [mm] diyagramları (Atalay, 1997).

34

Bölgede dağlardan sonra en fazla yer kaplayan yeryüzü şekli

platolardır. Bölgedeki en büyük plato Erzurum-Kars Platosu’dur.

Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü bu bölgededir. Bölgedeki diğer

büyük göller Hazar, Balık, Bulanık, Nazik, Çıldır ve Erçek gölleridir.

Bölgenin başlıca akarsuları Fırat, Dicle, Aras, Kura ve Zap akarsularıdır.

Bölgenin en belirgin özelliği, ortalama yükseltisinin fazla ve

engebeli olmasıdır. Iğdır ve Van civarında yarı kurak iklim şartları,

yüksek kesimlerde ise yarı nemli soğuk iklim şartları hüküm sürmektedir.

Bu alanlarda step, sarıçam vejetasyonu, diğer kesimlerde ise meşe orman

toplulukları mevcuttur. Iğdır ve Van havzalarında otsu ve step

formasyonlar hakimdir. Bunun yanı sıra Iğdır civarında, toprak örtüsü

sıyrılarak yüzeye çıkmış olan alacalı tuzlu, jipsli ve alkali maddeler

bakımından zengin çökeller veya çorak alanlarda çok seyrek otsu türler

görülmektedir. Doğu Anadolu Bölgesi’nde özellikle meşe ormanlarının

tahrip edildiği alanlarda step alanlarına nazaran daha uzun boylu otsu

türlere rastlanır. Orman örtüsü bozulmuş alanlarda toprak örtüsü sıyrılmış

ve toprağın fiziksel özellikleri bozulmuş ve verim yönünden fakir alanlar

halini almıştır. Bölgenin kuzey doğusunda yer alan sarı çam ormanları

tahrip edilmiş bunun yerini dağ-plato stepleri gelişmiştir. Bu alanların

otsu türleri İrano-Turanien step elementlerine aittir. Doğu Anadolu

fitocoğrafya bölgesinin ormanlarını kuzeydoğuda sarıçam, diğer

kesimlerde özellikle yüksek ve dağlık alanlarda meşe ormanları (Quercus

infectifora, Q. macrolepis, Q. aegilops, Q. brandii, Q. libani, Q.

cedrorum) teşkil etmektedir (Atalay, 1997).

35

Türkiye’deki Zoocoğrafik Bölgeler (Şekil 3.5)

Avrupa Bölgesi:

• Karadeniz (Euxinian) Sahası

Akdeniz Makronesyan Bölgesi:

• Akdeniz Altbölgesi: * Doğu Akdeniz Sahası

Ege-Marmara Altsahası

Levant Altsahası

Sahara Gobian Bölgesi:

• Iran Turan Altbölgesi: Türkiye Orta ve doğusu;

Ermenistan; Azerbaycan; İran’nın büyük bir bölümü; Kazakistan’ın büyük

bir bölümü; Özbekistan, Kırgızistan; Türkmenistan; Tacikistan; Afganistan

ve Pakistan’nın kuzeyi ve çoğunlukla dağlık ve yüksek alanları kapsar.

* Batı Anadolu Sahası

Orta Anadolu (Angoran =Ankara) Altsahası

Doğu Anadolu Altsahası

Zağros Altsahası

* Kura Aras Sahası

• Saharoarabian Altbölgesi: Kanarya Adaları; Afrika’nın

kuzeyinde yer alan ülkeler: Fas’tan Mısır’a kadar; Asya’daki arap ülkeleri

(Lübnan, Suriye, Ürdün, Irak, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri);

Türkiye’nin güneydoğusu; güneybatı ve güney İran; güney Pakistan ve batı

Hindistan ve çoğunlukla düzlükleri, kuru ve çöl alanları kapsar.

* Suriye Sahası

36

Şekil 3. 5. Türkiye’deki zoocoğrafik bölgeler (Emeljanov, 1974’dan değiştirilerek).

37

3. 2. Materyalin Toplanması, Korunması ve Değerlendirilmesi

Bu çalışmada incelenen toplam 841 böyü örneği 2004-2007

yıllarında, ilkbahar ve yaz aylarında Güneydoğu Anadolu’nun 109

lokalitesinden hem gece, hem de gündüzleri gerçekleştirilen arazi

çalışmalarıyla toplanmıştır. Geceleri 21:00-05:00 saatleri arasında, U.V.

lamba ve arazi aracının tepe ve far lambaları kullanılarak zeminden;

gündüz aramalarında ise taş, bitki kabukları, çürümüş ağaç kütüklerinin

altlarından veya içinden pens yardımıyla yakalanmıştır. Canlı örnekler

kavanozlar içinde laboratuvara getirilip fotoğrafları çekilmiştir.

Türlerin teşhisleri, Karsch (1880), Pocock (1895, 1899), Birula

(1890a,b, 1905b, 1916, 1936a, 1938), Kraepelin (1899a, 1901), Werner

(1905, 1922), Hirst (1908), Penther (1913) Roewer (1932, 1933, 1934,

1941), esas alınarak yapılmıştır.

Böyüler Nisan’dan itibaren aktif hale geçerler. Nisan’dan Mayıs’a

kadar çoğunlukla juvenillere rastlanır. Böyülerin aktiflikleri sıcaklık,

yükseklik ve ortama göre farklılık arzeder. Dolayısıyla arazi çalışmaları

planlanırken güneyden kuzeye doğru olması ve daha önceden toplanmış

olan materyalin etiket bilgileri dikkate alınmıştır.

38

Şekil 3. 6. Böyü toplamada kullanılan malzemeler. a. 12 voltluk değişik boy ve güçte akü, b. akü ve lamba kasası bağlantısı, c. akü şarz cihazı, d. sylvania F15T8/BLB UV lamba, e. UV lamba düzeneği (akü bağlantısı ile birlikte), f. pens ve örneklerin muhafazası için çeşitli boyda plastik şişe, g. bilgisayar bağlantılı GPS.

39

Yakalama Teknikleri

a) UV lamba kullanarak (Gromov 2000, 2004); modifiye edilmiş

Sylvania F15T8/BLB UV lamba düzeneği yapıldı (Şekil 3.6). Bu özel

lamba ışığı altında böyüler, akrepler gibi floresans özellik gösterir.

b) Portatif beyaz floresans lamba ve araba farları hemen hemen tüm

böyülerin ilgisini çektiğinden normal lambalar da böyülerin

yakalanmasında kullanıldı. Bu amaçla gece 21.00-05.00 saatleri arasında,

12 volt/7,2 amp.’lik akülere adapte edilmiş F8/T5 Osram marka floresans

lamba 2 m’lik çubuğa tutturuldu.

c) Pitfall tuzakları (çukur tuzak) kurarak (Muma 1974a, 1980); 10-15 cm

genişliğe, 15-20 cm derinliğine sahip kavanozların içine 1:1 oranında

etilen glikol (antifriz) ve su karışımı kavanozun dip kısmında yaklaşık 8

cm’yi geçmeyecek şekilde eklenir. Kavanozların üst kısmı yerle aynı

seviyeye gelecek şekilde gömülür ve üzeri kamufle edilir (Şekil 3.7).

Yaklaşık 0,5 hektarlık alana her 1000 m2'ye bir adet gelecek şekilde

transekt atılır. Tuzaklar haftada bir kontrol edilir (çalışmanın amacına

göre bu süre kısalabilir).

40

Şekil 3. 7. Böyülerin yakalanması için çukur tuzak hazırlanışı: a. kavanoz çukura yerleştirilir ve ağız kısmı toprakla aynı seviyeye getirilir, b. kapağı açılır, c-d. Saf su+antifiriz+şampuan karışımı yeteri miktarda eklenir, e. çukur tuzak başlangıç noktası işaretlenir ve GPS’le koordinat alınır.

41

Canlı örnekler geniş ve derin bir kap içine yeteri miktarda

%70’lik alkol içine alınarak öldürülür (veya 95°C kaynar su içinde 5

saniye tutularak kolaylıkla öldürülebilir). Sonra Kahle fiksatifi içine

alınır. FAA (Formaldehit/asetik asit/alkol; 18:1:1 oranında karıştırılır ve

%5 gliserol eklenir). Fiksasyon yapılırken keliserler açık bırakılmalıdır.

Örneklerin daimi muhafazası ve sistematik çalışmalar için; %70’lik alkol

(% 99,9’luk alkolden 70 birim+distile sudan 30 birim) kullanılır.

Toplanan örneğin abdominal boşluğuna şırınga yardımı ile %95’lik alkol

enjekte edilir ve örnek büyüklüğüne uygun kavanoza alınarak, yeterince

%70’lik alkol eklenerek daimi muhafazası sağlandı. Kavanoz içine ve

dışına etiket bilgileri eklendi (Tarih, Ülke, İl, İlçe, Köy, açıkça yazılmış

lokalite bilgisi, koordinat, yükseklik, habitat bilgileri, toplayanın adı).

Örnek renk kaybettikçe ve alkol kirlendikçe kavanozdaki alkol yenisi ile

değiştirildi. Araştırma sahasından toplanan örnekler The American

Museum of Natural History (AMNH), Alexandr V. Gromov’un özel

kolleksiyonu (AGC), Halil Koç’un özel kolleksiyonu (HKC) ve Ege

Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü’ndeki Zooloji Müzesi

(ZDEU)’nde korunmaktadır.

Örneklerin arazide ve habitatının fotoğraflanması için Nikon

Coolpix 5700 ve Canon EOS 300D marka fotoğraf makinesi kullanıldı.

Örneklerin teşhisi ve taksonomik bakımdan önemli kısımları Olympus

SZX7 marka mikrometrik okülerli stereomikroskop ve stereomikroskopa

adapte edilmiş Olympus Camedia C-7070 marka fotoğraf makinesi

kullanılarak fotoğraflandı. Lokalite tespitinde Garmin etrex Vista marka

GPS ile birlikte Mapsource ve Google Earth programları kullanıldı.

43

4. BULGULAR VE TARTIŞMA

Çalışma Alanında Bulunan Familyalar için Teşhis Anahtarı

1. I-IV. bacağın tarsusu bir segmentli; I. metatarsus ventralde çok dikenli

............................................................................................. Rhagodidae

- I. tarsus bir segmentli; II-IV tarsus bir veya birden fazla segmentli,

I. metatarsus ventralde dikensiz ............................................................ 2

2. II-IV. bacağın tarsus tırnakları tüylü (juvenil Galeodid’lerde tırnaktaki

tüyler belirgin olmayabilir ancak bir sonraki özellik juvenillerde

bulunur), opistosomal stigmayı örten tarak şeklindeki yapı vardır

.............................................................................................. Galeodidae

- Tarsus tırnakları tüysüz, opistosomal stigmayı örten tarak şeklindeki

yapı bulunmaz ....................................................................................... 3

3. I. tarsus iki tırnaklı, II-IV. tarsus bir segmentlidir ............................... 4

- I. tarsus tırnaksız, II-III. tarsus bir veya iki segmentlidir. IV. tarsus

çoğunlukla dört segmentlidir .................................................. Daesiidae

4. Keliserde çok sayıda diş mevcutttur. Opistosomal segmentte ktenidia

vardır .................................................................................. Karschiidae

- Keliserde az sayıda diş bulunur. Opistosomal segmentte kitenidia

yoktur ................................................................................... Gylippidae

44

4.1 Familya: DAESIIDAE Kraepelin

Prosomanın dış lobu propeltidiuma kısmen birleşiktir. Erkeklerde

çoğunlukla abdominal segmentte genital sternitten sonraki segmentlerde

ktenidia mevcuttur. Flagellum bazalde kapsül şekilli, uçlara doğru kamçı

şekillidir. Bazı türlerde flagellum üzerine kıl şeklinde ilave olmuş yapılar

mevcuttur. I. bacak tarsusunda tırnak bulunmaz. II. ve III. bacak tarsusu

1 veya 2 segmentli, IV. bacak tarsusu ise 1-4 segmentli, bazen bu

segmentlerin ayırt edilmesi oldukça zordur.

Daesiidae familyasına bağlı türlerde autotomi vardır. Herhangi bir

tehdit halinde pedipalpler veya IV. bacak çifti tamamen kopabilir. Ergin

olmayanlarda kopan üyenin yerine yenisi oluşur. Ancak eğer erginse

sadece birkaç segment onarılmaktadır.

Kraepelin (1899a) Daesia Karsch, 1880 genusunu Biton Karsch,

1880 genusuyla karşılaştırdığında, Daesia’nın önceliğe sahip olduğunu

düşünmüştür. Daesiid olarak ilk isimlendirme Subfamilya düzeyinde

Kraepelin (1899a) tarafından yapılmıştır. Daesiidae familyası, Yeni

Dünya’dan Muma (1971a) tarafından tanımlanan Amacataidae

familyasının sinonimidir (Maury, 1980a).

Roewer (1933) Daesiidae familyasını 6 altfamilyaya ayırmıştır.

Bazı otörler (Lawrence, 1963b; Delle Cave ve Simonetta, 1971).

Roewer’in sınıflandırmasını kabul etmemektedir. Zira Roewer (1933) II.-

IV. bacak tarsusundaki segment sayısına göre altfamilyalara ayırmıştır.

45

Şekil 4. 1. Daesiidae familyasının dünyadaki dağılışı (Savary, 2007).

Roewer (1933)’in yaptığı düzenlemeye göre, Daesiidae

familyasının Türkiye’de 4 altfamilyadan temsilcisi mevcuttur. Wharton

(1981) bu altfamilyalardan Blossiinae ve Daesiinae altfamilyasının

sinonim olduğunu ileri sürmüştür. Bu açıdan değerlendirildiğinde,

sunulan altfamilyalarda hala karışıklık olmasına rağmen günümüzde

Roewer (1933)’in sisteminin bir alternatifi yoktur.

Daesiidae familyası Avrupa’nın güneyinde, Orta Doğu’da,

Asya’da, Afrika’da ve Güney Amerika’da yani hem eski hem de yeni

dünyada dağılış gösteren tek familyadır (Şekil 4.1). Dünyada 6

altfamilyaya ait 29 cins ve 177 tür dağılış göstermektedir. Bunlardan

Ammotrechelis, Ceratobiton, Gluviella, Namibesia, Syndaesia ve

Valdesia monotipik cinsler olup, sistematik pozisyonları belli değildir.


http://www.solpugid.com/ceratobiton.htm

http://www.solpugid.com/gluviella.htm

http://www.solpugid.com/namibesia.htm



46

Yeni dünyadan tanımlanan Ammotrechelis Şili, Syndaesia ve Valdesia ise

Arjantin’den tanımlanmış günümüzde bilinen monotipik cinslerdir.

Roewer (1933) esas alındığında, çalışma alanında Daesiidae

familyasına ait Daesiinae ve Gluviopsinae olmak üzere 2 altfamilya

mevcuttur.

Altfamilya: Daesiinae Kraepelin

Daesiinae Kraepelin, 1899a: 221-223; Pocock, 1900: 145; Kraepelin, 1901: 83-84;

Pocock, 1902a: 64; Hewitt, 1919: 21; Roewer, 1933: 386-388.

Dünyadaki Dağılışı: Namibia, Güney Afrika, Togo, Etiopya, Bostvana,

Fas, Kenya, Zimbabve, Eritre, Mozambik, Angola, Somali, Dijibuti,

Sudan, Tunus, Libya, Cezayir, İtalya, Kıbrıs, Yunanistan, Türkiye, İsrail,

Ermenistan, Azerbaycan, İran, Mısır, Sudi Arabistan, Kazakistan,

Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan, Çin, Yemen, Meksika.

Cins: Biton Karsch

Biton Karsch, 1880: 234; Pocock, 1897: 253; Roewer, 1933: 390; Roewer, 1954: 263; Delle Cave ve Simonetta, 1971: 42-43; Wharton, 1981: 13-14. Daesia Karsch, 1880: 234; Purcell, 1899: 388; Kraepelin, 1899a: 227-228; Kraepelin, 1901: 88-89; Pocock, 1902a: 68; Birula, 1905b: 277; Hewitt, 1919: 21; Roewer, 1933: 408; Caporiacco, 1936: 146-147. Birula, 1938: 98 (Simon, 1882: 252 tarafından sinonim yapılmıştır). Broomiella Pocock, 1902b: 7; Roewer, 1933: 381 (Lawrence, 1972: 108, tarafından sinonim yapılmıştır) Bitonella Roewer, 1933: 405; Roewer, 1941: 142 (Lawrence, 1955: 184, tarafından sinonim yapılmıştır). Daesiella Caporiacco, 1936: 147 (Delle Cave ve Simonetta, 1971: 43 tarafından sinonim yapılmıştır) Tip Türler: Biton için: Biton ehrenbergi Karsch, 1880. Daesia için: Gluvia praecox C.L. Koch, 1842. Broomiella için: Broomiella lineata Pocock, 1902b. Bitonella için: Daesia hottentotta Kraepelin, 1899a. Daesiella için: Daesia rossica Birula, 1905a.




47

Dünyadaki Dağılışı: Namibia, Güney Afrika, Togo, Etiopya, Bostvana,

Fas, Kenya, Zimbabve, Eritre, Mozambik, Angola, Somali, Dijibuti,

Sudan, Tunus, Libya, Cezayir, İtalya, Kıbrıs, Yunanistan, Türkiye, İsrail,

Ermenistan, Azerbaycan, İran, Mısır, Sudi Arabistan, Kazakistan,

Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan, Çin, Yemen, Meksika.

II. ve III. bacak tarsusu 2; IV. bacak tarsusu 4 segmentlidir. II.

bacak tibia dorsalinde 5, III. bacak tibiasında ise 3 dorsal diken bulunur.

Pedipalp tarsusu hareketli olup, sayıları değişken olan diken yapıları,

metatarsus ventralinde çoğunlukla 3-5 çift diken bulunur. Prosomanın

eksterior lobu propeltidiuma birleşiktir. Flagellum, membran yapıda,

armut şekilli, distal kısmı daralmış silindir şeklini almıştır. Opistosoma

dorsalinde koyu lekeler, 3 adet boyuna sıra teşkil eder. Opistosoma

pleurası çoğunlukla kıllıdır. Erkeklerde opistosoma ventralinde ktenidia

mevcut olup, dişilerde bulunmaz. Bu cinse ait türler orta boyda olup, boy

uzunlukları 18 mm’den fazladır.

Roewer (1933) Biton cinsinin teşhisi için tarsal ve metatarsal

diken formulasyonu, ktenidia ve tarsus segment sayısı gibi karakterleri

kullanmıştır.

Biton ve Daesia cinsi Karsch tarafından 1880 yılında bilim

dünyasına tanıtılmıştır. Ancak Karsch’ın verdiği bilgiler teşhis için

yetersizdir. Bu yüzden Simon (1882) bu iki cinsin sinonim olduğunu ileri

sürerek sadece Biton ismini kullanmıştır. Kraepelin (1899a)’de bu

konuda revizyon yapmıştır. Ancak Simon, Pocock (1897) ve Kraepelin

(1899a)’den önce bu düşünceleri yayımlamıştır. Pocock (1897) Daesia

ve Biton cinslerinin farklı özelliklere sahip olduklarından bahsetmiştir.

48

Kraepelin (1899a), Simon (1882) gibi iki cinsi sinonim olarak ele almış

ve farklı olarak Daesia cinsinin prioritesini kullanmıştır. Bu

dublikasyonu ilk kez Delle Cave ve Simonetta (1971) fark etmiştir.

Halihazırda Biton cinsine ait bilinen 66 tür Afrika, Güney-Doğu

Avrupa, Orta Doğu ve Orta Asya’da dağılış gösterir. Türkiye’de dağılış

gösteren türlerin dağılışı şekil 4.2’de verilmiştir.

Şekil 4. 2. Biton cinsine ait türlerin Türkiye’deki dağılışı.

Altcins: Biton (Biton) Karsch

Tür: Biton (Biton) tauricus Roewer

Biton tauricus Roewer, 1941: 142, şekil 127; Zilch, 1946: 130.

Tip Lokalitesi: Toros Dağları, Türkiye.

Dağılışı: Türkiye.

İncelen Materyal: 1 lokaliteden toplam 3 (1 ♂; 2 ♀♀) örnek: 1 ♂; 2

♀♀, (AMNH), Şanlıurfa, Karacadağ’ın güney yamaçları, 37°32’26.7”N,

39°49’55.1”E, 1303 m, 11-12.06.2007, leg. A.V. Gromov ve H. Koç.

49

Erkekte keliserin hareketsiz parmağının ön tarafında 2 adet eşit

büyüklükte dişe sahiptir. Bu dişlerden ilki bu parmağın uç kısmından ve 2.

dişten daha geniştir. Bunu takip eden bir adet küçük diş devamında esas diş,

parmağın yan orta kısmında 4 adet diş yandaki dişlerle aynı büyüklüktedir.

2. ve 3. orta sırada bulunan dişler esas dişin büyüklüğüne ulaşır. Hareketli

parmakta ön diş, ara diş ve ana diş olmak üzere 3 adet diş bulunur.

Flagellum basalinin 1/3’lük kısmı, 1. medial dişin üst kısmından

hareketsiz parmağa içten bağlanır (Şekil 4.3). Flagellum öne ve arkaya

hareket edebilecek şekildedir. Membran yapıda olan flagellum,

transparan ve uzunlamasınadır.

Pedipalp metatarsusu son yarımında 3 çift birbirine eşit uzaklıkta

diken mevcuttur. I. stigma sternitinde ktenidia bulunmaz. Vücut

renklenmesi ve bütün ekstremitelerde tek renk koyu kırmızımsı-sarıdır.

Şekil 4. 3. Biton tauricus Roewer, Keliser iç yan taraftan flagellumun görünüşü (Roewer, 1941’den değiştirilerek).

50

Söz konusu türe ait habitatına ait fotoğraf şekil 4.4 ‘de verilmiştir.

Biton tauricus Roewer türü deskripsiyonu yapıldıktan sonra ilk

defa bulunmuştur.

Şekil 4. 4. Biton tauricus Roewer türünün habitatı (Şanlıurfa, Karacadağ).

Tür: Biton (Biton) zederbaueri (Werner)

Daesia zederbaueri Werner 1905: 114. Daesia (Biton) zederbaueri (Werner): Roewer 1932: şekil 51a-c. Biton zederbaueri (Werner): Roewer 1933: 402; Zilch 1946; 130; Levy ve Shulov 1964: 107.

Tip lokalitesi: Yılanlı Dağ, Kayseri.

Dağılışı: Türkiye; İsrail.

İncelenen materyal: 5 lokaliteden toplam 13 örnek (8 ♂♂; 5♀♀)

(Çizelge 4.1 ).

51

Çizelge 4. 1. İncelenen Biton zederbaueri (Werner) türünün materyal listesi.

Tür Kolleksiyon ♂ ♀ juv Toplam Lokalite Koordinat leg. Tarih Yükseklik

Biton zederbaueri AMNH 5 3 - 8 Kilis, Hasancalı, 2 km güneybatısı

36°52’47.2”N 36°47’42.4”E

A.V. Gromov, H. Koç ve E.A. Yağmur

26-27.05.2007 755 m

Biton zederbaueri AMNH 1 1 - 2 Kilis, Hasancalı 36°53’07.8”N 36°48’03.6”E A.V. Gromov 24.05.2007 830 m

Biton zederbaueri AMNH 1 - - 1 Kilis, Hasancalı, 2 km güneybatısı

36°52’47.2”N 36°47’42.4”E

A.V. Gromov ve H. Koç 02.06.2007 755 m

Biton zederbaueri HKC 1 - - 1 Kilis, Musabeyli, Hasancalı’nın c. 2 km batı-kuzeybatısı

36°53’30”N 36°47’35”E E.A.Yağmur 27.05.2006 880 m

Biton zederbaueri HKC - 1 - 1 Şanlıurfa, Harran, Harran kalıntıları

36°51’38”N 39°59’02”E E.A.Yağmur 06.04.2006 375 m

TOPLAM 8 5 - 13

52

Şekil 4. 5. ♂ Biton zederbaueri (Werner) (foto. A.V. Gromov).

Genel görünüşü şekil 4.5’deki gibidir. Keliserler sarımsı-

kahverengi, zayıf koyu çizgilidir. Sefalotoraks orta kısımda sarımsı-

kahverengi, kenarda dumanlı bir görünüşe sahiptir (Şekil 4.6).

Şekil 4. 6. Sefalotoraks ve keliserin üstten görünüşü.

53

Abdomen grimsi-kahverengi, pedipalpler ve IV. bacak femurunun

distal yarısı uca doğru az da olsa duman renginde, tibia ve metatarsus

aynı şekilde duman rengindedir.

Şekil 4. 7. Keliserin dış yandan görünüşü.

Erkekte keliser hareketsiz parmağı bükülmüş olup, en uç kısmın

gerisinde orak şeklinde girinti yaparak genişler. Hareketsiz parmaktaki

dişlerin durumu şu şekildedir: ilk diş orak şeklindeki girintinin iç

kısmının yarısında konumlanır; orak şeklindeki girintinin tamamında 9

adet belirgin diş mevcuttur. 2. ve 4. dişlerin arasında 1 adet ara diş

bulunur. Hareketli parmağın ön dişi, hareketsiz parmaktaki orak

şeklindeki girintide yer alan 1. ve 2. dişlerin arasını kaplar (iki parmak

tam kapandığında). Hareketli parmakta 2 ana diş vardır (Şekil 4.7). Bu

dişlerin gerisinde küçük ara diş bulunur. İç kısımda dişlerin çevresi fırça

şeklindeki kıllarla kaplıdır.

54

a

b

Şekil 4. 8. a. I. bacak tarsusu, b. IV. bacak tarsus segmentleri.

I. bacak tarsusu her iki eşeyde de tırnaksızdır (Şekil 4.8a ). IV.

bacak tarsusu 4 segmentlidir (Şekil 4.8b). Pedipalp metatarsusunun orta

kısmından uca kadar eşit aralıklarla yerleşmiş, eş uzunlukta 3 çift diken

mevcuttur (Şekil 4.9). Tarsus hareketlidir.

Şekil 4. 9. Pedipalp metatarsusu ve tarsusun görünüşü.

55

Propeltidiumun ön orta kısmında yer alan gözlerin arasında uzun

kıllar mevcuttur, ayrıca bu kılların alt kısmında değişik boy ve sayıda

kıllar bulunur (Şekil 4.10a). Genital segment şekil 4.10b’deki gibidir.

a

b

Şekil 4. 10. a. Oküler tüberkülün, b. Genital segmentin görünüşü.

Flagellum uzunlamasına yumurta şeklinde olup, sivri bir uçla

sonlanır (Şekil 4.11). Flagellum ileri-geri hareket etme kabiliyetine

sahiptir.

56

Şekil 4. 11. Flagellumun görünüşü.

Şekil 4. 12. ♀ Biton zederbaueri (Werner) (foto A.V. Gromov).

57

Dişinin sefalotoraks, pedipalp ve abdomen dorsalinin renklenmesi

erkekte olduğu gibidir. Ekstremitelerin renklenmesi erkeğe göre daha

açıktır (Şekil 4.12).

Keliserler dip kısımda oldukça şişkin olup, aniden incelen

hareketsiz ve hareketli parmağa dönüşür (Şekil 4.13).

Şekil 4. 13. Sefalotoraks ve keliserler üstten görünüşü.

Hareketsiz parmakta yer alan dişlerin sayısı erkeğe oranla daha

fazladır. Hareketli parmaktaki diş sayı ve yapı itibariyle erkekteki gibi iki

ana dişten oluşur. Ancak bu iki diş arasında bir tane küçük ara diş bulunur

(Şekil 4.14).

58

Şekil 4. 14. Keliserin dış-yandan görünüşü.

Genital segmentin görünüşü şekil 4.15’deki gibidir.

Şekil 4. 15. Genital sternitin görünüşü.

59

Biyo-ekolojik Notlar

Bitki vejetasyonunun az olduğu kısa ve orta boy çalı bitki

formlarının bulunduğu hafif yamaç ve akan veya akmayan akarsu

kenarlarına yakın güney yamaçlarda bulunurlar (Şekil 4.16). Habitatta

büyük taşlar olmadığından, gündüz küçük taşların altlarına bakıldı.

Ancak Biton zederbaueri Werner örneklerine rastlanılmadı. Söz konusu

türün aynı habitatta gündüz bitki diplerinde saklandığını düşünüyoruz.

Şekil 4. 16. Biton zederbaueri (Werner) türünün habitatı (Kilis, Hasancalı).

Biton cinsinin aktifliği Galeodes cinsinden önce başlamaktadır. B.

zederbaueri Werner türünün aktifliği Mayıs ortası Haziran başıdır. Erkek

bireyler genelde yüzeyde gezinirken, juvenil ve dişi bireylerin bitki veya

büyük kayalar üzerinde bekledikleri gözlemlendi (Şekil 4.17). Erkeklerin

aktif olması B. zederbaueri için mevsimin başladığını göstermektedir. Bu

kural esasında tüm böyüler için geçerlidir. Mevsim ve aktiflik erkeklerle

60

başlar dişilerle son bulur. Erkekler kaybolduğunda üreme mevsimi biter.

Mevsim bittiğinde dişi ve juvenil birlikte bulunuyorsa, Biton’nun iki

yıllık bir hayat döngüsüne sahip olduğu anlaşılır.

Kilis’ten elde edilen Biton örneklerinin lokal populasyonlar

halinde bulunduğu gözlemlendi. Tüm böyüler için geçerli olan bir kural

da şudur: populasyonun merkezini dişiler tayin eder. Dişilerin bulunduğu

nokta populasyonun merkezidir. Saat 21.00 ile 24.00 arasında çok sayıda

örnek yakalandı. Erkeklerin gece aktivitesi dişilerden önce bitmektedir.

Erkekler yüzeyde devamlı hareket halindedir. Yüzey sıcaklığının

düşmesi aktifliği etkiler. Dişiler yüzeyden yüksek çalı ve dikensi bitki

üzerinde bekler, bu kısım toprak yüzeyine nazaran daha sıcaktır. Genel

anlamda böyülerde aktiflik sıcaklıkla doğru orantılıdır.

Şekil 4. 17. Biton zederbaueri (Werner) türünün üzerinde yakalandığı küçük dikenli ve çalı bitki formasyonundan oluşan habitatı (Kilis, Hasancalı).

61

Altcins: Biton (Bitonissus) Roewer

Bitonissus Roewer, 1933: 407. Biton (Bitonissus) Roewer: Birula, 1936b: 1279.

Tip Tür: Bitonissus xerxes Roewer, 1933.

Altcins teşhisinde kullanılan ayırt edici özellikleri Roewer

(1933)’e göre, II. ve III. bacak tarsus ventralinde 1.1.2/0 ve IV. bacak

tarsus ventralinde 2.2/0/2/0 diken formulasyonundadır.

Tür: Biton (Bitonissus) schelkovnikovi (Birula)

Daesia (Bitonissus) schelkovnikovi Birula, 1936b: 1277-1279. Daesia schelkovnikovi (Birula): Birula, 1938: 100-102, şekil 68; Aliev, 1981: 10 (Daesia shelkovnikovi [sic] olarak); Aliev ve Gadzhiev, 1983: 44. Bitonissus schelkovnikovi (Birula): Roewer, 1941: 144. Biton (Bitonissus) schelkovnikovi (Birula): Harvey, 2002: 450.

Tip lokalitesi: Erivan, Ermenistan.

Dağılışı: Azerbaycan, Ermenistan.

İncelenen materyal: 8 lokaliteden toplam 182 (126 ♂♂; 46 ♀♀; 10

juvenil) örnek (Çizelge 4.2).

62

Çizelge 4. 2. İncelenen Biton (Bitonissus) schelkovnikovi (Birula) türünün materyal listesi.

Tür Kolleksiyon ♂ ♀ juv Toplam Lokalite Koordinat leg. Tarih Yükseklik

Biton schelkovnikovi AMNH 1 - - 1 Iğdır, Aralık 39°48’09.7”N 44°34’40.8”E


Biton schelkovnikovi AMNH 1 1 - 2 Iğdır, Çalpala 40°01’50.3”N 43°51’21.8”E

A.V. Gromov ve H. Koç 18-19.06.2007 925 m

Biton schelkovnikovi AMNH 1 1 - 2 Iğdır, Aralık, taş altı

39°50’42.7”N 44°28’01.3”E A.V. Gromov 17.06.2007 927 m

Biton schelkovnikovi AMNH 1 1 - 2 Iğdır, Melekli 39°55’58.2”N 44°08’01.3”E


Biton schelkovnikovi AMNH 2 - - 2 Iğdır, Gürgen, taşaltı

39°53’59.2”N 44°18’12.3”E

A.V. Gromov ve H. Koç 15.06.2007 889m

Biton schelkovnikovi AMNH 34 13 3 50 Iğdır, Melekli 39°55’58.2”N 44°08’01.3”E


Biton schelkovnikovi AMNH 9 7 1 17 Iğdır, Gürgen, UV ile

39°53’59.2”N 44°18’12.3”E


Biton schelkovnikovi AMNH 77 23 6 106 Iğdır, Aralık, UV ile

39°50’42.7”N 44°28’01.3”E A.V. Gromov 17.06.2007 927 m

TOPLAM 126 46 10 182

63

Erkekte vücudun ve ekstremitelerin genel rengi kum-sarısıdır.

Abdomen gri renklidir. Sefalotoraksın üst kısmı, pedipalp tibiasından

tarsus uçlarına kadar olan kısım, arka bacak çiftleri tibiasında ve

femurlarının ve metatarsusların yarısı koyu-kahverengidir. Göz tümseği

tamamen siyahtır. Keliserleri hafif kalınlaşmış, öne doğru koni şeklinde

daralıp, dışa doğru hafif büküktür (Şekil 4. 18).

Şekil 4. 18. Sefalotoraks ve keliserlerin üstten görünüşü.

Hareketsiz parmak oldukça uzun ve kalındır. Hareketsiz parmakta

ön sırada dizilmiş 8 dişlidir (Şekil 4.19). İç sırada 3 diş mevcut,

bunlardan en arkadaki diş diğerlerinin yarısı kadardır. Ara dişler

bulunmaz. Hareketli parmağın ucu daha çok daralmış ve belirgin bir

şekilde yukarı doğru büküktür (Şekil 4.18).

64

Şekil 4.19. Keliserin dış-yandan görünüşü.

Göz tümseği, alın kenarının 1/3’den daha az alanı kapsamakta ve

özellikle arka tarafın kenarları tamamen uzun kıllarla kaplıdır. İki göz

arasındaki bu kılların 2-3 çifti oldukça uzundur, ön tarafta 2 çift uzun kıl

vardır (göz tümseğinden daha uzun). Bu kılların altında çok sayıda kısa

kılcıklar bulunur (Şekil 4.20).

Şekil 4. 20. Oküler tüberkülün görünüşü.

65


Flagellumun uç kısmı hafif yukarı doğru kıvrık, biraz dar ve eğri

bir şekilde uzamıştır (Şekil 4.21). Flagellum ileriye ve geriye doğru

hareket edebilir.

Şekil 4. 22. Pedipalpin görünüşü ve metatarsustaki dikenler.

66

Pedipalplerde, özellikle iç tarafta, uzun, kalın ve sık yerleşmiş

kılcıklar vardır. Metatarsusları daha az dikenlidir: iç tarafta bazen 3 tane

olabilir, dış tarafta ise dikenciklerin yerini daha kısa kılcıklar almıştır; bazen

de sadece belirgin şekilde gelişmiş orta dış diken bulunur (Şekil 4.22).

Genital segmentin alt kısmında 7 adet kısa ve kalın orak şeklinde

ktenidia bulunur (Şekil 4.23).

Şekil 4. 23. Genital segment ve alt kısmındaki ktenidia’nın görünüşü.

67

Şekil 4. 24. I. bacaktaki tarsusun görünüşü.

Her iki eşeyde de I. bacak tarsusunda tırnak bulunmaz (Şekil

4.24). II. ve III. bacak çiftleri ventralde 1.2, tarsusta ise 1.1.2/0; IV. bacak

çiftleri metatarsusları 1.1.2 ve tarsus 2.2/0/2/0 diken formulasyonundadır.

Tarsus dikenleri tarsus segmentinin çapından daha uzun olup, ortadaki

diken çifti diğerlerine göre daha uzundur.

Şekil 4. 25. ♀ Biton (Bitonissus) schelkovnikovi (Birula) (foto A.V. Gromov).

68

Dişide vücudun genel rengi erkekte olduğu gibidir (Şekil 4.25).

Keliseral dişleri ve II., III. ve IV. bacak çiftlerinin diken formulasyonu

erkekte olduğu gibidir. Keliserler dip kısımda şişkin bir şekilde öne

doğru koni şeklinde daralıp, dışa doğru hafif büküktür (Şekil 4.26).


Göz tümseği tamamen siyahtır (Şekil 4.27). Oküler tüberküldeki

kılların düzeni erkekte olduğu gibidir.

Şekil 4. 27. Oküler tüberkülün görünüşü.

69

Keliserdeki hareketsiz ve hareketli parmaktaki tüm dişlerin uç

kısımları sivri değildir. Hareketsiz parmakta dış kısımda toplam 7 diş

bulunur (Şekil 4.28). Bunlardan 2. ve 3. dişler yaklaşık aynı büyüklükte;

çene ucundaki diş diğer küçük dişlerden büyük, 2. ve 3. dişlerden

küçüktür. İç kısımda hareketsiz parmağın basalinden geriye doğru 3 diş

bulunur. İki diş arasında ara diş bulunur. Hareketli parmakta 2 ana diş ve

bunların arasında ara diş bulunur. Gerideki ana diş öndekine göre

büyüktür (Şekil 4.28).


Pedipalp renklenmesi erkekte olduğu gibidir. Pedipalp

metatarsusunda kısa ve uzun kıllar bulunur, ancak diken bulunmaz (Şekil

4.29).

Şekil 4. 29. Pedipalpin görünüşü.

70

Şekil 4. 30. Genital segment ve ktenidia’nın görünüşü.

Genital segmentin görünüşü şekil 4.30’daki gibidir. I. stigmal

açıklığın bulunduğu segmentte stigmanın üst kısmında şekli ve yapısı

erkekten farklı ince ve uzun 7 adet ktenidia bulunur (Şekil 4.30 ).

Biton schelkovnikovi (Birula) Türünün Dünya’daki Dağılışı

Bugüne kadar Biton schelkovnikovi (Birula) türü Erivan,

Eçmiadzin (Ermenistan) ve Aras Vadisi’nden bilinmekte (Birula, 1938),

Azerbaycan ve Nahçıvan’dan da kayıt verilmiştir (Aliev, 1984a; Aliev ve

Gadzhiev, 1983).

71


Ağrı Dağı’nın eteklerindeki düzlüklerden ve Aras Vadisi’nin

düzlüklerinden yakalanmıştır (Şekil 4.31). Bozkır, özellikle de kumul ve

çöl şeklindeki arazilerde yoğun bir şekilde dağılış gösterir (Şekil 4.32).

Iğdır’da yapılan gece arazilerinden bol miktarda örnek yakalanmıştır.

Erkek bireyler küçük çalı, kaya ve zemin üzerinde gezinirken; dişi ve

juveniller çalı ve kayaların üzerinde hareketsiz halde beklerken

yakalandı. Beyaz floresans ışığa karşı ilgi duydukları, ışık kaynağına ve

çevresine geldikleri gözlemlendi. Yakalanan örneklerin yarıdan fazlası

bu şekilde yakalanmıştır.

Şekil 4. 31. Biton (Bitonissus) schelkovnikovi (Birula) türünün habitatı (Iğdır, Melekli).

72

Şekil 4. 32. Biton (Bitonissus) schelkovnikovi (Birula) türünün yaşadığı kumul ve yarı çöl habitat (Iğdır, Aralık).

Sistematik Notlar

Biton shelkovnikovi (Birula), IV. bacak çifti tarsusların diken

formulasyonuna göre, Roewer (1933) tarafından oluşturulmuş Bitonissus

altcinsine aittir.

İncelenen materyal ile bu türün kaydı Türkiye’den ilk kez

verilmektedir. Hem erkek hem de dişi örneğe ait detaylı fotoğraflar ilk

kez bu çalışma ile ortaya konmaktadır.

73

Altfamilya: Gluviopsinae Roewer

Gluviopsinae Roewer 1933: 374-375.

Dünyadaki Dağılışı: Somali, Etiopya, Dijibuti, Nijerya, Cezayir, Ürdün,

Yunanistan, Türkiye, Suriye, Azerbaycan, İran, Afganistan, Tacikistan,

Türkmenistan, Hindistan, Yemen.

Cins: Gluviopsilla Roewer

Gluviopsilla Roewer 1933: 378.

Tip Tür: Gluviopsilla discolor (Kraepelin, 1899)

Dünyadaki Dağılışı: Cezayir, Yunanistan, Somali, Suriye, Türkiye.

Gluviopsilla cinsinin teşhiste kullanılan ayırt edici özellikleri

Roewer (1933)’e göre, II. ve III. bacak tarsus ventralinde 1.2.2.2.2, IV.

bacak tarsus ventralinde ise 2.2/2/1.2.2 diken formulasyonunda

olmasıdır.

Gluviopsilla cinsine ait tek tür Afrika, Güneydoğu Avrupa ve

Orta Doğu’da dağılış göstermektedir.

Türkiye’deki dağılışı şekil 4. 33’de verilmiştir.

74

Şekil 4. 33. Gluviopsilla cinsinin Türkiye’deki dağılışı.

Tür: Gluviopsilla discolor (Kraepelin)

Gluviopsis rufescens var. discolor Kraepelin 1899a; 236-237. Gluviopsis rufescens discolor Kraepelin: Kraepelin 1901: 105; Birula 1914: 664; Weidner 1959: 110. Gluviopsilla discolor (Kraepelin): Roewer 1933: 378, şekiller 269C1-3; Werner 1935: 294; Roewer 1941: 137-138; Zilch 1946: 128; Caporiacco 1948: 32; Roewer 1959:35; Delle Cave ve Simonetta 1971: 72.

Tip lokalitesi: İzmir [=Smyrna], Türkiye; Cezayir.

Dağılışı: Cezayir; Yunanistan; Türkiye; Suriye; Mısır; Somali.



75

Çizelge 4. 3. İncelenen Gluviopsilla discolor (Kraepelin) türünün materyal listesi.

Tür Kolleksiyon ♂ ♀ Juv. Toplam Lokalite Koordinat leg. Tarih Yükseklik

Gluviopsilla discolor AMNH - - 1 1 Şanlıurfa, Celanpınar, Mehmetağa Çiftliği’nin batısı

36°58’10.9”N39°38’24.7”E


20.05.2007 464 m

Gluviopsilla discolor AMNH - 1 - 1 Şanlıurfa, Akçakale, Haktanır’ın c. 1 km batısı, Üçtepe Dağı

36°51’04.3”N38°48’34.7”E


21.05.2007 388-410 m

Gluviopsilla discolor AMNH - - 1 1 Şanlıurfa, Birecik, ca. 20 km doğusu 37°00’38.5”N38°11’42.4”E

A.V. Gromov ve E.A. Yagmur 23.05.2007 677 m

Gluviopsilla discolor AMNH - 1 - 1 Gaziantep, İslahiye, Hanağzı 37°03’39.2”N36°36’24.6”E


25-26.05.2007 538-559 m

Gluviopsilla discolor AMNH 1 - - 1 Gaziantep, Ortaoba 36°25’41.3”N36°14’14.5”E A.V. Gromov 31.05.2007 200 m

Gluviopsilla discolor AMNH - 1 - 1 Hatay, Aktepe 36°41’30.2”N36°29’35.7”E


Gluviopsilla discolor AMNH - - 1 1 Gaziantep, İslahiye, Demirışık’ın 1 km doğusu, Yüksek Tepe’nin güney yamaçları

37°00’34.1”N36°44’25.0”E


Gluviopsilla discolor AMNH 1 - - 1 Şanlıurfa, Karacadağ’ın güney yamaçları 37°32’26.7”N39°49’55.1”E


Gluviopsilla discolor AMNH 1 - - 1 Hakkari, Bağışlı’nın 1 km batısı, Yeniyat 37°42’25.4”N44°00’34.1”E


Gluviopsilla discolor AMNH 1 - 1 2 Hakkari, Yüksekova, Dilektaş 37°40’00.5”N44°08’20.5”E

A.V. Gromov, H. Koç ve T. Yalçın 24.06.2007 1768 m

Gluviopsilla discolor AMNH 1 1 - 2 Diyarbakır, Hani, Kalaba 38°26’59.4”N40°26’36.6”E

A.V. Gromov ve H. Koc 28.06.2007 1200 m

Gluviopsilla discolor AMNH - - 1 1 Gaziantep, İslahiye, Yesemek 36°54’05.5”N36°45’03.1°E

A.V. Gromov, H. Koc ve E.A. Yagmur

25.05.2007 521 m

76

Çizelge 4. 3’ün devamı


Gluviopsilla discolor AMNH - - 1 1 Kilis, Hasancalı, 2 km batısı 36°52’47.2”N36°47’42.4”E


26-27.05.2007 755 m

Gluviopsilla discolor AMNH 1 - - 1 Gaziantep, Düztepe’nin güneyi 37°01’33.0”N37°22’25.8”E


Gluviopsilla discolor AMNH 2 3 5 10 Şanlıurfa, Akçakale, Edebey 36°50’40.7”N38°40’57.8”E


21-22.05.2007 532 m

Gluviopsilla discolor AMNH 2 - 2 4 Şanlıurfa, Viranşehir, Aydınlı 36°54’27.7”N38°34’40.8”E


22.05.2007 492 m

Gluviopsilla discolor AMNH 1 1 1 3 Gaziantep, İslahiye, Yesemek 36°54’05.5”N36°45’03.1°E


25.05.2007 521 m

Gluviopsilla discolor AMNH 3 4 - 7 Kilis, Hasancalı, 2 km güneybatısı 36°52’47.2”N36°47’42.4”E


26-27.05.2007 755 m

Gluviopsilla discolor AMNH 2 1 - 3 Hatay, Reyhanlı, Kavalcık yakınları 36°14’49.6”N36°37’16.1”E A.V. Gromov 27.05.2007 262 m

Gluviopsilla discolor AMNH 3 3 - 6 Hatay, Reyhanlı, Oğulpınar 36°15’13.8”N36°40’12.4”E


Gluviopsilla discolor AMNH 4 2 1 7 Hatay, Yayladağ, Görentaş 35°54’50.9”N36°09’29.2”E


Gluviopsilla discolor AMNH 2 1 - 3 Gaziantep, Düztepe’nin güneyi 37°01’33.0”N37°22’25.8”E

A.V. Gromov ve H. Koc 08.06.2007 858 m

Gluviopsilla discolor AMNH 1 4 1 6 Şanlıurfa, Birecik’in, 10 km doğusu, tuzak materyali

37°03’23.0”N38°07’09.5”E


77

Çizelge 4. 3’ün devamı


Gluviopsilla discolor AMNH 2 1 1 4 Şanlıurfa, Birecik, 10 km doğusu 37°03’23.0”N38°07’09.5”E


Gluviopsilla discolor HKC - 1 - 1 Kilis, Musabeyli, Musabeyli’nin kuzeyi, Çınar’ın 2 km batısı - E.A. Yağmur 11.06.2006 -

Gluviopsilla discolor HKC - 1 - 1 Kilis, Musabeyli, Hasancalı - E.A. Yağmur 27.05.2006 -

Gluviopsilla discolor HKC - 1 - 1 Gaziantep, Şahinbey, Sarısalkım, Sarısalkım İlköğretim Okulu’nun 1 km güneyi. - E.A. Yağmur 17.06.2004 -

Gluviopsilla discolor HKC - - 1 1 Gaziantep, Şahinbey, Sarısalkım, Tuzak Materyali - E.A. Yağmur 07.07.2004 -

Gluviopsilla discolor HKC - 1 - 1 Gaziantep, Şahinbey, Sarısalkım, Tuzak materyali - E.A. Yağmur 28.06.2004 -

Gluviopsilla discolor HKC - - 1 1 Gaziantep, Yavuzeli, Örenli - E.A. Yağmur 09.10.2004 -

Gluviopsilla discolor HKC 1 - - 1 Şanlıurfa, Birecik, Birecik köprüsünün 1 km kuzeybatısı - E.A. Yağmur 05.06.2004 -

Gluviopsilla discolor HKC - - 1 1 Şanlıurfa, Türkmen - H. Koç 07.07.2003 -

Gluviopsilla discolor HKC - 1 - 1 Gaziantep, Şehitkamil, 20 km doğusu - E.A. Yağmur 07.10.2007 -

TOPLAM 29 29 20 78

78

Şekil 4. 34. ♂ Gluviopsilla discolor (Kraepelin) (foto. A.V. Gromov).

Erkeklerde keliser kızılımsı-sarı, propeltidium kahverengi, bazen

mordur (Şekil 4.34, 4.35). Tergitler kahverengi, opistosoma pleurası,

sternitler ve koksa donuk sarıdır.


79

Şekil 4. 36. Pedipalp tibiası, metatarsus ve tarsustaki renklenme.

Pedipalp femuru apikalde siyahımsı-kahverengidir. Tibia sarı,

tibianın kaidesinde siyahımsı halka mevcuttur. Metatarsus ve tarsus

tamamen siyahtır (Şekil 4. 36). Tarsus hareketsizdir.

Şekil 4. 37. Pedipalpteki tibia, femur, metatarsus ve tarsustaki dikenlerin görünüşü (Roewer, 1933’ten değiştirilerek).

Pedipalp ventralinde, tibia apikalinde 2 çift diken ile karakterize

edilir. Femur ve metatarsusta 2.2.2.2.2.2.2 diken bulunmakta ve

dikenlerin etrafında silindirik kıllar bulunur (Şekil 4. 37). Tarsusta 1 çift

diken mevcuttur (Şekil 4. 37).

Göz, propeltidiumun ön orta kısmında, belirgin bir şekilde burun

gibi dışa doğru çıkıntı yapmıştır (Şekil 4.38). Çıkıntı yapan kısım “V”

şeklinde içeri çökmüştür.

80

Şekil 4. 38. Oküler tüberkülün propeltidiumdaki konumu ve görünüşü.


Flagellum şekil 4.39’daki gibi, genel görünüşü ile ok şeklinde

ancak ön tarafta küt, hemen sonrasında yukarı çıkıntı yapar ve daha

81

sonrasında arkaya doğru küt şekle dönünceye kadar hafif incelir.

Flagellum hareketsiz parmak çenesinde bulunan 2. büyük dişin üst

kısmından bağlanmış olup, ileri ve geriye doğru hareket edebilir.

Opistosomanın ilk stigmasının üzerinde 5:5 ktenidia bulunur

(Şekil 4.40).

Şekil 4. 40. Abdominal segmentte bulunan ktenianın görünüşü.

Dişide vücut renklenmesi erkekte olduğu gibidir (Şekil 4.41).

Pedipalpteki diken sayısı ve düzeni erkeğin aynısıdır. Opistosomada

ktenidia bulunmaz.

82

Şekil 4. 41. ♀ Gluviopsilla discolor (Kraepelin) (foto. A.V. Gromov).

Sefalotoraks ve keliserin genel görünüşü şekil 4.42’de verilmiştir.

Gözlerin şekil ve yapısı erkekte olduğu gibidir (Şekil 4.43).

Şekil 4. 42. Sefalotoraks ve keliserin genel görünüşü.

83

Şekil 4. 43. Oküler tüberküllerin görünüşü.

Genital segment erkekten morfolojik olarak farklıdır. Segmentin

kenarları oldukça belirgin olup, daha koyu kenarlara sahiptir. Erkeğe

göre segmette kıl benzeri yapılar daha fazladır. Çıplak gözle koyu sarı

renkte görünmesiyle erkekten ayrılır (Şekil 4.44).

Şekil 4. 44. Genital segmentin genel görünüşü.

84


Daesiidae familyasına bağlı türlerde kertenkelelerde olduğu gibi

autotomi gözlemlendi. Pedipalp ve IV. bacaklar koptuktan sonra yaklaşık

5 sn hareket ettiği gözlemlendi.

Gluviopsilla discolor Kraepelin türü genellikle gündüz arazisinde

taş altlarından toplandı. Ancak gece arazisinde yakalanan 3 örnekten ikisi

UV lamba ile, bir örnek ise beyaz floresans ışığa gelerek yakalandı. Gece

arazisinde az toplanmasının nedenlerinden biri örneğin küçük boyutta

olması nedeniyle ot ve küçük taşların altına saklanması diğeri ise hızlı

hareket edip birden durması ile böyünün görülmesi zorlaşmakta.

Sistematik Notlar

Roewer (1933)’in tanımladığı Gluviopsida taurica Roewer

türünün flagellum şekli, pedipalp tibiası, metatarsus ve tarsusundaki

diken sayıları Gluviopsilla discolor (Kraepelin) ile aynıdır. Ayrıca genel

vücut renklenmesi de bahsedilen tür ile aynıdır. Bu nedenle bu iki türün

sinonim olduğunu düşünmekteyiz. Kesin bir sonuca ulaşmak için

Roewer’ın kolleksiyonun incelenmesi gereğine inanıyoruz.

85

4.2 Familya: GALEODIDAE Sundevall

Büyüklükleri 12-70 mm arasında değişen, oldukça uzun bacaklara

sahip böyülerdir. Solifugae takımının en cesametli böyüleri bu familyada

bulunur. Anüs terminal konumludur. Propeltidiumun dış lobu arka

taraftan birleşiktir. Göz tümseğinin ön tarafında 2 adet uzun kıl

mevcuttur. I. bacak tarsusunda genelde 2 tırnak bulunmakla birlikte bazı

türlerde 1 adet bazen hiç tırnak bulunmayabilir. II. ve III. bacak tarsusu

2, IV. bacak tarsusu 3 segmentli olup, tarsus uçlarındaki tırnaklar

üzerinde kıllar bulunur. Dişilerin genital segmenti diğer abdominal

segmentlerden farklılaşmamış olup, türlerin teşhisi için karakteristik bir

özellik değildir. Stigma II. ve III. abdominal segmentlerde bulunur ve

açıklığın üst kısmındaki tarak şeklindeki yapı tarafından kapatılır.

Pedipalp tarsusu hareketlidir.

Şekil 4. 45. Galeodidae familyasının dünyadaki dağılışı (Savary, 2007).

86

Galeodidae familyası Afrika’dan Asya’ya kadar dağılış gösteren

(şekil 4.45) Galeodes (174 tür), Galeodopsis (5 tür), Galeodumus (1 tür),

Gluviema (1 tür), Othoes (5 tür), Paragaleodes (12 tür), Paragaleodiscus

(1 tür), Roeweriscus (1 tür) and Zombis (1 tür) cinslerine ait 201 tür

tanımlanmıştır. Bugüne kadar altfamilyası tanımlanmamıştır.

Cins: Galeodes Olivier

Galeodes Olivier, 1791b: 578; Latreille, 1796: 188; Lamarck, 1801: 176; Latreille, 1802: 61; Latreille, 1806: 133-135; Leach, 1814: 418; Latreille, 1817: 107-108; Lamarck, 1818: 77-78; Latreille, 1837: 315-316; Lamarck, 1838: 105-106; Lamarck, 1839: 300; C.L. Koch, 1839: 6; C.L. Koch, 1842: 353; Gervais, 1849: 14-15; C.L. Koch, 1850: 96; Stolickza, 1869: 208-209; Butler, 1873: 418; Simon, 1879a: 96-97; Simon, 1879b: 77; Pocock, 1895: 74-75; Pocock, 1897: 251; Kraepelin, 1899a: 201; Kraepelin, 1900: 3-5; Pocock, 1900: 136; Kraepelin, 1901: 10-11; Birula, 1905b: 249-250; Roewer, 1934: 514; Birula, 1938: 110-111; Roewer, 1941: 159; Roewer, 1960: 12. Zerbina Karsch, 1880: 223 (Kraepelin, 1901: 10 tarafından sinonim yapılmıştır). Mesogaleodes Heymons, 1902: 12-13 (Roewer, 1934: 505 tarafından sinonim yapılmıştır). Galeodes (Galeodes) Olivier: Birula, 1905b: 250; Turk, 1960: 109. Galeodibus Roewer, 1934: 511 (Turk, 1960: 109 tarafından sinonim yapılmıştır). Galeodora Rower, 1934: 513 (Turk, 1960: 109 tarafından sinonim yapılmıştır). Galeodenna Rower, 1934: 513-514 (Turk, 1960: 109 tarafından sinonim yapılmıştır). Galeodila Rower, 1934: 536; Roewer, 1960: 13 (Turk, 1960: 109 tarafından sinonim yapılmıştır). Galeodellus Rower, 1934: 537; Roewer, 1960: 15 (Turk, 1960: 109 tarafından sinonim yapılmıştır). Galeodarus Rower, 1934: 547-548 (Turk, 1960: 109 tarafından sinonim yapılmıştır). Galeodessus Rower, 1934: 549 (Turk, 1960: 109 tarafından sinonim yapılmıştır). Galeodes (Galeodellus) Roewer: Birula, 1938: 112; Turk, 1960: 109. Galeodes (Galeodenna) Roewer: Turk, 1960: 109.

Tip Türler: Galeodes için: Phalangium araneoides Pallas, 1772, Latreille, 1802: 61 tarafından yeniden taksonomik düzenleme yapıldı.

Zerbina için: Gluvia gracilis C.L. Koch, 1848.

Mesogaleodes için: Mesogaleodes heliophilus Heymons, 1902.

Galeodibus için: Galeodes blanchardi Simon, 1891.

Galeodora için: Galeodora distincta Roewer, 1934.

Galeodenna için: Galeodes fischeri Hirst, 1908.

http://www.solpugid.com/galeodes.htm

http://www.solpugid.com/galeodopsis.htm

http://www.solpugid.com/galeodumus.htm

http://www.solpugid.com/gluviema.htm

http://www.solpugid.com/othoes.htm

http://www.solpugid.com/paragaleodes.htm

http://www.solpugid.com/paragaleodiscus.htm

http://www.solpugid.com/roeweriscus.htm

http://www.solpugid.com/zombis.htm

87

Galeodila için: Galeodila bengalica Roewer, 1934.

Galeodellus için: Galeodes caspius Birula, 1890a.

Galeodarus için: Galeodarus insidiator Roewer, 1934.

Galeodellus için: Galeodessus taurus Roewer, 1934.

Dağılışı: Africa, Asya, güney-doğu Avrupa.

Vücudu büyük veya orta büyüklükte (72 mm kadar) olup, uzun

ekstermitelidir. Vücut rengi çoğunlukla bozumsu kahverengi sarı, kum

sarımsı veya kızıldır. Siyah bozumsu kahverenkli olanlara az rastlanır.

Keliserleri, sefalotoraks, pedipalp metatarsusları ve bacakları

bozumsu kahverengi veya koyu bozumsu kahverengi renkli pigmentlerle

kaplıdır. Abdomen tergitleri boyunca uzanan koyu renkli çizgi görülür.

Göz tümseği alın kenarının 1/3 veya 1/5’ini kaplar ve bu bölge

çıplaktır. I. bacak tarsusu tırnaklı olup, tırnaklar kıllarla çevrilmiştir.

Pedipalp metatarsusu uca doğru incelir ve uzun armut şeklinde tarsusla

son bulur. II. ve III. bacak metatarsusu tek sıra halinde dizilmiş 5,

femurda 1 diken bulunur. IV. bacak tarsusunun ventralinde özelleşmiş

lanset şekilli kıllar bulunur.

Erkeklerin propeltidiumu dar, keliser parmaklarında dişilere göre

daha az sayıda küçük dişler bulunur. Pedipalp dişilerle

karşılaştırıldığında daha uzundur. Yürüme bacakları dişiye göre daha

uzundur. Tarsus tabanları pullar şeklinde ve büyük bir kısmı neşter

şeklinde genişlemiş basillerden oluşur. Malleoli uzun ve genişçedir.

Genital sternit iki küçük parçaya ayrılmış olup, bir çizgi ile ayrılmış gibi

görünür. Abdominal sternitlerde ktenidia bulunur.

88

Erkekte hareketsiz parmağın dip kısmında lanset şeklinde

flagellum bulunur. Flagellum, üst kenarı asimetrik şekilde genişlemiş, alt

tarafı düz kepçe şeklindedir. Flagellumun iç kısmı veya kenarları

yumuşak tüycüklerle kaplı olup, arka kısmında tek sıra halinde, uçları

sivri olmayan 2-4 dikencik yer alır.

Dişilerde propeltidium geniş; keliser parmaklarında güçlü ve

büyük dişler bulunur. Hareketsiz parmak basalında flagellum bulunmaz.

Pedipalp ve yürüme bacakları erkeğe göre kısadır. IV. bacak tarsus

ventrali basit kıllarla örtülüdür. Malleoli kısa ve küçük yapıdadır. Genital

segment tek parça halinde ve büyüktür. Abdominal segmentlerin

ventralinde ktenidia bulunmaz.

Galeodes Olivier Cinsinin Dünya ve Türkiye’deki Dağılışı

Galeodes cinsinin dünyadaki dağılışı Rhagodes’in dağılışına

benzerdir (Pocock, 1897). Galeodes Palearktik olup, dağılışı Somali’ye

kadar uzanır.

Bu cinse ait bugüne kadar Kuzey Afrika’dan Sudan ve

Kilimanjaro (Tanzanya)’ya kadar, Balkanlarda, Orta Asya’da; Orta

Doğu’da, Güney ve Doğu Avrupa’dan Hindistan’a kadar dağılış gösteren

174 tür tavsif edilmiştir. Hali hazırda altcinsi tanımlanmamıştır.

Türkiye’den tanımlanmış 31 türün 16 tanesini Galeodes cinsine

ait türler teşkil eder. Güneydoğu Anadolu’dan Galeodes armeniacus

Birula, G. gromovi Harvey, G. ruptor Roewer, G. sulfuripes Roewer, G.

toelgi Werner ve G. taurus Roewer türleri tanımlanmıştır.

89

Galeodes cisine bağlı türler Türkiye’de oldukça yaygın bir şekilde

bulunmaktadır (Şekil 4.46).

Şekil 4. 46. Galeodes cinsine ait türlerin Türkiye’deki dağılışı.

Sistematik Notlar

Olivier (1791b), Phalangium aranoides Pallas ve P. setigera

Olivier türlerini yeni tanımladığı Galeodes genusunun altında toplamıştır.

Türkiye’den Galeodes cinsine ait 22 tür kaydı verilmiştir. Bu türlerin

16 tanesinin tip lokalitesi Türkiye olup, bunların 11 tanesi Roewer (1934,

1941, 1961a) tarafından tanımlanmıştır. Roewer (1934) bunlardan 7 türe

sadece teşhis anahtarında yer vermiş ve tam deskripsiyonunu yapmamıştır.

Ancak tanımlanmış 11 türden sadece 1 türün erkeğinden detaylı bir şekilde

deskripsiyon yapılmıştır. Roewer (1934, 1941, 1961a) Galeodes türlerini

teşhis ederken metatarsus ve tarsus bacak segmentlerindeki diken

formulasyonunu kullanmıştır. İncelenen örneklerde bir bacağındaki diken

formulasyonu diğerininkinden farklı olan bireyler bulunmaktadır. Bunun

yanı sıra özellikle tanımladığı türlerde renk-desen ile ilgili çok az veya

90

yetersiz bilgi vermiştir. Bu bakımdan Türkiye’de dağılış gösteren Galeodes

cinsine ait türlerin teşhisi oldukça zordur. Toplanan materyalin tip materyal

ile karşılaştırıldığında ancak teşhis edilebileceğini düşünüyoruz.

Tür: Galeodes araneoides (Pallas)

Phalangium araneoides Pallas 1772: 37, levha III, şekiller 7-9; Fabricius 1781: 549; Fabricius 1787: 347; Fabricius 1793: 431. Galeodes araneoides (Pallas): Olivier 1791b: 579, 580; Lamarck 1801: 176;Latreille 1806: 133-136; Olivier 1807: 443, levha 42 şekil 3; Latreille 1810: 425; Leach 1814: 418; Lamarck 1818: 79; Duméril 1820: 76; Dugès ve Edwards 1836: levha 20 şekil 1, 1a-f, levha 20 şekiller 1a, 1a-b; Guerin-Meneville 1838b: 11, levha 4, şekil 4a-d; Lamarck 1838: 106-107; Lamarck 1839: 300-301; C.L.Koch 1842: 353; Gervais 1844: 88; C.L. Koch 1848: 83-85, şekil 1475; C.L. Koch 1850: 97; Dufour 1861: 383-384; Wood 1863: 679; Butler 1873: 418-419; Pavesi 1876: 73; C.L. Koch 1878: 38; Simon 1879a: 99-100; Simon 1879b: 77; Croneberg 1887: 163-164; Pocock 1889: 118; Walter 1889: 1096; Birula 1890b: 66-68, şekiller 11-12; Birula 1892: 687-688; Simon 1892: 7; Birula 1893: 82-87; Hansen 1893: 185, 187; Birula 1895: 293-324, şekiller 1-12; Kraepelin 1899a: 202; Kraepelin 1899b: 376; Kraepelin 1901: 18; Börner 1902: şekil 3; Birula 1905a: 405-406; Birula 1905b: 251-252; Werner 1905: 113; Tullgren 1907: 1-2; Kraepelin 1908: 211; Birula 1912: 296-312; Penther 1913: 107; Birula 1924: 227-235; Birula 1925: 192-200, şekiller 2, 3b, 4b, 5b, 6b; Morin 1928: 85; Birula 1929a: 161-168; Birula 1929b: 282; Pawlowsky ve Stein 1930a: 158-163, şekil 1; Pawlowsky ve Stein 1930b: 8-15, şekil 1-4; Pawlowsky 1932: şekil 10; Roewer 1932: şekiller 20, 35-37, 45, 47-49, 80; Kästner 1933-1935: şekiller 268, 294, 309, 321, 326, 338, 341, 354-355, 358-359; Roewer 1933: şekiller 193-201, 207-209, 315-316, 319; Roewer 1934: 526-527, şekil. 360; Birula 1938: 116-118, şekiller 74b, 75a-b; Roewer 1941: 159; Vachon 1945: 476, 477, 480, şekiller 5-9; Vinagradov 1948: 293, şekil 187; Kobakhidze 1949: 300; Millot ve Vachon 1949: şekil 249; Crome 1959: şekil 60; Roewer 1959: 35; Levy ve Shulov 1964: 109; Savory 1964: şekil 187 (as aranoides [sic]); Cloudsley-Thompson 1968: 108, 110, 114; Cloudsley-Thompson 1977: 67; Savory 1977: şekil 101; Aliev 1978: 19; Aliev 1981: 10; Aliev ve Gadzhiev 1983: 44-45; Aliev 1984b: 22; Gromov ve Kopdykbaev 1994: 22. Solpuga arachnodes Lichtenstein 1796: 217; Lichtenstein ve Herbst 1797: 37, levha I şekil 2 (Latreille 1806: 133 tafından sinonim yapılmıştır). Solpuga persica Lichtenstein, Lichtenstein ve Herbst 1797: 35-37; Gervais 1844: 88; Butler 1873: 418 Solpuga araneoides (Pallas): Leach 1815: 392. Galeodes araneoides (Pallas)?: Bernard, 1893: 441, şekil 7. Galeodes hector Pocock 1895: 78-79 (Kraepelin, 1901: 12 tarafından sinonim yapılmıştır).

91

Galeodes araneoides araneoides (Pallas): Kraepelin 1899a: 202 [=G. araneoides typicus]; Kraepelin 1901: 19; Heymons 1902: 4-5; Birula 1905b: 251-252; Zilch 1946: 142. Galeodes aff. araneoides (Pallas): Kraepelin 1899b: 376. Galeodes araneoides persicus (Lichtenstein): Birula 1905b: 252.

Tip lokalitesi: Phalangium araneoides: tip lokalitesi bilinmiyor; Solpuga

arachnodes Volgograd yakınları Rusya; Solpuga persica: İran; Galeodes

hector: İzmir [=Smyrna], İzmir, Türkiye, Muğla, Türkiye.

Dünyadaki Dağılışı: Mısır, İsrail, Suriye, Irak, İran, Türkiye,

Ermenistan, Azerbaycan, Ukrayna, Rusya, Kazakistan, Türkmenistan,

Afganistan.

İncelenen materyal: 4 lokaliteden 200 (25 ♂♂; 27 ♀♀; 148 juvenil)

örnek (Çizelge 4. 4).

92

Çizelge 4. 4. İncelenen Galeodes araneoides (Pallas) türünün materyal listesi.


Galeodes araneoides AMNH 6 10 18 34 Iğdır 39°55’58.2”N 44°08’01.3”E


Galeodes araneoides AMNH 10 5 73 88 Iğdır, Gürgen 39°53’59.2”N 44°18’12.3”E


Galeodes araneoides AMNH 4 7 30 41 Iğdır, Aralık 39°50’42.7”N 44°28’01.3”E A.V. Gromov 17.06.2007 927 m

Galeodes araneoides AMNH 5 5 27 37 Iğdır, Çalpala 40°01’50.3”N 43°51’21.8”E


TOPLAM 25 27 148 200

93

Şekil 4. 47. ♂ Galeodes araneoides (Pallas) (foto. A.V. Gromov).

Erkeklerin keliserinde koyu sarı zemin üstünde flagellum ucuna

kadar uzanan 3 çizgi bulunur. Gözün arka tarafından propeltidium

posterior ucuna uzanan sarı renkli çizgi yer almakta ve bu çizginin

çevresi açık renklidir. Propeltidiumun sol-sağ tarafının orta ve ön uç

kısımları siyahımsı kahverengi, göz tümseği siyahtır. Pedipalp

metatarsusu kahverengimsi siyahtır (Şekil 4.47). Pedipalpin diğer

segmentleri ve ekstremiteler koyu sarıdır. Abdomen ventrali, malleoli ve

koksa sarıdır. Abdomen dorsalinde torakstan başlayıp abdomen ucuna

uzanan gri zemin üzerine siyah band bulunur.

Dişinin renklenmesi erkekte olduğu gibidir (Şekil 4.48).

94

Şekil 4. 48. ♀ Galeodes araneoides (Pallas) (foto. A.V. Gromov).

İncelenen erkek ve dişi örneğe ait diken formulasyonları çizelge

4.5’de ve ölçümler çizelge 4.6‘da verilmiştir.

Çizelge 4. 5. ♂ ve ♀ Galeodes araneoides (Pallas) türünde diken formulasyonu (Iğdır,

Gürgen).

♂ tarsus metatarsus ♀ tarsus metatarsus II. bacak 1.2.2/2 1.1.2.2 1.2.2/2 1.1.1.2.2

III. bacak 1.2.2/2 1.1.2.2 2.2.2/2 1.1.1.2IV. bacak 2.2.2/2/0 1.2.2 2.2.2/2/0 1.2.2

95

Çizelge 4. 6. ♂ ve ♀ Galeodes araneoides (Pallas) türünde morfometrik ölçüm (Iğdır, Gürgen).

♂ Uzunluk Genişlik 48,0 mm - Keliser 13,0 mm 5,0 mm Propeltidium 8,0 mm 9,5 mm Ekstremiteler Koksa Femur Tibia Metatarsus Tarsus Pedipalp 7,0 mm 21,5 mm 19,5 mm 13,5 mm 3,5 mm I. bacak 6,5 mm 15,5 mm 13,0 mm 8,5 mm 4,1 mm II. bacak 11,0 mm 8,5 mm 10,0 mm 7,7 mm 4,4 mm III. bacak 14,5 mm 11,0 mm 11,5 mm 9,3 mm 4,2 mm IV. bacak 20,0 mm 16,0 mm 17,0 mm 12,3 mm 7,0 mm

♀ Uzunluk Genişlik 57,0 mm - Keliser 20,0 mm 9,0 mm Propeltidium 8,7 mm 13,5 mm Ekstremiteler Koksa Femur Tibia Metatarsus Tarsus Pedipalp 11,0 mm 19,0 mm 17,2 mm 13,7 mm 3,3 mm I. bacak 10,5 mm 11,8 mm 12,5 mm 8,4 mm 3,6 mm II. bacak 11,5 mm 7,5 mm 9,0 mm 7,0 mm 4,0 mm III. bacak 14,5 mm 8,5 mm 11,5 mm 8,8 mm 4,0 mm IV. bacak 19,0 mm 14,8 mm 15,5 mm 12,0 mm 6,0 mm

Sistematik Notlar

Pocock (1895) Galeodes hector türünü Bodrum (Muğla)’dan

tanımlamıştır. Daha sonra bu tür Kraepelin (1901) tarafından G.

araneoides türünün sinonimi yapılmıştır. Pocock (1895) türün

deskripsiyonunda sadece ölçüme yer vermiş, renk-desene yer

vermemiştir. Bulgularımız Pocock (1895)’e uygundur (Çizelge 4.6).

İncelenen örnekler Heymons (1902)’nin vurguladığı diken

formulasyonuna sahiptir (Çizelge 4.5).

Ancak araştırma sahasından toplanan örneklerde [16 lokaliteden 113

(13 ♂♂; 18 ♀♀; 82 juvenil) örnek] pedipalp, ekstremit renklenmesi ve

vücudun zemin rengi farklı olan örneklere rastlanılmıştır (Şekil 4.49,

Çizelge 4.7). Bunlar Galeodes sp. aff. araneoides olarak isimlendirilmiştir.

96

Çizelge 4. 7. İncelenen Galeodes sp. aff. araneoides (Pallas) türünün materyal listesi.

Tür Kolleksiyon ♂ ♀ Juv. Toplam Lokalite Koordinat leg. Tarih Yükseklik Galeodes sp. aff. araneoides AMNH 1 - - 1 Şanlıurfa, Düzenli

yakınları 37°10’06.3”N 39°12’38.0”E


Galeodes sp. aff. araneoides AMNH - - 1 1 Şanlıurfa, Tektek Dağları 36°49’53.8”N

39°12’10.1”E


16-17.5.2007 426-462 m

Galeodes sp. aff. araneoides AMNH - - 1 1 Şanlıurfa, Birecik'in ca.

20 km doğusu 37°00’38.5”N 38°11’42.4”E

A.V. Gromov ve E.A. Yağmur

23.05.2007 677 m

Galeodes sp. aff. araneoides AMNH - - 1 1 Şanlıurfa, Ceylanpınar'ın

kuzeyi 37°04’34.2”N 39°52’34.5”E

A.V. Gromov, E.A. Yağmur ve H. Koç

19.05.2007 484 m

Galeodes sp. aff. araneoides AMNH 1 - - 1 Şırnak, Başaran'ın

güneydoğusu 37°28’27.1”N 43°08’04.1”E


Galeodes sp. aff. araneoides AMNH - 1 4 5 Şanlıurfa, Birecik'in

güneyi 36°57’33.4”N 38°00’45.9”E

A.V. Gromov, E.A. Yağmur ve H. Koç

15.05.2007 388 m

Galeodes sp. aff. araneoides AMNH - 1 5 6 Şanlıurfa, Ceylanpınar,

Şeyh Nasır Kanyonu 36°50’58.0”N 39°45’57.3”E


19.05.2007 424 m

Galeodes sp. aff. araneoides AMNH 1 - 18 19 Şanlıurfa, Akçakale,

Üçtepe Dağları 36°51’04.3”N 38°48’34.7”E


21.05.2007 388-410 m

Galeodes sp. aff. araneoides AMNH - 1 4 5 Şanlıurfa, Edebey 36°50’40.7”N

38°40’57.8”E


21-22.05.2007 532 m

97

Çizelge 4. 7‘nin devamı


Galeodes sp. aff. araneoides AMNH 4 3 17 24 Şanlıurfa, Suruç,

Aydınlı 36°54’27.7”N 38°34’40.8”E


22.05.2007 492 m

Galeodes sp. aff. araneoides AMNH 2 1 20 23 Şanlıurfa,Birecik'in

10 km doğusu 37°03’23.0”N 38°07’09.5”E


Galeodes sp. aff. araneoides AMNH - 2 3 5 Şanlıurfa,Tek Tek

Dağları'nın kuzeyi 37°09’30.6”N 39°13’36.0”E


Galeodes sp. aff. araneoides AMNH 1 4 2 7 Şanlıurfa,Tek Tek



Galeodes sp. aff. araneoides AMNH 1 4 4 9 Şanlıurfa,Tek Tek



Galeodes sp. aff. araneoides AMNH 1 - 2 3 Hakkari, Güzeldere 37°18’27.6”N

43°27’19.3”E A.V. Gromov ve H. Koç 25.06.2007 1161 m

Galeodes sp. aff. araneoides AMNH 1 1 - 2 Mardin, Merkez,

Yolbaşı 37°16’00.8”N 40°48’00.0”E


TOPLAM 13 18 82 113

98

Şekil 4. 49. ♂ Galeodes sp. aff. araneoides’de vücut renklenmesi (Şanlıurfa, Akçakale, Üçtepe).

Tür: Galeodes sp. aff. conversus Roewer

Galeodes conversus Roewer, 1934: 531; Whittick, 1939: 446; Roewer, 1941: 161; Zilch, 1946: 143.

Tip lokalitesi: İzmir (Smyrna olarak), İzmir, Türkiye (tip lokalitesi

Zilch, 1946 tarafından kısıtlanmıştır).

Dağılışı: Türkiye, Azerbaycan.



99

Çizelge 4. 8. İncelenen Galeodes sp. aff. conversus Roewer türünün materyal listesi.


Galeodes sp. aff. conversus AMNH - 1 - 1 Zernek Barajı 38°20’17.0”N 43°45’50.5”E A.V. Gromov 22.06.2007 1960 m

Galeodes sp. aff. conversus AMNH 1 - 5 6 Iğdır, Gürgen 39°53’59.2”N 44°18’12.3”E


Galeodes sp. aff. conversus AMNH - 5 5 10 Iğdır, Yenidoğan 39°47’12.3”N 44°23’36.9”E


Galeodes sp. aff. conversus AMNH - 1 12 13 Iğdır, Çalpala 40°01’50.3”N 43°51’21.8”E


Galeodes sp. aff. conversus AMNH 7 13 8 28 Van, Muradiye 38°59’26.2”N 43°44’33.9”E


Galeodes sp. aff. conversus AMNH - 1 3 4 Van Gölü'nün kuzeyi 38°56’49.3”N 43°09’59.9”E


Galeodes sp. aff. conversus AMNH 17 10 22 49 Van, Çavuştepe 38°20’55.1”N 43°28’32.7”E


TOPLAM 25 31 55 111

100

Erkekte pedipalp tarsusu sarı; metatarsus, tibia ve femur dorsalı

ve distal yarısı siyahımsı kahverengi, femurun proksimal yan tarafları ve

eklem yerine yakın kısımlar koyu sarıdır. Ekstremitelerin koksaları ve

segmentlerin eklem yerleri sarı, tibia ve metatarsusları ise siyahımsı

kahverengidir. Toraks ve abdomen dorsali koyu kahverengi-siyah olup,

torakstan abdomen ucuna kadar uzanan siyah band belirgin değildir

(Şekil 4.50).

Keliser dorsalde flagellum ucuna kadar siyahımsı kahveregi olup,

siyah renkte 3 çizgi ayırt edilir. Keliserin diğer kısımları koyu sarıdır.

Göz tümseği siyahtır. Propeltidium yanları ve dış lop siyahımsı

kahverengi, gözün arka kısmından geriye doğru genişleyen açık renkli

kısımlar vardır.

Şekil 4. 50. ♂ Galeodes sp. aff. conversus Roewer (Van, Muradiye).

101

Şekil 4. 51. ♀ Galeodes sp. aff. conversus Roewer (Van, Muradiye).

Dişide keliser dorsalinde koyu sarı zemin üzerinde 3 çizgi

belirgindir. Propeltidium ve ekstremitelerin genel rengi erkekte olduğu

gibi, ancak ekstremitelerin rengi erkeğe göre daha açıktır. Koksa ve

abdomenin ventrali sarıdır. Torakstan başlayan siyah band belirgin bir

şekilde abdomen dorsalinde gri zemin üzerinde anüste sonlanır (Şekil

4.51).

İncelenen erkek ve dişi örneğe ait ölçümler çizelge 4. 9‘da diken

formulasyonları çizelge 4. 10‘da verilmiştir.

102

Çizelge 4. 9. ♂ ve ♀ Galeodes sp. aff. conversus Roewer türüne ait morfolojik ölçümler (Iğdır, Yenidoğan).


♀ Uzunluk Genişlik 46,0 mm - Keliser 12,8 mm 6,5 mm Propeltidium 6,0 mm 9,5 mm Ekstremiteler Koksa Femur Tibia Metatarsus Tarsus Pedipalp 7,5 mm 11,7 mm 11,3 mm 9,6 mm 2,7 mm I. bacak 7,5 mm 9,5 mm 8,5 mm 5,8 mm 3,0 mm II. bacak 8,0 mm 4,5 mm 6,3 mm 5,0 mm 3,0 mm III. bacak 10,5 mm 6,0 mm 7,8 mm 6,5 mm 3,0 mm IV. bacak 14,0 mm 10,2 mm 11,2 mm 8,7 mm 5,5 mm

Çizelge 4. 10. ♂ ve ♀ Galeodes sp. aff. conversus Roewer türüne ait diken formulasyonu (Iğdır, Yenidoğan).

♂ tarsus metatarsus ♀ tarsus metatarsus II. bacak 1.2.2/2 1.1.1.2.2 2.2.2/2 1.1.1.2.2

III. bacak 2.2.2/2 veya

1.2.2/1 1.1.1.2.2 2.2.2/2 1.1.1.2

IV. bacak 2.2.2/2/0 1.2.2 2.2.2/2/0 1.2.2

Sistematik Notlar

Tür Roewer (1934) tarafından 5 dişi örnek ile İzmir’den

tanımlanmıştır. Roewer (1934) sadece teşhis anahtarına yer vermiş,

deskripsiyonu hangi karakterlere göre yaptığını yazmamıştır. İncelenen

örnekler tayin anahtarına göre teşhis edilmiştir. Türkiye faunasından

103

tanımlanan ve kayıt verilen türler incelendiğinde, en yakın tür G.

conversus’tur. Gece arazisinden elde edilen G. sp. aff. conversus türü G.

araneoides türü ile aynı habitattan (Iğdır, Gürgen) yakalanmıştır.

Tür: Galeodes toelgi Werner

Galeodes tölgi Werner, 1922: 144-145.

Tip lokalitesi: Gavur Dağları (Amanos Dağları) (Hatay, Türkiye).




Erkekte pedipalp ve ekstremiteler turuncudur (Şekil 4.52).

Abdomen dorsali koyu gri olup, zemin üzerine siyah band bulunur.

Abdomen ventrali, koksalar ve malleoli sarıdır. Keliserde turuncu zemin

üzerinde flagellum ucuna kadar uzanan 3 tane belirgin olmayan çizgi

bulunur. Göz tümseği siyahtır. Propeltidiumu gözün arka kısmından

posteriore doğru ikiye ayıran hat belirgin değildir. Propeltidiumun

tamamı grimsi kahverengidir.

104

Çizelge 4. 11. İncelenen Galeodes toelgi Werner türünün materyal listesi.


Galeodes toelgi AMNH - - 1 1 Gaziantep, Yamaçoba, 1 km doğusu

37°10’30.6”N 37°06’07.9”E


Galeodes toelgi AMNH 1 - - 1 Gaziantep, Merkez, Karataş yakınları kuzey yamaçları, yol kenarı

37°01’25.0”N 37°22’57.5”E


Galeodes toelgi AMNH - - 1 1 Kilis, Hasancalı, 2 km güneybatısı

36°52’47.2”N 36°47’42.4”E


Galeodes toelgi AMNH 1 - - 1 Kilis, Çangallı Ziyaret Tepesi'nin güney yamaçları

36°42’53.8”N 37°33’15.6”E


Galeodes toelgi AMNH 1 - - 1 Hatay, Reyhanlı, Ortaoba 36°25’41.3”N 36°14’14.5”E A.V. Gromov 31.05.2007 200 m

Galeodes toelgi AMNH 1 1 - 2 Kilis, Çangallı Ziyaret Tepesi 36°43’29.2”N 37°33’09.4”E

A.V. Gromov, H. Koç ve M. Yalçın 05.06.2007 596 m

Galeodes toelgi AMNH 2 5 3 10 Bitlis, Kıyıdüzü'nün güneyi 38°32’52.6”N 42°21’18.6”E


Galeodes toelgi AMNH - 1 2 3 Gaziantep, İslahiye, Hanağzı 37°03’39.2”N 36°36’24.6”E

A.V. Gromov, H. Koç ve E.A. Yağmur 25-26.05.2007 538-559 m

Galeodes toelgi AMNH 2 - - 2 Gaziantep, İslahiye, Hanağzı 37°03’38.9”N 36°36’27.6”E


Galeodes toelgi AMNH 1 1 2 4 Kilis, Hasancalı, 2 km güneybatısı

36°52’47.2”N 36°47’42.4”E

A.V. Gromov, H. Koç ve E.A. Yağmur 26-27.05.2007 755 m

Galeodes toelgi AMNH - - 2 2 Hatay, Reyhanlı, Kavalcık yakınları

36°14’49.6”N 36°37’16.1”E A.V. Gromov 27.05.2007 262 m

Galeodes toelgi AMNH 1 - 1 2 Gaziantep Üniversitesi Kampüs alanı

37°02’10.0”N 37°18’23.3”E


Galeodes toelgi AMNH - - 2 2 Gazinantep, Merkez, Düztepe'nin güneyi

37°01’33.0”N 37°22’25.8”E


Galeodes toelgi AMNH - 1 1 2 Şanlıurfa, Karacadağ'ın güney yamaçları

37°32’26.7”N 39°49’55.1”E


Galeodes toelgi AMNH 1 1 1 3 Diyarbakır, Hani, Kalaba 38°26’59.4”N 40°26’36.6”E


TOPLAM 11 10 16 37

105

Şekil 4. 52. ♂ Galeodes toelgi Werner (Kilis, Çangallı Ziyaret Tepesi).

Dişinin renklenmesi erkekte olduğu gibidir (Şekil 4. 53).

Şekil 4. 53. ♀ Galeodes toelgi Werner (Kilis, Çangallı Ziyaret Tepesi).

106

İncelenen erkek ve dişi örneğe ait diken formulasyonları çizelge

4.12’de ve morfolojik ölçümler çizelge 4.13‘de verilmiştir.

Çizelge 4. 12. ♂ ve ♀ Galeodes toelgi Werner türüne ait diken formulasyonu (Bitlis, Tatvan).

♂ tarsus metatarsus ♀ tarsus metatarsus II. bacak 1.2.2/2 1.1.1.2.2 2.2.2/2 1.1.1.2.2

III. bacak 2.2.2.1/2 1.1.1.2.2 2.2.2/2 1.1.1.2

IV. bacak 2.2.2/2/0 1.2.2 2.2.2/2/0 veya1.2.2.2/2/0 1.2.2

Çizelge 4. 13. ♂ ve ♀ Galeodes toelgi Werner türüne ait morfolojik ölçümler (Bitlis, Tatvan).


♀ Uzunluk Genişlik 45 mm - Keliser 12,7 mm 6,5 mm Propeltidium 6,3 mm 10,2 mm Ekstremiteler Koksa Femur Tibia Metatarsus Tarsus Pedipalp 6,0 mm 12,0 mm 11,6 mm 9,0 mm 3,0 mm I. bacak 7,5 mm 8,0 mm 8,5 mm 5,5 mm 3,1 mm II. bacak 8,5 mm 5,6 mm 6,0 mm 5,2 mm 3,2 mm III. bacak 10,5 mm 7,0 mm 8,3 mm 6,5 mm 3,5 mm IV. bacak 14,5 mm 10,5 mm 12,0 mm 9,1 mm 5,5 mm

Erkekte keliser uzunluğu/keliser genişliği oranı 2,70; dişide ise

1,95’dir. Erkekte keliser uzunluğu/pedipalp tibiası uzunluğu oranı 0,59;

dişide ise 1,09’dur.

107

Sistematik Notlar

Werner (1922) tarafından Gavur Dağları’ndan tanımlanmıştır. Türün

dağılışı Hatay’dan Van Gölü’ne kadar olan alandır. Örnekler Alexandr V.

Gromov tarafından teşhis edilmiştir. Werner (1922) söz konusu türü G.

graecus C.L. Koch ile karşılaştırmış, bazı ölçümler almış ve bu ölçümlere

göre, keliser uzunluğu/keliser genişliği ve keliser uzunluğu/pedipalp tibiası

uzunluğu gibi oranları ortaya koymuştur. Bu oranlar bizim bulgularımızla

uyuşmamaktadır. Bu oranların konstant olmadığını düşünüyoruz. Söz

konusu tür deskripsiyonu yapıldıktan sonra ilk defa bulunmuştur.

108

Cins: Paragaleodes Kraepelin Paragaleodes Kraepelin 1899a: 203-204; Kraepelin 1901: 22; Birula 1938: 149-150; Turk 1960: 109. Galeodes (Paragaleodes) Kraepelin: Birula 1905b: 250, 256.

Tip Tür: Galeodes scalaris C.L. Koch, 1842 (Harvey (2002),

taksonomik düzenleme yaptı).

Dünyadaki Dağılışı: Etiopya, Moritanya, Türkmenistan, İsrail, Suriye,

Irak, İran, Azerbaycan, Tunus, Cezayir, Fas, Mısır, Sudi Arabistan,

Yemen, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan.

Paragaleodes Kraepelin Cinsinin Genel Özellikleri

Vücut orta büyüklükte (30-52 mm arasında) olup, Galeodes

cinsine göre kısa ekstremitelidir; rengi çoğunlukla bozumsu kahverengi

sarı, kum sarısı veya sarımsı-kızıldır. Keliserleri, pedipalpler ve

sefalotoraks genelde hafif bozumsu kahverengi pigmentlidir. Her zaman

abdomenin dorsali boyunca geniş, koyu ve siyah band görülür. Bazen

tüm vücut ve ekstremiteleri, özellikle arka bacakları, altın sarısı veya

kükürt sarısı, bazen de beyazımsı kılcıklarla yoğun bir şekilde

örtülmüştür. Göz tümseği nispeten küçük, alın kenarının 1/4-1/5’ini

kaplamakta olup, çıplaktır. Abdomen solunum organları taraklı yapılarla

örtülmüştür. I. bacak tarsusları, çok küçük, ucu oyuntulu kılcıklarla

çevrilmiş kısa tırnaklıdır. Pedipalp uca doğru hafifçe incelmiş metatarsus

ve kısa, oval şekilde tarsus ile son bulunur. Her iki eşeyin tarsusunda

dikenler vardır. II. ve III. bacak metatarsusu üzerinde tek sıra halinde 5,

femurda 1 diken bulunur. Genel olarak vücut küçük ve ekstremiteler

kısadır. Abdomenin 5. segmentinde çoğunlukla ktenidia bulunur.

Flagellum erkeğin üst keliser parmakların dip kısmında kaşık şeklinde

109

olup, iç tarafı yumuşak, dibe doğru kısalan sivri uçlu kılcıklarla kaplıdır.

Flagellumun arkasında 1-2 oldukça kalın ve uçları yuvarlak dikenler

bulunur. Paragaleodes cinsine ait türler Galeodes cinsi türlere çok

yakındır.

Paragaleodes Kraepelin Cinsinin Dünya ve Türkiye’de Dağılışı

Bugüne kadar kuzey Afrika’dan Fas ve Somali’ye kadar, Asya

(Arabistan, Filistin, Suriye, Mezopotamya), İran ve Orta Asya’ya

(Türkmenistan ve Orta Asya devletleri) yayılmış olan yaklaşık 12 tür

tavsif edilmiştir (Harvey, 2003). Gece aktif olan diğer galeodidlerden

farklı olarak, Paragaleodes cinsine ait türler günün en sıcak anında

ortaya çıkarlar. Morfolojik ve ekolojik olarak bu cinsler birbirinden

farklıdır.

Vücut kıllarının çok olması, açık renkte olması ve nispeten

gözlerinin çok büyük olmaması, muhtemelen böyle bir yaşam tarzıyla

ilişkilidir. Bu cinsin türleri killi toprağa sahip bozkırlarda veya kumlu

çöllerde yaşamaktadır. Yüksek dağlarda çok nadir (P. spinifer) rastlanır

ve sadece bozkır karakterli dağ eteklerinde bulunabilirler. Nemli iklimde

yaşayan türleri de mevcuttur (P. melanopygus).

Dünyada Paragaleodes cinsine bağlı 12 tür dağılış göstermektedir

(Harvey, 2003).

110

Sistematik Notlar

Roewer (1934) monografında, Paragaleodes cinsinin ayrı

taksonomik kategoride sınıflandırılmasını kabul etmemektedir. Ayrıca

Birula (1905b) Kraepelin’in tanımladığı Paragaleodes cinsinin ayrı bir

taksonomik kategoriye sokulmasına karşı çıkmış, morfolojik ve ekolojik

olarak ayrı olan bu tür galeodidlerin Galeodes cinsi altında altcins olarak

verilmesinin daha uygun olduğunu ileri sürmüştür. Roewer (1934) bu

cinsi sadece Galeodes cinsi altında incelemiştir. Son olarak Birula (1938)

ise Paragaleodes’i ayrı bir cins olarak ele almıştır.

Şekil 4. 54. Paragaleodes cinsine ait türlerin Türkiye’deki dağılışı.

Türkiye’den şimdiye kadar Paragaleodes cinsi türlerden kayıt

verilmemiş, ilk kez bu çalışma ile Türkiye’de de dağılış gösterdiği ortaya

konmuştur. İncelenen örneklerden Paragaleodes cinsine ait 2 tür teşhis

edilmiştir. Bu türler Türkiye’de Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ni içine

alan Suriye Sahası zoocoğrafik bölgesinde dağılış göstermektedir (Şekil

4.54).

111

Tür: Paragaleodes sp.

İncelenen materyal: 1 lokaliteden toplam 1 örnek: 1 ♀ (AMNH), Hatay,

Aktepe, 36°41’30.2”N, 36°29’35.7”E, 242 m, 01.06.2007, leg. A.V.

Gromov ve H. Koç.

Genel Değerlendirme

Türkiye’ye yakın coğrafyalardan; Azerbaycan, Iran, Irak, Suriye

ve İsrail’den; Paragaleodes fulvipes Birula, P. judaicus Kraepelin, P.

melanophygus Birula, P. nesterovi Birula ve P. unicolor (Birula) türleri

tanımlanmıştır. Bu türlerin deskripsiyonunun yapıldığı Kraepelin

(1899a), Birula (1905a,b, 1916)’nın yayınları incelendiğinde ve söz

konusu türlere dahil olmadığı tespit edilmiştir (Şekil 4.55). Konunun

uzmanı olan A. V. Gromov (Almaata, Kazakistan) da örneği incelemiş ve

yeni tür olabileceğini belirtmiş ancak St. Petersburg’daki (Rusya)

Paragaleodes cinsine ait tip örneklerin incelenmesi gerektiğine karar

verilmiştir. Materyalin incelenmesi hususunda St. Petersburg Araknid

müze koleksiyon müdürü ile irtibata geçilmiştir. Ancak tip materyalin

Türkiye’ye gönderilemeyeceği hususu tarafımıza bildirilmiştir. Bu

nedenle örnek teşhis edilememiştir. Ancak yeni bir tür olduğunu

düşünmekteyiz. İlerde yapılacak daha fazla örnekleme ile açıklığa

kavuşacaktır.

Söz konusu türün habitatı şekil 4. 56’daki gibidir.

112

Şekil 4. 55. ♀ Paragaleodes sp. (Hatay, Aktepe) (foto. A.V. Gromov).

Şekil 4. 56. Paragaleodes sp. habitatı (Hatay, Aktepe yakınları).

113

Tür: Paragaleodes unicolor (Birula)

Galeodes (Paragaleodes) unicolor Birula, 1905b: 268-269. Galeodes unicolor Birula: Roewer, 1934: 530; Levy ve Shulov, 1964: 109. Paragaleodes unicolor (Birula): Harvey, 2002: 453.

Tip lokalitesi: Dezful (Disful), Khuzestan, İran.

Dağılışı: İran, İsrail.

İncelenen materyal: 7 lokaliteden toplam 20 (2 ♂♂; 5 ♀♀; 13 juvenil)

örnek (Çizelge 4.14).

Vücudun genel rengi sarımsı; sefalotoraks, keliserler ve

ekstremiteler tamamen sarımsı renktedir (Şekil 4.57). Abdomen

dorsalinde boyuna sarımsı-gri renkte kıllanmış ve ayırt edilebilen band

mevcuttur. Abdomende tergit segmentlerinin orta kısmında, ön

köşelerinde, duman renginde kare şeklinde lekeler bulunur. Bu özellikler

V. ve VI. tergitlerde daha barizdir.

Şekil 4. 57. ♀ Paragaleodes unicolor (Birula) (Şanlıurfa, Viranşehir, Gellegöç’ün güneydoğusu) (foto. H. Koç).

114

Çizelge 4. 14. İncelenen Paragaleodes unicolor (Birula) türünün materyal listesi.

Tür Kolleksiyon ♂ ♀ Juv. Toplam Locality Lokalite Yükseklik leg. Tarih

Paragaleodes unicolor AMNH - - 1 1 Şanlıurfa, Viranşehir, Gellegöç’ün güneydoğusu

36°57’42.7”N 39°37’36.0”E 490 m

A.V. Gromov, H. Koç ve E.A. Yağmur 20.05.2007

Paragaleodes unicolor AMNH - 1 - 1 Şanlıurfa, Ceylanpınar’ın Kuzeyi

37°04’29.5”N 39°52’28.4”E 469 m


Paragaleodes unicolor AMNH - - 2 2 Şanlıurfa, Birecik’in 10 km doğusu, çukur tuzak

37°03’23.0”N 38°07’09.5”E 670 m A.V. Gromov ve

H. Koç 10-29.06.2007

Paragaleodes unicolor AMNH - 1 - 1 Şanlıurfa, Birecik, ca. 20 km doğusu

37°00’38.5”N 38°11’42.4”E 677 m A.V. Gromov ve

E.A. Yağmur 23.05.2007

Paragaleodes unicolor AMNH - 1 1 2 Şanlıurfa, Suruç, Aydınlı 36°54’27.7”N 38°34’40.8”E 492 m


Paragaleodes unicolor AMNH 2 1 9 12 Şanlıurfa, Viranşehir, Düzenli yakınları, çukur tuzak

37°09’52.0”N 39°12’46.7”E 514 m A.V. Gromov ve

H. Koç 11-12.06.2007

Paragaleodes unicolor HKC - 1 - 1 Mardin, Merkez, Akıncı Köyü - - E. A. Yağmur 08.08.2006

TOPLAM 2 5 13 20

115

Hareketsiz parmakta toplam 10 adet diş bulunur (Şekil 4.58).

Parmağın ön ucundan geriye doğru 3. ve 6. dişler diğer dişlere göre

büyük, diğer dişler aynı boyda ve bunlardan küçüktür. Hareketli

parmakta 2 ana diş mevcut olup, parmağın dip kısmına yakın olanı diğer

ana dişe göre büyüktür. İki ana diş arasında 3 adet ara diş bulunur. Ara

dişlerden büyük ana dişe yakın olanı en küçüğüdür.



116

Sefalotoraksın ve keliserlerin renklenmesi şekil 4.59’daki gibidir.

a

b

Şekil 4. 60. a. oküler tüberkülün, b. abdominal segmentlerde yer alan stigmayı örten tarak şeklindeki yapılar.

Göz tümseği nispeten küçük, alın kenarının 1/5’ini kaplamakta

olup, çıplaktır (Şekil 4.60a). Sadece gözün ön kısmında 2 adet uzun kıl

bulunur (Şekil 4.60a). Abdomen solunum organları taraklı yapılarla

örtülmüştür (Şekil 4.60b).

117

Şekil 4. 61. I. bacak tarsusunun görünüşü.

I. bacak tarsusları, çok küçük olup, ucu oyuntulu kılcıklarla

çevrilmiş kısa tırnaklıdır (Şekil 4.61). Pedipalp uca doğru hafifçe

incelmiş metatarsus ve kısa, oval şekilde tarsus ile sonlanır (Şekil 4.62).

Şekil 4. 62. Pedipalp femur, tibia ve tarsusun görünüşü.

II. ve III. bacakların metatarsusu 1.1.2, aynı bacakların tarsusu

2.2.2/2, IV. bacağın metatarsusu 1.1.2.2, tarsusu ise 2.2.2/2/0 diken

formulasyonundadır. V. abdominal segmentin arka kenarında çok küçük,

fakat bariz gelişmiş ktenidia bulunur.

118

Anal segment sadece üst kenarda küçük koyu lekelidir.

Paragaleodes unicolor (Birula) türüne ait habitat şekil 4. 63’teki

gibidir.

Şekil 4. 63. Paragaleodes unicolor (Birula) habitatı (Şanlıurfa, Viranşehir, Gellegöç’ün güneydoğusu).

Paragaleodes unicolor (Birula) türü Türkiye’den ilk kez kayıt

verilmektedir.

Tür: Paragaleodes nesterovi Birula

Paragaleodes nesterovi Birula, 1916: 72-74; Roewer, 1932: şekil 118. Galeodes nesterovi (Birula): Roewer, 1934: 532.

Tip lokalitesi: Wesne, Musul, Ninawa, Irak.

Dağılışı: Azerbaycan, Irak.

119

İncelenen materyal: 1 lokaliteden toplam 1 örnek; 1 ♂, (AMNH),

Şırnak, Şırnak’ın 20 km güneydoğusu, Sini Dağı Dağı, 37°26’48.6”N,

42°39’55.1”E, 242 m, 26.06.2007, leg. A.V. Gromov ve H. Koç.

Şekil 4. 64. ♂ Paragaleodes nesterovi Birula (Şırnak’ın 20 km güneydoğusu, Sini Dağı) (foto. H. Koç).

Erkek bireylerde vücudun zemin rengi kırmızımsı; keliserler,

sefalotoraks, pedipalpler ve extremiteler grimsi-kahverengidir. Gri renkli

abdomen yüzeyi üzerinde sefalotoraks ve torasik segmentlerden başlayan

abdomen dorsal segmentlerinden, abdomen bitimine kadar siyah, geniş

band bulunur (Şekil 4.64). Tüm vücut (abdomen hariç) ve ekstremitler

bazen kısa, bazen uzun kahverengi, bazen altın sarısı, kıl ve bazen de

kalın kıllarla kaplıdır.

Pedipalp femuru, IV. bacağın femur, tibia ve metatarsusu ve I.

bacak tibiası, kısa ve kalın olup, limon sarısı renktedir. Pedipalp, IV.

120

bacak ve I. bacakte yer alan diken ve dikensi yapılar kahverengimsi sarı

veya altın sarısı olup, uç kısımları siyah değildir.

Sefalotoraksta, propeltidium geniş, ikizkenar yamuk şeklinde,

arka tarafta daralmakta olup, sefalik lob küçük ve kısa, ön tarafı aşmaz,

dışbükey, belirgin bir biçimde propeltidiumla açı teşkil eder.

Göz tüberkülleri siyah, geniş şekilde eliptik, gözler arasındaki

mesafe gözlerin ölçüsünden daha azdır. Propeltidiumun ön ucu ve göz

tüberkülleri kahverengi tüylerle kaplı, bu tüyler tabanda kalın olup, iç

tarafta ve önde fark edilir şekilde eğridir.

Keliserler dipte şişkin, kademeli olarak daralan uzamış parmakla

sonlanır. Keliser üzerinde çok sayıda diken ve kıllar mevcuttur. Sabit

parmak keliserin 1/3’ünden biraz uzun olup, dış tarafta 8 veya 11 küçük

dişlerden oluşan sıra bulunur. 3. ve 5. dişler arasında yalnız bir diş

mevcut olup, bu dişin arka tarafında belirgin bir boşluk vardır.

Flagellum tamamı kısa saplı flagellum bu sapın iki katı kadardır.

Flagellumun geniş kısmı simetrik, lanset şekilli, çok kısa uç kısma sahip

olup, dip kısımda yavaş yavaş kalınlaşır. Flagellumun dip kısmında arka

tarafta, düz bir diken bulunur. Bu diken ön tarafa doğru olup,

flagellumun dip kısmından uç kısmına kadar uzanır.

Ktenidia çok belirgin ve ayırt edici bir özellik gösterir. Kısa,

geniş, kürek şeklinde, çok kısa sapı vardır. Her bir ktenidia distalde uçları

hafif kıvrılmış miğfer şeklindedir (Şekil 4.65). V. abdominal sternitin

arka kısmında, tek sıra halinde, abdomenin orta kısmında her bir tarafta

beş ktenidia bulunur. Ktenidianın genel rengi soluk kahverengidir.

121

Ktenidianın sap kısmı soluk renkli, miğfer şeklinde olan kısmı ise

beyazdır.

Şekil 4. 65. ♂ Paragaleodes nesterovi Birula türünün abdominal segmentinde bulunan ktenidia yapısı (Birula, 1916’dan değiştirilerek).

Pedipalp ve ekstremiteler oldukça uzun olup, kısmen

kalınlaşmıştır; pedipalp femurunun alt kısmında soluk kahverengi tüyler,

distal kısmın yarısında düzensiz şekilde düzenlenmiş, fakat pedipalp

tibiasında 3 boyuna sıra şeklindedir. Pedipalp metatarsusu distalde hemen

hemen daralır, kenarları birbirine paralel şekilde, çok az indirgenmiş, her

bir kenarın aşağısında bir sıra kalın diken mevcuttur. Bu dikenler

arasında eklem yerlerinin alt tarafında birkaç tane çubuk şekilli kıl

mevcuttur. Bu yapılar dikenlerden kısa değildir. Pedipalp tarsusu kısa ve

konik şekillidir. I. bacak çifti tarsusu silindirik şekilde olup, bir çift

belirgin tırnak bulunur.

122

Bacaklardaki diken formulasyonu çizelge 4.15’deki gibidir.

Çizelge 4. 15. ♂ Paragaleodes nesterovi Birula türünün bacak eklemlerinde bulunan diken formulasyonu.

Tibia Metatarsus Tarsus Segmentin alt tarafında 1 (son tarafta) 1.1.1.1.1 II. ve III.

bacak Segmentin üst tarafında 2.2.2 1.1.2 2.2.2/2

Segmentin alt tarafında 0 0 IV. bacak Segmentin üst tarafında 2.2.2 1.1.2.2 2.2.2./2/0

Bütün bacakların metatarsusunda bulunan dikenler uzun ve

düzgün bir şekildedir. Tarsus segmentlerinde dikenlerin boyu daha

kısadır. IV. bacak tarsusunun ventralinde birbiri üstüne dizilmiş, kısa,

kalın, genişçe, lanset yapısında dikensi yapılar vardır. Bu yapının her biri

dip kısmı kısa, uç tarafı ise kısa sivri uçludur.

Paragaleodes nesterovi Birula türü Türkiye’den ilk kez kayıt

verilmektedir.

123

4.3 Familya: GYLIPPIDAE Roewer

Prosomanın dış lobu propeltidiumdan tamamen ayrıdır.

Dişilerdeki genital açıklığı oluşturan yapı türler arasında değişiklik

göstermekte ve bu oluşumlar tür teşhisinde kullanılmaktadır. Her iki

eşeyde abdominal segmentlerde, genital sternitten sonra ktenidia

bulunmaz. I. bacak tarsusunda tırnak bulunur. II.-IV. bacak tarsusu 1

segmentlidir. II. ve III. bacaklar şişkin olup, metatarsus ve tibia

dorsalinde diken mevcuttur. Flagellum yılan gibi kıvrılmış, veya düz,

şeffaf neşter şeklindeki zar veya şeffaf olmayan dişli, bazen oluk şeklinde

yuvarlanmış levha halindedir.

Roewer (1933), Kraepelin (1899a)’in tanımladığı Karschiinae

altfamilyasını Ceromidae familyasından ayırarak familya seviyesine

yükseltmiştir. Roewer (1933), Karschiinae’yi Gylippinae’den ayırmış ve

“bu ikisi ayrı familyalar olarak düşünülebilir” şeklinde ifadeler

kullanmıştır. Daha sonra Muma (1976) karschiid ve gylippidler arasında

yakınlık olmadığını gözlemlemiş ve Roewer’in ayrı familya olarak

düşünülebilir diye bahsettiği Gylippinae altfamilyasını, familya

seviyesine çıkarmıştır. Gylippidae familyasının günümüzde altfamilyası

yoktur. Daha sonraki yıllarda Wharton (1981)’nun sunduğu

Lipophaginae altfamilyası kabul görmemiştir. Gylippidae familya içinde

günümüze kadar 5 cins tanımlanmıştır. Bu cinslerden Acanthogylippus

İsrail’de, Bdellophaga Namibia’da, Gylippus Orta Doğu’da ve Asya’da,

Lipophaga ve Trichotoma Afrika kıtasının güneyinde dağılış gösterir

(Şekil 4.66).

http://www.solpugid.com/acanthogylippus.htm

http://www.solpugid.com/bdellophaga.htm

http://www.solpugid.com/gylippus.htm

http://www.solpugid.com/lipophaga.htm

http://www.solpugid.com/trichotoma.htm

124

Şekil 4. 66. Gylippidae familyasının dünyadaki dağılışı (Savary, 2007).

Cins: Gylippus Simon

Gylippus Simon 1879a 124-125; Simon 1879b: 77; Kraepelin 1899a: 247; Kraepelin 1901:134-135; Birula 1905b: 281-282; Roewer 1933: 310; Birula 1938: 79-81; Roewer 1960: 9. Gylippus (Gylippus) Simon: Birula 1913: 322.

Tip Tür: Galeodes syriacus Simon, 1872.

Dünyadaki Dağılışı: Tacikistan, Çin, Kazakistan, Özbekistan,

Kırgızistan, Afganistan, Kıbrıs, Türkiye, İsrail, Suriye, Irak,

Türkmenistan, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan.

125

Orta büyüklükte, kısa ekstremiteli, sefalotoraks ve bazen de

keliserin üst kısmı boz-kahverengimsi sarı, toraks ve abdomen tergitleri

ve ön ekstremitleri siyahımsı-boz renkte veya tamamen açık boz-

kahverengimsi sarı renktedir; bazen abdomenin yan tarafındaki

tüycüklerin etrafında siyah halka şeklinde lekeler görülür.

Abdomenin alt tarafında ktenidia mevcut değildir. Ancak

femurlarında öndeki üç çift ekstremitlerinden iç ve ön uçlarına kadar

belirgin bir şekilde kalınlaşmış çubuk (bacillus) şekilli yapılar bulunur.

Anüs, abdomenin 11 segmentinin arka ucuna doğru biraz kaymış

durumdadır.

Yürüme bacaklarının tarsusu tek segmentli olup, alt tarafları sivri

uçlu, tam olarak ayırt edilemeyen kıllarla kaplanmıştır. Ancak kıllar tam

olarak ayırt edilmemektedir. Tırnaklar çıplak olup, kıl veya tüy benzeri

yapılar içermez. II. ve III. çift bacak metatarsusları sadece 2 dikenlidir.

Bu dikenlerin aralarında biraz içe doğru kalınlaşmış 2 kılcık vardır.

Pedipalpin iç tarafı dikensizdir. Ancak erkek bireylerin femurunda birkaç

kalın dikenden oluşan sıra görülür. I. çift bacak tarsusu belirgin

tırnaklıdır.

Göz tümseği eliptik ve bombeli olup, ön tarafında uzun olmayan

bir çift kılcık vardır ve iki göz arasında biraz kısa ve ince kılcıklar

görülür.

Her iki eşeyde de keliser, orta büyüklüktedir. Dişininki sadece

tüycüklerle örtülmüştür, erkeğinki ise üst tarafında bir tane kalın, büyük,

ileriye doğru yönelmiş mandibular diken ve bu büyük dikenin çevresi bir

126

miktar kısa kıllarla donanmıştır. Bazı türlerin erkeklerinde ise üst keliser

parmaklarının dibinde yine kısa digital kılcıklar mevcuttur. Her iki eşeyin

keliserlerinin üst kısmının ortasında biraz kalınlaşmış 4 tane kılcıktan

oluşan longitidunal sıralar mevcuttur. Keliserin her iki parmağında, çene

ortasında 1 tane büyük diş vardır. Her iki çenedeki ana dişler birbirine zıt

bir şekilde yerleşmiştir. Ayrıca ana dişin önünde ve arkasında 2 sıradan

oluşan küçük dişler yer almıştır. Dişinin üst çenesinde ve erkeğin ana

dişinin önünde üçer tane küçük diş vardır. Ama dişi bireyin bu 3 dişinin

öndeki ikisinin büyüklüğü ana dişin büyüklüğü kadardır; alt çenedeki ana

dişin önünde 2 tane dişçik vardır; bunlardan dişi bireyde ön diş orta (ara)

dişten daha büyüktür; erkekte ise keliser dişleri genelde küçük ve

birbirinden ayrılmış durumdadır. Bunların dışında, üst çenenin iç

tarafında ve ön dişlerin üzerinde düz veya tarak şeklinde papillalar vardır.

Erkekteki sekonder eşeysel karakterler sadece pedipalpin yan

tarafındaki veya keliserlerindeki dikenlerin varlığıyla anlaşılır. Daha da

önemlisi keliserin üst çenesinin bitiminde yılan gibi kıvrılmış, veya düz,

şeffaf neşter şeklindeki zar veya şeffaf olmayan dişli, bazen oluk şeklinde

yuvarlanmış levha şeklindeki flagellumun varlığıyla ayırt edilir. Bazı

türlerin erkeklerinde pedipalplerdeki metatarsus yumru şeklinde

kalınlaşmıştır.

Dişiler sadece ergin olduklarında tür teşhisi yapılabilir. Dişilerin

teşhislerinde kullanılacak en önemli unsur abdomendeki genital sternitin

şeklidir. Ama teşhis için konstant bir karakter değildir, çünkü genital

sternitler çok fazla deforme olabilmektedir.

127

Şekil 4. 67. Gylippus cinsine ait türlerin Türkiye’deki dağılışı.

Gylippus Cinsinin Dünya ve Türkiye’deki Dağılışı

Gylippus cinsine ait 13 tür Ön ve Orta Asya’da yayılmıştır.

Morfolojik ve coğrafik olarak 5 altcinse ayrılır. Bunlar Gylippus

altcinsine ait 2 tür, Paragylippus altcinsine ait 5 tür, Hemigylippus

altcinsine ait 1 tür, Anoplogylippus altcinsine ait 4 tür ve

Acanthogylippus altcinsine ait 1 tür. Gylippus ve Acanthogylippus

altcinsleri Anadolu, Suriye ve Filistin’de; Paragylippus altcinsi İran

yüksek yaylalarının batı tarafında ve güney Kafkasya’da; Hemigylippus

altcinsi kuzeydoğu İran’da (Horasan), Türkmenistan ve Özbekistan’ın

kuzey batı kısımında; Anoplogylippus cinsi ise Orta Asya’nın dağlık

kısımlarında yaşarlar. Orta Asya’da 3 altcins grubu görülür:

Paragylippus’a ait tek tür Kafkasya’da (G. caucasicus), Hemigylippus’a

ait tek tür Türkmenistan ve Özbekistan’da (G. lamelliger) ve

Anoplogylippus’a ait 4 tür Tacikistan ve Özbekistan dağlarından (Pamir,

Alay ve Tyan Shan Dağları) kuzeye doğru Jungarya’ya kadar görülür (G.

rickmersi, G. pectinifer, G. bergi ve G. dsungarius). Yukarıdaki altcins

128

grupları birbirine çok yakın olup, bazıları tek bir türün yerel ırklarını

temsil etmektedirler. Bu, özellikle Paragylippus ve Anoplogylippus

altcins temsilcileri için geçerlidir. Zira Anoplogylippus altcinsi türlerinin

erkekleri birbirinden sadece sekonder karakterler olan, flagellum ve dış

papillalarının yapısı ile farklılık gösterir. Dişiler ise birbirine çok

benzediği için, türlere ayrılamamıştır.

Türkiye’de 2 altcinsi bulunur. Gylippus altcinsine ait 2 tür,

Paragylippus cinsine ait 3 tür dağılış gösterir. Gylippus cinsinin

Türkiye’deki dağılışı şekil 4.67’de verilmiştir.

Altcins: Gylippus (Paragylippus) Roewer

Paragylippus Roewer 1933: 312-313; Roewer 1960: 9. Gylippus (Paragylippus) Roewer: Birula 1938: 79.

Tip Tür: Gylippus monoceros Werner, 1905.

Dünyadaki Dağılışı: Türkiye, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, İran,

Afganistan.

129

Çizelge 4. 16. İncelenen Gylippus monoceros Werner türünün materyal listesi.


Gylippus monoceros AGC - - 1 1 Hakkari Merkez, Konak’ın 2 km batısı 37°37’56”N 43°44’49”E

A.V. Gromov ve H. Koç 23.06.2007 ca. 1900 m

Gylippus monoceros AGC - 1 - 1 Gaziantep, Şehitkamil, Kartal Dağı güneydoğusu, c. 1.2 km Dımışkılı doğu-güneydoğusu

37°07’37”N 37°09’30”E E.A.Yağmur 30.04.2003 1150-1160 m

Gylippus monoceros ZDEU 1 1 - 2 Şanlıurfa, Birecik, Birecik’in 10 km doğusu, Arat Dağı

37º03’10” N 38º07’05”E E.A. Yağmur 08.03.2007 670 m

Gylippus monoceros HKC 4 2 19 25 Şanlıurfa, Birecik, Birecik’in 10 km doğusu, Arat Dağı

37º03’10” N 38º07’05”E E.A. Yağmur 08.03.2007 670 m

Gylippus monoceros HKC - - 1 1 Gaziantep, Şehitkamil, Bilek Köyü’nün 10 km batısı (Eski Nizip yolu) - E.A. Yağmur 31.03.2007 -

Gylippus monoceros HKC - - 1 1 Şanlıurfa, Halfeti, Halfeti barajına 10 km kala - E.A. Yağmur 29.03.2003 -

Gylippus monoceros HKC - - 1 1 Mardin, Ömerli’nin 9 km batısı, Hop geçidi - E.A. Yağmur 18.04.2007 1100 m

Gylippus monoceros HKC - 1 - 1 Şanlıurfa, Viranşehir, Kocanizam Köyü’nün 1 km güneyi - E.A. Yağmur 08.05.2006 -

Gylippus monoceros HKC - 1 - 1 Şanlıurfa, Birecik, Çiçekalan Köyü’nün 1 km kuzeyi - E.A. Yağmur 02.04.2006 -

Gylippus monoceros HKC 1 1 - 2 Mardin, Tarihi köşk civarı, Yeşilli’nin 4 km güneybatısı - E.A. Yağmur 07.04.2007 -

Gylippus monoceros HKC - 1 - 1 Mardin, Deyrülzafaran’ın 3 km doğusu, Eskikale Köyü - E.A. Yağmur 07.04.2007 -

Gylippus monoceros HKC - 1 - 1 Gaziantep, Şahinbey, Subağazı Köyü’ne 1,5 km kala - H. Koç 11.05.2007 -

Gylippus monoceros HKC - 1 - 1 Şanlıurfa, Merkez, Urfa Platosu, Şanlıurfa’nın 7.6 km batı-güneybatısı, Güneş Kanyonu

37°08’16”N 38°41’55”E E.A.Yağmur 11.05.2004 700-750 m

Gylippus monoceros HKC - 1 - 1 Kilis, Musabeyli’nin c. 10,5 km doğu-kuzeydoğusu, Aşağıkalecik [=Kalecik]’in c. 0,4 km batısı, Kalecik Dağı’nın kuzeydoğu yamaçları

36°54’10”N 37°01’55”E E.A.Yağmur 22.04.2006 800-840 m

TOPLAM 6 11 23 40

130

Tür: Gylippus (Paragylippus) monoceros Werner

Gylippus monoceros Werner 1905: 113-114; Birula 1907: 889; Birula 1913: 347-352, levha VII şekiller 1-4; Roewer 1932: şekil 87. Paragylippus monoceros (Werner): Roewer 1933: 314, şekiller 229B1-3; Zilch 1946: 125.

Tip lokalitesi: Barut Dağı (Lifos olarak), Erciyes Dağı, Kayseri,

Türkiye.




Şekil 4. 68. ♂ Gylippus monoceros Werner (foto. H. Koç).

131

Erkeklerde tüm vücut ve ekstremitelerinin ana rengi açık boz

kahverengimsi sarıdır (Şekil 4.68). Propeltidiumun üst tarafı, abdomen ve

toraks tergitleri bazen de abdomen sternitleri, özellikle yan tarafları biraz siyah

bozumsu kahverengi tabakalıdır. Ekstremiteleri yer yer boz-kahverengidir.

Keliserleri çoğunlukla pigmentsizdir veya 2-3 gri çizgilidir. Abdomenin yan

tarafları açık renkli, bazen küçük siyahımsı lekelerle kaplıdır. Vücudu

tümüyle açık boz kahverengimsi-sarı tüy ve kıllarla kaplıdır. Vücut ve

bacaklarındaki dikencikler kırmızı bozumsu kahverengi renktedir.

a

b

Şekil 4. 69. Erkek bireyde a. Sefaloraks ve keliser (üstten), b. Oküler tüberkül yapısı

(Yeşilli, Mardin).

Propeltidiumun ön orta kısmına yerleşmiş bir çift göz mevcuttur

(Şekil 4.69b).

Keliserleri çok kabarık olup, arka ortada belirgindir. Keliser

dikeni öne ve içe doğru yönelmiştir (Şekil 4.69a, 5.73a). Kökünden içe

doğru eğrilmiştir ve ucu keskindir. Keliser uzunluğu, genişliği ve eni ile

hemen hemen aynı, keliser kenarının en geniş tarafı ile aynı seviyededir.

Keliserin dış kısmında ve keliser diken kökenin aşağısında yaklaşık 7-10

kısa ve keskin dikencikler bulunur, onlardan önde bulunanlarından biri

132

biraz uzun, kalın ve öne doğru daha çok yönelmiştir. Kökün üst tarafında

ve biraz içe doğru bulunan digital diken oldukça kısa olup, öne ve içe

doğru yönelmiştir (Şekil 4.70, 4.73c).

Şekil 4. 70. Keliserin iç-yandan görünüşü (Yeşilli, Mardin).

Şekil 4. 71. Keliser dış-yandan ve flagellum yapısı (Yeşilli, Mardin).

133

Keliserin hareketsiz parmağı düz, ucu yine aşağı doğru bükük,

çenenin orta kısmında bozumsu kahverengi, şeffaf, uzunca bir neşter

şeklinde zar flagellumu bulunur. Yandan bakıldığında, flagellum

yukarıya ve öne doğru yılan şeklinde doğrulmuştur (Şekil 4.71, 4.73c).

Üst çenenin alt ucunda flagellumun alt altında 2 tane küçük dişçik vardır.

İç kısımda bu dişçikler üzerinde papillalar yoktur.

Erkekte genital segmentin görünüşü şekil 4.72a’daki gibidir.

a b

Şekil 4. 72. Erkek bireyde a. genital segment, b. pedipalp (tibia, femur, metatarsus ve

tarsus) görünüşü (Yeşilli, Mardin).

Pedipalp metatarsusu iç kısımlarda belirgin ve bombelidir (Şekil

4.72b, 4.73c). Femurun iç kısmında uzunlamasına sıralanmış 4 tane

keskin dikencik bulunur (Şekil 4.72b, 4.73b). Bu dikenlerin ortada yer

alan 2 tanesi biraz kalın ancak femurdan küçük çaptadır. 3. dikencik

diğerlerinden biraz uzundur. Tüm femurlarda az çok belirgin, ince çubuk

şeklinde yapılar bulunur. Bu yapılar I. ve II. bacak femur çiftlerinde

femurun iç kısmı boyunca tek sıra halinde yerleşmişlerdir. III. ve IV.

bacak femur çiftlerinde ise bu yapılar rastgele ön yarısında bulunur.

134

b

a

flagellum

c

Şekil 4. 73. ♂ Gylippus monoceros Werner türünün çeşitli kısımları. a. Sefalotoraks ve keliserler üstten, b. Pedipalp üstten, c. Keliser dış yandan, falgellum (Birula, 1913’den değiştirilerek).

135

Şekil 4. 74. ♀ Gylippus monoceros Werner (foto. H. Koç).

Dişilerde vücut rengi erkeklerdeki gibidir (Şekil 4.74). Ancak

bozumsu kahverengi abdomen tergitlerinin ortası boyunca I.-VI.

segmentlerde ince, açık renkli bir çizgi görülür. Vücudu ve ekstremiteleri

tamamen çok belirgin pigmentleri olan ve abdomenin ventrali ve yanları

lekeli olan türlerle de zaman zaman karşılaşılabilmekte.

a

b

Şekil 4. 75. Dişi bireyde a. Sefalotoraks ve keliser (üstten), b. Oküler tuberküllerin görünüşü (Çiçekalan, Şanlıurfa).

136

Keliserleri ölçülü olarak şişkin olup, öne doğru daralır ve dışa

açılmış keliser hareketsiz parmaklarına dönüşür (Şekil 4.75a, 4.76).

Propeltidiumun ön orta kısmında yer alan gözler şekil 4.75b’deki gibidir.

Şekil 4. 76. Dişi bireyde keliser dış-yandan (Çiçekalan, Şanlıurfa).

I. bacak tarsusunda bir çift kısa tırnak bulunur (Şekil 4.77a). IV. bacak

tarsusu tek segmentli olup, tırnaklarda ince kıllar bulunmaz (Şekil 4.77b).

a

b

Şekil 4. 77. Dişi bireyde a. IV. bacak tarsusu ve segmentasyonu, b. I. bacak tarsusundaki tırnaklar.

137

Pedipalp femurlarında erkeklerde olduğu gibi, çok belirgin

olmayan, ince çubuk şekilli yapılar vardır. Pedipalp genel şekli gayet

düzgün olup, erkeğe göre çok farklıdır (Şekil 4.78).

Şekil 4. 78. Dişi bireyde pedipalp (tibia, femur, metatarsus ve tarsus) (Çiçekalan, Şanlıurfa).

Genital segment arka ucunda derin ve yuvarlak oyuntulu; iç

kısmında ise derin olmayan ancak geniş yuvarlak oyuntulu üçgen

şeklindedir (Şekil 4.79, 4.80). Yaşlı ve iri dişilerin sternitleri sık sık

deformasyona uğrayıp, başlangıç formunu kaybedebilir.

Şekil 4. 79. Genital segmentin görünüşü (Çiçekalan, Şanlıurfa).

138

Şekil 4. 80. ♀ Gylippus monoceros Werner türünde genital segment yapısı (Birula, 1913’den değiştirilerek).

Gylippus (Paragylippus) monoceros Werner Türünün Dünya ve

Türkiye’deki Dağılışı

Başlıca Aras nehri vadilerinde ve Küçük Kafkasya’nın güney dağ

yamaçlarında yayılmıştır. Ayrıca, Bozdağ Dağları’nda, Kura Nehri’nin

kuzey kıyısında ve çok nadir Bakü ve Tiflis civarlarında, ve deniz

seviyesinden yaklaşık 2300 m yükseklikte olan Zuvant Dağları’nda

(Marayurt) da görülür. G. caucasicus’un batıda, Aras’ın yukarı kesimlerinde

ve Kars yaylalarında yayılışı tespit edilememiştir. Oltu (Erzurum)

bölgesinde bu türe yakınlık gösteren tür bulunmuştur (Birula, 1938).

Aras vadisinde, Erivan ve Eçmiadzin civarlarındaki killi ve pelinli

bozkırlarda; ve Çağla–Dar yönündeki yüksek dağlarda (Ordubad bölgesi,

deniz seviyesinden 2700 m yükseklikte) da bu türe rastlanmıştır (Birula,

1938).

139

Türkiye’deki dağılışı şekil 4.67’de verilmiştir.

Bio-ekolojik Notlar

Gylippus cinsine ait türün erkek ve dişi bireylerinin ikisinin

birlikte aktif olduğu zaman aralığı Nisan sonu Mayıs başıdır. Bu

bakımdan aktifliğine göre değerlendirildiğinde, Türkiye’de dağılış

gösteren böyüler içinde aktifliği en erken başlayan cinstir. Dağlık ve

yüksek tepelerde dağılış gösterdikleri tespit edilmiştir (Şekil 4.81). Yakın

tür G. caucasicus Lenkoran (Azerbaycan) doğal bölgesinin dağlık

bozkırlarından kayıt verilmiştir. Taşların altında ve çayırlıklarda

rastlanılmış ve yapay ışığa doğru yöneldikleri tespit edilmiştir (Aliev ve

Gadzhiev, 1983). G. caucasicus türünün kserofil olduğu belirtilmiştir.

Küçük Kafkasya dağlarında karanlık ve alacakaranlıkta aktif olduğu ve

bozkırlarda ise gündüz de aktif olduğu vurgulanmıştır (Aliev ve

Gadzhiev, 1983).

Şekil 4. 81. Gylippus monoceros Werner türünün habitatı (Hakkari’nin kuzeyi).

140

Sistematik Notlar

Gylippus monoceros Werner (1905) tarafından Erciyes Dağı’ndan

(Kayseri) tanımlanmıştır. G. questiunculus Karsch (1880) tarafından

etiket bilgisi yetersiz olan ve sadece “Kübeck” yazılan lokalitenin

Anadolu’da tam olarak neresi olduğu belirsizdir.

Erzurum, Oltu civarından E. Koenig tarafından toplanan juvenil

örnekler, Birula (1938) tarafından incelenmiş ve bu örneklerin G.

caucasicus, G. monoceros, G. quaestiunculus türlerinden farklı olduğunu

ileri sürmüş ve G. c. koenigi alttürü olarak tanımlanmıştır.

Batıdan doğuya Türkiye’den toplanan (AGC, HKC, ZDEU,

AMNH ve A.V. Gromov’un elinde bulunan çeşitli müzelere ait

Türkiye’den toplanan örnekler) incelendiğinde ve çeşitli karakterlerine

ait çizimleri karşılaştırıldığında, Gylippus monoceros’un G.

quaestiunculus, G. caucasicus ve G. c. koenigi ile sinonim olduğunu

düşünüyoruz. Türkiye’nin genelini kapsayan örneklemeden elde edilen

materyalin müzelerde korunan tip materyalleri ile karşılaştırdıktan sonra

kesin bir sonuca varılabileceğine inanıyoruz.

141

4.4 Familya: KARSCHIIDAE Kraepelin

Prosomanın dış lobu Propeltidiuma arkadan birleşiktir. I. bacak

tarsusu belirgin olup, üzerinde 1 veya 2 tırnak bulunur. I.-IV. bacak

tarsusları 1 segmentli, pedipalp tarsusu hareketsizdir. III. ve IV.

abdominal sternitlerde yer alan stigmalar tarak şeklinde yapılarla

örtülmemiştir. Dişide genital segment diğer abdominal segmentlerden

farklı özelliktedir.

Kraepelin ilk defa 1899 yılında Solpugidae familyası altında

“Karschiinae” altfamilya şeklinde sınıflandırmıştır. Kraepelin (1899a)

Karschia, Eusimonia, Gylippus, Barrus and Ceroma cinslerini bu

altfamilya altında değerlendirmiştir. Roewer (1933) tarafından familyaya

ait türleri detaylı bir şekilde incelenmiş ve günümüze kadar

sınıflandırması değişmemiştir.

Karschiidae familyası Asya, Yakın doğu, Güneydoğu Avrupa,

kuzeybatı Afrika’da dağılış gösterir (Şekil 4.82). Bu familyaya ait Barrus

(1 tür), Barrussus (2 tür), Eusimonia (15 tür) ve Karschia (22 tür)

cinslerine ait toplam 40 tür bilinmektedir. Günümüze kadar altfamilyası

tanımlanmamıştır.

Türkiye’de, Eusimonia, Karschia ve Barrussus cinslerine ait

türler dağılış göstermektedir.

142

Şekil 4. 82. Karschiidae familyasının dünyadaki dağılışı (Savary, 2007).

Cins: Eusimonia Kraepelin

Eusimonia Kraepelin 1899a: 249; Kraepelin 1901: 140; Birula 1905b: 280; Roewer 1933: 299; Birula 1938: 69-71. Barrella Hirst 1910: 367; Roewer 1933: 302-303; Roewer 1960: 8 (Birula 1938: 69 tarafından sinonim yapılmıştır).

Tip Tür: Eusimonia için: Galeodes nigrescens Kraepelin, 1899a (Birula,

1913: 319 yeni taksonomik düzenleme yaptı)

Barrella için: Barrella walsinghami Hirst, 1910.

Dünyadaki Dağılışı: İspanya, Fas, Libya, Cezayir, Mısır, Yunanistan,

Kıbrıs, Türkiye, İsrail, Suriye, Yemen, İran, Kazakistan, Türkmenistan,

Afganistan, Özbekistan, Çin, Moğolistan,.

143

Vücudu orta büyüklükte (17-18 mm kadar); uzun ve ince

ekstremitelidir. Genel görünümleriyle, bu türün temsilcileri Karschia

cinsi türlerinden farkı olmayıp, renkleri aynıdır. Eusimonia dişilerini

Karschia cinsinin dişilerinden görünüm ve yapı itibariyle ayırt etmek

oldukça zordur. Erkekler ise sekonder eşeysel karakterleri, flagellum ve

pedipalpteki özel yapıları ile ayırt edilebilirler.

Eusimonia cinsinin Karschia cinsinde olduğu gibi: son üç bacak

çifti tarsusları tek segmentli ve tamamıyla kıllarla örtülmüş olup, kenar

kılları yoktur ve tırnakları çıplaktır; II. ve III. bacak çiftlerinin üst

tarafında tibia üzerinde 1 tek diken, metatarsusları üzerinde 3 diken

(aralarında kalınca kılcıklar mevcuttur) bulunur. I. bacak çifti

tarsuslarında kısa tırnaklar vardır. Göz tümsekliği Karschia’nınkine göre

daha büyüktür; Eusimonia cinsine ait bazı türlerde sadece kılcıklarla

örtülmüştür: 3 tane uzun kılcık ve 2 göz arasında bir tek kılcık ve ön

tarafında da kaideli iki çift kılcık bulunur. Barella cinsinin diğer

türlerinde ise göz tümsekliği dikencik ve papillalar içerir; dikencikler

bazen kafa yüzeyinde, göz tümsekliği çevresinde bulunabilir. Her iki

eşeyin de keliserinde daha az diş mevcuttur.

Erkeklerin flagellumu, keliser üst parmağının ucunu geçmeyen ve

üçgen veya yarımay biçiminde şefaf, taraklı bir tabaka şeklinde olup, üst

parmağının dibindeki keliserin iç tarafında arka köşesinden

sabitlenmiştir. Ayrıca, keliser ucunda dikenimsi, öne doğru yönelen ve

flagellumun sürekli tamamlayıcısı olan çekecek şeklinde yapı bulunur.

Ancak bu yapı Rhinokarschia altcinsinden farklı olarak, çene parmağının

bitiminde değil, keliserin ucu daralan ön kısmındaki çene parmağının

144

dibinde bulunur. Flagellumun altında aşağı ve yukarı doğru kıvrılmış kısa

çengel biçiminde yapı bulunur. Dişinin pedipalplerinde dikensi yapılar

yoktur veya metatarsusların iç kısmında az sayıda küçük dikencikler

bulunur. Erkeklerin ise pedipalp metatarsusları hafif içe doğru bükük, iç

tarafında ise uç kısmının yarısı kalınlaşmış olup, üzerinde de rastgele

dağılmış çeşitli uzunluktaki dikenlerin uçları oval ve kalındır. Ktenidia

her iki eşeyin 4. abdomen segmentinde iğne şeklinde, erkekte ise 3.

segmentte solunum organlarının üzerinde değişik şekillerde bulunur.

Eusimonia Kraepelin Cinsinin Dünya ve Türkiye’deki Dağılışı

Roewer (1933, 1934)’ın monografında bağımsız cinsler olarak

nitelediği Barella ve Rhinippus cinsleri, Eusimonia cinsine çok yakındır.

Bu cinsler Eusimonia cinsinden sadece dişilere değil, erkeklere göre de

ayırt edilememektedir.

Erkeklerin flagellum ve buna bağlı yapılar ve pedipalp dikenlerin

şekli birbirine çok benzemektedir.

Birula (1938), Eusimonia cinsinin yayılış alanında

yaşadıklarından, yukarıdaki 2 cins coğrafik olarak da ayırt edilmediğini

belirtmiştir. Roewer (1933)’ın aksine Barella ve Rhinippus cinslerini

bağımsız cinsler kabul edilmesinin mümkün olmadığını düşünerek

bunları Eusimonia cinsine altcins olarak ilave etmiş ve sinonim yapmıştır

(Birula, 1938). Ülkemiz faunasında Eusimonia cinsinin tek temsilcisi

Amanos Dağı ve eteklerinde dağılış göstermekte olup, dağılışının Şekil

4.83’teki gibi olduğunu düşünüyoruz.

145

Şekil 4. 83. Eusimonia Kraepelin cinsinin Türkiye’deki dağılışı.

Günümüzde Eusimonia cinsine ait 15 tür Yemen, Fas, Afganistan,

İran, Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Kıbrıs, İsrail, Suriye, Mısır,

Cezayir, Libya, Yunanistan, Çin, Moğolistan ve İspanya’da dağılış

göstermektedir. Karschia türleri gibi, Eusimonia cinsinin türleri de kırsal

kesimlerde, dağ ve dağ eteklerinde yaşarlar. Şimdiye kadar bozkırlardan

kayıt verilmemiştir.

146

Tür: Eusimonia nigrescens Kraepelin

Eusimonia nigrescens Kraepelin 1899a: 250, şekiller 24a-b; Kraepelin 1901: 143, şekil 108; Kraepelin 1908: şekil 47b; Roewer 1933: 302, şekiller 223h, 224a, 225b; Werner 1935: 294; Zilch 1946: 123.

Tip lokalitesi: Karayöl, Suriye ?

Dağılışı: Türkiye; Yunanistan; Suriye.

İncelenen materyal: 2 lokalite toplam 5 (5 ♂♂) örnek: 1 ♂ (HKC),

Gaziantep, İslahiye, Huzurlu Platosu, İslahiye’nin c. 9 km güneybatısı,

36°58’25”N, 36°32’15”E, c. 1600 m, 26.06.2004, leg. E. A. Yağmur; 1 ♂

(AMNH), Gaziantep, İslahiye, Hanağzı, taş altından, 37°16’00.8”N,

40°48’00.0”E, 663 m, 26.05.2007, leg. A.V. Gromov ve H. Koç; 3 ♂♂: Aynı

lokalite, gece U.V. ile, 26.05.2007, leg. A.V. Gromov ve H. Koç.

Keliserlerin üst kısmı ve sefalotoraks sarımsı kırmızı ve koyu

kahverenkli lekelidir (Şekil 4.84a). Abdomenin dorsali sarımsı kahverengi,

belirgin şekilde abdomenin yan tarafına göre daha koyudur. Pedipalpler, II. ve

III. bacaklar kahverengi-siyahtır. I.-II. bacaklar daha açık kahverengi-siyahtır.

b a

Şekil 4. 84. a. Sefalotoraks ve keliserin görünüşü, b. I. bacak tarsus tırnağı (Gaziantep, Huzurlu Platosu).

147

I. bacak tarsusunda belirgin kısa bir çift tırnak bulunur (Şekil

4.84b). Propeltidiumun ön orta kısmında yer alan gözler şekil 4.84a’daki

gibidir.

Şekil 4. 85. Keliserin dış-yandan görünüşü (Gaziantep, İslahiye, Huzurlu Yaylası).

Hareketli parmağın uç kısmında yer alan boynuzsu yapı düz olup,

hareketli parmağın üst karinasının dorsali öne doğru genişleyerek açılan

açı teşkil eder (Şekil 4.85). Hareketsiz parmağın çenesinde (önden arkaya

doğru) 1 ana dişten sonra 3 tane küçük ara diş, daha sonra ana diş ve

bunu takiben geriye doğru 7 adet küçük dişcik bulunur (Şekil 4.85).

Hareketli parmakta toplam 13 dişin 2 tanesi diğerlerine göre daha

büyüktür (Şekil 4.85). Ayrıca hareketsiz parmağın uç kısmında bulunan

boynuzsu yapının iç tarafında 3 adet dikensi yapı bulunur (Şekil 4.86).

148

Şekil 4. 86. Hareketsiz parmağın uç kısmında bulunan boynuzsu yapının iç tarafında bulunan 3 adet dikensi yapı (Gaziantep, İslahiye, Huzurlu Yaylası).

Flagellum orak şeklinde veya yarım daire şeklinde büküktür

(Şekil 4.86). Flagellum hareketsiz parmağın üst kenarının iç tarafta uç

kısmında yukarı doğru kıvrık, ön tarafta boynuz şeklindedir. Flagellumu

oluşturan ikinci parça orak şeklindeki yapının üst kısmında ters dönmüş

kama şeklinde membran yapısındadır (Şekil 4.87). Flagelluma ait bu

yapılar hareketsiz parmağın uç kısımda yer alan çatal şeklinde ayrılmış

yapı ile esas hareketsiz parmak ucunun arasını tamamen doldurmaktadır

(Şekil 4.87).

149

Şekil 4. 87. Eusimonia nigrescens Kraepelin flagellum yapısı (Gaziantep, İslahiye, Huzurlu Yaylası).

Pedipalp metatarsusu düzensiz sık kıllarla kaplıdır. Metatarsusun

distalinde yan tarafta ve ventralde 5 uzun ve sivri dikenlerin oluşturduğu

tarak şeklindeki yapı, metatarsusun bu kısmında tümsek oluşturur (Şekil

4.88). Metatarsus segmentinin orta kısmının ventralinde 2 diken daha

bulunur. Tarsus basalde sivri dikene sahip olup, bu dikenin çevresinde

silindirik, uçları üçgen şekilli yapılar bulunur.

Şekil 4. 88. Pedipalp metatarsus ve tarsusundaki diken yapıları (Gaziantep, İslahiye, Huzurlu Yaylası).

150

Genital segmentin yapısı şekil 4.89’daki gibidir. Ktenidia III.

abdominal segmentin arka kenarında 10-17, IV. abdominal segmentte 8-

12 tüp şekilli kıldan oluşan fırça şeklindedir (Şekil 4.90).

Şekil 4. 89. Genital segmentin genel görünüşü (Gaziantep, İslahiye, Huzurlu Yaylası).

Şekil. 4. 90. Ktenidianın görünüşü.

151


Eusimonia nigrescens Kraepelin türü 650 m rakımda, 26.05.2007

tarihinde taş altında, aktif halde, kurumuş otların üzerinde bulundu (Şekil

4.91). Diğer kayıt Huzurlu Yaylası’ndan yaklaşık 1600 m yükseklikte

26.06.2004 tarihinde kaydedilmiştir. Bu bakımdan Hanağzı’ndan

(Gaziantep) toplanan örneğin aktifliği dağdakilere göre daha erken

başlamaktadır. Eusimonia cinsinin de Paragaleodes ve Biton cinsleri gibi

lokal populasyonlar halinde bulunduğu gözlemlendi. Ayrıca

Hanağzı’ndan toplanan örneklerden eski bir okulun bahçesinde taş

altında güzdüz arazisinde, diğerleri gece arazisinde, havanın şiddetli

rüzgarlı olmasına rağmen ağaç üzerinden, bazıları da geceleyin ağacın

gövde kabuklarının altından yakalandı (Şekil 4.92, 4.93).

Şekil 4. 91. ♂ Eusimonia nigrescens Kraepelin (foto. A. V. Gromov).

152

Şekil 4. 92. Eusimonia nigrescens Kraepelin türünün gece ağaç gövdesi kabuklarının altında yakalandığı ağaç gövdesi.

Şekil 4. 93. Eusimonia nigrescens Kraepelin türünün gece ağaç gövdesi kabuklarının altında yakalandığı ağaç ve habitatı.

153

Sistematik Notlar

Eusimonia nigrescens Kraepelin türü 1899 yılında bilim

dünyasına tanıtıldıktan sonra, Werner (1935) tarafından Yunanistan’dan

kayıt verildikten sonra, bu çalışma ile ilk kez Türkiye’de varlığı

kanıtlanmış oldu. İlk kez fotoğrafları çekilmiş ve yeterli miktarda örnek

toplanmıştır. Ancak dişi ve juvenil örneklere rastlanmamıştır. E.

nigrescens türüne genel görünüş ve renk olarak en yakın tür E. furcillata

(Simon) türüdür. E. nigrescens türü hareketsiz parmak uç kısmında

bulunan boynuzsu yapının aşağı doğru bükük olması, flagellumu

oluşturan yapıların değişik olması, pedipalp metatarsus ve tarsusta

bulunan dikenlerin yapısı ve sayısı bakımından, abdomen ventralindeki

ktenidia sayısının 30-40 olması ile E. nigrescens türünden ayrılır. E.

furcillata (Simon) türü Yunanistan, Kıbrıs, Suriye ve İsrail’de dağılış

gösterir.

154

Cins: Karschia Walter

Karschia Walter 1889: 1104-1105; Kraepelin 1899a: 252; Kraepelin 1901: 145; Roewer 1933: 291; Birula 1938: 37-41.

Tip Tür: Karschia cornifera Walter, 1889; Türkmenistan.

Dünyadaki Dağılışı: Türkiye, Irak, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan,

İran, Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan,

Nepal, Çin, Moğolistan.

Vücudu orta büyüklükte (20-23 mm kadar); her iki eşeyde de

ekstremiteleri uzun; açık bozumsu kahverengimsi sarı veya saman sarısı

renginde; abdomen grimsi; sefalotoraks ve ekstremitelerinde -özellikle

pedipalp ve arka bacaklarında-siyah bozumsu kahverengi veya bozumsu

kahverengimsi-gri pigmentler görülür.

Son 3 bacak çiftinde tarsuslar tek segmentli olup, sadece kıl

benzeri (çiftli dikensiz) yapılar mevcuttur ve tırnakları çıplaktır. II. ve III.

bacak çiftlerinin üst tarafı boyunca tek sıra halinde 4 tane diken vardır,

bunlardan biri femur bitiminde diğer üçü metatarsus üzerine yerleşmiştir.

I. bacak çifti tarsusu kısa tırnaklıdır.

Göz tümseği büyük, bombeli ve kılcıklarla örtülüdür. Kılcıkların

1 ve 2 çifti daha uzun ve kalın, önden kaideli ve 1 tane olup, yalnız olanı

2 göz arasında üst tarafta yer almıştır.

Her iki eşeyde de keliser dişleri nispeten küçüktür. Dişler hem

bireysel hem de türlerde çeşitlilik göstermektedir. Erkek ve dişi arasında,

erkeğin sekonder eşeysel karakterinden dolayı, genel olarak önemli bir

farklılık vardır: dişinin keliserleri alışılmış biçimdedir, sadece ince

155

kılcıklarla kaplanmıştır; erkeğinki ise daha dar ve üst tarafından kalın

kılcık ve dikenlerle kaplanmış ve üst çene parmağının dip kısmında,

değişik şekillerde kıvrılmış kılcıklar ve çeşitli biçimdeki dikenlerden

oluşmuş flagellum mevcuttur. Bunların arasında ayırt edilmesi

gerekenler:

1. Esas en uzun kılcık: (flagellumun kendisidir) her zaman dipten

içe doğru spiral şekilde kıvrılmış ve düz, alt tarafı kirpik şeklinde yapılar,

ucundan bazen çengelli, üst öne doğru yönelmiş, keliserin ucundan daha

ileri gitmiş şekildedir.

2. Saçaklı kılcık: üst çenenin iç kenarı boyunca yerleşmiş, öne

doğru yönelmiş ve yukarı doğru uzayan kılcıklardır. Bazen en üstte yer

alan 2-3 tanesi tarsus ucundan daha da uzundur; yine üsttekileri değişik

şekilde, kalınlaşmış olup, çeşitli şekilde dallanmıştır. Flagellum ve onun

spirali etrafındaki diken ve kılcıklar uzayıp çeşitli şekiller alabilirler.

Flagellum ve etrafındaki diken, kılcıkların çeşitli şekilleri, teşhiste

kullanılır. Kapalı keliser çeneleri erkekte çapraz gaganınki gibi kesişir ve

dişiye göre daha küçük ve daha az sayıda diş içerir. Dişininki ise, üst

çenede 2-3, alt çenede ise 2 büyük diş vardır. Bu dişlerin önündeki,

arasındaki ve arkasındaki küçük dişçiklerin sayısı değişebilir. Dişinin

pedipalp tarsusunda ve metatarsuslarında diken bulunmaz. Erkekte ise

kısa, düzensiz şekilde dağılmış dikenler vardır. Bazen iç tarafında küçük

papillalardan oluşan metalimsi şerit bulunur. Her iki eşeyin 4. abdominal

segmentinde ktenidia bulunur. Erkekte buna ilave olarak 3. abdominal

segmentinde solunum organlarının üzerinde bulunur.

156

Türler, erkeklerin çok keskin ve belirleyici sonuçlar veren ikincil

cinsel belirtilerine göre ayırt edilir. Dişiler ise, genel yapı olarak birbirine

çok benzer olup, teşhisi zordur. Bazen keliser dişleri, genital segmentin

sternit biçimleri ve göz tümsekliğinin önündeki kaideli, uzun kılcıkların

sayısına (2 veya 7) göre ayırt edilebilirler.

İlk 2 özellik bireysel olarak ve hayvanın yaşına göre değiştiği

için, güvenilir bir şekilde ayırt etme karakterleri henüz bulunamamıştır

(Birula, 1938).

Bir dişinin bir türe ait olduğu morfolojik belirtilere göre değil,

hangi tür erkekle beraber olduğuna göre belirlenir; dolayısıyla çok

sağlıklı sonuçlar elde edilememektedir. Karschia ve Eusimonia (Barella)

türleri birbirine çok yakın olduğundan, sadece erkeklerin sekonder

eşeysel karakterlerine göre ayırt edilebilmekte. Dişiler için ayırt etme

olanağı bulunamamıştır, bu 2 türün bireyleri beraber yaşadıkları için, bu

sorunun çözülmesi zorlaşmaktadır.

Karschia cinsi (erkeklere göre) 2 altcinse ayırılabilir. Karschia ve

Rhinokarschia; bunlardan ikincisi belli özellikleriyle ayrılmakta ve

coğrafik olarak da farklıdır: Türkistan’ın doğu kısmındaki dağlarda

yayılmıştır.

Karschia Cinsinin Dünya ve Türkiye’deki Dağılışı

Halihazırda Karschia cinsinin 18 türü bilinmektedir; bunların

12’si erkeklere göre saptanmış ve kesin olarak bu cinse dahil edilmiştir.

Diğerleri ise dişilere göre saptanmış ve Karschia cinsinin yayılma

157

bölgesi sınırlarında olduğu varsayılarak bu cinse dahil edilmiştir. Fakat

daha önce de belirtildiği gibi, dişilere göre teşhis edilemeyen, birbirine

çok yakın Eusimonia ve Barella cinsleri söz konusudur.

Birula (1938) Karschia cinsinin yayılma merkezi İran yaylaları

olabileceğini öne sürmüştür. Fakat İran’da Karschia cinsine bağlı türler

az sayıda bilinmektedir. Yayılma alanı batıda İran Kürdistan Bölgesi ve

Kafkasya’ya kadar, doğuda Orta Asya, Moğolistan, Çin’den Türkistan

(Tarima nehri havzası) ve Tibet’e kadar uzanmaktadır. Bu alana doğu

Afganistan’da bulunan dağlar da eklenebilir. Tüm türler dağlık veya en

azından kırsal kesimlerde yaşamakta olup, dağlardan vadilere (örneğin:

Aras nehrinin vadisine) de inebilir. Ama düz kumlu ve killi çöllerde

bulunmazlar (Birula, 1938). Karschia cinsinin türleri kendi yayılma

alanlarında çok yükseklere kadar çıkabilir. Şöyleki: Küçük Kafkasya’da

bu cinsin bireyleri deniz seviyesinden 2000 m yükseklikte; Pamir’de ise

Kara-Kul Gölü civarında deniz seviyesinden 3000 m yükseklikte

bulunmuşlardır. Rhinokarschia altcinsi türleri Tyan-Shan ve Pamir, belki

de doğu Afganistan dağlarında yayılmıştır. Bu bölgelerde Karschia

altcinsi türleri bulunmamıştır. Ancak Tibet’te (K. tibetana Hirst) bilinen

bir tür bu altcinse aittir, diğer türleri ise Türkmenistan, İran ve Kafkas

ötesi dağlarında yaşamaktadır. Karschia cinsinin Türkiye’deki dağılışı

Şekil 4.94’de verilmiştir.

158

Şekil 4. 94. Karschia cinsinin Türkiye’deki dağılışı.

Sistematik Notlar

Karschia genusu, Karschiidae’nin diğer genuslarından

flagellumun uzun ve sarmalanmış seta biçiminde olmasıyla ayırt edilir.

Keliser sabit parmağının iç dorsalinde kısa ve kalın iki adet diken

mevcuttur. Ventralde bazıları modifiye olmuş, bir grup tüy biçiminde

kıllar bulunur. Karschia cinsine ait erkek bireylerin propeltidium ön

ucunda (oküler tüberkül’ün her iki yanında) diken veya kıla benzeyen

yapılar bulunmaz (Gromov, 2000). Bu kıl benzeri yapılar Karschiidae

familyasına bağlı diğer cinslerde bulunur. Bu genusun dişileri diğer

cinslerinkine nazaran çok daha karmaşık genital segmente sahiptir.

Genital segmentin yapısı yani; arkasında yer alan delik ve birbiri ile

ilişkili olan kitinize sklerit bu cinse ait türlerde kendilerine has özellik

gösterir. Karschiidae’nin diğer cinslerinde daha az karmaşıktır (vis.

Gromov, 2000).

159

Altcins: Karschia (Karschia) Walter

Dünyadaki Dağılışı: Türkmenistan, Çin, Azerbaycan, İran, Irak,

Kazakistan, Ermenistan, Gürcistan, Türkiye, Moğolistan, Nepal.

Tür: Karschia (Karschia) mastigofera Birula

Karschia mastigofera Birula 1890a: 207-209, şekiller 1-2; Birula 1890b: 79-81, şekiller 1-4; Birula 1922: 198; Roewer 1933: 298, şekiller 221c, 222c, 223k; Birula 1938: 55-56, 15a-b, 16b, 17, 30-33; Aliev 1981: 10.

Tip lokalitesi: Tiflis, Gürcistan; Erivan, Ermenistan; Kars, Türkiye.

Dağılışı: Türkiye; Ermenistan; Gürcistan.

İncelenen materyal: 4 lokaliteden 27 (20 ♂♂; 4 ♀♀; 3 juvenil) örnek

(Çizelge 4.17).

Erkeklerin tüm vücut, sefalotoraks ve keliserler beyazımsı

bozumsu kahverengi sarıdır. Abdomenin üst tarafı bozumsu kahverengi

belirgin pigmentsiz; ekstremiteleri açık renkte; ama pedipalp tibia ucuna

kadar ve II.-IV. bacak çifti femurları bozumsu kahverengi; keliser ve

sefalotoraksın ön kenarındaki diken ve kılcıklar kırmızımsı-bozumsu

kahverengidir. I. bacak tarsusunda 1 çift tırnak bulunur (Şekil 4.95a).

160

Çizelge 4. 17. İncelenen Karschia mastigofera Birula türünün materyal listesi.

Kolleksiyon ♂ ♀ Juv. Toplam Lokalite Koordinat leg. Tarih YükseklikKarschia mastigofera HKC 1 - - 1 Hakkari - M. Mürsel 01.06.2007 c. 2500 m

Karschia mastigofera AMNH - 2 3 5 Iğdır, Aralık 39°50’42.7”N 44°28’01.3”E A.V. Gromov 17.06.2007 927 m

Karschia mastigofera AMNH 19 - - 19 Iğdır, Yenidoğan 39°47’12.3”N 44°23’36.9”E


Karschia mastigofera AMNH - 2 - 2 Van, Muradiye 38°59’26.2”N 43°44’33.9”E


TO AM 20 4 PL 3 27

161

b a

Şekil 4. 95. a. I. bacak tarsus tırnakları, b. oküler tüberkülün genel görünüşü.

Göz tümseği siyah, kıllarla örtülü, önünde 2 çift kaideli, arka

tarafta 2 göz arasında 1 tane tek ve daha uzun kıllar mevcut olup, alın

kenarının 1/3’ünü kaplamaktadır (Şekil 4.95b).

Keliserleri dip kısımda biraz kabarık, öne doğru daralarak düz

hareketsiz parmağı oluşturur (Şekil 4.96, 4.97).


162


Hareketsiz parmak, keliser çapından daha uzun; yandan

bakıldığında parmak üstten bombeli, ucu ise köşeden aşağı doğru

kıvrılmıştır; üst çenenin alt kenarı neredeyse düz ve 8-12 dişlidir.

Bunlardan 3 tanesi büyük, 6 daha tanesi küçük, aralarında da orta

büyüklükte 2 ara diş bulunur (Şekil 4. 97). Son 3 diş birbirine çok yakın

ve büyük, arka taraftaki diş geniştir. Hareketli parmakta ise çeşitli

büyüklükte 4 diş içerir; önünde ek diş yoktur, çenenin bitimi (dişlerin ön

tarafı) ana kısımdan daha uzundur (Şekil 4. 97).

Flagellum, uzun spiralli, yassı, alttan kirpik şeklinde, ucundan

bazen hafif çengelli, üst parmak bitiminden daha uzun bir kılcık

şeklindedir. Flagellum spiralinde 1-2 kısa dikencik bulunur, 2-3 üst

elmacık kılcıkları keliser uzunluğu kadardır, bazen daha da uzundur

(Şekil 4.98, 4.99, 4.100).

163

Şekil 4. 98. ♂ Karschia mastigofera Birula sefalotoraks ve keliserlerin üstten görünüşü (Birula, 1890b’den değiştirilerek).

flagellum

Şekil 4. 99. ♂ Karschia mastigofera Birula keliserin ve flagellumun iç-yandan görünüşü (Birula, 1938’den değiştirilerek).

164

Şekil 4. 100. Flagellumun genel görünüşü.

Pedipalp tarsusunda 4-6, metatarsusda 8-10 (iç sırada 4-5) diken

bulunur (Şekil 4.101). Dikenler metatarsus çapından daha kısadır. Tüm

metatarsus boyunca ve dikenler arasında sık yerleşmiş metalimsi

papillalardan oluşan geniş bir şerit görülür (Şekil 4.102).

Şekil 4. 101. Pedipalp metatarsus ve tarsusundaki dikenler.

165

Şekil 4. 102. Pedipalp metatarsusunun ventralinde yer alan papilla yapıları.

Abdomen 3. segmenti solunum organının yer aldığı segmentte 8-

12 bıçak şeklindeki düz veya hafifçe bükülmüş ktenidia mevcut olup, 4.

abdominal segmentte ise 16-19 iğne şeklinde, bazen kırmızımsı ktenidia

mevcuttur (Şekil 4.103, 4.104). Genital sternit şekil 4.105‘de olduğu

gibidir.

Şekil 4. 103. Abdominal segmentlerde yer alan ktenidia görünüşü (Birula, 1938’den değiştirilerek).

166

Şekil 4. 104. Abdominal segmentlerde yer alan ktenidia’nın renk ve genel görünüşü.

Şekil 4. 105. Erkekte genital segmentin görünüşü.

167

Şekil 4. 106. ♀ Karschia mastigofera Birula genel görünüşü (foto. A. V. Gromov).

Dişilerde tüm vücut, sefalotoraks ve keliserler beyazımsı

bozumsu kahverengi sarıdır (Şekil 4.106). Abdomenin üst tarafı bozumsu

kahverengi, pigmentsiz; ekstremitleri açık renkte; ancak pedipalp tibia

ucuna kadar ve tibia bitimine kadar ve II.-IV. bacak çifti femurları

bozumsu kahverengi; keliser ve sefalotoraksın ön kenarındaki diken ve

kılcıklar kırmızımsı-bozumsu kahverengidir. Sefalotoraksın üst tarafı,

keliserde 2-3 uzun koyu çizgili olan ve ekstremiteler oldukça belirgin

pigmentli olanları da vardır. Sefalotoraks nispeten kısa ve geniş,

keliserlerle birlikte geniş oval şekillidir (Şekil 4.107).

168


Göz tümsekliği, siyah, kıllarla kaplı, 5 tane uzun kıl mevcut olup,

öndeki 2 çifti kaidelidir (Şekil 4.108a, b).

a b

Şekil 4. 108. a. Göz tüberkülü ve gözün yandan gürünüşü, b. çizim (Birula, 1938’den değiştirilerek).

Çene dişleri farklılık göstermekle beraber yerleşimleri şöyledir:

Hareketsiz parmak (keliser çapından daha uzun değildir, bazen belirgin

bir şekilde kısadır) 3 tanesi daha büyük olan (7. veya 8. en büyük) 3, 7

169

veya 8 ve 9 veya 10 dişlidir. Öndeki ikisi orta büyüklüktedir, arkaya

doğru büyüklüğü artan ara dişleri vardır, diğerleri ise küçüktür. Arka

tarafta 3-4 diş bulunur. Hareketli parmak 2 tane iri, 2-3 ara, ön ve arkada

3-4 küçük dişlidir (Şekil 4.109).


Pedipalp metatarsus ve tarsusunda diken benzeri yapılar

bulunmaz (Şekil 4. 110). I. bacak tarsusunda 1 çift kısa belirgin tırnak

bulunur (Şekil 4. 111). IV. bacak çiftinin metatarsusları ventralde 1 çift

düz dikenli ve ön tarafı boyunca da 6-7 kıl vardır.

Şekil 4. 110. Pedipalp metatarsus ve tarsusunun görünüşü.

170

Şekil 4. 111. I. bacak tarsusundaki tırnaklar.

Genital segmentin sternitleri dik üçgen şeklindedir, yan tarafları

düz ve arka tarafları da hafif bombelidir (Şekil 4.112).

Şekil 4. 112. ♀ Karschia mastigofera Birula genital sternitin görünüşü (Birula, 1938’den değiştirilerek).

4. abdomen segmentinde kırmızımsı renkte ktenidia’nın sayısı 14-

17 olup, düz bir şekilde dip kısımdan başlayıp, körelmiş ucuna doğru

kademeli olarak daralmaktadır. Ktenidia segment uzunluğunun yaklaşık

2/3’i kadardır (Şekil 4.113).

171

Şekil 4. 113. IV. abdominal segmentte bulunan ktenidia.

Karschia mastigofera Birula Türünün Dünya ve Türkiye’deki

ğlarında yaşamaktadır: Gokçi (Sevan)

Gölü’nün yanında 2000 m yükseklikte ve aynı gölün kıyısındaki

Dağılışı

Bu tür küçük Kafkasya da

kayalarda (Kushu-Darasyu); Aras nehri vadisinde (Erivan, Nahçıvan);

batıda Kars yaylalarında; Oltu ve Kazıkoparan civarlarında bulunur.

Hakkari ve Van civarından yakalanan örneklerle türün dağılış sahası daha

güneye genişletilmiştir. Ayrıca söz konusu tür Hakkari’den c. 2500

m’den yakalanmış olup, Türkiye’de dağılış gösteren böyü türlerinden

vertikal dağılışı en yüksek olan böyü türü olarak kayıt verilmiştir.

172

Ekolojik Notlar

öre Karschia cinsine ait örneklerin bulunması oldukça

zordur.

Literatüre g

Ancak Iğdır’da yaptığımız arazi çalışmaları bu cinse ait türün

oldukça geniş dağılış gösterdiği ve toplanmasının oldukça kolay

olduğunu göstermiştir. Erkekler toprak yüzeyinde gezinirken, dişi ve

juveniller ise çalı, büyük kayalar üzerinden yakalanmıştır. Karschia

mastigofera Birula türünün Haziran ayında aktif olduğu tespit edilmiştir.

Gece yapılan arazi çalışmasında (17.06.2007) dişi ve erkek arasında

çiftleşme gözlemlenmiştir. Türün habitatı şekil 4.114 ve 4.115’deki

gibidir. Iğdır’ın Aralık ilçesinin 6 km kuzeyinde K. mastigofera,

Galeodes araneoides ve Biton schelkovnikovi ile simpatrik yaşamaktadır.

Şekil 4. 114. Karschia mastigofera Birula türünün gece arazisinde bol miktarda yakalandığı kaya ve çevresindeki kısa çalı formundan oluşan habitat (Iğdır, Yenidoğan yakınları).

173

Bu familyaya ait bazı türler düşük yüksekliklerde, Karchia gurkoi

(4300 m) ve Karschia tibetana (4570 m) gibi bazı türler ise yükseklerde

dağılış gösterir (Gromov, 2003).

Şekil 4. 115. Karschia mastigofera Birula habitatı (Iğdır, Yenidoğan yakınları).

174

4.5 Familya: RHAGODIDAE Pocock

Büyüklükleri 10-60 mm arasında değişen, kısa yürüme

bacaklarına sahip, anüsü ventral konumlu böyülerdir. Propeltidiumun

eksterior lobu serbesttir. II.-IV. bacağının tarsusu bir segmentlidir. I.

bacak tarsusu iki tırnaklıdır. I. bacağın metatarsus ventralinde sık ve kısa

dikenler bulunur. Erkeklerde flagellum iki birleşmiş ince boru

şeklindedir. Bu yapı öne doğru yönelmiş olup, ucu yukarı doğru kalkıktır.

Dişilerde genital segment diğer abdominal segmentlerden ayırt

edilememektedir.

Pocock (1897) ilk kez Herman (1804)’ın tanımladığı Rhax cinsini,

kendi isimlendirdiği Rhagodes ile aynı anlamda kullanarak, bu cinse ait

türleri Solpugidae familyası altında Rhagodinae altfamilyasında

sınıflandırmıştır. Herman (1804) Rhax cinsini Galeodes cinsinin sinonimi

olarak kullanmıştır. Diğer otörler (Koch, 1839, 1842, 1850; Butler, 1873;

Simon, 1879a,b; Walter, 1889) Rhax cinsini hangi anlamda

kullandıklarını açıklamamışlardır.

Söz konusu familya üzerine ilk detaylı çalışma Kraepelin (1899a)

ve (1901) tarafından yapılmıştır. Vücut renklenmesine ve vücut

uzunluklarına göre 22 tür incelemiş olup, bunların dışında incelediği 2

türün sistematik pozisyonu belli değildir. Birula (1905b, 1926, 1938)

Rhagodidae familyasına ait türleri hem renk-desen hem de bacaklarda

bulunan dikenlerin durumunu ele alarak incelemiştir. Roewer (1933), bu

familya üzerinde bugüne kadar yapılmış en detaylı çalışmayı yapmıştır.

Günümüze kadar Rhagodidae familyasına ait 27 cins ve 98 tür

175

tanımlanmıştır. Bu cinslerin 3 tanesi hariç diğer 24 cins Roewer (1933,

1941) tarafından tanımlanmıştır.

Roewer, matematiksel düzen ile cins ve türler için tarsuslardaki

diken sayı ve sıralarına göre tablolar hazırlamış ve teşhislerini buna göre

yapmıştır. İlginçtir ki Roewer’in incelediği örneklerde hiç varyasyon

yoktur ve hazırladığı matematiksel tablolara uymayan örnek de mevcut

değildir. Hazırladığı tablodaki değerlere uymayan örnekleri göz ardı

ettiğini düşünüyoruz.. Birula genel olarak rhagodid’leri diken sayı ve

sırasına göre teşhis etmiş ancak bunun yanı sıra renk-deseni de

desteklemek için kullanmıştır. Roewer’in sistematik anlayışını bazı

yazarlar (Levy ve Shulov, 1964; Lawrence, 1955) eleştirmekte ve

deskripsiyonunu yaptığı genaraların geçersiz olduğunu ileri

sürmektedirler.

Rhagodidae familyası Kuzeydoğu Afrika, Yakın Doğu ve

Güneybatı Asya’da dağılış göstermektedir (Şekil 4.116).

176

Şekil 4. 116. Rhagodidae familyasının dünyadaki dağılışı (Savary, 2007).

Cins: Rhagoderma Roewer

Rhagoderma Roewer 1933: 282.

Tip Tür: Rhax nigriceps Pocock, 1895.

Dünyadaki Dağılışı: Hindistan, Pakistan, İsrail.

Rhagodid’lerin teşhisi renk-desene göre yapıldığından ve başka

ayırt edici özellikleri olmadığından, Rhagoderma cinsinin, Rhagodes’in

sinonimi olduğu ve bu cins altında sınıflandırılması düşünülmektedir

(pers. com. Gromov, 2007).

Roewer (1933)’ göre Rhagoderma cinsinin teşhisi şu şekildedir;

II. ve III. bacak tarsusu venralde 1.2, IV. bacak tarsusu ventralde 1.2.2.2

diken formulasyonundadır.

177

Rhagoderma cinsi İsrail, Pakistan ve Hindistan’dan bilinmekte

olup, Türkiye’den kaydı yoktur. Bu çalışma ile Türkiye’den ilk kez

kaydedilmektedir. Rhagoderma cinsinin Türkiye’deki dağılışı şekil 4.

117’deki gibidir.

Şekil 4. 117. Rhagoderma Roewer cinsinin Türkiye’deki dağılışı.

Rhagoderma tricolor Roewer Rhagoderma tricolor Roewer, 1941: 107; Zilch, 1946: 120; Turk, 1948: 263: Levy ve Shulov, 1964: 103.

Tip lokalitesi: Khirbat an Nusrani, HaDarom (güney), İsrail.

Dağılışı: İsrail, Filistin.

İncelenen materyal: 2 lokaliteden toplam 2 (1 ♂; 1 juvenil) örnek: 1 ♂

(AMNH), Gaziantep, Şehitkamil, Gaziantep Üniversitesi Kampüsü’nün

c. 0.4 km doğusu, Yeditepe Mahallesi, 37°02’13”N, 37°19’31”E, c. 900

m, 01.07.2005, leg. E.A. Yağmur; 1 juvenil (AMNH), Şanlıurfa, Birecik,

Birecik’in 10 km doğusu, çukur tuzak, 37°03’23.0”N, 38°07’09.5”E, 670

m, 10-29.06.2007, leg. A.V. Gromov ve H. Koç.

178

Şekil 4. 118. ♂ Rhagoderma tricolor (Birula) (Gaziantep) (foto. H. Koç).

Erkeklerde vücut ve ekstremitelerin genel rengi bozumsu

kahverengimsi-beyaz, sefalotoraks, keliser, pedipalp tarsusları ve

metatarsus siyahımsı kahverengidir (Şekil 4.118). Juvenillerde ise

kırmızımsı-kahverengi, abdomenin yanları ve çoğunlukla alt tarafı 2-6

sternit koyu renktedir. Abdomen basalınden başlayarak tergitler boyunca

11. segmente kadar, arkaya doğru giderek genişleyen, beyaz renkli şerit

vardır. Bu beyaz şerit, yanlarından 1-8 segmentler boyunca arkaya doğru

giderek daralan siyah-bozumsu kahverengi şerit ile sınırlanmıştır.

Abdomen yanları (pleura) koyu gri renktedir. Abdomen

sternitleri, genital segment, 2. 3. ve son sternitler dışında kalan sternitler

ve bu sternitlerin yan kenarları koyu bozumsu kahverengidir. Anüsün

179

çevresinde, 11. segmentin her iki tarafında grimsi lekeler vardır.

Abdomen segmentlerinin alt tarafı bozumsu kahverengimsi-beyazdır, I.-

IV. bacak femurlarının ön yarısı belirgin olmayan bozumsu

kahverengidir.

Vücudunun tüm üst yüzeyi ve ekstremiteleri açık renkli ince

tüycükler ve bozumsu kahverengi dikenciklerle kaplıdır.

Ekstremitelerinde sıra halindeki sarı-bozumsu kahverengi diken grupları

bulunur. Abdomen segmentlerin alt tarafı, ekstremiteleri ve abdomen

terminali uzun, ince ve çok açık renkli kıl ve kılcıklarla kaplıdır. Bu açık

renkli kılların arasındaki femurda yer alan kıllar çok zor fark edilir.

Ayrıca kıllar femur uzunluğunun yarısı kadar olup, dip kısımdan uca

doğru daralmaktadır. Erkeklerde II. ve III. bacak femurun ön kenarında

2, IV. bacak femurun iç kenarının ortasında ise 1 diken bulunur.

Bazı erkeklerin abdomeni tamamıyla koyu kahverengidir.

Abdomen dorsalindeki açık renkli şerit ise gittikçe daralıp, koyulaşır. Bu

şerit sadece 7. segmentten başlayarak beyaz bir leke haline gelecek

şekilde genişler. Ancak tüm anüs segmenti, abdomen ventralinin

tamamında olduğu gibi, koyu bozumsu kahverengidir. Bazen pedipalp

tibiası koyu bozumsu kahverengi, I. bacak metatarsus uçları ve tarsus

koyu renkte olan bireylere de rastlanır (Birula, 1938).

Göz tümseği alın kenarının yaklaşık 1/4‘ünü kaplar. İki göz arası

mesafe minimum göz çapı kadardır. III. bacak femuru tek dikenlidir.

Çoğunlukla femur arka ucunda belirgin ve kısa diken grubu vardır.

Bunlardan biri biraz kalınlaşmış olup, normal dikenin görünüş ve

boyutlarından farklıdır. IV. bacak tarsusu 0.0.1.(0).1 şeklindeki diken

180

formülasyonundadır. Yani tarsusta 2 dikencik koyu renkte ve içe doğru

bükük olduğundan dikkat çekmektedir. Tarsusun ön tarafında diken

sayısı bazen 0.1.1.(0).1 olabilir. II. ve III. bacak tarsusu genelde 0.0.0.1,

çok nadir olarak da 0.0.1.1 şeklinde diken bulundurur. Tarsusun ön

tarafında 1 adet diken mevcuttur. Bazen bu dikenin arkasında daha küçük

boyutta ikinci bir diken bulunur. Pedipalp metatarsusu üzerinde sarı

bozumsu kahverengi 14-16, I. bacak metatarsusu üzerinde ise 5-6 tane

uzun diken bulunur.

İncelenen örneklerin içinde ergin dişi materyal bulunmamaktadır.

Juvenilde genel vücut renklenmesi erkeklerdeki gibi koyu bozumsu

kahverengidir. Abdomen dorsalindeki beyaz şeritler belirgin ve geniştir.

2.-7. abdomen segmentlerin ventrali siyah-bozumsu kahverengidir.

Anüsün çevresindeki siyah lekeler büyüktür. I. bacak tarsusları her

zaman kırmızı bozumsu kahverengidir. Erkeklerden farklı olarak,

juvenillerin vücut ve ekstremitelerinin alt taraflarında kahverengi kıllar

mevcut, femurlarındaki dikenler belirgin koyu renklidir. Dikenlerin sayısı

erkeklerinki kadardır ancak bu dikenlerin boyları kısadır. Tüm ekstremite

tarsuslarının yapısı ve özellikleri erkeklerde olduğu gibidir.

Rhagoderma tricolor Roewer Türünün Dünya ve Türkiye’deki

Dağılışı

İsrail’in güneyinde yer alan Habron yakınlarından ilk kez Roewer

(1933) tarafından tanımlanmıştır. Daha sonra Filistin’den kayıt

verilmiştir (Levy ve Shulov, 1964). Türkiye’den günümüze kadar kayıt

verilmemiştir.

181

Türkiye’de Güneydoğu Anadolu ve Orta Doğu’da dağılış

gösterdiğini düşünüyoruz.


Tür Gaziantep’ten ve Şanlıurfa’nın Birecik İlçesi’nin 10 km

doğusundan kolleksiyona kazandırılmıştır (Şekil 4.119). Gaziantep’te taş

altından, diğer lokalitede ise çukur tuzak kurularak toplanmıştır.

Rhagodid’lerde yürüme bacakları kısa olduğundan, çukur tuzak oldukça

etkili bir yöntemdir.

Şekil 4. 119. Rhagoderma tricolor Roewer türünün habitatı (Şanlıurfa, Birecik).

Bazı ülkelere ait müze etiketleri ve özel kolleksiyonlar [Steno

Peka’nın (Çek Cumhuriyeti) ve Alexander V. Gromov’un (Kazakistan)

özel kolleksiyonu] incelendiğinde, Rhagoderma tricolor Roewer türü

çukur tuzak yöntemiyle İsrail’den toplanmıştır. Söz konusu tür Nisan

182

ayında aktif olup,. Türkiye’dekilere nazaran aktiflikleri erken

başlamaktadır. Türkiye’de ise Temmuz ayında aktiftirler. İkindiden

akşam karanlığına kadar olan zaman diliminde ortaya çıktıklarını

düşünüyoruz. Biyoloji ve ekolojilerine ait bilgiler oldukça kısıtlıdır.

Bu türün, Paragaleodes cinsine ait türlerin toplandığı yerlerde

yaşadığı gözlemlenmiştir. Ancak kolleksiyonlarda ergin dişi

bulunmamaktadır. Dişilerin çok iyi saklandıklarını ve saklandıkları yeri

çok az terk ettiklerini düşünüyoruz.

Sistematik Notlar

Rhagoderma tricolor, ilk kez Roewer (1941) tarafından İsrail’den

tanımlanmıştır. Türün dağılışı Filistin ve İsrail ile sınırlıyken verilen bu

kayıt ile dağılışının Türkiye’ye kadar uzandığı anlaşılmaktadır. Daha çok

düzlük, vejetasyonun az olduğu yarı çöl alanlarda dağılış gösterir.

Bu çalışma ile Türkiye’den ilk kez Gaziantep ve Şanlıurfa’dan

kayıt verilmektedir. Türkiye’deki dağılışı şekil 4.117’deki gibidir.

183

Cins: Rhagodes Pocock

Rhax Hermann 1804: 13; C.L. Koch 1839: 6; C.L. Koch 1842: 354; C.L. Koch 1850: 97; Butler 1873: 417; Simon 1879a: 119-120, Simon 1879b: 78. Rhagodes Pocock 1897: 252; Kraepelin 1899a: 209-210; Pocock 1900: 147-148; Kraepelin 1901: 31; Birula 1905b: 269-270; Roewer 1933: 268; Birula 1938: 17-21; Roewer 1960: 5 (Rhax Hermann, 1804’nın yerine kullandılar). Rhagodella Roewer 1933: 286; Roewer 1960: 7 (Birula 1938: 34 tarafından sinonim yapıldı).

Tip Türler: Rhax için: Galeodes melanus Olivier, 1807, Pocock 1900’de yeni taksonomik düzenleme yaptı) Rhagodes için: Galeodes melanus Olivier, 1807, Pocock 1900’de yeni taksonomik düzenleme yaptı) Rhagodella için: Rhax melanopyga Walter, 1889.

Dünyadaki Dağılışı: Somali, Srilanka, Tanzanya, İran, Türkmenistan,

Afganistan, Ermenistan, Azerbaycan, Pakistan, Kazakistan, Tunus,

Cezayir, Libya, Mısır, Yemen, İsrail, Türkiye.

Vücudu orta büyüklükte olup, kısa ekstremiteli; çoğunlukla alaca

renkli, sarımsı-beyaz veya kızılımsı, koyu bozumsu kahverengi veya

kahverengi renklerin kombinasyonları görülür. Keliser ve pedipalplerin

uçları kırmızımsı-kahverengidir.

Abdominal segmentlerde ktenidia bulunmaz. II., III. ve IV. bacak

femurlarında oldukça belirgin çubuk şeklinde yapılar bulunur. Anüs 11.

segmentin ventralinde bulunur. Yürüme bacaklarının tarsusu tek

segmentli olup, alt tarafından tek veya çift bazen de uzun kılcıkların

arasında fark edilemeyen kısa ve küçük dikencikler bulunur. Tarsus

tırnakları çıplaktır. II. ve III. bacak tibiadan metatarsusların üst tarafı

boyunca 7 kısa ve uçları körelmiş dikenlerden oluşan bir sıra görülür.

Tibiada bir adet diken bulunur. Bu yapılara tibia arka köşesindeki sayıları

184

1-3 arasında değişen daha küçük ve keskin dikencikler de iştirak eder. Bu

dikenlerden esas dikene en yakın olanı büyükçe olup, nerdeyse ana

dikenin şekil ve boyutuna erişir.

Pedipalpler ve I. bacak çifti metatarsuslarının iç tarafı, çoğunlukla

uzun kılcıklar ve rastgele yerleşmiş dikenlerle donatılmıştır. Bu

dikenlerin sayısı pedipalplerde 20, I. bacak çiftinde ise 7’ye ulaşır. Çok

genç bireylerin pedipalp tarsusunda 3-4 diken bulunur. I. bacak tarsusu

kısa tırnaklıdır.

Göz tümseği eliptik ve çıplak olup, sadece ön tarafında 1 çift kısa

kılcık bulunur.

Her iki eşeyde de keliser büyük ve benzer şekildedir. Üst ve iç

tarafındaki sadece uzun kılcıklar kısa ve yumuşak tüylerle kaplıdır. Üst

kenar boyunca 10 veya daha fazla, kısa, öne doğru yönelmiş dikencikler

sırası görülür. Her iki keliser parmağında da tek büyük ana diş vardır. Üst

parmakta bu ana dişin önünde 2 orta diş, arkasında ise 2 sıra halinde

dişçikler vardır. Dış sırada 6-8, iç sırada 3-4 diş vardır.

Hareketli parmakta ana dişin önünde 1 orta diş, arkasında ise yine

parmağın iç kısmına doğru kaymış 1 küçük diş bulunur. Çene dişlerinin

yapısında eşeyler arasında fark yoktur. Ancak erkek bireylerin dişleri

daha küçük ve araları açıktır.

Erkekte sekonder eşeysel karakterler: ekstremitelerin daha uzun,

abdomenin küçük boyutta, bacaklarda daha fazla diken olması ve

flagellumun varlığıdır. Flagellum, keliser hareketsiz parmağının

185

basalında yer alır. Flagellum öne doğru yönelmiş, ucu yukarı doğru

kalkık ve ince boru şeklindedir.

Sistematik Notlar

Rhagodes cinsinin temel morfolojik özelliklerin sabit olması ve

bunların diğer yakın cinslerden kesin bir şekilde ayırmasına rağmen, cins

içindeki türleri güvenli bir şekilde teşhis etme ve altcins taksonomik

birimlerini gruplara ayırma imkanı veren sekonder özellikler

saptanamamıştır.

Roewer (1933) Rhagodes cinsinin türlerini teşhis etmede

sekonder özellik olarak; her türdeki II., III. ve IV. bacak tarsus diken

sayısının farklı olduğunu ileri sürmüştür. Roewer diken sayısı aynı olan

türleri ayrı cins içinde gruplamıştır. Ancak, Roewer’in “her türün bacak

diken sayısı sabit bir özelliktir” şeklindeki düşüncesini Birula (1938)

eleştirmiş ve yanlış olduğunu ve dolayısıyla Rhagodes cinsine bağlı

türlerde tarsus diken sayısının sabit olmayıp, bu dikenler arkaya doğru

küçülerek ve gittikçe morfolojik ayrıntılarını kaybederek, basit kılcık

şeklini aldığını öne sürmüştür. Aynı bireyin sağ ve sol bacaklarındaki

diken sayısı değişebilmektedir. Diken sayısı, türlerin teşhisinde

kullanılabilmektedir. Ancak morfolojik, biyolojik ve renk-desen

özellikleri ile birlikte kullanılması gerekmektedir (Birula, 1938). Türlerin

ölçüm değerleri çok değişken olduğundan rhagodidlerde

kullanılmamaktadır.

Halihazırda Rhagodes cinsine ait toplam 27 tür tanımlanmıştır.

186

Rhagodes Pocock Cinsinin Dünya ve Türkiye’deki Dağılışı

Rhagodes Eski Dünya’da, yarı çöl, kurak bölgelerde, Kuzey ve

Doğu Afrika, Orta Doğu ve Orta Asya’da 27 tür dağılış göstermektedir.

Asya’da kuzeye doğru 42o paralele (Guberlin Dağları’nın eteği,

Guberlinski, Orenburg, Rusya) ve kuzey-doğuda 74o boylama kadar

(Fergana Vadisi, Türkmenistan); Güneydoğuda Hindistan-Çin sınırı

(Hindokitay)’ya kadar (Assam, Hindistan); batıda İran’nın Kürdistan

Bölgesi, Suriye, Filistin; kuzeybatıda Güney Kafkas ötesine kadar;

Afrika’da güney yaylış sınırları Kilimanjaro (Tanzanya) yakınından,

doğuda Uganda’dan, batıda Niger Nehri’nden Sudan’a kadar dağılış

gösterir.

Türkiye faunasında Rhagodes cinsine ait tek tür Aras Vadisi

(Iğdır) boyunca dağılış göstermektedir (Şekil 4.120).

Şekil 4. 120. Rhagodes cinsinin Türkiye’deki dağılışı.

187

Tür: Rhagodes caucasicus Birula

Rhadodes melanophygus caucasicus Birula 1905b: 276. Rhagodella melanophyga var. caucasica (Birula): Roewer 1933: 287. Rhagodes caucasicus Birula: Birula 1938: 27-29: şekiller 5b, 6, 11-13; Aliev 1981: 10; Aliev ve Gadzhiev 1983: 43.

Tip lokalitesi: Tuzluca [=Kulp], Iğdır.

Dağılışı: Türkiye; Ermenistan; Azerbaycan.

İncelenen materyal: 1 lokaliteden toplam 1 örnek; 1 ♂, (AMNH), Iğdır,

Çalpala, 40°01’50.3”N, 43°51’21.8”E, 925 m, 18-19.06.2007, leg. A.V.

Gromov ve H. Koç.

Şekil 4. 121. ♂ Rhagodes caucasicus Birula (Iğdır, Çalpala) (foto. A. V. Gromov).

Vücudunun toraks segmentleri ve ekstremiteleri beyaz veya

beyazımsı-sarı olup, açık bozumsu-kahverengi kıl ve kılcıklarla

örtülmüştür. Alt tarafında üzerini örten kılcık ve bozumsu kahverengi

188

kalın basillerden dolayı bozumsu kahverengimsi gözüken femurlar

bulunur. Sefalotoraks üst tarafı koyu bozumsu kahverengidir. Göz

tümseği az veya çok fark edilen açık renkteki halkayla çevrilmiştir.

Keliserleri üstte, dip kısımda sarı renkte, öne doğru kırmızı-kahverengiye

dönüşmekte, üzeri kahverengi kıl ve kılcıklarla koyu bir şekilde

örtülmüştür. Keliser dip kısmı yan taraflarında bu türe özgü büyük koyu

gri leke bulunur.

Toraks segmentleri üstten beyaz veya sarımtıraktır. Abdomenin

üst ve alt tarafı koyu bozumsu kahverengi; yan ve alt tarafı, özellikle ön

segmentte daha açık renktedir. Bazen koyu bozumsu kahverengi yoğun

pigmentler vardır. 7., 8. ve 9. abdomen segmentlerinin üstü giderek

genişleyen beyaz çizgi şeklinde olup, beyaz renk bazen 6. segmentin arka

kenarını da kaplar. 10. segmentde beyaz renktedir (Şekil 4.121). Anüs

çevresinde büyük, dairesel ve belirgin siyah-bozumsu kahverengi bir leke

vardır. Bu leke abdomenin daha açık siyah-bozumsu kahverengi alt tarafı

ile birleşir. I. bacak ve pedipalp dikenlidir. Dolayısıyla metatarsus ve

tarsuslar dip kısma kadar kırmızı-bozumsu kahverenktedir. Femurun

yarısı ve tibia siyah-bozumsu kahverengidir. II ve III. bacak tibia ve

metatarsus basalı koyu gri olup, üzerinde kalın, kahverengi diken sırası

bulunur. Erkeklerde dikenler soluk renktedir. IV. bacak bozumsu

kahverengimsi-sarı veya beyazdır.

Dişinin propeltidium eni keliserin eni ile yaklaşık olarak aynıdır.

Ancak genç dişi ve erkeklerin keliser eninden daha geniş olabilmekte, yaşlı

dişide ise çene bitimine doğru düzenli olarak daralmaktadır (Birula, 1938).

189

Yaşlı dişinin keliserleri ise dip kısımda belirgin bir şekilde şişkin

ve yandan bombelidir. Göz tümseği nispeten küçük ve alın kenarının

yaklaşık 1/5’i kadardır. İki göz aralığı göz çapından daha küçüktür. II.,

III. ve IV. bacak femurunda ince kılcıkların arasında çok sayıda (II.

bacak çiftinde 12-14, III. bacak çiftinde 16-18, IV. bacak çiftinde 19-22)

kalın, derin oyuntulu, bozumsu kahverengi, koyu uçlu basillerle

kaplanmıştır (Birula, 1938).

Her iki eşeyin IV. bacak tarsuslarında çok iyi gelişmiş 5 çift,

2.2.2.(2).2 formulasyonunda diken bulunur. Ancak bazen 1.2.2.(0).2 veya

0.2.2.(0).2 diken formulasyonuna da rastlanabilir. II. ve III. bacak femur

uçları üstten 2 adet kısa ve kalın kırmızımsı dikenlerle donatılmıştır. Bu

bacakların tarsus basalında bazen 2.2.2 çift, ama daha çok 1.2.2 çift,

bazen de 0.0.2 çift diken formulasyonu bulunur. Pedipalp metatarsusu

üzerinde 14-17 kalın, düz ve keskin diken, I. bacak çifti metatarsusu

üzerinde ise 5-7 diken bulunur. IV. bacak çiftindeki malleolleri beyaz

renktedir (Birula, 1938).

Rhagodes caucasicus Birula Türünün Dünya ve Türkiye’deki

Dağılışı

Birula (1938)’ya göre bu türün yayılışı Güney Kafkas ötesinde

Aras Nehri Vadisi’ni kapsayarak, bu nehrin akışı boyunca, Kura nehrinin

sağ kıyısındaki Gence (=Kirovabad, Azerbaycan) şehrine kadar ulaşır.

Aliev ve Gadzhiev (1983) Nahçıvan, Ordubad, Djulfinsk ve İlyiç

bölgeleri civarından kaydetmiştir.

190

Şekil 4. 122. Rhagodes caucasicus Birula türünün habitatı (Iğdır, Çalpala) (foto. A.V. Gromov).


Kafkas ötesindeki bu türün bireyleri nehirli vadilerin bozkırlı

kısımlarında yaşamakla birlikte yüksek dağlarda da dağılış

göstermektedir (Birula, 1938). Ancak Birula (1938) Tuzluca’da (Iğdır)

daha yükseklerden kayıt vermemiştir. Bununla birlikte, hem dişi hem de

erkekler bireylere sıkça rastlandıklarını ve her zaman taşların altında

saklandıklarını bildirmiştir. Aliev ve Gadzhiev (1983), gündüzleri taş

altlarında dinlendiklerini, alacakaranlık ve geceleyin aktif olduklarını ve

yapay ışığa doğru geldiklerini rapor vermiştir.

Tuzluca’dan toplanan örnek floresans ışığa gelerek yakalanmıştır.

Habitatı şekil 4.122’deki gibidir. Birula (1938) söz konusu türün Aras

Vadisi’nde geniş şekilde dağılış gösterdiğini bildirmiştir. Yapılan arazi

çalışmasında Birula’nın aksine dağılışının oldukça kısıtlı ve nadir

bulunduğu gözlemlenmiştir.

191

Sistematik Notlar

Rhagodes caucasicus, Birula tarafından 1905 yılında Tuzluca

(Iğdır) toplanan örnekle tanımlanmıştır. Bu çalışmada toplanan yeni

örnek ile R. caucasicus türünün tanımlandığı yıldan sonra, Türkiye’de

dağılış gösterdiği de doğrulanmış olmaktadır.

Cins: Rhagodia Roewer

Rhagodia Roewer 1933: 281; Roewer 1960: 7.

Tip Tür: Rhagodia nigriceps var. obscurior Penther, 1913.

Dünyadaki Dağılışı: İran, Irak, Türkiye, Pakistan, Etiopya.

Roewer (1933)’e göre Rhagodia cinsinin teşhisi şu şekildedir; IV.

bacak tarsusu ventralde 2.2.2 diken formulasyonundadır.

Afrika ve Asya’da Rhagodia cinsine ait 4 tür dağılış gösterir.

Tür: Rhagodia obscurior (Penther) Rhadodes nigriceps var. obscurior Penther 1913: 108.

Rhagodia obscurior (Penther): Roewer 1933: 281, şekil 188; Zilch 1946: 121; Kästner 1952: şekil 10.

Tip lokalitesi: Ash Sharqat, Nīnavā, Irak; Bara, Irak; Chatunije, Irak;

El`Abid, Dhī Qār, Irak; Gajara, Irak; Samoidja ve Charnina arası, Irak.

Dağılışı: Türkiye; Irak.

İncelenen materyal: 3 lokaliteden 7 (1 ♂; 2 ♀♀; 4 juvenil) örnek

(Çizelge 4. 18).

192

Çizelge 4. 18. İncelenen Rhagodia obscurior (Penther) türünün materyal listesi.

Tür Kolleksiyon ♂ ♀ Juvenil Toplam Lokalite Koordinat leg. Tarih Yükseklik

Rhagodia obscurior AMNH - 1 - 1 Şanlıurfa, Düzenli yakınları

37 °09’52.0”N 39 °12’46.7”E


Rhagodia obscurior AMNH 1 - - 1 Şanlıurfa, Birecik, 10 km doğusu

37°03’23.0”N 38°07’09.5”E


Rhagodia obscurior AMNH - 1 4 5 Şanlıurfa, Birecik’in 10 km doğusu, Çukur tuzak

37°03’23.0”N 38°07’09.5”E


TOPLAM 1 2 4 7

193

Şekil 4. 123. ♂ Rhagodia obscurior (Penther) (foto. H. Koç).

Tüm vücut siyah-kahverengi kıllarla kaplıdır (Şekil 4.123).

Sefalotoraksın ön kısmı ve eklem derileri beyaz renklidir. Keliser siyah

olup, distal uçta açık renkli değildir (Şekil 4.124). Anüs ventral

konumludur (Şekil 4.125).

Göz tümseği siyah olup, ön kenarında siyah kıllar bulunur.

Pedipalp ve ekstremiteler siyahtır. Bazı örneklerde tarsus ve tırnağın

basalı bazen açık renklidir. Bütün ekstremitler siyah-kahverenkli kıl ve

dikenlidir. Malleoli geniş ve beyazımsı olup, koyu, kenar halkaları

bulunmaz.

194

Şekil 4. 124. Sefalotoraks ve keliserlerin üstten görünüşü.

Şekil 4. 125. Anüsün ventral konumlu görünüşü.

195

Şekil 4. 126. 8. abdominal segmentte stigmanın yerleşimi.

Stigma 8. abdominal segmentte ventral yanlarda bulunur (Şekil

4.126).

Keliserler oldukça kalın kıllarla kaplıdır. Hareketsiz parmakta

toplam 10 diş mevcuttur. Bunlardan distalde ön uçta 3. diş ana diştir.

Diğerleri küçük ara dişlerdir. Bu ara dişlerden distaldeki çok küçüktür.

Hareketli parmakta 1 ana diş vardır. Bu ana dişin önünde distalde çok küçük

hörgüç şeklinde ara diş bulunur (Şekil 4.127).

196


Pedipalp tibia ventralinin iç tarafı uzun kalın dikenlerle kaplıdır.

Metatarsusta kalınlaşmış ve dorso-ventralden basık olup, ventral kısımda

10-12 adet diken şeklinde, kalın kıllar bulunur. Tarsusta 6 adet diken

mevcuttur (Şekil 4.128).

Şekil 4. 128. Pedipalp tarsusunun görünüşü.

197

I. bacak tarsus distal ucunda belirgin tırnak bulunur (Şekil 4.129). II.

ve III. bacak tibianın dorsalinde 1, metatarsusun dorsal kısmında bir sıra 6

adet diken mevcuttur. Tibianın distal ucunun ön tarafı 1 adet kalın dikensi

kıl ile son bulur.

Şekil 4. 129. I. bacak tarsusundaki tırnağın görünüşü.

IV. bacak tarsusunda belirgin görülebilen dikenler olmayıp sadece

ventral kısımda dikene benzer kıllar vardır. Metatarsusta dikenler sadece

ventral tarafa yerleşmiştir. II.-III. bacak çok zayıf dikenlidir. Metatarsus

distalde 3.1 diken formulasyonunda ve yaklaşık eşit büyüklükte 3 adet

kalın kıl bulunur. Bunlardan ortadaki ve öndeki (segmentin ön

bölümünde) birbirine çok yakındır. Proksimaldeki diken ortadakinden

daha uzak mesafede bulunur. Bununla birlikte metatarsusun distalinde

ventralde 1, tibia ventralinde 2 eşit büyüklükte diken bulunur. Tibianın

ön kısmında ise distalde uzun ve kalın kıl grubu görülür.

198

Şekil 4. 130. Flagellumun genel ve yakından görünüşü.

Flagellum hareketsiz parmağın iç kısmında, ön ucunda iki ara

dişin üst tarafından sabitlenmiştir. Flagellum dip kısımda kalın bir

şekilde olup, öne doğru yönelmiş, ucu yukarı doğru kalkık ve aniden

incelerek ucu boru şeklini alır (Şekil 4.130).

Rhagodia obscurior (Penther) Türünün Dünya ve Türkiye’deki

Dağılışı

Rhagodia obscurior, Penther (1913) tarafından 4 tip lokalite ile

Irak’tan tanımlanmış olup, Türkiye ve Irak dışında herhangi bir ülkeden

kaydı verilmemiştir. Türkiye’den sacede Urfa’dan kayıt verilmiştir

(Roewer, 1933). Bu çalışma ile aynı lokaliteden kayıt verilmektedir.

Güneydoğu Anadolu’da, Suriye Sahası zoocoğrafik bölgesinde geniş bir

şekilde dağılış gösterdiğini düşünüyoruz (Şekil 4.131).

199

Şekil 4. 131. Rhagodia obscurior (Penther) türünün Türkiye’deki dağılışı.


Birecik’in 10 km doğusundan (Şanlıurfa) yakalanan örneklerden

erkek birey, ikindi saatlerinde toprak üstünde gezerken yakalanmıştır.

Aynı gece U.V. lamba ile aramalarda bulunamamıştır. Sonraki gün aynı

lokaliteye boyun tuzak kurulmuş, tuzaklar iki hafta sonra kontrol

edilmiştir. Tuzaklardan sadece dişi ve juvenil örnekler elde edilmiştir.

Parageleodes cinsine ait türlerle aynı lokaliteden yakalanmıştır. Düzlük

alanları ve kumlu toprakları tercih ettiği gözlemlenmiştir (Şekil 4.132).

Tuzak metodunun bu türün yakalanmasında oldukça etkili bir yöntem

olduğu anlaşılmıştır.

200

Şekil 4. 132. Rhagodia obscurior (Penther) türünün habitatı (Şanlıurfa, Düzenli yakınları).

Sistematik Notlar

Penther (1913), Rhagodes nigriceps türü alltında yeni varyete

olarak R. n. var. obscurior’u tanımlamıştır. Ancak varyete tanımlaması

oldukça kısa ve yetersizdir. Roewer (1933), Rhagodia cinsini oluşturmuş

ve bu cins altında iki tür tavsif etmiştir. Rhagodia cinsinin tip türü olarak

da R. obscurior’u tayin etmiştir. Penther (1913)’ün varyetesi, Roewer

(1933), Urfa’dan toplanan örnekleri (10 ♂♂; 6 ♀♀) R. obscurior olarak

değerlendirmiştir. Roewer (1933) söz konusu türe ait detaylı bilgi

vermemiş ve sadece tayin anahtarlarında çok kısa değinmiştir.

Söz konusu tür Roewer (1933)’den sonra, Türkiye’den ilk kez

kaydedilmektedir.

201

5. SONUÇ

Güneydoğu Anadolu’da (Hatay, Kilis, Gaziantep, Adıyaman,

Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Siirt, Iğdır, Ağrı, Van, Hakkari

ve Şırnak) illerinde gerçekleştirilen bu çalışma ile, 5 familyaya ait 10

cins ve 14 tür teşhis edilmiştir. İncelenen türler: Biton (Biton) tauricus

Roewer, Biton (Biton) zederbaueri (Werner), Biton (Bitonissus)

schelkovnikovi Birula, Gluviopsilla discolor (Kraepelin) (Daesiidae),

Galeodes araneoides (Pallas), G. toelgi Werner, Paragaleodes unicolor

(Birula) Paragaleodes nesterovi Birula (Galeodidae), Gylippus

(Paragylippus) monoceros Werner (Gylippidae), Eusimonia nigrescens

Kraepelin, Karschia (Karschia) mastigofera (Birula) (Karschiidae),

Rhagoderma tricolor Roewer, Rhagodes caucasicus Birula ve Rhagodia

obscurior (Penther) (Rhagodidae). İncelenen materyalden Paragaleodes

sp.’nin türünün teşhisi yapılamamış ancak bilim dünyası için yeni bir tür

olduğunu düşünmekteyiz.

Çalışma alanından bulunan cinslerden Galeodidae familyasından

Paragaleodes ve Rhagodidae familyasından Rhagoderma cinsleri

Türkiye için yeni kayıttırlar. Biton (Bitonissus) schelkovnikovi Birula

(Daesiidae), Paragaleodes nesterovi Birula, P. unicolor (Birula)

(Galeodidae) ve Rhagoderma tricolor Roewer türleri Türkiye’den ilk kez

kayıt olarak verilmiştir. Biton (Biton) zederbaueri (Werner) türü ise

araştırma sahasından ilk kez bildirilmektedir.

Bunun yanında Biton (Biton) tauricus Roewer ve Galeodes toelgi

Werner deskripsiyonu yapıldıktan sonra ilk defa bulunmuştur.

202

Bu çalışmada kullanılan yöntemler incelendiğinde, böyülerin

toplanmasında en etkili yöntemin U.V. ile arama olduğu gözlemlenmiştir.

Ayrıca çalışmada kullanılan normal floresans ışığın böyülerin ilgisini

çektiği ve özellikle kısa bacaklı türlerin yakalanmasında çukur tuzak

yönteminin yararlı olduğu saptanmıştır.

Galeodidae familyasına ait Galeodes cinsine ait türlerin

sistematik açıdan karışıklığı ortaya konmuş ve bu cins üzerinde daha çok

çalışma yapılması gereğine dikkat çekilmiştir.

Türkiye’deki familyaların dağılışına bakılacak olursa; Daesiidae,

Galeodidae ve Gylippidae familyalarına ait türlerin Türkiye’de geniş bir

şekilde; Karschiidae familyasına ait türlerin ise lokal populasyonlar

halinde olduğu tespit edilmiştir. Rhagodidae familyasına ait türlerin Iğdır

ve Güneydoğu Anadolu’da dağılış gösterdiği saptanmıştır. Afrika kökenli

Solpugidae familyasına ait Solpugella asiatica Roewer türünün

Diyarbakır’ın kuzeyinden deskripsiyonu yapılmış ancak türün

Türkiye’deki varlığı doğrulanamamış, dolayısıyla bu familyadan örnek

elde edilememiştir.

2007 yılına kadar literatür araştırması yapılmış ve çalışma alanını

kapsayan detaylı çeklist hazırlanmıştır (Ek). Bundan sonraki

çalışmalarda, Türkiye böyü faunasının ortaya konması amaçlanmıştır (Bu

çalışmanın sonuçları eklenmemiştir).

Roewer (1961a)’den günümüze kadar Türkiye ile ilgili faunistik,

ekolojik, sistematik alanda herhangi ciddi bilimsel yayın

203

bulunmamaktadır. Türkiye böyü faunasına ilgisizlik günümüzde de

devam etmektedir.

Türkiye böyü faunasının bol miktarda örnekleme ile filogenetik

analizler, moleküler sistematik, SEM, GIS dijital görüntüleme yöntemleri

gibi modern teknikler kullanılarak ve bu bilgilerin bilgisayara

aktarılmasıyla, yeni morfolojik karakterler ve moleküler yaklaşımlarla

daha iyi şekilde incelenmesi gereğine inanıyoruz.

205

6. KAYNAKLAR DİZİNİ

Aliev, Sh.I., 1978. Materialy k izucheniyu Galeodes araneoides

(Solifugae, Galeodidae) v Azerbaidzhane [Materials to study of

Galeodes araneoides (Solifugae, Galeodidae) in Azerbaidzhan].

In: Materialy II nauchnoi sessii entomologov Azerbaidzhana

(oktyabr' 1978 g.). Elm, Baku: 19.

Aliev, Sh.I., 1981. Materialy k izucheniyu sol'pug Vostochnogo

Zakavkaziya [Materials to study of solpugids in Eastern

Transcaucasia]. In: Problemy pochvennoi zoologii. Tezisy dokladov

VII Vsesoyuznogo soveshchaniya. Kiev: 10-11 [in Russian].

Aliev, Sh.I. ve Gadzhiev, A.T., 1982. Bovlar [Solpugids]. Elm ve

khayat, No. 8, Baku: 18-19 [in Azerbaijanian].

Aliev, Sh.I. ve Gadzhiev, A.T., 1983. Sol'pugi (Arachnida, Solifugae)

Azerbaidzhana [Solpugids (Arachnida, Solifugae) of

Azerbaidzhan]. Izvestiya Akademii Nauk Azerbaidzhanskoi SSR,

Ser. Biologicheskaya, No. 4, Baku: 43-46 [in Russian].

Aliev, Sh.I., 1984a. Sol'pugi (Arachnida: Solifugae) Azerbaidzhana.

Avtoreferat dissertatsii na soiskanie uchennoi stepeni kandidata

biologicheskikh nauk [Autoreferate of the Thesis of Candidate

(Ph.D.) of Biological SciencesDegree]. Kiev. 24 p. [in Russian].

206

KAYNAKLAR DİZİNİ (Devam ediyor)

Aliev, Sh.I., 1984b. Razmnozhenie i razvitie Galeodes araneoides Pallas

(Solifugae, Galeodidae) v Azerbaidzhane. In: IX s'ezd

Vsesoyuznogo entomologicheskogo obshchestva, Tezisy

dokladov (Kiev, oktyabr' 1984 g.), Part 1. Kiev: 22 [in Russian].

Amitai, P., Levy, G. ve A. Shulov, 1962. Observations on mating in a

solifugid Galeodes sulfuripes Roewer. Bulletin of the Research

Council of Israel, Section B, Zoology 11: 156-159.

Armas, L.F., 1994. Description de un genero y una especie nuevos de

Ammotrechidae (Arachnida: Solpugida) de Republica

Dominicana. Avicennia, 1: 1-5.

Armas, L.F., 2002. Nueva especie de Antillotrecha Armas, 1994

(Solifugae: Ammotrechidae) de Sombrero, Antillas Menores.

Revista Iberica de Aracnologia, 6: 177- 179.

Armas, L.F., 2004. Aracnidos de Republica Dominicana. I. Palpigradi,

Schizomida, Solifugae, Thelyphonida (Arthropoda: Arachnida).

Revista Iberica de Aracnologia, vol. especial monografico 2: 1-64.

Armas, L.F. ve Alegre, A., 2001. Especie nueva de Ammotrechella

(Solifugae: Ammotrechidae) de La Espanola, Antillas Mayores.

Solenodon, 1: 5-7.

207


Armas, L.F. ve Teruel, R.O., 2005. Los solifugos de Cuba (Arachnida:

Solifugae). Boletin de la Sociedad Entomologica Aragonesa, 37:

149-163.

Atalay, İ., 1983. Türkiye Vejetasyon Coğrafyasına Giriş. E.Ü. Edeb.

Fak. Yayl. No: 19, İzmir, vii+230 s.

Atalay, İ., 1997. Türkiye Bölgesel Coğrafyası. İnkılap Yayınevi,

İstanbul, viii+416 s.

Baert, L., Maelfait, J.P., ve Desender, K., 1995. Distribution of the arachnid

species of the orders Scorpiones, Solifugae, Amblypygi, Schizomida,

Opiliones and Pseudoscorpiones in Galápagos. Bulletin de l'Institut

Royal des Sciences Naturelles de Belgique, Entomologie, 65: 5-19.

Bayram, A., Danışman, T., Çorak, İ. ve Yeşilyurt, F., 2005. Kırıkkale

ilinin araneo-faunası üzerine (Arthropoda: Arachnida). Ekoloji

Çevre Dergisi, 14, 56, 1-8.

Bernard, H.M., 1893. Notes on some of the digestive process in arachnids.

Journal of the Royal Microscopial Society, 4: 427-443.

Bernard, H.M., 1897. Wind Scorpions - A brief account of the

Galeodidae. Science Progress, New Series, 1: 317-343.

Birula [as Virula], A. 1890a. Zur Kenntnis der russischen Galeodiden. I-

II. Zoologischer Anzeiger, 13: 204-209.

208


Birula, A.A, 1890b. Materialien zur Fauna der Solpugen Ruslands.

Travaux de la Societe Imperiale des Naturalistes de St-

Petersbourg, 21: 53-83.

Birula, A.A., 1892. Beitraege zur Kenntnis des anatomischen Baues der

Geschlechtsorgane bei den Galeodiden. Biologisches

Centralblatt, 12: 687.

Birula, A.A., 1893. Zur Kenntnis der russischen Galeodiden. Horae

Societatis Entomologicae Rossicae, 27: 82-90.

Birula, A.A., 1895. Untersuchungen über den Bau der Geschlechts-

organe bei den Galeodiden. Horae Societatis Entomologicae

Rossicae, 28: 289-326.

Birula, A.A., 1905a. Bemerkungen über die Ordnung der Solifugen. I-V.

Annuaire du Musaee Zoologique de Acadaemie des Sciences de

St. Paetersbourg, 9: 391-416.

Birula, A.A., 1905b. Beitrage zur Kenntnis der Solifugen-Fauna

Persiens. Bulletin de l'Acadaemie impaeriale des sciences de St.-

Paetersbourg, (5), 22: 247-286.

Birula, A.A., 1907. Zur Systematik der Solifugen Gattung Gylippus.

Zoologischer Anzeiger, 31: 885-893.

209


Birula, A.A., 1912. Sur la distribution geographique de Galeodes

araneoides (Pallas) dans les parties meridionales et

meridionales-orientales de la Russied 'Europe. Revue russe

d'entomologie, 12: 296-312 (in Russian).

Birula, A.A., 1913. Monographie der Solifugen-Gattung Gylippus

Simon. Annuaire du Musaee zoologique (St Petersburg), 18:

317-300. Tables 7-11.

Birula, A.A., 1914. VI. Skorpione und Solifugen. Ergebnisse einer von Prof.

Franz Werner im Sommer 1910 mit Unterstützung aus dem Legate

Wedl ausgeführten zoologischen Forschungsreise nach Algerien.

Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften,

Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe, 123 (Abt.1): 633-668.

Birula, A.A., 1916. A new species of Paragaleodes (Solifugae) from

Kurdistan. Revue russe d'entomologie, 16: 72-74.

Birula, A.A., 1922. Revisio analytica specierum asiaticarum generis

Karschia Walter (Arachnoidea Solifugae). Annuaire du Musee

Zoologique de l'Academie Imperiale des Sciences de St.-

Petersbourg (Petrograd), 23: 197-201.

Birula, A.A., 1924. Über Galeodes truculentus Poc. Zoologischer

Anzeiger, 61: 227-235.

210


Birula, A.A., 1925. A note on some differential characters between

Galeodes arabs C. L. Koch and allied species. The Annals and

Magazine of Natural History, 9(15):192-200.

Birula, A.A., 1926. On some species of the Solifugae from British East

Africa and the various countries of North East Afrika. Annuaire

du Musaee zoologique (Leningrad), 27: 175-218.

Birula, A.A., 1929a. Über Galeodes armeniacus n. sp. Zoologischer

Anzeiger, 84: 273-282.

Birula, A.A., 1929b. Über Galeodes sulphureopilosus Bir. Zoologischer

Anzeiger, 84: 161-168.

Birula, A.A., 1936a. Über eine vermutlich neue Rhagodes-Art

(Solifugen) aus Kurdistan. In Festschrift zum 60.Geburtstage von

Professor Dr. Embrik Strand, 1: 50-52.

Birula, A.A., 1936b. Ueber einige neue oder wenig bekannte Solifugen

aus Mittelasien und dem Kaukasus. I u. II. Bulletin de

l'Academie des Sciences de l'URSS, 6: 1277-1284.

Birula, A.A., 1938. Arachnides, Ordo Solifuga. In Fauna SSSR. 1(3): i-

vii, 1-173.

Bothma, J.P., 1966. Food of the silver fox Vulpes chama. Zoologica

Africana, 2:205–221.

211


Bothma, J.P., 1971. Food habits of some Carnivora (Mammalia) from

Southern Africa. Annals of the Transvaal Museum, 27(2):15-26.

Börner, C., 1902. Arachnologische Studien. (II und III). Zoologischer

Anzeiger, 25(673/674): 433-466.

Brookhart, J.O. ve Muma, M.H., 1987. Arenotherus, a new genus of

Eremobatidae (Solpugida) in the United States. Privately

published by the authors (Englewood, Colorado: Cherry Creek

High School Print Shop), 18 pp.

Brownell, P.H. ve Farley, R.D., 1974. The organization of the malleolar

sensory system in the solpugid Chanbria sp. Tissue and Cell, 6

(3): 471-485.

Butler, A.G., 1873. List of the species of Galeodides, with description of

a new species in the collection of the British Museum.

Transactions of the Entomological Society of London, 415-425.

Caporiacco, L., 1936. Scorpioni, Pedipalpi, Solifugi e Chernetidi di

Somalia e Dancalia. Annali del Museo Civico di Storia Naturale

di Genova, 58:135-149.

Caporiacco, L., 1948. L'aracnofauna di Rodi. Redia, 33: 27-75.

212


Clark, W.H., Frohlich, D.R. ve Comanor, P.L., 1982. Shrike predation

on the scorpion Anuroctonus phaiodactylus (Wood) and on a

solpugid (Scorpionida: Vaejovidae; Solpugida). The Pan-Pacific

Entomologist, 58 (2): 164.

Cloudsley-Thompson, J.L., 1958. Spiders, scorpions, centipedes, and

mites; the ecology and natural history of woodlice, myriapods,

and arachnids. New York xiv + 228 pp.

Cloudsley-Thompson, J.L. 1967a. Reproduction in Solifugae. Turtox

News, 45: 212-215.

Cloudsey-Thompson, J.L., 1967b. Reproduction in Solifugae.

Entomologist's Monthly Magazine, 103: 144-145.

Cloudsley-Thompson, J.L., 1968. Spiders, scorpions, centipedes and

mites. Revised edition, New York. xv+ 278 pp.

Cloudsley-Thompson, J.L., 1977. Adaptational biology of Solifugae

(Solpugida). Bulletin of the British Arachnological Society, 4 (2):

61-67.

Crome, W., 1956 (1959). Taranteln, Skorpione und schwarze Witwen.

Ein Streifzug durch Reich der “giftigen” Spinnentiere. In: Die

neue Brehm-Bucherei, Heft 167 (Berlin?): 1-94.

Croneberg, A., 1887. Über ein Entwicklungsstadium von Galeodes.

Zoologischer Anzeiger, 10: 163-164.

http://www.solpugid.com/journal.htm#Zool_Anz

213


Delcomyn, F., 1971. The locomotion of the cockroach Periplaneta

americana. J. Exp. Biol., 54: 443-452.

Delle Cave, L. ve Simonetta, A. M., 1971. A tentative revision of

Daesiidae (Arachnida, Solifugae) from Ethiopia and Somalia.

Monitore Zool. Ital., Suppl. 4 (2): 37-77.

Dufour, L., 1861. Anatomie, Physiologic et Histoire naturelle des

Galeodes. Memoires Presentees par Divers Savants a l'Academie

Royal des Sciences. 17: 338-446.

Duges, A. ve Edwards, M., 1836. Arachnides. In Le Regne Animal

Distribue d'Apres son Organisation. (Cuvier, G. Ed.). Vol. 15-16.

3rd edition. (Fortin, Masson: Paris.) 1-106, Pl. 1-28.

Dumeril, A.M.C., 1820. Galeode. In Dictionnaire des Sciences

Naturelles. (Levrault, F. G. Ed.). 18: 75-77.

Dunlop, J.A. ve Rössler, R., 2003. An enigmatic, solifuge-like fossil

arachnid from the Lower Carboniferous of Kamienna Gora

(Intra-Sudetic Basin), Poland. Palaontologische Zeitschrift,

Stuttgart 77(2): 389-400.

Dunlop, J.A., Wunderlich, J. ve Poinar, G.O., 2004. The first fossil

opilioacariform mite (Acari: Opilioacariformes) and the first

Baltic amber camel spider (Solifugae). Transactions of the Royal

Society of Edinburgh: Earth Sciences, 94: 261-273.

214


Emeljanov A.F., 1974. Proposals on the classification and nomenclature

of areals. Revue d’entomologie de I’URSS. 497-522.

Fabricius, J.C., 1781. Species insectorum: exhibentes eorum differentias

specificas, synonyma auctorum, loca natalia, metamorphosin,

adjectis observationibus, descriptionibus. 1: IVIII, 1-552 pp.

Fabricius, J.C., 1787. Mantissa insectorum sistens eorum species nuper

detectas adjectis charectribus genericis, differentiis,

emendationibus, observationibus. Vol. 1. C.6. Proft: Hafniae.

Fabricius, J.C., 1793. Entomologia systematica emendata et aucta.

Secundum classes, ordines, genera, species adjectis synonimis,

locis, obervationibus, descriptionibus. 2 (Impensis C. G. Proft:

Hafniae [=Kobenhavn]): I-VIII, 1-519 pp.

Foelix, R.F., 1985. Mechano and chemoreceptive sensilla. In:

Neurobiology of arachnids. (Ed. F.G. Barth). Pp. 118-137.

Springer-Verlag, Berlin.

Gervais, P., 1844. Aceres, Phryneides, Scorpionides, Solpugides,

Phalangides et Acarides; Diceres Epizoiques, Aphanipteres et

Thysonoures. In: Walckenaer, C. A. Histoire naturelle des

insectes. Aptaeres, Four volumes and atlas.

Gervais, P., 1849. Fauna Chilena, Arachnides, Orden III, Galeodidos. In

Gay, Claudio, Historia fisica y politica de Chile. Paris, 4: 4-17.

215


Gromov, A.V., 2000. Solpugids of the genus Eusimonia Kraepelin, 1899

(Arachnida: Solifugae, Karschiidae) of Central Asia. Ekologia,

Bratislava 19, 3: 79-86.

Gromov, A.V., 2003. Solpuga rickmersa, Gylippus rickmersi Kraepelin,

1899: 42-43. In: Mitjaev, I.D. and Jashenko, R.V. (eds),

Krasnaya Kniga Kazakhstana, Tom. 1. Zhivotnye, Chast' 2.

Bespozvonochnye, 232 p. (in Russian).

Gromov, A.V., 2004. Four new species of the genus Karschia Walter,

1889 (Arachnida: Solifugae: Karschiidae) from Central Asia. Pp.

83-92. In: Logunov, D.V. & Penney, D. (Eds.). European

Arachnology 2003. Proceedings of the 21st European

Colloquium of Aracnlogy, St. Petersburg, 4- 9 August 2003.

Gromov, A.V. ve Kopdykbaev, E.E., 1994. The fauna of the scorpions

and solpugids (Arachnida: Scorpiones, Solifugae) of Kazakhstan.

Selevinia, Almaty 2:19-23 (in Russian).

Guérin-Méneville, F.E., 1838. Iconographie du Règne Animal, de G. Cuvier.

Arachnides. Premier Ordre.-les Pulmonaires. Vol. 2, 3.: Paris.

Hansen, H., 1893. Organs and characters in different orders of

Arachnids. Entomologiske meddelelser, 4: 135-251.

216


Harvey, M.S., 2002. Nomenclatural notes on Solifugae, Amblypygi,

Uropygi and Araneae (Arachnidda). Records of the Western

Australian Museum, 20:449-459.

Harvey, M.S., 2003. Catalogue of the Smaller Arachnid Orders of the

World. Csiro Publishing, Collingwood, Victoria, Australia. 385 pp.

Hermann, J.F., 1804. Maemoire aptaerologique. Publiae par Fraederic

Louis Hammer. Strasbourg. 144 pp.

Hewitt, J., 1919. A short survey of the Solifugae of South Africa. Annals

of the Transvaal Museum, 7: 1-76.

Heymons, R., 1902. Biologische Beobachtungen an asiatischen

Solifugen, nebst Beitraegen zur Systematik derselben.

Abhandlungen der Preussischen Akademie der Wissenschafen zu

Berlin, 1902: Anhang 1, 90:1-65.

Heymons, R., 1904. Sur les premieres phases du developpement de

Galeodes caspius. Proceedings of the International Congress of

Zoology, pp. 713-718.

Hirst, A.S., 1908. On some Oriental Solifugae, with descriptions of new

forms. Records of the Indian Museum, 2 (3): 241-247.

Hirst, A.S., 1910. On a new genus and species of the order Solifugae

from Algeria. The Annals and Magazine of Natural History,

(Series 8), 6: 367-368.

217


Hirst, A. S., 1912. Descriptions of new arachnids of the orders Solifugae

and Pedipalpi. The Annals and Magazine of Natural History

(Series 8), 9: 229-237.

Hutton, T., 1843. Observations on the habits of a large species of

Galeodes (vorax). The Annals and Magagazine of Natural

History, 12: 81.

Junqua, C., 1962. Donnees sur la reproduction d'un solifuge: Othoes

saharae Panouse. Comptes rendus hebdomadaires des seances

(Paris), 255: 2673-2675.

Junqua, C., 1966. Recherches biologiques et histophysiologiques sur un

solifuge saharien Othoes saharae Panouse. Memoires du Musee

d'Histoire Naturelle, (NS), serie A, zoologie, 43: 1-124.

Karsch, F., 1880. Zur Kenntnis der Galeodiden. Archiv feur

Naturgeschichte, 46 (1): 228-243.

Kästner, A., 1933-1935. 6. Ordnung der Arachnida: Solifugae

Sundevall, Walzenspinnen. In 'Handbuch der Zoologie'.

(Kukenthal, W. Ed.). Band 3, Halfte 2: Lief. 4, Teil 2: 193-299.

Kästner, A., 1952. Zur Entwicklungsgeschichte des Prosoma der

Solifugen. Zoologischer Anzeiger, 148 (5/8): 156-168.

218


Kobakhidze, D.N., 1949. Materialy k izucheniyu sol'pugofauny

okrestnostei gor. Tbilisi. Trudy Tbilisskogo Gos. Pedagogicheskogo

Instituta im. Pushkina 6: 299-301 (in Russian).

Koca, H., 2002. Niğde ve çevresi Solifugae (Böyüler) takımının

sistematiği. Niğde Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek

Lisans Tezi, 59 s.

Koch, C.L., 1839. Übersicht des Arachnidensystems. C.H. Zeh’schen:

Nürnberg, 2: 1-38.

Koch, C.L., 1842. Systematische Ubersicht uber die Familie der

Galeoden. Archiv feur Naturgeschichte, 8: 350-356.

Koch, C.L., 1848. Die Arachniden. Getreu nach der Natur Abgebildet

und Beschrieben, 15: 1-136 (J.L. Lotzbeck: Nürnberg).

Koch, C.L., 1850. Übersicht des Arachnidensystems. Nürnberg, Heft 5:

1-104.

Koch, C.L., 1878. Kaukasische Arachniden. Pp. 36-71, Table 1 and 2.

In: 0. Schneider. 1878. Naturwissenschaftliche Beitreage zur

Kenntniss der Kaukasusleander: auf Grund seiner Sammelbeute /

herausgegeben von Oscar Schneider. 160 pp.

Kraepelin, K., 1899a. Zur systematik der Solifugen. Mitteilungen aus dem

Naturhistorischen Museum in Hamburg, 16 Jahrgang: 197-259.

219


Kraepelin, K., 1899b. Catalogue des Solifuges des collections du Museum

d’historie Naturelle de Paris. Bull. Mus. Hist. Natur. Paris, 5: 376-

378.

Kraepelin, R., 1900. Über einige neue Gliederspinnen. Abhandlungen

und Verhandlungen des Naturwissenschaftlichen Vereins in

Hamburg, 16 (1): 4.

Kraepelin, K., 1901. Palpigradi und Solifugae. In Das Tierreich. Eine

Zusammenstellung und Kennzeichnung der rezenten Tierformen.

Heft,12, Pp. xi + 1-159.

Kraepelin, K., 1908. Die sekundären Geschlechtscharaktere der

Skorpione, Pedipalpen und Solifugen. Jahrbuch der

Hamburgischen Wissenschaftlichen Anstalten, 25: 181-225.

Lamarck, J,B., 1801. Systaeme des animaux sans vertaebres. Paris. viii +

432 pp.

Lamarck, J.B., 1818. Histoire naturelle des animaux sans vertebres. Vol.

5. (Verdiere, libr.: Paris.). [4], 1-612 pp.

Lamarck, J.B., 1838. Histoire Naturelle des Animaux sans Vertebres.

Vol. 5. 2nd edition (J.B. Bailliere: Paris).

Lamarck, J.B., 1839. Histoire Naturelle des Animaux sans Vertebres.

3rd edition.

220


Latreille, P.A., 1796. Précis des caractères génériques des insectes,

disposés dans un ordre naturel. (F. Bordeaux: Brive.). I-XIV, 1-

201.

Latreille, P., A. 1802. Histoire naturelle, gâenâerale et particuliáere des

crustacâes et des insectes : ouvrage faisant suite aux oeuvres de

Leclerc de Buffon, et partie du cours complet d'histoire naturelle

râedigâe par C. S. Sonnini. Paris. Volume 1.

Latreille, P.A., 1806. Genera crustaceorum et insectorum secundum

ordinem naturalem in familias disposita, iconibus exemplisque

plurimis explicata. Parisiis et Argentorati. Volume 1. 303.

Latreille, P.A., 1810. Considérations générales sur l’ordre natureldes

animaux composant les classesdes crustacés, des arachnides et des

insectes. F. Schoell: Paris.

Latreille, P.A., 1817. Arachnides. In 'Le règne animal distribué d'après son

organisation, pour servir de base à l'histoire naturelle des animaux et

d'introduction a l'anatomie comparée: Avec figures, dessinées d'après

nature'. (Cuvier, G. Ed.). Vol. 3. 1st edition. Contenant les crustacés,

les arachnides et les insectes. (Deterville: Paris.). I-XXX, 1-653 pp.

Latreille, P.A., 1837. The Animal Kingdom. In (Cuvier, G. Ed.). Vol. 3

(G. Henderson: London.)

221


Lawrence, R.F., 1947. Some observations on the eggs and newly

hatched embryos of Solpuga hostilis White (Arachnida).

Proceedings of the Zoological Society of London, 117: 429-434.

Lawrence, R.F., 1955. Solifugae, Scorpions, and Pedipalpi, with

checklists and keys to the South African families, genera, and

species. South African Animal Life, 1: 152-262.

Lawrence, R.F., 1962. Solifuges, Scorpions and Chilopoda of the Namib

Desert. Annals of the Transvaal Museum, 24: 213-222.

Lawrence, R.F., 1963a. The Solifugae of South West Africa.

Cimbebasia 8: 1-28.

Lawrence, R.F., 1963b. New Solifugae (Arachnida) from the Kruger

National Park. South Africa. Annals and Magazine of Natural

History, (13) 6: 529-535

Lawrence, R.F., 1972. New psammophilous Solifugae, chiefly from

desert regions of the Kalahari and South West Africa. Madoqua,

2, 1: 97-116.

Lawrence, R.F., 1976. Foreword Pp. i–ii In Muma, M.H. 1976. A review

of solpugid families with an annotated list of western hemisphere

solpugids. Publication of the Office of Research, Western New

Mexico University, Silver City 2(1): 1–33.

222


Leach, W.E., 1814. Crustaceology. In 'The Edinburgh Encyclopaedia'.

(Brewster, D. Ed.). Vol. 7: 383-437 (Blackwood: Edinburgh).

Leach, W.E., 1815. A tabular view of the external characters of four

classes of animals, which Linne arranged under Insecta; with the

distribution of the genera composing three of these classes into

orders, andc. and descriptions of several new genera and species.

Transactions of the Linnean Society of London, 11: 306-400.

Lebrun, P., 1996. Cratosolpuga wunderlichi, a first Aptian solifuge from

Brazil. Mineraux et Fossiles, 246: 34-35.

Levy, G. ve Shulov, A., 1964. The Solifuga of Israel. Israel Journal of

Zoology, 13: 102-120.

Lichtenstein, A.A.H., 1796. Catalogus musei zoologici ditissimi

Hamburgi, d. III. Februar. 1796 auctionis lege distrahendi. Sectio

Tertia. Continens Insecta. (Schniebes: Hamburg) (a suppressed

work, International Commission on Zoological Nomenclature

1995) Vol. 3: 216-218.

Lichtenstein, A.A.H. ve Herbst, J.F.W., 1797. Naturgeschichte der

Insekten-Gattungen Solpuga und Phalangium. 1, I-VIII, 1-88 pp.

Manton, S.M., 1968. Terrestrial Arthropoda. In: Gray, J. (ed.), Animal

locomotion. Weidenfeld & Nicolson, London.

223


Maury, E.A., 1970. Sobre la presencia de Gaucha fasciata Mello-Leitao

1924 en la Argentina (Solifugae, Ammotrechidae, Mummuciinae),

Physis, 29 (79): 357-362.

Maury, E.A., 1976. Nuevos solifugos Ammotrechidae de la Argentina

(Arachnida, Solifugae). Physis, Buenos Aires, 35: 87-104.

Maury, E.A., 1977. Notas sobre la sistematica y distribucion geografica de

Procleobis patagonicus (Holmberg 1876) (Solifugae,

Ammotrechidae, Saronominae). Physis, Buenos Aires, 36: 283-293.

Maury, E.A., 1979. Primera cita del orden Solifugae para el Uruguay

(Arachnida). Neotropica, 25: 159-160.

Maury, E.A., 1980a. Dos nuevos Pseudocleobis de la Patagonia (Arachnida,

Solifugae, Ammotrechidae). Physis, Buenos Aires, 39: 41-43.

Maury, E.A., 1980b. Presencia de la familia Daesiidae en America del

Sur con la descripcion de un nuevo genero (Solifugae). Journal

of Arachnology, 8: 59-67.

Maury, E.A., 1981. Un nuevo genero de Daesiidae de la Argentina

(Arachnida, Solifugae). Comunicaciones del Museo Argentino de

Ciencias Naturales Bernardino Rivadavia, Serie entomologia, 1

(5): 75-82.

Maury, E.A., 1982a. Solifugos de Colombia y Venezuela (Solifugae,

Ammotrechidae). Journal of Arachnology, 10 (2): 123-143.

224


Maury, E.A., 1982b. Nota sobre un solifugo altoandino Dasycleobis

crinitus Mello-Leito 1940 (Solifugae, Ammotrechidae).

Neotropica, 28 (80): 183-187.

Maury, E.A., 1983. Los Pseudocleobis del oeste arido Argentino (Arachnida,

Solifugae, Ammotrechidae). Physis, Buenos Aires 41: 169-174.

Maury, E.A., 1984. Los familias de Solifugos americanos y su distribucion

geografica (Arachnida, Solifugae). Physis, 42 (103): 73-80.

Maury, E.A., 1985. Nota sobre los generos Namibesia y Syndaesia

(Solifugae, Daesiidae). Aracnologia, 4: 1-6.

Maury, E.A., 1986. The American solifugid families and their

geographical distribution (Arachnida, Solifugidae). Page 318

[abstract] in Egerhard, W. G., Y. D. Lubin, and B. C. Robinson,

eds. 1986. 9th International Congress of Arachnology, Panama

City (Panama), 1-8 August 1983].

Maury, E.A., 1987. Consideraciones sobre algunos solifugos de Chile

(Solifugae: Ammotrechidae, Daesiidae). Revista de la Sociedad

Entomologica, Argentina, 44: 419-432.

Maury, E.A., 1992. Lista de los ejemplares tipicos de "Arachnida"

(Opiliones, Scorpiones y Solifugae) depositados en el Museo

Argentino de Ciencias Naturales "Bernardino Rivadavia".

Suplemento I. Aracnol., 6: 1-10.

225


Maury, E.A. 1998. Solifugae. In: Morrone, J.J. and Coscarón, S. (eds),

Biodiversidad de artrópodos Argentinos: 560-568.

Millot, J. ve Vachon, M., 1949. Ordre des Solifuges. In 'Traite de

Zoologie'. (Grassi, P. P. Ed.), 6: 482-519 (Masson: Paris).

Morin, S.M., 1928. K zoogeografii sol'pug. Sol'pugi na Dnepre,

Kavkaze i v Zakaspiiskoi oblasti Trudy Tret'ego Vserosiiskogo

S'ezda Zoologov, Anatomov i Gistologov v Leningrade 14- 20

dekabrya 1927 g., Leningrad: 83-86 [in Russian].

Muma, M.H., 1951. The arachnid order Solpugida in the United States.

Bulletin of the American Museum of Natural History, 97 (2): 35-141.

Muma, M.H., 1962. The arachnid order Solpugida in the United States,

Supplement 1. American Museum Novitates, 2092: 1-44.

Muma, M.H., 1963. Solpugida of the Nevada Test Site. Brigham Young

University Science Bulletin. Biological series, 3 (2): 1–15.

Muma, M.H., 1966a. Feeding behavior of North American Solpugida

(Arachnida). The FloridaEntomologist, 49: 199–216.

Muma, M.H., 1966b. Mating behavior in the solpugid genus Eremobates

Banks. Animal Behavior, 14: 346-350.

226


Muma, M. H., 1966c. Egg deposition and incubation for Eremobates

durangonus with notes on the eggs of other species of

Eremobatidae (Arachnida: Solpugida). The Florida

Entomologist, 49: 23-32

Muma, M. H., 1966d. The life cycle of Eremobates durangonus

(Arachnida: Solpugida). The Florida Entomologist, 49: 233-242.

Muma, M.H., 1967. Basic behavior of North American Solpugida.

Florida Entomologist, 50: 115-123.

Muma, M.H., 1970a. A synoptic review of North American, Central

American, and West Indian Solpugida (Arthropoda, Arachnida).

Arthropods of Florida and Neighboring Land Areas, 5: 1- 62.

Muma, M.H., 1970b. VIII. The Galapagos Islands Solpugid: 125-135.

In: Mission zoologique belge aux îles Galapagos et en Ecuador

(N. et J. Leleup, 1964-1965). Résultats scientifiques. Deuxième

partie. 237 pp.

Muma, M.H., 1971a. A new Ammotrechella Roewer (Solpugida:

Ammotrechidae) from Jamaica. The Florida Entomologist, 54

(1): 97–99.

Muma, M.H., 1971b. The Solpugids (Arachnida: Solpugida) of Chile

with descriptions of a new family, new genera, and new species.

American Museum Novitates, 2476: 1-23.

227


Muma, M.H., 1974a. Solpugid populations in southwestern New

Mexico. The Florida Entomologist, 54 (4): 385-392.

Muma, M. H. 1974b. An annotated list of solpugids of New Mexico.

New Mexico Academy of Sciences Bulletin, 15(2): 13-16.

Muma, M.H., 1976. A review of solpugid families with an annotated list

of western hemisphere solpugids. Publications of the Office of

Resesearch, Western New Mexico University, 2 (1): 1–33.

Muma, M.H., 1980. Comparison of three methods for estimating

solpugid (Arachnida) populations. Journal of Arachnology, 8:

267-270.

Muma, M.H., 1982. Solpugida. Pp 102–104 in Parker, S. P. ed. 1982.

Synopsis and classification of living organisms. 2 volumes.

Muma, M.H., 1986. New species and records of Solpugida (Arachnida)

from Mexico, Central America and the West Indies. Novitates

Arthropodae, 2 (3): 1–31.


from Mexico, Central America and the West Indies. Novitates

Arthropodae,pp. 1-24.


from the United States. 60 pp. Privately published for the author

by Douglas Print Shop, Douglas, Arizona.

228


Muma, M.H. ve Brookhart, J., 1988. The Eremobates palpisetulosus species-

group (Solpugida: Eremobatidae) in the United States, pp. 1–65.

Muma, M.H. ve Muma, K.E., 1988. The arachnid order Solpugida in the

United States, New Mexico, (Supplement 2, a biological review),

pp. 1–35.

Mursch, A. ve Steffan, A.W., 1997 (1996). Subfossile Gliederfusser von

Salzsee-Ufern im nordlichen Namibia (Arthropoda: Solifugae,

Scorpiones, Chilopoda, Diplopoda, Insecta). Verhandlungen

Westdeutscher Entomologentag 1996: 197–211.

Nel, J.A.J., 1978. Notes on the food and foraging behaviour of the bat-

eared fox, Otocyon megalotis. Bull. Carnegie Mus. 6: 132-137.

Olivier, G.A., 1807. Voyage dans l'Empire Othoman, l'Egypte, et la Perse fait

par Ordre du Gouvernement, pendant les six premieres annees de la

Republique. 2 volumes, atlas. London, T.N. Longman & O. Rees.

Olivier, A.G., 1791. Galéode, Galeodes. In, Encyclopédie méthodique.

Historie naturelle. Insectes, vol. 6: 578-580. Panckoucke: Paris.

Pallas, P.S., 1772. Spicilegia zoologica. Volume 1, Fasicle 9, pp. 37-40,

Table 3, figures 7-9, Gottl. August. Lange: Berolini.

Panouse, J.B., 1961. Variation avec l'age des caracteres utilises pour la

systematique des Solifuges. Venhl. XI Internat. Kongr. Ent.

1960, 1: 258–262.

229


Pavesi, P., 1876. Gli Aracnidi Turchi. Atti della Societaa Italiana di

Scienze Naturali, 19 (1): 1-74.

Pawlowsky, E.N., 1932. Falangi Turkmenii i vopros ob yadovitosti ikh

ukusa dlya cheloveka. In: Murgabskaya parazitologicheskaya

ekspeditsiya 1930 g. AN SSSR i Narkomzdrava Turkmenii.

Trudy Soveta po Izucheniyu Proizvoditelnykh Sil, Ser.

Turkmenskaya, Leningrad Part 2: 289-306. (in Russian)

Pawlowsky, E.N. ve Stein, A.K., 1930a. Eksperimental'noe issledovanie

nad deistviem na cheloveka ukusa falangi Galeodes araneoides.

Meditsinskaya Mysl' Uzbekistana i Turkmenistana, No. 11-12:

158-164 [in Russian].

Pawlowsky, E.N. ve Stein, A.K., 1930b. Experimentelle Untersuchung

über die Wirkung des Bisses der Walzenspinne Galeodes

araneoides auf den Menschen. Zeitschrift für Parasitenkunde, Bd.

3, H. 1, Berlin: 8-16.

Penther, A., 1913. Solifugae. In Wissenschaftliche Ergebnisse der Expedition

nach Mesopotamien, 1910. Solifugae. Annalen des Kaiserlich

Königlichen Naturhistorischen Hofmuseums in Wien, 27: 107–108.

Peretti, A. ve Willemart, R. H., 2007. Sexual coercion does not exclude

luring behavior in the climbing camel-spider Oltacola

chacoensis (Arachnida, Solifugae, Ammotrechidae). Journal of

Ethology, 25: 29-39.

230


Petrunkevitch, A., 1913. A monograph of the terrestrial Palaeozoic

Arachnida of North America. Transactions of the Connecticut

Academy of Arts and Sciences, 18: 1–137.

Pocock, R.I., 1889. Arachnida, Chilopoda and Crustacea, In The Zoology of

the Afghan Delimination Commission (Aitchison, J. E. T. Ed.). -

Transactions of the Linnean Society, 2d Series. Zoology, 5: 110-121.

Pocock, R.I., 1895. Notes on some Solifugae contained in the collection of

the British Museum with descriptions of new species. The Annals

and Magazine of Natural History, (Series 6), 16: 74- 98.

Pocock, R.I., 1897. On the genera and species of tropical African

arachnids of the order Solifugae with notes upon the taxonomy

and habits of the group. The Annals and Magazine of Natural

History (Series 6), 20: 249-272.

Pocock, R.I., 1898. The nature and habits of Pliny's Solpuga. Nature, 57:

618-620.

Pocock, R.I., 1899. The geographical distribution of the Arachnida of

orders Pedipalpi and Solifugae. Natural Science, 14: 213-231.

Pocock, R.I., 1900. Arachnida. xii +279pp. The fauna of British India

including Ceylon and Burma, In Blanford, W. T., ed.

Pocock, R.I., 1902a. Arachnida: Scorpiones, Pedipalpi, and Solifugae. Pp. 1-

72. In Biologia Centrali Americana, London, Zoology: Arachnida, 3.

231


Pocock, R.L., 1902b. Descriptions of some new species of African

Solifugae and Araneae. The Annals and Magazine of Natural

History (Series 7), 10: 6-27.

Poinar, G.O. ve Santiago-Blay, J.A., 1989. A fossil solpugid,

Haplodontus proterus, new genus, new species (Arachnida:

Solpugida) from Dominican amber. Journal of the New York

Entomological Society, 97 (2): 125-132.

Punzo, F., 1993. Diet and feeding behavior in the solpugid, Eremobates

palpisetulosus (Solpugida: Eremobatidae). Psyche, 100: 151-162.

Punzo, F., 1994. Intraspecific variation in response to temperature and

moisture in Eremobates palpisetulosus Fichter (Solpugida,

Eremobatidae) along an altitudinal gradient. Bulletin of the

British Arachnological Society, 9: 256-262.

Punzo, F., 1995. Interspecific variation in life history traits between

sympatric populations of Eremobates mormonus (Roewer)

(Solpugida, Eremobatidae). Bulletin of the British

Arachnological Society, 10: 109-113.

Punzo, F., 1997. Dispersion, temporal patterns of activity, and the

phenology of feeding and mating in Eremobates palpisetulosus

Fichter (Solifugae, Eremobatidae). Bulletin of the British


232


Punzo, F., 1998a. Natural history and life cycle of the solifuge Eremobates

marathoni Muma ve Brookhart (Solifugae, Eremobatidae). Bulletin

of the British Arachnological Society 11: 111-118.

Punzo, F., 1998b. The effects of maternal nest guarding behaviour by

Eremobates marathoni Muma ve Brookhart on the survivorship

of offspring (Solifugae, Eremobatidae). Bulletin of the British


Punzo, F., 1998c. The biology of camel-spiders (Arachnida, Solifugae).

(Kluwer Academic Publishers: Boston).

Purcell, W.F., 1899. New and little known South African Solifugae in

the collection of the South African Museum. Annals of the South

African Museum, 1: 381-432.

Rocha, L.S., 2002. Solifugae. In: Adis, J. (Ed). Amazonian Arachnida

and Myriapoda. Pensoft Publishers: Sofia-Moscow. 439-448 pp.

Roewer, C.F., 1932. Solifugae, Palpigradi. In Klassen und Ordnungen

des Tierreichs. 5: Arthropoda. IV: Arachnoidea. (Bronns, H. G.

Ed.). Vol. 5(IV)(4)(1): 1-160.

Roewer, C.F., 1933. Solifugae, Palpigradi. In 'Klassen und Ordnungen des

Tierreichs. 5: Arthropoda. IV: Arachnoidea'. (Bronns, H. G. Ed.).

Vol. 5(IV)(4)(2-3): 161-480 (Akademische Verlagsgesellschaft M

B.H.: Leipzig).

233


Roewer, C.F., 1934. Solifuga, Palpigrada. Buch 4, pp. 481-723 in Bronn,

H.G. Klassen und Ordnungen des Tierreichs. Akademische

Verlagsgesellschaft M. B. H., Leipzig. Funfter.

Roewer, C.F., 1941. Solifugen 1934-1940. Veroffentl. Deutschen

Kolonial- und Übersee- Mus., Bremen, 3: 97-192.

Roewer, C.F., 1954. Über einige Solifugen und Pedipalpen der

aethiopische Region. Annales du Musee du Congo Belge,

Sciences Zoologiques (4) 1: 262-268.

Roewer, C.F., 1959. Die Araneae, Solifuga und Opiliones der Sammlungen

des Herrn Dr. K. Lindberg aus Griechenland, Creta, Anatolien, Iran

und Indien. Pp. 1-47 in Geoteborgs kungl. vetenksaps- och vittethets-

samhealles handlingar, 6. feoljden, ser.B, bd.8, no 4.

Roewer, C.F., 1960. Solifugen und Opilioniden. Araneae Orthognathae,

Haplogynae und Entelegynae. (Contribution aa l'aetude de la faune

d'Afghanistan 23). Pp. 1-52 in Geoteborgskungl. vetenskaps- och

vitterhets-samhealles handlingar, 6. feoljden, ser.B, bd.8, no 7.

Roewer, C.F., 1961a. Einige Solifugen und Opilioniden aus der

palaearctischen und athiopischen Region. Senckenbergiana

Biologica 42: 479-490.

Roewer, C.F., 1961b. Biogeografica delle Isole Pelagie. Arachnida, Solifuga.

Rendiconti della Accademia Nazionale delle Scienze (4) 11: 411.

234


Savary, W., 2007. The Arachnid Order Solifugae. California Academy

of Sciences, online at: http://www.solpugid.com/index.htm.

Savory, T.H., 1935. The Arachnida. xi + 218 pp.

Savory, T.H., 1964. Arachnida viii + 291 pp., London, New York,

Academic Pres.

Savory, T.H., 1977. Arachnida. 2nd edition. xi + 340 pp. London, New

York, Academic Pres.

Selden, P.A. ve Shear, W.A., 1996. The first Mesozoic Solifugae

(Arachnida), from the Cretaceous of Brazil, and a redescription

of the Palaeozoic solifuge, Palaeontology, 39: 583-604.

Selden, P.A. ve Dunlop, J.A., 1998. Chapter 7. Fossil taxa and

relationships of chelicerates. 303-331. In Edgencombe, G. (ed.)

Arthropod Fossils and Phylogeny. Columbia University Press.

Simon, E., 1872. Arachnides de Syrie, rapportes par M. Charles

Piochard de la Brulerie. Annales de la Sociaetae Entomologique

de France, Series 5, 11: 247-264.

Simon, E., 1879a. Essai d'une classification des Galeodes, remarques

synonymiques et description d'especes nouvelles ou mal

connues. Annales de la Sociaetae Entomologique de France,

Series 5, 9: 93-154.

235


Simon, E., 1879b. Les Ordres des Chernetes, Scorpiones et Opiliones. In

'Les Arachnides de France. 7: 1-332.

Simon, E., 1882. Viaggio ad Assab nel mar Rosso, dei signori G. Doria

ed O. Beccari con il R. Avviso "Esploratore" dal 16 Novembre

1879 al 26 Febbraio 1880. II. Etude sur les Arachnides de

l'Yemen meridional. Annali del Museo Civico di Storia Naturale

di Genova, 18: 207-260.

Simon, E., 1891. Description des deux espèces nouvelles d'Arachnides

rec. dans le Sahara par le Dr. R. Blanchard. Bulletin de la Société

Zoologique de France, 14: 198,199.

Simon, E., 1892. Liste des arachnides recueillis en Syrie par M. Le Dr

Theod. Barrois. In: Resultats scientifiques d'un voyage entrepris

en Palestine & en Syrie par le Dr Th. Barrois. Revue Biologique

du nord de la France, 5(2): 3-7.

Simonetta, A.M. ve Delle Cave, L., 1968. A tentative revision of the

ceromids and solpugids (Arachnida, Solifugae) from Ethiopia

and Somalia in the Italian Museums. Monitore Zoologico

Italiano, n.s., 2: 151-180.

Stoliczka, F., 1869. Contribution towards the knowledge of Indian

Arachnoidea. Journal of the Asiatic Society of Bengal, 38 (2):

201-251.

236


Stuart, C. T. 1976. Diet of the black backed jackal (Canis mesomelas) in the

central Namib desert, south west Africa: Zool. Africana. 11 193–205.

Sundevall, C.J., 1833. Conspectus Arachnidum. Diss. Londini Gothorum.

Teruel, R.O. ve Armas, L.F., 2005. Novedades aracnológicas de la

República Dominicana (Arachnida: Amblypygi, Schizomida,

Solpugida, Uropygi). Boletin de la Sociedad Entomológica

Aragonesa, 37: 129-133.

Tullgren, A., 1907. Solifugae, Scorpiones und Chelonethi aus Ägypten und

dem Sudan. In: Jägerskiöld, Results of the Swedish Zool. Exped. to

Egypt 1901. 3 volumes, 5 parts.Uppsala, Part 3. Nr. 21 A. 0. 1-12.

Turk, F.A., 1948. On recent additions to the collection of Solifuga

belonging to the Hebrew University of Palestine. Annals and

Magazine of Natural History, (12) 1: 263-273.

Turk, F.A., 1960. On some sundry species of solifugids in the collection

of the Hebrew University of Jerusalem. Proceedings of the

Zoological Society of London, 135: 105-124.

Vachon, M., 1945. Sur les organes genitaux de quelques solifuges. Bull.

du Mus. Nat. d'Hist. Natur., Series 2, 17: 476-482.

Viljoen, S. ve D.H.S., Davis, 1973. Notes on stomach content analyses

of various carnivores in Southern Africa (Mammalia: Carnivora).

Ann. Transv. Mus., 28: 353-363.

237


Vinogradov, B.S., 1948. Falangi-Solifugae. In Zhivotnyi mir SSSR.

Zona pustyn), Vol. 2: 292-296 (in Russian).

Walter, A., 1889. Transkaspische Galeodiden. In: Wissenschaftliche

Ergebnisse der im Jahre 1886 in Transkaspien (Zoologisches

Abtheilung) 1(6). Zool. Jahrbeucher. Abteilung feur Systematik,

Geographie und Biologie der Tiere, 4 (1): 103-117 (1095-1109).

Weidner, H., 1959. Die Entomologischen Sammlungen des Zoologischen

Staatsinstituts und Zoologischen Museums Hamburg. I. Teil.

Pararthropoda und Chelicerata I. Mitteilungen aus dem

Hamburgischen Zoologischen Museum und Institute, 57: 89-142.

Werner, F., 1905. Ergebnisse einer naturwissenschaftlichen Reise zum

Erdschias-Dagh. I. Zoologischer Teil. Skorpione und Solifugen.

Annal. des Kais. Kon. Natur. Hofmuseums in Wien, 20: 113-144.

Werner, F., 1922. Skorpione und Solifugen aus dem Amanus-Gebirge.

Archiv fèur Naturgeschichte, Section A (Zoology), 85 (8): 141-145.

Werner, F., 1935. Insekten und Arachnoideen von den Ägäischen Inseln

auf Grund der Bearbeitung zahlreicher Spezialforscher

zusammengestell. Mathnatur. Klasse. Sitzung., 5-6: 281-297.

Wharton, R.A., 1980. Insects and arachnids associated with

Zygophyllum simplex (Zygophyllaceae) in the central Namib

Desert. Madoqua, 12: 131-139.

238


Wharton, R.A., 1981. Namibian (S. Africa) Solifugae. Cim. Mem., 5: 3-87.

Wharton, R.A., 1984. Biology of Metasolpuga picta (Kraepelin)

(Arachnida, Solifugae). South African Journal of Science, 80: 193.

Wharton, R.A., 1986. Biology of the diurnal Metasolpuga picta

(Kraepelin) (Solifugae, Solpugidae) compared with that of

nocturnal species. Journal of Arachnology, 14 (3): 363-383.

Whittick, R.J., 1939. Notes on Solifugae (Arachnida).- I. Galeodidae.

Annals and Magazine of Natural History, 11 (4): 444-450.

Willoughby, E.J., 1971. Biology of the larks (Aves: Alaudidae) in the

Central Namib Desert. Zool. Africana, 6: 133-176.

Wood, J.G., 1863. The illustrated natural history. Routledge, Warne, and

Routledge: London.

Zavattari, E., 1957. Rinvenimento delle solpughe nell'Isola di Lampedusa.

Bollettino della Societа Entomologica Italiana, 87: 63.

Zilch, A., 1946. Katalog der Solifugen (Arach.) des Senckenberg-

Museums. Senckenbergiana, 27: 119-154.

Zykoff, W., 1911. Zur geographischen Verbreitung von Galeodes

caspius Bir. Zoologischer Anzeiger, 37: 543-544.

239

7. EK

Güneydoğu Anadolu Böyü Faunası Çeklisti

Daesiidae

Biton tauricus Roewer, Toros Dağları (Roewer, 1941: 142, şekil 127;

Zilch, 1946: 130).

Blossia spinosa Simon, Nemrut Dağı (Zilch, 1946: 127; Roewer, 1961a:

481).

Gluviopsida taurica Roewer, Diyarbakır’ın kuzeyi (Roewer, 1933: 379-

380, şekiller 269b1-3; Zilch,1946: 128).

Gluviopsilla discolor (Kraepelin), Gaziantep, Mardin (Roewer, 1959: 35).

Galeodidae

Galeodes araneoides (Pallas), Arsus, Hatay (Roewer, 1959: 35).

G. armeniacus Birula, Aras Nehri vadisi, Ağrı Dağı etekleri (Birula,

1929a: 282, şekiller 1-7); Iğdır, Tuzluca (Kulp) (Birula, 1938: 124;

Aliev ve Gadzhiev, 1983: 45); Van, Gevaş, Artos Dağı, Nabat

Tepesi; Başkale’nin 10 km güneyi; Siirt’in 10 km kuzeybatısı;

Tatvan’nın 5 km doğusu; Pellidağ (Roewer, 1961a: 480).

G. caspius Birula, Anadolu, Kübek? (Kraepelin, 1901: 16; Werner, 1905:

114; Zykoff, 1911: 543).

G. fumigatus (Walter), Anadolu, Aras Nehri’nin kenarı, Bartas (Zilch,

1946: 140).

240

G. graecus (C.L. Koch), Amanos Dağları (Werner, 1922: 145).

G. gromovi Harvey, Van (Harvey, 2003: 264).

G. ruptor Roewer, Diyarbakır’ın kuzeyi (Roewer, 1934: 531); Amanos

Dağı (Roewer, 1941:160-161; Zilch, 1946: 146); Hatay, Arsus

(Roewer, 1959: 35); Siirt, Tatvan’ın 15 km doğusu (Roewer,

1961a: 479).

G. schach Birula, Iğdır, Tuzluca (Kulp) (Birula, 1905b: 255-256;

Roewer, 1934: 531), Van, Van Gölü’nün güney sınırı (Roewer,

1961a: 480).

G. sulfuripes Roewer, Diyarbakır’ın kuzeyi (Roewer, 1934: 532; Zilch,

1946: 147).

G. toelgi Werner, Amanos Dağları (Werner, 1922: 144-145).

G. taurus Roewer, Diyarbakır’ın kuzeyi (Roewer, 1934: 549; Zilch,

1946: 148).

Gylippidae

Gylippus monoceros Werner Diyarbakır’ın kuzeyi (Roewer, 1933: 314,

şekiller 229B1-3; Zilch, 1946: 125).

G. quaestiunculus Karsch, Anadolu, Kübek? (Karsch, 1880: 242, şekil

25; Kraepelin, 1901: 138, şekil 102; Werner, 1905: 114; Birula,

1913: 337; Roewer, 1933: 311, şekiller 228B1-3), Anadolu’nun

güney doğusu, (Kübek?=Gülek) (Birula, 1907: 888); Anadolu

(Roewer, 1959: 35).

G. syriacus (Simon), Toroslar (Diyarbakır’ın kuzeyi) (Roewer, 1933:

311, şekiller 228A1-5; Zilch, 1946: 124).

241

Karschiidae

Barrussus pentheri (Werner), Toroslar (Diyarbakır’ın kuzeyi) (Zilch,

1946: 124).

Eusimonia nigrescens Kraepelin, Suriye?, Anadolu, Karayöl? (Kraepelin,

1899a: 250, şekil 24a-b; Kraepelin, 1901: 143, şekil 108; Roewer,

1933: 302, şekiller 223h, 224a, 225b; Zilch, 1946: 123).

Karschia mastigofera Birula, Kars (Oltu?) (Birula, 1890a: 79-81; Birula,

1890b: 4-6; Kraepelin, 1901: 148; Roewer, 1933: 298; Birula,

1938: 55-56).

Rhagodidae

Rhagodes caucasicus Birula, Iğdır, Tuzluca (Kulp) (Birula, 1905b: 276;

Birula, 1938: 27-29, şekiller 5b, 6, 11-13).

Rhagodia obscurior (Penther), Urfa (Roewer, 1933: 281, şekil 188;

Zilch, 1946: 121).

Solpugidae

Solpugella asiatica Roewer, Toroslar (Diyarbakır’ın kuzeyi) (Roewer,

1933: 431-432, şekiller 288a-b; Zilch, 1946: 136).

243

ÖZGEÇMİŞ

17 Ocak 1977 tarihinde Tokat İl’inin Niksar İlçe’sinde doğdu. İlk

ve ortaöğrenimini Niksar’da, lise öğrenimini Tokat Anadolu Öğretmen

Lisesi’nde tamamladı. 1996 yılında kazandığı Celal Bayar Üniversitesi,

Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü’nden 2000 tarihinde Biyolog ünvanıyla

mezun oldu. Yüksek lisans öğrenimini Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi,

Biyoloji Bölümü, Zooloji Anabilim Dalı’nda (2002-2004)

gerçekleştirmiş olup, bekardır.

ege Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ · iii halil koÇ tarafından doktora tezİ...

Documents