MENS :een indringendeen educatievevisie op hetleefmilieu

Dossiers en rubriekendidactisch gewikten gewogen dooreminente specialisten

M i l i e u -E d u c a t i e ,N a t u u r &S a m e n l e v i n g

MENS :een indringendeen educatievevisie op hetleefmilieu

Dossiers en rubriekendidactisch gewikten gewogen dooreminente specialisten

UIT

GIF

TEK

ANTO

OR

280

0 M

ECH

ELEN

1

40 1e kwartaal 2001 Driemaandelijks populair-wetenschappelijk tijdschrift

Een tweede leven voor kunststoffen

Kunststoffen zijn niet weg te denken uit onze hedendaagse maatschappij. Het zijn onzemoderne grondstoffen voor allerlei hoogtechnologische producten. Het fabriceren van dezekunst(grond)stoffen is op zich reeds het resultaat van een sterk geavanceerd denkwerk enonderzoek. Het denkwerk moet zich nu voornamelijk richten op preventie. De productie vankunststoffen kent een aanzienlijke opgang. Het kan met minder kunststofafval, met meerduurzame kunststoffen. Wat overblijft (effectief nodig is en niet kan vervangen worden doormeer duurzame producten) moet zoveel mogelijk worden gerecycleerd. De waarde van sommige kunststoffen overtreft de waarde van bepaalde metalen en metaal-legeringen waarvoor vandaag een goed uitgeruste recyclagemarkt bestaat. Het gebruik vanmetalen (aluminium, koper, zilver, ...) heeft een lange en rijke geschiedenis. Kunststoffen treden nu veelal in de plaats van deze metalen wegens betere materiaaleigenschappen enprijs/kwaliteit verhouding. Recyclage van kunststoffen kan de toekomstige industriële geschiedenis in belangrijke mate bepalen.

De vindingrijkheid omtrent kunststoftoepassingen kan derhalve zeker niet blijven stilstaan bijeen eenmalig gebruik. Het bewijs is reeds meermalen gegeven dat door hergebruik van dezegrondstof we energie en kosten kunnen besparen en ons leefmilieu vrijwaren. Ecologische principes hoeven niet steeds een zwaarwegend prijskaartje te hebben. Het afval-beleid is erop gericht om het globaal nefaste milieu-impact tot een aanvaardbaar minimumte beperken. Principes om het hergebruik te stimuleren zijn eenvoudig: zo veel mogelijkgescheiden inzamelen en gebruik maken van bestaande sorteer- en scheidingstechnieken. Het Europees Milieubureau (EEB) publiceerde in maart 2000 een doorlichting van de optiesvoor kunststofrecyclage. De studie vergeleek verschillende levenscyclusanalysen, gemaakt inverschillende Europese landen. De studie was nodig omdat de afvalhiërarchie in vraag werdgesteld. Uit deze studie blijkt: er is een duidelijke milieuwinst voor de mechanische recyclage.De hiërarchie inzake verwerking van kunststofafval blijft bevestigd. Mechanische en mono-meerrecycling blijven de beste opties. Indien gebruik van de beste beschikbare technologie,dan zijn de tweede beste opties: feedstock-recycling en verbranding met hoogwaardigeenergieterugwinning. Kunststof elimineren door zonder meer te verbranden en storten is uitden boze. De doelstelling van 30 % mechanische recyclage en 60 % energieterugwinning vande ingezamelde hoeveelheid kunststofafval is volledig wetenschappelijk te verantwoorden.

Uit de analyse van de verwerking van kunststofafval is gebleken dat de mogelijkheden voormechanische recyclage nog onvoldoende zijn benut. In december 2000 werkten de betrok-ken sectoren en de overheid een actieprogramma uit om de afzet van mechanischgerecycleerd afval in een duurzame Belgische ontwikkeling te brengen. Dit actieprogrammais gebaseerd op 3 werkdocumenten die de industriële sector en de overheid samen en inconsensus opstelden: • doorlichting van de markt , met inbegrip van de beschikbare informatie, • de analyse van de knelpunten, • de keuze tussen de mogelijke instrumenten om ecologisch doelstellingen te bereiken

binnen een aanvaardbare economische draagkracht.Deze 3 documenten zijn op eenvoudig verzoek bij OVAM te krijgen.

Het is voor de kunststofsector en de overheid een opportune uitdaging om het actiepro-gramma in uitvoering te brengen en de mechanische recyclage binnen een goed lopende en voldragen kringloopketen te brengen. Voorliggend dossier ‘kunststofrecyclage” van hettijdschrift ‘Mens’ is een bijzonder geschikte aanzet om een breed forum te overtuigen.

Peter Van Acker, OVAM2

Recyclage in actie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Case 1: De blauwe zak en zijn inhoud. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6Case 2: De reïncarnatie van de auto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Case 3: De ene zak is de andere niet! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Case 4: Een tweede leven voor ‘moeilijke’ PVC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Case 5: Bouwafval dat geen afval is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Case 6: Geef gemengde en vervuilde plastic toch een kans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Plasticafval wordt brandstof! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13De meest gestelde vragen over mechanische recyclage op een rijtje . . . . . . . . . . . . . 14Zinvolle ontwikkelingen in de toekomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Welke vorm van afvalverwerking is de beste? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Ecobalansen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Een duurzame grens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

© Alle rechten voorbehouden MENS 2001

Coördinatie:Prof. Dr R. CaubergsRUCA, Groenenborgerlaan, 171 - 2020 AntwerpenTel.: 03/218.04.21 - Fax: 03/218.04.17e-mail: mens@ua.ac.be

www.2mens.com

Onder de auspiciën van:- Vlaamse Vereniging voor Biologie (V.V.B.)- Belgisch Werk tegen Kanker en Vlaamse Kankerliga- Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging

(K.V.C.V.)- Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereniging (KVIV)- Vereniging Leraars Wetenschappen (VeLeWe)- Vereniging voor het Onderwijs in de Biologie (V.O.B.)- Vereniging Leraars Aardrijkskunde (V.L.A.)- Vlaamse Ingenieurskamer (V.I.K.)- Water - Energie - Leefmilieu (WEL)- Centrum voor Milieusanering, U. Gent- Verbond der Vlaamse Academici (V.V.A.)- Nederlands Instituut voor Biologen (NIBI)- Natuur & Wetenschap- Provinciaal Instituut voor Milieu-Educatie (PIME)- Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van

Antwerpen (KMDA)- Zoo Antwerpen en dierenpark Planckendael- Koninklijk Belgisch Instituut voor

Natuurwetenschappen (KBIN)- Koninklijk Instituut voor het duurzaam beheer

van de Natuurlijke rijkdommen en de bevordering van de schone Technologie (K.I.N.T.)

Kernredactie:A. Van der AuweraertR. CaubergsA. De Ron

Werkten mee aan dit dossier:Prof. Dr Dirk Franco, LUCProf. Dr Filip DuPrez, RUGBernard De Caevel, RDC BrusselPeter Van Acker, OVAMJos Vanstraelen, PlarebelAnn Vossen, PlarebelEddy Debruyn, FardisBernard Vandenhende, SolvayGeert Scheys, Fedichem

Met dank voor illustraties:Dow Belgium, Plarebel, Solvin, Verpola, Fardis, Recticel, Ekol, Styfabel en het Wetenschappelijk enTechnisch Centrum voor het Bouwbedrijf.

Abonnementen en info:Corry De BuysscherTe Boelaarlei 21, 2140 AntwerpenTel./Fax: 03/312.56.56 - corry.db@belgacom.netBelgië: 700 BEF op 777-5921345-56Educatief abonnement: 350 BEF (mits vermelding instellingsnummer)Losse nummers: 100 BEF (bij nabestellingen voor educatieve doeleinden)`

Promotie en externe relaties Inge Van HerckMeensesteenweg 295, B-8800 RoeselareMobile: 0475 97 35 27Fax: 051 22 65 21ingevanherck@hotmail.com

Topic and fund raising:Dr Sonja De NollinTe Boelaarlei 23, 2140 AntwerpenTel.: 03/322.74.69 - Fax 03/321.02.77e-mail: denollin@uia.ua.ac.be

Verantwoordelijke uitgever: Prof. Dr R. Valcke Limburgs Universitair CentrumDept. SBG - Universitaire Campus, 3590 DiepenbeekTel.: 011/26.83.81 - Fax 011/26.83.01roland.valcke@luc.ac.be

I n h o u d

Vo o r w o o r d

MEN

S 40

3

MEN

S 40

Drankflessen en allerlei flacons van shampoo en wasproduc-ten belanden in de blauwe PMD-zak die we vervolgens netjesop de stoep zetten. De rest van het huishoudelijke plasticafvalzoals yoghurtpotjes, botervlootjes en plasticfolies verdwijntmet het restafval. Het bouwafval gaat naar het containerpark.En de oude auto? Die neemt de garagist wel over… En klaar is kees. U bent er van af!

Ooit afgevraagd wat er met het plasticafval verder gebeurt? Hoe een PET-fles, een raamkozijn, een verpakking van kunstof-schuim, een buis en een benzinetank een tweede leven krijgt,door hergebruik, recyclage of energierecuperatie. Afval dat geen afval blijft: dat is de kern van dit dossier. Wat gebeurt er vandaag reeds, wat kan er nog en waar ligtde grens van het haalbare?

Afval Afval dat geen afval blijftdat geen afval blijftEen tweede leven voor kunststoffen

Polystyreen, acrylaatpolymeren, polyvinylchloride, polyethyleen, polyurethaan, polytetrafluoretheen, polyesters, siliconen, epoxyharsen, polycarbonaten, polypropyleen, polyethyleenteraftalaat…en ga zo maar door.

Tegenwoordig bestaan er meer dan 700 soorten kunststoffen met namen diealleen nog door scheikundigen uit tespreken zijn. Meestal krijgen deze stoffenin het alledaagse taalgebruik de naam‘plastic’. Ze hebben sterk uiteenlopendeeigenschappen: sommige zijn bestandtegen hoge druk of extreme temperatu-ren en andere vormen een barrière tegenlicht, zuurstof, vocht of geur. Dezelfdebasiskunststoffen kunnen ook heel verschillende eigenschappen krijgendoor toevoeging van additieven. Zo zijner kunststofmaterialen die heel sterk,elastisch of hittebestendig zijn. Anderezijn juist zacht, schuimachtig, doorzichtigof geschikt om vezels van te maken.

Deze nieuwe stoffen kennen zeer vele enzeer uiteenlopende toepassingen. Heelwat traditionele materialen zoals hout,metalen, aardewerk, glas en natuurvezelszijn ondertussen vervangen door kunst-stoffen. Daarnaast zijn er ook een helereeks nieuwe functies die alleen doorplastics vervuld kunnen worden, somsheel alledaags, maar soms ook echt ‘hi-tech’. Verpakkingen hebben veruithet grootste aandeel. Andere toepassin-

gen van kunststof zijn onder meer te vin-den in kleding, auto’s, fietsen, huishoudelijke apparaten, gebouwen,vloerbekleding, speelgoed, GSM’s, computers en in medische hulpmidde-len: letterlijk van boterhamzakjes totzeilschepen…

Fabricage en het gebruik van plastics leiden natuurlijk tot een hoop afval endat is een probleem. Allereerst neemt dewereldwijde afvalberg nog steeds inomvang toe. En als we streven naarduurzame ontwikkeling, hebben we deplicht om zo te handelen dat we geenbeperkingen opleggen voor de economi-sche, sociale en milieuopties van detoekomende generaties. Duurzaam betekent onder andere een verstandiggebruik van grondstoffen en energie. De meeste plastics worden gemaakt vanaardolie, een beperkte en kostbaregrondstof. Het afvalbeheer van kunststof-fen omvat daarom hoe langer hoe meerook recyclage of hergebruik, uiteraardvoor zover het ecologisch en economischzinvol is.

In dit dossier proberen we een inzicht te geven in de problematiek van dekunststofrecycling en de te verwachtenontwikkelingen op dit gebied. We vertrekken telkens van concrete voor-beelden: een PET-fles, een raamkozijn,een verpakking van kunstofschuim, eenbuis, een benzinetank, … Vervolgensbekijken we hoe dit soort 'afval' meerdere

levens kan krijgen, door hergebruik, recyclage of energierecuperatie. Met steeds aandacht voor de technischeaspecten, voor wat er vandaag reedsgebeurt en wat er in de toekomst nog teverwachten valt.

“zo weinig mogelijk, zo veel als noodzakelijk”

Een duurzaam afvalbeheer denkt in deeerste plaats aan afval voorkomen. Dit kan door het gebruik van duurzamematerialen, hergebruik of door het ver-minderen van de hoeveelheid gebruiktematerialen.

Enkele recente voorbeeldjes van materiaalreductie zijn :

• Yoghurtpotjes van 500 g zijn door herdesign en nieuwe materialen gezaktvan 37,3 g naar 19,5 gram.

• Spuitflessen zijn sinds 1988 12% ingewicht afgenomen en de schroefdop33 %.

• Wikkels rond snoepjes werden kortergemaakt. Deze vermindering leverde6,25 % minder materiaalverbruik op.

• Kuisproducten worden in dunnere flessen verpakt en leveren naargelanghet volume een aanzienlijke reductie: 3 liter flessen levert 31 % reductie op,2 liter flessen 22 % reductie en 750 mlflessen 11 % reductie.

Recyclage in actie

In de meeste gevallen is afval voorko-men de beste oplossing. Het probleemwordt dan bij de bron aangepakt.

Preventie kan niet vermijden dat er altijdkunststofafval zal zijn. Maar wat doenwe er dan wel mee? Het is vaak te waardevol om op de vuilnisbelt te belanden.

De meest eenvoudige manier is hetkunststofafval te vermalen en/of te smelten en te verwerken tot nieuwe toepassingen. Dit proces krijgt de naammechanische recyclage of materiaal-recyclage.

De volgende zes case studies in dit dossier geven voorbeelden van mecha-nische recyclage van verpakkingen,bouwafval en auto-onderdelen.

4

MEN

S 40

Kunststofafval

Hergebruik Verbranden Storten

De herwerking van kunststofafval voor het oorspronkelijke

gebruik of andere doeleinden

Kunststoffen worden vervaardigd op basis van olie. Daardoor evenaart of

overstijgt hun calorische waarde die vansteenkool. Deze energiewaarde kan

worden gerecupereerd door verbranding

De herwerking vankunststofafval tot

kunststofproductenlangs fysieke weg

De herwerking vankunststofafval tot

basischemicaliën of kunststofmonomeren langs chemische weg

Kunststoffen zijn dankzij hun hoge energiegehalte

een voortreffelijk alternatief voor fossiele brandstoffen in energie-intensieve pro-cessen, zoals bijvoorbeeld

de cementproductie

De verbranding van kunststofafval samen met

andere materialen in huisvuil kan warmte en/of

stroom opleveren

Energie recuperatie

Alternatievebrandstof Vast huisvuil

Recyclage

Mechanische recyclage

Chemischerecyclage

Valorisatie

Kunststoffen 4%Overige 5%

Transport en petrochemischeproducten 45%

Totaal aardolieverbruikvoor verwarmingelektriciteit enenergie 42%

4% van de totale wereldproductie van aardoliewordt verwerkt tot kunststoffen. Aardolie is eenniet-hernieuwbare grondstof en recyclage vankunststoffen helpt besparen op deze grondstof.De recyclage bespaart ook energie in vergelijking met de productie van primairekunststof. En mooi meegenomen: de kostenvoor het storten of verbranden worden op die manier vermeden.

Waarom recycleren?

Recyclage en hergebruik besparen heel wat primaire energie nl. aardolie, de belang-rijkste grondstof voor de meeste kunststoffen.

Het kringloopprincipe waarbij materiaal steeds opnieuw gebruikt wordt, is geen nieuweuitvinding. De natuur doet dit al miljardenjaren, en met succes

De verschillende mogelijkheden voor het afvalbeheer van kunststoffen.

5

MEN

S 40

Kunststof / primaire toepassingen

HDPE: HogedichtheidpolyethyleenStijve dikwandige toepassingen zoals flessen, flacons, emmers, doppen, speelgoed, huishoudelijke artikelen, brandstoftanks,afvoerpijpen, folie voor huisvuilzakken, kratten

Berg folieafval? LDPE: LagedichtheidpolyethyleenVerpakkingsfolie, land- en tuinbouwfolie,rekfolie, speelgoed, coatings, irrigatiepijpen, groenten-en fruitzakken, vuilniszakken, draagtassen

PP: PolypropyleenYoghurtbekers, margarinedoosjes, kratten, magnetronschalen, medische verpakkingen, onderdelen voor de autos, tapijten en vezels,onderdelen van elektrische apparaten, tuinmeubelen, doppen van flessen/flacons

PS: PolystyreenEenmalige verpakking voor vleeswaren, ijs, groenten, elektrische apparaten, thermische isolatie, koffiebekers, kopjes en borden, video-en muziekcassettes, modeltreintjes

EPS: geëxpandeerd polystyreenBufferverpakkingen’ voor huishoudelijke apparaten, elektronica en instrumenten, eierverpakkingen, fastfoodverpakkingen

PVC: PolyvinylchlorideRaamkozijnen, bouwprofielen, afvoerbuizen, vloeren, behang, dakgoten, kabelisolatie, credit cards, medische producten incl. zakken voor bloedplasma, blisterverpakkin-gen, flessen, coatings

PET: PolyethyleentereftalaatFlessen voor koolzuurhoudende dranken, verpakkingen voor de voedingsmiddelen-industrie, kledij

PUR : polyurethaanComfortschuim in kussens en matrassen, kop- en armsteunen, sponsen, isolatieschuim

Secundaire toepassing namechanische recyclage

zakken voor industrieel gebruik, afvalcontainers, flessen voor schoonmaak-middelen, deksels, vaten, pallets, emmers,platen, kratten, verpakkingen en hout-vervangende producten

Huisvuilzakken, draagtassen, landbouwfolie, bouwfolie, pallets, buizen

Kratten, pallets, verpakkingen voor technische vloeistoffen zoals verfblikken, auto-onderdelen, verborgen chassis onderdelen voor elektrisch materiaal, autoaccu’s, gereedschapskisten, tuinmeubelen, textielweefsels, bloembakken

kleerhangers, gebruiksartikelen, film, verpakking, isolatie, profielen, meubelen, elektrisch en elektronisch materiaal

Inzetstukken voor CD’s, behuizing wegwerpfototoestellen, sierbloempotten, kleerhangers, isolatieplaten, transport-verpakkingen, licht isolerende snelbouw-stenen (poroton), substraat voor planten

Pijpfittingen, gevelpanelen, buizen, vormdelen voor opslagsystemen, vloertegels,hekwerk, rails, containers, schoeisel, tuinmeubelen

Donsvulling voor jassen, kussens en slaapzakken, koord, tapijten, flessen, films,verpakkingsbanden

Onderlaag van tapijten, judomatten, akoestische isolatie, onderdelen van auto’s, ligmatten voor vee, isolerende mortel

6

In heel wat gemeenten in België is er eengescheiden ophaling van plastic flessenen flacons, metalen verpakkingen endrankkartons. Deze PMD-fractie moetverzameld worden in de blauwe PMD-zak.

Van het kunststofafval mogen enkel plastieken flessen en flacons in de zak.Andere plastiekverpakkingen behorenniet tot het PMD-afval omdat de verwerking ervan (nog) niet haalbaar of zinvol is.

In het sorteercentrum worden de verschillende kunststoffen met de handgesorteerd. Om de verschillende plasticsoorten van elkaar te kunnenonderscheiden, krijgen de mensen een speciale training.

Een volledig automatisch sorteercentrumis er nog niet in België. Zo’n systeemwerkt met infraroodsensoren die tegelij-kertijd acht verschillende fractieskunststofafval kunnen identificeren ensorteren. Nadien is er nog steeds eenmanuele nasortering nodig.

De opslag van elk type kunststofafvalgebeurt in afzonderlijke bunkers.

De samengeperste balen wordengetransporteerd naar de verwerkers vanhet afval. Voor elk type afval zijn er duidelijk omschreven specificaties vanwat er in mag zitten.

Bij de HDPE-recycleur:

Huishoudelijk HDPE-afval bestaat uit dikwandige flacons, bijvoorbeeld vanhuishoudproducten, shampoo en cosmetica.Een groot deel van het HDPE-afval gaatnaar recycleurs in het buitenland onderandere Engeland, Duitsland, Frankrijk.

Het afval komt terecht in een shredderdie het materiaal versnippert. De HDPE-snippers worden vervolgensgewassen en gedroogd.

MEN

S 40

Case 1: de blauwe zak en zijn inhoud

7

De kunststof-snippers worden gesmol-ten en door een schroef, de ‘extruder’,naar het einde van een cilinder geperst.De spuitmond geeft de plastische kunst-stof de gewenste vorm, die versnedenwordt tot korrels.

Deze korrels kunnen verschillend vankleur zijn naar gelang welk uitgangs-

materiaal gebruikt werd. Het recyclaat wordt grondstof voornieuwe HDPE producten zoals flacons voor shampoo en badschuim,afvalbakken, kinderstoelen, opberg-bak-ken, mortelkuipen,….

Voor gerecycleerde HDPE is er een grote afzetmarkt. In sommige flacons zit al 25% gerecycleerd materiaal.Meestal werkt men dan in 3 lagen waarbij de middelste laag gemaakt isvan gerecycleerd materiaal.

Minder zuivere korrels worden gebruiktvoor de productie van kratten, buizen,pallets. Sinds kort zijn er pallets bestaan-de uit 100% gerecycleerd materiaal.Voordelen ten opzicht van houten pallets: ze zijn lichter en gaan langermee.

De bekende grijze huisvuilzak bestaat uit 80 tot 100% gerecycleerde polyethyleen.

Bij de PET-recycleur:

Er zijn geen recycleurs voor PET flessenin België. Alle PET-afval verdwijnt naarhet buitenland, onder andere naarNederland.

Huishoudelijke PET-afval bestaat vooraluit flessen van mineraalwater en frisdranken.

De ingezamelde flessen worden in eencentrum gesorteerd en tot balengeperst. De sortering gebeurt op basis van dekleur: lichtblauwe PET, groene PET enheldere PET.

MEN

S 40

8

De PET-vlokken ontstaan na het vermalen van de afval en het verwijderenvan alles wat geen PET is door een was- en scheidingsinstallatie.

1000 ton opgehaald materiaal geeftgeen 1000 ton PET-vlokken. Er is uiteraard steeds een verlies van stopjes,etiketten en achterblijvende vloeistoffen.

Voor sommige toepassingen is het nodigdat de PET-vlokken door een extrudergaan en een nacondensatie krijgen. Hierdoor ontstaan de PET-korrels.

De afzetmarkt voor PET-vlokken is groot.De grootste toepassing is de polyester-vezel, gebruikt in de textielindustrie alsvulsel voor winterjassen, kussens enslaapzakken. Elke donsdeken, kussen ofjas kan dus gerecycleerde PET bevatten.

Naargelang de verwerkingstechniekenworden gerecycleerde PET-vlokken ookgebruikt voor ‘fleece’ kledij zoals mutsen, handschoenen en truien of voor tapijten en kleding bestaande uit100% gerecycleerde PET.

Andere mogelijke toepassingen zijn folie, potjes en flessen,…In flessen kanvoorlopig maximaal 25% gerecycleerdmateriaal gebruikt worden, om eengrauwe kleur te voorkomen. In de toekomst zal men tot 33%, 50% en zelfs100% kunnen gaan.

In Europa is de toepassing van recyclaatvoor de productie van voedselverpakkin-gen verboden, tenzij onder striktevoorwaarden en met goedkeuring vanhet Ministerie van Volksgezondheid. Eenuitzondering hierop vormt de internerecyclage. Bij het productieproces is ernamelijk altijd ook afval zoals snijrestjes.Dit zuiver industrieel afval mag weldirect intern in het productieprocesopnieuw gebruikt worden.

Een andere oplossing is het werken inmeerdere lagen waarbij bijvoorbeeld debuitenste laag of de middenlaag vanrecyclaat is, voor de productie vandrankflesjes bijvoorbeeld. Maar ook hier blijven zeer strenge eisen geldenwat betreft de zuiverheid van het gerecycleerde PET. De juiste samenstelling van het recyclaatis immers moeilijk te achterhalen. Denk hierbij aan de vermenging van verschillende soorten kunststoffen, aande toevoegingen van kleurstoffen en stabilisatoren, of de vervuiling die geabsorbeerd werd door de kunststof.

Nieuwe toepassingen zijn het gebruikvan PET voor verpakkingen van bier,melk, cosmetica en zepen. Dit kan in detoekomst problemen geven voor derecyclage. De huidige recyclage is er opgericht om te scheiden in drie fracties:blauwe, groene en heldere PET. Vooringekleurde PET of vervuilde PET is er(nog) geen fractie voorzien.

MEN

S 40

Een groot probleem is de vervuiling.

Samen met de plastiekflessen en flaconsbelanden er ongewild nog andere plas-tiek verpakkingen zoals yoghurtpotjes,botervlootjes, plastieken zakken, enz. in de zak, maar ook glas, motorolie, siliconen, pampers, …en soms ook spuiten. Flacons werden immers gebruiktdoor diabetici en drugsgebruikers omhun spuiten in te bewaren. Het sorterenmoet echter zeer zorgvuldig gebeuren,anders verliest de plasticsoort haar eigenschappen. Om een verkeerdeinhoud te kunnen opsporen is een PMD-zak doorschijnend. Ophalers krijgen onder meer instructies om niet-conforme zakken te weigeren.

Een groot deel van de auto, nl.12 tot15% bestaat uit kunststof. Theoretisch isalle plastic te recycleren, maar bij auto’sworden zeer veel verschillende kunststof-materialen gebruikt. Daarenboven zijnde stukken vaak zeer klein wat dedemontagetijd en -kost verhoogt. Vele delen zijn zo klein en licht dat ont-manteling voor mechanische recyclage

economisch niet haalbaar is. Nemen we het voorbeeld van de benzine-tank die hoofdzakelijk bestaat uitpolyethyleen, maar dan wel zeer sterkvervuild met resten van benzine die ontploffingsgevaar geven en de fluorlaagom de tank ondoorlaatbaar te maken.Ook de materialen die op de tank vastzit-ten geven problemen voor de recyclage!

Zeer recent is er een procédé ontwikkeldvoor een zinvolle en veilige recyclagevan brandstoftanks. Het polyethyleen en de andere materialen wordengescheiden op basis van verschillen inelektrostatische lading. Het procédéwerkt tevens met een solvent om eenzuiverder polyethyleen te verkrijgen. Hettoevoegen van extra ‘herstel’ additievenis nodig omdat na een levensduur van10 jaar alle stabilisatoren verbruikt zijnen de lange koolstofketens beschadigdzijn. Een opmerkelijk resultaat, en zekerook onverwacht, is dat het PE- recyclaateen kwaliteit oplevert die dat van hetoorspronkelijke materiaal evenaart.

Op dit moment test men een productie-methode waarbij tanks worden gemaakt

uit materiaal dat maximaal 30 % recyclaat bevat. Hoe de brandstoftanks moeten ingezameld worden is nog niethelemaal duidelijk.

Het probleem van het demonteren vande tank is ook nog niet opgelost. De demontage duurt gemakkelijk eenkwartier en is dus economisch, in landenmet een hoge loonkost, verre van rendabel. Maar hier zijn er hoopvolleontwikkelingen en afspraken om van bijhet ontwerp van de auto rekening tehouden met de demontagetijd.

Een ander voorbeeld van hergebruik van automaterialen vinden we bij hetpolyurethaanschuim van de zetels.Gemiddeld levert een wagen 8 kgschuim. Na versnijden en menging met lijm, kennen de PUR-vlokken toepassingen in onderliggendebeschermlagen voor bijvoorbeeld parket of andere vloerbekleding, geluids-isolerende en vibratiedempendematerialen in auto’s, schokwerend materiaal voor transport van glas, hygiënische matrassen in koeienstallen,judomatten, enzovoort.De afzetmogelijkheden van het gerecy-cleerde polyurethaanschuim zijn nietoneindig, maar de toepassingen zijnbeter dan storten.

9

MEN

S 40

Design voor recyclage

Ecodesign is van bij het begin in de ontwerpfase rekening houden met derecyclage mogelijkheden. Dat kan doorhet respecteren van de richtlijnen voorhet sloopvriendelijke ontwerpen of doorhet combineren van materialen die achteraf gemakkelijk te scheiden zijn.Een andere mogelijkheid is dat er bij het ontwerp van het product reeds gerecycleerde grondstoffen wordengebruikt, zoals in het voorbeeld van debenzinetanks.

Case 2: de reïncarnatie van de auto

Enkele auto-onderdelenveelgebruikte

materialen

PE brandstoftank, schokdemper, luchtkoker en waterreservoir

PP Bumper, batterijkast, koelsysteem, spatbord

PUR Vulling van zetels en hoofd- en armsteunen

10

MEN

S 40

Het gebruik van de vuilniszak kwam erna problemen met de ophaling vanhuisvuil aan de kust. Door het steedsgroeiende aantal toeristen in de zomervolstond het vroegere systeem met vuilnisbakken niet meer. Men kon moei-lijk elke toerist tijdens de zomermaandenzijn eigen vuilnisbak geven!

Ondertussen is er niet enkel de welbe-kende grijze vuilzak, maar hebben weook de lichtblauwe PMD-zak voor plasticflessen, metaal en drankkartons,de compostzak voor de ophaling vancompost en zelfs hondenpoepzakjes.Het maken van deze zakken gebeurt niet willekeurig. Er is een lastenboekopgesteld waarbij precies vermeld staatuit welk materiaal de zak moet bestaan,hoeveel hij maximaal mag wegen, aanwelke kwaliteiten hij moet voldoen enhoeveel recyclaat erin verwerkt moetworden.

De kwaliteit van de polyethyleen-korrelbepaalt in sterke mate het percentagegerecycleerd materiaal in de huisvuil-zakken. En deze kwaliteit is op zijn beurtafhankelijk van de bron van het afval.Industrieel afval, bijvoorbeeld snijafvalvan de productie van de zakken, is vanhoogwaardige kwaliteit en is dus zeergeschikt. Vele bedrijven voorzien in eeneigen systeem voor interne recyclage

waardoor dit soort afval niet gemakkelijkbeschikbaar is. Een andere fractie isafkomstig van bulkverpakkingen zoalskrimpfolie rond blikjes en melkflesjes.Deze fractie is ook weinig vervuild engoed bruikbaar. De derde fractie komtvan het huishoudelijk afval zoals van dePMD-zak zelf die uiteraard erg vervuildis. Het recyclaat is hierdoor van minderekwaliteit. Dit recyclaat is ook steeds eenbonte mengeling van kleuren. De grijzehuisvuilzak, vervaardigt uit 80% tot100% recyclaat, heeft hieraan zijn kleurte danken.

De lichtblauwe PMD-zak bevat niet altijd gerecycleerd materiaal. Deze zak is vervaardigd uit lage dichtheid poly-ethyleen, of uit polyethyleen van hogedichtheid. Het verschil voor een leek: de hoge dichtheid zakken zijn de dunsteen knisperen zoals papier. In theorie zouelke zak minstens 50% gerecycleerdmateriaal moeten bevatten, maar dit istechnisch niet haalbaar. In de dikkerezakken kan men een deel van het gerecycleerd materiaal afkomstig vanhuishoudelijk kunststofafval verwerken,

maar in de dunne zakken is dit moeilij-ker doordat elke vervuiling storendwerkt. Dit voorbeeld toont aan dat ereen conflict kan zijn tussen preventie endus minder materiaal gebruiken enanderzijds de wens om zoveel mogelijkte recycleren.

De compostzak is niet van plastic!

Groenten-, fruit- en tuinafval gaat lieverniet in de huisvuilzak maar in de groenecontainer of de speciaal daarvoor ontworpen GFT-zak. Oppervlakkig lijktdeze zak van plastic, maar niets is minder waar. Laat het GFT-afval maareens enkele weken staan en het zal duidelijk zijn dat dit geen plasticzak is.De GFT-zak bestaat namelijk uit moleculen van natuurlijke oorsprong,bijvoorbeeld zetmeel dat afkomstig isvan aardappelen of maïs. Daardoor zijnze volledig biologisch afbreekbaar. De grondstof is wel vijf keer duurder dan plastic. In Engeland zijn er recentvolledig bioafbreekbare schaaltjes op de markt die dus even goed mee in decompostzak kunnen.Voor de nabije toekomst zijn er nog diverse andere toepassingen gepland zoals de composteerbare bioluiers en de ‘bodybags’ of de lijkzakken.

Vuilniszakken-mafia

Door de prijs van de grijze huisvuil-zakken kunstmatig hoog te houden,stimuleert de Overheid de burgersom te sorteren. Voor 20 afvalzakkenbetaalt men gemiddeld 400 BEF, dus 20 BEF per zak. De eigenlijke kostprijsis 2,5 BEF. per zak. Het producerenvan huisvuilzakken en deze op dezwarte markt aan 250 BEF verkopenvoor 20 zakken, levert veel geld op.Het duurde dan ook niet lang of deeerste namaakzakken verschenen.Een oplossing is het aanbrengen vaneen soort merkteken.

Case 3: de ene zak is de andere niet!

Tot voor kort waren materialen met eencombinatie van verschillende materialeneen probleem voor de mechanischerecyclage. Een duidelijk voorbeeld biedt het veel gebruikte soepel PVC, toegepast in autosturen, dashboarden,vloerbekledingen, medicijnverpakkingen,bekleding van zwembaden, afdekzeilen,constructiematerialen, elektrische kabelsen snoeren. Zelden of nooit wordt soepel PVC zuiver gebruikt. Bij zeildoeken is er polyestervezel aanwezig, elektrische kabels bevattenkoper, lood en rubber, vloerbekledingbevat naast het PVC ook glasvezel enblisterverpakkingen zijn samengestelduit een laagje PVC, een polyethyleenlaagen aluminium. Maar wat gebeurt erdaarna met deze materialen?

Recent is er een nieuw procédé op demarkt gebracht voor het recycleren vansamengestelde materialen die PVCbevatten. Het nieuwe procédé, toepasse-lijk VinyloopTM genoemd, levert een

gerecycleerd PVC op van zeer hoge kwaliteit, naast de andere materialen diein de voorwerpen verwerkt waren zoalspolyestervezels, koper, glasvezels en aluminium. Het verkregen PVC is weerbruikbaar voor de fabricage van soortgelijke producten: kabelisolatie,tuinslangen, auto-interieurs, vloerbekle-ding, enzovoort.

In Italië is een fabriek in opstartfase dieop industriële schaal kabelafval en blisterverpakkingen gaat recycleren. Een tweede realisatie is een fabriek inFrankrijk die zeildoeken gaat verwerken.Deze worden hoe langer hoe meer ookgebruikt in de reclame-wereld om bijvoorbeeld reclame aan te brengen op grote gebouwen. Eens de reclame-campagne voorbij, blijft er natuurlijk eenhoop plastic achter. De nieuwe fabriekkan deze zeildoeken opnieuw tot secundaire grondstof verwerken.

Voor dit nieuwe procédé zijn zuivereafvalstromen nodig van blisterverpak-king, vloerbekleding, kabels enzeildoeken. Een samenwerking tussen de overheid, de industrie en de burgerszal noodzakelijk zijn.

11

MEN

S 40

Case 4: een tweede leven voor ‘moeilijke’ PVC

VinyloopTM is een procédé waarbij een chemisch solvent het PVC volledig oplost. Een centrifuge en aangepaste filtersscheiden de PVC vervolgens van de restfractie. De PVC-oplossing die overblijft bevat nog additieven en stabilisatorenvan het oorspronkelijke product. Om een zelfde PVC-kwaliteit te krijgen voegt men in dit stadium extra additieven toe.Door het gebruik van stoom verdampt het solvent en is het opnieuw bruikbaar voor een volgend procédé. De PVCdroogt en het resultaat is 100% zuivere PVC-korrels.

Niemand had er ooit over nagedacht iets onbestaande in te pakken. En wat beter gekozendan de prestigieuze en niet meer bestaandekathedraal Saint Lambert in Luik, die de grootstewas in Europa vóór haar afbraak tijdens de Luikse revolutie in 1793. Recent werd de kathedraal nagebouwd met stellingen en inge-pakt met PVC-folie.Bron: uit het werk "Le chœur de Liège au chœurde Liège", van Louis Maraite en Charles Mahaux,met de toelating van Meneer Pire.

recyclage materiaal

ontbinding

vermalen

scheiding vande materialen

materialen ofandere kunststoffenklaar voor recyclage

centrifugatie

regeneratiesolvent

PVC + solvent

additieven

eliminatie solvent

neerslag

droger

centrifugatie

lucht

PVC recyclant

12

MEN

S 40

Case 5: bouwafval dat geenafval isDe verwerking van bouw- en sloopafvaldoor storten of verbranden is ecologischongewenst en wordt bovendien steedsduurder. De nuttige aanwending ervan is dus niet enkel ecologisch, maar ookeconomisch van belang.

De kunststofindustrie startte onlangs met enkele initiatieven. Een eerste initiatief komt van de Belgische fabrikanten van kunststofbuizen die zichverenigd hebben in de vzw KURIO omvia terugnamepunten verspreid over het ganse land kunststofbuizen terug te nemen. Vervolgens gaat het ingezamelde afval naar recyclagecentra.

Voor raamprofielen, rolluiken en planchetten heeft de kunststofindustrieeen oplossing gevonden in de samenwerking met een gespecialiseerdrecyclagebedrijf, de firma RULO. Containerparken en sorteerinstallatiesvan afvalverwerkers kunnen hun afvalvan harde bouwplastic gratis bezorgen.Op die manier besparen zij de kostprijsvoor het storten of verbranden.

Mechanisch gerecycleerd PVC kangemakkelijk hergebruikt worden als tussenlaag in nieuwe ramen, in rioolbuizen en in beklede vensterbanken.Maar ook in leukere toepassingen zoalsde foto’s laten zien: speelhuisjes voor kinderen, hygiënische varkensstallen,enz…

Nu komt er nog weinig PVC-afval vanbouwprofielen vrij omdat het productnog maar 40 jaar bestaat en de levens-duur oploopt tot 80 jaar. Over hetalgemeen komt er te weinig oud PVC opde markt. De vraag naar gerecycleerdmateriaal overstijgt ruim het aanbod.

Case 6: geef gemengde en vervuilde plastic tocheen kansBij mechanische recyclage is selectieveinzameling van zuivere of gemakkelijk tescheiden afval van groot belang.Bij industrieel kunststofafval is hetgescheiden ophalen meestal goed haalbaar. De afvalstromen zijn goed te controleren, zijn eenduidig van samenstelling en doorgaans vrij zuiver.

De secundaire grondstof op die maniergeproduceerd, is bijna net zo goed alshet oorspronkelijke materiaal, tenminsteals er geen verschillende soorten kunststoffen door elkaar wordengebruikt.

Maar niet alle afvalstromen kunnen hieraan beantwoorden, denk maar aanhet huishoudafval. Dit type afval is vaaksterk verontreinigd en bevat meestal verschillende kunststofsoorten. Daardoorzijn ook de kosten van de gescheideninzameling zeer hoog en is mechanischerecyclage zeer moeilijk. Veel plasticafvalbelandt daarom in de huisvuilzak. Vervolgens gaat dit naar de verbrandingsoven of naar het stort.

Maar de burger kan zijn ongesorteerdplasticafval ook kwijt in een aantal containerparken. De containerparkenhebben een contract met de firmaEKOL, die het gemengde en vervuildeafval wast, maalt en de verschillendefracties scheidt om ze vervolgens te verwerken tot grondstofkorrels waarvannieuwe producten worden gemaakt. Het recyclageproduct is wel van minderkwaliteit dan nieuwe plastic maar hetkan nog gebruikt worden als alternatiefvoor hout en beton in parkmeubels,tuinbanken, verkeerspaaltjes, geluids-bermen, kabelbeschermers, oesterpalen,afdekplaten voor ondergrondse kabels,rond-punt-afbakeningen, enzovoort.Maar niet voor alle vervuilde engemengde afval is er op die manier eenafzetmarkt.

13

Plasticafval wordt brandstof!

Kunststofafval is ook geschikt als brand-stof. Plasticafval heeft immers een hogecalorische waarde, equivalent aan kolenof olie. INDAVER heeft zo een installatieom kunststofafval op te werken totbrandstofkorrels, de EVA-installatiegenoemd naar de woorden Energie Valorisatie Afval. In combinatie met traditionele fossiele brandstoffen kan hetkunststofafval dienen als brandstof inenergiecentrales en hoogovens of als ver-vanger van kolen in energieopslorpendeprocessen zoals bij de cementfabricage.

Momenteel zijn er onderhandelingenmet de containerparken om verpakkings-afval van gemengde plastics te gebruiken.De voorwaarde is echter dat het kunst-stofafval weinig plastiek bouwmaterialenbevat omdat dit grotendeels uit PVCbestaat. Deze producten kunnen lood en cadmium bevatten gebruikt als stabilisatoren bij PVC. Daarnaast moet in bepaalde processen van energie-recuperatie het chloorgehalte beperktworden omwille van corrosiegevaar

Een andere mogelijkheid is het kunststof-afval samen te verbranden met hethuisvuil maar tegelijkertijd de energie te recuperen in de vorm van warmteen/of elektriciteit. In Zweden zijn er woonwijken die voorzien worden vanstadsverwarming door de verbrandingvan kunststofafval in verbrandingsovens.De energierecuperatie is ongeveer 85 %.De stadsverwarming is in België momenteel niet haalbaar wegens nietaangepaste infrastructuur.

Energierecuperatie kan uiteraard enkelop voorwaarde dat de kwaliteit van deverbranding en van de rookgaszuiveringvoldoende is. De laatste jaren is de technologie voor verbrandingsinstallatiesdusdanig verbeterd dat vlot de strengstenormen van Europa gehaald kunnenworden op gebied van dioxine-uitstoot.

Overigens is gebleken dat wat dioxine-uitstoot betreft het geen verschiluitmaakt of er al dan niet PVC aanwezigis in het huisvuil. Ook het Groenboek van de Europese Commissie bevestigtdat “bij de huidige chloorhoeveelhedenin stedelijk afval geen direct kwantitatiefverband lijkt te bestaan tussen het chloorgehalte en de vorming van dioxine”.

MEN

S 40

Plasticafval vervangt cokes

In Nederland loopt er sinds 1999 eenexperiment met huishoudelijk afval. Na mechanische scheiding van het kunststofafval uit het restafval, wordt het opgewerkt tot brandstofkorrels voorelektriciteitscentrales. Het bewerktekunststofafval fungeert dan als een volwaardige vervanger van steenkool,‘subcoal’ genoemd. Komt dit het milieuten goede, is natuurlijk de vraag. Uit de eerste resultaten blijkt dat subcoalinderdaad leidt tot besparing van energie en besparing op de grondstofsteenkool. Het gebruik van de subcoalleidt ook tot minder emissies van hetbroeikasgas CO2 en de emissies van deelektriciteitscentrales blijven binnen de normen. De eerste conclusie is danook dat subcoal voor alle partijen winst oplevert.

Wat is mechanische recyclage?

Dit is het hersmelten en omvormen vankunststofafval tot nieuwe producten. De gebruikte kunststof wordt eerstgesorteerd, gereinigd en gewassen envervolgens geëxtrudeerd tot korrels.Soms volstaat het om het materiaal niette extruderen maar alleen te versnippe-ren of te vermalen. De korrels dienen alssecundaire grondstof voor de productievan nieuwe kunststofproducten. Men spreekt in dit verband ook van materiaalrecyclage.

Mechanische recyclage is slechts economisch en ecologisch haalbaarwanneer er voldoende hoeveelhedenhomogeen, gescheiden en gesorteerdafval aanwezig is.

Wat is hoogwaardige recyclage?

Wanneer 1kg gerecycleerde plastic,ongeveer 1kg nieuwe plastic kan vervangen, dan spreekt men van hoogwaardige recyclage. Dit is metmechanische recyclage haalbaar metgemakkelijk herkenbare en zuivere afvalproducten. Dat wil dus zeggen datde stromen afval bestaan uit één typekunststof en gemakkelijk kunnen wordenopgehaald en gesorteerd.

Welke inzamelsystemen zijn er?

Verpakkingen, bouwmaterialen en auto’s zijn de belangrijkste toepassings-domeinen van kunststoffen. Het spreektdan ook voor zich dat hier de grootsteinspanningen voor gescheiden inzameling en recyclage zijn.

Voor verpakkingen hebben vele Europeselanden, waaronder ook België ‘het groene punt’ systeem ingevoerd. Belgische bedrijven die aan dit systeemmeewerken verhogen de prijs van hunproduct en staan deze productbijdragevervolgens af aan de organisatie FOSTPLUS, door de Overheid erkend, om deinzameling en de verwerking van huis-houdelijk verpakkingsafval te bekostigen.Zij mogen dan het groene punt aanbrengen op hun producten en gevenhierbij aan dat ze financieel bijdragenaan een systeem van selectieve ophalingen sortering. Een gelijkaardig systeem

bestaat ook voor industrieel afval enhiervoor is de organisatie Val-I-Pac verantwoordelijk.

Het ‘groene punt’ systeem zorgt tevensvoor een buffer zodat de kostprijs van de gerecycleerde grondstof kan concurreren met de primaire grondstof.Nederland heeft geen groene punt-systeem ingevoerd, maar een ConvenantVerpakkingen waarbij heel de keten verplicht meewerkt aan het recyclerenvan de verpakkingen.

Recent is er op initiatief van de PVC-industrie een systeem in het levengeroepen voor de terugnameplicht ende recyclage van harde bouwplasticzoals buizen en raamkozijnen. 14

MEN

S 40

olie kunststofkorrel

verwerking tot produkt

onzuiverhedenverwijderenfijnmalen en wassen

gebruikcollecteren

sorteren

Bedrijven die het groene punt-logo aanbrengen

op hun producten geven hierbij aan dat ze een financiële bijdrage betalen

aan FOST Plus, een erkend organisme voorde selectieve ophaling en sortering van

huishoudelijk verpakkingsafval. Het Groene Punt is echter geen ecologisch

symbool en betekent dus niet dat de verpakking uit gerecycleerd materiaal issamengesteld of automatisch selectief

wordt ingezameld of gerecycleerd.

verpakking 33 %

bouw 28 %

andere 14 %

huishoudartikelen 6%

meubel 6 %

auto 13 %

De meest gestelde vragen over mechanische recyclage op een rijtje

De twee belangrijkste toepassingsdomeinenvan kunststoffen zijn verpakkingen en bouw-materialen. Een andere belangrijke aandeel isde toelevering aan de automobielindustrie.

15

En diegene die zal instaan voor de terug-name, demontage en de valorisatie van‘end of life’ voertuigen is Febelauto.

Samen met de automobielindustrie heeftFechiplast, de vereniging van Belgische kunststofverwerkende bedrij-ven, hierover samenwerkingsakkoordenmet de drie gewesten ondertekend.

Waarom niet alle plastic ophalen?

Sommige verpakkingen, bijvoorbeeldyoghurtpotjes, worden geproduceerd uitverschillende kunststoffen of ze wordenin combinatie met papier gemaakt. Nogandere verpakkingen zijn opgebouwd uitverschillende lagen. En dit geeft bij recy-clage kwaliteitsverlies. Ze mengen niet zogoed als ze worden opgewarmd en demechanische en fysische eigenschappenvan het recyclaat wijzigt hierdoor, metals gevolg veel minder mogelijkhedenom het recyclaat te gebruiken. Het kannog wel gebruikt worden voor ‘simpelere’producten zoals hekpalen, tuinbanken engeluidswanden. Ook toevoegingen aande kunststof zoals kleurstoffen en stabilisatoren kunnen het hergebruik inhoogwaardige toepassingen bemoeilijken.België kiest daarom voor de selectieveophaling van de meest waardevolle stromen waardoor er opnieuw hoog-waardige producten kunnen gemaaktworden. De consequentie is sorteren! En hier schort er nog heel wat.

Geen Belgische recycleurs voorverpakkingsafval?

Fost Plus is verantwoordelijk voor deafzetmarkt van de selectief ingezameldeen gesorteerde plastieken flessen en flacons en werkt met openbare aanbeste-dingen. Dit vormt een groot probleemvoor de eventuele recycleurs in Belgiëomdat zij door dit systeem geen garantiekrijgen voor voldoende aanvoer vanmaterialen. Er gaat veel kunststofafvalnaar onze buurlanden, maar ook naarhet verre oosten.

Hoeveel plastiekafval is mechanisch te recycleren?

Een studie van het Nederlandse onder-zoeksinstituut TNO schat het maximalepercentage kunststofafval dat te recycleren is via mechanische weg op 15 tot 20%. Dit heeft in de eerste plaatste maken met het kwaliteitsverlies alsgevolg van gemengd en vervuild kunststofafval. Maar ook de praktischeproblemen van gescheiden ophaling envan sortering maken de kostprijs van het recyclaat hoger dan die van nieuwmateriaal. Een wetenschappelijke literatuurstudie, gevoerd in opdracht vanhet EEB komt tot de conclusie dat hetecologisch verantwoord is om verpak-kingskunststofafval tot 30 % mechanischte recycleren.

Is gerecycleerd kunststofafvalevenwaardig aan maagdelijkkunststof?

Licht, lucht, warmte en mechanischebelasting kunnen de kwaliteit van kunststof aantasten. Dit maakt dat hetrecyclaat voor bepaalde toepassingengeen volwaardige vervanger is van het‘maagdelijk’ kunststof. Vaak kan slechtseen beperkt percentage recyclaat aaneen product toegevoegd worden of kan het recyclaat alleen in minder hoogwaardige toepassingen gebruiktworden. Wanneer in de toekomst meergerecycleerd materiaal opnieuw in decyclus komt, zou de degradatie voor problemen kunnen zorgen.

MEN

S 40

Transport TransportFabricatieafgewerkteproducten

RecyclageInzameling entransport PMD(blauwe zak ofcontainerpark)

PMDsorteer-centrum

Aankoop door recyclagebedrijf in het sorteercentrum:

Nieuwe technologieën

Het uitgangspunt van een proefprojectin Nederland door het bedrijf Ekon ishet aantal bewerkingsstappen in derecyclageprocedure zo veel mogelijk tebeperken. Iedere stap kost immers energie en leidt veelal tot vervuiling vanlucht en water. In de nieuwe route laatEkon een aantal natte schoonmaak-stappen achterwege en gebruikt ze eennieuwe technologie. Met deze drogeprocedure lijkt het mogelijk om met eengeringere milieubelasting secundairegrondstof van goede kwaliteit te leveren. Bijkomende voordelen zijn datde kosten en hoeveelheid arbeid lageruitvallen. Met het nieuwe reinigingssys-teem kan ook gemengd kunststofafvalverwerkt worden. Niet alle materiaal kanechter worden verwerkt. De kwaliteitvan het aangeleverde kunststofafvalmoet aan bepaalde eisen voldoen. Interessante afvalstromen komen uitkantoren, winkels en de dienstverlenendesector.

PMD-verpakkingsafval wordt ingezameld en gesorteerd in het kader van FOST Plus en bevat eenmengeling van verschillende materialen. Deze mengeling moet naar een PMD-sorteercentrum worden gebracht, waar het lichte verpakkingsprofiel wordt gesorteerd in verschillende fracties. De recyclagebedrijven komen de gesorteerde materialen ophalen in het sorteercentrum, worden ereigenaar van, vervoeren ze naar hun recyclagevestiging en verwerken ze daar tot secundaire grondstoffen. Deze worden door de producenten of de verwerkers gebruikt om er eindproducten mee te maken.

Zinvolle ontwikkelingen inde toekomst

Mechanische recyclage en verbrandingmet energierecuperatie hebben beidehun beperkingen, vooral wanneer hetgaat over samengestelde en vervuildekunststoffen. Een alternatief is chemischerecyclage waardoor sommige materialentoch nog zinvol kunnen worden gerecy-cleerd, maar de techniek is wel erg duuren wordt in België nog niet toegepast.

Momenteel experimenteren tal vanbedrijven met verschillende technieken.We noemen er hier enkele:

• Pyrolyse is de thermische ontbindingin afwezigheid van zuurstof

• Vergassing is de thermische ontbinding van de kunststofafval inaanwezigheid van een partiële hoeveelheid zuurstof. Er ontstaat dankoolstofmonoxide en waterstof diekunnen gebruikt worden voor de productie van methanol en ammoniak.

• Hydrogenering is de behandeling vanhet kunststof met waterstofgas hetgeen leidt tot waardevolle olie dieverder chemisch kan worden omgezet.

• Chemolyse tenslotte is de chemischeontleding van de kunststoffen tot hunoorspronkelijke bouwstenen, demonomeren.

Het voordeel van al deze chemischeprocédés is dat de kwaliteit van hetgerecycleerde kunststof in principe nietafneemt naarmate het aantal recyclage-beurten toeneemt.

Geen enkel procédé staat hier echt oppunt, maar de laatste jaren zijn er tech-nisch gezien beloftevolle mogelijkheden.In Frankrijk is er een proeffabriek inopbouw, bekostigd door de PVC industrie, die het chloor recupereert uitde PVC-afval. De restafval bestaat uitverglaasde slakken die gestort kunnenworden of gebruikt in de wegenbouw.

In de verglaasde as zijn de metalennamelijk gebonden zodat ze niet in hetmilieu terecht kunnen komen. Een andergelijkaardig project is gestart in Dene-marken. Een proefproject in Duitsland‘kraakt’ de kunststof in twee stappen.Een eerste stap verwijdert het chloor bij300°C en een tweede stap zet degesmolten kunststof bij 400-450°C omin grondstoffen die opnieuw wordeningezet.

16

MEN

S 40

• malen• verwijdering van onzuiverheden

• wassen

Mechanische voorbereiding

• polymeerdegradatie• verwijdering van chloor

Thermochemischebehandeling

• hydrogenatie• pyrolyse

• vergassing• ...

Bestaandeconversieprocessen

Uitgangsstoffen voor de chemische industrie

residu

residu

residu

Gemengdkunststofafval

vaste stof

Ruwe olieKolen

vloeistof

Wat is chemische recyclage?

Kunststoffen bestaan uit lange ketens die een aaneenschakeling zijn van kleineremoleculen, de monomeren. Bij chemische recyclage worden deze lange ketensterug verkleind tot kleinere ketens zoals wassen en oliën of tot monomeren alsetheen en propeen. De grondstoffen zijn dan opnieuw te gebruiken in raffinaderijenals uitgangsproducten voor nieuwe kunststoffen of chemicaliën. Vandaar ook hetgebruik van de term grondstoffenrecyclage.

Welke vorm van afvalverwerkingis de beste?

Er zijn verschillende mogelijkheden voorhet beheer van het plasticafval:• hergebruik• mechanische recyclage of materiaal-

recyclage• chemische recyclage of grondstof-

recyclage• energetische recuperatie• verbranden• storten

Uit verschillende milieustudies komt volgende prioriteit naar voren, afhankelijkvan de toepassing:

• hergebruik voor stevige toepassingenals pallets, kratten, (PET-flessen)…,

• mechanische recyclage voor dunne toepassingen als HDPE-flessen, LDPE-films, PET-flessen ,…

• chemische recyclage en energetischerecuperatie voor mengsels van plasticsof zeer vervuilde plastics

• Verbranden zonder energierecuperatieen storten staan helemaal onderaan inhet lijstje.

Maar voor elk land zal de oplossinganders zijn. Een eerste vereiste voorrecyclage is bijvoorbeeld het sorteren. In België is er een uitgebreid netwerkvan containerparken en een deur aandeur ophaling, maar in Frankrijk is ditveel minder zodat het sorteren daarmoeilijker is.

Ook export van het kunststofafvalgebeurt. Recyclage is erg arbeidsinten-sief en in de derde wereldlanden zijn deloonkosten laag en voor deze landen betekent kunststofafval goedkopegrondstof. Hier stuiten we wel op eenethische dimensie. Niet iedereen vindthet een goede oplossing om “onzeafval” te verschepen naar de derdewereldlanden. Ook kan dit problemen geven met deveiligheid. Gerecycleerde kunststoffenkunnen terechtkomen in verpakkingenvan voedingsmiddelen. Dit is in Europaverboden, maar hoe controleren we deveiligheid van producten die van buitenEuropa komen? Men zou dus bij deexport minimum eisen moeten stellenvoor wat betreft de hygiënische kwaliteitmaar ook garanties eisen dat het afvaldaadwerkelijk gerecycleerd wordt.

En het milieu?

Een voordeel van recyclage is dat hetiets is waar iedereen kan aan mee doen.Maar hier dient de milieuwinst in hetoog gehouden te worden. Een eenvoudig voorbeeld: als iemand metde wagen naar het recyclagepark rijdt,dan bestaat de kans dat die auto meerenergie verbruikt aan benzine dan dat ereen besparing is door de recyclage. Ookde consument moet dus steeds bewust blijven van zijn gedrag en het zinvolleervan.

Andere voorbeelden zijn veel complexeren het is niet altijd direct duidelijk of derecyclage wel een winst oplevert voorhet milieu. Daarom worden van produc-ten levenscyclusanalysen of ecobalansengemaakt die het ganse leven van eenproduct volgen en nauwkeurig nagaanhoe het zit met het evenwicht tussenmilieuwinst en economische kosten.

Het opstellen en ontleden van ecobalan-sen is een snel evoluerende techniek. De methodologie wordt dikwijls voorge-steld als objectief en wetenschappelijkonderbouwd. Een ecobalans is echteraltijd een vereenvoudigd model van eencomplexe werkelijkheid en berust steeds

op een afweging tussen de behoeftenvan de mens en de impact op het leef-milieu. Het probleem dat zich hier steltis dat er van bij het begin ook keuzenmoeten gemaakt worden, die soms ergsubjectief kunnen zijn. Welke milieu-aspecten dienen aandachtte krijgen? Wat heeft de grootste impact: gassendie zure regen veroorzaken of de broeikasgassen? Wat is slechter voor het milieu: water-vervuiling of de aantasting van deozonlaag? Welke alternatieven worden vergeleken?Dergelijke keuzes kunnen het resultaat inde ene of de andere richting duwen.

De mate waarin een ecobalans alsbetrouwbaar wordt aanzien, zal dussterk afhangen van de mate van partici-patie en overleg tussen alle betrokkenpartijen. Dit neemt niet weg dat de eco-balans een waardevol instrument is omde discussie over de milieueffecten vanproducten of systemen op een weten-schappelijk controleerbare wijze tevoeren en niet op basis van slogans envooroordelen. En hoewel milieuoverwegingen van hetgrootste belang zijn, moet er ook reke-ning gehouden worden met de functieof het doel van het product, de ‘geschiktvoor gebruik’ overweging. Een wasma-chine dat minder afvalwater produceerten minder energie verbruikt, is vanuitmilieuoogpunt zeer positief maar als hettoestel de kledingsstukken niet properkrijgt, heeft de verkoop ervan geen zin.

17

MEN

S 40

Kunststofafval als koolstofbronvoor de staalindustrie

Een aparte toepassing van grondstof-hergebruik is het gebruik vankunststoffen als koolstofbron voor destaalindustrie. In Duitsland gebeurt ditop grote schaal. Er is daar een verplich-te terugname van alle plastic met alsgevolg een mengsel van zeer veelsoorten plastics die vaak sterk vervuildzijn. Dit laag kwalitatief afval kent nietvoldoende toepassingen. Koolstofrecu-peratie is dus hier een mooieoplossing. In België is deze vorm vanrecyclage wel onderzocht door bijvoorbeeld de staalfabriek Sidmarmaar niet toegepast wegens de hoge zuiveringskosten.

Overzicht afvalbeheer post-consumerafval in België, 1999x 1000 ton/jaar

Storten 280

Verbranden 43

Energierecuperatie 135

Mechanische recyclage

lokaal 17

export 50

import 11

Totaal 525

Case studie: ecobalans voor piepschuim als verpakking voor telefoontoestellen Het bekende ‘piepschuim’ of voor scheikundigen het ‘geëxpandeerdpolystyreen’ bestaat uit 98% lucht en2% vast materiaal. Net als bij anderekunststoffen wordt de grondstof gewonnen uit petroleum.

Piepschuim is ideaal voor het verpakkenvan breekbare goederen of eetwaren dieonderhevig zijn aan bederf. Het heefteen groot absorberend vermogen, islicht van gewicht, heeft een uitstekendisolerend vermogen, is zeer hygiënischen stabiel.

Gebruikt piepschuim is 100% valoriseer-baar via recyclage of via verbrandingmet warmterecuperatie. De laatste jarenis er hard gewerkt aan de ontwikkelingvan recyclagetechnieken en de organisatie van selectieve ophaling vanpiepschuim.Voor huishoudelijk afval is ergeen afzonderlijke ophaling. Met slechts300 gram per jaar en per inwoner, hetequivalent van 10 PET flessen of 1 glazen fles, is valoriseren op ditmoment geen prioriteit. Het afval komtdus terecht bij het restafval en gaat dan met het gewone huisvuil naar de verbrandingsovens of de stortplaats.Overigens kunnen particulieren met hetpiepschuim-afval ook reeds terecht inmeer dan 150 containerparken. Hetgrootste percentage dat voor recyclagein aanmerking komt, is echter afkomstigvan industriële en commerciële verpak-kingen. Een bedrijf staat zelf in voor hettransport naar de inzamelpunten.

Het Franse studiebureau Ecobilan heeftvoor piepschuim een analyse uitgevoerdvan de levenscyclus vanaf de productievan het geëxpandeerde polystyreen toten met het eind van de levensduur vaneen piepschuimverpakking.Men onderzocht daarbij vijf indicatoren:• uitputting van niet-hernieuwbare

energiebronnen: hoeveel fossielebrandstoffen en mineralen worden ergebruikt?

• toename van het broeikaseffect nl.wat is de bijdrage aan de klimatologi-sche opwarming van de aarde?

• verzuring van de atmosfeer of welkaandeel de productie heeft in hetvoorkomen van zure regen?

• eutrofiëring van de rivieren, met andere woorden: is er verontreinigingmet stikstof of fosfor van de opper-vlaktewateren?

• totale productie van het vastafval: wat gebeurt er nagebruik van het product enmet de nevenproducten dieontstaan bij de productie?

De tabel geeft een overzicht van deimpact op het milieu als gevolg van eenvolledige levenscyclusanalyse van eenpiepschuim-verpakking. De resultatenzijn uitgedrukt voor een verpakkings-gewicht van 300 gram EPS (geëxpan-deerd polystyreen) en dat komt overeenmet een gemiddeld jaarlijks verbruik per inwoner.

Wanneer 25% gerecycleerde piep-schuim ingevoerd wordt, levert dit eenmilieuwinst op, op vlak van de index“zure regen”, die te vergelijken is metde situatie waarbij 55.000 inwoners één jaar hun auto in de garage zoudenlaten staan of waarbij er 276 miljoen kmminder zou afgelegd worden met deauto.

18

MEN

S 40

Uitputtingniet hernieuwbareenergiebronnen

Uitputtingniet hernieuwbareenergiebronnen

0,102 kg/jaar.kg.1015

naar analogie met het dagelijks levenin standaard eenheden

Minder dan één dagverwarmen

(voor een appartement van100 m2 verwarmd met gas)

IndicatorenEcobalans van het jaarlijks geëxpandeerd polystyreen

verbruik (300g per inwoner)

0,0025 ton eq.CO2

1 liter benzine(tegenover een verbruik van1000 liter per auto per jaar)

250 keer minder danéén wasdag

(op basis van 1 g fosfor perdag en per inwoner)

Minder dan 0,1 % van deinhoud van een vuilbak

(op basis van 434 kg per jaaren per inwoner)

0,29 gram eq. H+Verzuring van de atmosfeer(zure regens)

Eutrofiëring vande rivieren

0,012 gram eq. PO4

Totale productievan vast afval

172 gram*

3-

* Op basis van 300 g verbruikte verpakkingen - 150 g verpakkingen verbrand + 22 g nevenproducten = 172 g vast afval

Een duurzame grens?

Economisch gesproken is er een groeiende markt en interesse voor gerecycleerde secundaire grondstoffen.De prijzen van aardolie zijn vandaag vandie aard, dat recyclaat erg geliefd is alsgrondstof. De prijs ligt zeker gunstigvoor recyclage van zuivere eenvoudigeplastic.Maar, er is een maar. Zoals uit dit dossierblijkt zijn er nog een heleboel knelpun-ten die zich situeren op verschillendevlakken: • geografische verspreiding • identificatie kunststoffen • ontmanteling • vervuiling • multi-plastic producten • additieven

De Europese overheden en vele lidstatenhebben voorlopig een minimum recy-clagepercentage vastgelegd van 15%.Sommige landen halen dit percentagevooral door de recyclage van industrieelverpakkingsafval omdat deze stromenvoor het grootste deel zuiver zijn en een gescheiden ophaling mogelijk enrendabel is. Voor huishoudelijk afval ligtdat moeilijker. De Belgische wetgevingeist echter een minimale percentage van15% voor alle verpakkingsafval in plastic,zowel industrieel als huishoudelijk.Zowel FOST Plus voor de huishoudelijkeverpakkingen als Val-I-Pac voor de indus-triële verpakkingen behalen dezedoelstelling.

Er is sprake van een herziening van deEuropese reglementering maar de mees-te landen hebben nog steeds de 15%niet gehaald. Ook over de limiet van hethaalbare zijn discussies. De voornaamstefactor is feitelijk de samenstelling vanhet kunststofafval. Indien een land veelPET- en HDPE-flessen gebruikt, kan eenrecyclage-percentage rond 25% wordengehaald. Een ander element is de bevol-kingsdichtheid: de selectieve ophalingkost meer energie en centen in regio’smet een lage bevolkingsdichtheid. Het isdus moeilijk om elk land dezelfde normop te leggen omdat de omstandighedenvan land tot land erg verschillen, zowel wat betreft het gebruik van verpakkingen als wat betreft de inzameling van huisvuil.

Hoe kan het beter?

De volgende inspanningen van deindustrie kunnen de recyclagemogelijk-heden in de toekomst zeker nogverbeteren:• Betere selectieve ophaling en sorte-

ringstechnieken waardoor derecyclagekost aanzienlijk zal dalen.Vervuiling en vermenging is een vande grootste hindernissen die kunst-stofrecyclage in de weg staan.

• Design voor recyclage: het ontwerpenvan producten zodat zij beter geschiktzijn voor hergebruik en recyclage, bijvoorbeeld door een meer homoge-ne samenstelling of het gebruik vanminder bedrukkingen. Ook het een-voudig kunnen scheiden vanverschillende materialen, en of hetgemakkelijk kunnen demonteren ofontmantelen zijn aandachtspunten bijhet ontwerpen.

• Voortgaande verbetering van de technieken van de verschillende vor-men van recyclage. De technieken ende kennis voor bijvoorbeeld chemi-sche recyclage zijn nog steedsonvoldoende ontwikkeld voor groot-schalige introductie.

• Vergroting van de afzet voor recyclaat.Dit betekent onder andere ook werkenaan het imago van gerecycleerde producten en het ontwikkelen van nieuwe producten in functie van de

eigenschappen van gerecycleerd materiaal.

De kunststoffenrecyclagesector omvat inBelgië een 35-tal kleine ondernemingen,met maximum 50 werknemers. Ze hebben doorgaans een capaciteit van enkele duizenden tot maximum20.000 ton/jaar. Gids van de Belgische kunststofrecyclage,Fechiplast, Brussel, verkrijgbaar bij fechiplast@fedichem.be

En de consument?

De beste preventie is natuurlijk minderoverdadig te consumeren. En voor derecyclage is goed en correct sorterennodig. De bedenking die je wel hoort, isdat er ondertussen zoveel gesorteerdmoet worden, dat je er bijna een apartebergplaats voor nodig hebt.

Algemeen toont dit dossier dat recy-clage op veel vlakken een milieuwinstoplevert en bovendien economisch haalbaar is. Waar de recyclage vanindustrieel afval al serieus ingeburgerdis, blijft de recyclage van huishoudelijkafval achter. De technologische ontwik-keling is echter nog niet aan zijn einde. De verwachtingen zijn positief.

Referentielijst op aanvraag te bekomenMENS@ua.ac.be 19

MEN

S 40

Recent is er een project gestart met de bouw van een demonstratiehuis waarin een zeer grootaandeel nieuwe materialen worden gebruikt die in de eerste plaats afkomstig zijn van de recyclage van bouw- en sloopafvalstoffen. Voor meer informatie en een voorstelling van het project kan u terecht op de site http ://www.bbri.be.

Opgewerkte keldermuur met de drainering van gebrokkeld PE-afval.

Algemeen beeld van het demonstratiegebouw. Het hoofddak van pannen uit gerecycleerde plastic.

Drainering van de keldermuur met blokkensamengeperste plastic flessen.