edin radušić, stav islamske zajednice prema raspadu jugoslavije

193

UDK 322 (497.6) 1928-67 (497.6) 19

Izlaganja sa naunih skupova

STAV ISLAMSKE ZAJEDNICE PREMA RASPADU JUGOSLAVIJE1

Edin RaduiFilozofski fakultet, Sarajevo

Abstrakt: Uloga vjerskih organizacija i institucija na junoslavenskom pro-storu, gdje je upravo vjera bila vododjelnica pri formiranju nacija i gdje sve do danas vjerske organizacije igraju znaajnu ulogu u politikom i uop-e drutvenom ivotu, bila je od ogromnog znaaja za historijske procese u ovom dijelu Evrope. Njihova uloga je bila znaajnija to je politika situ-acija bila kritinija. Autor u ovom radu na osnovu njemu dostupnih izvora prati stav Islamske zajednice prema raspadu Jugoslavije u sudbonosnim vremenima za Bosnu i Hercegovinu, kada je bio doveden u pitanje opstanak Bonjaka.

Kraj osamdesetih i poetak devedesetih godina XX stoljea obiljeili su krupni dogaaji. Ruenje berlinskog zida simboliki je oznailo odlazak komunizma sa po-litike scene, kojem procesu ni Jugoslavija, iako znaajno drugaijeg ureenja od ostalih komunistikih zemalja, nije mogla izbjei. U eri kada su bivi komunistiki lideri postali najvatreniji nacionalisti raspad Jugoslavije na njene historijske pokra-jine bio je neizbjean.

Stav vodeih vjerskih organizacija u Jugoslaviji prema njenom opstanku ili ne-stanku bio je veoma znaajan. Kada je rije o vjerskoj zajednici jugoslavenskih mu-

1 Izlaganje sa naune konferencije Crkve u bivoj Jugoslaviji odrane od 30. 10. do 3. 11. 2002. godine u Mnchenu (Njemaka) u organizaciji kumenische Institute iz Mnstera.

Edin Radui, Stav Islamske zajednice prema raspadu JugoslavijePrilozi, 36, Sarajevo, 2007, str. 193-202.

194

slimana, posebno u Bosni i Hercegovini, ova konstatacija dobija jo vie na tei-ni usljed povezanosti nacionalnog i konfesionalnog elementa kroz historiju Bosne i Hercegovine. Moglo bi se rei da je Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini bila jedna od osnovnih ustanova bonjakog naroda zadnjih stotinjak godina. U nedostat-ku organiziranog politikog djelovanja vjerska zajednica nastupa kao duebrinik u interesu tog dijela bosanskohercegovakog stanovnitva.

Sloenost teme i nepostojanje vremenske distance od dogaaja i procesa koji su tretirani u ovom radu, a koja je nuna za potpuno sagledavanje ovog pitanja, utjecali su da naznaena tema ne bude upotpunosti apsolvirana. Stav Islamske zajednice pre-ma raspadu Jugoslavije pokuali smo rekonstruirati, uglavnom na osnovu zvaninih istupa i saopenja najviih institucija Zajednice (Rijaseta Islamske zajednice Jugo-slavije, Meihata Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini i Vrhovnog Sabora) kao i elnih ljudi tih institucija (reisul-uleme, predsjednika Meihata i predsjednika Sabo-ra) u njihovim glasilima.2 Obratili smo panju i na druge tekstove objavljene u ovim listovima, jer su stavovi izneseni u njima bliski onima urednitva navedenih glasi-la, odnosno, njihovog osnivaa i izdavaa. Akcenat u radu je na periodu od poetka 1991. do kraja 1992. godine kada se i desio definitivan raspad Jugoslavije.

* * *

Pitanje organizacije, razvoja i poloaja Islamske zajednice (IZ) u razliitim dr-avnim okvirima, od njenog nastanka do raspada Socijalistike Federativne Repu-blike Jugoslavije, znaajno je utjecalo na njena opredjeljenja u toku jugoslavenske krize. Tada su polako evoluirale dvije struje unutar Islamske zajednice, koje su une-koliko razliito vidjele dravno-pravni okvir za muslimane u Bosni i Hercegovini. Kako bi se razumjeli odnosi koji su vladali u i izvan Islamske zajednice Jugoslavi-je u toku jugoslovenske krize nuno je napraviti kratak presjek njenog historijata (u BiH i u Jugoslaviji). Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini u svojoj dugoj histo-riji prolazila je kroz razliite organizacijske strukture i opstojala u irim i uim dr-avnim okvirima: Osmansko carstvo, Austro-Ugarska, Kraljevina Jugoslavija, Ne-zavisna Drava Hrvatska, Socijalistika Jugoslavija do 1992. i konano Bosna i Her-cegovina, priznata lanica Ujedinjenih nacija. Dakle, radi se o jednoj vjerskoj zajed-nici razliitih iskustava steenih u irim dravnim okvirima i drugaijim sistemima vladanja.

2 Preporod, Glasnik Rijaseta Islamske zajednice, Glasnik Vrhovnog Islamskog starje-instva i Islamska misao.


195

U doba osmanske vladavine nije postojala posebna vjerska organizacija musli-mana u Bosni, a postavljanje vjerskih funkcionera teklo je u sporazumu sa ejhul-islamom u Carigradu. Okupacijom Bosne i Hercegovine od strane Austro-Ugarske 1878. godine stanje u organizaciji vjerske vlasti se znatno izmijenilo. Usljed prekida dravno-pravnih veza sa Carigradom bosanskohercegovaki muslimani su ostali bez svog vjerskog poglavara. Bez obzira na njihovo nastojanje da odre vezu sa Mei-hatom u Carigradu, produavanje tih veza bilo je neostvarivo. Za interese Monarhi-je odvajanje Muslimana od Carigrada i njihovo vezivanje za Austro-Ugarsku imalo je prvorazredan politiki znaaj. Zbog toga austrougarska administracija radi na us-postavljanju posebne vjerske organizacije bosanskohercegovakih Muslimana koja bi bila nezavisna od Meihata u Carigradu. Za tu ideju pridobila je Muslimane bliske reimu nastojei da joj da vid spontane akcije.3

Poetkom 1881. godine Zemaljska vlada za Bosnu i Hercegovinu poinje aktiv-nije raditi na odvajanju Muslimana od Carigrada. Nakon to je ejhul-islam 1882. godine proglasio sarajevskog muftiju Mustafu Hilmi Omerovia za bosanskog muf-tiju i ovlastio ga da moe postavljati vjerske slubenike i erijatske sudije, na taj na-in indirektno priznavi nezavisnost Islamske zajednice u BiH, car Franjo Josip je 17. oktobra 1882. imenovao Omerovia reisul-ulemom muslimana u Bosni i Herce-govini. Istovremeno je imenovao i etvoricu lanova Ulema medlisa, ime je do-vren posao formiranja Islamske zajednice u BiH, nezavisne od carigradskog Me-ihata.4 Nakon uporne borbe Muslimana za vjersku i vakufsko-mearifsku autono-miju 1. marta 1909. godine stupio je na snagu tatut za autonomnu upravu islam-skih vjerskih i vakufsko-mearifskih poslova u Bosni i Hercegovini, koji e ostati na snazi sve do 1930. godine.5 Statutom je utvreno ustrojstvo Islamske vjerske za-jednice koje je poivalo na principu samoupravnih izabranih tijela, od dematskih medlisa do vakufsko-mearifskog sabora. Novom organizacijom Islamske zajednice obezbijeeno je ire uee njenih pripadnika u donoenju odluka, ali je austrougar-ska uprava sebi obezbijedila vane ingerencije u konstituiranju, izboru i imenovanju

3 Hamdija Kapidi, Hercegovaki ustanak 1882. godine, Veselin Maslea, Sarajevo 1958, 75-77; Mustafa Imamovi, Pravni poloaj i unutranjo-politiki razvitak Bosne i Hercego-vine od 1878. do 1914., II izdanje, Bosanski kulturni centar, Sarajevo 1997, 107; Enes Dur-mievi, Reis-ul-ulema - danajski dar Muslimanima, Preporod, XXII, 5/492, Sarajevo 1. mart 1991, 8-9.4 Nusret ehi, Autonomni pokret Muslimana za vrijeme austrougarske uprave u Bosni i Her-cegovini, Svjetlost, Sarajevo 1980, 22-24; E. Durmievi, Reis-ul-ulema, 8-9.5 Opirnije o borbi bosanskohercegovakih Muslimana za vjersku i vakufsko-mearifsku au-tonomiju vidi N. ehi, Autonomni pokret Muslimana.


196

vjersko-vakufskih organa i najviih vjerskih funkcionera. Statutom su normirane i veze islamskih pripadnika u Bosni i Hercegovini sa halifom u Carigradu.6

Ouvanje i, eventualno, proirenje autonomije Islamske zajednice ostvarene u periodu austrougarske uprave u BiH, bilo je znaajno pitanje u prvoj jugoslaven-skoj dravi (na teritoriji Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. ivjelo je oko 1.380.000 muslimana). Senermenski ugovor iz 1919. (o zatiti vjerskih manjina) postao je stalni zakon u Jugoslaviji. Prema tom ugovoru vlast je bila duna imenova-ti i reisul-ulemu za cijeli dravu. Shodno tome, Vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slo-venaca je reisul-ulemu iz Bosne i Hercegovine, Demaludin ef. auevia prizna-la za vjerskog poglavara u cijeloj Kraljevini, ali mu nije dopustila da ima bilo kakav utjecaj izvan Bosne i Hercegovine, to, uistinu, on nije ni pokuavao. Stvarnu upravu nad vjerskim poslovima izvan BiH imalo je Ministarstvo vjera u Beogradu7.

Nakon zavoenja estojanuarske diktature kralja Aleksandra Karaorevia ukinuta je autonomija IZ u BiH i uvedena jedinstvenu islamska organizacija u Jugo-slaviji pod nadzorom drave. Kralj je namjeravao da ovakvu islamsku organizaciju iskoristi za odvajanje bosanskohercegovakih Muslimana od Jugoslovenske musli-manske organizacije (JMO), najjae politike stranke meu Bonjacima, i vee ih za svoju politiku. Uredbom o privremenoj organizaciji vlasti i poslovima IZ Kraljevi-ne Jugoslavije ministar pravde je postao najvia upravna vlast koja je vrila nadzor nad svim organima Islamske zajednice. Sjedite rReisul-uleme preneseno je iz Sara-jeva u Beograd. Kralj je 9. jula 1930. ozakonio novi Ustav Islamske vjerske zajedni-ce (IVZ), po kojem je Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini izgubila autonomi-ju. Godine 1935. politiari oko JMO uspijevaju povratiti odreeni stepen autonomi-je I(V)Z. Reisul-ulema blizak reimu je smijenjen, sjedite IVZ vraeno iz Beogra-da u Sarajevo, a donesen je i novi ustav IVZ (1936), koji je predviao organizaciju na jugoslavenskom nivou8.

Organizacija IVZ u socijalistikoj Jugoslaviji temeljila se na ustavu IVZ-a koji je donio Vrhovni vakufski sabor u Sarajevu, 27. 8. 1947. godine. Rukovodea tijela

6 Nusret ehi, Politiki razvitak Muslimana za vrijeme austrougarske uprave u Bosni i Her-cegovini (1878-1909), Prilozi za istoriju Bosne i Hercegovine, II, ANU BiH, LXXIX/18, Sarajevo 1987, 294.7 Mustafa Imamovi, Pravni poloaj i organizacija Islamske zajednice u Jugoslaviji 1918.-1941. godine, Godinjak Pravnog fakulteta u Sarajevu, godina XL, 1997, Sarajevo 1998, 160-161.8 Isto, 169; Isti, Pregled razvitka Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini, Glasnik Rija-seta Islamske zajednice u Republici Bosni i Hercegovini (dalje: Glasnik RIZ-a u RBiH), LVI/1994, br. 1-2, Sarajevo 1994, 59.


197

bila su Vrhovni vakufski sabor i Vrhovno islamsko starjeinstvo sa reisul-ulemom na elu. U etiri socijalistike republike (Srbija, Crna Gora, Makedonija i Bosna i Her-cegovina) postojale su Vakufske direkcije i Ulema medlisi.9 Sve do raspada Socija-listike federativne republike Jugoslavije organizacija Islamske zajednice na juno-slavenskom prostoru ostala je jedinstvena.

Openito gledavi, Islamska zajednica na junoslavenskom prostoru je u svo-joj modernoj historiji, u pogledu organizacije, slijedila naelo poklapanja jurisdik-cije vjerskih vlasti sa dravnim teritorijem. Nadlenost dravne vlasti je priznavana i vrlo esto vjerskim argumentima osnaivana. Karakteristino je da je Islamska za-jednica bila jedina vjerska zajednica na junoslavenskom prostoru koja je njegovala vlastitu shemu vjerske organizacije i jurisdikcije. Sa takvom generalnom orijentaci-jom (Ustav Islamske zajednice iz 1990.) ula je u krizno razdoblje kada se odluiva-lo o sudbini Jugoslavije10. Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini, zemlji gdje se nalazila najvea koncentracija muslimana na Balkanu, svoju snagu i iskustvo gradi-la je iz ovih historijskih injenica XIX i, posebno, XX stoljea.

* * *

Uoi rata Islamskoj zajednici se pruila mogunost da se potpuno samostalno ukljui u rjeavanje goruih drutvenih problema. Na taj nain ona je dobila na zna-aju, ali joj je istovremeno i porasla odgovornost, prije svega u usmjeravanju lano-va Zajednice kako da se ponaaju u odreenim kriznim situacijama. Ona e povre-meno poeti da se predstavlja i kao legitimni predstavnik i zatitnik interesa Musli-mana, ne samo kao pripadnika Islamske zajednice, ve i kao naroda. Stavovi Islam-ske zajednice mogu se pratiti kroz prizmu njihovog odnosa prema budunosti jugo-slovenske federacije i Bosne i Hercegovine, pitanju reorganizacije Islamske zajed-nice u novonastalim okolnostima, odnosu sa drugim vjerskim organizacijama u BiH i politikim strankama Bonjaka, te odnosu prema ratu u Jugoslaviji i agresiji na Bosnu i Hercegovinu. Pratei ovu problematiku stie se dojam da su najvii organi Islamske zajednice u Jugoslaviji i Islamske zajednice u BiH imali neusaglaene sta-vove oko obima zalaganja za suverenost Bosne i Hercegovine. Ovo je postalo poseb-no izraeno od poetka 1992. godine.

9 Radmila Radi, Drava i verske zajednice 1945-1970., Prvi deo: 1945-1953, Institut za no-viju istoriju Srbije, Biblioteka: Studije i monografije, knj. br. 20, Beograd 2002, 145-146.10 Fikret Kari, Raspad SFRJ i pitanje organizacije Islamske zajednice, Glasnik RIZ-a u SFRJ, LV/3-4, Sarajevo 1992, 191.


198

Krajem osamdesetih i poetkom devedesetih godina XX stoljea praksa je po-kazivala da je najoptimalnije rjeenje za tadanju Jugoslaviju i njene narode konfe-deracija ili labava federacija. Islamska zajednica se zalagala za takvo rjeenje ju-goslovenske krize, sve dok nije postalo oito da od jugoslovenskog jedinstva, u ma kom obliku, nee biti nita.11 Iz djelovanja i stavova vjerskog vostva Muslimana vidljivo je nastojanje da se jugoslovenska kriza rijei na nain stvaranja demokrat-ske jugoslovenske dravno-politike zajednice koja je, po njihovom uvjerenju, op-timalan okvir za ivot muslimana na junoslavenskim prostorima.12 Nije se predvi-ao konkretan nain preureenja drave, ali se isticalo da Muslimani ele ivjeti u ravnopravnijem poloaju sa drugim narodima u Jugoslaviji nego to je to ranije bio sluaj.13

Takvi stavovi e preovladavati sve do poetka 1992. godine kada je postalo ja-sno da je raspad Jugoslavije neminovan. Prilikom izbora reisul-uleme svaki od e-tvorice kandidata je u svom programskom opredjeljenju vidio jugoslovensku zajed-nicu kao najbolje rjeenje za muslimane. Jedan od kandidata za reisul-ulemu Sena-hid ef. Bristri kae Muslimani nisu niti bi smjeli biti za cijepanje Jugoslavije. Ovaj stav Islamske zajednice je jasan, nedvosmislen i jedinstven, a budui reisul-ulema Jakub ef. Selimoski podvlai i pored svih kriznih situacija, ja sam optimista. Taj optimizam gradim na bazi ukupnog interesa svih naroda i narodnosti Jugoslavije.14 Istina, kod kandidata Mustafe ef. Ceria, moe se uoiti unekoliko rezerviraniji stav i neto naglaenija bosanska koncepcija, gdje bi Bosna i Hercegovina bila odree-

11 U intervjuu reis-ul-ulema Jakub ef. Selimoski izjavljuje Mi u Islamskoj zajednici elimo da ivimo u jednoj demokratskoj jugoslovenskoj dravi, Nema razloga za razlaz, (Izvodi iz intervjua TV Sarajevo, Osloboenje, 7. april 1991), Glasnik RIZ-a u SFRJ, LIV/3, Sarajevo 1991., 345.12 Na takav stav ih je upuivala injenica da su muslimani, njih oko sedam miliona, ivjeli na cijelom prostoru Jugoslavije, od kojih ni dva miliona u Bosni i Hercegovini (1.902.956). Popis stanovnitva, domainstava, stanova i poljoprivrednih gazdinstava 1991, Nacionalni sastav stanovnitva, Statistiki bilten, 234, Sarajevo, decembar/prosinac 1993, 7; Prepo-rod, XXII, 23/510, Sarajevo 1. decembar 1991, 1.13 Preporod, XXII, 23/510, Sarajevo 1. decembar 1991, 1; Enes Durmievi, Muslimani su svoji na svome. Intervju sa A. Purivatrom, Islamska misao, XIII/1991, Sarajevo, 146, 4-11.; Preporod, XXII, 4/491,Sarajevo 1991, 8-11; Nema razloga za razlaz, (Izvodi iz intervjua TV Sarajevo, Osloboenje, 7. april 1991), Glasnik RIZ-a u SFRJ, LIV/3, Sarajevo 1991, 344-345. i dr.14 Izjave date 15. februara 1991, Preporod, XXII, Sarajevo 1991, 4/491, 8-11.


199

ni dravni okvir.15 Kandidati su smatrali da, ukoliko bi i dolo do disolucije jugoslo-venske drave Islamska zajednica Jugoslavije treba i mora da ostane jedinstvena, na-vodei kao argument organizaciju Katolike crkve.16 Moda jugoslovensko opredje-ljenje Islamske zajednice ilustrira i injenica da je novoizabrani Reisul-ulema Jakub ef. Selimoski bio prvi poglavar Islamske zajednice Jugoslavije porijeklom izvan Bo-sne i Hercegovine.

U ovo vrijeme pojavila se i opcija izlaska Islamske zajednice Jugoslavije iz ju-goslovenskih okvira i njenog angairanja i organiziranja na balkanskom, ili ak i i-rem nivou. Za ovakvu koncepciju najvie se zalagao budui reisul-ulema Selimoski. U jednom intervjuu on navodi: No, ak i da doe do razgradnje, odnosno formi-ranja samostalnih drava, smatram da e Islamska zajednica nai rjeenje i u najte-im uslovima ostati jedinstvena. Ja se ak bavim miljenjem da se ide i ire i da naa Islamska zajednica bude pokreta jedne zajednike institucije muslimana Balkana, pa i ire.17 Inicijativa je i ostvarena osnivanjem Saveza islamskih zajednica istone Evrope (Jugoslavija, Albanija, Bugarska, Rumunija, Poljska, ehoslovaka i Bjelo-rusija), za ijeg je generalnog sekretara na 4 godine izabran reisul-ulema u Jugosla-viji Jakub ef. Selimoski.18

Odnosi sa drugim vjerskim zajednicama u Bosni i Hercegovini nisu bili jedna-ko srdani i intenzivni, najvie, moglo bi se rei, zbog nespremnosti Srpske pravo-slavne crkve da redovno uestvuje na uprilienim sastancima i dogovorima o aktu-elnoj situaciji u Bosni i Hercegovini i Jugoslaviji. S druge strane, saradnja predstav-nika Islamske zajednice, Katolike crkve i Jevrejske opine, bar prema onome to se moe vidjeti iz konsultiranih izvora, bila je u analiziranom periodu redovna i odvi-jala se na zavidnom nivou. Istina, rezultati njihovih dogovora, sa ili bez predstavni-ka Srpske pravoslavne crkve, najee su bili bezuspjeni apeli za mir i razumijeva-nje meu narodima.19 Najkonkretnija, zajedniki poduzeta mjera, bio je zahtjev Sa-

15 Treba sve uiniti da se demokratskim putem postigne jugoslovenski povijesni dogovor koji e osigurati svim republikama politiki i ekonomski suverenitet, te garantirati samobit-nost i dignitet svim jugoslovenskim narodima. ... ako se sadanja jugoslovenska zajednica teritorijalno podijeli i politiki razjedini, to ne bih volio da se desi.... Isto, 10.16 Isto, 8-11.17 Preporod, XXII, 4/491, Sarajevo, 15. februara 1991, 8-11; Nova afirmacija Islama (In-tervju sa Jakub ef. Selimoskim), Glasnik RIZ-a u SFRJ, LIV/3, Sarajevo 1991, 351.18 Muharem Omerdi, Osnivanje saveza islamskih zajednica Istone Evrope, Glasnik RIZ-a u SFRJ, LIV/5, Sarajevo 1991, 624-625.19 Meureligijski dijalog Rat nikom nije brat (sveani prijem kod Mitropolita Dabrobo-sanskog g. Vladislava u Sarajevu), Preporod, XXIII, 2/513, Sarajevo, 15. januar 1992;


200

lih ef. olakovia u ime Meihata Islamske zajednice BiH i nadbiskupa monsinjora Vinka Puljia da se studenti i aci teolokih kola u Bosni i Hercegovini do dalj-njeg ne pozivaju u vojsku, upuen 1. septembra 1991. godine.20 Ovo nas uvodi i na najosjetljiviji teren na kome moemo pratiti stav IZ prema raspadu Jugoslavije, a to je njen odnos prema ratu u Jugoslaviji, a kasnije i u Bosni i Hercegovini.

* * *

Po uzoru na druge vjerske zajednice na prostoru bive Jugoslavije Islamska za-jednica je uzela znaajnog uea u homogeniziranju svojih vjernika. Manifestaci-ja muslimanskog jedinstva i snage na Ajvatovici, nekoj vrsti muslimanskog sveti-ta (preko 100.000 prisutnih 1991. godine) i obavljena denaza (sahrana) Bonjaci-ma u Foi, pobijenim u toku Drugog svjetskog rata su ilustracija ovakvom zaklju-ku. Ove i sline aktivnosti izvoene su u tijesnoj saradnji sa vodeom i, u to vrijeme, jedinom znaajnom bonjakom politikom strankom Strankom demokratske ak-cije. Napominjemo da je sprega vodee bonjako-muslimanske politike stranke i Islamske zajednice neka vrsta tradicije meu Bonjacima (sa Muslimanskom narod-nom organizacijom u doba austrougarske vladavine, sa Jugoslovenskom musliman-skom organizacijom u meuratnom periodu i sa Strankom demokratske akcije kra-jem XX stoljea).

Na osnovu koritenih izvora i literature ne moe se zakljuiti da je Islamska za-jednica pripremala svoje lanstvo za rat prije otpoinjenja agresije na Bosnu i Her-cegovinu. Prvi napis koji bi se, moda, mogao podvesti pod ovu kategoriju objavljen je u Preporodu, 1. aprila 1992. godine.21 Iako zvuno naslovljen ehidi svjedoci vjere tekst ne poziva u rat, ve u kategoriju ehida svrstava vojnike poginule na od-sluenju vojnog roka. Po otpoinjanju agresije na Bosnu i Hercegovinu vodee insti-tucije Islamske zajednice dosta aktivno prate deavanja na terenu, uvodi se neka vr-sta vanrednog stanja u strukture institucija, daju se upute lanstvu i prua mu se mo-ralna podrka. Karakteristino je da je trebalo da proe dosta vremena prije nego je vrh Islamske zajednice objavio da je odbrana domovine (Bosne i Hercegovine) vjer-ska dunost muslimana. Jo 1. maja 1992. godine, dakle skoro mjesec dana od po-etka agresije na dravu Bosnu i Hercegovinu, na denazi osmerici poginulih bora-ca Teritorijalne odbrane BiH, reisul-ulema se nada prestanku ratnih dejstava i pozi-

Preporod, XXIII, 14-15/525-526, Sarajevo, 15. avgust/1. septembar 1992, 2.20 Preporod, XXII, 17/506,Sarajevo, 1. septembar 1991.21 Preporod, XXIII, 7/518, Sarajevo, 1. aprila 1992.


201

va na mir.22 Ali, istoga dana uvodnik u Preporodu pod naslovom Vjerodostojno identificirati agresora, sa prateom fotografijom na kojoj komandant srpskih para-vojnih organizacija i kasniji optuenik za ratne zloine u bivoj Jugoslaviji eljko Ranjatovi Arkan ljubi ruke visokopozicioniranom sveteniku Srpske pravoslavne crkve u Bosni i Hercegovini, Meihat Islamske zajednice u BiH iznosi svoj stav ko je agresor na Bosnu i Hercegovinu. I konano, skoro pola godine od prvih napada na Sarajevo, u saopenju za javnost Rijaset Islamske zajednice objavljuje da je od-brana svoje domovine farzi ajn lina obaveza i stroga dunost svakog punoljet-nog Muslimana.23

Umjesto zakljuka

Stav Islamske zajednice Bosne i Hercegovine prema raspadu ili ouvanju Ju-goslavije bio je uslovljen deavanjima i konkretnim promjenama u bivem jugosla-venskom drutvu. Presudne momente predstavljali su otcjepljenje Slovenije i Hrvat-ske, 28. juna 1991. godine.24 Oslukujui i dalje ta se dogaa, Islamska zajednica tek u novembru iste godine mijenja kurs, pri emu sada glavnu rije vodi Meihat Islamske zajednice Bosne i Hercegovine, a ne Rijaset Islamske zajednice Jugoslavi-je. Predsjednik Meihata Salih ef. olakovi izjavljuje Meihat se nada da e pro-ces politikog osamostaljenja i meunarodnog priznavanja Bosne i Hercegovine biti uskoro zavren.25 Meihat je svoje djelovanje u pravcu postizanja bosanskoherce-govake samostalnosti pojaao uoi referenduma o neovisnosti Bosne i Hercegovine pozivajui sve Muslimane, kao i inovjerne, da izau na referendum i daju svoj glas za bosansku suverenost i samostalnost.26 Karakteristiku ovog perioda predstav-ljaju sve ei istupi vrha Islamske zajednice u BiH u ime naroda, a ne u ime lano-va svoje vjerske zajednice.27 Iako nije postojao politiki program koji bi jasno defi-

22 Preporod, XXIII, 9/520, Sarajevo 1992, 16.23 Preporod, XXIII, 14-15/525-526, Sarajevo 15. 08/01. 09. 1992.24 Paul Garde, ivot i smrt Jugoslavije, Zagreb: Ceres, Mostar: Ziral, 1996, 300.25 Poruka predsjednika Meihata Islamske zajednice Bosne i Hercegovine Salih ef. olako-via, Preporod, XXIII, 2/513, Sarajevo 15. januar 1992, 2.26 Preporod, XXIII, 4/515, Sarajevo 15. februar 1992, 2; U istom broju na 1. i 3. stranici objavljen je tekst historiara Husnije Kamberovia Obnova bosanske drave i poziv na naslovnici BOSNA JE JEDINA NAA DOMOVINA GLASAJMO ZA NJU.27 Kao primjer navodimo saopenje Meihata u kojem se kae Mi se danas kao narod, zajed-no sa drugim miroljubivim narodima u Bosni i Hercegovini, osjeamo napadnutim i ugroe-


202

nirao bonjaki nacionalni interes, vrh Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini je nakon nestanka Jugoslavije sve vie promovirao platformu za Bonjake domovina Bosna i Hercegovina, nacija bonjaka, jezik bosanski, vjera islam.

Reorganizacija Islamske zajednice sa jugoslavenskog na bosanskohercegovaki nivo tekla je sporije od njene evolucije prema zalaganju za bosanskohercegovaku samostalnost. Taj proces reorganiziranja zavren je tek 28. aprila 1993. godine odr-avanjem Obnoviteljskog sabora Islamske zajednice Republike Bosne i Hercegovi-ne, kada je dolo do uspostavljanja Islamske zajednice BiH na temeljima iz 1909. godine, a sadanji reisul-ulema Mustafa ef. Ceri izabran za vjerskog poglavara u Bosni i Hercegovini.28

nim. Preporod, XXIII, 9/520, Sarajevo 1. maj 1992, 3.28 Jusuf iga, U povodu konstituiranja Obnoviteljskog sabora Islamske zajednice u R BiH, Glasnik RIZ-a u BiH, LVI/1, Sarajevo 1994, 51; Deklaracija Obnoviteljskog sabora, Glasnik RIZ-a u BiH, LVI/1, Sarajevo 1994, 65.


edin radušić, stav islamske zajednice prema raspadu jugoslavije

Documents