edimsel anlam ve fazıl hüsnü dağlarca Şiiri imelocutionary act and poetry of a turkish...

8/9/2019 Edimsel Anlam ve Fazl Hsn Dalarca iiri Imelocutionary act and poetry of a turkish poet Fazl Hsn Dalarca

1/32


2/32

EDMSEL ANLAM & FAZIL HSN DALARCA R

Mustafa Durak

(Kendi kendime):Bazen duyumsadn yalnl, apakl, gzelliianlatmaya bir mr yetmeyebilir.

Edimsel Anlam(*)a Giri:Anlam ve sanat ilikisi erevesinde hem anlam kuramlarnda hem de sanatkuramlarnda eksik bir yan sz konusu: yaratc znenin zihinsel olarak neyapt. Genellikle bir iirin, bir tablonun ne olduu zerinde durulurkenyaratc znenin ortaya koyduu yaratma edimi, yaratnn iinde eksik olmayanyaratc izi unutuluyor. Bu almada Austin ile ne karlan edimkavramndan yararlanarak yeni bir anlam kuram savlanmaktadr: edimselanlam. Bu kuram bir yandan edimbilimle ilikilenirken bir yandan da

bugne kadar sanat, edebiyat almalarnda bir ieri bir dar edilen retorikalannn da gsterge kavramna balanmasna olanak tanmaktadr. Kuram,anlam erevesinde anlambilimi; edimbilim, retorik ve eletiri ile birletirirken,hem bu alanlara bir alm getirmekte hem de alglaycy etkin olaraksanatsaln iine sokmaktadr. Bylece kuramn ilginlii, birbirinden kopuk

grnen alanlarn birbirine eklemleni noktalarn aa karmasndan dakaynaklanmaktadr. Gelitirmeye altm bu kuram, sanatsal dorualglayan kiinin hem daha geni adan bakmasna, hem de eletirideufkunun almasna yol aacaktr.

Anlamn szel varlk iindeki yerini belirlemeye kalktmzda yalnzcasaymaca olarak szel varlk katmanlar yle sralanabilir: brnsel varlk,sesel varlk, biimbilgisel varlk, szdizimsel varlk, anlamsal varlk, edimselvarlk. Ancak burada, Austinden ayrldm nokta locutionary, illocutionary,

perlocutionary act yan sra imelocutionary actten sz etmeye baladmnoktadr. Imelocutionary szcndeki imei bir nek olarak deil deimage szcnn ksaltlm olarak, sanatsal edime ileten olarakkullandm belirtmeliyim. Bylece edim (act) kavram iinden yabanckarln Austin terimlerine uydurarak imelocutionary act diyeadlandrdm terimi Trkede edimsel anlam olarak ifade etmek istiyorum.Bu edimsel anlam, her trl sanat alannn zmlenmesinde, sanatsalkatmann ortaya karlmasnda, anlalmasnda kullanlabilir. Byle bakncaher sanat alan bu konudan kendi aratrcsn beklemektedir. Bu kuram, sanat

edebiyat iir reticisinin sanatsal olarak ne yapmaya altnn zmlemesinive bireimini dikkate almaktadr. Bir yaptta sanatsal olann her trl dzlemde


3/32

sorgulanmas, kavranmas demek olan somutlanabilir, kavranabilir birkatmandan sz ediyorum. Sanat ya da poetik reticisinin sanat, poetik adnagerekletirdii her trl zihinsel edime edimsel anlam diyorum. Bu edimikavramsal bir btn olarak anlayacaksak, bu btn, kendi iinde birden ok

edimsel anlam ierecektir. unu da sylemekte yarar gryorum. Edimselanlam yaptn o alanla ilgili farkllna da dikkat eder. Yani reticinin alantarihiyle nasl hesaplatn (yle bir sorunu varsa eer) dikkate alr.Dolaysyla ele alnan rnn alanyla ilgili hem e zamanl hem de art zamanl

bir deerlendirme, anlamlandrmadr edimsel anlam. Byle olunca edimselanlam, hem eletiri, zmleme hem de sanat, poetik tarihini yeniden gzdengeirmeyi neren eletirel bir yaklam ikindir.

Anlam Nedir?Anlam sorunu insann yaam ciddiye almasdr diye bir yargyla girersemanlamn suratn epey karartm olurum. Aslnda yok yle bir ey. Tm asksuratllk znenin kendi kimliine ait. Anlamn yle bir sorunu yok. Anlam,insann kahkahalara boulmasna da yol aabilir. Anlaml bir glmsemesinede. zellikle sanat balamnda anlamn anlalmas alglaycya zevk verir.Sanat gzel klan anlamdr. Hayat gzel klan anlamdr. Anlam yalnzca dilesdrlamaz, dille snrlandrlamaz eer dili belirli snrlar iinde gryorsak.Anlam; yaamn her alannda, her aamasnda var olandr. Yaam/lm (doa)ile zne arasndaki ilikide var olur anlam. zne olmadan anlam varolamayaca iin zneldir anlam.

Anlamn ne olduunu kesinlemeye doru yol almadan nce kimi saptamalaryapmalym. Bu kavram ile ilgili szck arkeolojisi balamndadndklerimi ifade etmeliyim. Anlam ile yorum ilikisine ksacadeinmeliyim. Ardndan anlam kavram karsnda kimi tutumlardan szetmeliyim. Anlam anlama yolundaki admlar, ynelileri dikkate almalym.

ncelikle anlam ile ilgili deiik dillerdeki karlklara bakmak istiyorum:

Trke: AnlamArapa: Mna (okunuu: mna)ngilizce: Meaning (okunuu: mining)Franszca: Le sens (okunuu: l sans)Franszca: Signification (okunuu: sinyifikasyon)Latince: Sensus (okunuu: sensus)

Bu kadar rnek yeterli olmayabilir ama yine bir eyleri iaret edebilir. Burneklerde, /n/ sesinin ortak, /m/ ve /s/ seslerinin birbirinin deikesi olduu

sylenebilir. Elbette belgelere dayanmak isteyenler u syleyeceklerimi aryorum olarak deerlendirebilirler. Ancak konuya farkl bir grn


4/32

kazandrmas bakmndan nemli buluyorum. Dikkat edilirse /n/ye elik edenn ses /a/, ya da /i/. Bu da beni An, en, in arkaik szcklerinin anlamnailetiyor. Yce varlk anlamna. Amon ve aman szcklerinin iinde de bu

birimin olmas benim amdan anlaml. Savm u: anlam kavram arkaik olarak

Tanr szcyle ilintilidir. Dolaysyla anlam szc kaynanda metafizikbir deere sahiptir (Burada anlamn terimsel kaynak olarak metafizik olduunusylyorum. Ama anlam olgusu metafizik bir ey deil. Bu yaz da bir anlamda

bunu gsterme uradr zaten. Anlam szcnn arkaik yaplan anlamolgusunun kendisini aklamaktan uzaktr. Anlamn tanmlanmas, neliininnesnel biimde ortaya karlmas onun metafizik baklardan, yklerdenarndrlmas yolunda bir abadr). Terimin metafizik balantlarn Arapadakimana ile mana kavramnn ortaklnda da grebiliriz. Yukardakirneklerden Latince ve Franszca szckler iin iki anlam seenei olduunugryoruz: anlam ve his (duygu). Bu ikinci anlam seeneinin varl bilesavm kantlamaya yeter aslnda. ngilizce meaning ayni zamanda demekisteme karl kullanlr ki bu da anlamn baka bir yzn ortaya karr.Franszca signification terimi de bir yandan teknik kullanm iaret ederken

bir yandan da szcn kkndeki anlamla iler: iaret etme.

Daha ilk aamada elimizde anlamla ilgili ykler grnmeye balad: tanrsal,duyguyla ilikili, iaret etme ve demek isteme.

Dnce tarihine baktmzda yorumun anlamdan daha eski olduunu

gryoruz. Dorusu dil almalarnn ve yorum almalarnn temelinde dedini metinlerin, metafizik ile ilgili konularn olduunu grmek bizi artmyor.Ve bu da szcklerin kkeni, ilk biimi konusundaki savma arka kyor.

Anlambilim konusundaki almalarn gemii pek gerilere gitmez. Her nekadar anlambilim Bralin (Essais de Smantique Anlambilim denemeleri-1897) ile balatlyor olsa da, ve Ogden ile Richards Anlamn anlam (1923)adl bir kitap yaynlam olsalar da, 20. yyda Bloomfield dilde, en azndanonun zamannda biimlerle uralmasnn doru olacan savunmu, anlama

pek scak bakmam, uzak durmaya almtr (1926). Noam Chomsky(Syntactic Structures; 1957) dili, szdizim olarak ele almtr nce.Anlambilime daha sonralar eilmitir. Anlambilim, yirminci yzylda 60lyllardan sonra aratrma konusu olmu ve hzla yol alnmtr.

iir alannda Mallarmnin ve onun ykncs olarak lhan Berkin iirdenanlam dlama abalarn bu bilgi eksiklii balamnda deerlendirmek veiptale uram baklar olarak grmek gerekir.

Ogden ve Richardsn anlamn neliine ulama abalar szlk gzyledir.Bunlar, anlam (meaning) szcnn dildeki ifadeler iinde yklendikleri


5/32

anlamlara gre bir deerlendirmeye gitmilerdir. Bu noktada balam ve szckilikisinin alt Wittegenstein tarafndan (da) izilmitir. Filozof, szcklerin tek

balarna anlamsz olduklarn ileri srmtr. Elbette burada unu sylemekleyetineyim. yi ho da eer szckler anlamsz olsayd, balam iine girince

nasl anlam edinebilirlerdi birden. Olacak ey deildi onun syledii. JohnLyons da Anlambilimin geleri (fr evirisi Elments de Smantique; 1978)adl kitabnda, Ogden ve Richardsn yoluyla sylemek istemek, niyet,deer ve bir eyi syleyip akla baka bir eyi getirmeyi iaret eder.Anlamn anlamyla ilgili sralad son anlama u rnekten varr: Onun iaretettii anlam hangisi?

Geoffrey Leech, Anlambilim (Semantics; 1974) adl kitabnda anlamnfelsefeciye gre doruluk ve yanllk, davran ruhbilimciye gre etki tepki,edebiyat eletirmenine greyse okur tepkisi vb olduunu syler ve yedi eitanlamdan sz eder.

Doan Aksan, Saussurec gsterge yaklamnda kald iin, kavramanlamdr der (Anlambilimi ve Trk Anlambilimi; 1987).

imdi buraya kadar anlamn anlam olarak sralananlar yan yana getirelim:tanrsal, duyguyla ilikili, iaret etme, demek isteme(k), niyet, deer, kavram,kastetme, doruluk/yanllk, etki/tepki.

Bunlardan ilk ikisi kaynakla ilgili yorum olduu iin bir kenara braklabilir.Yani sesbilim terimiyle konuursak yorumsal k yeridir. Ki aslndaimgelerin ve giderek szcklere ve/ya eylere bal gcl anlam seeneklerininyuvaland yer zihindir. John Lyons anlam asndan birletirmeye gitmemiama demek istemek ve kastetmek (o dorudan kastetmek teriminikullanmaz) ayni eydir. Ve bu da niyet, niyetlilik ile badar. Birbirleriyle

btnlenir. znenin iindeki zihinsel olarak niyet ve sylenmiin iineyerletirilmi olarak niyet. Bu yzden Arapa yle denilmitir: el mana fi

batn air (= anlam airin karnndadr). Ve bu bak asyla, zellikle iirde

anlam yorumsal alann snrlarndadr. Etki/tepki kavramlar davranlnyan sra ayni zamanda iletiimsel bak iin de geerli olabilir. Ve tek biradan bakmak demektir soruna. Doru ve yanl olarak bakmak dafelsefecilerin ve de eklemek gerek mantklarn iidir. Kavramn anlamolmas ise iaret etme ile ilikilendirilebilir. Gsterenin gsterilene iletmesi,gsterileni iaret etmesidir.

Anlamn deer olmas sorununa gelelim:Deer, varlksal klma srecinin sonucudur. zne ve znenin ilgi alanndaki

ey varlk alanyla ilgilidir. Bu varlk alan iinden znenin eye atfettii vekendisiyle ilikilenebilen ey, deerdir. Ve her trl deer zneldir.


6/32

Kalem mavidirfadesinde henz bir deer sz konusu deildir. Zira kalemin mavi oluu baka

znelerle de paylalabilir. Kaleme zg bir niteliktir.

Mavi kalemlere baylrm

ifadesinde znenin mavi kalemler iin znel bir deerlendirmesi kendisiyleilikilendirmesi sz konusudur: [A iin (a b)dir)]. Burada deer ile nitelikarasnda ortaya kan ayrm yle ifade edebilirim (nitelik: b ait aya) iken,[deer: A iin (Aya gre) a, bdir]. Anlam ise znenin ya da znelerin birszden aldklar zihinsel tepkiler btndr. Anlam, zneden znelere

geniledike, znelden nesnele doru yol alr. Deer ve anlamkavramlarnn bir arakesitte bulutuklar da dorudur. Bu ara kesit, deer yerineanlam szcnn eretilemeli olarak kullanlmasndan kaynaklanmaktadr.Ama burada arakesitin olumas iki kavramn anlambirimlerinin yaknlyla dailgilidir. Anlamn anlambirimleri: iaret etmek ve ile bir ey yapmaktr.Deer kavram, iin iaret etmek olarak anlamn birinci anlambirimiyle tamuyumaz ama yaknlar. Kald ki deer bizi yarg kavramna da gtrr, oysaanlam yarg deildir.

Sanrm u rnekte deer ile anlam arasndaki fark netletirebiliriz:

Cana rakibi handan edersinHay Allah nerdesin

Bu ifade yle deerlendirilebilir:

Bu postmodern bir ifadedir.

Zira bir ark dizesi farkl bir kullanma sokulmutur. Yani bu deerlendirmeyi

yapan iin bu ifadenin deeri, verdii yarg ile ilintilidir. Yarg, ifadenin postmodernlii olduuna gre deeri de budur. Bu durumda yarg ile deeri aynisonuta birletirmi oldum. lk bakta her deerin yarg olmad ilerisrlebilir. Ama dikkatle bakldnda bize deerli gelenler konusundakemikletirdiimiz bir yargnn ilediini grebiliriz. Ksaca deer, her nekadar kimi rneklerde anlam ile e anlaml kullanlsa da anlam, deerdeildir.

Anlamn gcllk ve gncellik kuram

(zne ve sz yani retim asndan):


7/32

Anlamla ilgili kimi yarglarm aklamadan (aklamalar sonraya brakarak)sunacam. Bunun nedeni hem daha sonray izlenceye almak, hem de yazyfazla uzatmamaktr.

Anlamak ok ilemlidir.Anlam; anlalan, farknda olunan eydir.Anlamak, bilmeye dayanr ama bilmek deildir.Anlamak, mutlaka yorumdan gemez.Anlamak, her zaman kolay olmaz.Anlamak hissetmektir.Anlamak yalnzca kavramsal deildir.Anlam, metafizik bir olgu deildir.Anlam yalnzca dile zg deildir.Anlam gcl ve gncel olarak var olur.Gcl anlam, znelerin zihinselinde eylerle ilgili kaydedilmi imgelerinkavramlam biimidir.Her ne kadar kavram, gcl anlamla ayni ey gibi grnse de bir durumdur,imgesel bir btnlktr; gcl anlam ise bir olaslktr.Gncel (actuel) anlam, ifade iinde olas gcl anlamlardan birininiletilmesidir.Anlam konusundaki bu deerlendirme bugne kadar alkn olduumuz dzanlam, gerek ve de yan anlam karmaasna, samalna son verir. Dilinanlalmasna hizmet eder.

Durumun kavranmas iin dilbilimdeki yatay ve dikey eksenlerdenyararlanlmal. Bylece bu eksenlerin yalnzca szdizim alannda deilanlambilim alannda geerli olduklar anlalacaktr.

Anlamn gcllk ve gncellik kuram(alglama asndan):Anlam, sz ve/ya metinde ve/ya daha genel olarak anlama nesnesinde ikinolarak bulunur. Anlamlandrc iin anlam, anlama nesnesinin geleriarasndaki i iliki yan sra anlama nesnesi alan iinde kalan d gelerle

ilikisi ve anlamlamdrc znenin bu iki iliki biimiyle kendi zihinselinibirletirme abas sonucu ortaya kar. Bu balamda anlam doru ve yanlkavramlarna bal olarak var deildir. Her ne kadar etki ve tepki olgusuyla

birlikte grnebilse de tam olarak etki ve tepki de deildir. Yine bu balamdaniyetlilik ierse de tam olarak bir demek istemek, kastetmek veya niyetdeildir anlam. Anlam zneyle ilgili bir olgudur. zneden bamsz anlamyoktur. Anlam, etkileimsel (interactif) bir olgudur veya o olgunun bir

parasdr. Yani anlam tek bir ey olarak tanmlanamaz. Anlam; znedegnderen, gsteren, anlatan ey, gnderilen, gsterilen ve anlalan ey

toplamdr. Yani bunlar aras etkileimin znedeki sonucudur.


8/32

Gcl ve gncel (actuel) anlam yle rneklendirebilirim:Szlkten herhangi bir szck alalm. rnein Yldz szc. Szlkte

bulabileceimiz anlamlarn yle sralayabilirim:a) gk cismi

b) gk cisminin simgesel kullanmlarc) en baarl kiid) film sanatse) zel adf) iek adg) bcek ad) talihh) (denizcilikte) kuzey vb

Szlkte yer alabilecek anlamlar asla kapal liste oluturmazlar. Yani bunlarafarkl anlamlar da eklenebilir. Bu olas anlamlar listesi kulanmdan gelir vezihinde gcl halde toplanr. eitlenme ne kadar ok olursa olsun, liste nekadar uzarsa uzasn temel yap deimez.

fadeyi kuran kii, ifade etmek istedii anlam gerek szck dzleminde,gerekse szdizim ve brn (prosodie) olanaklar erevesinde, snrlayarakifadede anlalmas gereken anlama yneltir almlaycsn. Gerekletirdiiifade iinde anlalan anlam(lar), szbirimin gncellemi (gereklemi =actuel) anlamdr. Bu anlam seilmi anlamdr. Ancak ifadede her zaman

seilmi tek anlam olmayabilir. Bazan da ifade olanaklarndan ya da ifadeyikuran znenin eksikliinden szbirim istenmedik bir ok anlamllkgrnmne brnebilir.

Burada imdilik temel anlam /yan anlam konusuna bir deinip geebilirim.Yldz rnei zerinden kk anlam ve tremi anlam kavramlarna da biraklk getirebiliriz. Yldz szcnn kullanmlar arasnda yalnzca birininkk anlam olduunu kolayca saptayabiliyoruz. brlerinin tm bu kk anlamiaret eden eyin baka kii ya da nesnelere benzetilmesinden kaynakland

grlyor. Tpk bu bir ekim odana kaplm nesneler gibi tretilmianlamlar tek bir bala bu odaa balanmaktadr. Szckte anlamoullanmasnn yaps anlamsal kk ve anlamsal tretilmi olarakaklanabilir. Bu noktada yapacamz ilem anlamn biimsel alanna(morfolojisine) aittir. Buradaki iliki genel olarak benzetme ilikisidir.Kendisine benzetilen gk cismi olan yldzdr. Ve yldz szcnn brkullanmlar, anlamlar bu modelden tretilmitir. Dolaysyla bu model, yanikendisine benzetilen anlam kk anlamdr, dier anlamlar da tremianlamlardr.

Edimsel anlam1 (pragmatic act)


9/32

ve edimsel anlam 2 (imelocutionary act):imdi, 60l yllarda ortaya kan edim kuramndan sz etmek istiyorum

birazck. Austinin, Szcklerle ne yapyoruz diye trkeletirebileceimHow to do things with words (1962) adl kitab lmnden iki yl sonra

yaymlanm. Franszcaya da bu kitap sylemek yapmaktr (Quand direcest faire olarak evrilmitir. Austin, sz ile ilgili (act) edim belirler.Benim burada sz konusu etmek istediim ikinci edimdir: sylemeyle yaplanedim (illocutionary act).

Sylemeyle yapma edimlerini yle rneklendirebilirim:

Ltfen tuzu uzatr msnz rica edimiTuzu uzat! buyruk edimi

Bu ne kadar gzel! ama, hayran olma edimiAnan al da gel! hakaret edimiAnan al da gel. (gereklilik) bildirme ve/ya istek edimi

Son iki edimde ses tonu, ses iddeti ve ortam da anlamlandrmada nemlidir.

Austin sonrasnda edim snflandrmalar nem kazanmtr.

Austinin yapmaya alt, edimbilim(pragmatics) alan olarak belirdi. Ve

kimilerince anlambilimden, zellikle dilsel anlambilimden ayr grld.Oswald Ducrot, bir szcenin anlam, dil edimleri (burada sylemeyle yapmaedimi anlamnda dil edimleri) btndr der. (Oswald Ducrot; syleme vesylenmi le dire et le dit; les editions de minuit; 1984; Paris s:95).

Ancak burada sz konusu edilen henz Austinci anlamda dil edimleridir.Benim nerdiim edimsel anlam kavram yle aklanabilir. Austininedimleri birincil dzgye aitken, benim szn ettiim ikincil dzgye aittir.Baka bir deyile biri dorudan, ikincisi dolayl olarak nitelenebilir.

Edimsel anlam kavramyla, sanatsal, iirsel her trl edimi de kapsayacakbiimde edim olgusuna yeniden bakmay ngrmekteyim. Ve baz kuramsalsavlar da sz konusu: Anlamn zne ve sz ilikisi iki ynl iler: retim vealglama. Bu yzden anlam tek bir olgu olarak dnlmemelidir. Anlamlailgili olann dilbilimsel morfolojiden ayr olarak morfolojisi, biimbilgisivardr. Anlamn biimbilgisi, anlamn kk anlam ve tretilmi anlamolarak ayrlmasyla yan anlam (?) sorunsal ortadan kalkar. Retorik, gstergekuramna eklenir ve dolaysyla edimsel anlam kapsamna girer. Bu durumda

bir szel birimin anlamsal morfolojisi o birimin anlamsal yaps ile ilgilidir.

Anlamsal yap dilsel morfolojik terimlerle ifade edilebilir. Edimsel anlamn


10/32

yaps ise edimin yaplan ile aklanabilir. rnein eretilemede nasl birilem yapld anlamn biimbilgisini ilgilendirir.Genel olarak Anlamn anlam ise retoriin de, sanatsal /poetik terminolojinin dedahil olduu terimlerle ifade edilmelidir. Bylece biimbilgisi ile anlam

arasnda yle bir kademelenme oluur:

Dilsel biimbilgisi (morphology) Dilsel anlam : szck dzeyindeDilsel biimbilgisi (syntax) Dilsel anlam : sz dzeyindeEdimsel biimbilgsi (pragmatic actin yaps) Edimsel anlam1 : szdzeyinde Austinci edimEdimsel biimbilgisi (imelocutionary actin yaps) Edimsel anlam2 : szdzeyinde nerdiim edimsel anlam (imelocutionary act)

Bu ulamlamada, snflandrmalarda dikkate alnan, tmce anlam, szce anlamayrm, sz dzeyinde dilsel anlam snfnda birletirilmitir.

*Arama iirin tadn

Anlamdan te bir deerde.Fazl Hsn Dalarca

Fazl Hsn Dalarcann yukarda alntladm sz, lhan Berkin anlamla

ilgili ikide bir ileri srd anlam konusundaki yarglarna karlk sylediinidnyorum. Yani bir kar ka dayal bir doruyu yakalama. Dnsel birderinlik iinde kullandn sanmyorum. Ama genel olarak benim iaretetmeye altm kuram byk lde ifade etmektedir. Zira iirde anlam, nekadar geniletirsek geniletelim her ey deildir.

Edimsel anlam (Imelocutionary act), kendi iinde bir yandan e sremlilik veart sremlilik bir yandan da makro edimsel anlam ve mikro edimsel anlamolarak da ayrabiliriz. Makro dzeyde ifadenin btn itibariyle edimsel anlam

veya anlamlar dikkate alnr. Mikro dzeyde ise ifade iindeki gelere balgerekletirilmi edimler dikkate alnr. zellikle iir sz konusu olduundayalnzca ifade btnlnn anlamyla yetinilemez. iiri, farkl deerli talarlassl bir mcevhere benzetirsek, byle bir ayrmn gereksinimi kendiliindenortaya kar. Bu benzetmeyle sanatn ve poetiin yalnzca sslemeciliinedikkat ettiim gibi bir anlam karlmasn. Sanat ve poetik; ilevden,gereksinimden syrldnda ortada kuru bir yap kalr.

letiim dili anlam ve simgesel anlam:

Bu anlam, edim dzleminde simgeleme edimi olarak ele alnacaktr. letiimdili anlam ile simgesel anlam farklln u beyitte gsterebiliriz.


11/32

Bada mey iilp naleler eyler neylerSesi kmaz acaba blbl uyur mu neyler

letiimsel dil dzeyinde bize yabanc olan szcklerin szlk anlamlarnrendiimizde ifadenin anlam zlm olur. Bu ifadede olas yabancszcklerin karlklar yledir: mey = iki, ney = mzik aleti, nale = inilti

Ve ifadenin gnmz Trkesine evrilmesi de yle olabilir:zm banda iki iilmi neyler alnm (inletilmi).

Blbln sesi kmyor. Acaba uyumu mudur, ne yapmaktadr?

imdi bir de ayni ifadeyi simgesel anlamlaryla ele alalm: ba = gnl, yrek;

mey = arap

ak arab; blbl = sevgili.Gnl bana ak dm, beden ney kesilmi inlemektedir.Sevgilinin hi sesi kmyor.Uyumu mudur, ne yapyordur?

Gnderimsel anlam:Bu anlam, gnderme edimine bal edimsel anlam olarak ele alnacaktr. Birszcn anlam o szckle ilgili bilgimize baldr. Bu noktada anlam ile bilgiarasnda ok sk bir iliki sz konusudur. Szcn hedeflenmi gnderimi

bilinmedike, ifadenin istendik anlamna ulalamaz.

rnein, Manukyan, Xin annesidir

fadesinde Manukyan ile X arasnda ana oul/kz ilikisi, bu ifadenin anlam,bu akrabalk ilikisinin bildirilmesi eklinde oluur. Eer burada Manukyan ileamalanm nl genel ev ileticisi Manukyan ise, oul ya da kza ait ikinci bir

bilgi ilemektedir. Dolaysyla bu ifade, iki ifade deeri edinir. Yok eerManukyan ile X arasnda akrabalk ilikisi yoksa, ve bu X de bir nlnn adise bu ifade dorudan bir hakaret ifadesi olur.

Gnderimsel anlam baka birinin szne gndermelerle de gerekleir.

*iiriirle ilgili:Renkler ve zevkler de tartlr.iir, metafizik deildir.iir, hissedildiine gre anlalr bir eydir.

iir; tartlabilirdir,konuulabilirdir,


12/32

tanmlanabilirdir.Zira iir, insan rndrve iirin malzemesi dildir.Ancak iir gndelik iletiim dili deildir.

iir, gndelik iletiim dili iinden baka bir dildir.

Szcn iirsellii:Dilsel yaratclk konusunda ilk yaratc, ilk szc kullanm kiidir. Budevasa neme sahip bir yaratclktr. Zira ardndan gelen szckler ona gre

biimlemi, onun modelliinde dizgelemitir. Szcn iirsellii konusundaMichael Rifaterre, metnin retimi (la production du texte; 1979) adlkitabnda yeni retilen szckler konusunda yaznsal retim ile sradan retimarasnda bir ayrm yapar. Ve yaznsal olan szck retiminin iirselliinden szeder. Gaston Bachelard da Dselin iiri adl kitabnda zne szck ilikisinidillendirir. Michael Rifaterrein, Yapsal Biem Denemeleri adl kitabndaki

bir blmn ad, Victor Hugoda Szcn iirselletirilmesidir(**).Gerekten ne zor eydir szck retmek. Dourmayan bilemez. Drt szckteyaratc asndan iirsellik ile alglayc asndan iirsellie deinmeyealaym. ki rnek franszcadan, ikisi de Trkeden. Bilinen szckler amaaslnda yabanc szckler bunlar da. Franszcadan rnekleyeceimszcklerden ilki connatre. Bu szcn morfolojik zlmesi ok basittir.Morfoloji alm herkes kolayca zm grebilir. Ama morfoloji ile ilgiliolmayanlarn bu yap akllarnn ucundan bile gemez. Zira bu szc

oluturan iki parann bir araya gelmesi btn halinde kullanmda olanszckle ayni anlama gelmez. Szcn paralar birlikte+domak iken

btn hali tanmak, bilmek anlamndadr. Hem onu ilk retmi kii asndan,hem de alglayc asndan iirsellik tanmak, bilmek kavramnn iindebirlikte domak anlamnn grlm olmasdr. Yaratcln, bakzenginliinin gizi, bu birlikte domak kavramnn tanmak bilmekle

buluturulabilmesindeki dnsel, armsal derinlikte yatmaktadr. kinciszcn yaps da benzer: comprendre. Kullanlmakta olan anlam:anlamak, morfolojik olarak zmlenmi anlam ise birlikte almak. nc

olarak ele almak istediim szck, nesnesi gibi tetikleyici geliyor bana: arap.Bu szc allm biimbirimlere (morphme) ayrmak kolay deildir. Bunuyapabilmek iin herhangi bir dilin snrlarn amak, hem de tarihte Bachelardgibi dsel ve dnsel bir yolculuk yapmak gerekir. Bunu gze alamazsanzarap imeyin. Bu szc am, aman ve Amon (aman) hatta burada

bir srama daha yapaym umuken ayni okunua sahip, ak anlamna gelen framant szc ile ilikilendireyim. arap szc, Dyonisosu mu iareteder yoksa apkn tanr Zeusu mu bilinmez- eliinde arap szcn

paralara ayraym. Szcn keyfine varaym. Szck dizgesini byle

kurduumuzda ayr bir birim, am (amonun ksaltlm olarak) ayr birbirim diye okunabilir. Bu durumda arap (arapada arab) ayrtrldnda


13/32

ve arab greceimi sanyorsunuz ama aldanyorsunuz. Zira arab iki szckbirimini de tam olarak temsil ediyor: a ve rab. ann baka bir deikesiSadr, ayr bir tanr addr. Rab zaten her ne kadar Yahudi babalarna,hahamlara dense de, Arapada tanr addr. Byk bir olaslkla Ra ve Bann

birleimidir. Bylece arap szcnn iinde Msra ait tanr ad gizlidir.Bu bak bizi ayni zamanda arabn Hristiyanlkta niye kutsal sayldna veDyonisos kltlerindeki balantsna da gtrebilir. Szcn dsellii,dnsellii ve iirsellii szck iindeki bu yolculukta gizlidir. Son birrneim yine alkol ve kutsal olan yan yana getiren bir szcktr: ispirto. Buszck dilimize talyancadan gemitir: spirito. Ve ngilizcedeki karlspirit, ngilizce biimin franszcas da espritdir (okunuu espri). Sanrmdaha imdiden size bir eyler sylemeye balad. Evet bu szck zeka, nkte,deha, cin, ruh anlamlarna da geliyor. Ne dersiniz alkol ile ienin iindeki cin,yanc ve yakc ispirto bu kavramlarla badar m? Badamaz m?

Yemek, arap ve iir zerine konumak:Yemek zerine uzman alar vardr. Tamam ama bir de uzman alarnreklamclar konumundaki baka uzmanlar sz konusudur. Elbette adyla ilgilieitli seenekler gelebilir aklmza. enici. enici ba. Bir bakma herzaman lmle burun buruna uzmanlar. Padiahlarn, krallarn yerine lebilecekfedailer. ki konusunda zellikle arap alannda ne km arap tadmclarvardr. Getirin arab. Size yln, hangi badan retildiini syleyiversinler.enici, arap tadmcs olur da acaba iir tadmcs olmaz m? Bence olur.

Tat alma, zevk; beslenme ihtiyacn aar. iir sz konusu olduunda, iletiimdilinin snrlar oktan alm, gndelik anlam dnyamzdan havalanmzdr.te byle bir yolculuun yolcusu da hazrlkl olmak zorundadr. Hi arapimeden arap tadmcs olunmazsa, iir okuma deneyimine, giderekuzmanlna erimeden iirsel anlamn tadna da eriilemez.

Bu noktada unu da belirtmeli. Yemein, arabn, iirin tadna varmak yetermi? O tad anlatma zevkinden yoksun brakr m kendilerini tadmclar? te

burada st-diller devreye girer. Tm zel alanlar zerine konumak zel alanilgisi ve dili gerektirir. iir de teden beri sanatlarn sultan saylmtr.Diyeceim iiri dinlerken, okurken zevk alnr. Ama bir de zerine konuarakzevk almak vardr. Bu tam bir ehl-i keyf ii olmaldr. Fark etme, hemyaratmann, hem de zevk almann balangcdr. Ve herhangi bir konuda farkediler dalga dalga genileyerek bizi yatay eksende ufka, dikey eksendederinlere ya da gklere eker. Evrende var olmann keyfi, farkndalklarnoalmasyla kar. Yaama sevinci dediimiz ey gcnfarkndalklarmzdan alr.

Fazl Hsn Dalarca ve edimsel anlam:


14/32

Aada FH Dalarcann kimi iirleri edimsel anlam asndan incelenecektir.

SESDizeler

Birbirini ard mBin gece altnda uyusamUyanrm

Dizelerin birbirini armas ncelikle bir canllatrma edimidir. Ama bununyan sra sz edilmeden (in absentia) dizelerin birbiriyle iletiim iindeolduu ayr bir dnyas var armak szcnden yola karakgenilettiimiz bir iletiim dnyas: armsalla oaltma, anlatma edimi.Gece altnda uyumak allm bir ifade deil. Ama dil mantna aykr dadeil, Yldzlarn altnda arks dnlnce. Gece, armsal ve ilevselolarak yorgan terimiyle, bir de anlam bakmndan karanlklar ile

balantl. Tek bana bir abart olan bu szck anlamsal ve armsal ileviyan sra bir de bin saysyla abartlm: abartma edimi. Bylesine abartl biryorgan altnda, bastrlm halde uyusa bile hemen uyanabilecek kadarduyarldr air. Dorusu bu, bir dev uykusu olabilirdi, airin megalomanisi uveriyor burada. Hem ok byk, hem de ok duyarl. Dikkat edilirse air szedkmeden kendisinin iire duyarlln, kendisinin devliini anlatm oluyor.Franszcada anlam szc ayni zamanda his demek olduuna gre bunu

bize hissettirmi oluyor: izlenim olarak aktarma ve/ya iaret etme edimi.

Bir bildii var szcklerinDaha doruDaha gzelDaha aydnlkYazmam gerekli benim

ncelikle bu ifadenin iletiim dili snrlarn atn sylemeliyiz. Edimbakmndan (Searlen snflandrmas erevesinde) ileri srme edimi olarak

ele alnabilir(***). Anlam olarak ki temel ifade ieriyor: (a) Szcklerbilgedir (b) Ben daha doru, daha gzel, daha aydnlk yazmalym.

Yorumsal, ikin anlamlar yle sralanabilir: Ben kullandm dilde seici davranmalymdavranyorum,

air (yazar) dilde seici davranmal, Szckler dilin geleceidir,

Ben/biz daha doru, daha gzel, daha aydnlk yazarak gelecein insannekillendireceim/z (sorumluluum/uz byk) ben tohumum,

Ben gelecein teminatym.


15/32

Edimsel anlamlara gelince, air, dizeletirme ilemini kullanarak iki yargybe dizede ifade etmitir. Daha doru, daha gzel ve daha aydnlk ifadekesitlerini dizelemeyle ne karmtr. Ayni ifade kesitlerini sralama veyineleme ilemleriyle kullanarak iiri retorik dzleme tamtr. Dizeleme, ne

karma, sralama ve yineleme ilemleriyle ses dzleminde ritmik birbiimlendirme salamtr. Neden sonu ilikisi kurmutur. Daha doru, dahagzel, daha aydnlk yazmasnn gereklilii, szcklerin bilge olmasna

balanmtr. fadedeki neden sonu ilikisini ters evirerek szcklerin veairin bir bildii olmas, bilgelii; daha doru, daha gzel, daha aydnlkyazmasnn, sylemesinin sonucu olarak da grlebilir. Bylece neden sonuilikisinin tersinirlii de deerlendirilebilir. Szckler kiiletirilmitir. Szck,hem aire ait sz ve dil, hem de airin bizzat kendisinin ve gelecek nesillerinyerine kullanlarak simgeletirilmitir. Belki burada yalnlatrma ilemindende sz etmek gerekir. Tm bu ilemler sayesinde szcklerin ve ikin olarakairin bilme durumu, bilicilikleri ileri srlmtr.

Bu ifadede iirsel olan; dizeleme, ne karma, sralama, yineleme, ritmikdeer kazandrma, neden sonu ilikisi kurma, kiiletirme, simgeletirme, ilerisrme edim-anlamlarnn bir birleiminde aramak gerekir.

RKN SOFRABatdaki kardelerimYeter artk aldnz

Dandan tandanYeryznn

(Bat Acs iinde irkin Sofra iirinden)

Bu ifadede iki edim vardr: sulama ve smrye son vermeye ar. Buradaiirsellik, biimsel olarak dizeleme, devrikleme ve edimsel olarak da pimanolma ve isyan etmeden kaynaklanmaktadr. Ancak isyann heyecanl birheyecanszl ierdii de sylenmeli. Bu, hem kardelerim demesiyle, hemde ifadenin ykselen bir tonlamayla deil de den bir tonlamayla

yaplmasndan belli. Eer yeter artk, en sonda kullanlsayd ykselen birtonlama erisiyle bitmi olacakt ifade. Kardelerim, her ne kadar insanclliaret etse de, ayni zamanda gszl akla getirmektedir. Bu gszlkdorusu, kitabn ad ile szel dzlemde grlyor. Bat acs deyii, Batnnkendi dndakilerde yaratt trajedileri imliyor. ldrmleri dile getiriyor.Ama gerek iir bal, gerekse iir iinde kullanlan almak ile trajikgsterilemiyor. Sadece etik olmay iletilerek olgu yumuatlyor. Hem deinsanlardan deil, doadan almak. Bylece hem brnsel, hem de anlamsald iliyor iirde.

SIRMASIZ GK


16/32

Ka gecedir gremiyorumTekini bile

stanbulda m kaldYldzlar

Bu ifadede, balkla edimsel anlama giriyoruz dorudan. Srma, yldzlaryerine bir eretileme olarak kullanlm. Yldzsz gk deil de srmaszgk kullanlmasn edimsel anlam klan ey sadece eretileme yaplm olmasdeil. Yldzlarn srmaya benzetilmesi, airin znelini yanstyor. Yldzlar;gkyznn ss, srmas olarak grdn de ekliyor ve yldzl ge birgzellik olarak bakyor. Ve Dalarca o bakn estetiini iire poetik olarakaktaryor. Ruhsal olarak unu da karyoruz: air srmal ge hayran. Buanlamsal edim, bal iirsel klyor. Ve byle anlama aslnda hem bal,hem de bala bak iirselletiriyor. iirin geri kalanna baktmda airinsorma, aklama, dolayl anlatma, gizleme edimlerini gerekletirdiinigryorum. Her ne kadar soru iareti ile belirtilmemi olsa da bu, bir soruifadesi gibi duruyor. Ama tam da altmz bir soru deil. Yant bekleyen birsoru deil. Bu, soru olarak ifade edilmi bir bildirme ifadesidir. Zaten buyzden bir dolayl anlatma ve gizlemeden sz edebiliyorum. Aklama edimisrmann ne olduunun verilmesiyle ve de airin ruhsalnn ifade edilmesiylegerekleiyor. Srma ve yldzlarn balang ve biti szckleri olduu dikkatealnrsa, srma bilinmeyen, yldzlar da bilinmeyenin aklamasdr ve

bunlarn dizimi rast gele deildir. Bu dzen(leme) de airin bilinli bir seimi,

edimi olarak alglanmal. airin yapt baka bir edim de eksiltmedir. Yldzlgk, stanbulda kaldna gre, air stanbul dndadr. Nerede olduu ifadedeyer almaz yani eksiltilmitir. Onun iin nemli de deildir. stanbul ddr ya,

bu yeterlidir. Yaplan eksiltme, ifadenin yalnlatrlmasna, arlklardankurtarlmasna yneliktir. air ka gecedir yldz gremediini sylediine grestanbul dnda olma, onun estetik evreden uzaklat duygusunu yaamasdemektir. air btnletiini dnd estetik ortamn dnda kendisiniyalnz hissetmekte, bir sevgiliyi zler gibi zlemektedir stanbulu. Gnlkifadeyle ben stanbulu ok zledim demiyor. Bu zlemi dolayl bir ifadeyle

bize duyumsatmakla da kalmyor. Anlatmn hayran olduu srmal gk gibiprl prl yapyor, ifadeyi iirletiriyor.

Ar Hastafleme bana anneciim korkuyorum

Dua edip edip, geceleri.Hastaym ama ne kadar gzelGidiyor yzer gibi, vcudumun bir yeri.

Niin byle rtmler stmok muntazam, ki bana hzn verir.


17/32

Aarrken uzak rzgarlar iindeOyuncaklar gibi ehir.

Gzlerim rtk fakat yzmle gryorum

Alyorsun, nur gibi.Beraber duyuyoruz yava ve tenhaDuvardaki resimlerle, nasibi.

Anneciim, byyorum ben imdi,Byyor gllerde kam.Fakat denekten atm nerdeKardeim su versin ona, susam

(Ar Hasta iirinden)

Gnderme sz konusu olduunda, metinleraraslk da devrededir. Konuyaretorik terimleri ile yaklatmzda antrma (telmih), deinmece, kinayeterimleriyle karlayoruz. Ben bu tr kullanmlarn st terimi olarakgndermeyi kullanmak istiyorum. Alt terimlemeler kullanmn ierdii ekanlamlara bal olarak belirlenebilir. Orhan Velinin,

iir yazyorumiir yazp eskiler alyorum

Eskiler verip musikiler alyorum

Bir de rak iesinde balk olsam (Orhan Veli)

fadesindeki son dizenin Ahmet Haimin Bir Gnn Sonunda Arzu adliirindeki Gllerde bu dem bir kam olsam! dizesine bir gnderme olduu

bilinir. Ve bu gndermenin Haim iiriyle ve dolaysyla Haimle bir alayierdii de bilinir. Haim iirine dikkatli bakmayanlar iin, kam olma istei,gln gelebilir, hele bir de terimin eretilemeli olarak erkek cinsel organniaret ettii dnlrse daha da glnleir kam olma istei. OrhanVelinin bu dizelerinden yola karsak ne iiri ne de yaam ok ciddiye

almad, iiri yaamann bir paras olarak grd sylenebilir. iirle,eskilerle, mzik ile onlarn dnmyle idare ediyor air ama rak gereksinimiher zaman karlanamyor, rakya dknln ifadesi ya da srekli sarhoolma arzusu dile geliyor. Ama bu dize Ahmet Haim dizesiyle

balantlandnda hem yaam anlay, hem de iir anlay bakmndan eletirive alay devreye giriyor. Ve bu alays, eletirel gnderme, ifadedeki branlamlarn nne geiyor. Oysa A. Haim kam olma arzusunu dilegetirirken, gn batmnda gl ile kam arasnda zamana dayankllk

bakmndan bir seenei, abucak solup gitmemeyi, uzun mrl oluu dikkate

alarak konuuyor. Dolaysyla Orhan Velinin yapt haksz birglnletirmedir.


18/32

Gller ki kamtan daha nln.

Akam, yine akam, yine akam

Bir srma kemerdir suya baksamAkam, yine akam, yine akam.Gllerde bu dem bir kam olsam! (Ahmet Haim)

Fazl Hsnnn yukardaki dizelerle bu gndermeye eklemlendiisylenebilir. Ve dorusu Fazl Hsnnn doa anlay dikkate alnrsa,

Anneciim, byyorum ben imdi,Byyor gllerde kam.

dizeleri ikili okunabilir. Bir: ben ve kam ayr ayr byyor. ki: ben ve kamaynidir. Benin ve kamn bu iki dizede yan yana gelmesi Orhan Velieletirisine kar k, Ahmet Haimin savunulmas olarak yorumlanabilir. Ve

bu yolla Fazl Hsn, metinleraraslkta (baka bir deyile iir tarihinde) ayrbir nirengi noktas haline gelir. Dolaysyla buradaki gnderme, Orhan Veliyebir yant hem de Ahmet Haimi savunma edimlerini ikindir.

Dalarcann bu iirinde Necip Fazl etkisini de iaret etmeliyim.

Gzlerim rtk fakat yzmle gryorum

Dizesinde yzn gze dnmesi (gzsz grme) imgesi Dalarcann, bakaiirlerinde de yineledii bir imgedir. Necip Fazlda bu imge yledir:

Niin klyor eya uzakta?Gzsz gryorum ryada, nasl? (Necip Fazl, ile iirinden)

Burada bir rastlantdan sz edilebilir elbette. Ancak iddial airlerin ayni,yartaki sporcular gibi birbirlerini kolladklar dikkate alnrsa farknda olarakya da farknda olmadan bir etkilenmeden sz edilebilir. Ki ben kendi paymaher iki airin genelde tmyle ayni olmasa da metafizik bir anlay iindeolduklarn syleyebilirim. stelik Dalarca bu iirinde Necip Fazln ileiirindeki metafizik kavraytan farkl dnmemektedir.

FH Dalarcann u dizeleri,

Fakat denekten atm nerdeKardeim su versin ona, susam


19/32

Necip Fazln yine ile iirindeki

Annemin duas, d de perde ol!

Bir as kes bana ihtiyar aa! (Necip Fazl, ile iirinden)Dizeleriyle ilintilidir. Ancak Necip Fazl, air bir hatibin akc diliylekonuurken, Dalarca tiyatromsu bir yap iinde ocuk diliyle, mantylakonuur. Ki bu ocuk dili, bak onun iir dnyasnn temel niteliklerindendir.unu da eklemeliyim: hem Ar Hasta, hem de ile iirlerinin znelerirkek, korkak bir kimlie sahiptir.

86Dnya kadar byk bir gnyd ocukluumun,Okula ilk gittiim o altn sabah.Omuzumda kalmt el scaklyla

Anamn okarken syledii bir Bismillah

()

lk ders bir bayramn sonu gibi souktuGrdk kara tahtada hesap denen karalty.

Ezberletti kendi numarasn hoca, herkese;

Ben de rendim iki haneli seksen alty.

()

Oyunlar ve neelerle geti o gnVe tatl ryalar gibi bitti mektep.

Bilgimi drmeden eve gtrmek iinimden seksen alt seksen alt diyordum hep.

Eve gelince kestim defterimden bir gle benzeyen iki rakamDolabma yaptrdm yan yana, bir zafer saadetiyleAblalarmn grecei saati bayram gibi bekledimTatlyd bu bekleyi mavi bir arifeden bile.

Fakat armtm iki rakamn yeriniDolap kadar ev kadar gld halime ablalarm.Anlar gibi durdumsa da, anlamadm yer deise ne olur?Ki hala para saydka o hayreti duyarm.

Ki hala yaarm bir ayrlkta o hayreti


20/32

Dalarm 86, 68 diye bazen.Yer deitirince baka ey olmak ne tuhaf

Ne tuhaf lm duymak seksen altdan(Fazl Hsn Dalarca, ocuk ve Allahtan)

Yer deitirme edimi: Bu iirde deiim durumu ve yer deitirme durumu veedimi iletilmitir. ocuk okula baladnda kendi yaam iin byk birdeiime hazrlanmakta ve bunu aile, dolaysyla kendisi kutsallatrmakta,trensiletirmektedir. Bu trensiliin iaret edicileri altn sabah eretilemesi,annesinin onu uurlarken omzuna koyduu elin scaklnn ve annesininsyledii bismillah sznn benin omzunda kalmasdr. Eretileme edimiayni zamanda bir oaltmay ve deerliletirmeyi de iletiyor. O sabah deil,l l bir sabah ya da prl prl bir sabah da deil, allmadk bir deyilealtn sabah. te bu sylemeyle yaplan edim bizi, zne iin bu sabahn, okula

balayacak olmann ok deerliliine iletiyor anlam olarak. Annenin eylemi veedimi (eliyle dokunmas ve bismillah deyii nce zne tarafndananlamlandrlyor ve bu anlamlandrmann etkisi anlatlyor. Dolaysyla usylenebilir: air, tek tek edimler dnda bir atmosferin yaratlmas edimini degerekletiriyor. Ve air, aslnda bu atmosfer yaratma edimi yan sra, bir desylemiyle bu atmosferin iine ekmeye, trenin izleyicisi olmaya aryorokuru, bylece gizli bir isteme edimi gerekletiriyor.

lk ders bir bayramn sonu gibi souktu

Grdk kara tahtada hesap denen karalty.Ezberletti kendi numarasn hoca, herkese;Ben de rendim iki haneli seksen alty.

lk iki dizede bir deerlendirme, bir tepki edimi farkediliyor. Okul iin kurulanhayaller, ders ile zellikle hesapn ie katlmasyla istenmeyene dnyor.Okul ncesi ocukluk yaamndan daha deerli bir yaama gei umulurken

beklenmeyenle karlalmtr. Hesabn karaltya benzetilmesi edimi, zneninhesapla ilgili bir sorunsalna iaret diyor. Ve szdizimsel dzenlemeyle

hesapn kara tahta ile karalt arasna alnmas edimi, retmenin ilkdersteki baarszln en azndan ben znelinde aktaryor. Ders ile ilgili budeerlendirme Jacques Prvertin Lir Kuu adl iirini artryor. Rastlantolabilir, bu iirdeki derste de hesap sz konusu:

iki iki daha drt /drt drt daha sekiz/sekiz sekiz daha on alt /tekrarlayn! Diyor retmen/(..) /Ama ite lir kuu /gemekte havada /ocuk gryoronu /ocuk duyuyor onu /ocuk aryor onu /Kurtar beni /Oyna benimle

/ku!/


21/32

Ve bu iirde ocuklar lir kuuna uyup mzik dinlemeye balaynca her eynceki ilk hallerine dnmeye balyor:/ve snfn duvarlar sessizce ker /Ve camlar kum olur /Mrekkep su olur

/Sralar aa olur /Tebeir falez olur /Ty kalem, ku olur/

Prvert bu iirinde yinelemelerle hem ritmi, mzii; hem de ocuklarn oyundilini baaryla aktarm, okuyan ya da dinleyeni kendi oluturduu atmosferiine sokmutur. Belki genel olarak iirde bu edimin zerinde durulmal,aratrlmal. Dalarcaya dnersek, yukardaki drtln son iki dizesindedizeleme ve uyaklama edimi (karalty, alty) dnda iirsellik yok. Szdizim dzensiz, anlatm amazl. Dizelerdeki ifadeler retmenin hesapdersinden daha zor.

Ezberletti kendi numarasn hoca, herkese;

Bu dizede, her ne kadar dizenin btn okunduunda nesnenin (kendinumaras) kime ait olduu anlalyorsa da ilk batan sz dizimin hatalyaplmas sonucu sanki retmen kendi numarasn(?) rencilere ezberlettiizlenimi alnyor. Bu da iirsel syleme yakmyor. Ardndan gelen,

Ben de rendim iki haneli seksen alty

Dizesi de iirsellikten uzak. ki haneli seksen alt ifadesi iletiimsel deyiin

bile gerisinde iirsellik bakmndan. Prvert iirindeki yalnlkla karlatrlncane ocuk diline bir yaknlk grebiliyoruz, ne de iir diliyle bir benzerlikkurabiliyoruz. Dalarcann anlatm sona doru dnsellikte yakalyoriirsellii.

Ki hala yaarm bir ayrlkta o hayretiDalarm 86, 68 diye bazen.Yer deitirince baka ey olmak ne tuhaf

Ne tuhaf lm duymak seksen altdan

Okula balamakla balamamak arasndaki o en bata oluturulan kutsallkrts, okulla tantktan sonra yrtlmtr. ocuk neesini yine snfn dndaarkadalaryla ilikisinde, oyunda bulmutur. Dolaysyla oyun ve ders yanyanalnn bir anlam olmamtr. ster ders ve oyun olarak dizilsin ister oyunve ders olarak. Peki derste rendii 6 ve 8in yan yanal nasl bir deerediniyor ve yer deitirmekle nasl farkl olabiliyor? Dorusu bu noktada,srann aaca, tebeirin faleze dnmesiyle tam bir koutluk kurulmu oluyor

bak olarak. Ve son drtlde bu dnselliin iirini buluyoruz. air varlk

felsefesi yapyor. lk iki dize ben ile ilgili hayret etme, dalma ruhsaldurumunu bildirme ediminin ardndan hayret etme edimini biz okurlara, iirin


22/32

muhataplarna bulatryor. Yani nc dize, iinde soru barndran bir nlem(hayret) edimidir. Ve son dize de varln temel sorununa geiveriyor. Saylarnyer deitirmesinden lm kavramna varyor, yine soru barndran ama,hayret edimiyle. Bu edim baka bir yer deitirmeyi sorgulamaya itiyor hem

onu, hem bizi: oyun ders ya da ders oyun, 68 teki 6, 8 yan yanal ya da86daki 8, 6 yan yanal neyi deitirebilirse yaam lm ya da lm yaamyan yanal ancak ve ancak onu deitirebiliyordur.

DUALARBir Vietnam trksnden:Yalvaryorum ge yasn diye

Tanr isen,Al benim sokmu dilimi, ona ver,Ylan adm da.

Tanr isen,Al benim dilerimi, ona ver, o Amerikalya,Timsah adm da.

Tanr isen,

Al benim ift boynuzumu, ona ver,kz adm da.

Tanr isen,Al benim penelerimi, ona verSrtlan adm da.

Tanr isen,Al benim bilin d zehrimi, ona ver,

iyan adm da.(Fazl Hsn Dalarca, Vietnam Savamz)

iir, yineleme ve sralama ilemlerine dayandrlmtr. Tanr isen be kezyinelenmi. Her ne kadar be hayvann tanrya seslenii balkta dua olarakadlandrlmsa da, yinelenmi olan Tanr isen sz, canllarn Amerikalkarsnda katlanma snrna geldiklerini; bu yzden de Tanrdan yaln biristekte bulunmadklarn; Tanry, bir yandan greve arma, bir yandan daTanrnn tanrln sorgulama noktasna geldiklerini iaret etmektedir. Doann

tehlikeli hayvanlar, insanlarca tehlikeli bulunan uzuvlarnn, kendilerinden okAmerikalya yakacan dolayl olarak dile getirmektedirler. Ayni ekilde


23/32

air, Amerikalya hakaret anlamyla hayvan demektedir. Ancak yaknmahayvanlardan geldii iin Amerikalnn hayvanl, tehlikeli hayvanlar bileamaktadr. Onlar bile kendi kimliklerinin oluturucularndan vazgemenoktasna getirmektedir. iirin omurgas yledir:

Amerikal, Xtir ve X (a, b, c, d, e) (ldrc geler)dir.

Bu iirle Pandora arasnda bir ilinti kurulabilir. Hesiodosun anlatmnda Zeus,Prometeusun insanlara vermek iin atei almasna fkelenince Hephaistosuarr, yz lmsz tanralara, bedeni gzel gen kzlara benzeyen, iindeinsan sesi, insan gc olan bir varlk yapmasn ister. Athena ona el iiretecektir, Afrodit de isteklerle, arzularla gnln tututuracak, byleriyleonu kuatacak, Hermeias da bir kpek yrei, bir tilki huyu koyacak iine veyalanla dolanla dolduracaktr onu. Ortaya knca Pandora, insanlarn o gne

kadar bilmedii aclar dertleri aa karr, datr. Pandora kadnn yaratlyksdr. Ama yaratlm bu kadn kendisi bela olmakla kalmaz, her yerin,her eyin olumsuzluundan sorumludur:

O gn bugndr insanlarn ba dertteToprak bela doludur, deniz bela doludurGeceler dert dolu, gndzler dert dolu. (Azra Erhat)

Pandora, aslnda kadn dman bir zihnin rndr.

Dalarca bu iiri yazarken Pandoray dnm mdr? Bilemeyiz. AmaDalarcann Amerikals Pandoradan daha tehlikelidir.

iir bir Vietnam trksn alnlk aldna gre alnlk ile iir arasndaanlamsal bir ba kurmak zorundayz. Dalarca Vietnamlnn Ge yalvarmasile hayvanlarn Tanrya yalvarmalar, Tanry sktrmalar arasnda bir bakurmakta. Dolaysyla Gk ile Tanry eyleyen olarak ayniletirmektedir.

GL

Bir damla bana baksanGen olurum

Bir damla yrsenBtn yollar ular bana

Bir damla gece olsanHemen uyanrm

Bir damla iin sklsa


24/32

Yuvadan der ku

Bir damla beni sevsenlrm

(Arkas Siz iinde)

iir iinde yinelenen damla ile yan yana getirilen anlatmlar aslnda allmkullanmlar deil. Onun yerine biraz, birazck, azck vb sz birimlerkullanlr genelde. air bunun yerine ayni ilevi grebilecek damlaszcn niye kullanyor acaba? Bu soruyu askya alp ikiliklere bakalm.iirde ben ve sevgilinin sz konusu olduu dnlrse, Sevgilisinin umutverici en kk bak beni gen klabilecek gte. Ben, gen olmaynemsediine gre yaldr. Bylece air anmadan (in absentia) kendi fizikidurumu konusunda bilgi vermi oldu. Bu ayni zamanda ifadeyiyalnlatrmadr.

kinci ikilikte sevgili bene doru birazck yrse sadece sevgilinin zerindeyrd yol deil tm yollar bene yrr, yani ben yol kesilir. Sevgilininadm att yol olur. Dikkat edilirse bir yandan szcklerin, dilin kullanm

bakmndan eksiltme sz konusu iken bir yandan da sevginin ifade edilmesi bakmndan abartma iletilmektedir. Dolaysyla iir iki uta bir denge(tahteravalli) olarak kurgulanmtr.

nc ikilikte bir damla gece olmak kolay anlalacak gibi durmuyor. Bunuanlamlandrmak iin Dalarca iirine yakn olmak gerek. Gece szcnneretilemeli olarak, karanlk yerine kullanldn dnrsek,anlamlandrmaya doru nemli bir adm atm oluruz. Bir adm diyorum ziraanlam henz zlm olmuyor. Bu kez sevgili ile karanlk arasndaki ilikiyikurmamz gerekiyor. Her ne kadar sevgilinin salar, gzleri, belki degiysisinin rengi ile gece karanlk kara armlarna gidilebilse de

burada baka bir denklem de kurulabilir. Karanlk karsnda anlmamaydnlk terimi dikkate alnrsa, sevgiliye yaktrlann aydnlk olduu

sylenebilir. Ve sevgili azck gece olduunda, tersinden bakarsak aydnlnazck yitirdiinde ben hemen uyanyor. O karanl silmek, yok etmek iin.Bu armsal sramalarla ortaya uyanmak ile kan anlamlar: korumak,zerine titremek olabilir. Bu durumda gece ile uyanmak birbirlerine

balanrken her ikisinin armsal uzantlar da uyumlu hale gelebilmekte,anlam olarak btnlenebilmektedir. Ve yine younlatrlm ifade, bir yandan

biimbilgisel olarak en aza indirgenmekte, te yandan ilgi olarak en oauzanlmaktadr.

Drdnc ikilikte ayni en az ve en ok, baka bir konuda iletilmektedir:sevgilinin cannn sklmas konusunda. Sevgilinin cannn azck sklmas


25/32

benin lm demek. Yani Bir damla iin sklsa /Yuvadan der kuifadesini dz anlatmla Zerre kadar zlmene katlanamam, Azck zlmen

beni kahreder, Azck zlsen yaayamam, lrm olarak evirebiliriz.zellikle yuvadan der ku ifadesi yaayamaz, lre denk dtne

gre, bir yerine kullanmadan, bir benzetmeden, szcesel eretilemeden, birsomut rneklemeden sz edebiliriz.

Son iki dize de, bir nceki ikilideki yuvadan der kuun devam gibi: derve lr. Bir derecelenme gsteriyor.

imdi iir iindeki aral sralamaya bakalm baksan, yrsen, gece olsan, iinsklsa, sevsen ile gen olurum, yollar ular bana, uyanrm, yuvadan derku, lrm. lk sralamada bakmak ve yrmek ile gece olmak ve iisklmak ikililer oluturuyor. Ama btn iersinde balant kurulamyor.Dierinde de yuvadan der ku ile lrm hem aralarnda bir neden sonuilikisiyle, hem de lm olarak okunabilir. Ama burada da btncl bir ilikikuramyoruz. Byle bir iliki zorunlu mu? Elbette hayr. Amadeerlendirilebilecek bir olanak. Yalnz unu da grmek gerek: Dalarca sonsralama gelerinde etki bakmndan zirve szckleri kullanm: sevsen lrm.

Yukarda damla szcn sapan bir szck olarak grm askya almtk.imdi balayabiliriz. Damla szc be kez yinelenmi. Ve iirin ad: gl.

unu sylemek olas artk: iirin tamam ayni zamanda bir ataszn saklyorbedeninde. Baka deyile air bir bilmeceleme edimini yerletirmektedir iire:Damlaya damlaya gl olur.

YILDIZLANMAKTerbiyesiz okmemeliyiz

Ben karanl aldm omuzlarmaSen ek stne beni

Yldzlanmak, Dalarca dilinde mutlulua ermek, ok mutlu olmak anlamnda.Bir kaydrma (catachrse) edimiyle kullanlyor. lk dize Terbiyesiz ok, iiriinde aykr, ok edici duruyor. Terbiyesiz olan ne? Oraya pek oturmayan birsz birim. letiim dili sz konusu olsa sama deyip kabiliriz. iir sz konusuoldu mu yorum gcn iletmemiz gerekir. Dorusu ben hemen alttaki dizememeliyiz ile balant kurarak zebileceimi dnyorum. mektenkorktuuna gre hava souk, ve/ya esintili. Birbirini seven iki kiinin varlnaaldrmadan tc zelliini geri ekmeyi bilmemesinden hava terbiyesiz

olabilir. Eer yorumum doruysa, Dalarca burada senaryo teknii kullanm.Sadece erkein konumalarn vermi. Ortam ve kadnn varln hayal


26/32

gcmze brakm. Sesi iirinde bin gece altnda uyuyan ben, bu kezkaranl omuzlarna alp kendisi karanlkla birlikte battaniye, rt olmaktadr.Karanln omuzlara alnmas imgesinin, gerek d dsel olduu dikkatealnrsa bu kez baa dnp terbiyesiz olann karanlk da olduu

sylenebilir. Ancak karanlk, ben ve sen arasndaki iliki net deil. Beninsevgilisinden kendini yorgan gibi bir rt gibi stne ekmesini istemesisarlma arzusu olarak iliyor. me olgusunu hava durumu olarakdeerlendirdiimizde, dsel bir rt anlamszlamakta. Karanln hemterbiyesiz, hem de tc olduu dikkate alndnda ise ben, sen ve karanlkilikisi sorunlayor. yle ya sevgilisini karanlktan korumak isteyen bir benya da sevgilisinin aydnl, gzelliiyle karanl kartlayan bir beniletilebilirdi. Ben karanl niye srtlayp sevgilisinin yorgan oluyor? Busoru iiri sorunlulatryor.

Neden dedim yanmdakineNeden Fransa AfrikasHl?Elbet, dedi, uygarlk gtryoruzDin tayoruz ldayan halar stndeBizimle olabilir o yerlerin uyanmas.Ve yava yava:

HAPTK HAPTAK TAK.

te cnck boncuklarnFransa Afrikas.Ver portakallarn, ver muzunu, cann verTopran, gnein balamasnda.almak Eyfele doru

te sana yeni Tanrnn duas,nsan derilerinden davullarn:HAPTK HAPTAK TAK.

(Fransa Afrikas iirinden)

Fransa Afrikas iirinde dialog tekniinden, konuturma edimindenyararlanlm. eliki araclyla eletirel edim gerekletirilmi. uyanma,uyandrma; ldayan halar stnde din ihracyla yaplyor. Burada terslik,eliki insanlarn ekonomik gelimelerine katks olmayan dinin, Hristiyanln,

bizletirmeden baka bir ilevi olmad hissettiriliyor. Ve bu, yava yava sesiduyulan mziin sesel yaps iinde bulunan Hap szcyle de aslndauyandrmann bir uyutmadan baka bir ey olmad dolayl biimde anlatlmoluyor. kinci blmde cnck boncuk ikilemesi de bunu pekitiriyor. Ve

yinelenen Fransa Afrikas terimi; bir yandan bencillii, bizletirmeyianlatyor bir yandan da Aydnlanma lkesi, insan haklar ve zgrlk


27/32

savunucusu geinen zgrlk, kardelik, eitlik kavramlarn bayraklatranbir lkenin smrc anlayn, hep almaktan yanaln adlandrma ileminde bile aka dile getirdiinin, elikilerinin, giderek ideal kavramlarn szdekaldnn altn izmi, onlar z eletiriye davet etmi oluyor. Davullarn

sesleri, ldrlm yerlilerin derilerinden kyor. Tm dzenleri, ldrmek veyutmak zerine kurulu. Yeni tanr da bir yer deitirim ilemiyle paradr,kardr.

PARSN KARANLIINDAKARA DERLLERN SES

Ovalarm bombotu pekiSiz de gelsenizSardk bin yl.Ovalarm bombotu peki

AldnzSattnz beni neden?Yknz tayordum peki

At mydm?

Bizi uyandrdnz pekiLmba verdiniz

Kinin verdiniz biliyorum.Bizi uyandrdnz pekiSrlarm neden gtryorsunuz?

(Fazl Hsn Dalarca, Bat Acsndan)

iirin btn okunduunda baln iki yerdelikli (iki anlamlandrmayauygun) olduunu gryoruz. Birincisi bir bildirim tmcesi. Kara derililerinParis karanlnda Franszlara (verilmemi genin kapsamlama (synecdoque)ilemiyle), batllara ynelik seslenii. kinci yerdelik (anlam btnleyici), iki

karann farkll. Bunu ancak bir evirmeyle ve sesin ieriiyle anlyoruz.Kara ve karanln benzerlii bu sesin ieriiyle kayboluyor. Kara vekaranlk znelerle okuduumuzda (kara: Afrikal) karsnda (karanlk:Parisli Fransz batl) kyor. Afrikalnn karal derisinden, dgrnnden kaynaklandna gre, Parislinin derisiyle aralarnda bir kartlkilikisi kurulabiliyor.

Kara /Afrikal ; beyaz /Parisli

Ayni zamanda


28/32

Kara /Afrikal seslenen; beyaz /Parisli seslenilen

Bu durumda karanlk ve beyazlk d grne ait olduuna gre ortaya kankartlk erevesinde kara ve karanlk, d ve i olarak okunabilir:

Afrikalnn d kara, Parislinin ii kara(nlk).

Bu yerdelik erevesinde balk, bir durum bildirme yan sra gizli bir saldry(hakareti) ieriyor.

iirde be kez peki kullanlm (yineleme edimi). Ve soru var (sormaedimi). Ve bu iki edim birbirleriyle neden sonu ilikisi iindeler ama birbirininyerine kullanlmad iin dz deimece deil. Etki tepki ilikisi. Ve bu etki

tepkilerin tam birebirlii (be onaylamaya be soru gibi) sz konusu deil amayle bir dzen var: iki onay bir soru bir onay bir soru iki onay bir soru. Buonay ve soru, uyak dzeni yerine kullanlm bir ritim gesi. fkenin

barcl; mziin dzenlilii iine yerletirilmi. iirin btn iirselsyleme edimi yan sra yaknma edimi olarak da netleiyor. Bu yaknma edimiayni zamanda mantk dl, insanlk dl, hakszl, hukuksuzluu dilegetirmesiyle ders verme edimini de ieriyor.

GECE LKGrr

lkin kularSuyunGece olduunu

Bu iir bir bilmece gibi: su niye gece? Herhalde su, iyice berrak olmayan su, subirikintileri, gller, denizler ksaca dibi grnmeyenler karanlktr, gecedir. Bukaranln ilk kular tarafndan grlmesi, anlalmas suya ykseklerden

baktklar iin olabilir. Bu iir iki yarg iermektedir: su gecedir ve bunu ilkinkular grr. Bu iki yarg, znel deerlendirmelerdir.

iirde baka bir edim de devriklemedir. iiri yapan ey znel deerlendirmeedimleri ve devrikleme ve dizeleme edimleridir. Ancak bu iirde sona

braktm bir edim daha var yaratc edim. Sanyorum iirin baln anlamakkolay deil. En azndan ben epey zorlandm iin yle dnyorum. Geceilki tamlamasnda gece ile ilki bu iir balamnda buluturmak sorunsal.Bunu Gece ilk olan diye asak balama oturmuyor. lki yle bir szckledeitirmeliyiz ki hem tamlama yaps bozulmasn, hem de iire denk dsn.Tamlamadan bamsz olarak ilk szcn hangi szckle deitirmeliyim

ki hem yap, hem anlam bozulmasn? Grld gibi okuru sendeleten,dndren bir nitelii var bu tamlamann. Bilmece gibi. fadede szck olarak


29/32

yabanc bir ge yok. Alldk, anlalveren bir syleme deil. Burada ilk,olsa olsa habercidir diyorum. Haberci, bilinmeyen eyi ilk bildirendir ya.Dikkat edilirse bu kullanmdaki ilk, niteleyicidir, ama ad olarak dakullanlabilir. rnein ilki geldi, ilk senedi dedim yerine ilki dendi.

Haberci szc de baka bir szcn yerine aslnda: im, iaret. Byleceayni bal ayni anlama gelecek biimde gece habercisi, gece imi ya dagece iareti olarak yazdmda hem yapya, hem de anlama aykrlk yok.Ancak burada im, iaret yerine haberci ve haberci yerine de ilk kullanlmolmas bu kullanm, yerine (allgorie) klmyor. Zira bu e anlaml gelerarasnda anlamsal bir ilinti var, her ne kadar ilkten dierlerine kolaycaulaamam olsak da. Burada haberci, im, iaret sralamas mutlak bir geilerzinciri deildir. Benim znel olarak iarete ulamak iin izlediim yoldur. Amaunu da sylemeliyim haberci olmadan im ya da iarete sramak pekolanakl grnmyor bana. Bu, armsal edim olarak adlandrlabilir. Hemde zincirleme bir arm sz konusu. Bal da anlama dahil ettiimizdenc bir znel yarg buluyoruz: suyun karanl gece habercisidir. Ve bununce kular grr. Burada gece simgesel anlamda kullanlm mdr? Eer

byle bir olaslktan sz edeceksek, kular da gklerde uan, ykseklerdenbakan, gr ufku geni olanlar olarak deerlendirebiliriz. Bylece ufukta,lkede; siyasi, ekonomik, biyolojik vb her trl kararmay ilk fark edenler lkezerinde olup bitenlerin gzeticisi, habercisi gerek aydnlardr denebilir mi?Uzak armsal, simgesel edim.

ALIK ZERNEEn obur kimFiller mi develer miEn obur olanSevienler

Bu iir de, yant verilmi bir bilmece. Ancak bilmecedeki en obur kim?sorusunun yantnda somut oburluktan soyut oburlua gei sz konusu.Oburluk, yeme isteine, arzusuna balannca yantta bir sramayla sevme

arzusuna geiliyor.

ocuklar Korkunocuklar korkun Allah'm,

Elleri, yzleri, salar.Uyurlar btn geceYok sana ihtiyalar.ocuklar korkun Allah'm,

Bebek yaparlar halar.

Aina deiller hatramzaSeverken ayn aalar.


30/32

Bu iirin edimsel anlam gzlemin ocuka bir doallk iinde bildirilmesidir.Dile gelen gzlem kral plak diyebilen bir ocuun doallndadr. Vegzlem bu yzden yaln bir dille ifade edilmitir. Dalarca; etkilenmi gzle

deil, ocuk gzyle bakyor inan olgusuna. ocuklar kendi hallerinebraksak, Tanry akllarna getirmeden, onlarn el yz ve salar bymede,gzellemede. Tanr dncesine bal olmakszn. Bu gelimenin Tanryla

balantl olup olmayacan dnmeden. Onlar iin her ey oyun aracndanbaka bir ey deildir. Din ayrm da yapmazlar. Ellerinde ha olabilir amainan nesnesi olarak deil. Onlar iin eylerle ilgili gelenekler, anlar, tarihyoktur. Neyse odur eyler.

Bir k stnde gelirYznTYzmdekiGider bir k stnde

(Mevlanada Olmak)

Dalarca bir yandan inan ve oyun kavramlarna kltrel ve doal,kendiliinden ayrm getirirken Mevlanada Olmak iirinde mevleviyi oynar.Bu bakmdan tiyatro oyuncusu gibi roln dikkate alm izlenimi verir. Bu iirkesitini ayni kitaptaki bir btnn paralar olan baka iirlerden de destek

alarak anlamaya alalm.

Bir k stnde gelirEsrik esrikDnesin.Apak olmuDnesin.Gezegenler

Dnesin.

Bir k stnde.(Gizilin Vard)

iirin balangc olan bu kesit, iirin sonunda yinelenir, bir ayrmla: son dizede(Bir k stnde), Gider bir k stnde olur.

Ve bu Bir k stnde gelir ve Gider bir k stnde dizeleri YoklardaGenellenmek adl iirin ilk ve son dizesidir tpk Gizilin Vard iiri gibi.Bylece seilmi bu kesit baka iirlerde de yinelenen iki dizedir. Bu dizelerin

dier iirlerde iiri ereveleyici bir ilevi bu kesitte de izlenmektedir. Buyinelemeleri mevlevinin kendinden geme, bir noktaya taklp kalma


31/32

(cezbedilme) ve savrulma olarak dnme yinelemelerine benzetebiliriz sylenibiimi olarak. Bylece szck olarak deil de yinelemelerle, szck seimiyle,dizesel dzenlemelerle oluturulmu bir benzetmeden sz edilebilir.

Dolaysyla bu iiri iki biimde okumak olanakl ilk ve son dize (/Bir kstnde gelir//Gider bir k stnde/) ilikisi iinde ve bu iki dizeninarasndaki dizeleri (/Yzn / T / Yzmdeki/) ayr bir sz kesiti olarak. Sonraiki kesitin ilikisi iinde brnsel ilev sorgulanabilir.

Yzn /t /yzmdeki ok alml bir ifade. Burada tek Tanrl dinlerin baknda insann Tanr suretinde yaratlm olmas dnlebilir. Ve bubalamda mistiklerde yani tanrya ak olanlarda iki yzn aynilii seven vesevilenin ayniliine varr. Mevlana yle demektedir:Yalvar, yalvarmayn zdddr ama gerekte, sevenle sevilen birdir; netekimaynada hibir ekil yoktur; ekil olmay da eklin zdddr ama gerekteaynayla ekil arasnda birlik vardr (Mevlana Mesnevi, Abdlbaki Glpnarl;Mesnevi erhi cilt 5; Devlet Kitaplar, Milli Eitim basmevi; stanbul; 1974 s:326)

Ve gerek tek Tanrl dinlerde Tanrnn k, nur olmas gerekse ok Tanrldinlerde Rann, Zeusun gnele, imekle ksaca kla ilikili olmasfiziktesi kavramnda k kavramnn nemini gsterir. Bu imge gerek eyh

ve mrid ilikisi iin, gerekse bedensel olarak seven ve sevilen iinkullanlabilir. Yzn /t /yzmdeki ifadesi Mevlanada olmak iirindegetiine gre Dalarcann bunu Mevlana ve Dalarcann kendi yz ya daMevlana azndan ben ve ems ya da ben ve Allah anlamnda kullanmolabilecei dnlmeli. Her olaslkta da Mistik, metafizik Mevlanannkendisinin ve baknn ne karlmas ocuklar Korkun iirindekiDalarca bakyla uyumamaktadr. Mevlana ve birlik konusunda u dasylenebilir Mevlana = Allah = Celaleddin Rumi, adlandrma balamnda bir

buluma ve/ya buluturmadr.

Bir k stnde gelirGider bir k stnde

Mevlanann yznn bir k stnde gelip bir k stnde gitmesiniMevlanann, Yce ile bulumu hali olarak grnmesi ve kaybolmas olarakanlamlandrabiliriz. Benzetme edimiyle de airin byle bir bulumaya zlemidile gelmi olur ikin olarak.

Bu zlem, Yzn /T /Yzmdeki ifadesiyle dile gelmitir zaten. Bu ifadeiinde T iki kefeli bir terazinin ortada dengeyi gsteren ular, ibre gibi


32/32

ilemektedir, yzn ve yzm ile gelir ve gider arasnda. T y dize-szck olmas yznden evirip evirdim. Zira bu, ta, tam deil. Yaniyakn deil uza iaret ediyor /a/nn uzatlmlyla. Terazininkefelerindekiler hem uzaklatrlyor, hem de tek heceli bir szck olmasyla

yaknlatrlyor. Bylece yine estetik-poetik etki yaratlm oluyor, yaknlnve uzakln hissettirilmesiyle. Dengelemenin, terazinin iirde resmedilmesiyle.Ve unu da duyumsuyorum iirde: dizeler hem bir btnn paralar gibi

birbirine ard arda ekleniyor, hem de her biri arasnda belli bir uzaklk var. Bu,farkl tonlamalarla okunabilir klyor iiri.

Notlar:(*) Bu konu u yazda da ele alnmtr. Mustafa Durak; lhan Berk iirindeKuramsaln Deeri; iiri zlyorum; say: 28 iinde.(**) Michael Rifaterre; Victor Hugoda Szcn iirselletirilmesi; ev:Mustafa Durak; Kar dergisi 1990; say: 38 iinde.(***) Austin sz edimlerini e ayrr: (1) Szel edim (sze dkme edimi) (2)syleyenin sz ile yapt edim. (3) Sz dolaysyla sz alcsnn yapt edim.Searle syleyenin sz ile yapt edimleri be ulamda ele alr:a) ileri srcler (ileri srme, olumlama vb) b) ynelticiler (emir, istek, nasihatvb) c) z vericiler (sz verme, teklif, davet vb) d) ifade ediciler (kutlama,teekkr vb) e) bildiriciler (sava ilan, ad verme vb)

edimsel anlam ve fazıl hüsnü dağlarca Şiiri imelocutionary act and poetry of a turkish...

Documents