45 / Journal of Gorgan University of Medical Sciences Autumn 2012 / vol 14 / no 3

Original Paper

This paper should be cited as: Khaki A, Behrouz M. [Effects of low density electromegnetic on heart tissue of male Rat]. J Gorgan Uni Med Sci. 2012; 14(3): 40-45. [Article in Persian]

Effects of low density electromegnetic on heart tissue of male Rat

Khaki A (PhD)1, Behrouz M (DVM)*2

1Associate Professor, Department of Veterinary Pathology, Islamic Azad University Tabriz Branch, Tabriz, Iran. 2Graduat of Veterinary Medicine, Veterinary Medicine Scientific Association Member, Islamic Azad University Tabriz

Branch, Tabriz, Iran. _____________________________________________________________________________ Abstract Background and Objective: The modern life condition has caused the human to be exposed to electromegnetic fields. Epidemiologic and animal laboratory studies have illustrated the adverse effects of electromegnetic fields on biologic systems. The aim of study was to assess the effects of low density electromegnetic on heart tissue of male rat.

Materials and Methods: In this experimental study 30 Wistar rats with weight of 10-150 gram and 5weeks age were used. Rats were allocated randomly in two aqual groups: case and control. Experimenal group rats were exposed to the electromegnetic field 8 hours a day for 2 months (50 HZ, 1 mili Tesla). After 2months the rats were sacrified, the heart tissues were removed and stained by H&E method.

Results: There was not any altherations in cells and tissue of control groups. In experimental group there was a sever disruptions on heart tissue, polymorphysm of cardic myocyte nuclues with same hollow spaced in perinucluar, nuclear cytoplasem and fibrotic tissue. Also, the number and size of cells in case group were reduced. Cagulated necrosis and vacolization of cytoplasm of cardiac myocyte was observed in case group.

Conclusion: This study showed that low density of electromegnetic Fields for two months durtion can cause pathological changes in cells and heart tissue of male rats.

Keywords: Electromegnetic Fields, Heart, Rat, Coagulated Necrosis, Fibrous _____________________________________________________________________________ * Corresponding Author: Behrouz M (DVM), E-mail: moein_vet@yahoo.com Received 9 Aug 2011 Revised 18 Oct 2011 Accepted 2 Jan 2012

Dow

nloa

ded

from

gou

ms.

ac.ir

at 3

:36

+04

30 o

n F

riday

Jun

e 1s

t 201

8

)۴۳در پي پي ( ۳شماره / ۱۴ره دو/ ١٣٩١پاييز /مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي گرگان / ٤٠

تحقيقي

۴۵تا ۴۰ صفحات

نر ييقلب موش صحرا يبافتساختار بر بسيار ضعيف يسيالکترومغناط نداياثر م

۲*ن بهروزيمع کتر، د۱يدکتر آرش خاک .زيواحد تبر يدانشگاه آزاد اسالم، يدانشکده دامپزشک ، يشناس آسيبگروه ار يدانش -۱

.زيواحد تبر يانشگاه آزاد اسالم، د يدانشکده دامپزشک، يگروه دامپزشک يعضو انجمن علم ، يدامپزشک يدکتر -۲

________________________________________________________________________ چكيده

هـاي ميـدان انـد کـه مطالعـات نشـان داده . داردهاي الكترومغنـاطيس قـرار يدانانسان در معرض م ،مدرن يدر زندگ : زمينه و هدف بسيار ضـعيف يلکترومغناطيسا ناثر ميدااين مطالعه به منظور تعيين . دباشن الکترومغناطيس توليد شده قادر به ايجاد اختالالت بيولوژيکي مي

.انجام شد قلب موش صحرايي يبافت ساختار بر .انجـام شـد هفته ٥گرم و سن ١٠٠-١٥٠ يتقريببا وزن نژاد ويستارنر ييصحرا ش موسر ٣٠ يرو ياين مطالعه تجرب: روش بررسي

قرار يسيدان الکترومغناطيگروه کنترل در معرض م يها موش .قرار گرفتند تجربيکنترل و تايي ١٥ دو گروه در يبه صورت تصادفها موشهرتـز قـرار ٥٠و فركـانس تسال ميلي يکساعت در معرض ميدان الكترومغناطيس با شدت ٨روزانه ،ماه ٢به مدت تجربيگروه .نگرفتند

درصد قرار ١٠ها داخل فرمالين بافر نمونه .برداري شد قلب نمونهبطن چپ ها با استفاده از كلروفرم بيهوش و از ماه، موش ٢ در پايان .ندگرفتسـاختار کروسکوپ نـوري مياستفاده از با و شدند آميزي رنگ ائوزين -هماتوكسيلينبا يميکرون ٦مقاطع ،يبافت يساز پس از آماده. گرفتند

.قرار گرفت يمورد بررس يبافتد نظـم يخوردن شـد بهم تجربيگروه در .مشاهده نشد يات بافتچ گونه تغييريه گروه کنترل يعضله قلب يها بافت و سلولدر :هـا يافته

. مشاهده گرديد کيبروتيتوپالسم نامشخص و بافت فيس ،اطراف هسته يخال ي، ايجاد فضاهايعضالن يها هسته سلولشدن وئومرف ، پليبافتدر بافـت قلبـي توپالسـم يون سيو واکوئالس يادنکروز از نوع انعقها در مقايسه با گروه کنترل کاهش يافت و تعداد و اندازه سلولن يهمچن

.مشاهده شدها و بافـت ک سلوليرات پاتولوژييباعث تغ دو ماه به مدت بسيار ضعيف يسيدان الکترومغناطين مطالعه نشان داد که ميا : گيري نتيجه

.گردد يم ييموش صحرا يقلب ، فيبروز وز انعقادي، نكر ، موش صحرائي ، قلب ميدان الكترومغناطيس : ها کليد واژه

________________________________________________________________________ moein_vet@yahoo.com يپست الکترونيک، معين بهروز دکتر: نويسنده مسؤول *

۳۳۷۰۸۰۰ نمابر، ۰۱۷۱-۳۳۷۸۸۶۶ تلفن، بيمارستان دامپزشکي سينا، ، نبش جاده نومل گنبد-جاده گرگان ۳کيلومتر : ينشان ۱۲/۱۰/۹۰ :مقاله ش ريپذ، ۲۶/۷/۹۰ :، اصالح نهايي ۱۸/۵/۹۰ : مقاله وصول

مقدمه

با توجه به افزایش کاربرد وسایل الکتریکی در زندگی روزمـره، انسان بیش از پـیش در معـرض میـدان الکترومغنـاطیس تولیـد شـده

هاي الکترومغناطیسـی میدان). 1(توسط این وسایل قرار گرفته است اشکال مختلفی دارند کـه براسـاس طـول مـوج یـا فرکـانس آنهـا را

ها براسـاس نـوع منبـع تولیـد فرکانس این میدان. اند بندي کرده قهطبدر هر صورت بین طول موج و فرکانس . کننده میدان متفاوت است

از جمله ). 2(هاي الکترومغناطیسی نسبت معکوس وجود دارد میدانتـوان بـه انـواع چاپگرهـا، جـاروبرقی، هـا مـی منابع تولید این میدان

هـاي تـراش برقـی، اجـاق زیون، سشوار، ریـش هاي همراه، تلوی تلفنهـاي برقـی، چـرخ خیـاطی، آسانسـور و وجـود مایکروویو و تشک

بـا . هاي فشـارقوي بـرق اشـاره کـرد ها در صنعت کابل فرومغناطیسافزایش رشد چشـمگیر اسـتفاده از تکنولـوژي کـامپیوتر در سراسـر

ـ جهان بایستی در انتظار گزارش واع هـاي بیشـتري در مـورد وقـوع ان .ها در مسیر زندگی جوامع انسانی بود ناهنجاري

هـایی بـا جریـان دهد که میدان مطالعات اپیدمیولوژیکی نشان میمیلی تسـال در محـل زنـدگی و محـیط 2و قدرت بیشتر از هرتز 60

از سـوي دیگـر ).3( دهـد ابتالء به سرطان را افزایش مـی خطرکار، هاي الکترومغناطیس را انحداکثر میزان مید سازمان بهداشت جهانی

گرچـه مکانیسـم عمـل و ). 5و4( تسال اعالم نموده اسـت میلیک ییس هنوز به طـور کامـل شـناخته هاي الکترومغناط اثرات دقیق میدان

ولی سابقه مطالعات انجام شده بیانگر اثرات سوء این امواج اند؛ نشده .باشد ی مییهاي مختلف در موش صحرا روي ارگان

د شده یس تولیالکترومغناط يها دانیدهند که م یشان مقات نیتحق یکـ یت الکتریـ فعال ).1( شود یم یکیولوژیجاد اختالالت بیقادر به ا

ن یر ایتواند تحت تاث یک مهم میولوژیزیده فیک پدیقلب به عنوان

Dow

nloa

ded

from

gou

ms.

ac.ir

at 3

:36

+04

30 o

n F

riday

Jun

e 1s

t 201

8

٤١ / دکتر آرش خاکي و دکتر معين بهروز

)۴۳پي در پي ( ۳شماره / ۱۴دوره / ١٣٩١پاييز /مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي گرگان

دان یـ ق آن میـ کـه از طر ییهـا سـم یاز جملـه مکان .ردیـ دان قرار گیمر ییـ تغ؛ گذارد قلب اثر یکیت الکتریالتواند بر فع یس میالکترومغناط

.باشـد یم یکیام الکتریت پیر در هداییدنبال آن تغ در بافت قلب و بهمـوش یخـون يهـا س بـر مغزاسـتخوان و سـلول یدان الکترومغناطیم

هـا و تیگذاشته و باعث کاهش تعداد کل لکوسـ یاثر منف ییصحراد شـو یمـ یطـ یخون مح تیتروسیدر ار ییش جزیها و افزا تیلنفوس

ت هـر دو یگرانولوسـ يهـا ز سـلول یم و تمایکاهش رشد و تقس ).1(مغـز اسـتخوان يادیـ بن يهـا جنس نر و ماده و کـاهش تعـداد سـلول

ن ییس بـا فرکـانس پـا یدان الکترومغناطیر میماده تحت تاث يها موشس بر ضربان قلب، یدان الکترومغناطیاثرات م). 6( گزارش شده است

Jeong ).8و7( دهد یدر ضربان قلب را نشان م يریرپذییکاهش و تغ یلیس با شدت خیدان الکترومغناطیهمکاران گزارش نمودند که م و

ـ یتواند افزا یکم م ون یزاسـ یله اثـر بـر رپالر یوسـ هش ضربان قلب را ب يهـا کاهنده بر پاسـخ یمیر تنظین تاثیا احتماالً .دیف نمایتضع یبطن یکیسـتم سـمپات یس يها ستیگونله القاء آیوس هب یعروق یستم قلبیس هاي الکترومغناطیس میدانسوء اثرات یمطالعات). 9( گردد یجاد میا

با توجـه بـه .)10-12( اند گزارش نموده هاي مغز و بیضه بافت را در يا هیارتباط دهنده و تغذ یستم اصلیکه دستگاه گردش خون، س نیا

بــوده و برخـوردار يادیــت زیاز حساسـ ؛باشــد یبــدن مـ يهـا بافـت را در یتوانـد اختالالتـ یستم، مـ ین سیهرگونه اختالل در عملکرد ا

این مطالعه بـه منظـور لذا ).13( وجود آورد هبدن ب يها ر دستگاهیساقلـب یبافت ساختار رب بسیار ضعیف یتعیین اثر میدان الکترومغناطیس

.موش صحرایی انجام شد روش بررسي

نژاد ویسـتار بـا نر حرایی ص سر موش 30این مطالعه تجربی روي ــی ــه 5گــرم و ســن 100-150وزن تقریب ــته هفت ه شــده از بخــش ی

هـا بـه مـوش . انجـام شـد حیوانخانه دانشکده پزشکی دانشگاه تبریـز .قرار گرفتند تجربیتایی کنترل و 15صورت تصادفی در دو گروه

در مـاه 2بـه مـدت ،سـاعت 8روزانـه تجربـی گـروه يها موششـده یحاصل از دستگاه مولد طراح رومغناطیسیمیدان الکتمعرض

.قـرار گرفتنـد تسـال یلـ یک میـ بـه شـدت ،یشناسـ در بخش بافـت قـرار یسـ یدان الکترومغناطیـ گـروه کنتـرل در معـرض م يهـا موش

.نگرفتندپیچ هلمهولتز براساس تئوريالکترومغناطیس دستگاه مولد میدان

ه یک میدان یکنواخت مواردي از قبیل نیاز به دستیابی بو ساخته شدهـاي مختلـف همچـون لـزوم تهیـه و با شدت معین و نیز محدودیت

در داخل دستگاه ییصحرا يها محل نسبتاً مناسب براي زیست موشبا توجه بـه شـدت جریـان مصـرفی مولـد و . کننده بود از امور تعیین

مدت زمان طوالنی اسـتفاده از آن در طـی روز بـراي جلـوگیري از گاه و تهویـه مناسـب داخـل آن از فـن کـه در بـاالي گرم شدن دست

به طور کلی دستگاه مولد شـامل .شد استفاده ؛دستگاه نصب گردیدــیم ــم دو س ــالف ه ــت مخ ــیچ در جه ــود وپ ــدان ب ــد می ــراي تولی ب

.دیاستفاده گرد HZ50الکترومغناطیس از جریان متناوب کلروفـرم پنبه آغشـته بـه ها با استفاده از ماه موش 2پس از اتمام

به وسیله قیچی و سپس . شدند کشته کردن یق نخاعیاز طر و بیهوشپنس، پوست ناحیه محوطه شکمی در امتداد خط میـانی بـدن بـرش

بـا اسـتفاده از ییصـحرا يهـا مـوش قلب بطن چپ و بافت ه شددادکس یفـ درصـد 10فرمالین بافر با استفاده ها نمونه. دیگردجدا یچیق

مقطع از قلـب 3( میکرونی 6مقاطع زي بافتی،سا آمادهپس از .شدند ساختار بافتی. آمیزي شدند ائوزین رنگ -با هماتوکسیلین )هر موش

نــــــوريبــــــا میکروســــــکوپ از نظــــــر هیســــــتولوژیکی (Motic, BA200, Netherland) مورد بررسی قرار گرفت.

ها يافتهگـروه ضـخامت بافـت قلـب و بافت قلب هاي سلولی تمامی رده

هاي عضالنی موجود هاي مربوط به سلول الیه همه .بود یعیکنترل طبه شده از بافت عضالنی بطن چپ یفتومیکروگراف نوري تهدر مقطع

و هـا هسـته در ).کیـ شـکل ( بـود یعـ یطب کامالً ،قلب گروه کنترل ).2شکل (مشاهده نشد سیتوپالسم هیچ ساختمان غیرطبیعی

وردن شدید نظـم خ بهم تجربیهاي میکروسکوپی گروه در یافتههاي به طوري که پلوئومرف شدن هسته سلول. بافتی مشاهده گردید

عضالنی، ایجاد فضاهاي خالی اطراف هسته، سیتوپالسم نامشخص و هـا و بافت فیبروتیک مشاهده گردیـد و سـلول ) 3شکل (از بین رفته

و خونریزي مشاهده دچار مرگ سلولی از نوع نکروز انعقادي شدند ).4 شکل(گردید

هـاي عضـالنی قلبـی تـورم هسـته و تغییـرات دژنراتیـو در سلولصورت واکوئالسیون سیتوپالسم و هسـته مشـاهده گردیـد کـه بـا به

هـاي نکـروزه درحـال برخـی از سـلول . نکروز انعقـادي همـراه بـود .لیزشدن با نکروز کانونی و پراکنده همراه بودند

هـاي سـلول تغییرات عروق خـونی از جملـه ایجـاد شـکاف بـین شـدن و نـامنظم و پـاره وکـارد یبافـت م آندوتلیال و غشاء پایه عروق

.طبقه زیر آندوکارد در قلب مشاهده شد بحث

بـه مـدت بسـیار ضـعیف میـدان الکترومغناطیسـی این مطالعهدر هـا و بافـت قلبـی مــوش دو مـاه باعـث تغییـرات پاتولوژیـک ســلول

شـدید نظـم بـافتی، خوردن بهمرات شامل یین تغیا .دیگرد صحراییهـاي عضـالنی، ایجـاد فضـاهاي خـالی پلوئومرف شدن هسته سـلول

ز، کـاهش بافـت فیبـرو وجود اطراف هسته، سیتوپالسم نامشخص و از نـوع انعقـادي و یسـلول نکـروز و وجـود هـا تعداد و اندازه سلول

بـا هایـن مطالعـ ج ینتـا .در بافت قلبـی بـود واکوئالسیون سیتوپالسمو )15( و همکـاران Baran ،)14( وهمکاران Blumenthalمطالعات

Dow

nloa

ded

from

gou

ms.

ac.ir

at 3

:36

+04

30 o

n F

riday

Jun

e 1s

t 201

8

نر بافت قلب موش صحرايي بر بسيار ضعيف الکترومغناطيسين اثر ميدا/ ٤٢

)۴۳پي در پي ( ۳شماره / ۱۴دوره / ١٣٩١پاييز /مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي گرگان

.مشابهت دارد) 16(و همکاران یسامانهـاي و همکـاران بررسـی اثـرات میـدان Blumenthal در مطالعه

ریـزي مـرگ سـلولی برنامـه سبب الکترومغناطیسی با فرکانس پایین یساز اسـتخوان شیپ يها بروبالست تاندون و سلولیف يها سلول شده

).14(د یگرد ییموش صحراهـــاي و همکـــاران فرکـــانس پــایین میـــدان Baranدر مطالعــه

اختالل در جریـان خـون ، سببموش صحراییدر الکترومغناطیسی هـا در کم لنفوسـیت اًاي، ادم دور عصبی و نفوذ نسبت با کاهش منطقه

.)15( دیگردقشر مغز س هاي الکترومغناطی میدانسامانی و همکاران يانصارمطالعه در

).16(د یگرد ییموش صحرا یقلب يها سلول یبیتخراثرات سببــاک ــه خ ــیار یدر مطالع ــدان الکترومغناطیســی بس ــاران می و همک

ییصـحرا يهـا ضه مـوش یب يها ش آپوپتوز سلولیضعیف سبب افزا .)17( دیگرد

س یامـواج الکترومغنـاط یطبق گزارش سـازمان بهداشـت جهـان یبـافت يهـا بیبافـت سـبب آسـ یپرترمـ یش دما و هیتواند با افزا یم

اسـتفاده باه حاضر دقت کرد که در مطالع یستیبا ی؛ ول)5و4( گرددــنظ یخاصــ يهــا روشاز ــتهو وجــودر ی ــره ی ــد يرو ب دســتگاه مولهـا مـوش يدرون و برون محفظه نگهدار يکنترل دما و EMFدانیم

ه یرو یو ب يرعادیش غیاز افزا يریتوسط دو ترمومتر مجزا، با جلوگمشـاهده يها بیلذا آس. دیگردها در بافت یپرترمیجاد هیمانع ا ،دما

.جاد شدندیا یبافت یپرترمیجاد هیق ایشده از طر تجربـی هـاي قلبـی گـروه هاي مطالعه ما نشان داد که سـلول یافته

تحت تـاثیر میـدان الکترومغنـاطیس نسـبت بـه گـروه کنتـرل داراي تی به شدت بهم خـورده نکروز انعقادي و خونریزي بودند و نظم باف

.بودماهــه در دوره 2 ییصــحرا يهــا مــوشقلــب يرو يا در مطالعــه

ــدان کـــه مـــاهگی 2جنینـــی و پـــس از تولـــد تـــا در معـــرض میـدر مقایسه با گروه ؛ندقرار گرفتگوس 120الکترومغناطیس با شدت

هاي قلبی متراکم و دوکـی، هسـتک و کرومـاتین کنترل هسته سلولهـا و در مجمـوع سـلول بـود و یت نؤها قابل ر لمبهم و محدوده سلو

تـر شـدند و هاي گروه کنتـرل کوچـک هایشان نسبت به سلول هسته

.تجربيگروه ييموش صحرا قلب يکروسکوپيمقاطع م: ۴شکل توجه ياز نوع انعقاد) فلش( يک و مرگ سلوليبروتيبه بافت ف

H&Eي زيآم رنگ ، x ۴۰ نمايي بزرگ. دييفرما

.گروه کنترل ييقلب موش صحرا يکروسکوپيمقاطع م: ۲شکل .دييتوجه فرما طبيعيتوپالسم يها و س به هسته H&Eي زيآم رنگ ، x ۲۰۰ نمايي بزرگ

گروه کنترل ييقلب موش صحرا يکروسکوپيمقاطع م: ۱شکل .دييتوجه فرما طبيعي يعضالن يها به سلول H&Eي زيآم رنگ ، x ۴۰۰ نمايي بزرگ

.تجربيگروه ييقلب موش صحرا يکروسکوپيمقاطع م: ۳شکل هاي عضالني پلوئومرف شده، سيتوپالسم نامشخص به هسته سلول

H&Eي زيآم رنگ ، x ۴۰ نمايي بزرگ. دييتوجه فرما

Dow

nloa

ded

from

gou

ms.

ac.ir

at 3

:36

+04

30 o

n F

riday

Jun

e 1s

t 201

8

٤٣ / دکتر آرش خاکي و دکتر معين بهروز

)۴۳پي در پي ( ۳شماره / ۱۴دوره / ١٣٩١پاييز /مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي گرگان

تحقیقـات دیگـر نشـان ). 18(افت یعروق خونی بین سلولی کاهش هـاي الکترومغنـاطیس باعـث افـزایش آریتمـی داده است که میـدان

ــزایش ــز اف ــارخون و نی ــزایش فش ــب، اف ــاهش ضــربات قل ــب، ک قلو Baranمطالعـه در ).19و18و15(گـردد فارکتوس میوکـارد مـی ان

باعث اختالالت HZ 50میدان الکترومغناطیس با فرکانس همکاران ).15(د یگرد موش جریان خون در مناطق مختلف بدن

سـبب راد و همکاران میـدان الکترومغنـاطیس سلیمانیدر مطالعه هاي پیکنوتیـک هاي پورکنژ کوچک و متراکم و داراي هسته سلولهـا کـاهش یافـت و فواصـل بـین آنهـا بیشـتر و تعداد سـلول دیگردشـد و این تغییرات موجـب پیـدایش طبقـه پـورکنژ نـامنظم .دیگرد

هــاي هرمــی متــراکم و هــاي دیگــر از جملــه ســلول ســلولن یهمچنــ Grahamمطالعه در ). 20(شد کوچک شده و واکوئالسیون مشاهده

هـاي قلبـی متـراکم و دوکـی و ولو همکاران روي بافـت قلـب سـل و در نبودند یت ؤها قابل ر هستک و کروماتین مبهم و محدوده سلول

ن آثـار یهمچنـ ).21( هایشان کوچکتر شدند ها و هسته مجموع سلولال در یـ تلیاپ يهـا از سـلول ییها توده يرعادیاز تجمعات غ یمشخص

از یتوانـد عالمـت خاصـ یکه مـ ه استبافت همبند لثه مشاهده شد يهـا ن سـلول یـ از ا یبرخـ یعنی .ها باشد ن سلولیدر ا یزش سلولیر

جـاد منظـره یاسـتقرار خـود خـارج شـده و ا یاز محل اصـل یترشح يانگر حرکت بافت لثه به سـو یند که بینما یرا م یک خاصیپاتولوژ

يبـرا یسـاز مناسـب نـه یزمکـه اسـت یاحتمـال یو بـافت یمرگ سلولدن یـ هـا در عمـل جو دندان يملکردت عالب بافت لثه و اختالیتخر

ن اسـت کـه اثـرات یر محققـ ید نظرات سایؤج مین نتایلذا ا. باشد یمو یکوچصـفهان مطالعـه در ).23و22(انـد نموده ینامطلوب را بررس

و یسـ یالکترومغناط يها دانیم یبافت قلب اثرات منف يهمکاران روL-Arginine ــ ــب جن ــو قل ــد و نم ــت یدر رش ــرات مثب ــوش و اث ن م

L-Arginineش تعــداد یدر افــزا یســ یالکترومغناط يهــا دانیــ و م يهـا افتهی ).24(گزارش شد ز ضربان قلب یقرمز خون و ن يها گلبول

دان یــــاثــــرات م يروو همکــــاران یســــامان يانصــــارمطالعــــه فراساختمان قلب در موش تسال بر یلیم3س با فرکانس یالکترومغناط

معـرض مـدت در ینطـوال يریـ قرارگ سـوء انگر اثـرات یب ییصحرا ).16( باشد یم یعروق-یستم قلبیس بر سیالکترومغناط يها دانیم

ــدان ــر گلیکــوپروتئین می هــاي غشــایی، هــاي الکترومغناطیســی بفرآیندهاي داخل سـلولی از جملـه عملکـرد سـیتو اسـکلت سـلول،

).25و14( ها اثرگذارند آنزیم و هسته سلول ،متابولیسم سلولیان داد که نه تنهـا امـواج الکترومغنـاطیس نتایج مطالعه حاضر نش

باعث نکروز از نوع انعقادي و واکوئالسیون سیتوپالسـم و پرخـونی

هـا و زیـاد ها و کاهش سـلول تر شدن سلول عروق خونی و کوچکهـــاي بلکــه بررســـی ؛شـــود هـــا مــی شــدن فواصـــل بــین ســـلول

هیستوپاتولوژیکی نیز نشان داده کـه امـواج الکترومغنـاطیس باعـث .دگرد لب میقییرات واضحی روي بافت تغ

هاي مطالعه حاضر تغییرات عـروق خـونی از جملـه از دیگر یافتههاي آندوتلیال و غشـاء پایـه در عـروق بـین ایجاد شکاف بین سلولشدن طبقه زیر آندوکارد در قلـب بـود کـه عضالنی و نامنظم و پاره

اء پایـه و هـاي الکترومغنـاطیس بـر غشـ تواند از اثـر سـوء میـدان میتغییـر در اتصـاالت . اسکلت سلول و نیز اتصاالت سلولی ناشی شود

هاي الکترومغنـاطیس بـا بازشـدن اتصـاالت سلولی تحت تاثیر میدانو همچنــین )14( هــاي آنــدوتلیال عــروق مغــزي محکـم بــین ســلول

هـاي افزایش نفوذپذیري ساکاروز و آلبـومین در مواجهـه بـا میـدان گزارش In vitro مغزي به صورت -خونیالکترومغناطیس روي سد

).25( شده استها بیانگر اثرات سوء قرارگیري طوالنی مدت در معرض این یافته

باشـد کـه لـزوم اتخـاذ هاي الکترومغناطیس بر بافت قلبـی مـی میداناگرچه نتایج . کند تدابیر حفاظتی از لطمات احتمالی آن را مطرح می

طعــی بــراي ربــط دادن تــابش تــوان ســند و مــدرك ق فعلــی را نمــیهـاي بـا بیمـاري ) هـاي الکترومغناطیسـی میدان(هاي غیریونیزان اشعه

هـاي بیولوژیـک مـالك قـرار داد؛ مختلف و یا آسیب دیدن سیستمنماید کـه در تاییـد مطالعـات گذشـته ولی مطالعه کنونی پیشنهاد می

سلول ریزي شده تواند در ایجاد مرگ برنامه افزایش گرماي بافتی میبراي دستیابی به یـک معیـار واقعـی . نقش داشته باشد) آپوپتوزیس(

هـا بـر بافـت قلـب تحقیقـات بیشـتر و براي بررسی اثرات این میدان .تري در سطح آزمایشگاهی الزم است وسیع

گيري نتيجهبـه بسیار ضـعیف این مطالعه نشان داد که میدان الکترومغناطیسی

ها و بافت قلبی مـوش لوژیک سلولمدت دو ماه باعث تغییرات پاتو .گردد صحرایی می

تشكر و قدرداني یدانشـگاه آزاداسـالم ب مصـو یقاتین مقاله حاصل طرح تحقیا

ن یکه در ا یهمکارانمسؤولین و همه له از یوس نیبد. بودز یواحد تبرن یولؤن از مسـ یهمچنـ . میینمـا یتشـکر مـ نمودند؛ ياریما را ق یتحق

معاونـت ،زیواحد تبر یانشگاه آزاد اسالمد یمحترم معاونت پژوهش EMFه شـگا یآزما و کارکنـان زیـ تبر یدانشگاه علوم پزشک یپژوهش

؛ داشـتند يا مانهیصـم يکه با ما همکـار زیتبر یدانشگاه علوم پزشک .میینما یم يسپاسگزار

Dow

nloa

ded

from

gou

ms.

ac.ir

at 3

:36

+04

30 o

n F

riday

Jun

e 1s

t 201

8

نر بافت قلب موش صحرايي بر بسيار ضعيف الکترومغناطيسين اثر ميدا/ ٤٤

)۴۳پي در پي ( ۳شماره / ۱۴دوره / ١٣٩١پاييز /مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي گرگان

References 1. Trosic I, Matatausicpisl M, Radaly Z, Prlic I. Animal study on electromagnetic field biological potency. Arch Hig Rada Toksikol. 1999 Mar;50(1):5-11.

2. Kultursay N, Koprubasi F, Kutukculer N. Video display terminal--the risk of trisomy 18? Clin Genet. 1994 May;45(5): 270-1.

3. Wood AW. Possible health effects of 50/60Hz electric and magnetic fields: review of proposed mechanisms. Australas Phys Eng Sci Med. 1993 Mar;16(1):1-21.

4. Khaki AA, Khaki A, Garachurlou S, Khorshidi F, Tajadini N, Madinei N. [Pre and post natal exposure of 50 Hz electromagnetic fields on prostate glands of rats: An electron microscopy study]. Iran J Reprod Med. 2008; 6(2):77-82. [Article in Persian]

5. Khaki AA, Zarrintan S, Khaki A, Zahedi A. The effects of electromagnetic field on the microstructure of seminal vesicles in Rat: a light and transmission electron microscope study. J Pakistan Bio Sci. 2008 Mar; 11(5):692-701.

6. Van Den Heuvel R, Leppens H, Nêmethova G, Verschaeve L. Haemopoietic cell proliferation in murine bone marrow cells exposed to extreme low frequency (ELF) electromagnetic fields. Toxicol In Vitro. 2001 Aug-Oct;15(4-5):351-5.

7. Baldi E, Baldi C, Lithgow BJ. A pilot investigation of the effect of extremely low frequency pulsed electromagnetic fields on humans' heart rate variability. Bioelectromagnetics. 2007 Jan; 28(1):64-8.

8. Sait ML, Wood AW, Kirsner RL. Effects of 50 Hz magnetic field exposure on human heart rate variability with passive tilting. Physiol Meas. 2006 Jan; 27(1):73-83.

9. Jeong JH, Kim JS, Lee BC, Min YS, Kim DS, Ryu JS, et al. Influence of exposure to electromagnetic field on the cardiovascular system. Auton Autacoid Pharmacol. 2005 Jan; 25(1):17-23.

10. Kopoplia EF, Popo v EG, Rybakov VN, Iakubovskiĭ SM. [Kinetic parameters of androgen receptor complexes and the activities of the glycolysis and oxidative pentose phosphate pathway key enzymes in rat testis cytosol after whole body 60-min exposure to high frequency electromagnetic field (39.5 Ghz)]. Radiats Biol Radioecol. 2003 Sep-Oct;43(5):535-7. [Article in Russian]

11. Cook LL, Persinger MA, Koren SA. Differential effects of low frequency, low intensity (<6 mG) nocturnal magnetic fields upon infiltration of mononuclear cells and numbers of mast cells in Lewis rat brains. Toxicol Lett. 2000 Dec;118(1-2):9-19.

12. Tanemura K, Kurohmaru M, Kuramoto K, Matsumoto M, Hayashi Y. Age-relatedchanges in cytoskeletalcomponents of the BDF1, mousesertolicell. Tissue and Cell. 1994; 26(3): 447-55.

13. Monsefi M, Khosravani fard S. [Stereological study of heart volume in male rats after exposure to electromagnetic fields]. Iran South Med J. 2008;10(2):112-18. [Article in Persian]

14. Blumenthal NC, Ricci J, Breger L, Zychlinsky A, Solomon H, Chen GG, et al. Effects of low-intensity AC and/or DC electromagnetic fields on cell attachment and induction of apoptosis. Bioelectromagnetics. 1997;18(3):264-72.

15. Baran D, Baltag O, Badescu A, Costandache D. Tissue changes induced by low frequency electromagnetic field exposure and circadian cycle alteration. Rom Journ Phys. 2005; 50(9-10): 1197-206.

16. AnsariSamani R, SoleimaniRad J, Asgary A, Taji F, EbrahimpourSamani J. [Effect of electromagnetic field (3mT frequency) on heart ulatrastructure in mice]. J Shahrekord Uni Med Sci. 2011;13(1):61-68. [Article in Persian]

17.Khaki A, Fathiazad F, Nouri M, Khaki AA. Effect of Ocimum basilicum on apoptosis in testis of rats after exposure to electromagnetic field. African Journal of Pharmacy and Pharmacology. 2011 Sep; 5(12): 1534-7.

18. Korpinen L, Partanen J, Uusitalo A. Influence of 50 Hz electric and magnetic fields on the human heart. Bioelectromagnetics. 1993;14(4):329-40.

19. Villoresi G, Breus TK, Lucci N, Dorman L, Rapoport SL. The influence of geophysical and social effects on The incidences of clinically important pathologies. Physica Medica. 1994; 10(3):79-91.

20. Soleimani Rad J, Fattah Damavandi MR. [Study of the effect of electromagnetic field on fetal growth and its inhibition by Epinephrine]. Med J Tabriz Univ Med Sci. 1997;31(33): 62-8. [Article in Persian]

21. Graham C, Cook MR, Cohen HD, Gerkovich MM. Dose response study of human exposure to 60 Hz electric and magnetic fields. Bioelectromagnetics. 1994;15(5):447-63.

22. Fernie KJ, Bird DM, Dawson RD, Laguë PC. Effects of electromagnetic fields on the reproductive success of American kestrels. Physiol Biochem Zool. 2000 Jan-Feb;73(1):60-5.

23. Marino AA, Becker RO, Ullrich B. The effect of continuous exposure to low frequency electric fields on three generations of mice: a pilot study. Experientia. 1976 May;32(5):565-6.

24. Mohseni Kouchesfahani H, Parivar K, Mashhadi Akbar Boojar M, Golboostan E. [Long– term organ culture of fetal Balb/C mouse heart and effects of electromagnetic fields and L-Arginine on the heart development]. Med Sci J Islamic Azad Univ Tehran Med Branch. 2009; 19(1):1-10. [Article in Persian]

25. Adey WR. Cell membranes: the electromagnetic environment and cancer promotion. Neurochem Res. 1988 Jul;13(7):671-7.

Dow

nloa

ded

from

gou

ms.

ac.ir

at 3

:36

+04

30 o

n F

riday

Jun

e 1s

t 201

8