e-book full.indd 1 12/7/59 10:07 · ยาฮอร์โมน (hormone)...

�� E-Book �� FULL.indd 1 12/7/59 10:07

แนวปฏบตการจดการของเสยทางการแพทยทเปนสารเคม

เลขมาตรฐานสากลประจ�าหนงสอ ISBN : 978-974-244-375-7

จดท�าโดย : ศนยพฒนานโยบายแหงชาตดานสารเคม กองแผนงานและวชาการ

ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา

จดพมพโดย : ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา

88/24 ถนนตวานนท ต�าบลตลาดขวญ อ�าเภอเมอง จงหวดนนทบร 11000

โทรศพท 02 590 7289, 02 591 8278

โทรสาร 02 590 7287

อเมลล [email protected]

เวบไซต http://ipcs.fda.moph.go.th/csnetNEW/

พมพครงท 1 : มนาคม 2559

พมพท : ส�านกพมพอกษรกราฟฟคแอนดดไซน

สงวนลขสทธในประเทศไทยตาม พ.ร.บ ลขสทธ ©พ.ศ. 2554 โดย ศนยพฒนานโยบายแหงชาตดานสารเคม

กองแผนงานและวชาการ ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข หามคดลอก ลอกเลยน

ดดแปลง ท�าซ�า จดพมพ หรอกระท�าอนใด โดยวธการใดๆ ในรปแบบใดๆ ไมวาสวนหนงสวนใดของหนงสอ

เลมน เพอเผยแพรในสอทกประเภท หรอเพอวตถประสงคใดๆนอกจากจะไดรบอนญาต

�� E-Book �� FULL.indd 2 12/7/59 10:07

ค�าน�า หนงสอแนวปฏบตการจดการของเสยทางการแพทยทเปนสารเคม เปนเครองมอ

ทเปนประโยชนตอการพฒนาทยงยน ซงถอเปนยทธศาสตรทมความส�าคญในศตวรรษท 21 ในมตของ

การพฒนาการใหบรการสขภาพ ทงนเนองจากการบรหารจดการของเสยทางการแพทยทเปนสารเคม

อยางถกตองและปลอดภย เปนหนทางทจะลดภาระคาใชจายของระบบการใหบรการสขภาพในระยะยาว

ท�าใหสขภาพของผรบบรการ ผปฏบตงานดานการบรการสขภาพและชมชนดขน รวมทงเปนการสราง

ความรวมมอและสงเสรมบทบาทของภาคสาธารณสขในการรกษาสงแวดลอม

ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา โดยกองแผนงานและวชาการ ศนยพฒนานโยบายแหงชาต

ดานสารเคม และกรมอนามย โดยส�านกอนามยสงแวดลอม จงรวมมอกบคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล

ด�าเนนการพฒนาแนวปฏบตการจดการของเสยทางการแพทยทเปนสารเคม ทครอบคลมการบรหาร

จดการของเสย 3 ประเภท ไดแก (1) ของเสยทเกดจากยา/เภสชภณฑหมดอายหรอไมใชแลว

(2) ของเสยทเกดจากสารเคมในหองปฏบตการทางการแพทย และ (3) ของเสยพวก เครองมอแพทยทมปรมาณโลหะหนกสง โดยพฒนาใหเปนแนวปฏบตทสอดคลองกบสากล และ

ปรบใหเหมาะสมกบบรบทของสถานบรการสาธารณสขของไทย ทงนหวงเปนอยางยงวาแนวปฏบตการ

จดการของเสยทางการแพทยทเปนสารเคมจะเปนประโยชนตอสถานบรการสาธารณสขในระดบตางๆ

ของไทย ในการพฒนาองคความรและทกษะ ในการบรหารจดการของเสยทางการแพทยทเปนสารเคม

อยางเปนระบบ อนเปนการสงเสรมการพฒนาระบบการใหบรการสขภาพทมความปลอดภย ตอสขภาพและ

สงแวดลอมอยางยงยนตอไป

คณะผจดท�า มนาคม 2559

III

�� E-Book �� FULL.indd 3 12/7/59 10:07

สารบญ

ค�าน�า IIIสารบญ IVแนวปฏบตการจดการของเสยทางการแพทยทเปนสารเคม 1

สวนท 1การบรหารจดการของเสยทเกดจากผลตภณฑยา/เภสชภณฑ 2(Pharmaceutical waste) (I) ยาทใชในสถานบรการสาธารณสข 5

(II) ยาทประชาชนน�ากลบมาใชทบาน 9

เอกสารอางอง 13

ภาคผนวก ก 14

ภาคผนวก ข 29

IV

�� E-Book �� FULL.indd 4 12/7/59 10:07

สารบญ (ตอ)

สวนท 2การบรหารจดการของเสยพวกสารเคมทใชในหองปฏบตการทางการแพทย 33(Laboratory waste) ขนตอนการปฏบตในการเกบรวบรวมของเสยสารเคม 34

การก�าจดของเสยสารเคมจากหองปฏบตการ 40


ภาคผนวก ค 50

สวนท 3การบรหารจดการของเสยพวกเครองมอแพทยทมปรมาณโลหะหนกสง 51(Heavy metal in medical device) ปรอทในเครองวดความดนโลหต / เทอรโมมเตอรวดไข 51

อะมลกม 52

โลหะหนกอนๆ 52


ภาคผนวก ง 54

ภาคผนวก จ 62

V

ÍÐÁÑÅ¡ÑÁÊÓËÃÑºÃÕä«à¤ÔÅ

�� E-Book �� FULL.indd 5 12/7/59 10:07

CI

�� E-Book �� FULL.indd 6 12/7/59 10:07

ของเสยทางการแพทยทเปนสารเคม หมายถง ผลตภณฑยา/

เภสชภณฑหมดอายหรอทไมไดใช นอกจากนนยงรวมถงของเสยทเปน

สารเคมทใชในหองปฏบตการทางการแพทยและกจกรรมทเกยวของ

และของเสยพวกเครองมอแพทยทมปรมาณโลหะหนกสง เชน เทอรโมมเตอร

วดอณหภมรางกาย เครองวดวามดนโลหต รวมทงแบตเตอรทใช

ในเครองมอแพทย เปนตน

ของเสยทเกดจากผลตภณฑยา/เภสชภณฑหมดอาย/ไมใชแลว/หกรวไหล (Pharmaceutical waste)

ของเสยพวกสารเคมทใชในหองปฏบตการทางการแพทย (Laboratory waste)

ของเสยพวกเครองมอแพทยทมปรมาณโลหะหนกสง(Heavy metal in medical device)

การบรหารจดการกากของเสยทางการแพทยทเปนสารเคมนน ในประเทศก�าลงพฒนาสวนใหญ พบวาของเสยทางการแพทยดงกลาว มการทงปะปนไปกบของเสยจากบานเรอน อกทงยงมปญหาการก�าจด ทไมถกวธ กอใหเกดอนตรายตอสขภาพ และสงแวดลอมเปนอยางมาก

ของเสยทางการแพทยทเปนสารเคม

แบงเปนประเภทตางๆตอไปน

1แนวปฏบตการบรหารจดการของเสยทางการแพ

ทยทเปน สารเคม

แนวปฏบตการบรหารจดการ ของเสยทางการแพทยทเปนสารเคม

ก

ค

ข

ลดการเกดของเสยใหเหลอนอยทสด

ถามของเสย ใหนำาไปจำากดอยางถกตอง

ทงน การบรหารจดการของเสยทางการแพทยทเปนสารเคม ตองเรมจากการลดการเกดของเสยใหเหลอนอยทสด แตเมอมของเสยเกดขนแลวเราตองมการคดแยก เกบ ขน บ�าบด และก�าจดท�าลาย ตามความเปนอนตรายของของเสยอยางถกตองและปลอดภยตอสขภาพ

และสงแวดลอม

�� E-Book �� FULL.indd 1 12/7/59 10:07

2แน

วปฏบ

ต กา

รบรห

ารจด

การข

องเส

ยทาง

การแ

พทย

ทเปน

สารเ

คม

สวนท 1การบรหารจดการของเสยทเกดจากผลตภณฑยา/เภสชภณฑ(Pharmaceutical waste)

ในปจจบน ทวโลกมยาทใชกนประมาณ 4000 สาร และจากการศกษา

ในชวง 10 ป ทผานมาพบการตกคางของยาในสงแวดลอมมากขนเรอยๆ

จากฐานขอมลทรวบรวมผลการศกษาใน 71 ประเทศ จากทกภมภาคทวโลก

พบวาการตกคางของสารทเกดจากยากวา 600 สาร กระจายตวในสงแวดลอม

ตวอยางของสารตกคางจากยาทพบ เชน พวกยาปฏชวนะ ยาแกปวด ยาลดไขมนในเลอด

และยาฮอรโมน เปนตน โดยพบการกระจายตวตกคางของยา

ทงในน�าผวดน น�าใตดน ดน แมจนกระทงในน�าทใชบรโภค

ยาปฏชวนะ

ยาแกปวด

ยาฮอรโมน

ยาลดไขมนในเลอด

ในรายงานของ WHO (2012) พบวา มการตรวจ

พบสารตกคางทเกดจากยามากกวา 25 สารในน�าดม

ทเกบจากทวโลก

การทยากระจายไปตกคางในสงแวดลอม อาจเกด

จากหลายแหลงก�าเนด ไดแก จากโรงงานผลต และจากการใช

ทท�าใหเกดยาเหลอ/ไมใชแลว แลวน�าไปก�าจดอยางไมถกตอง

รวมทงเกดจากการขบถายของยาออกจากรางกายมนษย

สารตกคางจากยา มากกวา

25 สาร

�� E-Book �� FULL.indd 2 12/7/59 10:07

3

ปญหาเชอโรคดอยาจากการตกคางของยาปฏชวนะในสงแวดลอม

การรบกวนการทำางานของระบบตอมไรทอ จากยาฮอรโมน อาจมผลตอระบบสบพนธ

ผลตอการพฒนาของตวออนจากยาท U.S. FDA จดเปนประเภท

Pregnancy Category X ซงอาจมผลตอทารกในครรภ

การกอการกลายพนธ และการกอมะเรงจากยาทหลกฐานในสตวทดลอง หรอ มนษย

วากอการกลายพนธและกอมะเรง

ผลตอระบบภมคมกนจากยาทมผลกดภมคมกน

ภาคสาธารณสข โดยเฉพาะโรงพยาบาลและหนวยบรการ

สขภาพระดบตางๆ จะมบทบาทส�าคญ ในการบรหารจดการของเสย

ทเกดจากยา/เภสชภณฑใหกระจายสสงแวดลอมนอยทสด ขนแรก

คอ วธการทลดการเกดของเสยหรอท�าใหเกดของเสยนอยทสด

(Waste Minimization) ตองอาศยความรวมมอ จากบคลากรทางการแพทย

ในการจายยาเทาทจ�าเปน การตดตามการใชยาของคนไข รวมทง

การจดใหมระบบการจดซอและการควบคมสตอกยา/เภสชภณฑ

ทมประสทธภาพ

ยาตกคางในสงแวดลอมอาจสงผลกระทบตอสขภาพมนษยและสตว อาทเชน

ปญหาตอการสบพนธของสตวนำา จากการตกคางของยาฮอรโมนพวกเอสโตรเจน

สงเคราะหในแหลงน�าสามารถยบยงการสบพนธของ

สตวน�า และกอใหเกดการเปลยนเพศของปลาตวผให

มลกษณะของเพศเมย

Avoid/Reduce

Reuse

Recycle

Waste toenergy

Disposalof waste

�� E-Book �� FULL.indd 3 12/7/59 10:07

เนองจากของเสยทเกดจากยากลมทมความเปนอนตรายสง และยาควบคมพเศษนนมความจ�าเปน

ตองถกก�าจดโดยวธการพเศษ ดงนนการคดแยกจะเปนขนตอนสำาคญ ทจะท�าใหจดการกากของเสย

ไดอยางถกตอง ปลอดภย รวมทงประหยดคาใชจาย เพราะไมตองน�าของเสยทเปนยาทงหมดไปก�าจดดวย

วธพเศษ

แตเมอมของเสยเกดขนแลว ภาคสาธารณสขตองสรางระบบ

การจดการของเสยทเกดจากยา/เภสชภณฑหมดอายหรอไมใชแลวนน

โดยตองม กระบวนการคดแยกประเภทอยางเหมาะสม“

“

4

ขยะอนตราย ขยะอนทรย ขยะรไซเคล ขยะทวไป

ส�าหรบวธการก�าจดของเสยทเกดจากยา/เภสชภณฑหมดอาย หรอไมใชแลว หรอทหกรวไหล สามารถแบงไดเปน 2 สถานการณ ใหญๆ คอ ของเสยท เกดจาก 1. ยาทใชในสถานบรการสาธารณสข 2. ยาทประชาชนน�ากลบมาใชทบาน

ยาทใชในสถานบรการสาธารณสข

ยาทประชาชนนำากลบมาใชทบาน

1

2

�� E-Book �� FULL.indd 4 12/7/59 10:07

5

(I) ยาทใชในสถานบรการสาธารณสข

แนวทางการคดแยกของเสยทเกดจากยา/เภสชภณฑ ในสถานบรการสาธารณสข และวธการก�าจด

อยางถกตองปลอดภยนน ใหเปนไปตามความเปนอนตรายของยาแตละประเภทดงน

ยาอนตรายสง

ยารกษามะเรง (chemotherapy)

ยาปฏชวนะ (antibiotic) ยาตานไวรส (antiviral drug)

ยาฮอรโมน (hormone) หรอยาทมผลรบกวน

การท�างานของระบบตอมไรทอ

(endocrine disruptor)

ยาทเปนพษตอระบบสบพนธ

(toxic to reproductive system)

ยาทรบกวนการพฒนาของตวออน

(pregnancy category X)

ยากดภมคมกน (immunosuppressive)

1

แนวปฏบตการบรหารจดการของเสยทางการแพทยทเปน สารเคม

�� E-Book �� FULL.indd 5 12/7/59 10:07

วธการกำาจดยาอนตรายสง

ยาวคซนตวเปน

ยาควบคมพเศษ

ไดแก วคซนสำาหรบ

วธการก�าจดยาวคซนตวเปนใชเตาเผาอณหภมต�ากวาแบบบน คอ

เตาเผาทมอณหภมต�าอยางนอย 850 °C

(เทยบได กบเตาเผาขยะตดเชอ)

แลวน�าเถาไปฝงกลบธรรมดา (Landfill

ธรรมดา)

ไดแก ยาเสพตด/วตถออกฤทธตอจตประสาท

วธการก�าจดยาควบคมพเศษใชเตาเผาอณหภมทมอณหภมอยางนอย 850 °C (เทยบ

ไดกบเตาเผาขยะตดเชอ) แลวน�าเถาไปฝงกลบธรรมดา

โดยตองท�าหนาพยาน (witnessed destruction)

> 850 ๐C

> 850 ๐C

6

2

3

วธการกำาจดยาอนตรายสงใชเตาเผาทมอณหภมสงกวา 1200 °C (เทยบไดกบเตาเผาของเสย

อนตราย) ชนดทมระบบการก�าจดอากาศเสย แลวน�ากากทเหลอไป

ฝงกลบแบบพเศษในหลมฝงกลบทมการรองพน (lined hazardous

waste landfill)

กากทเหลอ


>1200 ๐C Lined Hazardous Waste Landfill

Landfill ธรรมดา


แบคทเรย● Tuberculosis (BCG)

ไวรส● Oral polio vaccine (OPV) ● Rotavirus ● Measles ● Yellow fever


พยาน

แนวป

ฏบต

การบ

รหาร

จดกา

รของ

เสยท

างกา

รแพ

ทยทเ

ปนสา

รเคม

�� E-Book �� FULL.indd 6 12/7/59 10:07

7

ไดแก ยาแผนปจจบนทมความเปนอนตรายต�า รวมทง ยาแผนโบราณ และยาสมนไพร

วธการก�าจดยาทวไปใหน�ายาออกจากภาชนะบรรจเดม รวบรวมบรรจลงในถงพลาสตกหรอภาชนะปด ทงไปกบขยะอนตราย

แลวสงเผาโดยเตาเผาทมอณหภมอยางนอย 850 °C (เทยบไดกบเตาเผาขยะตดเชอ) แลวน�าเถาไปฝงกลบธรรมดา

ยาทวไป

> 850 ๐C

รปท 1 แนวทางการจดการของเสยทเกดจากยา/เภสชภณฑ ในสถานบรการสาธารณสข(ดดแปลงมาจาก Presentation เรอง Pharmaceutical waste management ของ Massoomi, 2011)

สำาหรบสถานบรการสาธารณสข แนวทางการจดการของเสยทเกดจากยา และเภสชภณฑ สรปไดตามรปท 1 และตารางท 1

ยา ยา ยา

4

สารละลายทไมมตวยา

ยาหมดอาย

ยาอนตรายสง

ยารกษามะเรง

ยาวคซนชนดตวเปน

สารเสพตด

ทำบนทก-พยาน

ยาทวไปขยะอนตราย

ขยะตดเชอ

สงคนผแทนจำหนาย

HazardousWaste Incinerator

Autoclave

แลวฝงกลบพเศษ> 1200 ℃

> 850 ℃

Medical WasteIncinerator

แลวฝงกลบธรรมดา

Water Treatment Plant

ยาปฏชวนะ/ยาตานไวรสยาฮอรโมนยาทมผลตอระบบภมคมกนยาทเปนพษตอระบบ สบพนธ/ตวออน

โรงพยาบาล



�� E-Book �� FULL.indd 7 12/7/59 10:07

8

ตารางท 1 แนวทางการจดการของเสยทเกดจาก ยา/เภสชภณฑ ในสถานบรการสาธารณสข

ประเภท ยาเคมบำาบด ยาอนตรายสง* ยาวคซนตวเปน

ถงขยะ ถงสมวง* ถงสมวง* ถงสแดง ถงสเทา น�ายาออกแผง/ขวดแลวใสถง

สเทา

ปายค�าเตอน ขยะยารกษามะเรง

ขยะยาอนตรายสง

ขยะยาวคซน ขยะสารเสพตดและ วตถออกฤทธ

ตอจตประสาท

ขยะยาหมดอาย

ปายค�าเตอน ขยะยารกษามะเรง

ขยะยาอนตรายสง

ขยะตดเชอ ขยะ (ยา)อนตราย

ขยะ (ยา)อนตราย

อณหภมมก�าจด 1000-1200 o C 1000-1200 o C 800-1000 o C 800-1000 o C มพยาน 800-1000 o C

ถงขยะ ถงมวง (ถาม) ถงมวง (ถาม) ถงแดงขยะตดเชอ ถงแดงส�าหรบเผา ถงแดงส�าหรบเผา

ยาเสพตด/วตถออกฤทธตอจตประสาท

ยาทวไป

หมายเหต *ยาอนตรายสง ไดแก ยาทเปน P-list, U-list, D-list ตาม The Resource Conservation and

Recovery Act (RCRA) ของ U.S. EPA และ ยาทเปน hazardous pharmaceutical waste ของ U.S.CDC /

NIOSH และหนวยงานสาธารณสขของสหรฐอเมรกา ซงมรายการตามตารางท 3 ในภาคผนวก ก

�� E-Book �� FULL.indd 8 12/7/59 10:07

(II) ยาทประชาชนนำากลบมาใชทบาน

สำาหรบแนวทางการคดแยกของเสยทเกดจากยา/เภสชภณฑทประชาชนนำากลบมาใชทบาน และวธการกำาจดอยางถกตองปลอดภย เหมาะสมกบบรบทของทองถนนน ควรดำาเนนการตามความเปนอนตรายของยาแตละประเภท ดงน..

ยาทวไป

ยาทวไป

ไดแก ยาแผนปจจบนทมความเปนอนตรายตำา รวมทง ยาแผนโบราณ และยาสมนไพร ยาทวไปไมจำาเปนตองใชวธการกำาจดพเศษ วธการกำาจด ใหน�ายาออกจากภาชนะบรรจเดม รวบรวมบรรจลงในถงพลาสตก หรอภาชนะปด แลวทงไปกบขยะอนตราย หรอน�ายาออกจากภาชนะบรรจเดม แลวคลกรวมกบวสดเหลอใช เชน กากกาแฟ ชา ทราย เปนตน คอท�าใหอยในสภาพทกนไมได (เพอปองกนไมใหเดกเลก หรอสตวเลยงมากนแลวเกดอนตราย) รวบรวมใสถง แลวทงไปกบขยะอนตราย

ยาสดพนแบงได 2 ประเภท

(1) ยาสดพนทมสารขบดนวธการกำาจด เปนขยะอนตราย ใหทงถงแดง เพอใหมการน�าไปก�าจด ดวยวธพเศษแลวฝงกลบตอไป หามน�าไปเผา เพราะสารขบดนเปนสารไวไฟ ท�าใหเกดการระเบดได

(2) ยาสดพนทไมมสารขบดน วธการกำาจด เปนขยะทรไซเคลภาชนะพลาสตกได เมอใชยาหมดแลว ใหทงลงถงเหลอง (หรอถงขยะส�าหรบสงรไซเคล)

ยาฉดอนซลนและยาฉดตางๆ

วธการกำาจด เมอฉดยาเสรจ ใชน�าสวนทเปนเขม ทงในภาชนะพลาสตก ปากกวาง มฝาปดสนท ตดฉลากวา “ส�าหรบใสเขมฉดยาทใชแลว เปนขยะตดเชอ” หรอทงในภาชนะรวบรวมของมคม (สแดง) ตามรปขางลาง (ถาม) เพอรวบรวมสงใหสถานบรการสาธารณสข น�าไปก�าจดแบบขยะตดเชอตอไป



�� E-Book �� FULL.indd 9 12/7/59 10:07

(II) ยาทประชาชนนำากลบมาใชทบาน (ตอ)

ยาควบคมพเศษ

ยาอนตรายสง*

ไดแก ยาเสพตด และวตถออกฤทธตอจตประสาท คอยาทอยในอยในการควบคมของสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ซงสวนใหญเปนยาแกปวดทมสารอนพนธของฝน มฤทธเสพตด และวตถออกฤทธตอจตประสาท

วธการกำาจดรวบรวมสงสถานบรการสาธารณสขเพอใหมการน�าไปก�าจดแบบพเศษตอไป

● ยารกษามะเรง (chemotherapy) ● ยาปฏชวนะ (antibiotic) ยาตานไวรส (antiviral drug) ● ยาฮอรโมน (hormone) หรอยาทมผลรบกวนการทำางานของระบบตอมไรทอ (endrocrine disruptor) ● ยาทเปนพษตอระบบสบพนธ (toxic to reproductive system) ● ยาทรบกวนการพฒนาของตวออน (pregnancy category X) ● ยากดภมคมกน (immunosuppressive)

วธการกำาจด รวบรวมสงสถานบรการสาธารณสขเพอใหน�าไปก�าจดแบบพเศษตอไป

10

ยาปฏชวนะ

ยาคมกำาเนดยารกษามะเรง

แนวป

ฏบต

การบ

รหาร

จดกา

รของ

เสยท

างกา

รแพ

ทยทเ

ปนสา

รเคม

�� E-Book �� FULL.indd 10 12/7/59 10:07

11

ตารางท 2 แนวทางการจดการของเสยทเกดจากยา/เภสชภณฑ ในบานเรอน

ทงน สำาหรบภาคครวเรอน แนวทางการจดการของเสยทเกดจากยาและเภสชภณฑสรปไดตามตารางท 2

ประเภท การจดการ/ถงขยะ ถงขยะ ปายคำาเตอน อณหภมกำาจด

- น�ายาออกแผง/ขวด รวบรวมใสถงทงไปกบ ขยะอนตราย- หรอคลกรวมกบวสด ทท�าใหกนไมไดใสลงถง ทงไปกบขยะอนตราย

ถงแดง(ขยะอนตราย)

ยาหมดอาย ขยะอนตราย

800-1000 o Cยาทวไป

ยาสดพนชนดทมสารขบดน

ถงแดงถงขยะ ขยะอนตรายฝงกลบ

(มสารไวไฟ ระเบดได)

ยาสดพนชนดทไมมสารขบดน

ถงเหลองถงขยะ ขยะรไซเคล

เขมฉดยาทใชแลวเปนขยะตดเชอ

บรษทรบก�าจดขยะรไซเคล

เขมฉดอนสลน/แผนตรวจเลอด

รวบรวมใสภาชนะปดสนทแลวสงคนสถานบรการสาธารณสขน�าไปก�าจดแบบขยะตดเชอ

ยาอนตรายสง*สงคนสถานบรการสาธารณสขน�าไปก�าจดแบบพเศษ

ยาควบคมพเศษ (วตถออกฤทธตอจตประสาทและยาเสพตด)

สงคนสถานบรการสาธารณสขน�าไปก�าจดแบบพเศษ

�� E-Book �� FULL.indd 11 12/7/59 10:07

รปท 2 แนวทางการจดการของเสยทเกดจากยา/เภสชภณฑจากบานเรอน(สามารถเขาไปดรายละเอยดไดจาก ภาคผนวก ข)

12

�� E-Book �� FULL.indd 12 12/7/59 10:07

เอกสารอางอง

● Charlotte A. Smith (2002). Managing Pharmaceutical Waste- What pharmacists should know. Journal of the Pharmacy Society of Wisconsin. Madison, WI: Pharmacy Society of Wisconsin.

● FDA (Food and Drug Administration) (2011). How to Dispose of Unused Medicines. FDA Consumer Health Information. Washington, D.C.: FDA.

● FDA (2013). Medicines Recommended for Disposal by Flushing. Washington, D.C.: FDA.

● NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health) (2004). NIOSH Alert: Preventing Occupational Exposures to Antineoplastic and Other Hazardous Drugs in Health Care Settings. Cincinnati, OH: NIOSH.

● NIOSH (2012). NIOSH List of Antineoplastic and Other Hazardous Drug in Healthcare Setting. Cincinnati, OH: NIOSH.

● NIOSH (2014). NIOSH List of Antineoplastic and Other Hazardous Drug in Healthcare Setting (update). Cincinnati, OH: NIOSH.

● Practice Greenhealth and U.S. EPA (2008). Managing Pharmaceutical Waste : A 10 – Step Blueprint for Healthcare Facilities in the United States. Reston, Virginia: Practice Greenhealth.

● U.S. EPA (United States Environmental Protection Agency) (1976). The Resource Conservation and Recovery Act (RCRA).

● UNEP (United Nations Environment Programme) and WHO (2013). State of the Science of Endocrine Disrupting Chemicals 2012 Summary for Decision-Makers. Geneva: UNEP and WHO.



�� E-Book �� FULL.indd 13 12/7/59 10:07

ภาคผนวก กการควบคมของเสยทเกดจากยา/เภสชภณฑ

(Pharmaceutical Waste) ในประเทศสหรฐอเมรกา หนวยงานในประเทศสหรฐอเมรกา ไดแก U.S. Environmental Protection Agency (EPA), U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC)/National Institute of Occupational Safety and Health (NIOSH) และหนวยงานสาธารณสขของสหรฐอเมรกา รวมทง U.S. Drug Enforcement Administration (DEA) มการกำากบดแลของเสยทเกดจาก ยา/เภสชภณฑประเภทตางๆ ดงน

1. ยาทควบคมโดย The Resource Conservation and Recovery Act (RCRA)/U.S. EPA ซงมก�าหนดของเสยจ�าพวกยา/เภสชเคมภณฑทตองมการดแลก�าจดเปนพเศษ 3 กลมคอ

1.1 P-Listed Waste เปนของเสยจ�าพวกยาทมความเปนพษเฉยบพลน (Acutely Toxic) หรอยา

ทมคา oral LD50 นอยกวาหรอเทากบ 50 mg/kg BW. รวมทงบรรจภณฑทใชแลวของยากลมนจดเปน

Hazardous Waste

1.2 U-Listed Waste เปนของเสยจ�าพวกยาทมความเปนพษ (Toxic) และบรรจภณฑทใชแลว

ของยากลมนทมปรมาณยามากกวา 3% (w/w) จดเปน Hazardous Waste

1.3 D-Listed Waste คอยาทไมไดจดอยใน P-Listed Waste และ U-Listed Waste แตมคณสมบต

ของความเปนอนตรายอยางนอย 1 อยาง ตอไปน

(1) การลกตดไฟ (Ignitability) ไดแก เภสชภณฑในรปแบบของเหลวทม alcohol ตงแต 24% ขนไป,

เภสชภณฑรปแบบอนทไมใชของเหลว (เชน colloid) ทมจดวาบไฟ (Flash point) ต�ากวา 140 °F หรอ 60 °C,

เภสชภณฑทมสารออกซไดซ เชน Silver nitrate, Potassium permanganate หรอเภสชภณฑรปแบบ

Aerosol ซงมสารขบดน (propellant) ทไวไฟ

(2) การกดกรอน (Corrosivity) ไดแก กากของเสยทมคาความเปนกรดดาง (pH) ≤ 2 (กรดแรง)

หรอ ≥ 12.5 (ดางแรง) จดเปนกากของเสยทมฤทธกดกรอน มกเปนสารเคมทใชในการปรงผลตภณฑยา เชน

glacial acetic acid, sodium hydroxide

(3) การเกดปฏกรยา (Reactivity) ไดแกกากของเสยทเกดปฏกรยาไดงาย ไมคงตวในสภาพทวไป

เมอไดรบความรอนหรอสมผสกบน�า อาจท�าใหเกดการระเบดหรอกาซ/ไอพษได ตวอยางเชน Nitroglycerin

(4) ความเปนพษ (Toxicity) โดย EPA จดใหสารเคมทเปนพษหรอโลหะหนก โดยจะถกจดเปน

กากของเสยอนตรายประเภทนเมอมความเขมขนเกนระดบทก�าหนดไว

14แน

วปฏบ

ต กา

รบรห

ารจด

การข

องเส

ยทาง

การแ

พทย

ทเปน

สารเ

คม

หมายเหต Oral LD50 หมายถง ขนาดของสารเคมทใหทางปากแลวท�าใหสตวทดลองตายไป

รอยละ 50 ของทงหมด

�� E-Book �� FULL.indd 14 12/7/59 10:07

2. ยาท U.S.CDC/ NIOSH และหนวยงานสาธารณสขของสหรฐอเมรกา จดของเสยจากยา/เภสชภณฑ ดงตอไปนเปน hazardous pharmaceutical waste ดวย คอ 2.1 ยารกษามะเรง (Chemotherapy) แบงการควบคมเปน 2 ลกษณะ คอ 2.1.1 Trace chemotherapy waste หมายถงขวดยาฉด หรอ ภาชนะบรรจทมยารกษามะเรงตกคางอยนอยกวา 3% ของปรมาณเรมแรกคดเปนน�าหนก รวมทงหลอดยา เขม ถง ถงมอ ชดคลม 2.1.2 Hazardous chemotherapy waste หมายถงกากของเสยทมยารกษามะเรงอยมากกวา 3% ของปรมาณเรมแรกคดเปนน�าหนก จดเปน hazardous chemotherapy waste 2.2 ยาทมสารเปนพษตอระบบตอมไรทอ (Endocrine disruptor) คอ สารทรบกวนการท�าหนาทของฮอรโมนธรรมชาตในรางกายมนษย เชน estrogen derivatives และยาฮอรโมนตาง ๆ 2.3 ยาทมสารทเปนพษตอระบบสบพนธ หรอสารทรบกวนการพฒนาของตวออน (Pregnancy category X) 2.4 ยาปฏชวนะ (Antibiotic) ทจะสงผลใหเกดปญหาการดอยาของเชอโรค 2.5 ยาใหมทมความเปนพษสง คอยาทมคา oral LD50 นอยกวาหรอเทากบ 50 mg/kg BW. 2.6 ยาท U.S. National Institute of Occupational Safety and Health (NIOSH) ภายใต CDC จดใหเปนกลม hazardous drug ไดแก ยารกษามะเรง (chemotherapy) ยาตานไวรส (antiviral drug) ยาฮอรโมน (hormone) และยากดภมคมกน (immunosuppressive) โดยใชเกณฑความเปนอนตรายตอไปน - การกอมะเรง (carcinogenicity) - ความเปนพษตอสารพนธกรรม (genotoxicity) - การกอลกวรป (teratogenicity)/ความเปนพษตอการพฒนาของตวออน (developmental toxicity) - ความเปนพษตอระบบสบพนธ (reproductive toxicity) - ความเปนพษตออวยวะทขนาดต�า (organ toxicity at low doses) - ยาใหมทมโครงสรางและความเปนพษคลายคลงกบยาเกาทถกจดวาเปน hazardous drug โดยเกณฑขางตน ทาง NIOSH จะมการปรบปรงรายชอเพมเตมใหเปนปจจบนทกป ซงสามารถดรายชอยาไดจาก http://www.cdc.gov/niosh/topics/hazdrug/default.html

วธการก�าจดของยาในหวขอ 1 และ 2 ใชเตาเผาทมอณหภมสงกวา 1200 °C ชนดมระบบการก�าจดอากาศเสย แลวน�ากากทเหลอไปฝงกลบ แบบพเศษในหลมฝงกลบทมการรองพน (lined hazardous waste landfill)

3.ยาจ�าพวก Controlled substance เชน ยาเสพตด และวตถออกฤทธตอจตประสาท ซงควบคมโดยขอก�าหนดขององคกรทชอ U.S. Drug Enforcement Administration (DEA) ซงตองมวธการก�าจดทเขมงวดทตองมพยาน (witnessed destruction) ดวย

วธการก�าจดยาในหวขอ 3 ใชเตาเผาอณหภมทมอณหภมอยางนอย 850 °C แลวน�าเถาไปฝงกลบธรรมดาโดยตองท�าหนาพยาน

15

�� E-Book �� FULL.indd 15 12/7/59 10:07

Abiraterone acetate Antineoplastic ●

Altretamine Antineoplastic ●

Anastrozole Antineoplastic ●

Asparaginase Antineoplastic ●

Bendamustine HCI Antineoplastic ●

Bexarotene Antineoplastic ●

Bleomycin Antineoplastic ●

Cabazitaxel Antineoplastic ●

Brentuximab vedotin Antineoplastic ● (Antibody-drug conjugate)

Aldesleukin Antineoplastic ●

Amsacrine Antineoplastic ●

Arsenic trioxide Antineoplastic ● ●

Azacitidine Antineoplastic ●

Bicalutamide Antineoplastic ●

Bortezomib Antineoplastic ●

Busulfan Antineoplastic ●

Bevacizumab Antineoplastic ● (Monoclonal antibody)

ยา EPA NIOSH Preg.X

การใช

ยารกษามะเรง (Chemotherapy)

16

ตารางท 3 รายการยาอนตรายสงทก�าหนดโดย The Resource Conservation and Recovery Act (RCRA)/ U.S. EPA และ U.S.NIOSH/CDC ซงกากของเสยทเกดจากยา เหลานตองมการจดการอยางถกตองปลอดภย (โดยใชเตาเผาทมอณหภมสงกวา 1200 ๐C)

�� E-Book �� FULL.indd 16 12/7/59 10:07

ตารางท 3 รายการยาอนตรายสงทก�าหนดโดย U.S. EPA และ U.S.NIOSH/CDC ซงกากของเสยทเกดจากยาเหลานตองมการจดการอยางถกตองปลอดภย (โดยใช เตาเผาทมอณหภมสงกวา 1200 ๐C) (ตอ)

Carboplatin Antineoplastic ●

Chlorambucil Antineoplastic ●

Cladribine Antineoplastic ●

Crizotinib Antineoplastic ●

Cytarabine Antineoplastic ●

Dactinomycin Antineoplastic ●

Daunorubicin HCI Antineoplastic ●

Docetaxel Antineoplastic ●

Epirubicin Antineoplastic ●

Degarelix Antineoplastic ●

Carmustine Antineoplastic ●

Cisplatin Antineoplastic ●

Clofarabine Antineoplastic ●

Cyclophosphamide Antineoplastic ●

Dasatinib Antineoplastic ●

Decitabine Antineoplastic ●

Denileukin Antineoplastic ●

Doxorubicin Antineoplastic ●

Dacarbazine Antineoplastic ●


การใช

Capecitabine Antineoplastic ●

17

�� E-Book �� FULL.indd 17 12/7/59 10:07

Erlotinib Antineoplastic ●

Etoposide Antineoplastic ●

Exemestane Antineoplastic ●

Fludarabine Antineoplastic ●

Flutamide Antineoplastic ●

Gemcitabine Antineoplastic ●

Goserelin Antineoplastic ●

Imatinib mesylate Antineoplastic ●

Ixabepilone Antineoplastic ●

Idarubicin Antineoplastic ●

Estramustine phosphate Antineoplastic ● ●

Everolimus Antineoplastic ●

Floxuridine Antineoplastic ●

Fluorouracil Antineoplastic ●

Gemtuzumab ozogamicin Antineoplastic ●

Hydroxyurea Antineoplastic ●

Ifosfamide Antineoplastic ●

Irinotecan HCI Antineoplastic ●

Fulvestrant Antineoplastic ●


การใช

Eribulin mesylate Antineoplastic ●

18


�� E-Book �� FULL.indd 18 12/7/59 10:07

Leuprolide acetate Antineoplastic ● ●

Mechlorethamine Antineoplastic ●

Melphalan Antineoplastic ●

Methotrexate Antineoplastic ● ●

Mitotane Antineoplastic ●

Nelarabine Antineoplastic ●

Nilutamide Antineoplastic ●

Pegaspargase Antineoplastic ●

Pentostatin Antineoplastic ●

Paclitaxel Antineoplastic ●

Lomustine Antineoplastic ●

Megestrol Antineoplastic ● ●

Mercaptopurine Antineoplastic ●

Mitomycin Antineoplastic ●

Nilotinib Antineoplastic ●

Oxaliplatin Antineoplastic ●

Pazopanib HCI Antineoplastic ●

Pemetrexed Antineoplastic ●

Mitoxantrone HCI Antineoplastic ●


การใช

Letrozole Antineoplastic ●

19


�� E-Book �� FULL.indd 19 12/7/59 10:07

Pralatrexate Antineoplastic ●

Romidepsin Antineoplastic ●

Streptozocin Antineoplastic ●

Tamoxifen Antineoplastic ●

Temsirolimus Antineoplastic ●

Testolactone Antineoplastic ●

Thiotepa Antineoplastic ●

Uracil mustard Antineoplastic ● ●

Vandetanib Antineoplastic ●

Toremifene citrate Antineoplastic ●

Procarbazine Antineoplastic ● ●

Sorafenib Antineoplastic ●

Sunitinib malate Antineoplastic ●

Temozolomide Antineoplastic ●

Thioguanine Antineoplastic ●

Topotecan Antineoplastic ●

Triptorelin Antineoplastic ●

Valrubicin Antineoplastic ●

Teniposide Antineoplastic ●


การใช

Pipobroman Antineoplastic ●

20


�� E-Book �� FULL.indd 20 12/7/59 10:07

Vinblastine sulfate Antineoplastic ●

Vinorelbine tartrate Antineoplastic ●

ยาปฏชวนะ (Antibiotic)

Televancin Bactericidal ●

ยาตานไวรส (Antiviral)

Cidofovir Antiviral ●

Ganciclovir Antiviral ●

Valganciclovir Antiviral ●

Zidovudine Antiretroviral ●

Ribavirin Antiviral ● ●

Vincristine sulfate Antineoplastic ●

Vorinostat Antineoplastic ●

Chloramphenicol Antibiotic ●

Tetracycline HCI Antibiotic ●

Entecavir Antiviral ●

Nevirapine Antiviral ●

Trifluridine Antiviral ●

Vidarabine Antiviral ●

Abacavir Antiviral ●


การใช

Vemurafenib Antineoplastic ●

21


�� E-Book �� FULL.indd 21 12/7/59 10:07

Fluconazole Antifungal ●

ยาตานโปรโตซว (Antiprotozoal)

ยาฮอรโมน (Hormone) หรอยาทมผลตอการท�างานของระบบตอมไรทอ

Choriogonadotropin alfa Gonadotropins ● ●

Estradiol Estrogen ● ●

Estrogen, conjugated Estrogen ● ●

Estrone Estrogen ● ●

Gonadotropin, chorionic Gonadotropin ● ●

Fluoxymesterone Androgen ● ●

Voriconazole Antifungal ●

Pentamidine isethionate Antiprotozoal ●

Cetrorelix acetate Gonadotropin-releasing ● ● hormone antagonist

Diethylstilbestrol (DES) Synthetic Estrogen ● ●

Estrogens, esterified Estrogen ● ●

Estropipate Estrogen ● ●

Ganirelix acetate Gonadotropin-releasing ● ● hormone antagonist

Medroxyprogesterone acetate Progestin ● ●

Estrogen-progestin combinations Contraceptive ●


การใช

ยาตานเชอรา (Antifungal)

22


�� E-Book �� FULL.indd 22 12/7/59 10:07

Methyltestosterone Androgen ● ●

Progesterone Progestins ●

Propylthiouracil Antithyroid ●

Tesamorelin acetate Somatropin, GRF analog ● ●

Ulipristal acetate Contraceptive ● ●

Alefacept Immunosuppressant ●

Cyclosporin Immunosuppressant ●

Leflunomide Antirheumatic ● ● (immunosuppressant)

Nafarelin Gonadotropin ● ●

Progestins Contraceptive ●

Raloxifene Estrogen ● ● agonist-antagonist

Testosterone Androgen ● ●

Azathioprine Immunosuppressant ●

Fingolimod Biological response ● modulator

Lenalidomide Biologic response ● ● modifier

ยามผลตอระบบภมคมกน


การใช

Menotropins Gonadotropin ● ●

23


�� E-Book �� FULL.indd 23 12/7/59 10:07

Mycophenolic acid Immunosuppressant ●

Tacrolimus Immunosuppressant ●

ยารกษาลมชก (Anticonvulsant)

Clonazepam Anticonvulsant, sedative ●

Oxcarbazepine Anticonavulsant ●

Valproic acid/divalproex Na Anticonvulsant ● ●

Zonisamide Anticonvulsant ●

Pentetate calcium Chelating agent ●trisodium(Ca-DTPA) (for removing radioactives)

Deferiprone FE chelator ●

Sirolimus Immunosuppressant ●

Thalidomide Biologic response ● ● modifier

Carbamazepine Anticonvulsant ●

Ezogabine Anticonvulsant ●

Vigabatrin Anticonvulsant ●

ยาขจดโลหะหนก/สารพษจากรางกาย (Chelator)

Dexrazoxane Chelator ●

Topiramate Anticonvulsant ●


การใช

Mycophenolate mofetil Immunosuppressant ●

24


�� E-Book �� FULL.indd 24 12/7/59 10:07

Physostigmine Acholinergenic ●

Resorcinol Acne, dandruff treatment ●

Warfarin Anticoagulant ● ● ●

Liraglutide recombinant Antidiabetic ●

Ambrisentan Antihypertensive, ● Vasodilating agent

Phenoxybenzamine HCl Antihypertensive, ● Non-selective alpha-adrenergic blocking agent

Rasagiline mesylate Antiparkinson ●

Physostigmine salicylate Acholinergenic ●

Dronedarone HCI Antiarrhythmic ● ●

Paroxetine Antidepressant ●

Colchicine Antigout ●

Reserpine Antihypertensive, ● antipsychotic

Risperidone Antipsychotic ●

Bosentan Antihypertensive, ● ● Vasodilating agent


การใช

ยาอนตรายสงอนๆ

25


�� E-Book �� FULL.indd 25 12/7/59 10:07

Ziprasidone HCI Antipsychotic ●

Phenol Antiseptic, anesthetic, ● antipruritic

Chloral hydrate Cough syrup, ●(Controlled substance) sleeping pill

Zoledronic acid Bone resorption inhibitor ●

Apomorphine Dopamine agonist ●

Palifermin Cell stimulants ● and proliferant

Phentermine Appetite suppressant ●(Controlled substance)

Icatibant Bradykinin B 2 ● receptor antagonist

Tretinoin Cell stimulants ● ● and proliferant

Spironolactone Diuretic ●


การใช

Mercury Antiseptic ● (mercurochrome) Device (thermometer, sphygmomanometer) Preservative (thimerosal in vaccine)

26


�� E-Book �� FULL.indd 26 12/7/59 10:07

Finasteride Drug for bladder ● ● & prostate disorders

Cabergoline Ergot-derivative ● dopamine receptor agonist

Cadmium Multiple mineral ● preparations

Dinoprostrone Oxytocic ●

Mifepristone Oxytocic ● ●

Barium sulfate Radiopaque agent ●

Hexachlorophene Skin disinfectant ●

Epinephrine base Emergency allergy kit, ● cardiac arrest, glaucoma, eye surgery

Plerixafor Hematopoietic agent ●

M-cresol Preservative in human ● insulin

Ergonovine/methylergonovine Oxytocic ● ●

Lindane Scabicide ●

Oxytocin Oxytocic ●


การใช

Dutasteride Drug for bladder ● ● & prostate disorders

27


�� E-Book �� FULL.indd 27 12/7/59 10:07

Paraldehyde Sedative ● (Controlled substance)

Alitretinoin Skin and mucous ● membrane agent

Podofilox Skin and mucous ● membrane agent (antimitotic)

Misoprostol Stomach ulcers ● ● treatment

Silver (> 5 mg/l) Topical antimicrobial ● (เชน Silver sulfadiazine cream)

Acitretin Vitamin A ●

Selenium Shampoo (anti-dandruff) ● Multiple mineral preparations

Podophyllum resin Skin and mucous ● membrane agent (Cytotoxic)

Nicotine Smoking cessation ●

Bacillus Calmette-Guerin (BCG) Vaccine ●

Trichloromonofluoromethane Topical anesthetic ●


การใช

Dexmedetomidine Sedative ●

28


�� E-Book �� FULL.indd 28 12/7/59 10:07

29

ภาคผนวก ข

แนวปฏบตการบรหารจดการของเสยทางการแพทยทเปน สารเคม

�� E-Book �� FULL.indd 29 12/7/59 10:07

30

�� E-Book �� FULL.indd 30 12/7/59 10:07

31

�� E-Book �� FULL.indd 31 12/7/59 10:07

32

�� E-Book �� FULL.indd 32 12/7/59 10:07

●หามเทตวท�าละลาย (solvent) ทไมละลายน�าหรอเปนสารไวไฟ

ลงในอางน�า ตองใสภาชนะไวทงตางหาก เชน ขวดแกว หรอหากสาร

มปรมาณมากใหทงลงถงบรรจทเหมาะสม

● กรณทสารเคมเปนกรดหรอดาง ตองเจอจางสารดงกลาวใหมความเขมขน

ต�ากวา 1 โมล แลวจงเททงลงในระบบบ�าบดน�าทงของสถานพยาบาลได

พรอมเปดน�าลางตามมากๆ

● ตรวจสอบความเขากนไดของสารเคม กอนเทสารเคมลงในภาชนะ

เดยวกน เพอปองกนการเกดปฏกรยา

เนองจากสารเคมทใชในหองปฏบตการ

ทางการแพทยนนมความหลากหลาย และ

ความเปนพษทแตกตางกน เจาหนาทผปฏบตงาน

จงควรศกษาขอมลของสารเคมแตละชนดจากเอกสารขอมล

ความปลอดภยในการท�างานกบสารเคม (Safety Data Sheet : SDS)

ทจ�าแนกประเภทและสอสารความเปนอนตรายสารเคม รวมทง

ขอแนะน�า แลวปฏบตตามอยางเครงครด โดยการใชงานสารเคมนน

ใหใชฉลากเดมของสารเคมทตดอยบนภาชนะบรรจ แตหากมการแบงถาย

ใสภาชนะอนจะตองมการระบฉลาก ชอสารเคมและสญลกษณ หรอ

ขอความบงชประเภทอนตราย วนทแบงถายหรอวนทหมดอาย

และค�าเตอนตางๆ (ถาม) หากเปนการแบงเพอจดท�าสารละลาย

เตรยมใหระบเอกสารอางองไวเพมเตมดวย

CI

การเกบรวบรวมของเสยสารเคม มขอควรปฏบตดงน

● กรณเปนของแขงผงละเอยด หากมตวท�าละลาย ใหทงไวจนตวท�าละลายระเหยจนหมดกอนแลวจงรวบรวม

ของแขงทเหลอใสลงในถงพลาสตกเพอปองกนการฟงกระจาย

●ภาชนะบรรจสารเคมทจะท�าการทง ใหลางสารเคมดวยน�าใหหมดเสยกอน สวนภาชนะบรรจตวท�าละลาย

ใหท�าใหระเหยในตดดควนจนหมดกอนท�าการทง

● อปกรณ/เครองแกวในหองปฏบตการทใชแลว และมการปนเปอนสารเคม ใหท�าการเจอจางสารเคมเสยกอน

จงน�าไปลางท�าความสะอาดตอไป

สวนท 2การบรหารจดการของเสยพวกสารเคมทใชในหองปฏบตการ

ทางการแพทย (Laboratory waste)

33แนวปฏบตการจดการของเสยทางการแพ


�� E-Book �� FULL.indd 33 12/7/59 10:07

ขนตอนการปฏบตในการเกบรวบรวมของเสยสารเคม มดงน

ตองมความรความเขาใจเกยวกบสารเคมทใชในหองปฏบตการ โดยศกษาจากเอกสารขอมลความปลอดภยในการทำางานกบสารเคม (SDS) ของสารเคมนนๆ และจำาแนกประเภทของเสยสารเคมตามความเปนอนตราย โดยอาจแบงเปน

สารลกตดไฟ

สารกดกรอน

สารเกดปฏกรยา

สารทมความเปนพษ

1

ของเสยสารเคมในหองปฏบตการทางการแพทย ทง 4 ประเภทขางตนมรายละเอยดอยใน ภาคผนวก ค และแนวทางการบ�าบดเบองตน อยในตารางท 4

ภาชนะบรรจนน ตองเลอกใหเหมาะสมกบประเภทของเสยสารเคม อาทเชน

●ภาชนะทเปนแกว สามารถใชบรรจของเสยสารเคมไดเกอบทกชนด ยกเวน ของเสยพวก Hydrofluoric acid ● ภาชนะทเปนพลาสตก เหมาะกบการบรรจสารพวกกรด ดาง แตหามบรรจตวท�าละลายทรนแรง (เชน ether, dichloromethane, สารผสมทมตวท�าละลายทรนแรง) ในภาชนะพลาสตก เวนแตเปนภาชนะบรรจทท�าจาก High density polyethylene (HDPE)

34

จดเตรยมภาชนะบรรจของเสยทเหมาะสม เชน ขวดแกว ขวด/แกลลอน/ถงพลาสตก Polypropylene (PP) หรอ Polyethylene (PE) โดยตองเปนภาชนะทมสภาพด และมฝาปดมดชด หามใชภาชนะพวกถงปบ หมอ ชาม ขวดนำาดม และถงพลาสตก บรรจของเสยสารเคม

2

แนวป

ฏบต

การจ

ดการ

ของเ

สยทา

งการ

แพทย

ทเปน

สารเ

คม

�� E-Book �� FULL.indd 34 12/7/59 10:07

แนวระดบทใหบรรจไดมากทสด

ขวดแกวบรรจของเสยสารเคม

ภาชนะรองรบอกชน(secondary containment)

หมายเหต

1 ของเสยสารเคมทมกลนรนแรง ควรบรรจในขวดแกว โดยใหมการหมบรเวณฝาขวดทปดสนทแลวดวยแผน parafilm รวมทงถาเปนไปไดใหน�าขวดแกวทบรรจของเสยสารเคมดงกลาว ไปใสในภาชนะรองรบอกชนหนง (secondary containment) 2 ตองใชความระมดระวงในขนตอนการบรรจของเสยสารเคมลงในภาชนะบรรจ ทงนเพอปองกน มใหเกดการรวไหล หรอลดการรวไหลใหนอยทสด 3 อยาบรรจของเสยสารเคมลงในภาชนะบรรจมากเกนไป ตวอยางเชน ขวดแกวกลม ใหบรรจ ไดมากทสดถงขอบลางของสวนคอขวดทโคงเทานน เนองจากชองอากาศทอยเหนอระดบสารเคม จะท�าใหปรมาตรของของเหลว และความดนของไอทอยดานบนมการปรบเปลยนได เมออณหภมเปลยน ทงน ฝาขวดไมควรหมนปดจนแนนเกนไป ถาหากใชขวดแกวกลมบรรจของเสยสารเคมทเปนของเหลวไวไฟสง ใหบรรจเพยง 3 ใน 4 ของปรมาตรบรรจปกตเทานน

35

�� E-Book �� FULL.indd 35 12/7/59 10:07

บนทกการทงของเสยสารเคม

ปายตดภาชนะบรรจของเสยสารเคม

ตดปายแสดงประเภทของเสยสารเคมบนภาชนะบรรลของเสยทเตรยมไว และ เตรยมเอกสารบนทกการทงของเสยสารเคม โดยปายควรมลกษณะดงน

3

สญลกษณแสดงความเปนอนตรายตามประเภทของเสยสารเคม

สารลกตดไฟ สารกดกรอน สารเกดปฏกรยา สารทมความเปนพษ

36

�� E-Book �� FULL.indd 36 12/7/59 10:07

บรรจของเสยสารเคมลงในภาชนะทเตรยมไว โดยใชความระมดระวง ไมใหรวไหล โดยสารกลมเดยวกนอาจเท รวมลงในภาชนะเดยวกนได ทงน ควรตรวจสอบความเขากนไดของสารเคมกอน เพอปองกนการเกดปฏกรยา หากเท ลงภาชนะเดยวกน โดยดตารางท 5 เกยวกบรายการ สารเคมทเขากนไมได ซงหามใสลงในภาชนะเดยวกน

4

ลงบนทกรายละเอยดของเสยสารเคมและปรมาณ บนปายทตดไวทภาชนะบรรจและในเอกสารบนทกการทงของเสยสารเคม ตามตวอยางในรป

5

37

�� E-Book �� FULL.indd 37 12/7/59 10:07

6

รวบรวมสงกำาจดอยางถกตอง

38

รวบรวมจดเกบภาชนะทบรรจของเสยตามแตละประเภท นำาไปเกบไวในบรเวณทแตละหนวยงาน/สถานบรการสาธารณสขจดเตรยมไว โดยสถานทจดเกบของเสยสารเคมนน ควรเปนททมอากาศถายเทไดด ไมถกแสงแดดโดยตรง ปองกนถกนำาฝนได สะดวกในการเคลอนยาย ไมกดขวางทางเดนและสามารถจดวางของเสยแยกเปนกลมได

รวบรวมสงกำาจดของเสยสารเคม เมอมปรมาณของเสยมากพอ โดยใหประสานกบหนวยงาน ทรบกำาจดของเสยมารบไปดำาเนนการอยางถกวธตอไป

7

ของเสยสารเคมจากหองปฏบตการ

ของเสยสารเคมจากหองปฏบตการ

ของเสยสารเคม

จากหองปฏบตก

าร!

�� E-Book �� FULL.indd 38 12/7/59 10:07

ตารางท 4 แนวทางการบำาบดของเสยสารเคมในหองปฏบตการเบองตน

รายการ วธการบ�าบดเบองตน

สารลกตดไฟ สารไวไฟสง และตวทำาละลายทไมละลายนำา เชน ethyl ether, hexane, acetone หามทงลงอางนำา หากมปรมาณไมมาก และไมใชสารพษหรอสารกอมะเรงอาจตงทงไวในตดดไอสารเคม จนระเหยหมด แลวกำาจดตะกอนหรอสารเคมทเหลอดวยวธทเหมาะสมตอไปถามปรมาณมาก ใหรวบรวม และสงบรษทกำาจด

สารกดกรอน สารกดกรอน เชน hydrochloric acid, sodium hydroxide เปนตน สารเคมทเปนกรดหรอดางน ตองเจอจางใหตำากวา 1 M (1 Molar หรอ 1 โมล/ลตร) กอนเททงลงอางนำา และเมอเท ลงอางแลวใหเปด นำาลางตามมากๆ

สารเกดปฏกรยา สารไวปฏกรยา เชน Hydrogen peroxide หามจดวางไวใกลกบ Copper, chromium, iron ตามตารางท 5 แสดงสารเคมทเขากนไมได

สารทมความเปนพษ สารเคมทมพษนอย (LD50 > 500 mg/kg) กำาจดโดยเทลงทอบำาบด ซงตอทอไปยงบอบำาบดนำาเสยของโรงพยาบาล (ใชการบำาบดโดยใช เชอจลนทรย มการตรวจสอบมาตรฐานของนำาทผานการบำาบดให ไดมาตรฐานอยางสมำาเสมอ)สารเคมทมพษสง (LD50 < 500 mg/kg) แจงไปตามหนวยตางๆ ในโรงพยาบาลปละ 1 ครง (หรอตามทกำาหนด) เพอสอบถามวาม สารเคมในหองปฏบตการใดตองกำาจดเปนพเศษ เชน Ethidium Bromide, Xylene เปนตน เพอวางแผนรวบรวม สงใหบรษทมารบไปกำาจด อยางถกวธตามประเภทของเสยสารเคม



หมายเหต LD50 หมายถง ขนาดของสารเคมทใหท�าใหสตวทดลองตายไป รอยละ 50 ของทงหมด

�� E-Book �� FULL.indd 39 12/7/59 10:07

ตารางท 5 รายการสารเคมทเขากนไมได(หามบรรจรวมกน)

สารเคม สารทเขากนไมได

Acetic acid

Acetone

Acetylene

Alkali and alkaline earth metals (lithium, sodium, potassium)

Ammonia (anhydrous)

Ammonium nitrate

Aniline

Arsenical materials

Azides

Bromine

Calcium oxide

Carbon (activated)

Carbon tetrachloride

Chromic acid, nitric acid, hydroxyl compounds, ethylene glycol, perchloric acid, peroxides, permanganates

Concentrated nitric and sulfuric acid mixtures

Chlorine, bromine, copper, fluorine, silver, mercury

Water, carbon tetrachloride หรอ other chlorinated hydrocarbons, carbon dioxide, halogens, powdered metals (เชน aluminum or magnesium)

Mercury (เชน ใน thermometer, manometers), chlorine, calcium hypochlorite, iodine, bromine, hydrofluoric acid (anhydrous)

Acids, powdered metals, flammable liquids, chlorates, nitrates, sulfur, finely divided organic or combustible materials

Nitric acid, hydrogen peroxide

Reducing agents

Acids

ใหดใน Chlorine

Water

Calcium hypochlorite, all oxidizing agents

Sodium, Chlorates, Ammonium salts, acids, powdered metals, sulfur, finely divided organic or combustible materials

40

�� E-Book �� FULL.indd 40 12/7/59 10:07

41

ตารางท 5 รายการสารเคมทเขากนไมได(หามบรรจรวมกน) (ตอ)


Chlorine

Chlorine dioxide

Chromic acid and chromium

Copper

Cumene hydroperoxide

Cyanides

Flammable liquids

Fluorine

Hydrocarbons(เชน butane, propane, benzene)

Hydrocyanic acid

Hydrofluoric acid (anhydrous)

Hydrogen peroxide

Ammonia, acetylene, butadiene, butane, methane, propane (หรอ other petroleum gases), hydrogen, sodium carbide, benzene, finely divided metals, turpentine

Ammonia, methane, phosphine, hydrogen sulfide

Acetic acid, naphthalene, camphor, glycerol, alcohol, flammable liquids

Acetylene, hydrogen peroxide

Acids (organic หรอ inorganic)

Acids

Ammonium nitrate, chromatic acid, hydrogen peroxide, nitric acid, sodium peroxide, halogens

ใหแยกจากทกสงทกอยาง

Fluorine, chlorine, bromine, chromic acid, sodium peroxide

Nitric acid, alkali

Ammonia (aqueous หรอ anhydrous)

Copper, chromium, iron, most metals & their salts, alcohols, acetone, organic materials, aniline, nitromethane, combustible materials

41

�� E-Book �� FULL.indd 41 12/7/59 10:07

42



Hydrogen sulfide

Hypochlorites

Iodine

Mercury

Nitrates

Nitric acid (concentrated)

Nitrites

Nitroparaffins

Oxalic acid

Oxygen

Perchloric acid

Peroxides, organic

Phosphorus (white)

Phosphorus pentoxide

Potassium

Potassium chlorate

Potassium perchlorate

Potassium permanganate

Selenides

Silver

Fuming nitric acid, oxidizing gases

Acids, activated carbon

Acetylene, ammonia (aqueous หรอ anhydrous), hydrogen

Acetylene, fulminic acid, ammonia

Sulfuric acid

Acetic acid, aniline, chromic acid, hydrocyanic acid, hydrogen sulfide, flammable liquids, flammable gases, copper, brass, any heavy metals

Potassium cyanide หรอ sodium cyanide.

Inorganic bases, amines

Silver, mercury

Oils, grease, hydrogen, flammable: liquids, solids, หรอ gases

Acetic anhydride, bismuth and its alloys, alcohol, paper, wood, grease, oils

Acids (organic หรอ mineral)ใหระวงการเกดแรงเสยดทาน และใหเกบในทเยน

Air, oxygen, alkalis, reducing agents

Water

Carbon tetrachloride, carbon dioxide, water

Sulfuric and other acids

ใหดใน Sulfuric, other acids และ chlorates

Glycerol, ethylene glycol, benzaldehyde, sulfuric acid

Reducing agents

Acetylene, oxalic acid, tartaric acid, ammonium compounds, fulminic acid

�� E-Book �� FULL.indd 42 12/7/59 10:07


Sodium

Sodium chlorate

Sodium nitrite

Sodium peroxide

Sulfides

Sulfuric acid

Tellurides

Water (น�า)

Carbon tetrachloride, carbon dioxide, water

Acids, ammonium salts, oxidizable materials, sulfur

Ammonium nitrate and other ammonium salts

Ethyl or methyl alcohol, glacial acetic acid, acetic anhydride, benzaldehyde, carbon disulfide, glycerin, ethylene glycol, ethyl acetate, methyl acetate, furfural

Acids

Potassium chlorate, potassium perchlorate, potassium permanganate (สารประกอบทคลายคลงกนของ light metals เชน sodium, lithium)

Reducing agents

Acetyl chloride, alkali and alkaline earth metals, their hydrides and oxides, barium peroxide, carbides, chromic acid, phosphorous oxychloride, phosphorous pentachloride, phosphorous pentoxide, sulfuric acid, sulfur trioxide


43

�� E-Book �� FULL.indd 43 12/7/59 10:07

● ของเสยสารเคมจากหองปฏบตการสวนใหญใหก�าจดโดยใชเตาเผาทมอณหภมสงกวา 1200 °C

(เทยบไดกบเตาเผาของเสยอนตราย) ชนดทมระบบการก�าจดอากาศเสย แลวน�ากากทเหลอไปฝงกลบแบบพเศษ

ในหลมฝงกลบทมการรองพน (lined hazardous waste landfill)

44

การกำาจดของเสยสารเคมจากหองปฏบตการ


Lined Hazardous Waste Landfill

>1200 ๐C


• อยางไรกตาม มของเสยทเกดจากสารเคมบางชนดทหามเผา เพราะท�าใหเกดมลพษในอากาศ เชน Barium

Sulfate, Iodine Contrast เปนตน

• ส�าหรบรายการของเสยทเกดจากสารเคมทพบวามการใชในหองปฏบตการทางการแพทย และกจกรรมทเกยวของ

พรอมคณสมบตความเปนอนตราย รวมทงวธการก�าจดอยางถกตองและปลอดภย ไดมการสรปไวในตารางท 6

แนวป

ฏบต

การจ

ดการ

ของเ

สยทา

งการ

แพทย

ทเปน

สารเ

คม

“เราตองการอานฉลาก และศกษาเอกสาร SDSเพอความปลอดภยในการทำางานกบสารเคม

และการจดการของเสย”

!

�� E-Book �� FULL.indd 44 12/7/59 10:07

45

แวนตาปองกนสารเคม

หนากากปองกนสารเคม

เสอคลมปฏบตการ

ถงมอยาง

เพอความปลอดภย ในขนตอนตางๆ ไมวาจะเปนขนตอนท�างานกบสารเคม หรอรวบรวมของเสยสารเคม

ใหผปฏบตงานใชอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล Personal Protective Equipment

(PPE) อาทเชน เสอคลมปฏบตการ ถงมอยาง แวนตาปองกนสารเคม/แวนตานรภย

หนากากปองกนสารเคม และรองเทา เปนตน

�� E-Book �� FULL.indd 45 12/7/59 10:07

46

ตารางท 6 รายการของเสยสารเคมจากหองปฏบตการทางการแพทย และวธกำาจดอยางถกตองปลอดภย

สารเคม คณสมบต

และความเปนอนตราย

Acetic acid

Ammonia

Barium sulfate

Chlorhexidine gluconate

70% Ethanol

Fixer + Developer ส�าหรบลางฟลม x-ray

10 % Formalin buffer หรอ 3.7% Formaldehyde

Glutaradehyde (working solution : สารละลายพรอมใช)

Iodophor(Iodine + HCl)

Hydrochloric acid

3-5 % Hydrogen Peroxide

ไวไฟ กดกรอน

ระคายเคองกดกรอน อนตรายตอสงแวดลอม

ไมละลายน�า และ หามเผา เพราะท�าใหเกดมลพษทางอากาศ กอการระคายเคอง

ระคายเคอง ไวไฟ

ไวไฟ

เปนพษ หมายเหต ของเสยทเกด จากน�ายา Fixer ลางฟลม เปนของเสยอนตรายเนองจากมโลหะเงน (Ag)

ระคายเคอง กดกรอน เปนพษ กอมะเรง

กดกรอน เปนพษ กอมะเรง อนตรายตอสงแวดลอม

ระคายเคอง กดกรอน


ระคายเคอง

ü

ü

ü

ü

ü

ü

ü

ü

ü

ü

ü

วธก�าจดทถกตองปลอดภย

Aบอบ�าบดน�าเสย

A1 A2 A3 A4 B1 B2 B3

Bสงบรษทรบก�าจด

�� E-Book �� FULL.indd 46 12/7/59 10:07

ตารางท 6 รายการของเสยสารเคมจากหองปฏบตการทางการแพทย และวธกำาจดอยางถกตองปลอดภย (ตอ)



Iodine contrast

Mercury

Methanol

Lysol หรอ Cresol (working solution)

Povidone Iodine Solution

Sodalime

Sodium hypochlorite (working solution)

Sodium hydroxide

Sevoflurane

Trichloroacetic acid

Toluene

Xylene

หามเผา เพราะท�าใหเกดมลพษ

ไอเปนพษ สะสมใน สงแวดลอมและสตวน�า

เปนพษ ไวไฟ


ระคายเคอง

กดกรอน ไวตอการเกดปฏกรยา



ระคายเคอง เปนพษ


ไวไฟ ระคายเคอง เปนพษ กอมะเรง

ไวไฟ ระคายเคอง เปนพษกอมะเรง

ü

ü

ü

ü

ü

ü

ü

ü

ü

ü

ü

ü




47

A1 A2 A3 A4 B1 B2 B3

�� E-Book �� FULL.indd 47 12/7/59 10:07

ตารางท 6 รายการของเสยสารเคมจากหองปฏบตการทางการแพทย และวธกำาจดอยางถกตองปลอดภย (ตอ)







A1 เจอจางใหต�ากวา 1 โมล/ลตร หรอท�าใหเปนกลางดวยดางออน กอนเทลงอางน�าส�าหรบทงสารเคม แลวตามดวยการเจอจางดวยน�าปรมาณมากเพอระบายลงสบอบ�าบดน�าเสย

A2 เจอจางใหต�ากวา 1 โมล/ลตร หรอท�าใหเปนกลางดวยกรดออน กอนเทลงอางน�าส�าหรบ ทงสารเคม แลวตามดวยการเจอจางดวยน�าปรมาณมากเพอระบายลงสบอบ�าบดน�าเสย

A3 เททงลงอางน�าส�าหรบทงสารเคม แลวตามดวยการเจอจางดวยน�าปรมาณมากเพอระบาย ลงสบอบ�าบดน�าเสย

A4 ท�าใหหมดความเปนพษ ดวยการผสมของเสย 9 สวน กบ 25% สารละลายแอมโมเนย 1 สวน ทงไวอยางนอย 24 ชวโมง กอนทงลงสบอบ�าบดน�าเสย

B1 หามทงลงบอบ�าบดน�าเสยเดดขาด ตองเกบไวในภาชนะพลาสตกประเภท HDPE ตดฉลาก ชนดของเสยใหชดเจน แลวสงก�าจดโดยบรษทรบก�าจดของเสยอนตรายทไดรบการรบรองจาก กรมโรงงานอตสาหกรรม

B2 เกบไวในภาชนะพลาสตกประเภท HDPE ตดฉลากชนดของเสยใหชดเจน แลวสงก�าจดโดย วธฝงกลบโดยบรษทรบก�าจดทไดรบการรบรองจากกรมโรงงานอตสาหกรรม

B3 สงบรษท recycle ปรอททไดมาตรฐาน

48

A1 A2 A3 A4 B1 B2 B3

�� E-Book �� FULL.indd 48 12/7/59 10:07

● มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร, คณะกรรมการพฒนารปแบบเครอขายการวจยการพฒนาเทคโนโลยดานสงแวดลอม (2547). คมอความปลอดภยในการทำางานกบสารเคมและจลชพ. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร.

● มหาวทยาลยมหดล, คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล, คณะกรรมการพฒนาคณภาพทางหองปฏบตการ (2549). คมอความปลอดภยในการปฏบตงานกบสารเคม สำาหรบหองปฏบตการทางการแพทย (Chemical Safety for Medical Laboratory). กรงเทพมหานคร: คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล.

● มหาวทยาลยเชยงใหม, คณะเภสชศาสตร, คณะกรรมการบรหารจดการดานความปลอดภยและการจดการของเสยในหองปฏบตการวทยาศาสตรเภสชกรรม (2555). คมอการบรหารจดการสารเคมและของเสยอนตราย. เชยงใหม: คณะเภสชศาสตร.

● National Research Council (1995). Prudent practices in the laboratory. Washington, D.C. : National Academies Press.

● University of Cambridge, Occupational Health and Safety Service (2012). Chemical Safety Guidance: Disposal of Chemical and Laboratory Waste Including the “Zero to Drains” Policy. Cambridge: University of Cambridge.




�� E-Book �� FULL.indd 49 12/7/59 10:07

50

ภาคผนวก คประเภทของเสยสารเคมในหองปฏบตการทางการแพทย 1. สารลกตดไฟ หมายถง ของเสยทมสารเคมทลกตดไฟไดงาย หรอใหไอระเหยทสามารถเกดการลกไหม

เมอไดรบประกายไฟ หรอเปลวไฟ สามารถจ�าแนกได 2 ประเภท คอ

● ของเหลวทมจดวาบไฟ (flash point)ต�ากวา 93.4 ๐C รวมทงสารละลายแอลกอฮอลในน�าทมสวน

ผสมมากกวารอยละ 24 โดยปรมาตร เชน benzene, toluene, xylene, acetone และ kerosene เปนตน

● ของแขงทไวไฟ ซงมคณสมบตในการลกตดไฟ เมอสมผสกบอากาศ เชน sodium metal และ

phosphorus รวมถงของแขงบางชนดทไมมสมบตไวไฟ แตสามารถลกไหมและระเบดได เมอไดรบความรอนสง

หรอเปลวไฟ เชน carbon, sulfur, aluminum metal เปนตน

2. สารกดกรอน หมายถง ของเสยทมสารเคมทสามารถกดกรอนและกอใหเกดอนตรายตอเนอเยอ

ของรางกาย เมอสมผสโดยตรงหรอกลนเขาไป ไดแก ของเสยประเภทกรด และกรดตางๆ เชน sulfuric acid,

hydrochloric acid, nitric acid รวมทงของเสยประเภทดางเปนตน

3. สารเกดปฏกรยา หมายถง ของเสยทมสารเคมทไมสามารถจดเกบไวรวมกบของเสยชนดอนๆ เพราะ

อาจเกดปฏกรยาทรนแรง ท�าใหเกดความรอนสง หรอเกดระเบดได แบงออกไดเปน

● ของเสยทสามารถเกดปฏกรยาไดรวดเรว เมอสมผสอากาศ เชน สารละลายของ alkyl magnesium

halides และ n-butyllithium เปนตน

● ของเสยทสามารถเกดปฏกรยาไดรนแรง เมอรวมกบน�า เชน sodium metal เปนตน

● ของเสยทสามารถเกดปฏกรยาได เมอรวมกบสารออกซไดซหรอสารรดวซ ในภาวะทเหมาะสม เชน

potassium chlorate และ aluminum powder เปนตน

● ของเสยทใหกาซพษ ไอพษ เมอผสมกบน�า เชน calcium carbide และ sodium amide เปนตน

● ของเสยทใหกาซพษเกดขน เมอผสมกบกรด เชน potassium cyanide และ ferrous sulfide เปนตน

● ของเสยทสามารถเกดระเบดรนแรง เมอรบความรอนหรออยในทมความดนสง เชน ammonium

nitrate และ nitrocellulose เปนตน

4. สารทมความเปนพษ หมายถง ของเสยทมสารเคมทสามารถกอใหเกดอนตรายตอสขภาพและ

ระบบอวยวะตางๆ ของรางกาย โดยผานการสดดม กลนเขาปาก หรอดดซมเขาทาผวหนง ตวอยาง เชน

● สารเคมทมความเปนพษเฉยบพลนสง ไดรบเพยงเลกนอยอาจท�าใหถงตายได เชน Parathion-methyl

● สารกอมะเรง เชน Benzene, Chloroform, Formaldehyde, Ethylene oxide

● สารกอการกลายพนธ เชน Ethidium bromide

● สารทเปนพษตอระบบสบพนธ เชน Lead, Toluene

แนวป

ฏบต

การจ

ดการ

ของเ

สยทา

งการ

แพทย

ทเปน

สารเ

คม

�� E-Book �� FULL.indd 50 12/7/59 10:07

สวนท 3การบรหารจดการของเสยพวกเครองมอแพทยทมปรมาณโลหะหนกสง

(Heavy metal in medical device)

เนองจากการด�าเนนการทางการแพทย อาจท�าใหเกดของเสยทม

สวนประกอบของโลหะหนกอยดวย ซงจะมลกษณะแตกตางกนไป

ตามแตละหนวยงาน ดงนนควรมการก�าหนดแนวทางในการปฏบต

ใหชดเจน เพราะของเสยบางประเภทจะมความเปนอนตรายสง

ตองใชวธการก�าจดพเศษ แตของเสยบางอยางอาจสามารถ

รวบรวมเปนขยะอนตรายทให ส วนทองถนน�าไปก�าจด

อยางถกวธตอไปได

ในกรณทมการแตกหกของ

เครองมอแพทยทมสารปรอทจะท�าให

ปรอทแตกเปนหยดเลกๆ กระจายปนเปอนพนท และระเหยกลาย

เปนไอปรอท ซงถาสดหายใจเขาไป อาจท�าใหเกดอนตรายได ดงนน

การจดการสารปรอททรวไหลตองท�าดวยความระมดระวง โดยเฉพาะ

อยางยงในกรณทมสารปรอทรวไหลออกมาปรมาณมาก คอมากกวา 2 ชอนชา

โดยใหปฏบตตาม ภาคผนวก ง (แผนพบเรองการจดการสารปรอททรวไหล

อยางปลอดภยของส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา)

1 ปรอทในเครองวดความดนโลหต / เทอรโมมเตอรวดไข

สารเคมหกรวไหลหลกเลยง

การผานไปมา

อนตราย



�� E-Book �� FULL.indd 51 12/7/59 10:07

เปนวสดบรณะฟนทเกดจากการผสมระหวางโลหะเจอ (alloy) กบปรอท โดย

โลหะเจอทใชมสวนประกอบสวนใหญ คอ เงน สวนประกอบอน ไดแก ดบก

ทองแดง และสงกะส เมอน�าโลหะเจอผสมกบปรอท ผานกระบวนการผสม

ทเรยกวาการปนอะมลกม (trituration) จะไดอะมลกมทใชในการบรณะฟน

ปจจบนมโลหะเจออะมลกมอย 2 รปแบบ ไดแก alloy tablet ซง อยในรปเมด

ซงตองท�าการผสมกบปรอทเอง จงอาจท�าใหเกดการหกของปรอทสวนเกน

ท�าใหมโอกาสในการสดไอปรอทเขารางกายได ดงนนแนะน�าใหใชอกรปแบบหนง

คอ Precapsulated alloy ซงจะผลตในรปโลหะเจอและปรอทโดยมสดสวนไว

อยางพอเหมาะบรรจเปนแคปซลส�าเรจรปทใชครงเดยวแลวทง จงชวยลดปรมาณ

การฟงกระจายของไอปรอทได

ส�าหรบของเสยอะมลกมนน เกดจากเศษอะมลกมสวนเกนจากการอดไมหมด

และจากการรอทอดไวเดม เปลอกแคปซลอะมลกมทใชแลว รวมทงกากตะกอน

น�าทงทมอะมลกม

การจดการของเสยอะมลกมทางทนตกรรมอยางถกตองปลอดภย มรายละเอยดตาม ภาคผนวก จ

ในการปฏบตการทางการแพทย อาจมการใชเครองมออปกรณตางๆ ทท�าใหเกดของเสยทเปนโลหะ

หนกตางๆ ได ซงจะมคณสมบตแตกตางจากของเสยทางการแพทยทเปนสารเคมดงทกลาวไปแลวในขางตน

ตวอยางมดงน

2

3

อะมลกม

โลหะหนกอนๆ เชน แบตเตอร หลอดไฟ อปกรณทางการแพทยอนๆ

การบรหารจดการของเสยพวกเครองมอแพทยทมปรมาณโลหะหนกสง (Heavy metal in medical device)

52

3.1 แบตเตอรทใชแลว ใหท�าการเกบรวบรวมแบตเตอรทใชแลวมาใสรวมกนไวในถงพลาสตก

ทมความหนาเพยงพอ ตดปายวาเปน “ขยะพษ (แบตเตอรใชแลว)” คดแยกขยะไวไมใหทงพรอมกบ

ขยะมลฝอยทวไป แตใหทงในภาชนะรองรบขยะอนตราย (สแดง) เพอใหสวนทองถนมารบไปก�าจด

อยางถกวธตอไป

ขยะอนตราย

แบตเตอร

แบตเตอรใชแลว ลงถงขยะอนตราย สแดง

ขยะพษแบตเตอรใชแลว

แนวป

ฏบต

การจ

ดการ

ของเ

สยทา

งการ

แพทย

ทเปน

สารเ

คม

�� E-Book �� FULL.indd 52 12/7/59 10:07

53


3.2 หลอดฟลออเรสเซนตทใชแลวหรอแตกหก ใหน�ามาใสปลอก

กระดาษทเคยใสมา หรอหอดวยกระดาษหนงสอพมพหลายๆ ชนส�าหรบหลอดไฟ

ทแตกหก เขยนปายตดวา “หลอดไฟใชแลว” รวมเกบไวในภาชนะทเหมาะสม

หลอดไฟบางประเภทอาจมสารตกคางท เป นอนตรายตอมนษย

จงควรคดแยกขยะไว ไมใหทงพรอมกบขยะมลฝอยทวไป น�าไปทงทจดทง

ขยะอนตราย หรอวางในจดทเหนไดชดเจน ไมเสยงตอการแตกหกเสยหาย

เพอใหสวนทองถนมารบไปก�าจดอยางถกวธตอไป

3.3 อปกรณทางการแพทยทมขนาดใหญหรอซบซอน เมอตองการก�าจด ควรแจงใหบรษท

ผจ�าหนายน�ากบไปท�าลายไดอยางถกตอง ไมควรด�าเนนการเอง เพราะหนวยงานทใหบรการทางการแพทย

อาจยงมความรในเรองการก�าจดทไมเพยงพอ และบรษทนนมความรความเชยวชาญเกยวกบเครองมอแพทย

สามารถบรหารจดการใหเกดการก�าจดอยางถกตองและปลอดภย

● American Dental Association (2007). Brochure: Best Management Practice for

Amalgam Waste. Chicago, IL: American Dental Association.

● กระทรวงสาธารณสข, กรมการแพทย, สถาบนทนตกรรม (2551). สาระส�าคญแนวปฏบตทาง

ทนตกรรมในการใชปรอทอยางปลอดภย. กรงเทพ: โรงพมพแคนนา กราฟฟค.

● กรงเทพมหานคร, ส�านกสงแวดลอม (2556). คมอการคดแยกขยะอนตรายส�าหรบเยาวชน.

กรงเทพ: ส�านกสงแวดลอม.

● กระทรวงสาธารณสข, ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา, กองแผนงานและวชาการ,

ศนยพฒนานโยบายแหงชาตดานสารเคม (2558). แผนพบการจดการสารปรอททรวไหลอยางปลอดภย.

กรงเทพมหานคร: ส�านกพมพอกษรกราฟฟคแอนดดไซน.

ควรแจงใหบรษทผจำาหนายนำากบไปทำาลายไดอยางถกตองเครอง MRI

หลอดไฟใชแลวขยะอนตราย

�� E-Book �� FULL.indd 53 12/7/59 10:07

ภาคผนวก ง

54แน

วปฏบ

ต กา

รจดก

ารขอ

งเสย

ทางก

ารแพ

ทยทเ

ปนสา

รเคม

�� E-Book �� FULL.indd 54 12/7/59 10:08

55

�� E-Book �� FULL.indd 55 12/7/59 10:08

56

�� E-Book �� FULL.indd 56 12/7/59 10:08

57

�� E-Book �� FULL.indd 57 12/7/59 10:08

58

�� E-Book �� FULL.indd 58 12/7/59 10:08

59

�� E-Book �� FULL.indd 59 12/7/59 10:08

60

�� E-Book �� FULL.indd 60 12/7/59 10:08

61

�� E-Book �� FULL.indd 61 12/7/59 10:08

62

ภาคผนวก จ

แนวป

ฏบต

การจ

ดการ

ของเ

สยทา

งการ

แพทย

ทเปน

สารเ

คม

�� E-Book �� FULL.indd 62 12/7/59 10:08

63

�� E-Book �� FULL.indd 63 12/7/59 10:08

64

�� E-Book �� FULL.indd 64 12/7/59 10:08

65

�� E-Book �� FULL.indd 65 12/7/59 10:08

66

�� E-Book �� FULL.indd 66 12/7/59 10:08

67

�� E-Book �� FULL.indd 67 12/7/59 10:08

คณะผพฒนาแนวปฏบตการจดการของเสยทางการแพทยทเปนสารเคมคณะทปรกษา นายแพทยบญชย สมบรณสข เลขาธการคณะกรรมการอาหาร นายแพทยวชระ เพงจนทร อธบดกรมอนามย นายแพทยไพศาล ดนคม รองเลขาธการคณะกรรมการอาหารและยา นายแพทยดนย ธวนดา รองอธบดกรมอนามย รศ.ดร.จฑามณ สทธสสงข คณบดคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล

คณะผจดท�า

ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ภก.ชาพล รตนพนธ ผอ�านวยการกองแผนงานและวชาการ ภญ.อมรรตน ลนะนธกล ผอ�านวยการศนยพฒนานโยบายแหงชาตดานสารเคม ภญ.ดร.ออรศ คงพานช เภสชกรช�านาญการ ศนยพฒนานโยบายแหงชาตดานสารเคม กองแผนงานและวชาการ ภญ.พชญา ศกดศรพาณชย เภสชกรปฏบตการ ศนยพฒนานโยบายแหงชาตดานสารเคม กองแผนงานและวชาการ ภญ.กรณา รณภย เภสชกรปฏบตการ ศนยพฒนานโยบายแหงชาตดานสารเคม กองแผนงานและวชาการ กรมอนามย นายสมศกด ศรวนารงสรรค รกษาราชการแทน ผอ�านวยการส�านกอนามยสงแวดลอม นางปรยานช บรณะภกด หวหนากลมอนามยสงแวดลอมชมชนและเมอง นางสาวปรยนตย ใหมเจรญด นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ กลมอนามยสงแวดลอมชมชนและเมอง นายไผท จลสข นกวชาการสาธารณสขช�านาญการ กลมอนามยสงแวดลอมชมชนและเมอง นางสาววราภรณ บญภกด นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ กลมอนามยสงแวดลอมชมชนและเมอง มหาวทยาลยมหดล รศ.ยวด วงษกระจาง คณะเภสชศาสตร

โรงพยาบาลตนแบบ กรมการแพทย โรงพยาบาลนพรตนราชธาน จงหวดกรงเทพฯ ส�านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข โรงพยาบาลเจาพระยายมราช จงหวดสพรรณบร โรงพยาบาลสมเดจสงฆราช องคท 17 จงหวดสพรรณบร โรงพยาบาลศรประจนต จงหวดสพรรณบร โรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศร จงหวดปราจนบร

�� E-Book �� FULL.indd 68 12/7/59 10:08

e-book full.indd 1 12/7/59 10:07 · ยาฮอร์โมน (hormone)...

Documents