düzen ve anlam - türk mimarlık tarihi · pdf filekültür alanının...

TÜRK MİMARLIK TARİHİ


düzen ve anlam


düzen ve anlam

Bartolomeu Velho,1568


düzen ve anlam


ideal olanı bulmak


ideal olanı bulmak

Bu dünya benim tasarımımdır. Arthur Schopenhauer

tasarım

düşünce + malzeme --- üretim

dünya görüşüinançkavrayış

resimheykelmüzikmimari vs..


islamiyet

türklerin orta asya kökenleri ve islamiyetle kesişim

kültürel alanının genişlemesi/karşılaşmalar

etkileşim ve büyüme


islamiyet

Medine’de ilk evre - Emeviler - Abbasiler

türklerin orta asya kökenleri

Göktürkler - Uygur kağanları

islamiyetle kesişim

Karahanlılar - Gazneliler

kültür alanının genişlemesi/karşılaşmalar

Büyük Selçuklu Devleti - Anadolu Selçukluları - Beylikler

etkileşim ve büyüme

Osmanlı İmparatorluğu


ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ

ORHUN VADİSİ

2004’te UNESCO Dünya miras Listesi’ne girmiştir.Hun, Göktürk, Uygur, Moğol imparatorlukları bu vadi etrafında gelişme göstermiştir.


ORHUN VADİSİ

Orta Asya hakim bozkırlar, iklim kouşşları yarı göçebe yaşam tarzını getirmiştir. Mevsimlere göre yazlık-kış-lık olarak belli yerleşim yerleri vardır. Hayvancılık yaşam faliyetinin temelini oluşturur.


TÜRKLERİN EN ESKİ BARINAĞI ÇADIR

Kolay taşınabilen, çabuk kurulabilen çadırlar göçebe yaşam tarzının barınma öğesidir.

Silindirik gövde ve konik örtüden oluşur. Üst örtünün ortası deliktir, gün ışığından fayda ve içeride ateş yandığında duman çıkışı sağlanır.Ahşap iskelet keçe ile örtülür.


TÜRKLERİN EN ESKİ BARINAĞI ÇADIR



GÖKTÜRKLER (552-744)Tarihte ilk türk adını kullanan devlettir, Asya hunları soyundan gelir.Orta Asyadaki tüm Türk kavimleri devlet halinde birleşmiştir.Tarım, madencilik, hayvancılık yapılır.‘Bey’ler şeklinde, ‘Orda’ larda yaşarlar. Orda, çadır ve otağıdan oluşan karargahlardır.

Hükümdar Külti-gin’in başı heykeli

Türk heykel sanatı-nın önemli eserleri bu dönemde görülür.

Orhun Vadisindeki dikili taş kitabeler, türk tarihinin en eski yazılı metinleridir.


Balbal:Kahramanların yendiği düşmanların heykeli

Tengricilik inanışı hakimdir. Tek tanrı inancı vardır, gök baba,toprak ana ve koruyucu ruhlar inancın temelini oluşturur.

GÖKTÜRKLER



UYGURLAR (745-840)Başlangıçta göktürklere bağlı iken, daha sonra onların yerine geçerek bağımsız devlet oldular.

Yerleşik düzende surlarla çevrili kentler inşa etmişlerdir.

HOÇO KENTİUygur Devletinde kışlık başkenttir.

Kareye yakın planlı surlarla çevrilidir. Malzeme kerpiç,taş ve tuğladır.

Sur dışında 7 kat hendek bulunur.

Sur içinde mezarlar ve kubbeli yapılar bulunur.


İSLAM KOZMOLOJİSİ VE MİMARLIĞA YANSIMALARI

birlikteklikgeçicilikgerçeklikyalınlıkdengedüzen

camimescid

kıblemihrap

harimsahın

minbermahfil

şadırvan

kronolojiHz.Muhammed - Dört halife devri - Eemevi devleti - Abbasi Devleti - Selçuklu Devleti - Osmanlı Devleti


EMEVİLER DÖNEMİ 661-750

Merkezi Suriye-Şam’dır, İslamiyet anlayışının benimsenmesi ve yayılmasıyla önemli mimari örnekler verilir, Orta Asya,Kuzey Afrika ve İspanya’ya kadar uzanarak, İslamiyeti yayılmasına ve yeni senezler oluşmasına yol açar,


EMEVİLERŞam Emeviye Cami 706-715

Kilise kalıntıları üzerine yapılmıştır, döneminin en gösterişli yapısıdır.


EMEVİLERŞam Emeviye Cami 706-715

Kıble duvarına paralel üç sahınlı plan şeması

Mihraba yapılan vurgu:mihrap ekseni dikey bir sahın ile kesilerek çatısı yükseltilmiş ve kesişim yerine kubbe yapılmış

İç/dış ayrımı - geçişler:Önde revaklarla çevrili avlu


EMEVİLERSeydi Ukba Cami , Tunus-Kayrevan 670-726


EMEVİLERSeydi Ukba Cami , Tunus-Kayrevan 670-726

mihraba dik uzanan 17 sahın

mihraba yapılan vurgu:kubbe ve üst örtüde yükselme

iç/dış ayrımı - geçişler:önünde revaklarla çevrili avlu


ABBASİLER DÖNEMİ 750-1258

Merkez Şam’dan, Bağdat’a geçer,Sasani devleti (İran) ile etkileşim,Samarra kenti, 1 milyon nüfusu ile dönemin metropolüdür.


ABBASİLER DÖNEMİSamarra Ulu Cami , Irak 848-851

240m. x 156m. boyutlarında dönemin en büyük dini yapıtı,

Günümüze yalnızca etrafını çeviren tuğla duvarlar ve mina-resi kalmıştır.

Dış duvarlar yuvarlak kuleler ile çevrilmiş/savunma amacı,

‘Malviye’ denilen spiral minare 2,50m. genişlikte rampalara sahip,Minare yüksekliği 53m. dir.


Düz çatıya sahip olduğu, kirişlerin kemersiz olarak doğrudan 8 köşeli ayaklar üzerine inşa edildiği tahmin edilir.Mihrap duvarına dik 25 sahını vardır.

Samarra camii rekonstrüksüyonu

plan


ABBASİLER DÖNEMİ

Tolunoğlu Cami, Mısır-Kahire, 877

Mısır’da ilk türk devlet kurucusu Tolunoğlu Ahmet yaptırmış,Kerpiç ve tuğla malzeme kullanılmıştır.


Tolunoğlu Cami, Mısır-Kahire, 877

Samarra camileri plan tipindedir,Kale karakteri göstermez,Mimare taş kaide üzerinde tuğladan spiral şeklinde yükselerek inşa edilmiştir.


ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ VE İSLAM

Türklerin 8yy’da Abbasi halifelerinin orduları arasında yer almaya başlaması, süreç içinde ordunun tamamının Türkleşmesi ile kültürel etkileşim başlar.10.yy’da Türkler Müslümanlığı benimseyerek ilk Türk-İslam devletini kurmuştur.

KARAHANLILAR (842-1212)Buhara alındıktan sonra devlet İslamiyeti resmi olarak kabul etmiştir. Türklerin İslam ve sanatları ile karşılaşması bundan sonradır.


Hazara cami (10.yy sonu,Buhara)

İlk camiler tamamen kerpiçten yapılmıştı.

Hazara Camisi kerpiç ve tuğla birlikte kullanılan ilk örnek,duvarlar kerpiç, payeler ve orta kubbeyi taşıyan taşıyan kemerler tuğladandır.

İran ve Iraktaki cami mimarilerinden farklı olarak, merkezi plan şeması görülür.

14.yy Osmanlı mimarisi camilerine benzerlik gösterir.

KARAHANLILAR


Talhatan Baba Cami, 12.yy, Merv yakınları

Tamamı tuğladan yapılmış,

18m. x 10m. boyutlu dikdörtgen planlı,

Tek kubbeli,

Yanlara doğru küçük tonozlorlagenişletilmiş,

Cephelerde nişlerle hareketlilik,

Cephede tuğla dizilimi ile mimarisüslemeler bulunur.

KARAHANLILAR


Mescid-i Cuma Cami, 1127

KARAHANLILAR


Namazgah cami mihrabı, 1119 Car Kurgan minaresi, 1108

KARAHANLILAR


Ayşe Bibi Türbesi, 13.yy, Kazakistan-Talas Sultan kızı aynı zamanda hakan eşi olan Ayşe Hatun için yapılmış/gösterişli bir örnek,

Yapıda,Süslü ve kalın köşe sütunlar,Dar ve derin portal nişi,Bütün cephelerde renkli tuğla ile süs-lemeler bulunur.

KARAHANLILAR

TÜRK MİMARLIK TARİHİKARAHANLILAR

KERVANSARAYLARTürk mimarisindeki en eski kervansaraylar bu dönemde,RİBAT adı verilir,Önemli ticaret yolları üzerine güvenlik ve konaklama amacı ile yapılır.

RİBAT-I MELİK , 1078, Buhara-Semerkant

Ticari açıdan önemli bir konumda,kare planlı 86m x 86m yapı,ortada kubbe etrafında tonoz örtülü odalar sıralanmış,

Son kazı çalışmalarında mekanı ör-ten kubbe planı ortaya çıkarılmış,

Sekizgen plan üzerinde yükselen kubbe taşıtycı sistem özelliği olarak ilk örnek.

Yapı gelecek mimari eserlere örnek olması bakımından önemli bir eser haline geliyor.


Tamamı kerpiçten yapılıp, üzeri tuğla ile kaplanmış,Günümüzde sadece güney duvarı bulunuyor,cephe tuğla yarım silindirlerle düzenlenmiş, bunlar üzerinde iç içe geçmiş sivri kemerler bağlanmış,


Cephenin tam ortasında yükselen portal/kapı 12m x 15m,Dönem mimarisinde taç kapıların ilk örneğini oluşturuyor.Selçuklular ve osmanlılarda da aynı düzen kullanılmaya devam edilecek.

KARAHANLILAR


EYVANLI KERVANSARAY ÖRNEKLERİ


Karahanlılar devri,Türk mimarlık ve sanatının bilinen ilk sentezinin yapıldığı dönemdir,

Daha önce yerleşik düzene sahip olan Türkler, İslam ile etkileşim sonucu yeni yapı türleri ortaya çıkar,

Dinsel yapılar devrin Arap mimarisinden farklı olarak, Orta asya kültürü ile İslam anlayışının sentezinioluşturur.

Düz dam yerine kubbe ve tonoz kullanılmış,kerpiç ve tuğla ile konstrüktif ve estetik mimari eserler ortaya konmuş,Taç kapılar bu dönemde ortaya çıkmış,Avlulu planlar ve eyvanlar Türk mimarisine eklemlenmiştir.

Bu özellikleriyle kendinden sonra gelecek dönemleri büyük ölçüde etkileyecektir.

KARAHANLILAR


GAZNELİLER (926-1186)

Merkezi Afganistan, bugünkü İran ve Pakistan’ı kapsayan kısa süreli bir imparatorluk,Afganistan’ın devamlı savaşa mağruz kalması eserlerin yok olmasına neden olur.


LEŞKERİ BAZAR ULU CAMİ12.YY SONLARI

Güney Afganistan, Bust harabelerinde yer alır,

Surlara dayalı olarak yapılmıştır,

Mihrapa paralel 2 nefli sade bir yapıdır,

İklim sebebiyle yanlara ve avluya açıktır,

Mihrabın önündeki 2 nef genişliğinde kubbe taşıyıcı sistem açısından önemli gelişmedir.

GAZNELİLER


LEŞKERİ BAZAR SARAYI11.YY

Tüm yapı yüksek duvarların çevrelediği dikdörtgen plan içinde yer alır.

Temelde tuğla, duvarlarda kerpiç kullanıl-mıştır,

Ortada büyük bir avlu bulunur,

Avlunun etrafında 4 eyvan vardır. Ka-rahanlılardan gelen bu plan şemasının düzenli ve sistemli olarak kullanıldığı en gelişmiş örnektir.

Kuzey eyvanı tören salonuna bağlanır daha yüksek ve geniştir,Doğu ve batı eyvalarının köşelerine harem odaları gizlenmiştir.

GAZNELİLER


İSLAM MİMARLIĞI


BÜYÜK SELÇUKLU DÖNEMİ

ANADOLU SELÇUKLULARIBEYLİKLEROSMANLI İMPARATORLUĞUCUMHURİYET MİMARLIĞI

düzen ve anlam - türk mimarlık tarihi · pdf filekültür alanının...

Documents