dynamisch perspectief 2010 - 2

Ledenblad van de Vereniging voorbiologisch-dynamische landbouw & voeding

Mei 2010 / 2

Melk met terroirKom naar de ledenvergaderingDemeter-koeien zonder hoorns?Op weg naar een eigen, eerlijke BD-melkprijs

Ervaar-, leer- en beleefdag

Melk met terroir18Melkhoeftgeenbulkproducttezijn

Coöperatie Hermes27Naareeneigen,eerlijkeBD-melkprijs

03 Dynamisch Portret: De Buitenplaats08 29 mei: BD-ervaar-, leer- en beleefdag12 Jaarverslag BD-Vereniging 200917 Kwaliteit van preparaten18 Melk met terroir22 Coöperatie Hermes opgericht.24 BD melkprijs, vroeger en nu26 Beroepsontwikkeling: in eigendom nemen29 Landbouwcursus: in de stof leeft de geest30 Dynamische Keuken: mens en aarde belicht34 Perspectief44 Colofon, BD-info en ledenservice46 Agenda

Vanuitdelagestalvan‘DeBuitenplaats’kijken25melk-

koeienjeaandachtigaan.Allemaalhebbenzehoornsen

slechtseenenkeleheeftoorflappen.Dat,tezamenmetde

rustdiehetbedrijfuitstraalt,roepteengevoelvan‘vroe-

ger’op.BoerBram,dienetbezigisommeteenmoderne

heftruckdekuilaanteschuiven,moetechternietshebben

vantraditiesenwilnietbijhetoudeblijvenhangen.‘Als

Steinernuzouleven,zouhijonsharduitlachen.’

Tekst: Kalle Heesen l Foto’s: Michiel Wijnbergh en De Buitenplaats

kracht of valkuil?

redactioneelVOLKZOEKTZIELMet de verkiezingen in het vooruit-zicht strekt zich in Nederland een totaal versplinterd politiek land-schap uit. ‘Volk zoekt ziel’, las ik 13 maart in Trouw; zo typeert publicist Paul Scheffer de situatie in ons land. Diezelfde week vroegen we ons op de redactievergadering af, hoe het toch mogelijk is, dat een krop sla die op water met minera-len groeit - wat zo wezensvreemd is voor sla – toch best veel lijkt op een echte krop sla. De volgende ochtend stond ik in mijn moes-tuin te spitten en dacht: wat heb-ben deze twee dingen met elkaar te maken? Die watersla groeit wel, maar staat los van zijn omgeving. Hij is niet afgestemd op het geheel, op de kosmos. Zou die sla enkel ons lichaam voeden, maar niet ons ver-mogen om ons af te stemmen op het geheel? Zou ‘licht in voeding’, waar Dynamische Keuken over gaat (zie pag 30) daar een rol bij spelen? Wat ons volk nodig heeft is voed-sel dat de ziel voedt, voedsel dat samenhang voedt. Stem dus niet alleen op 9 juni. Stem iedere dag. Met uw vork.

Ellen Winkel, ellen@schrijfwinkel

De Buitenplaats van Bram en IlseD Y N A M I S C H P O R T R E T

‘Je hebt goed gras,

dat wordt melk en die melk

is lekker’08Komnaardeledenvergaderingop29mei

2010-2mei3

ezonschijntbovenDeBuitenplaatsenkleinestapelwolkjesdrijvenover. Vanuit de schaduwvandemestbult loopt een

kleinhangbuikzwijndekoeienstalin.BinnenlaatkoeKarinzichneteenslekkerpoetsendooreenautomatischeborstel.“Eigenlijkzoudeoverheidelkeboerzo’nborstelcadeaumoetendoen,”vindtBram,“dekoeiengenietenechtvanzo’nding!”DeborstelwaarKarinzich-zelfmeeverwent, is echternietdoordeoverheid cadeaugedaan,maardoordebuurman.Nouja:gedeeltelijkdan.Hetmotortjewatdeborstelaandrijftkomtvaneenoudelopendebandvandebuurman.DerestheeftBramerzelfomheengebouwd.“Datiseenbeetjeeenhobby,”grinniktBram.“Kijk,”wijsthijnaardenogzachtjesdraaien-deborstel,“nougaathijsteedslangzamerdraaienvoordathijstopt.Dekoeienhebbendaarnietsaan,maarikvindhetleuk.”DeBuitenplaatsligt indekopvanNoord-Holland, inEenigenburg.BramBorstenIlsevanderEerdenrunnenhetmelkveebedrijfsinds1989. “Ikwist lange tijd eigenlijk niet goedwat ikwilde,” verteltBram.“OpmijntwaalfdekwamikvanschoolentoenbenikmaardeLagereAgrarischeSchoolgaandoen.Mijnvaderhadeenboerderijdusdiestapwasvrijlogisch.Daarnahebikdemiddelbareagrarischeopleidinggedaan.Toenikdatafgerondhad,benikWarmonderhofgaandoen.Daarbegonikpasechttetwijfelen.Datismisschienwelwatraarnanegenjaarlandbouwopleidingen…Eengedeeltevandetwijfelkwamwaarschijnlijkdoordatikmeervrijheidwilde.Ikkonernietvoorkiezenomvierjaarwatanderstegaandoen,wantdanzoumijnvaderhetbedrijfgaanafbouwen.Daaromhebikvoormezelf,toenikhierbegon,demogelijkheidingebouwdomermeetestop-pen.Alshetnietzougaandanzouikdeboelverkopen,ikzounietgaandoormodderentotdatikkopjeonderzougaan.Dievrijheidhadikechtnodig.”

OorflappenInmiddelsboerenIlseenBramal21jaaropDeBuitenplaats.Naastdeveehouderij isereenmini-campingbijgekomeneneenzorgtakdiegerundwordtdoorJohannesKrausen.“Ikwildedezorgtaknietzelfdoen,”legtBramuit.“Ikvondheteentelastigecombinatie.Hetismoeilijkomjezelf intweeëntesplitsenzodat jeénveel tijdenaandachtvoordezorgvragershebt,énooknogenergieoverhoudtvoordekoeienenjeboerderij.Johannesbetaaltniksvoordezeplek,

enwijbetalennietsvoorhetwerkwatdezorgvragersverrichten.Totnutoegaatdatprima,maarwehebbenweldeafspraakdatalseen

vanonstweeëneenBMWheeft,endeanderalleeneenoudefiets,weeropnieuwnaargaankijken.Totnutoe,”voegthijerlachendaantoen,“rijdenwealletweenogopeenoudefiets.”

DeBuitenplaatsdoetveelsamenmetBD-tuinbouwbedrijfdeLepelaar.“Wehebbeneenuniekesamenwerking.Wewisselenland,voer,mest,stro,productenenmachinesuit.Hetmooiedaarvanisdatwezodichtbijelkaarwonen;wekunnenallespertrekkerberijden.”OpditmomentheeftDeBuitenplaatsslechts25stuksmelkvee.“Eenbewustekeus,”legtBramuit,“ikwilmijnkoeienherkennen,enikwilookdatzeelkaarnogkunnenherkennen.Alsikietsvanhonderdkoeienzouhebbendangaatdatnietmeer.Ikwilmijnkoeienookeeneigen-heidmeegeven.Ikkrijgmelkenvleesvanze,danmoetenzeaanheteindewelkunnenzeggen‘ikbeniemandgeweest’.Zemoeteneen‘ik’hebben.Datisookderedendatzegeenoorflappenhebben.Zehebbenallemaaleeneigenvoorénachternaam.Devoornaamisvanhenzelfendeachternaamkomtvanhunmoeder.”BramenIlsezijnprincipieeltegenoorflappen,maarhebbenerander-halfkeereenuitzonderingopgemaakt:éénkoeheefttweeoorflappeningekregen,eenanderheeftéénflap.“WijstondentoenzelfnietzosterkinonzeschoenenendeAIDkanheelergopjeinspelen.Wegin-genoverstagenzoudenvanafdatmomentallekalfjeseenflapgeven.Dat vond men echter niet genoeg: alle koeien moesten in één keeroorflappenkrijgen.Datgingonstever.BovendienvergatdeAIDdaarnaeenjaaromonstecontroleren.Wehebbentoennogmaalsbeslotenomgeenoorflappen intedoen.Het is trouwenspraktischookhelemaalniethandig.Mijnkoeienwordenoud,somsweltien jaar, indietienjaarkanerheelwatgebeurenenisdekansgrootdatdeflappeneruitscheuren.Ikwilgeenkoeienmetallemaalscheureninhunoren.”

ZuivelhuisjesDekeuzevooreenrelatiefkleinekuddebrengtookwelnadelenmetzichmee:“Ikzouookwelgraagnieuwwillenbouwen,investeringenwillendoennetzoalsdegrotejongens.Maardaarontbreektonsge-woondebuffervoor.Hetissowiesoerglastigmeteenveestapelvanmaar25melkkoeien.Eersthaddenweernogwatakkerbouwbij.WeteeldenbroccoliengroenekoolvoorOdin,maardiekondenhetopeengegevenmomenttienkeerzogoedkoopelderskrijgenentoenzijnweermeegestopt.”OmtochwatmeerinkomstenbinnentekrijgenzijnIlseenBramin2005begonnenomeengedeeltevanhunmelkteverzuivelen.“Col-legaJanWieringadeedzijnzuivelapparatuurweg.Wezijndaargaan

D

‘We hebben de afspraak dat als een van ons tweeën een

BMW heeft, en de ander alleen een oude fiets, we er opnieuw naar gaan kijken’

D Y N A M I S C H P O R T R E T

Op De Buitenplaats maken ze karnemelk, boter, yoghurt en crème fraiche

In vijf zuivelhuisjes halen klanten zelf hun bestelling op

4DynamischPerspectief 2010-2mei5

kijkenenhebbeneigenlijkopdeterugweg indeautoaldeknoopdoorgehaktdatwehetzoudenkopen.Daarnaheefthetnog tweejaarhiergestaanvoordatwedezuivelruimteafhadden.”NuwordteropDeBuitenplaatswekelijksongeveer800 litermelkverzuiveldtotkarnemelk,boter,yoghurtofcrèmefraiche.Omdezeproductenaandemantebrengenhebbenzezestienafzetadressen,merendeelskleinewinkeltjes.Enopvijfplekken indebuurt staan‘zuivelhuisjes’.“Ikkendeiemanddiegewooneenkoelkastaandeweghadgezetmetdaarinzuivelproducten.Omdat ikeenkoelkastwatkaalvond,hebikereentuinhuisjeomheengezet.Inmiddelshebbenwe, met hulp van de provincie, vijf tuinhuisjes in de buurt staan.Aanhetbeginwerddaarnogweleenswatgestolen,maarnuzittende huisjes op slot en krijgt elke klant een sleutel. Daardoor wor-denzemedeverantwoordelijkvoorhetproject.Sindsdienisernooitmeerwatgestolen.Hoogstensdatiemandeenkeerwatvergeetopteschrijven,maardatgebeurtookwelandersom,wantikhebsomsmeerproductenverkochtdandatikerneerhebgezet.”HetmelkenwisselenBramenIlseaf: ’sochtendsmelktdeeenenzorgt de ander voor de kinderen, ’s avondsdraaien zehet om. Ze

hebbendrie kinderen: Linde (1,5 jaar), Sjoerd (7 jaar) enMerel (8jaar).Andersdanjeverwachtwoonthetgezinnietinhetvoorhuisvan de boerderij: “Mijn vader is dat aan het verbouwen,” verteltBram.“Altienjaar,”voegtIlseerlachendaantoe.Zelijkenergeenprobleemvantemaken.Vanuitdewoonruimtewaarzenuzitten,achterindestal,hebbenzeprachtiguitzichtophetland.“Indezo-merisditdecamping,”legtBramuitwijzendopdeachtertuin,“wezijndaarin1996meebegonnen.Hetideevoordiecampinghadikalveellanger.Ikhebeentijdjestagegelopenbijeenboerdietoennetbezigwasmethetopzettenvaneencamping.Sommigemensendiehieropdecampingstaanzijninmiddelsvriendenvanonsgeworden.Wehebbenweleensdatwenaarhetlandlopenomtegaanschof-felen,maardatwenooitaanhetschoffelentoekomen,omdatweopdecampingblijvenhangen.”

BD“Het komt door de buurman,” zegt Bram met een brede glimlachalsantwoordopdevraag,“Debuurman,JohnHogervorst,heeftonsbesmetmethetBD-virus.Hijisinmiddelsalweerverhuisd,maarhij

isweldegenegeweestdieonsmiddenjaren80ophetspoorvandebio-logisch-dynamischelandbouwheeftgezet.”OverdevraagwatvoorhemnudeessentievanBDis,moetBramevennadenken.Naeenstiltevaneenpaarminutenkanhijhetonderwoordenbrengen:“DegrotemeerwaardevandeBD tenopzichte vanbijvoorbeeldEKO, is degeestesverzorging,”concludeerthij.VolgensBram‘voel’jediegeestesverzorging:“Wezijnnieterggoedinopruimenenhetishierdanookbestwelrommelig.Tochishetvaakzo,datmensendieoponzecampingkomenalbijdeeersteblikzeggendathethierzogoedvoelt.Dátisdedynamischekant.Hetisleukomjeopdatniveauechtindingenteverdiepen,omdingenteervaren.DatisookhetverschiltussenBDenEKO.Jehebtvrijgrote,schoneEKO-bedrijven,maardaarmisjevaakdegeestesverzorging.”“Wat ik minder vind aan BD zijn de preparaten. Steiner heeft dat zo’nhonderdjaargeledenbedacht.AlsSteinernuzoulevenzouhijonsharduitlachenenroependatweerdirectmeemoestenstoppen.OpWarmon-derhofhebbenweooiteendocentgehaddieonshetverschiluitlegdetus-senduivenenhaviken.Dehavikenwillendedingenveranderen,diegaanophundoelaf,deduivenniet.Zoalshetnugaatzijnweeigenlijkallemaalduiven.Maarjemoetdurvenveranderen.Erstaanhierookmensenopdecampingdiealtienjaarelkezomerophetzelfdeplekjekomenstaan.Ikhebweleensdeneigingomzetevertellendatzenueensergensandersheenmoetengaan.”

Meditatie“WatSteinermetpreparatendoet,doeikmetmeditatie.Omdathetmoetgaikditjaarbeginnenmetpreparaten.Wehebbenbedachtomdaareenheledagvantemakendievooralinhettekenstaatvanmeditatieenomdathetmoet,spuitenwedanaanheteindevandedagdepreparatenoverhetland.Natuurlijkhadikdatookgewoonzonderdemeditatiekunnendoen,maarikdenkdathetdanhelemaalgeenzinheeft.”DegrotekrachtvanhetbedrijfzitvolgensBramindesimpelheid:“Dat isookmijnideaal.DemelkhoeftnietnaareengrotefabriekomdaninChinaverwerkttewordentotmelkpoederendaninDuitslandweeraangelengdteworden.Degroteuitdagingisnatuurlijkomeenbedrijfjealsditeconomischdraaiendetehouden.Metdecampingerbij,ennatuurlijkhetverzuivelen,lukthetnet.Zoalswijhethierdoen,rechtstreeksleverenaandeconsument,ishetmooistewateris.Jehebtgoedgras,datwordtmelkendiemelkislekker.Zosimpelishet.”

D Y N A M I S C H P O R T R E T

‘Wat Steiner met preparaten doet, doe ik met

meditatie’

De BuitenplaatsBramBorstenIlsevanderEerdenSurmerhuizerweg101744JCEenigenburgwww.loeigoeiezuivel.nl0226-395734onzekoeiengeven@loeigoeiezuivel.nl

DeBuitenplaatsbevindtzichinEeni-genbrug (Noord-Holland). Bram enIlse,beiden38jaar,boerenop24hec-tarelichteklei.Zehebben40koeien,waarvan er 25 gemolkenworden. Zewerken samen met tuinbouwbedrijfDe LepelaarvanJanenIngeSchrijveren Joris Kollewijn; ze wisselen land,voer,mest,stro,productenenmachi-nesuit.In de ligboxenstal hebben ze rubberoverderoostervloergelegdmetdaar-overheenlangstro(vandeLepelaar).Met een mestschuif schuiven ze demestsamenmethetstroeruit,zodatze vaste mest hebben in plaats vandrijfmest.DaarprofiteertdeLepelaarweervanmee.Verder wordt de boerderij gebruiktals zorgboerderij door het bedrijfjeWerkproject metgezel van JohannesKrausen.BramenIlseverzuiveleneengedeeltevan de melk zelf. Er wordt hangop,karnemelk, boter, yoghurt en crèmefraîchegemaakt.

Bram en Ilse zijn principieel tegen oorflappen: “Ik wil geen koeien met allemaal scheuren in hun oren”


OpdezedagwordenookdejaarvergaderingengehoudenvandeVerenigingvoorBiologisch-DynamischeLandbouwenVoedingenStichtingGrondbeheerBD-Land-bouw.DebijeenkomstvindtplaatsopWarmonderhof,opleidingsinstituutvoorBD-landbouw,veelzijdigBD-bedrijf,tevensleerbedrijfvoordeleerlingenvanWarmon-derhofOpleidingenendeplekwaaronskantoorisgehuisvest.

Locatievandezedag:Warmonderhof,Wisentweg10,8251PCDrontenOmugastvrijtekunnenontvangen,stellenwijhetopprijswanneeruzichvoorafmeldtbijhetbureauvandevereniging,[email protected].

Agenda Ledenvergadering

Het grootste deel van de tijd willen wijmetuingesprekovertweemetelkaarsa-menhangendeonderwerpen:*BD landbouwalscultuurvande intuï-

tie.Hoeverzorgenwedeontwikkelingvanbeeldvorming,inspiratieenintuïtiealsvereniging?LeestertoelichtinghetartikelScholingselementen in het boe-renwerk, ziepagina10.

* Samenhang tussenBDVereniging,An-troposofische Vereniging en Vrije Ho-geschoolvoorGeesteswetenschap.Leestertoelichtinghetartikeloppagina11

Omderestvandevergaderingcompacttehoudenentekunnenplannenwillenweuvragenompuntendieuopdejaarverga-deringzouwillenbesprekenvantevorenintedienenbijhetbureau.

•Opening•Gesprek•Financieelverslag•Voorstelwijzigingencontributie2011• Verkiezing Isabel Duinisveld als nieuw

bestuurlid; herverkiezing Albert deVriesalsvoorzitter

AlsnieuwbestuurslidwillenwijgraagIsabel Duinisveld verwelkomen. Zij istuinster en mede-eigenaar van eenzorgboerderij in Groningen, de Eems-tuin. Voorzitter Albert de Vries is aandebeurtomaftetreden.Hijsteltzichherkiesbaar voor een tweede periodevandrie jaar.Overigens iseenverdereuitbreiding van het bestuur gewenstenstatutairooknoodzakelijk.Aanmel-dingenoftipszienwedanookgaarnetegemoet.

•Ingediendepunten.

Op29meiisereenervaar-,leer-enbeleefdagvoorledenvande

BD-verenigingendonateursvandeStichtingGrondbeheer;eendag

biologisch-dynamischelandbouwervaren,lerenenbeleven.

Programma10.00 Ontvangst,koffie,thee,bijpraten10.30 Workshopsoflezing,kiesuit:

• Inlevend waarnemen in plantendoorRuudHendriks.Kunjeonkruidookzienalsleermeesterinplaatsvanalsvijand?

• Lezing ‘Vrije grond door gemeen-schapsvorming’doorJanSaal.

• Bedrijfsonderdeel ervaren volgens de‘boeren bezoek methode’,zoalsdieinhet project BD-beroepsontwikkelingwordt gehanteerd. De boer een ge-schenkgeven in plaats van alleen in-formatiekrijgen.

• Idealen op de grond zetten,eenont-moeting met studenten. Wat leeft erals toekomstbeeld van het werken indeBD-landbouw?

12.30 Lunch13.30 Parallelleledenvergaderingenvan VerenigingenStichting

15.00 Kortetheepauze15.15 Praktijkbeleving,zelfaanhetwerk met:

• Paardenmennen:kijkenervaarhoehetisomeenpaardmeteenwerk-tuigtemennen.

• Meeldauwzoekeninfruit:bekijkdeboommetdeblikvaneenfruitteler.

• Eenrelaxedhalfuurophetwiedbed:ooitaleensliggendgewied?

• Devitaliteitvanwaterervaren:overenbijdeflowformenzelfwatervi-taliseren.

• Koeienhalenenmelkenindemelk-put.

• Heftruck rijden en kisten stapelen:het ziet er zomakkelijkuit als eenanderhetdoet

16.00 Picknickmetbroodjesensoepindeboomgaardofindekas

29 mei: BD ervaar-, leer- en beleefdag


A L G E M E N E L E D E N V E R G A D E R I N G

Welkesamenhang iser tussenBD-

Vereniging, Antroposofische Ver-

eniging en Vrije Hogeschool voor

Geesteswetenschap? Een interview

met voorzitterAlbert deVriesover

demogelijke aansluiting bij deAl-

gemeineAnthroposophischeGesell-

schaft.

Tekst: Luc Ambagts, secretaris en beleidsmedewerker

Hoe kwam je op het initiatief verbinding te zoeken met de Antroposofische Vereniging?“In het voorzittersoverleg van de voorzit-ter van de Antroposofische Vereniging inNederland (AViN) met voorzitters uit demedische, pedagogische en BD-beweginghadden we naar aanleiding van een prak-tische huisvestingsvraag gekeken hoe deverbindingtussendeVrijeHogeschoolvoorGeesteswetenschappen(VHvG)endewerk-gebiedeneruitkanzien.DoordebenoemingvanDerkKleinBramel tot coördinator vandelandbouwsectiewerddievraageenjaarlateropnieuwactueelenkwamheeldicht-bij.DiebenoemingginggrotendeelsbuitendeBD-Verenigingom. Terwijl voormij eenverbindingtussendeideeBD-VerenigingendeideeAntroposofischeVereniging,metals

kernvandieverenigingdeVHvG,een rea-liteitis.”

Hoe zie jij de verhouding tussen de BD-Ver-eniging en de Hogeschool?“In een gesprek van het bestuur met eengroep boeren en tuinders in NH kwam zomooinaarvorendatinhetwerkenindeBD-landbouwdeeigenervaring,hetauthentie-ke,individuele,eencentralerolspeelt.Watopdeeneplekpast,pastnietopdeandereplek.KenmerkendvoorBDismisschienweldat het bij iedereen net anders is. Dat in-dividueleverzorgen,doorhetmetelkaartedelen,zieikalswatonsverbindt.DatsluitaanbijdeimpulsvandeHogeschool,zoalsdievoormijleeft.Ikvindhetinspirerendomnaar deVHvG te kijken als naar een soortarbeidersuniversiteit.Hetiseenhogeschoolvoormensendiezichinhetuitoefenenvanhundagelijkswerkwillenontwikkelen.Doorhetuitoefenenvanhunberoep-ofwatzijalshunwerkzien-staanzeindiearbeiders-universiteit.Deze Hogeschool heeft tot taak, volgensRudolfSteiner,omuitdrukkingsmiddelentevindenvoorimaginatie, inspiratieenintuï-tie.Inhetauthentiekwerkenzettenmensendezevermogensin.Datdoenzeindividueel,ieder voor zich. Wil dat niet tot versplin-tering en vereenzaming leiden, dan zie ikdat werken aan overdracht, aan het delenmetelkaarvandatauthentieke,noodzake-lijkis.Uitdeaardvanhunwerkzouervan

deberoepsledenvandeBD-Vereniging,eenverbindingmetdieimpulskunnenzijn.Hetondersteunenvandieimpulszieikalsvoor-naamstetaakvandeBD-Vereniging.Daaruitkan ietsontstaanwatvernieuwend is.Dankanjeelkaarontmoeten,wetenddatjeditwerk doet. Je kunt er mensen uit anderevakrichtingen bij betrekken die datzelfdenastreven.Zokanverschijnenwathet im-materiëleisdatdeBD-landbouwtebiedenheeft.”

Wat is er tot nu toe concreet gebeurd?“We hebben gesprekken gevoerd met hetbestuurvandeAntroposofischeVerenigingin Nederland, met de coördinator van delandbouwsectie, met de voorzitter van deAllgemeine Anthroposophische Geselschaften de coördinator van de Landbouwsectiein Dornach. Daar wordt het initiatief en-thousiastontvangen.HetgaaternuomeenvormtevindenwaarindeaansluitingzinvolisvoordeAViNénvoordeBD-Vereniging.Ingesprekkenmetleden,vanuitdevraagofmensenzichkunnenverbindenmetzo’nbe-sluitenwelkenieuwemogelijkhedenzedanzien,moethetdraagvlakzichtbaarworden.Indekomende ledenvergaderingwillenwedatgesprekstarten.Dankunnenwetoewer-kennaareenconcreetbesluitin2011.”

BDlandbouwalscultuurvandein-

tuïtie.Hoeverzorgenwedeontwik-

keling van beeldvorming, inspiratie

enintuïtiealsvereniging?

Tekst: Albert de Vries, voorzitter

Bij een onderzoek onder 18 akkerbouwersnaar een succesvolle manier van omgaanmet het onkruid akkerdistel kwam naarvoren dat er 18 verschillende strategieënwaren; de meeste boeren ervoeren de ei-genstrategiealssuccesvol.Dematewaarinakkerdistel als problematisch werd beleefdverschilde.Hetbegripbedrijfsindividualiteit,eencentraalbegripindeBD,krijgtinzo´nonderzoek een concrete invulling. De boer,boerinoftuinderisdegenediealwerkendehet bedrijf tot een bloeiend, uniek geheelcomponeert.Je hebt een bedrijf op het zand, op de ri-vierkleiofindepolder.Hetiseigendomofpacht,heefteenbepaaldeomvang.Hetligtbeschutofopen.Deafzetisdichtbijofver-derweg. Jepartnerheeftaffiniteitmetdezorg,ofmet….Datisdesituatiewaarinjedanzitenwaarvanjeeenmooigeheelpro-beert temaken,zondermetmacht (kunst-mest) of geweld (bestrijdingsmiddelen) diesituatie te willen veranderen. Accepterendusvanwatis,entegelijkertijdmogelijkhe-denzienomverder tekomen.Situationeel

handelen.In de antroposofische scholingsweg komtdiecombinatievanvaardighedeninhetin-tuïtievehandelen,meerspecifieknoginde‘positiviteitsoefening’, aan de orde. Dit isdagelijkse realiteit. Tegelijkertijd helpt heteen boer in zijn ontwikkeling, en daarmeeookdeontwikkeling van zijn bedrijf,wan-neer die dagelijkse, maar vaak implicietebasisvaardigheidbewustterhandgenomenwordt. Vragen in het dagelijkse werk zijn:Zalikvandaagofmorgenschoffelen?Wan-neeriknusnoei,zieikvantevorenofeenhalf jaar laterofhet fruitvoldoende indezon hangt? Het werk nodigt voortdurenduittoteenmeelevenmetenanticiperenopgroei, bloei enafsterven.Vaardighedendieikmeermoet inzettennaarmate ikmindergebruikmaakvanstoffendieikvanbuitenhetbedrijfhaalommaarvoortdurendgroeite stimuleren. Het is een beeldvormende,imaginatieve vaardigheid die hier ingezetwordt.Anderevragenzijn:Wanneerik18kghooien2 kggranenper koe voer en ikheb40koeien,hoeveelhectaregrasengraanmoetik dan telen? Hoeveel akkers met aardap-pels,bieten,kolenenfijnegroentenkanikbemestenmetdevercomposteerdemestvan40 koeien? Hoeveel ton tarwekorrels voorde verkoop levert mij deze akker, waarvanik 10 procent apart houd om volgend jaarweervoldoendezaaizaadtehebben?Bijhetdoordenken van deze kringlopen worden

concrete verschijnselen teruggebracht totweegbareessenties.Naarmateikdegrond-stoffen meer uit het eigen bedrijf haal enminderwillekeurigvanoverdehelewereldvandaan,zalinditvoortdurendafwegenenafstemmen meer het idee van het bedrijfals geheel verschijnen. Hier wordt een in-spiratievevaardigheidingezet,eenvaardig-heidwaarmeehetideeofhetgroteregeheelachterdedingengezienwordt.Zoals het een taak voor een boer is omdatgene wat zich in de natuur afspeelt tecultiveren, zo is het een taak van de BD-Verenigingomtecultiverenwatzichindemens afspeelt, namelijk imaginatieve, in-spiratieve en intuïtieve processen. Andersgezegd,hetgaatons,alsvereniging,omhetverzorgenvanhet‘Menswordeninenaande landbouw’. Iedereendie inde landbouwwerktwordtmensaandelandbouw,alleengebeurtdatmeestalimpliciet.Deverenigingwilhetmogelijkmakenomdat te explici-teren, te oefenen en te ervaren, en dat isnieuw.Samenstuderenwordtverbreednaarsamendoenenervaren.Vorigeeeuwwerdhet beleid bijvoorbeeld verwoord als hetstrevenzoveelmogelijkhectaresmetprepa-ratentebehandelen.Nuklinktdatbijnama-terialistisch.Alsof,wanneerjedepreparatenendezaaikalendermaargebruikte,hetwelgoed kwam met de producten. Duidelijk isnudatdatslechtseendeelvandewaarheidis.Demensinhetbedrijfenzijn/haaront-wikkelingisminstenszocruciaal.

Bij het eerste gespreksonderwerp

Scholingselementen in het boerenwerkBij het tweede gespreksonderwerp

BD- en Antroposofische Vereniging


roepsleden en bestuur over het beleid vandeVerenigingzijnweindeherfstinDrenthegeweest.GespreksonderwerpwashetverdervormeninhoudgevenaanhetwerkenaandeontwikkelingvanmensenindeBD-land-bouw. Het was onthutsend om te merkendat na het stoppen van de bijeenkomstenvanDeKleineClub(eengroepBD-boerenuitDrenthee.o.),zo´n10jaargeleden,ditweereeneerstegezamenlijkebijeenkomstwas.Erwasdooreeniederdeafgelopen30,40jaarhardgewerktopzijn/haarbedrijfentegelijkisereenessentieonzichtbaargebleven.Eenappèl,omdatwatonsbindtteverzorgeneninde schijnwerpers tezetten.Dit initiatiefvoor gesprekken met beroepsleden wordtvoortgezet.Er zijn gesprekken gevoerd over de relatieen een stimulerende samenwerking metbestuursledenvandeAntroposofischeVer-eniging in Nederland, met de AllgemeineAnthroposophischeGesellschaftinDornach,met Nicolai Fuchs, de coördinator van deLandbouwsectie in Dornach en met DerkKleinBramel, de coördinator inNederland.Albert heeft deelgenomen aan de land-bouwsectieraadinoprichting,o.l.v.Derk,enaandeVertreterkreis.

Dynamisch PerspectiefMetdevrijwilligeinzetvanderedactiezijner opnieuw vijf nummers van DynamischPerspectiefverschenen.Wezijnblijdatwe,halverwegehetjaar,EllenWinkelalshoofd-

redacteurhebbenkunnenaantrekken.DeredactiewerkteraandatDynamischPer-spectiefeenechtverenigingsbladis,waarindeervaringenenbelevenissenmethetwerkin de biologisch-dynamische landbouwzichtbaarwordengemaakt.Meerbijdragenvanuithetveldzijnvanhartewelkom!

Preparatenwerkgroep ErzijnpreparatengemaaktopStichtingDeWederkerigheid (op terrein De Reehorst,naastNSstationDriebergen-Zeist).DemestvoorhethoornmestpreparaatkwamvandeHondspol en Nieuw Rijsenburg. DaarnaasthebbenAdrieMaas, JolaMeijer enWillemBongermeegewerktenbegeleidinggegevenaan boeren en tuinders bij het zelfmakenvan preparaten op Warmonderhof (Dron-ten),NieuwBromo (Groningen), Kraaybee-kerhof (Driebergen) en Nieuw Rijsenburg(Driebergen).Wijzienhetzelfmakenvandepreparatenals een opstap naar een eigen verhoudingtoteenomgaanmetdepreparaten.Ditge-spreid in het land maken zien we ook alseenbeterebasisvooreengedeeldeverant-woordelijkheid van alle betrokken boerenentuindersdaneencentraleproductie.Devraagdieonsopditgebiedbezighoudtis:‘Wat belemmert of stimuleert boeren entuinders in het zelf maken van en op eeneigenmanieromgaanmetdepreparaten?’Vanuit het bestuur heeft Albert geregeldmetdegroepoverleggehadeniserinhou-

delijk gewerkt met behulp van ‘inlevendwaarnemen’ aan de preparaten. De werk-groepkomtregelmatigsamenmetanderenomdelandbouwcursustelezen,oefeningente doen of waarnemingen in de natuur tedoenzoalshetspottenvanhetedelhertopdeHogeVeluwe.ErisverdereengroepinZeelandactiefge-weestdiemetfinanciëleondersteuningvande vereniging aan de preparaten gewerktheeft. Jola enAlbert hebbenhard gewerktaanhetschrijvenvaneenpraktischehand-leidingvoorhetmakenentoepassenvandepreparaten.

Activiteiten in het kader van Onderzoek & Ontwikkeling• De Winterconferentie 2009 op de War-

monderhof,met als thema: ‘Gezond vangrond totmond:Kwaliteit enonze voe-ding’,wasweereendrukbezochtontmoe-tingsmoment in de winter. In de zomerisaldevoorbereidingbegonnenvoordeWinterconferentie in 2010. Dit keer ge-zamenlijkmet ledenuitVlaanderenmetdeopzetomtoteendubbelconferentietekomen:ééninDrontenenééninMerks-plas.

• Onder leiding van Joke Bloksma en metondersteuning van Jaap Vermuë is hetprojectBD-beroepsontwikkelinggeconti-nueerd. In dit project voor beroepsledenwordtaanintervisieencoachinggewerkt.Andries Palmboom heeft verschillende

Tekst: Albert de Vries, voorzitter

BureauWezijnblijdatLucAmbagtsvanafaugustusonsbestuurs-enbureauteamiskomenver-sterkenalssecretarisenbeleidsmedewerker.BramGordijnheeftweereenheleslagge-maakt inhet verderopbouwenenopordekrijgen van de financiële en ledenadmini-stratie.

LedenDesituatiewatbetreftdelidmaatschappenzieteralsvolgtuit:zietabelhieronder.Wathetaantalledenbetreftheeftdeten-densvandeafgelopenjarenzichvoortgezetenishettotaalaantallichtgedaald.In2009waren er 24 nieuwe aanmeldingen voor

eenalgemeen lidmaatschap.Deoverige11‘nieuwe’ lidmaatschappen waren omzet-tingen van uitgebreid en beroepslidmaat-schappen. Er werden 82 lidmaatschappenbeëindigd, met name vanwege opzegging(59).Hieronderwarenopzeggingendoorfa-milievanwegeoverlijdenvaneenlidofop-nameineenverpleegtehuis.Daarnaastzijnenkelelidmaatschappenomgezetingekop-peldeberoepslidmaatschappen.Het jeugdlidmaatschap is in aantal nogniet echt op gang gekomen. Eén persoondie jeugdlid werd ging aan het einde vanhetjaarvanwegezijnleeftijdovernaareengekoppeldberoepslidmaatschap.Hetanderejeugdlidisgelijkookbestuurslid.In2010ko-menerinitiatievenvoorjongeBD-ers.Bijdeuitgebreid ledenendeberoepsleden

bestond de helft van de wijzigingen uitopzeggingen, onder andere vanwege stop-zetting van het bedrijf, het verdergaan alsEKO-bedrijfofvanwegefinanciëleredenen.Deanderehelftbestonduiteenverschuivingnaarhetalgemeenlidmaatschap.Deopval-lende stijging van het aantal gekoppeldeberoepsledenheefttemakenmeteenactieom het individueel lidmaatschap expliciettehanterennaarde leden.Wehebbenonsdit jaargerichtopdeberoepsleden. Inhetgevaldatermeerderenamenper lidmaat-schapvermeldwarenhebbenwegevraagdop wiens naam het beroepslidmaatschapmoestkomentestaan.Alleoverigemensen,die in het bedrijf meewerken, kunnen eengekoppeldberoepslidmaatschapkrijgen.Desterke stijging van het aantal gekoppeldeberoepsledenlaatziendatdezeactiegoedaangeslagenis.Gemiddeldzijneropdehelftvandebedrijvennutweeberoepsleden.

BestuurHetbestuur,datbestaatuitRuudHendriks,KarinStolkenAlbertdeVries,iskleininre-latietotdetakenenverantwoordelijkhedenwaarvoorhetgesteld staat.GelukkigheeftIsabel Duinisveld al deelgenomen aan hetbestuur en stelt zich verkiesbaar. (Zie ver-derop het punt bestuursverkiezing.) Er zijnzes bestuursvergaderingengeweest en éénbeleidsdag.Verderisertussendoorveelpermailentelefoonbesproken.In het kader van gesprekken tussen be-

J A A R V E R S L A G

Jaarverslag BD-Vereniging 2009

Ledenaantal 1januari2009 bij af 1januari2010 bij/afAlgemeneleden 1540 35 82 1493LedeninEuropa 34 1 0 35LedenbuitenEuropa 4 0 0 4Ledenjeugdtarief 1 1 1 1Totaal algemene leden 1579 1533 -3%

Totaal uitgebreid leden 110 1 7 104 -5%

Beroepsleden 145 1 17 129 Gekoppeldeberoepsleden 9 52 0 61 Totaal beroepsleden 154 190 +23%Totaal 1843 91 107 1827 -1%

Donateurs 30 28 -7%


interviewsgehouden,zowelmetbegelei-dersalsmetdebegeleiden.Deberichtendaarvan zijn verschenen in DynamischPerspectief.

• De boeren van het ProducentenoverlegOost Gelderland hebben ondersteuninggekregen bij een cursus rond bedrijfs-continuïteit,gegevenvanuitdeEstafetteAcademie.

• Het project voor een nieuwe publicatieoverdepreparatenisgestart.

• Eriseenbijdrageverstrektaaneenboekover de geschiedenis van de BD-land-bouw,waarEllenWinkelaanwerkt.

• ErisondersteuninggegevenaandeVer-eniging van Natuurvoedingskundigenvoor het organiseren van een themadagovergranenenéénoverkindervoeding.

• Hetproject‘OndernemenvolgensPergola’isin2009voortgezetmeteenconferentiein december, waarvoor een bijdrage vandeBD-Verenigingisgegeven.

• De studiegroep over het waarnemenvan de etherkrachten (methode DorianSchmidt) onder begeleiding van RenéGroenenenFransRomeijnisondersteund.

• Albert heeft deelgenomen aan de Land-wirtschaftliche Tagung in Dornach enheeftdaareenworkshopgegeven.

• Voorhet inrichtenvandedemonstratie-bijenstal op de Kraaybeekerhof van deimkerwerkgroep Driebergen is een bij-dragegegeven.EveneensvooreenprojectpaardentractieopWarmonderhofenvoorde eerste verkennende gesprekken vanHermes,eencoöperatiei.o.vanDemeter-melkveehouders.

Toelichting jaarcijfers 2009Hettotaalvandebatenenlasten(5.en10.)van de directe verenigingsactiviteiten (se-cretariaat,DynamischPerspectiefenprepa-raten)isnagenoeggelijkmetdebegroting.Erheeftweleenverschuivingplaatsgevon-den:De lasten voorDynamischPerspectiefwarenhogerdanbegrootendaarmeewaserminderruimtevoorOnderzoek&Ontwik-keling.VanuithetWillySchilthuisfonds iser,dooreen in voorgaande jaren verkregenerfenis,welruimtevoorOnderzoek&Ontwikkeling(12.).ErisaanO&Owelminderbesteeddanbegroot.Detoe-enafnames(11.en15.)vindtuterugin onderstaande balans bij respectievelijk22.en21..

Toelichting op de balansBijdeinrichtingvanhetkantoorzijnzowelmeubelen als computerapparatuur aange-schaft.De balanswaarde staat onder vasteactivaopgenomen(16.).Demeubelenwor-den in10 jaarafgeschreven,decomputer-apparatuurin5jaar.Devoorraad(18.)isdevoorraadpreparaten.Alswaardewordtgenomendewaardevandeindatjaaringekochtepreparatenenma-terialen voor preparaten, zoals hertenbla-zen.Deeigenproductiekrijgtpaszijneco-nomischewaardewanneerportiesafgepaktenverstuurdworden.Devorderingen(19.)zijnaanheteindvanhetjaar, nuergeen te verrekenenpostenmeerzijn met Stichting Demeter, op een niveaugekomendatpastbijonzegeldstromen.Dat-zelfdegeldtvoordecrediteuren(20.).

Financieel verslag en begroting

J A A R V E R S L A G

Tijdsbesteding in % als basisvoorteverdelenkosten

resultaat2008

begroting2009

resultaat2009

begroting2010

Onderzoek&Ontwikkeling 12% 40% 11% 21%DynamischPerspectief 28% 20% 32% 29%Verenigingssecretariaat 60% 40% 57% 50%

Balans 1-jan-2009 31-dec-2009Activa

16. Vasteactiva 14.135 20.31817. Waarborgen 500 50018. Voorraad 2.775 2.05019. Vorderingen 34.859 11.51720. Liquidemiddelen 209.358 172.915

Totaal 261.627 207.301Passiva

21. W.Schilthuisfonds 155.221 132.30822. Algemenereserve 62.413 62.41323. Crediteuren 43.993 12.580

Totaal 261.627 207.301

Deveranderingenophetbureau,waarbijerviermaanden,vanhalfapriltot

halfaugustus,geensecretariswas,hebbengroteinvloedopdeurenbesteding

endehoogtevanmedewerkerkosten.Indelaatstemaandenvan2009werd

zichtbaardaterinverhoudingweermeertijdbesteedwerdaanOnderzoek

&Ontwikkeling.Datisookwatwenastrevenenstemtverwachtingsvolvoor

2010.Tekst: Albert de Vries, penningmeester

JaarcijfersVereniging DP, Preparaten & Secretariaat

resultaat2008

begroting2009

resultaat2009

begroting2010Baten

1. Contributie 87.170 90.000 90.280 90.0002. AdvertentiesDP 2.360 3.000 2.681 3.5003. Verkooppreparaten 9.035 10.000 12.397 12.0004. Overigebaten 1.896 2.000 606 1.0005. Subtotaal: 100.461 105.000 105.964 106.500

Lasten6. DynamischPerspectief 50.801 44.700 52.772 54.5007. Verenigingssecretariaat 48.277 43.000 41.786 42.0008. Preparaten 8.823 9.000 8.533 9.0009. Onderzoek&Ontwikkeling 8.300 2.872 1.00010. Subtotaal: 107.901 105.000 105.964 106.50011. Resultaat: -7.440 0 0 0Willy Schilthuisfonds

Baten12. Giften 125.377 10.000 9.229 10.00013. Rente 3.989 5.000 5.889 3.500

Subtotaal: 129.366 15.000 15.118 13.500Lasten

14. Onderzoek&ontwikkeling 37.002 56.500 38.032 49.50015. Toe-/AfnameW.S.-fonds: 92.364 -41.500 -22.914 -36.000

Specificatie lastenresultaat

2008begroting

2009resultaat

2009begroting

201024. TeverdelenMedewerkerskosten 56.359 60.000 50.400 61.40025. TeverdelenHuisvestingskosten 6.249 6.500 5.125 5.30026. TeverdelenKantoorkosten 12.659 12.000 8.341 9.00029. DynamischPerspectief 28.270 28.000 29.272 30.3008. Preparaten 8.823 9.000 8.533 9.00030. Onderzoek&Ontwikkeling 27.345 41.000 32.752 33.00031. TeverdelenAlgemeen 5.198 5.000 9.573 8.000

Subtotaal: 144.903 161.500 143.995 156.000


Toelichting specificatie naar kostensoortZichtbaar wordt in dit overzicht dat demedewerkerkosten lager zijn dan begroot.Dit komt grotendeels door een geringerebezetting en is dan ook eenmalig. Bij On-derzoek&OntwikkelingzijndekostenvoorBD-beroepsontwikkelingveellagergeblevendanbegroot.Ditkomtomdatonzeambitiesomditprojectuittebreidenvanboerenbe-roepsledennaarandereberoepsleden,zoalswinkeliers,koks,enanderen,nietwaarge-maaktzijn.In 2008 waren de kantoorkosten relatiefhoog,vanwegedeinrichtingvanhetnieuwekantoor,zoalshetaanschaffenvankantoor-inventarisensoftware,endiverseeenmaligeuitgaven zoals aansluiting van telefooneninternet. In 2009 komen deze startkostennietmeervoor.Bijdealgemenekostenleid-dein2009onregelmatigvoorkomendepos-ten, zoals herdruk van de ledenwerffolder,tot verhoging van deze post ten opzichtevandebegroting.

Toelichting begroting 2010We gaan er vanuit dat we in 2010 vooralmeer tijd aan Onderzoek & Ontwikkelinggaanbesteden.DatgeldtineersteinstantiedeuitbreidingvanhetprojectBD-beroeps-ontwikkeling. De lasten voor DynamischPerspectief en het Verenigingssecretariaatzullendaarmeeafnemen.Erwordtnietopnieuweengroteerfenisver-wachtendegiftenenlegatenzijndanookbegrootopdegebruikelijke€10.000,-.Er wordt dan flink ingeteerd op het WillySchilthuisfonds.Dat zouopdeze voet drie

jaarvolgehoudenkunnenworden.Indietijdmoetendieinspanningenookgeleidhebbentot een toegenomen aantal beroepsleden,waarmee de inkomstenkant stabiel verdertoeneemt.

Contributieverhoging 2011Onsvoorstelisomvanaf2011decontributieteverhogen.GezienhetinterenophetWillySchilthuisfondszullenwedeinkomstenuitcontributiesmoetenverhogenwillenweiniedergevalhethuidigepeilvanondersteu-ningbijOnderzoek&Ontwikkelingkunnenhandhaven. De contributie is ook al vanaf2006 niet meer verhoogd, terwijl bijvoor-beeld portokosten en productiekosten vanDynamisch Perspectief wel zijn gestegen.Ons voorstel is om de contributie voor al-gemeneledenvan€35,-teverhogennaar€40,-enenkeleanderecontributieseven-redig aan te passen. De contributies vooruitgebreid leden en beroepsleden blijvenongewijzigd. De contributies voor de ver-schillendeledenwarenenwordendan:

Contributie(@) t/m2010 vanaf2011Algemeneleden 35 40AlgemeneledeninEuropa 45 50AlgemeneledenbuitenEuropa 50 55Algemeneledenjeugdtarief 15 20Uitgebreidleden 60 60Beroepsleden 200 200Gekoppeldeberoepsleden 35 40

Tekst: Jola Meijer, Willem Bonger en Adrie Maas, preparatenwerkgroep

Deafgelopenjarenheeftdepreparatenwerkgroepzichdevraaggesteld:hoebeoordeeljedekwa-liteitvandepreparatendiejehebtgemaakt?Inhet verleden hebben we geëxperimenteerd methetmakenvanstijgbeeldenvanhetsapvandevaleriaanbloemen. Het sap wordt door filtreer-papieropgezogenendevormenenkleurendoeneenbeeldontstaan,hetstijgbeeld.Ditbeeldvande valeriaan in het filtreerpapier gaf ons eenkleineinkijkinhetwezenvanditpreparaat;bij-voorbeeldhetnaarbuitenstrevendegebaar.DezetechniekleerdenwevanPaulDoesburgvanhetLouisBolkinstituut.Het afgelopen jaar werkten we met Albert deVriesaandedoorhemontwikkeldemethodevaninlevendwaarnemen.Voorafgaandaaneenwerk-overlegbekekenwetweepreparaten.Ditkondenverschillendesoortenpreparatenzijn;ofdezelfdesoort van een verschillend jaar of van een ver-schillende plaats. We zochten ‘de wilsrichting’van het preparaat in verschillende stappen ensteldenonsuiteindelijkdevraag‘waarzetjeditpreparaatin,bijwelkgewasenopwelkegrond?’Een preparaat is dus niet goed of slecht, maarhet ene sluit hier aanenhet anderedaar.Nietde voorstelling,maar hetwaarnemendaanslui-teneninlevenisuitgangspuntindezemethodevanintuïtiefhandelen.Hierbijgeeftjeeigenin-tuïtieeenantwoordopdevraagnaarkwaliteit,naarverbinding.Andersdanbijstijgbeeldenisditvooronsminderalchemistischenmakkelijkerintezetten.Naarmateweerlangermeebezigzijn

vallenonsdoordezewerkwijzensteedsmeerdingenopdievooriedervanonszeerverschillendzijn,wateenrijkdomaanwaarnemingengeeft.Doorsteedsopnieuwdelandbouwcursustelezen,doorhetcontactmetdeboerenendepraktische handelingen door het jaarheen,zienwesteedsmeerverbandeninwathetgebruikvanpreparatenei-genlijkdoetaandeaarde.Boeiend.

Over het gebruik van preparaten inde praktijk hebben Jola Meijer enAlbertdeVrieseenboekjegeschre-ven dat net van de pers gerold is.Hiermee kun je een jaarplanningof preparatendraaiboek te maken,toegespitst op de eigen situatie. Als je daarbijgeholpenwiltwordendanstaatdepreparaten-werkgroepterbeschikking.Mailonsviaprepa-raten@bdvereniging.nl.Hertenblazen zijn er dit jaar volop nu een ja-gerszoonhetpreparerenvanEllyvanHardeveldgeleerdheeft.Inmei/juniwordendeblazenge-vuldenopgehangen. In septembergaanzedegrondinomteoverwinteren.

Opverschillendeplekken inhet landmakenweookditjaarpreparaten.Devoorbereidingdaartoeisinmiddelsvanstartgegaan.Hetpreparatensei-zoen is weer aangebroken, we halen de prepa-raten die overwinterd hebben uit de grond, welatenhetkiezelpreparaatindeaardeoverzome-ren.Hetwerkgaatdoor,jaarinjaaruit,maarwijrondennudezerubriekaf.

U I T D E P R E P A R A T E N S C H U U R

Kwaliteit van preparaten

Het nieuwe boekje over preparaten maken in de praktijk

Dit was de laatste aflevering van de rubriek ‘Uit de preparatenschuur’. De redactie dankt Jola, Adrie en Willem hartelijk voor hun trouwe bijdrage. Via berichten en artikelen blijft u op de hoogte van alle wetenswaardigheden vanuit de preparatenwerkgroep. Vanaf volgend nummer verschijnt hier een nieuwe column, BD-juwelen, niet alleen over preparaten, maar over alles wat bijzonder is in de biologisch-dynamische landbouw. Bij uitstek horen daar ook de sociale juweeltjes bij.


Kaashebje-netalswijn-insoor-

tenenmaten,verschillendvanregio

totregio.Waaromgeldtditeigenlijk

nietvoordemelk,waarvandekaas

gemaaktwordt?Melkwordtslechts

als ‘grondstof’ gezien, niet als le-

vensmiddelmeteeneigenkarakter.

Onterecht, blijkt uit het onderzoek

vandevakgroepvanTonBaars.Ook

melkkanontwikkeldwordenalseen

productmetterroir.Tekst: Ton Baars*

Op een workshop tijdens de Slow CheesemanifestatieinhetItaliaanseBra(septem-ber 2009) werd de vraag gesteld: waaromwordtmelk als bulkproduct gezien enniet

alseenproductmetterroir,meteeneigenkarakter, regioenzelfs eengezichtvandeproducent? Aan het slot van de workshopklonkdebehoefteomtekunnenkiezenuitverschillende ‘melken’ (als meervoud vanmelk), met verschillende verhalen en sma-ken.Zijndewijzevanvoerenenhetkoeien-rasnietbelangrijkerdandevoorgeschrevenwettelijke pasteurisatieplicht? Wordt hetniettijd,datproducentenenconsumentenkunnenkiezenuiteendiversiteitvan‘mel-ken’meteeneigenkarakter,diebovendienaantoonbaarmeergezondheidsbevorderen-destoffenbevatten?Indekaasproductiekennenwijnogweldetraditievanhetmakenvanboerenkaas,zo-dat de rauwemelk eengezicht krijgt doorde hand van (veelal) de kaasmaakster, dieeen streekproduct maakt met kenmerken-de vorm en bereidingswijze, zoals Gouda,Edammer, Friese nagelkaas en in het bui-tenland de Emmentaler. Bij de verwerking

zietdekaasmaaksterdeseizoenenterug:degraskaasvanafbeginapril,mei,detraditio-neleoplegkaasuitseptember,deblekestal-kaasalsdekoeiengeenversgrasmeerkrij-gen.Indekaasproefjedestreek,dekoeien,hunvoerenhetgraslandwaarinzegrazen.

StandaardisatieDemelkdiewijtegenwoordigkopenstaatverwegvandit ideaalbeeld. Productie, verwer-kingenvermarktingvangangbareenbiolo-gischemelkstaatinhettekenvanvoedsel-veiligheid en standaardisatie. ‘Rauwe’ melkwordt drie dagen gekoeld op de boerderij,over honderden kilometers getransporteerd,gemengd, daarna teruggebracht op eenmaximumvetgehaltedoordemelkovereencentrifuge te laten lopen, gehomogeniseerddoorhetmelkvetdoorzeerkleinegaatjestepersenenverhittot(minstens)pasteurisatie-temperatuurendanals‘versemelk’verkocht.Nieuw is de ESL-melk, extended shelf life

melk,diedoordehittebehandelingeenuiter-steverkoopdatummeekankrijgenvandrieweken,eenrarevormvan‘vers-heid’.

Melk ≠ melkHoekunje ‘melken’differentiëren?Melkistochvooralwit,romig,ruikteenbeetjenaarkoeienen is licht zoet? Inde laatste jarenisveelonderzoekgedaannaardevraagofen hoe je biologische melk van gangbaremelkkuntonderscheiden.Hieruitblijkt,daterduidelijkeverschillenzijn,alsdebiologi-sche koeien tenminste in de wei lopen enalszenietwordenvolgestoptmetsnijmaïsenkrachtvoer.InonseigenonderzoekaandeKasseleruni-

versiteithebbenwijeenjaarlangviergroe-penvanelkzesbedrijvenelketweemaan-denmetelkaarvergeleken:traditioneleBD,moderneBD,traditionelegangbareenmo-derne gangbare melkveehouderijbedrijven.De gangbare traditionele bedrijven liggeninDuitseregio’swaarmennogbergkaasuitrauwemelkmaakt(Allgäu,Voralpen);kuil-voermaghiernietgevoerdworden.Opdemodernegangbarebedrijvenstaandekoei-enjaarrondopstalenkrijgenindezomerenwinter alleen nog een winterrantsoen (zietabel1).Degroepenvertonengroteverschillenalshetgaatommelkgiftper koe,weidegang indezomer,deintensiteitvanvoerenendaaraan

gekoppeld het aandeel Holsteinbloed in deveestapel. Het gemiddelde rantsoen dat dekoeienindeweideperiodekregenstaatinta-bel1.Indewinterishetgrootsteverschil,datde traditionelebedrijven (BD-TenG-T)uit-sluitendhooivoeren,terwijldemodernebe-drijven(BD-MenGB-M)snijmaïsbijvoeren.Ookdehoeveelheidkrachtvoerverschiltveelenloopthoogbijdegangbarebedrijvenop.Hetverschiltussendebedrijvenindezomerziejeheelduidelijkteruginhetvetzuurpro-fielvandemelk,maarookinenkelerelevantevitamines (tabel2).Decombinatie vanBD-weidegang met (weinig) krachtvoer (BDT)geeft de beste melkkwaliteit. IntensiveringvandeBD-landbouwleidtertoe,datdever-

D Y N A M I E K

Het melkvet van extensieve biologische veehouderij maakt het verschil

Melk met terroir

Tabel1.Gemiddeldeberekendevoeropnameindrogestofperkoeperdaggedurendehetweideseizoen(kg/koe/dag)Groep Vers gras, uit weidegang

of op stal gevoerdHooi Gras/(klaver)-

kuilvoerMaïs-

kuilvoerKrachtvoer

BD-traditioneel(BDT) 12,5 2 0 0 1BD-modern(BDM) 5,5 1,8 6,8 1,7 1,8Gangbaar-traditioneel(GT) 9,3 3,2 0 0 3,5Gangbaar-modern(GM) 1,2 0,3 5,9 3,6 7,1

Tabel2.Melkgift,enkelevetzurenenvitaminegehaltevandemelkindevierbedrijfssystemen(gemiddeldewaardesuitdeweideperiode:mei,juliensept2008).

Groep BD vs gangbaar Trad. vs modernBDT BDM GT GM BD G Sign T M Sign

Melkgift(kg/jaar) 4800 6300 7300 7900 5500 7600 *** 6100 7100 ***Omega-3(mg/g) 1,64 1,17 1,20 0,86 1,40 1,05 *** 1,42 1,02 ***CLA(mg/g) 1,64 1,14 1,41 0,77 1,39 1,09 ** 1,52 0,96 ***α-tocopherol(μg/l)(Vit.E) 977 832 695 658 904 676 *** 836 745 NSRetinol(μg/l)(Vit.A) 340 374 394 388 356 391 * 366 381 NSβ-carotene(μg/l)(Provit.A) 158 136 120 98 147 109 *** 139 117 **

Met sterretjes is aangegeven hoe sterk verschillend de resultaten zijn tussen enerzijds BD en gangbaar en traditioneel en modern. Hoe meer sterretjes, hoe zekerder het onderscheid; NS = niet significant verschillend van elkaar.


schillen met extensief werkende gangbarebedrijvenwegvallen.Erblijftechteraltijdeengroot verschilmetdemeestegangbarebe-drijven,diehetgehelejaardekoeienopstalhouden. Hier vindt men de slechtste melk-vetkwaliteit(GM).DevitamineszijnmeestalhogeropdeBD-bedrijven.Opbasis vandit enanderonderzoekwordtduidelijk, dat de voedingswaarde van melkuit extensieve bedrijven met weidegang devoorkeurgenietbovenmelkvangangbareenintensieve bedrijven. De enige uitzonderingvormt Retinol (vitamine A), dat gemiddeldietslagerligtopdeBDbedrijven.Eind September 2008 werden de vier ‘mel-ken’getestopgeurensmaak.Eengetraindpanelvantienmensenkeurdehetmelkprofielvandeverschillendeherkomst.Daarbijwerdduidelijk,datalleenmelkuitdetraditioneleBD-bedrijven een eigen onderscheidbaarprofielkende,terwijldemelkvandeanderedriegroepeneeneenduidigegeur,smaakenmondgevoelkende.

Volvet is toch gezondDe betere kwaliteit van traditionele BD-bedrijven heeft mogelijk allerlei implicatiesvoor de menselijke gezondheid. Europesestudies onder boerderijkinderen, maar ookkinderenvanVrijeScholen (antroposofischelevensstijl) laten zien, dat beide groepenkinderen minder kans hebben op eczeem,astmaenallergische reacties invergelijkingmet controle-groepen (PARSIFAL, GABRIELenKOALAstudies). Indergelijkonderzoekishetlastigomgoeddevingertekrijgenachterdeelementenbinnende levensstijl,diehierdoorslaggevendzijn.

Echterdezeenanderestudieswijzenherhaal-delijk op de waarde van boerderijmelk (lees:meestal rauwe melk) en op de rol van hetmelkvet.Degezondheidseffectenwordenver-bondenmetondermeerCLA (geconjugeerdelinolzuur), dat vooral in melk van weidendedierenwordtgevonden.Ookhetgehalteaanomega-3vetzurenisbelangrijk.Verderspelenbepaaldebacteriëninderauwemelkeenrolenwaarschijnlijkenzymen,maardiewordendoor verhitting onwerkzaam gemaakt. Debacteriënzijndoordeonderzoekersalgepa-tenteerd, waarschijnlijk met het doel in detoekomsteenbacterie-neussprayopdemarktte kunnenbrengenomstadskinderen te im-muniserenomzohunweerstandteversterken.Het ontstaan van allergieën en astma zijningewikkeldezaken,maarhet lijkterop,datveel in aanleg bepaald wordt in de negenmaanden voor de geboorte tot en met heteerstelevensjaar.Ditbetekent,datdezwan-gere moeder door haar voeding, door haarleefwijze, door haar contact met ‘vuil’ endoorhetcontactmetdierenhetimmuunsy-steemvandeongeborenealstuurt.Haarei-genvoedingisvaninvloedopwathaarbabyvia de moedermelk krijgt aangeboden. Eénvandehypothesendiezoukunnenverklarenwaaromdeboerderijenhuisdieren,maarookrauwemelkbeschermendwerkt,isdehygië-nehypothese.Dieluidt:‘alittledirtdoesnothurt’, want dit beetje vuil is nodig voor detrainingenrijpingvanhetjongeimmuunsy-steem.Nederlandsonderzoek(KOALA)heeftaangetoond,datmoedersdievooralbiologi-sche melkproducten gebruiken het hoogsteaandeelCLA’sinhunmoedermelkhebbenendusdoorgevenaanhunzogendekindje(Rist

etal.,2007).Tweejaarlaterheeftmenont-dekt,datdekinderenuitdezegroepdemin-stekanshebbenopeczeem-achtigereacties(Kummelingetal.,2008).Volvette producten (48+ kaas, echte boter,vollemelk)werkendusbeschermend.Dehui-dige vetangst zal derhalvegeslechtmoetenworden,wantveelgezondheidsbevorderendestoffenzijnjuistaanhetmelkvetgebonden.

NatuurvolkerenWat zo mooi is aan deze onderzoeken, isdat het om een levensstijl gaat, om eetge-woontes, om keuzes die op de langere ter-mijnhunuitwerkinghebben.Daaromishetgoed om ook te kijken welk beeld bijvoor-beeldnatuurvolkerenalsdeEskimo’shaddenover gezonde voeding. Hun voedingsideaalging niet om calorieënreductie, zero-sugaroflow-fat,maarom‘eengezondevolgendegeneratievoorttebrengen’.Voedingwaseenecologischefactorvoordelangetermijnge-zondheid en speelde een rol om ziekten tevoorkomen.DetandartsWestonA.Price,dieindejaren30vandevorigeeeuwdegezond-

heid en eetgewoonten van natuurvolkerenonderzochtconcludeerdeondermeerdatdeovereenkomsttussenallevolkerenwasdatzerelatiefveelrauweengefermenteerderauweproductenaten,maarookdatvrijwelelkvolkeen bijzondere voeding had voor zwangerevrouwen,envoorjonge,opgroeiendekinde-ren.Pricewasooktegastinhettoentertijdonbereikbare, afgesloten Lötschental (zijdalvanhetRhônedal inZwitserland).DitZwit-sersebergvolkimporteerdealleenzout,voorde restwasdebergbevolkingautarkischenleefde van zuurdesem roggebrood, rauw-melkse kaas, rauwemelk (koe en geit), eenbeetjegroenteeneensperweekwatvlees.DebevolkingvanhetLötschentalkendeeengrotewaarde toe aande rauwmelkseboterdiezijinjunikondenmakenuitdemelkvankoeiendieaandesneeuwgrens,hoog indeAlpen graasden. Tegenwoordig weten wij,datmetnamedezeboter zeerhogegehal-tesaanomega-3vetzurenenCLA’sheeftendedaaraangekoppeldereeksvanvitamines,enzymen,etc.Uithunreligieuzeovertuigingkwamdetraditievoortomvandeeerstejuni-

botereenolietebereiden,diemeteenkaars-lontaangestokenkonworden,tervereringendankzeggingaande(goddelijke)natuur.

Natural functional foodDe positieve beschermende eigenschappendie de moderne voedingswetenschap toe-schrijftaandeCLA’s,omega-3vetzurenendeverhoudingvanomega-6enomega-3vetzu-renbiedtkansenvoordeextensieverebiolo-gischeveehouderij,omdatzijmelkkanleve-renmeteenhoogaandeelvandezegezondevetzuren. Dit heeft nog wel enkele belang-rijke implicaties, zoals weidegang, melkproducerenmetnameindezomermaandenen-doorgaanskleinere-koeienfokkendieaangepastzijnaanweidegang.Tegrote,ma-gere Holstein-Frisian koeien kunnen alleenmaarindebenenblijvendoorhensnijmaïsenkrachtvoertegeven,maarhierdoordaaltdevetkwaliteitsterkinwaarde.Hierbijhoortookeenanderbetalingssysteem,waarbijboerennietvoordehoeveelheidvetbetaaldworden,maar voor bepaalde minimumgehaltes aanomega-3vetzurenenCLA’s.MelkfabriekAU-

RORAheefthieralervaringmeeopgedaanbijdeproductievanhaarViva-NaturaKaas.Wat de biologische veehouderij kan com-municerenkan, isdeproductievan ‘naturalfunctional food’, natuurlijke levensmiddelenmet een eigen karakter en met voldoendegezonde vetzuren, die volgens allergie- enastma-studiesdegezondheidbevorderen.Diteigen karakter - de eigen smaak en geur -komthetbestetothaarrechtinrauwemelk.De strenge hygiëne-eisen bieden daarbij debestegarantieomdenegatievekantenvanrauwemelk(overdrachtvaneenaantalziek-tekiemen)opeenacceptabelniveautekrij-gen.Helaasishet(nog)nietmogelijkominNederlandlegaalrauwemelkteverkopeninwinkels, zoals in Duitsland (Vorzugsmilch).Dusvoorlopiggaanwegewoondeboerop,vooreenglas‘melkmetterroir’.

*Ton Baars is hoogleraar Biologisch-Dynamische Landbouw aan de Universiteit in Kassel (Duitsland). Voor meer informatie (o.a. over de literatuurverwijzingen), mail naar [email protected].

Amerikanen claimen het recht om rauwe melk te mogen drinken. Nu is dit per staat verschillend.

D Y N A M I E K

In New York State is gecertificeerde rauwe Demeter-melk van Hawthorne Valley Farm legaal verkrijgbaar.

Cariës kwam niet voor in het Zwitserse Lötschental en de mensen hadden een uitstekende botstructuur


Biologisch-dynamische melkvee-

houders hebben een nieuwe coö-

peratie opgericht, Hermes. Hoewel

er geen overschot is aan BD-melk,

zaktdeprijsmeemetdegangbare

melkprijs. Van die koppeling willen

de boeren af. Ze willen een eigen,

eerlijke Demeter-melkprijs. Tekst:

Rienk ter Braake, Stichting Demeter

InLuxemburgweetdeBIOG(Boerencoöpe-ratievanbiologischeenDemeter-boeren)eenbiologischemelkprijsvan€1,48terealiserenindesupermarkt,terwijldegangbaremelk-prijs in Luxemburg rond de 99 cent ligt. InNederlandstaatbiologischemelksomsvoor85cent indeschappenvandesupermarkt.Menigvlakbronwaterkostalmeer!Demelkprijsismomenteelookvoorgangbaremelkveehouders ver beneden de kostprijs.Nietvoornietshebbenzehunmelkoverhetland uitgereden om duidelijk te maken dathetproductindemarktgeenwaardeheeft.Eriseenoverschotaanmelkensupermarktenvoeren een onderlinge prijzenoorlog. Vooralde prijzen van basisproducten staan sterkonderdruk.Er isechtergeenoverschotaanbiologische melk. Toch is de melkprijs voorbiologischeenvoorDemeter-veehoudersook

schrikbarendlaag.Deprijzenvanbiologischemelk zijn namelijk gekoppeld aan die vangangbaremelk.Biologische boeren krijgen een vaste meer-prijs–alsvergoedingvoordehogerekosten

diezemaken-bovenopdegangbaremelk-prijs.Gangbareenbiologischemelkliggenindesupermarktimmersnaastelkaar.Voorveelklanten is biologische melk al snel te duurnaastmelkvanZaanscheHoevemeteenprijsvan67cent;slechtseendeelvandesuper-marktklantenkiestbewustvoorbiologisch.Ervaltwatvoordiekoppelingtezeggen.Daar-meebedoeliknietdathetklopt.Ookbiologi-scheboerenwordenzogedwongendegren-zenvanderegelsopzoekenomdekostentedrukken.Eigenlijkprecieswatindegangbarelandbouwmisgaat.VoorDemeter-melkveehoudersishetzomo-gelijknogschrijnender.Indeeersteplaatsisdebiologischemeerprijsonvoldoendeomhunextrakostenvoordebiologisch-dynamischebedrijfsvoering te dekken. In het gunstigstegeval (Friesland Campina) wordt tweederdevan deze meerkosten vergoed. FrieslandCampina probeert het tekort geleidelijk teverkleinendoordevergoedingaanBD-boerenjaarlijksteverhogen.AnderemelkverwerkersbetalennauwelijkseenmeerprijsvoorDeme-ter-melk.IndetweedeplaatsisereentekortaanDemeter-melk.Erisdusgeensprakevaneenoverschotwaardoordeprijsonderdrukzoustaan.TotslotwordtDemeter-melkuit-sluitend in natuurvoedingswinkels verkocht,dus er staat geen Zaansche Hoeve naast.Winkeliers en consumenten gaan er vanuitdatDemeter-boerenopzijnminsteeneerlijkprijskrijgen,maardatisdusnietzo.

Koeien met hoorns, ruime stallen met bi-ologisch stro, ouderwets hooi, kruidenrijkgrasland, bedrijfseigen echte melk voor dekalveren. Op Demeter-bedrijven is het van-zelfsprekend.Maar de boermoet zijn reke-ningendanwelkunnenbetalen.Endatisopveelbedrijvennietmeerzovanzelfsprekend.NuwillenDemeter-boerennietafdingenophunidealen.Daaromhebbenzedekoppenbijelkaargestokenomzichsamensterktema-kenvooreeneigen,eerlijkemelkprijs.Tijdenseenbijeenkomstinseptember2009opWar-monderhofisbeslotendecoöperatieHermesop te richten. Doelstelling is een eerlijkeDemeter-melkprijs.BijnaalleDemeter-melk-

veehouders doen mee (39 van de 40). HetbestuurwordtgevormddoorAnneKoekkoek,WimKok,MaxvanTilburgenThomdeGroot.Erik Ormel is agendalid. Daarmee zijn allemelkstromennaardeverschillendeafnemersvertegenwoordigd.Op initiatief vanHermeszijnbijeenkomstengeweestmethandelarenenverwerkers.Deproblematiekisinmiddelsduidelijkover-gekomen. Resultaat van de gesprekken isdatverwerkersopenkeleterreinenzijngaansamenwerken,zodatkostenkunnenwordenbespaard. Gezamenlijk melk ophalen, zodatroutes efficiënter kunnen worden gereden.Melkbundelen,zodatéénkeerperweekeengrotechargekanwordenverwerkt,inplaatsvantweekeerbijtweeverwerkerseenkleine.FrieslandCampinagaatineenaantalnatuur-voedingswinkelsonderzoekenhoewinkeliersen consumenten reageren op een eerlijkeprijsvoorDemeter-melk(ziekader).Opbasisvan de resultaten zullen verdere afsprakenwordengemaakt.Dereactiesvangroothan-delsennatuurvoedingswinkeliersopditiniti-atiefzijnergpositief.IkzouwensendatDemetervanzelfsprekendgekoppeldzouzijnaaneerlijk.Datblijkttochniet helemaal zo te zijn. Dan zetten we deatletischeschoudersvanHermeseronderomhetvoorelkaarteboxen.StichtingDemeterendeBD-Verenigingondersteunenditinitia-tiefvandeDemeter-boeren.StichtingDeme-tergeeftpraktischeondersteuningdooruit-

nodigingendoortesturenenbijeenkomstenvanHermesteorganiseren.DeBD-Verenigingis bereid de ledenadminstratie van Hermesopzichtenemen.

Samenwerken aan een eerlijke prijs voor Demeter-melk

Coöperatie Hermes opgericht

HermesHermes is de zoon van de oppergodZeus uit deGrieksemythologie.Hij ismetnamebekendalsgodvandehan-delenboodschappervandegoden.Metzijn caduceus, de staf van de onder-handelaar die ongehinderde doorganggeeft,kanhijmenseninslaapbrengenofjuistwakkermaken.CoöperatieHer-mes stelt zich ten doel mensen wak-kertemakenvoordeidealenvanuitdeBD-landbouw. Om boeren in de gele-genheid te stellen die idealen op hunmelkveebedrijvenvormtegevendienteen passende prijs voor de Demeter-melktewordenbetaald.

Proef met duurdere BD-melkEdwin Crombags vertelt over het be-leid van Friesland Campina/Ecomel:“De meerkosten van Demeter wordenop dit moment niet volledig vergoedaandeboeren,omdathetprijsverschiltussenEKOenDemeteranderstegrootwordt.BeleidvanEcomelisafgelopenjaren geweest om ieder jaar een ietshogere prijs aan BD-boeren te beta-len,zodatdeconsumentlangzaamkanwennen aan een groter prijsverschil.Dit jaar zullen we een test doen ineenaantalwinkels,waarbijwekijkenof de consument bereid is de hogereprijs(ruim5centmeer)voorDemetertebetalen.Daarbijwillenweuitleggendatdemeerprijsvolledignaardeboergaat.Uitgangspuntisdatdemargeincenten voor groothandel en winkelierhierbijgelijkblijven.Gezienhetbelangvanhetnatuurvoe-dingskanaal voor Ecomel ziet Ecomelhet verder ontwikkelen van Demeteralsprioriteit.”

Biologische melk is in de Luxemburgse supermarkt de helft duurder dan gangbare melk

D E M E T E R


(advertentie)

Melkveehouder Anne Koekkoek

heeftdeprijsvormingvanzijnmelk

doordejarenheenzienveranderen.

Hijkijktterugénvooruit:Tekst: Anne

Koekkoek, bestuurslid van Hermes

Toen ik 21 jaar geleden BD-boer werd inHarlingen enmelkwilde gaan leveren aan‘Limmen’, zoals dat toen heette, kwam de‘aanname–commissie’ op bezoek. Dezecommissie bestond uit een afgevaardigdevandeDemeter-boeren,eenafgevaardigdeper verdeelcentrum (toen nog ProserpinaenBloemberg)endeafgevaardigdevandemelkfabriek in Limmen. In mijn geval wa-ren dat resp. Sake Gerritsen, Henk Jansen,

FrankWijgmansenJanZomerdijk.Hetdoelvandezecommissiewasomdevraagnaarmelk(producten) via de groothandels enwinkelsenhetaanbodvandeboerenzotestructurerendatdeklantindewinkelvooreen redelijke prijs zijn Demeterzuivel konkopen, dat de tussenliggende schakels (tewetendewinkelier,groothandelenverwer-ker)hunkostenvergoedzoudenkrijgenendatdeboerookgenoegkreegomzijnkostentedekken.EénvandeuitgangspuntenvandeBD-landbouwisdatdeboereenzodanigevergoedingkrijgt,dathijopnieuwdiezelfdekwaliteit kan leveren zonder concessies temoeten doen aan zijn BD-bedrijfsindividu-aliteit.In het jaar 1989 lag de melkprijs op 1,05gulden,ongeveer48eurocent.Allepartijen

indeketenwarensamenopditsysteemuit-gekomen,metdezemelkprijs als resultaat.Maar…iedersprookjeheeftzozijngevaren!Zohaddendegroothandelstochmoeitehethoofd boven water te houden. BovendienkwamerookEKO-melkopdemarkt,vannetomgeschakelde gangbare boeren die graagbiologischwildenmaarBDte ‘zwaar’von-denenookwelvooreenveel lageremelk-prijswildenleveren.Toenbeidegroothandelsfaillietgingenbe-slotendeBD–boeren,verenigdinDeGroeneWeide,enJanZomerdijkvanLimmentotdeoprichtingvanSamenwerkingZuiverZuivelBV om meer zeggenschap te hebben overdevermarktingvandemelk.‘Onze’natuur-voedingsmarkt kon er eigenlijk geen melkbij hebben. Toch zagen nieuwe verwerkers

enhandelarenblijkbaar kansenen zoont-stond een concurrentiestrijd om de gunstvan de winkel en de klant. Dit betekendeeenneerwaartsebewegingvandemelkprijsafhankelijkvande(gemanipuleerde)markt.OokdemelkfabriekinLimmenzagkanseninEKO-melknaastDemeter-melk(ifyoucan’tbeatthem,jointhem).Daarnaast kregen de grote verwerkers(Campina, FrieslandFoodsenz)belangstel-ling voor biologische zuivel, door vragenvansupermarktenenvaneigenboerendieookbiowilden.ZokwamhetdatCampinamelkfabriekDeVereeniging inLimmenvanJan Zomerdijk aankocht. Daarnaast namCampinaZuiverZuivelBVovervanvereni-gingDeGroeneWeideenJanZomerdijk.Debelangrijkstevoorwaardediedeboerenvande Groene Weide in overnamegesprekkensteldenbetrofdeopbouwvandemelkprijsdoorCampina. Eigenlijkwildenwe toen alnaareeneigenonafhankelijkeBD-enEKO-melkprijs.MaardatwasvoorCampinaon-bespreekbaar.WelwildeCampinaeenprijsuitbetalenopbasisvanmeerkostenvoorBDenEko.Daarislangopgestudeerdeneriseenvoordietijdredelijkeoplossinggevon-den.MaarmetdeverkoopvanZuiverZuivelwaren we als boeren wel het contact metonzeafnemerskwijtgeraakt!!!!Datishetgrootsteverliesgeweest,datwenietzelfmeerhetgesprekmetelkaarvoe-ren.Degangbaremelkprijswas toengoed,dusmeteenbehoorlijkeplusgingdatnog

wel,almerkteiedereboerweldatdekosten,bijvoorbeelddepacht,flinkstegen.Toeneenjaarnaovernamededioxine-crisisuitBelgiëkwamoverwaaienendegangbaremelkprijsnaar beneden donderde ging de bio-prijsmeehetdal in,ergwrangomdatdevraagnaar biologische melk snel toenam, en demeeropbrengstendusnietbijdebiologischeproducententerechtkwamen.Ziehierhetgrotenadeelvandekoppelingmet de gangbare melkprijs, en ook van dekoppelingmetdeEKO-melkprijsdieviahetmarktgebeuren weer gekoppeld is aan degangbare prijs. Op dit moment stijgen dekostendepanuit,metnamedepachtprijsdiewettelijkgekoppeldisaandegrondprijs.Zoisdepachtoponsbedrijfgestegenvan10.500 euro in 1989 tot 29.500 in 2009,voor dezelfde oppervlakte. De gangbaremelkprijs isopditmomenthistorisch laag,endedaaraangekoppeldeBD-melkprijsdusook.De consumenten in de winkel denken envinden ook dat wij een eerlijke en goedemelkprijs verdienen voor de kwaliteit diewij leveren. Maar de consumentenprijs inde winkel is net zo hoog is als twee jaargeledentoendeBD-melkprijsvoordeboer(50cent)welredelijkwas.Hetgaatnietdegoede kant op en dat willen we nu gaanveranderen. Om BD-bedrijven weer per-spectief te geven moeten we weer samenmet de winkeliers, handelaren en verwer-kers het gesprek aangaan en aan de slag

gaan. Wij willen nu toe naar een hele ei-gen ‘ontkoppelde’BD-melkprijs,waarinwijweer opnieuw Demeter-kwaliteit kunnenleverenvolgensdeuitgangspuntenvanBD-landbouwen-handel.Friesland-CampinaiseigenaarvanEcomel.Zodoendebepalendegangbareboerendemelkprijsvandebiolo-gischeenDemeter-boeren.LatenwijhetvoortouwnemenopwegnaarFair Trade in de biologische keten. De tijdis rijp,het ijzer isheet,wemoetenhetnusmeden!”

BD-melkprijs, vroeger en nu

*Handduwschoffels € 89,- Excl. BTW. gratis thuis

*Schoffelmachines: 3 punts of front Ook regelmatig gebruikt in perfekte staat

*Torsiewieders 95% +: Onkruidbestrijding in de plantenrijen

*Handpalmkrabbers: voor op het ligbed

*Neteggen

*Vingerwieders

*Wiedeggen

Frato: tel. 024 - 6411151e-mail: [email protected]

www.frato.nl

D Y N A M I E K

De melkwagen van De Vereeniging in 1980


heelwaardevolwashet jaarwaarinwedebiografievandedeelnemerenvanzijnbe-drijfdoornamen.Doorditmeelevenmetel-kaarkomtiedereentrouwopdezeavonden,ergbenieuwdnaardevolgendestappenvandecollega’s.”Tineke:“IkvinddebegeleidingvanJokeookeenrodedraad.Haarhaddenwenietkun-nenmissen.”Joke: “Je kunt mijn rol zien als het herin-neren aan het voornemen van de groep.Alshet teveeloverkoetjesenkalfjesgaat,wijsikopdegezamenlijkebedoelingvandebijeenkomst.Erzijnstrakkespelregelsvoorintervisie. Als het nodig is, breng ik die inherinnering.Somsstappenweevenuithetgesprek en laat ik zien hoe de ene soortvragenleidttotnieuweontdekkingenendeanderesoortjuistniet.”Tineke:“Indebeginjarensleeptenweiederekeernogeenbehangrolmetonsmeewaardeintervisiespelregelsopstonden.Wekon-denechtnietzonder,maarnuisdatmindernodig.”Joke: “Hetmaakt voormij veel uit of ik ’savondsnaareenvergaderinggaofnaareenintervisiegroep. In het eerste geval rijd ikdoodmoenaarhuisenna intervisievoel ikmeenergiek,rijk,geïnspireerdenverbondenmetanderemensen.”

Wat is er op De Stadsboerderij zichtbaar uit intervisie voortgekomen?Tineke:“Detoegangspoort.Jemoetbeden-ken,dathethierindejongepolderhelemaalopen was, toen we hier in 1996 neerstre-ken. Kaal land zonder hek of haag.OmdatwewerkelijkeenfunctiealsStadsboerderij

nastreefden,warenwetrotsopdetoegan-kelijkheid, dieweuitstraalden voor Jan enAlleman.Geenhekdus.Indeintervisiegroephebikeenkeerdevraaggesteld‘hoekanikde identiteit van ons bedrijf versterken enverzorgen?’. Want in die tijd ervoer ik, datmijdatonvoldoendelukte.”Joke:“Degroeponderzoektzo’n intervisie-vraagaltijdeerstdoorhetstellenvanopenvragen,zonderoordeel.Ikherinnermij,datdoordevragenuitdegroepTineke inzichtkreeginwatzekonveranderenenhoe.”Tineke: “Na die vragenronde geven dedeelnemerseenkarakteriseringvanwatzegehoord en gezien hebben. Ik ben ik mijnintervisieschriftje de karakteriseringen na-gegaanvandiekeer,want ikheballesop-geschreven.Ditwasdekarakterisering,diemijopeenanderspoorzette:‘ineigendomnemen’.Achterafzieik,hoehierinhetposi-tievedoorklinktvanjezelfalsuitgangspuntnemen.Wantpasalsjezegt‘ditisvanmij’kunjehetgaancultiveren,verzorgenenerbetekenisvolverantwoordelijkheidvoorne-men. Indietijdwerdik indeweggezetendoor mijn innerlijke overtuiging, dat bezit

‘vies’was.”Joke: “Hetkarakteriseren ishetmoeilijkstevan de intervisiemethode. Een geslaagdekarakterisering is kort en bondig en geefttreffendweerwat er speelt enwat er ge-wildwordt,inalzijngelaagdheid.Datiseenhelekunst.Hetkanzelfszijn,datdemeesttreffendekarakteriseringdoordedeelnemernietwordt‘verstaan’endateenmindertref-fendekarakteriseringhemwélpast.”Tineke: “Volgens mij kreeg ik die keer alsGoudenTipdesuggestieomheterftegaanafbakenen.Datheeft totdetoegangspoortgeleid.”Joke: “De Gouden Tip is het sluitstuk vaniedereintervisiesessie.Dedeelnemer,wiensvraagcentraalstaat,heeftdeopdrachtomdeoorspronkelijkevraagteher-formulerenineenvraagdiebegintmet‘Hoekanik…’.De andere deelnemers antwoorden daaropmethunGoudenTipendevragerlaathunwetenmetwelketiphijofzijaandeganggaat.”Tineke:“Eerstwildeikernietaan,maarnubenikheelblijmetdetoegangspoortendeerfafbakening.Bezoekersgedragenzichnu

B D - B E R O E P S O N T W I K K E L I N G

Andries Palmboom schrijft sinds

Dynamisch Perspectief 3/2009 een

reeksoverBD-beroepsontwikkeling.

Zijnvijfdeartikeliseendubbelinter-

viewmetbegeleidsterJokeBloksma

(rechtsopdefoto)enboerinTineke

van den Berg Tekst en foto’s: Andries

Palmboom

Nieuwsgierig geworden naar de ‘alchemie’van de BD-Beroepsontwikkeling bezoek ikDe Stadsboerderij in Almere. Daar tref ikdeboerin,TinekevandenBerg.Zijzitalja-renlangindeintervisiegroep,waarvanJokeBloksmadegespreksleideris.Jokeisvoorditdubbelinterview naar Almere gekomen. Dekarikatuurvoorbij!

Deze intervisiegroep draait al 9 jaar. Dat is een hele tijd. Wat is er te zeggen over de rode draad?Tineke: “Ondanks heel wat wisselingen indegroepervaarikereenconstantein.Datheefttemakenmetdeintensiteitvandein-tervisiesessies.Alsnelwordtereendieperelaagbijiedereengeraakt,watmaaktdatereen grote betrokkenheid is. Dat wordt be-vorderddoordatweallemaal innigverbon-den zijn met ons bedrijf. De belangrijksterodedraad vind ikhet onderlinge vertrou-wenenrespect.”Joke:“Dezegroepzouikmetdriewoordenwillen karakteriseren: ‘intiem verbondenvoortgaan’.Inanderegroepenkosthetsomsmoeite om de spanning en voortgang tebewerkstelligen.Maar indezegroepwordtsteeds een nieuwe frisse invalshoek geko-zen.Wewisseldenafmetwerkvormenzoalsintervisie, thema en boerenbezoek. En ook

Een gedachteVoor sceptici heeft de Biologisch-Dy-namische landbouw veel weg van tove-narij en alchemie. Een snufje preparaat hier, wat planetenvibraties daar, de geschikte maanstand en wat positieve gedachten erbij, en – zie daar! – een prachtproduct kan geoogst worden, waar ook nog de onwetenschappe-lijke claim van Levenskracht op rust. Zo maakt de scepticus zijn karikatuur en acht hij zich ontslagen van de plicht om verder te kijken.Parallel aan die karikatuur: een groep mensen komt in het kader van BD-beroepsontwikkeling regelmatig bij el-kaar, praat met elkaar en gaat – naar verluidt – herboren en opgeladen huis-waarts. Het resultaat? De één berust erin, dat zijn bestelbus gestolen wordt (DP 3-2009), de ander gaat minder strenge tuinpaadjes aanleggen (DP 5.- 2009) en u zult verderop lezen hoe een gastvrouw geboren werd uit het plaat-sen van een hek. Wat voor tovenarij is hier in hemelsnaam aan het werk? Voer voor sceptici? Of…?

Dubbelinterview over BD-beroepsontwikkeling

In eigendom nemen

Pas als je zegt ‘dit is van mij’ kun je het gaan cultiveren, verzorgen

en er betekenisvol verantwoordelijkheid voor nemen


anders:alsgast.Ikkanderolvangastvrouwaannemen. Daar zit wederzijds respect in,terwijl er vroeger sprake was van onte-rechtegelijkwaardigheid,diemijkwetsbaarmaakte.”

Toch zie ik de poort open staan?Tineke: “Klopt, want we willen nog steedsals Stadsboerderij toegankelijk zijn. Métpoort werkt dat heel anders dan zonderpoort.”

Dus intervisie heeft niet alleen concrete, fy-sieke uitwerking?Tineke: “De toegangspoort is het zichtbareresultaat,maarnogbelangrijker iswathetinnerlijktotstandbrengt.Nu ikhet ‘inei-

gendom nemen’ vaardig ben, neem ik debeslissingenvoorhetbedrijfopeenanderemanier.Ikhebmijzelferopbetrapt,datikopvraagstukken‘innerlijkeintervisie’toepas.Ikkendedeelnemersinonzegroepinmiddelsgoedgenoegomtekunnen‘horen’watie-dereen over mijn vraagstuk zou vragen. Ikbedenkalvasteen ‘Hoekan ik…’-vraagenmeteenbeetjegelukgeefikmijzelfdeGou-denTip.”Joke:“Deconcreteuitkomstenvanintervisiezijn soms misschien niet zo opzienbarend.Vaakhebbenzeopheteerstegezichtnietsmet BD-landbouw te maken. Maar Tinekezegthet:zeneemtbeslissingenvoorhetbe-drijfopeenanderemanier.”

Maar wat is dan de betekenis voor BD?Joke:“Watikzie,isdatdoordeberoepsont-wikkelingboerenhun innerlijk verstevigen.Zekomeninhunkracht.Datleverteenka-raktervollebedrijfsvoeringop.Daarin looptdeontwikkelingvandeboerparallelmetdeontwikkelingvandeBDophetbedrijf.Ikziebedrijfsindividualiteiten tot rijping komen,zoals hier in Almere. Op de Stadsboerderijzieikeenuniekeafstemmingtussenplekenbedrijfsleiders.”Tineke:“Mijgeeftintervisieinput,dieertoedoet.Ikzoudienietwillenmissen.Ikbegrijpniet,daternogBD-boerenzijn,dienietaanBD-Beroepsontwikkelingmeedoen!”

Doe mee!BeroepsledenvandeBD-VerenigingkunnengratismeedoenmethetprojectBD-beroepsontwikkeling.Alsjenogniet(gekoppeld)beroepslidbentdankunjedriekeeropproefmeedoenenvervolgensbe-slissenofjeberoepslidwiltworden.DevolgendegroepenbinnendeBD-beroepsontwikkelingkunnenstartenindiennogeenpaardeelne-merszichmelden:

• intervisiegroepmiddenNederland(nadezomer)• boerenbezoek/intervisieGroningen-Drenthe• boerenbezoek/intervisieFriesland+NOP• themaen/ofintervisie‘instappers’rondomvragenzoals‘hoevindikeenbedrijf?’,‘hoewerkiksamen

meteenouwe-rot-in-het-vak?’,‘hoeleerikalleswatiknognietweet?• themaen/ofintervisie‘uitstappers’rondomvragenzoals‘hoevindikeenbedrijfsopvolger?’,‘hoewil

ikmijnboerenwerkafronden?’,‘hoedraagikmijnervaringover?’• themaen/ofintervisieoverbd-voedingskwaliteitvoorwinkelierenvoedingsconsulent.• ookvoorindividuelecoachingisnogsteedsruimte.• anderewenseninoverleg.

NeemcontactopmetLucAmbagts,tel.0321-315937of06-24483898,[email protected],tel.050-5421158,[email protected].

D E R D E V O O R D R A C H T

Toen Rudolf Steiner in

1924 de reeks voor-

drachten gaf, die we

nu de Landbouwcur-

sus noemen, liepen er

paarden voor de ploeg

en molken de boer

en boerin met hun

knechten de koeien

met de hand. Het was

een totaal andere tijd.

Maar veel van Steiners

inzichten zijn tijdloos:

ze zijn nog steeds in-

spirerend voor boeren,

tuinders én consumen-

ten in onze moderne

tijd. In deze column

bespreekt Jan Saal

enkele inzichten uit de

landbouwcursus.

Indehuidigetijdmoeteenboerveelvanstoffenaf-weten.Indemestendebodem,maarookstoffenindeplanten.Hoeveelnitraatziterinenhoeveelsuiker?IndetweedeoordrachtheeftRudolfSteinereropgewe-zenhoeindeplantendestoffenontstaan.Indederdevoordrachtgaathij dieper inopdebetekenis vandestoffen.Stoffenziethijdaarbijalsprocessen,diezijngestoldtoteenvastevorm. Degeestkanalleenopaardezijn,doordathijin structuren leeftdiedaargebouwdzijn.Metanderewoorden: indewereldvandestructuren (deaarde) isde geest fysiek geworden in de vorm van menselijke,dierlijke, plantaardigeenminerale structurendieallenverschillendzijn.RudolfSteinerbehandeltzevenstoffendieinlevendestructurensamenwerken:• Kalkenkiezelvormendebodemvoordiestructuren.

In de natuur, maar ook in de mens hebben kalk enkiezeleendragendefunctie.

• Koolstof wordt door de geest tot structuur geboet-seerd. Inmensendiereenbewegelijke structuur, inplanteneenmeervastestructuur.Inkoolstofwordtdegeesttotgestalte.

• Zwavel is het smeermiddel, waardoor de geest destoffenkanaangrijpen,kanbereiken.

• Stikstofdraagthetastrale.Daardoorwordthetorga-nisme gevoelig, maar ook wetend. Daardoor kan degeestelijkewijsheidviastikstoftoeganghebbenbijdeopbouwvanstructurenenkrijgenstructurenvorm.

• Zuurstofisdragervanhetetherische.Datzorgtvoor

opbouwenafbraakprocessen,dieineenlevendorga-nismeaandeordezijn.

• Waterstofispolairaandekoolstof.Watkoolstofaanstructuurbrengt,lostwaterstofuiteindelijkweerop.

Deze processen treden in de hele natuur op,ookalswerkingenvanstoffen.Wanneerwediteenmaalweten,kunnenweaandestoffenwaarnemenwaterei-genlijkgebeurtindenatuur.Waarzuurstofwordtopge-nomen, wordt dus eigenlijk het etherische, het levendeopgenomen.Waarstikstofwordtopgenomen,wordtduseigenlijk het astrale, het gestaltevormende opgenomen.Het vraagstuk van stikstof in de bemesting, wordt daneen vraagstuk van astraliteit in de bodem, van gestal-tevormingvandeplanten.Datgegevenwordtdanheelpraktischbijdevlinderbloemigen.Elkeplantiseenorgaaninhettotaleorganismevandeplantenwereldopaarde.Daarbij verzorgen de vlinderbloemigen, zoals bonen enklaver,deinademingvandestikstofendeoverigeplantendeuitademing.Overeenkomstighetinademenenuitade-menvandemens,waarbij zuurstofhetorganismebin-nenkomtenweerverlaat.Hoe kunnendeze inzichtenons verder kunnenbrengenmethetstimulerenvandeplantengroei?Degrasklaver-wei is een mooi voorbeeld: klaver is vlinderbloemig enademtstikstofin.Grasheeftstikstofnodigbijzijngroeienademtstikstofuit. De voordrachten staan in bewerkte vorm op www.stichting-warmonderhof.nl. Klik op stichting, achter-gronden, landbouwcursus.

L A N D B O U W C U R S U S

In de stof leeft de geest


IndevorigeDynamischeKeukenschreefikoverhetbelangvanlichtkwaliteit

inonzevoeding.Ditlichtheefteenordenendeenvormendewerking.Daar-

naastbevathetlevenskrachtenvoedthetonsregenererendvermogen.Inhet

lichtzit informatieopgeslagendievrij komt tijdenshetverterenvanonze

maaltijd.Kortomlichtvoedtonsinveleopzichten.Zoudenweonsdirectmet

lichtkunnenvoeden?Enwatbetekentditvoordeontwikkelingvanmensen

aarde?Tekst: Ilse Beurskens – van den Bosch, natuurvoedingskundige

D Y N A M I S C H E K E U K E N

Over de hele wereld zijn er kleine groepjesmensen of individuen die niet meer fysieketenenenkelingendieooknietmeerdrin-ken.Zijzijnnietafhankelijkvanfysiekevoe-dingenlevenvanlicht.Zijzijninstaatominhuneigenenergiebehoeftetevoorzien.Dezemensen kunnen door specifieke energiebe-heersoefeningen hun innerlijke stofwisse-

lingopgangbrengenengaandewegcontactkrijgenmethetgoddelijke.Zijwordengevoeddoor de Universele Levensenergie, prana oflicht. Zij zijn autotroof. Voor zover bekendzijnheterinNederland25,volgensstichtingLOVE, LevenOpVErtrouwen.Voordeéén isheteenlange,dapperelijdenswegomzovertekomen,voordeanderblijkteen21-daags

stappenplanvoldoende.Maarjemoeteraantoezijnenhetwillenvanuithetdiepstevanjehartanders lukthetnietenkanhetzeergevaarlijkzijn.Op internet lees ik de volgende ervaringen:“Ik krijg meer energie, ben leniger, voel megezonder,mijnconcentratie-enbegripsver-mogennementoe,zintuigenwordensterkeren de slaapbehoefte neemt af.” Resultatendie ook ervaren kunnen worden bij vasten.HélèneWasser van stichting LOVEheeftnaveel spirituele voorbereiding tweemaandenmoeiteloos niet gegeten: “Ik heb leren ver-trouwen op mijn eigen vermogens en hebgeleerdomincontacttekomenmetmijnin-nerlijkebron.Levenvanlichtbetekentjeer-vanbewustwordendatjegevoedwordtdoorpure liefdeenwijsheidvanuit jeoorsprong,debronwaarjevandaankomt.Hetwaseen

fantastischbevrijdendgevoeleneenenormetijdbesparing. Bij metingen van mijn bloedbleekdatdekwaliteitzelfswasverbeterd.”Wat ikheelopvallendvindaanhetverhaalvanHélèneisdatze,langvoordatzeeenpe-riodenietat,eerstheelstrengmacrobiotischheeftgegetenenuiteindelijkteruggingnaargewoonvegetarischeten,omdatzezichnietgoedgevoedvoelde.Jarenlaterweetzezichzonderfysiekevoedingwéltevoeden.“Wan-neer je je oefeningen kent, maakt het nietmeeruitofjeeetenooknietwatjeeet,zelfsnietwanneerdatgiftigis.”Hélèneciteertuitdebijbel:“Hetisnietdatgenewatindemondkomt,maardatwateruitkomtwateenmensonreinmaakt.”Maaromzovertekomendatjejemetlichtkuntvoeden,indieperiodevanvoorbereiding, is het wél belangrijk wat jeeet.Schonevoedingdiereinigthelptmeeom

jeinnerlijkevermogensteontwikkelen.Hetiseenwegvanstilteenmeditatiewaarinjeinjezelfkeertenlosserkomtvandewereld.Eenyoghi,diejarennieteet,isnietmeerverbon-denmetdewereld.Watopdeaardegebeurt,raakthemnietmeer.”

HetlotvandeaardeinonzehandenLevenvanlichtlijkteenoplossingvoorveelaardseproblemen,zoalseentekortaanvoed-sel,ruimteentijd.Eenveelgedeeldemeningonder autotrofen is het idee dat eten eenoverbodige verslaving is, die onswordt op-gelegddoor de gangbare voedingsindustrie.In zekere zin is dat zo omdat zij bewijzendathetanderskan,opeenmanierdienau-welijks gezienof gehoordwordt.Maarwatbetekenthetwanneerwijonzespijsverteringnietmeergebruikenenhetbewerkenvanhet

Duister lichtOok aan licht kleeft een duistere kant. Denk aan de verleidende kracht van Lu-cifer, die alles laat oplossen. Als wij, zo-als Rudolf Steiner beschreef, met de hele aarde willen transformeren, dan zullen we het licht met de aardse kwaliteiten moeten verbinden. En ook opgepast voor Ahriman. Voor we het in de gaten hebben gooit hij het met Lucifer op een akkoordje en zijn er straks fotonenpillen te koop: ‘Vernieuwd recept, nu met nog meer lichtkracht’.

d y n a m i s c h e k e u k e n

Mensenaardebelicht‘Het gaat om de ontmoeting tussen kosmische en aardse krachten. Roeren in de preparatenton is zeer belangrijk. In het centrum ontstaat een kleine werveling, waar het kosmische kan inwerken in de materie.’

‘Menselijk licht zit in een menselijke handeling zoals bijvoorbeeld in het iemand moed of hoop geven; en ook in het roeren in de pan.’

land overbodig wordt? Het land bewerken,demaaltijdnuttigenenverterenzijnaardseprocessen maar hebben ook een spirituelefunctie.DiëtistJohannesKingmaverteldemijzijnvi-sievanuitdeantroposofischegedachte:“Wijmensen bezitten de mogelijkheid om lichtuit eigen kracht voort te brengen. Er zittenlicht-enlevenskrachteninonslichaamenindeaardsenatuurverborgendiewijalsmenswerkzaamkunnenmaken.Degodentrekkenzich terug, waardoor prana, de goddelijkelevensenergie op aarde afneemt. Daardoorwordenookdelicht-enlevenskrachtenindenatuurminder.Ditiseenbedoeldebewegingindeontwikkelingswegvanmensenaarde,waar wij zelf door verharding en vervuilingook nog een handje aan meehelpen. Doorhetafnemenvandegoddelijkeinvloedenopaarde ontstaat er ruimte voor de mens omzelflichttecreëren.Menselijklichtzitineenmenselijke handeling zoals in het iemand


Roeren, beroeren en ontroeren

Koolrabi in béchamelsaus en sesamzout

D Y N A M I S C H E K E U K E N

moedofhoopgeven;enookinhetroerenvaneenpreparaatofindepan.Jebewustopen-stellen,jelatenvoedenofgenezendoorpra-nawerktviadeademhalingenwerktdirectopdelevenskracht,hetetherische.Erzijnookoefeningenvoordegeest,waarinjeleertlichtvoorttebrengen.Hetiseenwegvanbewust-zijndiewerktviaonsgedrag.Hierbijgaathetomdeontmoetingtussenmensenentussenmens,hemelenaarde.Demensenkunnendeaardebevrijdenvanhaarzwaarteenomvor-mentoteenplaneetvanliefde.Deaardekanlichtgaanuitstraleneneensterworden.”DitsluitaanbijwatRudolfSteinerbeschrijft:al het levenop aarde ende aarde zelf kanop een hoger plan komen. Daar dragen wemetelkaardezorgvoor.Steinerspreektoverliefdedaden.Indevoordracht‘Liefdeenhaarbetekenis in de wereld’ is de liefde als demorelezon.Liefdeishetscheppendeindezewereld.Deliefdeisvoordewereldwatdezonvoorhetlevenindenatuuris.Zelfhebbenwegeenprofijtvanonzeliefdedaden.Wenemenzenietmeeinonzekarmischeontwikkeling.Wemoetenzeachterlatenopaarde.Johannes: “Een hele effectieve manier omdeaardeomtevormenisviade landbouw,met name de biologisch-dynamische land-bouw.Doorhetbewerkenvanhetland,doorde menselijke handeling komen verborgenkrachten vrij. Het gaat om de ontmoetingtussen kosmische en aardse krachten. Daargebeurthetwezenlijke.Roerenindeprepa-ratenton is zeer belangrijk. In het centrumontstaateenkleinewerveling,waarhetkos-mischekaninwerkenindematerie.Daaront-staatdeverbinding.”Vanuit deze visieblijkt datdeopdrachtdie

viaZarathoestraaandemensen isgegevenomdoorspirituelelandbouwhemelenaardete verbinden juist nu erg actueel is, omdatjuistnulichtkrachtenlevensenergieopaardeafnemen.Hetblijkt eeneffectievemethodeomlichtopaardetegenereren.Ditzalnogtotverindetoekomstnodigzijn.Zokaneteneenoprechtekeuzevoorliefdezijn.Eenge-schenkaanmoederaarde.

OccultefysiologieJohannes: “Ik vindhetniet foutomniet teeten. Het is eigenlijk een weg terug. TerugnaardetijdvanvoordeopdrachtviaZara-thoestra, een tijd waarin de mens meer incontactstondmethethemelseopaardedanmetdeaardezelf.Natuurlijkkun jeookopanderemanierendanviadelandbouw,voordeaardezorgen.Maarwanneer jedatdoetishetnogmaardevraagofjetijdbespaart.Daarnaast vind ik het erg jammer omonzehoog ontwikkelde spijsverteringsorganenniet tegebruiken.Elkorgaanheeftookeenspirituelefunctie,staatindienstvanhetho-gere.Zozorgtonshartvooreenvoelendbe-

wustzijnenzijnhetonzenierendieonshetmeesthelpenbijhetcreërenvanlicht.”Onsvermogenomzelf lichttegevenwordtnietdoorfysiekevoedingzelfhetmeestgevoed.Johannes: “Het is de menselijke handelingvanbijvoorbeeldeentoegewijdeboerofkokdieonshetmeestdirectvoedtinditproces.Dezeinformatiekomtvrijbijhetverterenvanonzemaaltijd.”Ergebeurtnogmeer.Onzeik-kracht,dekrachtwaarmeewetotzelfbewustenliefdevolhandelenkunnenkomen,wordtgevoeddoordespijsverteringzelf. ‘Autono-miestijgtuitdedarmenop,’aldusSteinerinzijn ‘occulte fysiologie’. Autonomie is in ditproces afhankelijk van een goede spijsver-tering.Dit iseenwederzijdsproces.Ookdekwaliteitvanonzespijsverteringisafhanke-lijkvandematewaarinwijautonoomkun-nen zijn. ‘Gij zult brood eten totdat gij totdeaardbodemwederkeert,omdatgijdaaruitgenomen zijt.Want stof zijt gij en tot stofzultgijwederkeren.’

KeuzevrijheidHetbesefdatermensenzijndiezonderfysieketenkunneneninstaatzijnzichvolledigtevoedenmetlicht,sterktmijinmijnpersoon-lijke ontwikkeling en in mijn werk als na-tuurvoedingsconsulent.Hetzegtmijdatwijalsmensenenormveelpotentiehebbenomonsteontwikkelentoteenvrijenzelfbewustmens.Datwekunnenkiezenomafstandtenemenvandeaardeofjuistvooreenaldannietrespectvolleomgangermee.Metditbe-sefzijnweniettotdeaardeveroordeeldmetalleendevrijheidhoewedaarhetbestevankunnenmaken.Metditbesefkunnenwevooreenverbindingmetdeaardekiezen.

Hélène Wasser: “Veel van wat wij eten isuit een emotionele behoefte. Je zult steedsmindergaanetenwanneer jedatalleenuitfysiekebehoeftedoet,totdatookdateenil-lusieblijkt.”Heteerstedeelvandezestellingdeelik.Indezebetekeniszieikveeleetversla-vingenommijheen.Hetlerenonderscheidenvanbehoeftesenbewustkeuzesmakenwan-

neer je ietswelofnieteet, isopzich- losvanhetetenzelf-eenenormeoefening inautonomieeneenstimulansvoordeontwik-kelingvanwilskrachtenvanhet ik.Anderebehoeftesdanfysiekekunnenopeenanderemaniergevoedworden,passenderbijdebe-hoefte. Eten uit emotionele honger is vaakeenbelastingvoordespijsvertering.Opmer-

kelijk is, dat autotrofen die na een periodezonderetenweeraantafelgaan,ditnietuitfysiekebehoeftedoen,maaromandererede-nen.Voordegezelligheidbijvoorbeeldofvoordesmaak.HélèneWasser:“Hetgaatnietomhetwelofnieteten,hetgaatomdevrijheiddiejejezelfverworvenhebt.”

d y n a m i s c h e k e u k e n

Receptvoor4personen

4koolrabi’s6dlvollemelk40grambloem30gramboterkleinbosjepeterselie

1theelepelkarwijzaad½à1theelepelzeezoutvoorhetsesamzout6eetlepelssesamzaad1theelepelzout

De liefde is voor de wereld wat de zon

voor het leven in de natuur is

Sesamzaadmengenmet zout enkort roosterenopeen laagvuurtotdat de zaadjes lichtbruin kleuren en lekker geuren. Koolrabi’sindien nodig schillenmet een dunschiller, in dunne plakken snij-denen ineenbodempjewaterbeetgaarkoken.Sesamzaadmalenineenvijzel.Karwijzaadkortroosterenopeenlaagvuurtotdatdezaadjeslichtbruinkleurenenlekkergeuren.Peterseliefijnhakken.Botersmeltenineenkleinepanmetdikkebodem.Bloemtoevoegenenalroerendetweeminutenlatengarenopeenzachtvuur.Latenafkoelen.Melkverwarmenmaarniet latenkoken.Melknaasthetvuurtoevoegenaanhetmeelbotermengselenroerentotdatdesausglad is.Al roerende5minuten latendoorkoken. Zout, karwijzaadenpeterselietoevoegen.Schenkdesausoverdeplakkenkoolrabi.Strooihetsesamzoutoverhetgerecht.Lekkermeteengraansalademetraapstelenenradijsjes.

Biologisch-dynamische maaltijden voeden, naasthetfysieke,ookdeoverigedriewezensdelen.Ookbinnendeantroposofischevoedingsleerisheteengegevendatwanneer je jespiritueelwiltontwik-kelenjenietteveelsterkaardendeproductendientte eten zoals chemische toevoegingen, voedings-supplementen,vlees,peulvruchtenenaardappelen.Maareetooknietteveelproductendiejevandeaarde weg houden zoals alcohol, lijnzaadolie enzoet(suiker).Zijzoudenjekunnenbelemmerenjeideeënomtezetteninconcreethandelen.Neutralevoedingsmiddelen zijn hetmeest voedzaam.Gra-nenenzuivelhebbendeverbindingtussenhemelenaardeopeenevenwichtigemanierinzich.


Ellen Winkel

Om in enkele woorden

uitteleggenwatBDbe-

tekent, isnietaltijdeen-

voudig.Maar éénding is

helder: de koeien heb-

benhoorns.Oftochniet?

Jan Duijndam kiest voor

koeien die van nature

hoornloos zijn. Hij kreeg

een Demeter-licentie. En

daar is niet iedereen het

meeeens.

Jan Duijndam heeft een melk-veebedrijfinDelfgauw,eenmooistukje groen tussen de opruk-kende bebouwing in de Rand-stad.Op1januariditjaarmaak-te hij de stap van biologischnaarBD.“Diestapiseenprocesvan jaren. Ikbenaltijdalbezigomdenatuurdelandbouwinte

halen, ikgebruik rietentakkenuitdebuurtinmijncompost,ikbengraangaantelen.Enals jedatzodoetdanmerkjedatdeboelinbalansvalt.Hetklopt.Dekoeien zijn gezonder, het landis gezonder, de bodemkwaliteitverbetert, ik heb minder lastvan droogte. En ik merk datmijn streekeigen vlees duidelijkbeter houdbaar is dan anderbiologischvleesdatikweleensaankoop.Ikhebeenveelmooierproduct.” Zo kwam hij op hetidee de Demeter-voorwaardeneenstebekijken.Zijnconclusie:ik ben bijnaBD, alleenweet iknietsoverdeantroposofischevi-sieenhebikgeenhoornsopdekoeien.“Ommeeroverantropo-sofietewetenbenikgaanlezenenbenikeencursusgaandoensamen met andere BD-boeren,ook akkerbouwers en tuinbou-wers.Heelinspirerend.”Maar dan die hoorns. Hij gingbij andere BD-boeren kijken.Wat hem tegenstond was datde dieren elkaar regelmatigstootten. “Er loopteraltijdweleen rond met een bloeduier.

Datwilde ikniet, datpastnietbijmijnideeënoverdierwelzijn.DatwasvoormijeenredenomtochnietvoorDemetertegaan.”Totdat hij een bericht las overkoeiendievannaturehoornlooswaren.ViaviakwamhijinBei-eren terecht bij een Fleckvieh-zoogkoeienbedrijf. “Het is eenvleeskoe, dus het is een risico,maar ik hebdemoeder gezien,deomagezien,deuiersbekeken.Ikdenkdathetwelgoedzitmetdemelkproductie.”Jankandeminderenthousiastereactiesvancollega’sbegrijpen,maar gaat de discussie graagaan. “Zehebbenvandehoornseen boegbeeld gemaakt, maarvolgens de richtlijnen mag jedierennietverminken.Daarstaikvolledigachter.”

Hoorns en klauwenDat een boer met hoornlozekoeien zomaar een licentiekreeg, schoot melkveehouderAnneKoekkoekinhetverkeerdekeelgat. Koeien hebben hoorns,dat is een basisprincipe in deBD.Hijisvooralverbolgen,om-

datStichtingDemeterdelicen-tiebesloottoetekennenzonderoverlegmetdeanderemelkvee-houders. Hij schreef een inge-zondenbrief(ziehiernaast).

MaarStichtingDemeterkondelicentie nauwelijks weigeren,omdat in de richtlijnen staatdat onthoornen verboden is. Erstaat niet dat hoorns verplichtzijn. Rienk ter Braake reageert:“Dus dat betekent dat als ertoch kalveren worden gebo-ren met hoorns op de kop, dieniet onthoornd mogen wor-den.”Daarbij heeft deDemeterVoorwaarden Commissie zichook gebogen over de principi-ele vraag wat hoorns voor eenkoe betekenen. Rienk: “Van-uit de Landbouwcursus wordtheel duidelijk aangegeven datde functie die de hoorns heb-benvoordespijsverteringmedevervuldwordtdoordeklauwen.Jekunthetkoemest-enkiezel-preparaat ook maken met deklauwenalsomhullinginplaatsvan met hoorns. Een genetischhoornlozekoehoeftdusnietper

definitieeenminderekoetezijn.Jemoetjeafvragen:iszo’nkoevergelijkbaarmeteenonthoorn-dekoe?Oflijkthijmeeropeengehoornde koe die weliswaarzeerkleinehoornsheeft?”OpdeUniversiteit in Kassel (D) heb-benzedezevraagalopgepakt.Zeonderzoekenoferverschilisindekwaliteitvanmelkvange-hoordeenonthoorndekoeienenvannatuurlijkhoornlozekoeien.Binnenkortzullende resultatenbekendzijn.

Ruime stalNaast de functie van de hoornvoor de spijsvertering heeft dehoorn een signaalfunctie in dekudde. Rienk: “Koeien die nietjuist worden gehouden - denkaanstalruimte, rust,eenheid inde kudde en voeding - krijgenstressengaanelkaarstoten.Bijgenetischhoornlozekoeienver-valt die functie.Daarom is eenhuisvestingsnorm relevant. DeDemeterVoorwaardenCommis-sieoverweegtomeendergelijkenorm aan de richtlijnen toe tevoegen. Bijvoorbeeld: een boerdiekiestvoorgenetischhoorn-loze koeien dient binnen vijfjaar een stal te realiseren mettenminste8m2perkoeenmi-

nimaal50%vandeoppervlaktedienteenvrijeingestrooidelig-ruimte te zijn.” Dat betekentdatookeenboermethoornlozekoeieneengrotereendusduur-derestalzoumoetenbouwen.Zoudenermeermelkveehouderszijn die deweg van JanDuijn-damwilleninslaan?EnvindtBD-Nederland – boer en con-sument – dat een gewensteontwikkeling? Willen we datDemeter-melk in advertentieswordt aangeprezen met ‘zuivelvan niet-onthoornde koeien’,zoalsopdeachterzijdevandezeDPtelezenis?Diediscussiezaldegemoederennogwelevenbezighouden.Nunogafwachtenofdehoornlozeeigenschapdomi-nantis,endekalfjesvanHoeveBieslandinderdaadgeenhoornsopdekopkrijgen…

Discussie

Demeter-koeien zonder hoorns?

Tim van Bregt, Jan Duijndam en Claus Schultes (vlnr) bekijken de homozygoot hoornloze Fleckviehstier

IngezondenbriefvanAnneKoekkoek:‘Grote gevolgen’

“Onlangs kwam ik mijn gewaardeerde biologische collega-boerenJan enMiekeDuindam tegendieme enthousiast verteldendat zijdeDemeter-licentiebinnenhadden.Ikvroeghoezijdachtendathetzou gaan; koeien met hoorns in hun - wat betreft maatvoering -‘gangbareligboxenstal’.Hetantwoorddaaropwasduidelijk:‘wijgaangenetischhoornloosfokken!’Watishieraandehand!?EenvandebasisprincipesvandeBD-land-bouwisdatkoeienhoornshebben.Datbetekentdatdeboerenhunmaniervanwerkenendehuisvestingaanpassenaandedieren.DusheefteenDemeterkoemeerstalruimtenodigdaneenEKO-ofgang-bare koe.VeelBD-melkveehoudershebbendeafgelopen jaren veelgeldgeïnvesteerdinruimestallen.>>


Het boek biedt een overzichtvan de verschillende uitvin-dingen die Victor Schaubergerheeftgedaan.Dezezijnopzo’nbegrijpelijk mogelijke manierbeschreven.DaardoorwordthetmogelijkomVictorSchaubergergedurendezijnleveneenbeetjete volgen en begrip te krijgenvoordefrustratieswaarmeehijuiteindelijkbleefzitten.Reinout heeft geprobeerd omhet boek in een soort roman-vorm te schrijven, die te lezenis als een biografie. Naast debelevenissen van Victor Schau-bergerzelfheefthijookstukkeningelastoverdetijdwaarindezeleefde,overdeoorlogendiezijngevoerdenoverderoldieEnge-landenAmerikadaarinhebbengespeeld.Daarmeeheefthijzichookopgladijsgewaagd,omdathijdaarbijcomplottheorieënenverklaringen gebruikt, die nietoveral zullen worden onder-schreven.Ik vind dat Reinout er in isgeslaagd om de mens VictorSchauberger toegankelijker temakenvooreenbrederpubliek.Ikvinddedialogendiehijheeftingevoerd vaak niet zo sterk.Wel wordt heel goed zichtbaarhoe moeilijk Victor Schauber-gerinzijntijdpaste.Zijnideeën

werden niet begrepen, maardoorsommigemensenwerdhijtoch gesteund en verschillendeprojectenzijnweldegelijk suc-cesvolafgerond.Danblijktech-terdatdeomstandighedenindewereld en de machthebbers indietijdhemnietgunstiggezindzijn.Hijwordt gevangengezet,machines worden vernield engestolenenuiteindelijkblijfthijmetlegehandenachter.Jekrijgtnietdeindrukdathijzelfsociaalerg vaardig is, maar dat speelttochnietindiematedathijalletegenslag,diehijkrijgt,zouheb-benverdiend.VictorSchaubergerwaszijntijdvervooruit.Ikhoopdatwehemooitnogzulleninhalen.Alsdatgebeurt, ishetmedetedankenaan de inzet en vasthoudend-heid van Reinout Geupin, dieeenbelangrijk stukvanzijn le-ven heeft opgeofferd aan hetbekendmaken van deze bijzon-dereman.

Te bestellen via Frontier Publishing (www.fsf.nl/nfsf/shop/) of via stichting Natuur- en implosietechnieken (www.implosie.nl) en kost € 29,90 (excl. verzendkosten). ISBN 9789078070276.

Om te beginnen het goedenieuws:deRaadvanStateheeftdevergunningenvoorveldproe-ven met gentechaardappels inFriesland vernietigd. In Dyna-mischPerspectief3/2009schre-ven we een uitgebreid artikeloverdestrijdvanonderanderedeFriesebiologischeboerente-genchemiebedrijfBASFenWa-geningenUniversity&ResearchCenter.Toenstondhetal1–0.Nu ishet2–0.Helaaszijndeproeven niet om inhoudelijkeredenengeblokkeerd,maarvan-wege procedurele fouten in deaanvraag.Nieuweproeven,meteencorrecteaanvraag, zijndusnietuitgesloten.HetslechtenieuwsisdatdeEu-ropeseCommissievoorheteerstintwaalfjaarheeftbeslotenomdeteeltvaneennieuwgentech-

gewastoetestaanindeEU.Hetgaat om de Amflora aardappelvanhetchemiebedrijfBASF.DeAmflora maakt één soort zet-meelaanvoor industriëledoel-einden. De vraag is nu hoeveelboerenerbelangstellinghebbenomdeAmfloratepoten.VolgensGreenpeaceisdeproductievangentech op de Europese akkersin2009met11procentgedaald,omdatDuitslandenLuxemburgdat jaar de teelt van de enigetoegelaten soort gentechmaïsverbodenhebben.Dat stuifmeel op ongewensteplekken terecht komt, werdvorig jaar in Duitsland pijnlijkduidelijk. Twee imkers werdenveroordeeldomdathunhoningpollen bevatte van genetischgemodificeerde voedermaïsMON810. Europese wetgeving

Eenoog in het land van de

blindenJan J.C. Saal

Eenoog in het land van de blin-deniseennieuwboekoverVic-tor Schauberger (1885-1958),de Oostenrijkse boswachterdieveelwistoverwater,ether-krachtenenenergie.HetboekisgeschrevendoorReinoutGuepin(1972). Reinout kwam tijdenszijnstudieopdeWarmonderhofin aanraking met het gedach-tegoed van Victor Schauberger.Hij was meteen verkocht. Hijrealiseerde zich dat deze mancontact had gemaakt met degeestelijke werkelijkheid achterde materiële wereld en dat detoepassingenvanzijnideeëndewereldzoudenkunnenverande-ren. Indeeersteplaatswashijgegrependoordelandbouwkun-digeinzichten,laterookdoordeinzichtenophetgebiedvanwa-terenenergie.

Het bleek echter dat zijn en-thousiasmeniet zogemakkelijkover te dragen was op anderemensen.Hijkwamdaarmeede-zelfde ervaringen tegen, die inhet levenvanVictorSchauber-ger zo’n grote rol hebben ge-speeld.Steedsweer,wanneerhijanderenprobeerdeuitteleggenhoehijdedingenzagenwaaropdemachinesrusttendiehijhadontworpen, kwam hij onbegripenongelooftegen.Reinoutbe-slootomeenboekteschrijven,waarinhijprobeertomeenver-taalslagtemakentussenVictorSchaubergerenanderemensen.

(>>vervolgvanpagina35)Ditheeftgrotegevolgenvoordekostprijsvandemelk.AlleDemeterkoeieninNederlandhebbenhoorns.Datinhetbuitenlandeenaantalkleinerunderrassenhoornlooszijnhoeftniettebetekenendatwijdaarmeeaandegangmoetenofmogen.HetfeitdatdeDemeterVoorwaardenCommissiedebeslissingheeftgenomengenetischhoornloosfokkentegedogenzonderoverlegmetalleandere43Demetermelkveehoudersvindikronduitschandalig.IkvoelditalseendolkstootinmijnrugenwildatdebeslissingtothettoestaanvangenetischhoornloosfokkenpaswordtgenomenalsalleDemetermelkveehoudershierovertoteenstandpuntzijngekomen;ongeachtwaterinhetbuitenlandaanregelsenargumentenzijn.OpditmomentwordtertevensdrukoverleggevoerdovereeneigenBD-melkprijs(ziepag.22).Erzijnnatuurlijkverwerkerszeergeïnte-resseerdinhoornlozeDemetermelkwanthetwordtdanvoorEKO-boereneenstukeenvoudigeromoverteschakelennaarDemeter,datkandanmeteenlagerekostprijswanteenkleinerestal.Hettoestaanvan genetisch hoornloos zal grote negatieve bijwerkingen hebbenvoordeBD-boeren inNederland;alleenalvoordekopersvanDe-metermelkdiedenkenenvindendatDemeterkoeienhoornsmoetenhebben,metnamevanuitdeantroposofischegedachte.Hetverbaastmedat deDemeter VoorwaardenCommissie zich niet gerealiseerdheeftwelkeenormegevolgendezebeslissingkanhebbenvoordebe-staandeDemeterboeren,enzoookvoordelevenssfeervandekoeien.Ik vind Jan en Mieke Duindam zeer inspirerende biologische on-dernemers,maarbenvanmeningdatdemanierdathetonderwerp‘Gehoornd fokken/Genetisch hoornloos fokken’ zo principieel in dewortelsvandeBD-landbouwverwevenis,dathierovereerstuitge-breidgediscussieerdmoetwordendoorallebetrokkenenvoordatwegezamenlijktoteenstandpuntkomenmetbetrekkingtotgenetischhoornloosendeDemeternormeninNederland.”VriendelijkegroetenvanAnneKoekkoek

(al21jaargehoorndekoeien)

Boekbespreking

Gentech: goed nieuws en slecht nieuws

2010-2mei37

voederbietenvoordekoeienenlatermaïs.Maartenheeftaltijdgehouden van het monotone,rustgevendewerktussendeein-deloze gewasrijen op het veld.EenbijzonderegebeurtenisvoordefamilieWaalwasdefeeste-lijke huldiging van Trien 92, in2002. Ze was de eerste biolo-gischekoeinNederlanddieeenproductievan100.000litermelkhadgehaald.Toen in 1995 Breidablick, eenwoon- en werkgemeenschapvoor mensen met een verstan-delijke beperking, haar deurenopende, zocht ik contact metSonnevanck voor de afnamevanversemelkenvlees.Opeengoedemorgen zat ik bij de fa-milie Waal aan de keukentafel.Het klikte meteen en van heteen kwam het ander. We had-deniemandnodigommijnwerkééndagperweekovertenemen,omdatikeenopleidingdeed,enMaarten zei doodgewoon ‘nou,dan moet ik dat maar gaandoen’. Hij was 64 jaar oud enbegon aan een nieuwe carrièreals sociaaltherapeut. Ook toenikmijnopleidinghadafgerond,

bleefhijkomen.Ergingeenrustvanhemuitdieongetwijfeldeengunstigeinvloedhadopdesfeerindegroep.Enikspreekuiter-varingalsikzegdathetnietdegemakkelijkstebewonerswaren.De bewoners hadden een res-pect voor hem dat voortkwamuithetzelfderespectdathijvoordebewonershad.“Ermoettochiemand zijn die zich om dezemensen bekommert,” heeft hijzichweleenslatenontvallen.Als ik aan hem terugdenk zieik hem, rustig lopend over hetterreinvanBreidablickmeteenstuk gereedschap in zijn handen eenaantal bewoners in zijnkielzog.Eenmanineenblauweoverallmeteenheupgordelom.En zo – breed lachend en eenvorkindehand-stondhijookals ‘fotomodel’ op de pakkenvanillevlavanZuiverZuivel.Tothet laatste moment fietste hijdoordeBeemster,opwegnaarhet Kerkeland om de schapenof de pinken te tellen met opdeterugwegeenkopjekoffieopdeboerderij vanBreidablick, ofopwegnaarhetbedrijfvanzijnzoonMartinwaarhijeenvastedag in de week meehielp. Zijnnoodlottige fietstocht daarvan-daan op weg naar huis, op 27januari,zouzijnlaatstezijn.Hijis78jaargeworden.

verbiedt de aanwezigheid vangenetisch gemodificeerd ma-teriaalinvoedingvoormensen.Ze hebben de honing vernie-tigd. Om een indruk te krijgenhoe vaak dit voorkomt heefthetDuitseÖko-Test24honing-monsters laten onderzoeken.In elf ervan werden gentech-pollen aangetroffen, vooral bijhoninguitZuid-Amerika(janu-

ari2009,ziewww.oekotest.de).Ook Greenpeace Zwitserlandtestte 20 monsters. Zes ervanwaren met gentechpollen be-smet.AlmetalzijnerredenengenoegomgentechuitEuropate willen weren. Daarom richtde mondiale actiebewegingAvaazzichmeteenpetitie totde voorzitter van de EuropeseCommissie José Manuel Bar-

roso.Bijeenmiljoenhandteke-ningenmaghetvoorstel-eentijdelijkverbodopdeteeltvangentechgewassenindeEU-indeEuropeseCommissiewordeningediend.

Ondertekenen kan via www.avaaz.org/nl/eu_health_and_biodiversity/.

Louk den Boer, werkbegeleider op Breidablick Foto: Friesland Campina

Maarten Waal betrok in 1957,directnazijnhuwelijkmetGuus,boerderij Sonnevanck met 17,5haland,20koeienen20scha-pen.Aanvankelijkmolkenzedekoeiennogmetdehand tot in1961demelkmachinezijnintre-dedeed.Beginjaren’80groeidebij de familieWaal de overtui-ging dat het met de landbouwinNederlandeenanderekantopmoest.Zestrooidenaltijdalwei-

nigkunstmestenhetbedrijfwasrelatief extensief. Maar op hetmomentdatMaartenoverwoogom de stap naar biologisch-dynamisch te zettenwas er bijde melkfabriek in Limmen eenstopopdeafnamevanbiologi-schemelk.Hetduurdetot1989voordatzedeknoopdoorhaktenom definitief om te schakelennaarBD.Maartenheeftlangge-twijfeld enuiteindelijkwashetGuusdiehetlaatstezetjeheeftgegeven. Vanaf dat momentgebruiktenzeeendeel vanhetlandvoorvoedergewassen,eerst

Phileen’scolumn

Zoalsdatgaatineengoedhu-welijk lezen we elkaar ‘s mor-gensvooruitdekrant.Opeenochtend lasmijnman ietsop-merkelijks:“WistjedatdeItali-aansetomatensausvanChinesetomaten wordt gemaakt?” Nuhaalt een normaal mens mis-schien zijn schouders op overChinese tomaten in pastasaus,maar ikraakteeenbeetjeovermijn toeren. Ik moest denkenaan mijn snel- en makkelijk-recept: spaghetti met gehakteneenpotItaliaansesaus,bin-neneenkwartieroptafel.Ik begon op te sommen: detomatensaus komt uit China;

de pasta is van Noord-Ame-rikaanse durumtarwe en hetrundergehakt is waarschijnlijkuit Argentinië en anders zijndie beesten wel gevoerd metZuid-Amerikaanse soja. Dusmijn spaghetti is wel heel ergwerelds eten. En dat terwijl ikdemeest verheven ideeënhebbij streek- en seizoensgroente(behalve als het snel moet). Ishetnietzodatseizoensgroen-tenvoor eenverbindingmetdeseizoenenzorgenendatstreek-groenten bijdragen aan eengevoel vanverbondenheidmetde aarde, met de streek waarjewoont.Ikbegreepplotseling

waaromdemodernemenszichsomszoonthecht,verward,envervreemdvoelt.Datkomtna-tuurlijkdoorhetdagelijksetenvanoverdehelewereld:brooduitNoord-Amerika,rijstuithetOosten,sojaburgeruitArgenti-niëenwattedenkenvanbana-nen,sinaasappelsenkiwi.Mijnmanhoordehetgeduldigaan.Jekunthetookvandean-dere kant bekijken merkte hijnuchter op: “Het kan natuur-lijk net zo goed dat mondiaaleten je kosmopoliete bewust-zijn voedt. Je wordt pas echteen vrouw van de wereld alsjespaghetti,nasientaco’seet.

Die gerechten helpen je juistomeenopenhoudingvooralleculturen te hebben en te be-seffen dat de hele wereld eengeheelis…”Tja,zokunjehetookbekijken,jeweethetmaarnooitmetditsoortzaken.

Phileen Meertens heeft met haar man een biologisch-dynamisch akkerbouwbedrijf in Hensbroek. Ze zit namens het netwerk van vrouwenorganisaties 4 VO in de Raad van Toezicht van Biologica.

STREEKPRODUCT

< Zo stond Maarten Waal als ‘fotomodel’ op de flessen vanillevla van Zuiver Zuiver

InmemoriamMaartenWaal

De man in blauwe overall met een heupgordel

RectificatieAvalongrond.nlIn het artikel over grondin Dynamisch Perspectief2010/1werdStichtingAva-lon genoemd, die grondbezit voor twee ZeeuwseBD-bedrijven. Hun websiteisnietwww.avalon.nl,maarwww.avalongrond.nl.


De landelijkopendagenbijdebiologische boer, die Biologicaieder jaar organiseert, zijn dit

jaarop12en13juni.Iniedereprovincie heeft Biologica eenbedrijf uitgekozen waar extraactiviteiten ophet programmastaan.InaansluitingdaaropzetStichting Demeter vijf BD-be-drijven inde schijnwerpers:deEemstuin in Uithuizermeeden(Gr), de Zonnehoeve in Zee-wolde(Fl),GaosinSwifterbant(Fl),RuimzichtinHalle(Gld)endeLepelaarinSt.Maarten(NH).

Zie www.demeter-bd.nl en www.lekkernaardeboer.nl.

Op12 en13 juni is deZonne-tuin,de‘ronde’tuinvanGuurtjeKieft,openvoorpubliek.Jaarlijksgenietenhonderdenmensenvande rijkdom van deze plek mettallozegroentesoorten, kruiden,fruit,kleinfruit,eenzeevanwil-debloemen,deheemtuinendecompostplaats waar een hogekwaliteit compost wordt ge-maakt. Guurtje verricht allehandelingen op deze plek inharmoniemetdekosmischeenaardse krachten te weten deengelenhiëarchieendeelemen-

taire wezens,waardoor eenhelendeenergieisontstaan,dieiederebezoekeralsweldadiger-vaart.Opdezeplekishemelenaarde samengebracht en dat istezienentevoelen.Openvan9tot17uur.ZaterdagisertevenseenEKOtuinmarkt,livemuziek,biologischecateringenkunst.Tuinadres: Volkstuincomplex - A.T.V. de Rekere, Helderseweg naast nr. 63, Alkmaar. Info 072 - 5159 456 en www.dezonnetuin.org

Op zoek naar vitale voeding

Ellen Winkel

De titel van het boek ‘Op zoeknaar vitale voeding – biofoto-nenopenbareninnerlijkekwali-teit’wektedirectmijninteresse.Maar toen ik het boek in han-den had kostte het moeite omte duiden uit welke koker hetkwam.Erstaatgeentekstopdeachterkant, er is geen samen-vatting en een paragraaf ‘Overde auteurs’ ontbreekt. Ook deinhoudsopgave maakt het opheteerstegezichtnietduidelijk.Gewoonmaarbeginnenmetle-zendus.Het blijkt een boek te zijn datisgeschrevendoortweeonder-zoekersvanonderzoeksinstituutKwalis,datin1993isopgerichtvanuit de Duitse biologischehandelsonderneming Tegut.Wolfgang Gutberlet, de antro-posofische bestuursvoorzittervan Tegut, maakte zich zorgenover de ontwikkelingen op hetgebied van voedingkwaliteit.

Voor hem vormde voeding debasisvoorwaardevoorhetmen-selijkvermogenomtewerkenentedenken,voorhetbewust-zijnenvoordewil.Maaroveralwaarovervoedingskwaliteitwerdge-praat,ginghetalleennogmaarover materiële aspecten; alsofwe gedesinfecteerde pakketjeskoolhydraten met vitamines enmineralen aten. ‘Levens’midde-lenzijntochbedoeldom‘leven’overtedragen?Maarwelkeei-genschappen moeten levens-middelenhebbenomlevenoverte kunnen dragen? Met dezebasisvraag gingen de onder-zoekersvanKwalisaandeslag.En dit boek beschrijft de ant-

woorden, die uithet onderzoek tot2004 naar vorenzijngekomen (hetboek verscheenzesjaargeledeninhetDuits).De onderzoekershebbenzichvoor-al lateninspirerendoorhetwerkvande Duitse fysicusFritz Albert Popp.Hijsteldemetzeerlichtgevoelige ap-

paratuur vast, dat biologischeproducten over het algemeenbeter in staat zijn licht vast tehouden dan gangbare produc-ten.BijKwalishebbenzeopditonderzoek voortgebouwd, doorproducten te beschijnen metverschillende kleuren licht envervolgens metingen te doen.Hieruitbleekdatdeverhoudingvanhetgeleenblauwelichtdateenproductuitstraaltveelzegtover de innerlijke rijpheid vaneen product en ook een maatvormtvoordekiemrustvanza-den.Bij alleproevendie inhetboek staan beschreven hebbenbiologische producten een ‘rij-

pere uitstraling’ dan gangbareproducten. Biologische zadenzijnteonderscheidenvangang-bare, omdat ze een dieperekiemrustvertonen.De auteurs verwijzen naar an-deremethodendiedeinnerlijkekwaliteit van voeding in beeldbrengen, zoals koperkristal-lisatie, chroma’s en bepaaldechemische analyses, maar hetboekvormtgeenoverzichtswerkenbiedtookgeenoverzichtvanhet biofotonenonderzoek datdoorandereonderzoekers(zoalsPopp)isgedaan.Hetis,zoalsdetitelzegt,eenzoektocht.Endiezoektochtleverttalrijkeaanwij-zingenopdatbiologische-eninhet bijzonder biologisch-dyna-mische - producten het meestlijkenopproducten,zoalsdena-tuurzeheeftbedoeld.

‘Op zoek naar vitale voeding – biofotonen openbaren innerlijke kwaliteit’, geschreven door Jürgen Strube en Peter Stolz, is te bestellen bij Kybalion Publishing, www.kybalion-publishing.com, 035-6011166, e 27,50 (excl. verzendkosten). ISBN 9789490657017.

Boekbespreking

Natuurbouw van bijen in een boom

Wim van Grasstek, 25 jaar BD-imkerOp 26 juni organiseert Wimvan Grasstek van ‘Imkerij deZwarte Bij’ een Open Dag metals thema het omgaan metzwermen en het werken metnatuurbouw.WimvanGrasstekenAlbertMuller latenzienhoede volken in korven en kastenhunratenbouwenenzegevenvoorlichting over het werkenmet natuurbouw in plaats vankunstraat. Er zijn films en vi-deoreportages over zwermenen natuurbouw (met toelich-

tingvanWimenAlbert)enoverchroma’s van honing en wasvan Theo Georgiades. Jan Saalgeeft een lezing over de bij endebetekenisvoorhetlandschap.ErzaleenboekentafelzijnmetalleswatdeBD-imkerwerkgroepte bieden heeft op het gebiedvan de biologisch-dynamischebijenteelt.

Voor meer informatie zie de website www.bdimkers.nl of mail naar [email protected].

Lekker naar de Boer Open Weekend De Zonnetuin


Karin Stolk, bestuurslid van

de BD-Vereniging, en Esther

Maarsen hebben het initiatief

genomenomeenBD-jongeren-

afdelingopterichtenendaar-

omvragenzeallelezersonder-

staande enquête in te vullen.

Eengoedplan,wanthetisbe-

langrijk dat jongeren zich be-

trokken voelen enactiefmee-

draaien. In aansluiting hierop

wil het project BD-beroeps-

ontwikkelingeenthema-en/of

intervisiegroep opstarten voor

‘instappers’ rondomvragenals

‘hoe vind ik eenbedrijf?’, ‘hoe

werkiksamenmeteenouwe-

rot-in-het-vak?’,‘hoeleerikal-

leswat ik nognietweet? (zie

ook pag. 28). In het volgende

nummer van Dynamisch Per-

spectief komt een artikel over

ditonderwerp.

Besteallemaal,Omtebeginnenzullenwijonsvoorstellen.WijzijnEstherMaar-sen(21jaar)enKarinStolk(21jaar),studentesaandeWarmon-derhof,deopleidingvoorbiolo-gisch-dynamischelandbouwinDronten.Doorschoolenbestuurs-vergaderingenhebbenwegemerktdaterveelplannenzijn,maardaternietveelbestaatenwordtge-organiseerdvoorendoorjongeremensenomietsteondernemenopBD-gebied.Nawatrondvragenenbrainstormenmetmede-Warmon-derhoffers,bestuursledenvandeBD-Verenigingenvriendenzijnwezoverdatwijeenjongerenafdelingwillenoprichten.Nuzoudenwegraagwillenwetenhoejulliedaaroverdenken.Wehebbenvragenoppapiergezet,zodatweeenbeeldkunnenvormenoverwaterspeeltinBD-jongerenland.Hierbijdenkenwedatwehetmeestetewetenzullenkomenalsiedereendiegeïnteres-seerdis,deenquêteinvult.Men-senvanalleleeftijdenkunnendeenquêteinvullen.

Weverzoekenjulliedaaromomdeenquêteintevullen.Ditkandoordezebladzijde(ofeenkopie)naaronsoptesturen (alser teweinigruimte is kun je op een apart velgebruikenenmeesturen):naarBD-Vereniging, Wisentweg 12, 8251PC Dronten. Als jullie hem digi-taal willen invullen, kunnen jul-lie de enquête via de site van deBD-Vereniging downloaden www.bdvereniging.nl,projecten).Wehopendatjullieonsverderhel-pen en in de toekomst ons teamkomenversterkenzodatwesamenactiviteitenkunnengaanonderne-men!De enquêtes kunnen opgestuurdwordennaar:BD-Verenigingt.a.v. JongerenafdelingWisentweg 12, 8251 PC Dronten

We zullen voorzichtig met jul-lie gegevens omgaan, en wezullen jullie op de hoogtehouden van ontwikkelingen.Hartelijk bedankt voor jullie me-dewerking!

Groetjes,EstherMaarsenenKarinStolk

Enquête BD-jongerenafdeling

Enqu

ête N

aam

:Vr

aag

1:Ik

ben

(mee

rder

ean

twoo

rden

mog

elijk

):

St

uden

t

Bo

er(in

)

B

oere

nzoo

n/do

chte

rD

ocen

t

N

atuu

rvoe

ding

scon

sule

nt

O

nder

zoek

er

W

inke

lier

Hyp

othe

ekad

vise

urv

and

eTr

iodo

sban

k

An

ders

,nam

elijk

Vraa

g2:

Ste

ljez

elfv

oori

nm

axim

aal1

00w

oord

en(n

aam

,e-m

aila

dres

,lee

ftijd

,wer

k,h

obby

’s,w

ense

n,e

nz.):

Vraa

g3:

Mijn

leef

tijd

is:

10-2

0ja

ar

20-3

0ja

ar

30-4

0ja

ar

40+

jaar

Vraa

g4:

Dit

vind

ikv

anB

Din

max

imaa

l300

hon

derd

woo

rden

(wat

vin

dik

inte

ress

ant,

wat

sto

otm

eaf

,wat

wil

ike

rmee

,

dit

kan

int

refw

oord

eno

fin

een

verh

aal).

Vraa

g5:

Als

ika

ctie

fbet

rokk

enz

ouw

orde

nbi

jde

BD-j

onge

rena

fdel

ing

zou

ik(m

eerd

ere

antw

oord

enm

ogel

ijk):

activ

iteite

nw

illen

bed

enke

n

ac

tivite

iten

will

eno

rgan

iser

en

de

org

anis

atie

will

enh

elpe

nbe

stur

enin

het

BD-

best

uur

deel

nem

ena

ana

ctiv

iteite

n

an

ders

,nam

elijk

Zo

ja,m

ijnc

onta

ctge

geve

nsz

ijn(e

mai

l,te

lefo

ono

fpos

tadr

es):

Vraa

g6:

Mijn

inte

ress

esz

ijn(m

eerd

ere

antw

oord

enm

ogel

ijk):

veeh

oude

rij

akke

rbou

w

fr

uitt

eelt

antr

opos

ofie

natu

ur

voed

ing

onde

rwijs

on

dern

emer

scha

p

an

ders

,nam

elijk

Vraa

g7:

Maa

kde

vol

gend

ezi

naf

(max

imaa

l20

woo

rden

):

Als

ikla

terg

root

ben


(advertentie)

DYNAMISCH PERSPECTIEF 2010 - mei - nr 2Dynamisch Perspectief is het ledenblad van de BD-Vereniging en verschijnt 5x per jaar.ISSN 1389-7438

RedactieEllen Winkel (hoofdredactie), Andries Palmboom, Wim Goris, Jan Saal, Luc Ambagts, Jorien Quirijnen (Stichting Demeter)

Sluitingsdatum kopijAanleveren kopij voor het zomernummer tot 12 mei (agendaberichten tot 31 mei). Graag vooraf overleg, tel. 0344-645420.Kopij via e-mail: [email protected]. De redactie houdt zich het recht voor stukken in te korten, te bewerken of te weigeren.

VormgevingFingerprint Witzenhausen DE, Gerda PetersCoverfoto: De BuitenplaatsDruk: Meerpaal Grafimedia, TielGedrukt op 9Lives, 55% recycled (25% post consumer) en FSC gecertificeerd.

Copyright Overname van artikelen is toegestaan, mits de redactie van tevoren toestemming heeft verleend.

Wisentweg 128251 PC Drontentelefoon 0321 315937fax 0321 [email protected]

Bankrekening voor betaling contributie 147485 tnv Ver voor biologisch-dynamische landbouw en voeding, IBAN: NL 04 INGB 0000 147485, BIC: INGBNL2A

Sinds haar oprichting in 1937 werkt de Vereniging voor Biologisch-Dynamische Landbouw en Voeding (BD-Vereniging) aan verbreding van de bekendheid van de biologisch-dynamische landbouw en aan de verdieping van de inzichten daarvan. De inkomsten van de vereniging bestaan uit de contributies van leden. Daarnaast ontvangt ze jaarlijks uw warme giften.

BestuurAlbert de Vries (voorzitter), Ruud Hendriks, Karin Stolk, Isabel Duinisveld (aspirant besuurslid)

Medewerkers bureauLuc Ambagts (secretaris en beleidsmedewerker), Bram Gordijn (secretariaat en boekhouding)

Lidmaatschap- Lidmaatschap: € 35,-/jaar- Jongerenlidmaatschap (t/m 23 jaar):

€ 15,-/jaar- Beroepslidmaatschap: € 200,-/jaar

- Gekoppeld beroepslidmaatschap: € 35,-/jaar (voor volgende beroepsleden van hetzelfde bedrijf)

Voor gedetailleerde inhoud van de lidmaatschappen zie de website www.bdvereniging.nl.Een lidmaatschap wordt jaarlijks

stilzwijgend verlengd, tenzij u vóór 1 december van het lopende jaar heeft opgezegd. Aanmelden als lid kan via het bureau of via de website.

Schenkingen en legatenDe BD-Vereniging is erkend als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) door de belastingdienst, wat betekent dat legaten geheel vrij zijn van successierecht. Schenkingen zijn vrijgesteld van schenkingsrecht. Giften in de vorm van een tenminste vijf jaar durende lijfrente, notarieel vastgelegd, zijn geheel aftrekbaar. Heeft u warme voornemens en wilt u meer informatie, belt u dan even met het bureau.

BD-beroepsontwikkelingBoeren en tuinders die interesse hebben om mee te doen met BD-beroepsontwikkeling, intervisie of coaching kunnen contact opnemen met Luc Ambagts op het bureau.

PreparatenwerkgroepHet maken van de biologisch dynamische preparaten wordt begeleid door de preparatenwerkgroep. Via de werkgroep zijn per e-mail preparaten te bestellen: [email protected]. Vermeld altijd uw naam, adres, telefoonnummer en de hoeveelheid gewenste preparaten. Betaling op rekening. Een prijslijst van alle preparaten en materialen die u kunt bestellen vindt u op www.bdvereniging.nl.

Preparatenwerkgroep p/a Stichting De Wederkerigheid, Hoofdstraat 22, 3972 LA Driebergen, 06-47235401 (voicemail)

colofon BD-info & ledenservice

Studentenruimte op WarmonderhofWarmonderhof is een modern opleidingscentrum voor de biologisch-dynamischelandbouw. We hebben in de afgelopen jaren al veel kunnen realiseren met behulp van veel mensen. Hiervoor dan ook veel dank.

Het eerstvolgende bouwproject is een verblijfsruimte voor de studenten. Deze is noodzakelijk omdat steeds meer studenten van de deeltijdopleidingen (150 in 2010) overdag en ‘s avonds een ruimte nodig hebben om te kunnen verblijven. De architect van Warmonderhof, Peter van de Cammen, heeft een schetsontwerp gemaakt, zodra we voldoende zicht hebben op financiering, gaat hij dat verder uitwerken, zodat we een bouwaanvraag kunnen indienen en kunnen beginnen. Eigen middelen € 100.000,-Leningen € 100.000,-Te verwerven schenkgelden € 100.000,-Totaal geschatte bouwsom € 300.000,-

Wij vragen u hierbij of u aan dit project zou willen bijdragen met behulp van een renteloze lening of met een schenking. Op de website (www.stichting-warmonderhof) kunt u meer informatie vinden en het verloop van de actie volgen. Ook kunt u zien wanneer we gaan bouwen.

Voor overleg kunt u contact opnemen met Jan Saal, [email protected],032l-339055Rek nr. 21.2I.80.738 Ten name van Stichting Warmonderhof, DrontenIBAN nummer: NL76 TRIO 0212 1807 38BIC code: TRIONL2U


>> zie elders in dit nummer

12, 19, 26 mei, 2, 9 juniKraaybeekerhof sprekerscursusVertellenvooreengroepmensenovereenBD-thema?Hetiseenhele kunstomovereen inzichttesprekendatjousterkbeweegtenwaarjeheelenthousiastoverbent, op zodanige manier datanderen er door geraakt wor-denenermeeverderkunnen.Ineen cursus op vijf woensdagenvan14.30tot21uurbehandeltMichiel Rietveld de volgendethema’s:1 Betekenis van enthousiasme.

De voorbereiding. BD/Antro-posofieindezeeeuw

2Derodelijnvasthouden.Om-gaanmetvragen.Grondhou-dingvandedocent

3Hoegrijpiknietinindevrij-heidvandeander.Zelfopvoe-ding

4 Nabereiding. Het inspiratievemoment (de ontdekking tij-densdeles)

5 Kwetsbaar opstellen. Houdenvanjepubliek.

Plaats: Kraaybeekerhof te Drie-bergen.Kosten:525europpincl.diner. Aanmelden: www.kraay-beekerhof.nl, 0343-512925 [email protected]

15 meiVoorjaarsmarkt op de Ommuurde TuinKruiden- en groenteplantjes(o.a.sla,kool,tomaten,pompoe-nen) en rondleidingen door detuinders. Kruidenthee- en azij-nen, theeterras en ‘ketelsoep’.Entfeest van Groene Takken,demonstraties zelf enten vanlekkerepaddestoelenenverkoopvan paddestoelenproducten.Van 10 tot 17 uur, vrij entree.Rondleidingenom11en14uur.Meerinfo:www.ommuurdetuin.nloftel.0317-450354.

21 mei en 18 juniMeeloopdagen WarmonderhofVoordeopleidingenbiologisch-dynamische landbouw kun jeeendagjemeelopenmethetles-en praktijkprogramma en er iseen informatiebijeenkomst.Van10.00 tot15.30uur.Graagvante voren aanmelden. Zie www.warmonderhof.nl

29 mei >>Ervaar-, leer- en beleef-dag TevensAlgemeneLeden-vergaderingBD-Vereniging,ziepagina8

29 meiInfo Kraaybeekerhof-opleidingenKraaybeekerhof organiseert eeninformatiebijeenkomst over alhaar opleidingen van 10 [email protected] of tele-fonisch:0343512925.Eriseenvastprogramma, inlopen isdusniet mogelijk. Zie www.kraay-beekerhof.nl.

2 juniThemadag ZoetStichtingAppelenEiorganiseertde ‘Themadag Zoet’. Wat doenverschillendezoetstoffenmetli-chaamengeest?Ookhetthemadiabeteskomtaandeorde.Spre-kerszijnJohannesKingma(dië-tist)enGeertVerhelst(arts).An-nie Varekamp (BD-imker) geefteenworkshopmeteenproeverij.Plaats:HuizeMadoerainBaarn.Kosten:€125,inclkoffie,thee,lunch,syllabus.Meerinfo:www.stichtingappelenei

5 juniKookworkshop ZoetStichting Appel en Ei organi-seert de ‘Kookworkshop Zoet’,olv Marion Pluimes. Wanneergebruik je noodzakelijkerwijs(witte)suikerenwanneerkunjedieheelgoedvervangenendoorwelkzoetmiddel?Hoegebruikje

de moutstropen, amasake, ho-ningenkanhetookandersdoorhetgebruikvangedroogdfruit?Welke producten hebben vannatureeenzoetesmaakenhoekun jediebenadrukken, zondersuiker toe te voegen? Plaats:Amersfoort Vathorst Tijd: 13 –17 uur. Kosten: € 59,-. Meerinfo:www.stichtingappelenei.nl

12 en 13 juni >>Lekker naar de boerDejaarlijkselandelijkeopenda-gen bij biologische boerderijen.Ziewww.lekkernaardeboer.nl.

12 en 13 juni >>Open Weekend bij de Zonnetuin - AlkmaarMeer info: 072 - 5159 456 enwww.dezonnetuin.org

26 juni >>Open dag bij Wim van Grasstek25jaarimkerijDeZwarteBij

6-9 juliZomerweek NatuurwezensVraagjejealeentijdjeafwatna-tuurwezenseigenlijkzijn?Ofhetéchtwaar is dat ze bestaan energeensprake isvan fabeltjes?DoedanmeemetdezomerweekopKraaybeekerhof,waarMichielRietveldjelaatkennismakenmet

Maak contact met

elementalenVoedt de aarde

met je eigen

harmonie

De WhizzarD Kaartenreis naar de creatieve bron

“Het Whizzardproject is geïnspireerd door elementaalwezens, die diep met de Aarde zijn verbonden. Hun trillingsveld kan zich ‘verdichten’ in vormen en kleuren. De Whizzardkaarten hebben een genezende werking, omdat zij resoneren met een mor-fisch veld.” Hans Andeweg - Centrum voor Etherapie

36 kaarten met informatieboekje

Voor meer informatie en online bestellen:

whizzardproject.com10% actiekorting voor

lezers van Dynamisch Perspectiefmet actiecode: BD2010

deelementenwezens.Voorie-dereenmet eengezondedo-sisscepsisdiezichtóchdurftteverwonderenoverdatwatniet stoffelijk is. Zie www.kraaybeekerhof.nl.

2 augustusZomerweek flowformsFlowforms zijn schalen waarwater doorheen stroomt. Devormvandeschaalzorgter-voordathetwaterineenlig-gende 8-vorm ritmisch heenenweerbeweegt.Indezezo-merweekkunjeonderleidingvan beeldhouwer Ernst Catzflowformschalen boetserendienietalleenmooizijn,maarook je tuinwater vitaliseren.Ziewww.kraaybeekerhof.nl

19 t/m 26 septemberWeek van de SmaakDeWeekvandeSmaakiseennationaal evenement methonderden grote en kleinelokale activiteiten waarin‘smaak’ centraal staat, enwaarinambachtelijke streek-producten,seizoensproductenen biologische voeding dehoofdrol spelen. Meer info:www.weekvandesmaak.nl.

29 septemberThemadag Zout en MineralenLezingen en proeven vanverschillende zouten. Welkewerkinghebbenverschillendesoorten zout en mineralenop lichaam en geest? Ookhet ziektebeeld hypertensiekomtaandeorde.Spreker iso.a. Jeroen van Wieren, ei-genaarvanSalsamentum,deZoutkamer. Plaats: KasteelGroeneveld teBaarn.Kosten:€ 125,= incl. koffie, thee,lunchensyllabus.Meer info:www.stichtingappelenei.nl

3–14 novemberReis naar Sekem, EgypteRuim20jaargeledenstichtteIbrahimAbouleishhetbedrijfSekemopeenkaalstukwoes-tijn in Egypte.Nu is het eenbloeiendebiologisch-dynami-scheonderneming,waarmeerdan tweeduizend mensenwerken op het land of in deeigenfabrieken.Brandaanreizen organiseerteen reisnaarSekemennaarandere bezienswaardighedeninEgypte.HetSaffierkwartetreistmetonsmeeenzalmeten voor ons spelen. Kijk opwww.brandaanreizen.nlofbelDickBlokker,0264426619.


Biologisch-dynamische zuivel van niet-ont-

hoornde koeien en niet-gehomogeniseerd.

Het beste wat de natuur te bieden heeft!

Jan Duijndam is in de afgelopen jaren

omgeschakeld naar Demeter en levert

sinds begin 2010 melk van biologisch-

dynamische kwaliteit.

Wilt u meer weten over onze veehouders?

www.zuiverzuivel.nl

Dieren en mensen welkom.Mijn weiland in de polder van Biesland is niet alleen een plek waar de koeien grazen, maar ook een natuur-reservaat, met vele bijzondere weidevogels en andere dieren. Als echte natuurliefhebber heb ik met natuur-lijke afscheidingen en wandelpaden mijn weiland zo aan-trekkelijk mogelijk gemaakt voor bezoekers. Ik zoek contact met zoveel mogelijk burgers, die hier heerlijk rustig kunnen wandelen en fietsen.

Jan Duijndam uit Delfgauw.

Samen met de natuurwww.zuiverzuivel.nl

Eerlijke Zuivel !

ZZ Dyn Persp 0410 Duijndam 6673o1 1 16-04-2010 13:35:26

dynamisch perspectief 2010 - 2

Documents