18

Wetenschap � mens en geld

Tekst Petra Boers L Beeld Scott Blake

Bill Gates of Harry Potter?

duf katern 2 16-05-2006 12:04 Pagina 18

19

Maakt geld echt niet gelukkig?

de wetenschap over geld

Happy Harry nr. 1 Happy Harry nr. 2

Droom jij er wel eens van stinkend rijk te zijn? Alleskopen waar je zin in hebt. Armani, Prada, Gucci, Dior,Dolce & Gabbana in je kast. Alle arme kinderen op dewereld helpen. Nooit hoeven werken. ‘Geld maaktniet gelukkig’, troost een oude volkswijsheid. Maar is dat nou écht zo? Wat filosofen, economen en psychologen erover zeggen.

De 19-jarige Athina Roussel, de rijkstetiener op aarde. Op haar 18e erfde ze 3,7miljard euro van haar opa, de scheeps-magnaat Onassis. Op haar 21e verjaar-dag wordt dat bedrag verdubbeld…

Daniel Radcliffe, de jongen die HarryPotter speelt. Met 14,5 miljoen euro opzijn bankrekening de op één na rijkstetiener van Groot-Brittannië. Alleen prins Harry, de zoon van prins Charlesen prinses Diana is met 20 miljoen eurorijker.

Bill Gates van Microsoft. Met 46,5 miljard dollar in 2005 de rijkste man op aarde. Bill heeft drie kinderen…

Was ik maar zo rijk als...

De rijke Athina

Vriendschap

De Griekse filosoof Epicurus wisthet al zo’n 300 jaar voor Christus:geld maakt niet gelukkig. Wat moetje in vredesnaam in een grote, metwijnranken omgeven villa met uit-zicht over een azuurblauwe zee alsje geen vrienden hebt om je rijkdommee te delen? Vriendschap is vanessentieel belang om gelukkig teworden. De Griek besloot daarom omsamen met zijn beste vrienden in éénhuis in Athene te gaan wonen en heelveel tijd met hen door te brengen.

Filosofie

duf katern 2 16-05-2006 12:04 Pagina 19

volgens Epicurus tijd om na te den-ken. Door stil te staan bij wat ergebeurt in je leven en in de wereld,kun je jezelf belangrijke vragenstellen: ben ik zonder die nieuwespelcomputer echt ongelukkiger?Wat is voor mij werkelijk waardevol?Waarom voelde ik mij zo down nahet gesprek met die leraar? Zo ont-wikkel je zelfkennis en kun je om-gaan met je angsten. Dat maakt jegelukkiger. Epicurus zou Bill Gatesaanraden: ‘Verkoop Microsoft en gaeindelijk eens over het leven naden-ken: over de vraag of computersmensen echt gelukkiger maken,bijvoorbeeld’

Eten, huis, klerenNatuurlijk, geeft de wijze Griek toe,heb je een beetje geld wel nodig:voor eten, een huis en kleren. Maardaarna levert meer geld niet meergeluk op. Heb je geen vriendschap,vrijheid en tijd om na te denken,dan kun je miljarden hebben, maarben je niet echt gelukkig. Heb je wélvrienden, vrijheid en nadenktijd,

20

Veertig renpaardenDe wijze Griek zou vast niet metAthina Roussel willen ruilen: ‘Zekan veertig renpaarden, twee RollsRoyces, acht kastelen, drie zeiljach-ten en tachtig paar designerschoe-nen bezitten’, zou hij zeggen, ‘als ze geen vrienden heeft is ze vast en zeker ongelukkiger dan jij!’

Vrijheid lonktNaast vrienden zag Epicurus vrij-heid als tweede voorwaarde voorgeluk. Hij en zijn vrienden wildenniet meer van ’s ochtends vroeg tot’s avonds laat uitgebuit worden doorvervelende bazen; ze wilden vrijheidom te doen waar ze echt van hielden:schilderen, dichten, schrijven, na-denken. Ze gaven hun banen op enverbouwden in een moestuin huneigen eten. Een sober leven, maarwél een leven in vrijheid.

Harry the NaziEpicurus zou zeker niet jaloers zijngeweest op prins Harry ‘the Nazi’:achtervolgd door de roddelpers, netals zijn dode moeder prinses Diana,met je hoofd op vingerhoedjes enwandschotels, altijd en overal her-kend door fans, omringd door lijf-wachten. Wie is er vrijer: jij of hij?

‘Verkoop Microsoft’Een derde voorwaarde voor geluk is

dan kan je heel gelukkig worden(zie figuur hiervoor). Of je nou 200euro op je bankrekening hebt staanof 20.000.000 euro.

Vrijstaand huis met zwembad

‘Die ouwe Griek leefde 2300 jaargeleden, wat weet hij nou van gelden geluk?’ denk je misschien. Latenwe ook eens kijken wat de modernewetenschap te zeggen heeft. Webeginnen met de ‘gelddeskundigen’bij uitstek, de economen. De meesteeconomen vinden dat de economiemoet groeien, zodat mensen méérgeld krijgen. Dus jij krijgt meer zak-geld, je ouders kunnen een grotereauto kopen, jullie kunnen verhuizennaar een ruim vrijstaand huis, wieweet met zwembad, en je kunt vakerop vakantie. Economen bedenken almeer dan 100 jaar hoe daarvoor ge-zorgd kan worden. Niet alleen voorjou natuurlijk, maar voor zoveelmogelijk mensen. Dat is hun vak.‘Tof van ze’, denk je misschien. Maareconomen zagen al die tijd iets overhet hoofd: ze gingen er stomwegvanuit dat mensen met steeds meergeld automatisch ook gelukkigerzouden worden!

Dubbele dosis gelukSinds kort vragen een aantal econo-men zich af: zorgt die groeiendewelvaart eigenlijk wel voor meergeluk? De resultaten van hun onder-zoek zijn schokkend. In Nederland is de welvaart sinds de jaren ’50 ver-dubbeld. Als geld inderdaad gelukkigmaakt, dan zouden wij nu dubbel zo

Epicurus (zonder vrienden)Uit het rijke, maar niet zo vrije leven van Prince Harry

miljarden en tochongelukkig...

0geld

geluk

a: met

b: zonder

a: Geluk met vrienden, vrijheid en tijd om nate denken

b: Geluk zonder vrienden, vrijheid en tijd omna te denken

Athina is dol op paarden

economie

duf katern 2 16-05-2006 12:04 Pagina 20

21

gelukkig moeten zijn als onze vadersen moeders of opa’s en oma’s. Enwat denk je? Mooi niet. In de afgelopen 50 jaar blijkt het ge-luksgevoel van Nederlanders nauwe-lijks toegenomen.

Snel wennenHoe zit dat in de rest van de wereld?Daar zie je hetzelfde als in Neder-land. In de Verenigde Staten bij-voorbeeld verdienen mensen 2,5keer zoveel als in 1946, maar is hetgeluksgevoel zelfs licht afgenomen.Gek eigenlijk. De verklaring is datwe ons na een welvaartsstijgingeventjes gelukkiger voelen, maar datwe er al snel aan wennen. Het effectverdwijnt. Tien jaar geleden was eeneigen mobieltje nog een luxe. Nuvinden we het bijna noodzaak. Weetjij nog hoe je je voelde toen je jelaatste zakgeldverhoging kreeg. Vasten zeker heel lekker. En hoe voel jeje nu? Hoogstwaarschijnlijk weernet zo als daarvoor.

Extra gelukToch zijn er gevallen waarin geld weldegelijk gelukkig maakt. Economenvonden uit dat mensen in arme lan-den zoals Tanzania en India gemid-deld ongelukkiger zijn dan wij.Groeit de economie daar, dan zie jewél een duidelijke toename van hetgeluk! Geen wonder. Geld maakt

wel gelukkig als je daardoor in jebasisbehoeften kunt voorzien: eten,kleding, een dak boven je hoofd.Maar is dat eenmaal geregeld, danleidt extra geld niet tot extra geluk.Wat Epicurus 2300 jaar geleden alwist, noemen economen de wet vande afnemende meeropbrengst.

Stel je krijgt € 100,- …Een voorbeeld. Geef een straatkinduit Tanzania € 100,- en zijn gelukneemt toe, geef Athina Roussel € 100,- en er gebeurt niets. Ergenstussen de straatarme Tanzaniaan ende schatrijke Athina sta jij. Word jijgelukkiger als we je € 100,- geven?Volgens economen niet. Je hebt immers een bed, voldoende te etenen kleren om je warm te houden.‘Geluksprofessor’ Ruut Veenhovenvan de Erasmus Universiteit legt hetomslagpunt in Nederland bij een in-komen van zo’n € 11.000,- per jaar.Ga je meer verdienen, dan draagtdat nauwelijks bij aan meer geluk.

De buren hebben het ook‘Dus ik hoef later niet meer dan € 11.000,- te verdienen. Van meerword ik volgens de wetenschap tochniet gelukkiger.’ Klopt. Maar waar-om werken de meeste mensen danzo verschrikkelijk hard? Ook hierhebben economen een antwoord op.Dit komt door onze hardnekkigeneiging onszelf te vergelijken met‘de buren’. In een Amerikaans on-derzoek werd studenten gevraagd tekiezen tussen twee mogelijkheden: a. je krijgt € 50.000,- per jaar, ter-

wijl anderen de helft krijgen, of

b. je krijgt € 100.000,- per jaar, terwijlanderen twee keer zoveel krijgen.

Wat zou jij kiezen? De meerderheidvan de studenten koos voor a. Liever€ 50.000,- minder in de eigen porte-monnee, maar wél beter af dan hungroepsgenoten.

Nieuwe mountainbikeTja, we vinden ons inkomen invergelijking met anderen (het rela-tieve inkomen) belangrijker dan watwe daadwerkelijk krijgen (het feite-lijke inkomen). Met € 5,- zakgeld permaand zou je perfect tevreden zijnals al je klasgenoten € 2,50 kregen.En met € 500,- zwaar ontevreden alsiedereen € 1000,- krijgt. Echt waar!Een ander voorbeeld: jouw blijheidover je nieuwe mountainbike ver-dwijnt als sneeuw voor de zon als jehoort dat je buurmeisje een nógduurdere heeft gekregen.

ParadoxHet de-buren-hebben-het-ook-effectmaakt dat iedereen steeds nieuwespullen koopt. Breedbeeldtelevisie,hebben jullie het thuis als? Als je deeerste in de straat bent, word je ermisschien even gelukkiger van. Maarals iedereen het heeft, wordt het hoogtijd voor een metersbreed plasma-scherm. Fijn, totdat … Dit is de pa-radox die economen hebben ontdekt:als iedereen in een maatschappijmeer geld gaat verdienen, wordtuiteindelijk niemand gelukkiger!Vandaar dat we net zo gelukkig zijnals onze voorouders 55 jaar geleden.

de burenhebben hetook...

�Athina �Daniel �Jijzelf �Straatkind Tanzania

Wie wordtgelukkiger van€ 100,- ?

duf katern 2 16-05-2006 12:04 Pagina 21

Gelukkig zijn kun je leren

Als geld volgens filosofen en econo-men niet gelukkig maakt, wat danwel? Laten we eens raad vragen aangelukskenners bij uitstek: psycholo-gen. De Amerikaanse psycholoogMartin Seligman is het met de filo-sofen en economen eens. In zijnboek Gelukkig zijn kun je leren zegthij dat het verzamelen van mater-iële zaken op den duur eindigt ineen gevoel van leegte. Ga maareens na hoe je jezelf voelt als je eenpaar dagen geshopt hebt. Maken jenieuwe schoenen en je toffe merk-spijkerbroek je echt gelukkiger?

Chips en CounterstrikeDe psycholoog maakt onderscheidtussen ‘genoegens’ en ‘voldoening’.Een genoegen geeft eventjes eengoed gevoel, maar maakt niet echtgelukkig: het eten van chips of cho-cola, Counter Strike spelen, nieuwecd’s kopen. Nee, écht geluk kun jealleen bereiken door eigenschappente ontwikkelen die je al van naturein je hebt. De vijf belangrijkste:

Geluksfactor1 Wijsheid en kennis

Koop niet het nieuwste mobieltje,maar lees een boek over een on-derwerp dat je echt interesseert.

22

2 Moed

Blijf niet aan de kant staan tijdenshet schoolfeest, maar durf te dan-sen met iemand die je leuk vindt.

3 Liefde

Zit geen hele avonden achterinternet, maar breng tijd door metmensen die van je houden. VolgensSeligman omringen gelukkigemensen zich met familie en vrien-den en brengen ze weinig tijd inhun eentje door.

4 Rechtvaardigheid

Kijk niet heel de zondag dvd’s,maar help je oude buurman zijnmodem installeren. Goede dadenzorgen voor een intensief geluks-gevoel. Daar kan geen spectacu-laire film tegenop.

5 Gematigdheid

Eet geen hele bak Pringles in eenkeer leeg, maar zet hem op tijdweg. Wedden dat je je betervoelt?

Klinkt saai? Tja, ‘Gelukkig zijn kunje leren’, zegt de psychologie…maar je moet er wel wat voor doen!

Leuk werk maakt gelukkigOok andere Amerikaanse psycholo-gen zeggen dat geld niet gelukkigmaakt. Sterker nog: mensen diemeer behoefte hebben aan finan-cieel succes, zijn over het algemeenminder gelukkig! Mensen hebbenvier psychologische basisbehoeften.Als die vervuld zijn, kun je ‘bloeien’en voel je je gelukkig:1 Je moet het gevoel hebben dat

je ‘je eigen ding’ kunt doen (autonomie)

2 Je moet het idee hebben dat je uitdagende taken tot een goed einde kunt brengen (competentie)

3 Je moet een band voelen met andere mensen (verbondenheid)

4 Je moet tevreden zijn over jezelf (zelfvertrouwen)

Lekker weinig werkenBen jij zo iemand die denkt: ik wordhet gelukkigst als ik later zo weinigmogelijk uren werk? Dan heb je hetmis. Juist in je toekomstige werkkun je volgens psychologen dezevier basisbehoeftes prima bevredi-gen! Werkeloze mensen blijken zichduidelijk minder gelukkig te voelendan werkenden, zelfs als huninkomen gelijk blijft.

Wetenschappelijk verantwoordetips voor een gelukkig levenKortom: wat leren de wetenschap-pers ons?• Steek tijd in vrienden en familie• Zorg voor vrijheid • Denk na, ontwikkel wijsheid en

zelfkennis• Denk bij je beroepskeuze niet aan

geld, ga doen wat je leuk vindt.Wie weet blijkt na een paar jaardat je er schatrijk mee wordt. Enals dat niet zo is, ben je in iedergeval gelukkig!

Athina, Daniel en Harry zijn waar-schijnlijk gelukkiger dan een gemid-delde Tanzaniaanse tiener, maar hetis maar de vraag of ze gelukkigerzijn dan jij!�

Athina met haar moeder Christina Onassis, diena vier mislukte huwelijken overleed aan eenoverdosis dieetpillen toen Athina 3 jaar oud was

ik haatwerken... i�working...

ALLES WORDT VOOR ME GEREGELD. IK KAN EERSTE KLAS

REIZEN, IK KAN BEDIENDEN NEMEN, IK KAN ZELFS IEMAND

HUREN OM

M’N KONT AF TE VEGEN.ALLES IS TE KOOP, EN OOK AL DENK JE DAT JE MENSELIJK-

HEID DAARDOOR NIET WORDT AANGETAST, HET SLUIPT ALS

EEN DIEF BIJ JE NAAR BINNEN.

Anita Roddick, eigenaresse van 1600 Bodyshops

‘‘WWiiee iiss eerr ggeelluukkkkiiggeerr?? HHiijj ddiiee vveeeell hheeeefftt ooff hhiijj ddiiee wweeiinniigg nnooddiigg hheeeefftt??’’

psychologie

duf katern 2 16-05-2006 12:04 Pagina 22