dÜnyada ve tÜrkİye’de enerjİ polİtİkalari ve sektÖrel yansimalari

Van OSBUK ZİRVESİ 30 Ekim 2010

DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE ENERJİ POLİTİKALARI veSEKTÖREL YANSIMALARI

Prof.Dr. A. Beril Tuğrul

İstanbul Teknik Üniversitesi – Enerji Enstitüsü

Ayazağa Kampüsü – 34469, Maslak -İSTANBUL

Prof.Dr. A. Beril TUĞRUL 30 Ekim 2010

OSBUK ZİRVESİ

Giriş Günümüzde, kalkınmışlığın ve gelişmişliğin bir

ölçütü olarak kabul edilen enerji kullanımının yönetimi ve denetimi giderek önem kazanmış bulunmaktadır.

Gelişen teknolojiyle insanoğlunun enerjiye bağımlılığı giderek artmakta ve enerji politikaları, siyasi olaylara da yön veren yadsınamaz ve göz ardı edilemez boyutlara ulaşmaktadır.

Bu bağlamda, enerjiye ve/veya enerji kaynaklarına ulaşmak, ülkeler için vazgeçilemeyen bir gereksinim durumunda olmaktadır.

Bir başka deyişle, enerji üretimi için enerji kaynaklarına ulaşmak bir gereklilikten de öte bir zorunluluk haline gelmektedir.


OSBUK ZİRVESİ

Strateji Geliştirilmesi Ülke, veya bölge olarak enerji

kaynaklarına sahip olma veya olmama şartlarına bağlı olarak, farklı enerji stratejileri geliştirmek olasıdır.

Dolayısı ile, öncelikle, enerji kaynaklarını temin etmek veya ulaşmak ve kullanabilmek gereklidir.

Ayrıca, enerji kaynaklarına sahip olmak veya ulaşmak bile yeterli güvenilirliği sağlamamakta, enerji ve/veya enerji kaynaklarının sürekli temin edilebilirliği önem kazanmaktadır.


OSBUK ZİRVESİ

Stratejik Fenomenler Ülkelerin jeopolitik durumları o ülkenin

enerji açılımı üzerinde de etkin olmaktadır.

Burada enerji temini açısından üç önemli stratejik fenomen;

Jeopolitik, Yedeklilik ve Çeşitlilik olmaktadır. Kaynak: A. Beril Tuğrul, 2003


OSBUK ZİRVESİ

Güvenilir Enerji Üretimi İçin Stratejik Fenomenler

Güvenilir Enerji Üretimi

İçinStratejik Fenomen

lerYedekli

likİlkesi

Jeopolitik

Fenomen

Çeşitlilik

İlkesi

Jeopolitik fenomen, coğrafyaya bağlı olarak politika ve stratejilerin üretilmesini,

Yedeklilik fenomeni, aynı enerji kaynağının birden fazla yerden teminini ve

Çeşitlilik fenomeni de enerjinin farklı tipte enerji kaynaklarından teminini ifade etmektedir.

Bu durum, global enerji politikaları ve/veya projeksiyonlarının geliştirilmesini gerekli kılmaktadır

Kaynak: A. Beril Tuğrul, 2003


OSBUK ZİRVESİ

Operatif Koşullar Bunların da ötesinde, ulaşılmaya çalışılan

kaynakların günlük ve mevsimsel değişimlerden etkilenmeyecek kaynaklar olması, bir başka deyişle, “emre amadelik” şartını sağlıyor olması gerekmektedir.

Ayrıca, çevreye uyumluluk, teknolojik yetkinlik ve ekonomiklik ile coğrafi durum özelliklerini de sağlaması beklenen operatif koşullar olmaktadır

Kaynak: A. Beril Tuğrul, 2003


DÜNYA ENERJİ DURUMU


OSBUK ZİRVESİ

Dünya Enerji Durumu

Enerji politikalarını oluşturabilmek veya enerji politikalarını doğru değerlendirebilmek için öncelikle, global şartların iyi bilinmesi gerekmektedir.

Bu bağlamda, farklı enerji kaynaklarından bahsedilebilirse de, her enerji kaynağının aynı oranda kullanıldığı söylenemez.


OSBUK ZİRVESİ

Emre Amade Santrallar

Emre amade olarak fosil yakıtlı santrallar, rejimi düzgün ırmaklar üzerine kurulmuş hidrolik santrallar ve nükleer santrallar, halen konvansiyonel enerji santralları durumundadır.

Bilindiği üzere, halen, birincil ve en önde gelen enerji kaynakları fosil yakıtlardır.


OSBUK ZİRVESİ

Fosil Yakıtların Kullanımı

Fosil yakıtlar, elektrik santralları için kullanıldığı gibi, ulaşım ve konut sektörü için de önemli bir enerji kaynağı girdisi durumundadır.

Böyle olunca da, günümüzde dikkatlerin üzerine toplandığı enerji kaynakları, fosil yakıtlar olmaktadır.


OSBUK ZİRVESİ

Fosil Yakıtlar: Kömür, Petrol, Doğal Gaz

Fosil yakıtlar, yine bilindiği üzere, esas itibariyle kömür, petrol ve doğal gazdır.

Kronolojik gelişim çerçevesinde, katı, sıvı ve gaz sıralamasıyla fosil yakıtlar önem kazanmıştır.

Başka bir deyişle, önce kömür, sonra petrol ve nihayet üçüncü olarak da doğal gaz dünya enerji sahnesinde önemle yerini almıştır.


OSBUK ZİRVESİ

Dünya Kömür Rezervleri

Kaynak: BP, Statistical Review 2008


OSBUK ZİRVESİ

Dünya Petrol Rezervleri



OSBUK ZİRVESİ

Dünya Doğal Gaz Rezervleri



OSBUK ZİRVESİ

Dünya Enerji Tüketimi Dağılımı



OSBUK ZİRVESİ

Tüm bu dağılım haritaları bir arada değerlendirilecek olursa, dünyanın enerji tüketen ve enerji kaynaklarına büyük ölçüde ihtiyaç duyan bölgeleri ile dünya petrol ve doğal gaz rezervlerine sahip bölgelerinin örtüşmediği görülmektedir.


OSBUK ZİRVESİ – Van

Oysa,

Nüfus artışı, Sanayileşme ve Gelişen teknoloji ile enerji talebi giderek artmaktadır. Fazla olarak, halen enerjiyi büyük ölçüde

tüketen bölgelerin de giderek daha fazla talepleri olmaktadır.

B.Tuğrul, 2003a&b]


OSBUK ZİRVESİ

Bu durumda;

Bu durumda, petrol ve doğal gaz kaynağı bölgelerinden enerji talep bölgelerine enerji kaynaklarının aktarılması, halihazırda dünyanın en büyük sorunu durumundadır.

Bu bağlamda, enerji nakil hatları ve geçiş güzergahları da son derece önem arz etmektedir.


OSBUK ZİRVESİ

Kömür için Ana Deniz Taşımacılık Hatları


OSBUK ZİRVESİ

Petrol için Ana Deniz Taşımacılık Hatları


OSBUK ZİRVESİ

Global Konjüktür

Enerji kaynağı bölgeleri ve de nakil hattı bölgeleri dünyanın siyasal politikalarına yön vermektedir.

Günümüzde, dünya enerji stratejileri bu konjüktür üzerine geliştirilmektedir denebilir.


TÜRKİYE’NİN ENERJİ DURUMU


OSBUK ZİRVESİ

Türkiye

Türkiye, jeopolitiği itibariyle, dünyada odak olarak nitelenebilecek ve farklı açılımlara olanak verecek bir konumdadır.


OSBUK ZİRVESİ

Türkiye’nin Enerji Kaynakları

Kaynak: WEC, 2002


OSBUK ZİRVESİ

Türkiye’nin Birincil Enerji Kaynaklarında Üretim ve

Tüketim Durumu

Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Enerji Kaynağı Tüketim Üretim

Taş Kömürü (Bin ton) 11.039 2.367

Linyit (Bin Ton) 64.883 64.883

Doğal Gaz ( Milyon m3) 16.339 312

Petrol (Bin Ton) 29.661 2.551

Hidrolik (GWh) 24.010 24.010

Jeotermal + Rüzgar (Elek.) (GWh) 152 152

Jeotermal Isı (Bin TEP) 618 618

Odun (Bin Ton) 16.263 16.263

Hayvan ve Bitki Artıkları (Bin Ton) 5790 5790

Güneş (Bin TEP) 287 287

TOPLAM 77.044 26.266


OSBUK ZİRVESİ

Kurulu Gücün Ana Enerji Kaynaklarına Göre Dağılımı

Kaynak: Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ),2010


OSBUK ZİRVESİ

Türkiye’nin 2001-2004 Yılları Arasında Enerji Kaynağı “Üretim/Tüketim” Oranları

Yıl Enerji Tüketimi

(x 1000 TEP)

Enerji Üretimi(x 1000 TEP)

Üretim/Tüketim

(%)

2001 77.044 26.206 34,1

2002 78.711 24.727 28,4

2003 83.804 23.812 28,4

2004 87.580 24.259 27,7


OSBUK ZİRVESİ

Türkiye İçin, 2020 Yılına Kadar Enerji Talebinin Yerli Kaynaklarla Karşılanma Oranlarına ilişkin Projeksiyon


ENERJİ POLİTİKALARININ

SEKTÖREL YANSIMALARI


OSBUK ZİRVESİ

Sanayici Sorunları

Türkiye’de Organize Sanayi Bölgeleri ve daha da geniş kapsamlı olarak sanayicilerin, tabii ki çözmeleri veya odaklanmaları gereken birçok konu söz konusudur.

Bunlar içinde gerçekten önemli ve önde geleni, şüphesiz enerji ile ilgili olanlarıdir ve dolayısı ile enerji politikaları ile ilişkilidir.


OSBUK ZİRVESİ

Öncelikle; Sanayicilerin; enerji gereksinimlerini karşılamaları

gerekir.

Zira; “En Pahalı Enerji Bulunmayan Enerjidir.” Bir başka deyişle, enerjiye ulaşılamıyorsa

sanayicilerin üretimi riske girer. Bu durum, kesinlikle sanayiciye zararı getirir. Bu istenmeyen durum, özellikle elektrik enerjisi

gereksinimi için yadsınamazdır.


OSBUK ZİRVESİ

Sorumluluklar Talebe uygun olarak, enerji politikaları geliştirmek

ve hayata geçirmek veya hayata geçirilmesi için uygun şartları sağlamak öncelikle hükümetlerin sorumluluğundadır.

Türkiye enerji durumu çerçevesinde, genel gelişim ve gelecek beklentileri göz önüne alındığında, enerji kaynağının yerli karşılanım oranının düşüyor olması endişe vericidir.

Zira, bu durum, enerji gereksinimlerinin sadece ülke politikalarından değil, dünya enerji politikalarından da büyük ölçüde etkileneceği anlamına gelmektedir.


OSBUK ZİRVESİ

Bu husus; Bu husus, ciddiyetle üzerinde durulması gereken bir

husustur. Bu konuya önerilebilecek bir çözüm, enerji

yatırımlarına sanayicilerin girmesi ve/veya çeşitlilik bağlamında kendi enerjilerinin karşılanması konusunda ortak çözümler üretmeleridir.

Nitekim, bazı sanayi kuruluşları veya organize sanayi bölgeleri özellikle elektrik üretimine yatırım yapmaktadırlar.

Bu husus enerji arz güvenliği bağlamında önem arz etmektedir.


OSBUK ZİRVESİ

Sanayiciler İçin Arz Güvenliği

Sanayiciler açısından enerji arz güvenliği bağlantılı olarak, elektrik tarifesindeki dengesizliklerden bahsedilebilir.

Bu husus, dağıtım şirketlerinin özelinden de kaynaklanabilmekle birlikte, önemli ölçüde enerji kaynağına ulaşım ve bu kaynakların dünya konjüktürü çerçevesindeki fiyat dalgalanmaları ile de ilgilidir.


OSBUK ZİRVESİ

Petrol Fiyatlarında Dünyadaki Değişimler



OSBUK ZİRVESİ

Bir Yıl İçindeki Petrol Fiyatı Değişimi



Yıllar İtibariyle Türkiye'nin Ham Petrol Üretimi ve İthalatı

Kaynak: PİGM Dergisi


OSBUK ZİRVESİ

Türkiye’nin petrole olan bağımlılığı; ithal petrol bağlamında yüksek görünmektedir.

Bu durum değerlendirildiğinde, dünya petrol fiyatlarında tkilenmemizin, önemli ölçüde dünya piyasalarının yansıması olacağı anlaşılmaktadır.


OSBUK ZİRVESİ

Doğal Gazda Durum

Doğalgazın, fosil yakıtlar içinde CO2 emisyonu açısından nispeten daha iyi olması ve doğal gaz santrallarının ilk kurulum maliyetinin düşük olması ve diğer emre amade santralara göre kısa kurulum süresine sahip olması, doğal gazın ve doğal gaz santrallarının tercih edilir olması sonucunu doğurmaktadır.


OSBUK ZİRVESİ

Doğal Gaz’ın Dünyadaki Fiyat Seyri

Yıllar

Kaynak: http://www.hisse.net


OSBUK ZİRVESİ

Dünya Kömür Fiyatları

Kaynak: McCloskey Coal Price Index; “The Renaissance & the Economics of Steam Coal”, PhD Dissertation of Lars Schernikau,



Avustralya Kömür Fiyatları Değişimi


OSBUK ZİRVESİ

Elektrik Fiyatlarına Yansıma

DUY (Dengeleme ve Uzlaştırma) Yönetmeliğinin çıkmasından (2006 Ağustos) bu yana aylara göre ortalama sistem marjinal fiyatları ve yıllara göre ortalama sistem marjinal fiyatlara bakıldığında, elektrik fiyatlarının sabit olmamakla beraber belli bir ortalama civarında salındığı görülmektedir.


OSBUK ZİRVESİ

Elektrik Fiyatlarına ilişkin Ortalama Sistem Marjinal Fiyatları

Kaynak: Süleyman Boşca

Kaynak: Gökmen Çöloğlu


OSBUK ZİRVESİ

Tüm bu hususlar; ve de dağıtım şirketlerinin özelinden kaynaklanan bir takım sorunlar, elektrik fiyatlarının stabil kalmasını zorlaştırmaktadır.

Bu bağlamda, yapılabilecekler kısa vadede kısıtlı görünmektedir.

Ama yine de, zamanında ve hızla alınabilecek tedbirlerle sorunlar, hiç değilse bir miktar hafifletilebilir.


OSBUK ZİRVESİ

Elektrik Birim Maliyeti Üzerine Konmuş Vergiler

Öte yandan, elektrik birim maliyeti üzerine konmuş olan vergiler, çoğu kez göze batan bir konudur.

Vergi yükünün yüksek olduğu bir gerçektir.

Ancak, AB ülkeleri içinde, hemen görüldüğü üzere, benzer bir durum sergilemekteyiz


OSBUK ZİRVESİ

Türkiye ve AB Ülkelerinde Sanayide Kullanılan Elektrik Fiyatları

Kaynak: AB İstatistik Ofisi (Eurostat)

*Avro / kWh, 2009 yılının ikinci yarısı için geçerli, yıllık tüketimi 2.000 MWh-20.000 MWh arasında yer alan kullanıcılar gözetilerek hazırlanmıştır.


OSBUK ZİRVESİ

Rekabet Şartları

Bu konu, AB ülkelerine veya AB ülkeleri ile rekabette sorun yaratmayabilir.

Zira, görüldüğü gibi AB ülkeleri ile benzer durumdayız denebilir.

Ancak, AB ülkeleri dışına ihracat yapmayı hedefleyen ve AB dışı ülkelerle rekabet etmek durumunda olan sanayiciler için daha büyük sorun var gibi görünmektedir.


OSBUK ZİRVESİ

Bu durumda;

Asya-pasifik, Afrika, Avrasya ve Orta Doğu ülkeleri ile ilişkileri geliştirmeye çalışan ve ticaretin, dolayısıyla da ihracatın arttırılmasını hedefleyen bir genel politika izlediği söylenebilen Türkiye’nin; bu duruma uygun olarak, elektrik üzerindeki vergi yükünü hiç değilse daha fazla arttırmamasının yerinde olacağı söylenebilir.


OSBUK ZİRVESİ

Orta Vadede;

Orta vadede, emre amade ve büyük elektrik üretimi sağlayacak nükleer santralların devreye girmesi mümkün olması halinde, daha stabil elektrik fiyatı şartlarına ulaşılabilir.

Bu bağlamda,enerji politikalarının staratejik kriterleri çerçevesinde, çeşitlilik ve yedeklilik şartları sağlanabilmesi durumunda kararlı elektrik fiyatı sağlanabilir.


OSBUK ZİRVESİ

Petrol Fiyatlarındaki Değişimin Etkilemesi

Petrol fiyatlarındaki değişim de sanayiyi yakından ilgilendirmektedir.

Zira, sanayicilerin kendisi doğrudan petrol kullanmasa bile, Türkiye’de nakliye esas itibariyle karayolu taşımacılığı ile yapıldığından, petrol fiyatlarındaki artışlar, dolayısı ile maliyetlere yansımaktadır.



Benzin ve MotorindeVergi Yükü

Benzin Motorin

Rafineri Satış Fiyatı

Bayi, Dağıtım, Nakliye

Toplam Vergi

Kaynak: Tüpraş


OSBUK ZİRVESİ

Doğal Gaz Fiyatlarının Değişimi

Doğal gazı kullanan sektör de yadsınamayacak boyutlardadır.

Bu bağlamda, genellikle yıllık bazda doğal gaz fiyat değişimi etkin görülmektedir.

Dolayısı ile, doğal gaz temini de önem arz etmektedir. Kaynak: http://tr.oiloilprice.com/


OSBUK ZİRVESİ

Mevzuat

Mevzuat ile ilgili, usul ve uygulama ile ilişkili sanayici sorunları; günlük yaşam içinde önemli sorunlar gibi ortaya çıkabilmektedir.


OSBUK ZİRVESİ

Mevzuat Sorunlarının Çözümleri

Bu husus, hükümet, sanayici ve ilgili sivil toplum kuruluşlarının bir arada karşılıklı anlayış ve uyumla çözebilecekleri sorunlardır.

Global değişime uyum sağlamaya çalışan ülkemizin çözmesi gereken, ve de ancak, zaman içinde çözüme ulaşabileceği düşünülen konulardır.

Burada, esas olan, tarafların birbirlerini yıpratmak ve ilişkileri sertleştirmek yerine, empati ile yaklaşmaları ve çözümü birlikte oluşturmalarıdır.


OSBUK ZİRVESİ

Enerji Tasarrufu

Bu arada, unutulmaması gereken bir husus; Enerji Tasarrufu’dur.

Unutulmamalıdır ki; “En Ucuz Enerji, Tasarruf Edilen

Enerji”dir.


OSBUK ZİRVESİ

Enerji Verimliliği

Bu bağlamda, enerji verimliliği konusu gündeme gelmektedir.

Burada, önemli olan, makine teçhizat alınırken, uygun seçimlerin yapılmasıdır.

İlk yatırım maliyeti bir miktar artsa bile, genellikle zannedilenden daha kısa bir sürede kendisini amorte edecek, hem kurumsal ve hem de ülkesel bağlamda verimlilik sağlanabilecektir.


OSBUK ZİRVESİ

Burada,

Konuya ilişkin eğitim, teşvik ve bilinçlendirme için, hem hükümet tarafına ve hem de sivil toplum kuruluşlarına ve hem de tüm sektör kurum yetkililerine önemli görevler düşmektedir.


OSBUK ZİRVESİ

SONUÇ

Tüm bu hususları inceledikten sonra, sonuç olarak denebilir ki; yapılması gerekenleri iki ana başlıkta toplamak mümkündür.

Bunlar; Ülke bazında ve Sektörel bazda

yapılması gerekenler olmaktadır.


OSBUK ZİRVESİ

Ülke bazında yapılması gerekenler;

Ülkemiz, önce, kendi öz kaynaklarından, özellikle emre amadeliği sağlayan kömürünü değerlendirme yoluna gitmeyi bir açılım olarak benimsemelidir. Ancak, kömür rezervlerini kullanırken, sera gazları salınmını minimize edecek teknolojik donanım ve sistemlerle santrallarını kurmak da bir çevre açılımı olması gerekmektedir.

Petrol ve doğal gaz arama çalışmaları sürekli desteklenmesi gereken konular olmalıdır.

İthal edilen birincil kaynakların şimdikinden daha çok sayıda farklı ülkelerden teminine ilişkin alt yapı antlaşmalar yapılması gerekmektedir.

Çeşitlilik bağlamında, farklı enerji kaynakları ile çalışan santrallara yönelinmeli ve ilgili çalışmalar desteklenmelidir. Bu bağlamda; Türkiye, nükleer teknolojiye girmeli ve emre amadeliği sağlayan büyük güçlü nükleer santrallar kurmayı bir enerji açılımı olarak benimsemelidir.


OSBUK ZİRVESİ

Ülke bazında yapılması gerekenler; (devam)

Enerji üretenler için uygun mevzuat gelişimlerinin yerinde ve zamanında yapılması sağlanmalıdır.

Enerji hatlarının tam kapasite kullanımı için ulusal ve uluslar arası şartların ve alt yapının güvenilirlikle oluşturulması sağlanmalıdır.

Tüm bu hususların birlikte ve koordineli olarak enerji politikaları çerçevesinde hayata geçirilmesi benimsenmelidir.


OSBUK ZİRVESİ

Sektörel bazda yapılması gerekenler;

Enerji verimliliğine önem verilmelidir. Enerji tasarrufu için gerekiyorsa

yatırım yapılmalıdır. Kayıp ve kaçak elektrik kullanımı

minimize edilmelidir. Elektrik enerjisi üretimi için, mümkünse

sektörel bazda girişimlere yer verilmelidir.


OSBUK ZİRVESİ

Sektörel bazda yapılması gerekenler; (devam)

Sahip olduğumuz, öz enerji kaynaklarımız ile üretim olabildiğince tercih edilmelidir.

Taşımada olabildiğince karayolu taşımacılığından kaçınılmalıdır.

Liberal şartlarda enerji temini için borsa şartlarının oluşturulması desteklenmelidir.

Tüm bu konularda AR-GE çalışmalarının desteklenmesi benimsenmelidir.


OSBUK ZİRVESİ

Öz Olarak;

Türkiye’nin enerji politikaları bağlamında, konuyu bilerek ve rasyonel yaklaşarak, tüm bu konuları; kamu ve sektörel bazda, birlikte ve birbirlerine paralel ve de birbirlerini destekleyen işbirliği ile hayata geçirmeyi sağlamayı benimsemesi en akılcı yol olarak görünmektedir.


OSBUK ZİRVESİ


OSBUK ZİRVESİ

Benzinde Vergi Yükü20.11.2008 Tarihi itibariyle; Benzin rafineri çıkış fiyatı: 0,58 TL Eklenen bayi, dağıtım ve nakliyat fiyatı: 0,40 TL

Eklenen toplam vergi : 1,94 TL Toplam: 2,92 YTL

Alınan vergi; rafineri çıkış fiyatı, dağıtım ve nakliyat giderleri toplamından daha fazla

0,98 TL


OSBUK ZİRVESİ

Nükleer Enerji Santrallerinin Dünyadaki Dağılımı

Kaynak : Olson, M.F., Myth of The Peaceful Atom, Nuclear Information & Resources Service, NIRS, 2002.

dÜnyada ve tÜrkİye’de enerjİ polİtİkalari ve sektÖrel yansimalari

Documents