droga krzyżowa - wordpress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy...

32
Ks. Michał Lipiński CM Droga Krzyżowa Portrety miłosierdzia Piliscsaba 2016

Upload: others

Post on 28-Jul-2020

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Ks. Michał Lipiński CM

Droga Krzyżowa

Portrety miłosierdzia

Piliscsaba 2016

Page 2: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

2

Page 3: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Wprowadzenie

Św. siostra Faustyna Kowalska, która przybliżyła nam prawdęo Bożym miłosierdziu zapisała w swoim Dzienniczku opis widzenia,które opowiedziała spowiednikowi:

Wieczorem, kiedy byłam w celi, ujrzałam Pana Jezusaubranego w szacie białej. Jedna ręka wzniesiona dobłogosławieństwa, a druga dotykała szaty na piersiach. Zuchylenia szaty na piersiach wychodziły dwa wielkiepromienie, jeden czerwony, a drugi blady. W milczeniuwpatrwyałam się w Pana, dusza moja była przejęta bojaźnią,ale i radością wielką. Po chwili powiedział mi Jezus:„Wymaluj obraz według rysunku, który widzisz, z podpisem:Jezu, ufam Tobie. Pragnę, aby ten obraz czczono najpierw wkaplicy waszej i na całym świecie.Obiecuję, że dusza, która czcić będzie ten obraz, nie zginie.Obiecuję także, już tu na ziemi, zwycięstwo nadnieprzyjaciółmi, a szczególnie w godzinę śmierci. Ja sambronić ją będę jako swej chwały”1.

W odpowiedzi usłyszała zachętę:Maluj obraz Boży w duszy swojej2.Pragniemy malować obraz Jezusa miłosiernego w naszych

duszach. Godzina Jego męki, to godzina miłosierdzia. W tej godzinieśw. siostra Faustyna przekazała, że pragnie On, by szczególnie w tejgodzinie czczono Jego miłosierdzie rozpamiętując Jego mękę. MękaJezusa, to ukazanie Bożej miłości i miłosierdzia. Każda ze stacji drogikrzyżowej, to kolejny portret Bożego miłosierdzia. Niech tomodlitewne podążanie za miłosiernym Jezusem niosącym krzyżpozwoli nam doskonalej malować w sobie obraz Bożego miłosierdzia,niech przemienia nasze serca, by coraz bardziej przepełniała jemiłosierna miłość Boga promieniująca i przemieniająca.

1 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek. Miłosierdzie Boże w duszy mojej, Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa 1993, 47-48.

2 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 49.

3

Page 4: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja I – Pan Jezus przed sądem PiłataI portret miłosierdzia: nie osądzać

Nauczając Jezus mówił:

Nie sądźcie, abyście nie byli sądzeni. Bo takim sądem, jakimsądzicie, i was osądzą; i taką miarą, jaką wy mierzycie, wamodmierzą. Czemu to widzisz drzazgę w oku swego brata, abelki we własnym oku nie dostrzegasz? Albo jak możesz mówićswemu bratu: Pozwól, że usunę drzazgę z twego oka, gdy belka[tkwi] w twoim oku? Obłudniku, wyrzuć najpierw belkę zeswego oka, a wtedy przejrzysz, ażeby usunąć drzazgę z okatwego brata (Mt 7, 1-5).

Jezus pojmany przez żołnierzy, został zaprowadzony przed sądPiłata. Poddaje się temu sądowi, przyjmuje wyrok. Wie, że PoncjuszPiłat działa w strachu. Wie, że jego decyzja jest wynikiem chęcipozostania „poprawnym politycznie” i chęci przypodobania siętłumowi. A mimo to nie osądza go.

Kontemplując Jezusa stojącego przed sądem Piłata, widzimy,że miłosierdzie nie osądza drugiego, a nawet niesłusznie osądzony,pozostaje do końca wierny swej misji: przyszedł nie potępić, leczzbawić.

Św. s. Faustyna wyznaje, iż doświadczyła fałszywych osądów,gdy mówiła o misji powierzonej przez Jezusa:

Kiedy poznałam, że nic nie otrzymuję uspokojenia odprzełożonych, postanowiłam nic nie mówić o tych rzeczachczysto wewnętrznych. Na zewnątrz starałam się, tak jakodobra zakonnica, o wszystkim mówić z przełożonymi, ale optrzebie duszy już będę tylko mówić w konfesjonale. (…)Naraziłam się na wiele cierpień niepotrzebnych. Przez dłuższyczas byłam uważana jakoby opętana przez złego ducha ipatrzono na mnie z politowaniem, a przełożona poczyniłapewne ostrożności co do mnie. Dolatywało do uszu moich, żesiostry patrzą na mnie jako na taką. I zaciemnił się horyzont

4

Page 5: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

wokoło. Zaczęłam unikać łask tych Bożych, ale cóż, przecież tonie było w mej mocy. Nagle ogarniało mnie tak wielkieskupienie, że wbrew woli pogrążałam się w Bogu i Panutrzymywał mnie przy sobie3.

Św. Wincenty a Paulo, kiedy posądzono go o kradzieżpieniędzy i ogłaszano to w kościołach, powiedział:

Bóg zna prawdę.

Św. Siostro Faustyno, św. Wincenty a Paulo, módlcie się zanami, byśmy wierzyli mocno, iż możliwym jest malowanie w sobieportretu Bożego miłosierdzia przez powstrzymanie się od wydawaniasądów o bliźnich.

3 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 123.

5

Page 6: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja II – Pan Jezus przyjmuje krzyżII portret miłosierdzia: obarczyć się problemami innych

Prorok Izajasz w pieśni o cierpiącym słudze Jahwe pisze:

Lecz On się obarczył naszym cierpieniem,On dźwigał nasze boleści, a myśmy Go za skazańca uznali, chłostanego przez Boga i zdeptanego (Iz 53,4).

Taki jest sens przyjęcia krzyża przez Jezusa: przyjmuje nasiebie to, na co my zasłużyliśmy, co powinno być naszym udziałem.Takie jest Jego miłosierdzie. Nie tylko poucza:

Wchodźcie przez ciasną bramę! Bo szeroka jest brama iprzestronna ta droga, która prowadzi do zguby, a wielu jesttakich, którzy przez nią wchodzą. Jakże ciasna jest brama iwąska droga, która prowadzi do życia, a mało jest takich,którzy ją znajdują! (Mt 7, 13-14).

Nie tylko zaprasza każdego z nas:

„Jeśli kto chce pójść za Mną, niech się zaprze samego siebie,niech weźmie krzyż swój i niech Mnie naśladuje (Mt 16,24).

On sam bierze krzyż.Św. s. Faustyna Kowalska w Dzienniczku zapisała:

W pewnym dniu ujrzałam dwie drogi: jedna droga szeroka,wysypana piaskiem i kwiatami, pełna radości i muzyki, iróżnych przyjemności. Ludzie szli tą drogą, tańcząc i bawiącsię – dochodzili do końca, nie spostrzegając, że już koniec. Alena końcu tej drogi była straszna przpaść, czyli otchłańpiekielna. Dusze te na oślep wpadały w tę przepaść; jak szły,tak i wpadały. A była ich tak wielka liczba, że nie można byłoich zliczyć. I widziałam drugą drogę, a raczej ścieżkę, bo była

6

Page 7: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szlimieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jednipadali na te kamienie, ale zaraz powstawali i szli dalej. A wkońcu drogi był wspaniały ogród, przepełniony wszelkimrodzajem szczęścia, i wchodziły tam te wszystkie dusze. Zarazw pierwszym momencie zapominały o swych cierpieniach4.

Św. Ludwika de Marillac dziękowała za dar drogi krzyżowej:

Wśród wielu łask, jakimi mnie Bóg obdarzał, najważniejszebyło to, iż dał mi poznać, że muszę postępować drogą krzyża.Przez całe życie, począwszy od dzieciństwa, doświadczałamwielu cierpień.

Św. siostro Faustyno i św. Ludwiko, wypraszajcie dla nasumiłowanie krzyża, byśmy dobrowolnie go przyjmując i ofiarując zainnych, malowali w sobie portret Bożego miłosierdzia.

4 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 153.

7

Page 8: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja III – Pierwszy upadekIII portret miłosierdzia: grzeszących upominać

W Liście do Hebrajczyków czytamy:

Mając więc arcykapłana wielkiego, który przeszedł przezniebiosa, Jezusa, Syna Bożego, trwajmy mocno w wyznawaniuwiary. Nie takiego bowiem mamy arcykapłana, który by niemógł współczuć naszym słabościom, lecz doświadczonego wewszystkim na nasze podobieństwo, z wyjątkiem grzechu.Przybliżmy się więc z ufnością do tronu łaski, abyśmyotrzymali miłosierdzie i znaleźli łaskę dla [uzyskania] pomocyw stosownej chwili. (Hbr 4, 14-16).

Tak krótko po podjęciu krzyża Jezus upada na ziemię. Możenie Jego zmęczenie i słabość przyczyniły się do tego upadku. Możeuderzenie przez żołnierza? Może któryś ze współskazańców siępotknął, albo szarpnął łączący ich sznur? Nie znamy przyczyny tegoupadku. W ten sposób Jezus, Święty i Doskonały, upadłszy podciężarem krzyża, doświadczył naszej ludzkiej słabości.

Nasze upadki utrudniają malowanie w sobie obrazu Chrystusai sprawiają, że Kościół – Jego Mistyczne Ciało cierpi nie mogąc byćnieskalanym. Św. s. Faustyna zapisała w Dzienniczku:

W pewnej chwili, kiedy byłam u tego malarze, który maluje tenobraz i zobaczyłam, że nie jest tak piękny, jakim jest Jezus –zasmuciłam się tym bardzo, jednak ukryłam to w sercugłęboko. Kiedyśmy wyszły od tego malarza, matka przełożonazostała w mieście dla załatwienia różnych spraw, ja samapowróciłam do domu. Zaraz udałam się do kaplicy inapłakałam się bardzo. Rzekłam do Pana: Kto Cię wymalujetak pięknym, jakim jesteś? - Wtem usłyszałam takie słowa:„Nie w piękności farby ani pędzla jest wielkość tego obrazu,ale w łasce mojej”5.

5 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 313.

8

Page 9: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Św. Wincenty a Paulo mówił:

Jesteśmy odpowiedzialni nie tylko za to zło, które samipopełniamy, ale także za to zło, które popełniają inni z powodunaszych błędów.

Św. siostro Faustyno i św. Wincenty, wstawiajcie się za nami,byśmy stając się odpowiedzialnymi za braci i byśmy upominającgrzeszących, malowali w sobie portret Bożego miłosierdzia.

9

Page 10: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja IV – Spotkanie Jezusa z MatkąIV portret miłosierdzia: matczyna miłość

U proroka Izajasza czytamy następujące słowa:

Mówił Syjon: "Pan mnie opuścił, Pan o mnie zapomniał". Czyż może niewiasta zapomnieć o swym niemowlęciu, ta, która kocha syna swego łona? A nawet, gdyby ona zapomniała, Ja nie zapomnę o tobie (Iz 49, 14-15).

Miłość matczyna, to najbardziej naturalna i najbardziejbezinteresowna miłość. Matka kocha dziecko nie dlatego, żespodziewa się w przyszłości, może w starości i chorobie, opieki ipomocy z jego strony. Miłość tę przewyższa jedynie miłość Boża, boBóg jest miłością (1J 4,16). Miłość matczyna gotowa jest znosićcierpienie, współcierpieć z dzieckiem, tak, jak Maryja współcierpiałaz Jezusem.

Św. s. Faustyna napisała o przyjmowaniu doświadczeń:

Wśród doświadczeń będę się starała upatrywać miłującą rękęBożą. Nic tak trwałego, jak cierpienie – ono zawsze wierniedotrzymuje swego towarzystwa duszy. O Jezu, w miłowaniuCiebie nie dam się prześcignąć nikomu6.

Św. Ludwika de Marillac tak się modliła:

Należę do Ciebie, Najświętsza Dziewico, by doskonalejnależeć do Boga. Naucz mnie naśladować Twoje święte życiew wypełnianiu tego, czego Bóg żąda ode mnie.A w testamencie napisała Siostrom Miłosierdzia:Prości Najświętszą Dziwicę, aby była waszą jedyną Matką.

6 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 227.

10

Page 11: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Niech św. siostra Faustyna św. Ludwika de Marillac wypraszanam bezinteresowną miłość, miłość podobną do matczynej miłościMaryi i do miłości Bożej nie wykluczającej nikogo, byśmy malowaliw sobie portret Bożego miłosierdzia.

11

Page 12: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja V – Pomoc Szymona CyrenejczykaV portret miłosierdzia: wspomagać słabych

Ewangelista tak krótko opisuje pomoc Szymona z Cyreny:

Następnie wyprowadzili Go, aby Go ukrzyżować. I przymusiliniejakiego Szymona z Cyreny, ojca Aleksandra i Rufusa, którywracając z pola właśnie przechodził, żeby niósł krzyż Jego.Przyprowadzili Go na miejsce Golgota, to znaczy miejsceCzaszki (Mk 15, 20-22).

Mimo, że wracał z pracy, zmęczony pracą, to był o wielesilniejszy, niż Jezus. Jego praca była mniej wyczerpująca, niżprzesłuchania, biczowanie, popychanie, nienawiść. Choć byłprzymuszony do pomocy Zbawicielowi, wziął udział w realizacjiplanu zbawienia całej ludzkości, każdego człowieka. Nie zdawał sobiesprawy, że spełnił nakaz zawarty w Liście św. Pawła do Galatów:

Jeden drugiego brzemiona noście i tak wypełniajcie prawoChrystusowe (Ga 6,2).

Czasami nie można tego dokonać w sposób fizyczny, alezawsze pozostaje duchowy udział w dziele Odkupienia, o czym pisześw. s. Faustyna:

Daję ci cząstkę w odkupieniu rodzaju ludzkiego. Tyś ochłodą wchwili konania mego7.

Św. Wincenty a Paulo mówi, że

Służąc ubogim, służymy samemu Chrystusowi.

Niech wstawiennictwo św. siostry Faustyny i św. Wincentego aPaulo wyprasza nam otwartość na słabych i gotowość do pomocy im i

7 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 310.

12

Page 13: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

ofiarowania im czasu, byśmy służąc im malowali w sobie portretBożego miłosierdzia.

13

Page 14: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja VI – Św. WeronikaVI portret miłosierdzia: otrzeć i przywrócić ludzką twarz

Prorok Izajasz napisał w pieśni o cierpiącym słudze Jahwe:

Któż uwierzy temu, cośmy usłyszeli?na kimże się ramię Pańskie objawiło? On wyrósł przed nami jak młode drzewo i jakby korzeń z wyschniętej ziemi. Nie miał On wdzięku ani też blasku, aby na Niego popatrzeć, ani wyglądu, by się nam podobał. Wzgardzony i odepchnięty przez ludzi, Mąż boleści, oswojony z cierpieniem, jak ktoś, przed kim się twarze zakrywa, wzgardzony tak, iż mieliśmy Go za nic (Iz 53, 1-3).

Jezus dźwigający krzyż nie miał wdzięku, ani powabu, ludziuważali Go za godnego pogardy. Cierpiał. A żołnierze stali na straży,by pozostał w tym stanie. Wielką odwagą wykazała się przekazanaprzez tradycję kościelną Weronika, która przełamała kordon straży iotarła twarz Jezusa – twarz pokrwawioną, nie przypominającąludzkiej twarzy. Ta odwaga została nagrodzona portretem Jezusa nachuście, a Kościół dopóki odprawia nabożeństwo drogi krzyżowej,będzie wspominać jej czyn: drobny, a zarazem wielki. Drobny, bo totylko otarcie twarzy, a wielkie, bo wymagający odwagi.

Św. s. Faustyna pisze o wielkiej wartości modlitwywynagradzającej, która przypomina gest Weroniki niosący ulgę wcierpieniu:

Jezus dał mi poznać, jak Mu jest miła modlitwawynagradzająca, mówi mi: „Modlitwa duszy pokornej imiłującej rozbraja zagniewanie Ojca mojego i ściągabłogosławieństw morze.”8

8 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 320.

14

Page 15: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Św. Wincenty a Paulo mówił o posłudze ubogim, że niekiedyjak się na nich patrzy, to nie mają ludzkiego wyglądu. Ale wystarczyodwrócić medal, by zobaczyć w nich oblicze cierpiącego Chrystusa.Docenił on również czułość kobiet, ich wrażliwość i gotowość dopielęgnowania słabych. Dlatego powiedział:

Czyż nie można by zebrać kobiet i zachęcić je do tego, by mocąich wiary w Boga służyły potrzebującym i chorym?

Św. siostro Faustyno i św. Wincenty a Paulo, dodajcie namodwagi, byśmy przywracali ludzką godność tym, którzy ją zatracili,którzy ją zamazali i w ten sposób, byśmy w naszych sercach malowaliportret Bożego miłosierdzia.

15

Page 16: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja VII – Drugi upadakVII portret miłosierdzia: zrozumieć i usprawiedliwić słabość

Przy tej stacji przypomina się nam Jezus podczas modlitwy wOgrójcu, jak mówi do zmożonych snem Apostołów:

Potem wrócił i zastał ich śpiących. Rzekł do Piotra:«Szymonie, śpisz? Jednej godziny nie mogłeś czuwać?Czuwajcie i módlcie się, abyście nie ulegli pokusie; duchwprawdzie ochoczy, ale ciało słabe». Odszedł znowu i modliłsię, powtarzając te same słowa. Gdy wrócił, zastał ichśpiących, gdyż oczy ich były snem zmorzone, i nie wiedzieli, coMu odpowiedzieć (Mk 14, 37-40).

Ponowny upadek Jezusa. Możliwe, że spowodowany byłzmęczeniem, wyczerpaniem, bólem.

Niekiedy pragniemy powstawać, pragniemy się poprawić,pragniemy iść za Chrystusem. A obok tych pięknych i dobrychzamiarów istnieje słabość. Ulegamy pokusie, ulegamy próbie.Zasypiamy, nie potrafimy się skoncentrować i nie potrafimy tegowytłumaczyć. Jako Bóg-Człowiek wiedział, że najlepsze pragnienia,zamiary, postanowienia nie są przez nas realizowane. Brakuje namwytrwałości, a może po prostu zadania te przerastają nas iprzygniatają.

Jezus nie przestał miłować zasypiających Apostołów.Zaakceptował ich słabość. Kochał ich takimi, jaki byli – bezwarunków, że mają się zmienić, że mają być bardziej uważni i poswoim zmartwychwstaniu posłał ich, by kontynuowali Jego dzieło –choć byli tak słabi.

Św. s. Faustyna zapisała w Dzienniczku słowa jednego zespowiedników zastępujących bł. ks. Michała Sopoćkę:

Na jednej spowiedzi zapytał się mnie, czy jestem świadomażycia wyższego, jakie jest w mojej duszy, a które jestniezmiernie w wielkim stopniu. Odpowiedziałam, że jestemtego świadoma i wiem, co się we wnętrzu moim dzieje. A na to

16

Page 17: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

odpowiedział mi ojciec: Nie wolno siostrze niszczyć tego wduszy ani samej nie wolno nic zmieniać. Nie w każdej duszyuwydatnia się to wielkie szczęście życia wyższego, u siostryjest to widoczne, bo jest w ogromnym stopniu. Niech siostrauważa, żeby nie zmarnować tych wielkich łask Bożych, (…).Jednakże wcześniej wystawił ją na wiele prób. Następnie św. s.Faustyna tak kontynuuje opis swego doświadczenia:Toteż jak wyjechał ks. dr Sopoćko, a on zastępował go,zmuszona byłam iść do niego do spowiedzi. Jednak, coprzedtem uznać nie chciał, to teraz mnie zobowiązuje dowielkiej wierności tym natchnieniom wewnętrznym. - Taknieraz Bóg dopuszcza, ale we wszystkim niech będzieuwielbiony. Ale jednak wielkej łaski trzeba, aby się niezachwiać9.

Bł. Lindalwa Justo de Oliveira, siostra miłosierdzia,męczennica napisała w liście do przyjaciółki:

Jestem wdzięczna Bogu za łaskę powołania i za wszystkiełaski, jakimi mnie obdarza w nowicjacie. Tutaj wszystko jestłaską. Doświadczamy jej wszystkie. Żyjemy w milczeniu, którepogłębia nasze zjednoczenie z Bogiem. To wsyzstko przepełnianas radością. Św. Wincenty i św. Ludwika oczekują, żeprzyłączysz się do nas. Nie obawiaj się. Zapewne na naszejdrodze będą pojawiały się ciernie, ale będziemy je przemieniaćw róże.

Za przyczyną św. s. Faustyny i bł. Lindalwy prośmy, abyśmymieli cierpliwość do siebie samych i do drugich. Prośmy, byśmysamych siebie i drugich rozumieli i umieli usprawiedliwić, abyśmy wten sposób malowali w sobie portret Bożego miłosierdzia.

9 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 272.

17

Page 18: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja VIII – Jezus pociesza płaczące niewiastyVIII portret miłosierdzia: wzywać do nawrócenia

Św. Łukasz Ewangelista tak opisał spotkanie z niewiastamiużalającymi się nad losem Jezusa:

A szło za Nim mnóstwo ludu, także kobiet, które zawodziły ipłakały nad Nim. Lecz Jezus zwrócił się do nich i rzekł: «Córkijerozolimskie, nie płaczcie nade Mną; płaczcie raczej nad sobąi nad waszymi dziećmi! Oto bowiem przyjdą dni, kiedy mówićbędą: "Szczęśliwe niepłodne łona, które nie rodziły, i piersi,które nie karmiły". Wtedy zaczną wołać do gór: Padnijcie nanas; a do pagórków: Przykryjcie nas! Bo jeśli z zielonymdrzewem to czynią, cóż się stanie z suchym?» (Łk 23, 27-31).

Bardzo po ludzku oceniając to wydarzenie, z pewnościąprzychodzi nam myśl, że przyjemność sprawiło Jezusowi współczucieniewiast jerozolimskich. W końcu ich postawa była odmienna odpostawy najbliższego otoczenia Jezusa – była odmienna od postawyżołnierzy. Ale czy była ona szczera? Może była jedynie zwyczajempraktykowanym podczas jerozolimskich egzekucji.

Jezus nawet wtedy, gdy cierpi, nie przestaje wzywać donawrócenia, do żalu za popełnione winy. Nawet gdy cierpi mówiprawdę.

Św. Wincenty a Paulo, tak zachęca do szczerego mówienia:

Musimy mówić prosto, nigdy nie dwuznacznie; nigdy nieszukając własnego materialnego, bądź uczuciowego pożytku;nigdy z tą intencją, żeby kogoś przeciągnąć na naszą stronę,nigdy dla własnej korzyści, czy chwały. Zawsze mamy mówićtylko dlatego, żeby przypodobać się Bogu.

Nawet święci potrzebują nawrócenia i odpowiadali nawezwanie do pełnienia woli Bożej, o czym świadczy przykład św.siostry Faustyny:

18

Page 19: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

O dobry Jezu, dziękuję Ci za tę wielką łaskę, to jest, że dajeszmi poznać, czym jestem sama z siebie – nędzą i grzechem,niczym więcej; jedno tylko mogę sama z siebie, to jest obrażaćCiebie, o Boże mój, bo nędza nic więcej uczynić sama z siebienie może, prócz obrażania Ciebie, o Dobroci nieskończona10.

Prośmy o wstawiennictwo św. siostry Faustyny i św.Wincentego a Paulo, abyśmy praktykując łagodność i miłosierdzie,byli wymagającymi i tak malowali w sobie portret Bożegomiłosierdzia, które domaga się przemiany serca, nawrócenia.

10 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 363.

19

Page 20: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja IX – Trzeci upadekIX portret miłosierdzia: cierpliwość w powstawaniu i trosce odoskonałość

Św. Piotr Apostoł zapisał takie słowa:

Do tego bowiem jesteście powołani. Chrystus przecież równieżcierpiał za was i zostawił wam wzór, abyście szli za Nim Jegośladami. On grzechu nie popełnił, a w Jego ustach nie byłopodstępu. On, gdy Mu złorzeczono, nie złorzeczył, gdycierpiał, nie groził, ale oddawał się Temu, który sądzisprawiedliwie. On sam, w swoim ciele poniósł nasze grzechyna drzewo, abyśmy przestali być uczestnikami grzechów, a żylidla sprawiedliwości - Krwią Jego ran zostaliście uzdrowieni(1P 2, 21-24).

Upadający Jezus doświadcza tego, co jest cechą naszegoczłowieczeństwa – doświadcza słabości. Ale jest wolny od grzechu.Dzięki temu jest w stanie nas uzdrowić, podnieść, ocalić. Aby jednakpozwolić się podnieść z naszych upadków winniśmy pamiętać o tym,do czego zostaliśmy powołani, o tym, co jest naszym celem. Możepomóc w tym wspomnienie na dzień chrztu, dzień Komunii św., dzieńślubów, dzień święceń...

Św. s. Faustyna zapisała:

W chwilach walki i cieprień, ciemności i burz, tęsknoty ismutku, w chwilach doświadczeń ciężkich, w chwilach, wktórych przez żadne stworzenie nie będę zrozumianą, a nawetprzez wszystkich potępiona i wzgardzona, pamiętać będę nadzień ślubów wieczystych, na ten dzień niepojętej łaski Bożej11.

Św. Wincenty a Paulo mówi:

Doskonałości nie można osiągnąć natychmiast. Osiągamy ją

11 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 240.

20

Page 21: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

powoli, krok po kroku. To wymaga cierpliwości. Prowadzi doniej długa droga, która rozpoczyna się małymi krokami.

Św. s. Faustyno i św. Wincenty a Paulo, módlcie się za nami,byśmy pamiętali o pierwszej miłości, byśmy powstawali z grzechów iprzez cierpliwość w duchowym wzrastaniu malowali w sobie portretBożego miłosierdzia.

21

Page 22: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja X – Obnażenie z szatX portret miłosierdzia: współcierpieć z pozbawionymi wszystkiego

Ewangeliści tak krótko opisali obnażenie Jezusa z szat:

Ukrzyżowali Go i rozdzielili między siebie Jego szaty, rzucająco nie losy, co który miał zabrać (Mk 15,24).

Na końcu drogi krzyżowej, przed przybicem Jezusa do krzyża,odarto Go z szat. Ukazało się ciało poranione, naznaczone tak wielkimcierpieniem. Ale jakby tego było za mało, pozbawiono Gowszystkiego. Jakże skrajne jest Jego ubóstwo i upokorzenie. Byćmoże trudno sobie to wyobrazić, że Bóg, Pan wszechświata, nic nieposiada.

Taki upokorzony Jezus przemówił do św. s. Faustyny:

Upłynęły cztery dni po ślubach wieczystych. Starałam sięodprawić godzinę świętą. Był to pierwszy czwrtek miesiąca.Jak tylko weszłam do kaplicy, ogarnęła mnie na wskrośobecność Boża. Czułam wyraźnie, że Pan jest przy mnie. Pochwili ujrzałam Pana, całgo ranami pokrytego – i rzekł domnie: „Patrz, kogoś zaślubiła”. Ja więcej Cię kocham widzącCię tak zranionego i wyniszczonego, niżelibym Cię ujrzała wmajestacie. - Jezus pyta: „Dlaczego?” - Odpowiedziałam:Wielki majestat przeraża mnie, maleńką nicość, jaką jestem, arany Twoje pociągają mnie do Serca Twego i mówią mi owielkiej miłości Twojej ku mnie. Po tej rozmowie nastąpiłomilczenie. Wpatrywałam się w rany Jego święte i czułam sięszczęśliwa cierpiąc z Nim. Cierpiąc nie cierpiałam, bo czułamsię szczęśliwa poznająć głębię Jego miłości, a godzinaupłynęła mi jako jedna minuta12.

Św. Wincenty a Paulo mówił:

12 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 252.

22

Page 23: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Upokorzenie Chrystusa – to była miłość; miłość była Jegozajęciem. Z miłości cierpiał i modlił się. Wszystko cowydarzyło się w duszy Chrystusa i w swej zewnętrznejdziałalności nie czynił nic innego, jak tylko akty miłości.Miłość doprowadziła Go do pogardy wszystkiego, coświatowe, pogardził duchem świata i bogactwem.

Św. s. Faustyno i św. Wincenty a Paulo, niech waszewstawiennictwo uczyni nas wrażliwymi na pozbawionychwszystkiego. Wspómóżcie, byśmy widzieli w nich Ciebiepozbawionego wszystkiego i współcierpiąc z Tobą malowali w sobieportret Bożego miłosierdzia.

23

Page 24: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja XI – Przybicie do krzyżaXI portret miłosierdzia: zaakceptowanie słabości

Św. Łukasz Ewangelista zapisał:

Gdy przyszli na miejsce, zwane «Czaszką», ukrzyżowali tamJego i złoczyńców, jednego po prawej, drugiego po lewej Jegostronie (Łk 23,13).

Jezus w czasie krzyżowania wydaje się słaby – nie ma żadnejmożliwości poruszania się, może jedynie w minimalny sposób ulżyćcierpieniu raz powiększając ból nóg, raz rąk, raz dusząc się. A mimoto właśnie wtedy dokonuje największego dzieła – dzieła zbawieniakażdego człowieka. Św. Paweł Apostoł pisze o sensie i wartościludzkiej słabości:

«Wystarczy ci mojej łaski. Moc bowiem w słabości siędoskonali». Najchętniej więc będę się chlubił z moich słabości,aby zamieszkała we mnie moc Chrystusa. Dlatego mamupodobanie w moich słabościach, w obelgach, wniedostatkach, w prześladowaniach, w uciskach z powoduChrystusa. Albowiem ilekroć niedomagam, tylekroć jestemmocny (2Kor 12, 9-10).

Św. s. Faustyna pisze:

Cierpieć – nie skarżąc się, pocieszać innych, a swoje własnecierpienia topić w Najświętszym Sercu Jezusa13.

Bł. Piotr Renat Rogue, misjonarz, męczennik z okresuRewolucji Francuskiej, po aresztowaniu, kiedy kiedy zapadł wyrokskazujący go na śmierć, mówił:

Jak szczęśliwy jest mój los. Moja dusza trwa w zachwycie.

13 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 224.

24

Page 25: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Doznaję nieskończonej radości. Całym sobą wielbię dobroćBoga. Kończą się moje nieszczęścia, nareszcie osiągam pełnięszczęścia. Starałem się gorliwie służyć Bogu, mojemu Królowi.Zachowałem wiarę w imię tego idę na śmierć. Jakże pięknajest aka śmierć. Proście Boga, aby mi pomógł w odniesieniuzwycięstwa.

Św. s. Faustyno i bł. Piotrze Renacie, niech waszewstawiennictwo, abyśmy akceptowali własną słabość i dostrzegali wniej okazję do objawienia się mocy Bożej i w ten sposób malowali wsobie portret miłosierdzia.

25

Page 26: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja XII – Śmierć Jezusa na krzyżuXII portret miłosierdzia: miłość bez granic

W hymnie o miłości św. Paweł Apostoł zapisał następującesłowa:

Gdybym mówił językami ludzi i aniołów,a miłości bym nie miał, stałbym się jak miedź brzęcząca albo cymbał brzmiący. Gdybym też miał dar prorokowania i znał wszystkie tajemnice, i posiadał wszelką wiedzę, i wszelką [możliwą] wiarę, tak iżbym góry przenosił. a miłości bym nie miał, byłbym niczym. I gdybym rozdał na jałmużnę całą majętność moją, a ciało wystawił na spalenie, lecz miłości bym nie miał, nic bym nie zyskał (1Kor 13, 1-3).

Ofiara Jezusa wypełnia się. Bóg jest miłością. Chrystus, jakoSyn Boży objawia najpełniej tę miłość w ofiarowaniu się za nas.

Chrystus bowiem umarł za nas, jako za grzeszników, woznaczonym czasie, gdyśmy [jeszcze] byli bezsilni. A [nawet]za człowieka sprawiedliwego podejmuje się ktoś umrzeć tylko znajwiększą trudnością. Chociaż może jeszcze za człowiekażyczliwego odważyłby się ktoś ponieść śmierć. Bóg zaś okazujenam swoją miłość [właśnie] przez to, że Chrystus umarł zanas, gdyśmy byli jeszcze grzesznikami. Tym bardziej więcbędziemy przez Niego zachowani od karzącego gniewu, gdyteraz przez krew Jego zostaliśmy usprawiedliwieni. Jeżelibowiem, będąc nieprzyjaciółmi, zostaliśmy pojednani zBogiem przez śmierć Jego Syna, to tym bardziej, będąc jużpojednani, dostąpimy zbawienia przez Jego życie. I nie tylko to

26

Page 27: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

- ale i chlubić się możemy w Bogu przez Pana naszego JezusaChrystusa, przez którego teraz uzyskaliśmy pojednanie (Rz 5,6-11).

Św. s. Faustyna zapisała w Dzienniczku wspomnienie opoleceniu Jezusa:

Pragnę, abyś głębiej poznała moją miłość, jaką pała mojeserce ku duszom, a zrozumiesz to, kiedy będziesz rozważaćnoją mękę. Wzywaj mojego miłosierdzia dla grzeszników,pragnę ich zbawienia. Kiedy odmówisz tę modlitwę za jakiegogrzesznika z sercem skruszonym i wiarą, dam mu łaskęnawrócenia. Modlitewka ta jest następująca:O Krwi i Wodo, któraś wytrysnęła z Serca Jezusowego, jakozdrój miłosierdzia dla nas – ufam Tobie14.

Bł. Marek Antoni Durando – kapłan, misjonarz mówi:

Kalwaria jest wzniesieniem dla kochających otwarte ranyJezusa Ukrzyżowanego; to one są prawdziwym schronieniempobożnych... Czy możemy być obojętni wobec miłości, którazaprowadziła Jezusa Chrystusa na twarde drzewo krzyża? Wcierpieniu i śmierci okazał każdemu z nas najdoskonalsząmiłość... Nasze życie zawsze powinniśmy rozważać w świetlemęki i śmierci naszego Pana.

Św. siostro Faustyno i bł. Marku Antoni, prosimy o waszewstawiennictwo, byśmy coraz pełniej rozpoznawali miłość Chrystusado nas i tą miłością obdarzali bliźnich i w ten sposób malowali wsobie portret Bożego miłosierdzia.

14 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 186.

27

Page 28: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja XIII – Ciało Jezusa zdjęte z krzyża i złożone w rękachMatkiXIII portret miłosierdzia: do końca być odpowiedzialnym zadrugich

Tak niewiele mówi Ewangelia o obecności Maryi podkrzyżem:

A obok krzyża Jezusowego stały: Matka Jego i siostra MatkiJego, Maria, żona Kleofasa, i Maria Magdalena (J 19,25).

Ukrzyżowany i cierpiący, z trudem oddychający Jezus i wtedynie przestał myśleć o Matce i najmłodszym z uczniów:

Kiedy więc Jezus ujrzał Matkę i stojącego obok Niej ucznia,którego miłował, rzekł do Matki: «Niewiasto, oto syn Twój».Następnie rzekł do ucznia: «Oto Matka twoja». I od tejgodziny uczeń wziął Ją do siebie (J 19, 26-27).

Miłość Jezusa do Matki i do uczniów jest trwała i nigdy nieustaje. Podobnie nie ustała miłość Maryi do Syna. Pieta to nie tylkowzruszające przedstawienie Matki Pana, ale pomnik miłościsilniejszej, niż śmierć.

Św. s. Faustyna pragnęła kochać Chrystusa na podobieństwoJego Matki i zapisała w Dzienniczku:

Dobro najwyższe, pragnę Cię kochać tak, jak nikt na ziemijeszcze Cię nie kochał. Pragnę Cię uwielbiać każdymmomentem życia mojego i wolę swoją śwciśle jednoczyć ze św.wolą Twoją. Życie moje nie jest monotonne i szare, ale jesturozmaicone, jako ogród wonnymi kwiatami, że nie wiemwereszcie, który wpierw kwiat zerwać: czy lilię cieprień, czyróżę miłości bliźniego, czy fiołek pokory. Nie będę wyliczaćtych skarbów, których mam na każdy dzień pod dostatkiem. To

28

Page 29: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

wielka rzecz umieć wykorzystać chwilę obecną15.

Św. Wincenty a Paulo tak mówił o miłości Maryi do Syna:

Maryja jest pełna łaski i wolna od wszelkiego grzechu! JestOna dla nas wzorem, jak należy się przygotować na przyjścienaszego Pana. Przystępując do Komunii św., kochajmynaszego Pana tak, jak przez całe swe życia kochała GoMaryja.

Św. s. Faustyno i św. Wincenty a Paulo, niech wasza modlitwawspomoże nas w rozwijaniu w sobie miłości do Jezusa Chrystusaobecnego w Eucharystii i odpowiedzialności za drugich iwykorzystaniu każdej chwili dla dobra bliźniego i na większą chwaęBożą, by w ten sposób malować w sobie portret Bożego miłosierdzia.

15 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 296.

29

Page 30: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Stacja XIV – Złożenia ciała Jezusa do grobuXIV portret miłosierdzia: umarłych pogrzebać

Po śmierci Jezusa Jego ciało pogrzebano. Św. ŁukaszEwangelista tak opisuje to wydarzenie:

Był tam człowiek dobry i sprawiedliwy, imieniem Józef,członek Wysokiej Rady. Nie przystał on na ich uchwałę ipostępowanie. Był z miasta żydowskiego Arymatei, i oczekiwałkrólestwa Bożego. On to udał się do Piłata i poprosił o ciałoJezusa. Zdjął je z krzyża, owinął w płótno i złożył w grobie,wykutym w skale, w którym nikt jeszcze nie był pochowany. Byłto dzień Przygotowania i szabat się rozjaśniał. Były przy tym niewiasty, które z Nim przyszły z Galilei.Obejrzały grób i w jaki sposób zostało złożone ciało Jezusa.Po powrocie przygotowały wonności i olejki; lecz zgodnie zprzykazaniem zachowały spoczynek szabatu (Łk 23, 50-56).

Taka jest kolej rzeczy: ciało człowieka obumiera i zostajepogrzebane. Jezus i tego faktu nie pominął przyjmującczłowieczeństwo. Ale i wtedy, gdy był złożony w grobie, nie ustał wtrosce o ludzi, nie ustało jego miłosierdzie. Wyznajemy wiarę, żezstąpił do piekieł, by z krainy umarłych wyprowadzić tych, którzyprzed Jego Wcieleniem, przed Jego ofiarą odeszli z tego świata. Swojątroską objął zatem całą ludzkość, ludzi, którzy żyli przed Jegoprzyjściem, sobie współczesnych i tych, którzy przyjdą aż do końcawieków.

Tajemnicę śmierci i pogrzebania Chrystusa można przeżywać idzisiaj tak, jak doświadczyła tego św. s. Faustyna:

Rano usłyszałem te słowa: „Od dziś aż do rezurekcji niebędziesz odczuwać obecności mojej, ale dusza twoja będzienapełniona tęskontą wielką” – i natychmiast tęskonta wielkazalała duszę moją; czułam rozłądkę z ukochanym Jezusem, akiedy się zbliżyłą chwila przyjęcia Komunii św., ujrzałam wkielichu, w każdej Hostii oblicze cierpiące Pana Jezusa. Od tej

30

Page 31: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

chwili jeszcze większą uczułam w swercu swoim tęsknotę16.

Św. Wincenty a Paulo tak mówił:

Boże mojego serca! Twoja nieskończona dobroć nie pozwalami kierować mojej miłości ku czemukolwiek poza Tobą. Ty samweź na wyłączną własność moje serce i moją wolę. Ty, Boże,kochasz mnie nieskończenie więcej niż ja sam siebie. Ty chceszdla mnie wszelkiego dobra. Ty sam jesteś moim dobrem17.

Św. siostro Faustyno i św. Wincenty a Paulo, uproście namłaskę wytrwałości w oczekiwaniu na doświadczenie obecnościChrystusa i wiary, że wszystko, co otrzymujemy od Boga jest dobre.

16 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 413.17 SVP XI,64.

31

Page 32: Droga Krzyżowa - WordPress.com€¦ · wąska i zasłana cierniami i kamieniami, a ludzi, którzy nią szli mieli łzy w oczach i różne boleści były ich udziałem. Jedni padali

Zakończenie

Św. s. Faustyna zapisała w Dzienniczku:

Jezu mój, nadziejo moja jedyna, dziękuję Ci za tę księgę, którąotworzyłeś przed oczyma duszy mojej. Tą księgą jest mękaTwoja dla mnie z miłości podjęta. Z tej księgi nauczyłam się,jak kochać Boga i dusze. W tej księdze są zawarte dla nasskarby nieprzebrane. O Jezus, jak mało dusz Ciebie rozumie wTwoim męczeństwie miłości. O, jak wielki jest ogieńnajczystszej miłości, który płonie w Twym Najświętszym Sercu.Szczęśliwa dusza, która zarozumiała miłość SercaJezusowego18.

Miłości Serca Jezusa ufał św. Wincenty a Paulo, kiedy mówił:

Boża dobroci! Zjednocz serca naszego maluczkiegoZgromadzenia, a będzie ono zdolne do każdego dzieła. Każdywysiłek będzie słodkim ciężarem, a każde zadanie łatwym dospełnienia. Silniejsi będą wspomagać słabszych. Słabsi będąkochać silniejszych i będą im wypraszać u Boga jeszczewiększą moc. W ten sposób, Panie, Twoje dzieło będzie miłeTobie i pożyteczne dla Kościoła. Wzajmenia miłość będzieprzyciągać następnych pracowników na Twoje żniwo19.

Panie Jezu, dziękujemy Ci za to, że niosąc krzyż, ofiarującsiebie za nas, aż po ostatnią stację drogi krzyżowej uczyłeś nasmiłosierdzia, uczyłeś nas, jak mamy w sobie malować portretmiłosierdzia.

Pragniemy czerpać z całej głębi miłosierdzia Twojego, dlategomodlimy się według intencji Ojca świętego, aby mieć udział w łasceodpustu zupełnego.

18 Św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, 304.19 SVP III,234.

32