Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Głogowie

Rok 1863Rok 1863- przygotowanie i początek Powstania Styczniowego

Prof. dr hab. Stanisław Czaja

Droga do Powstania Styczniowego jako etap Droga do Powstania Styczniowego jako etap odzyskiwania niepodległościodzyskiwania niepodległości

III Rozbiór Polski (utrata niepodległości) Próba odzyskania niepodległości III Rozbiór Polski (utrata niepodległości) Próba odzyskania niepodległości w postaci Księstwa Warszawskiego (Napoleon I) Pierwszy okres pracy w postaci Księstwa Warszawskiego (Napoleon I) Pierwszy okres pracy organicznej (budowa nowoczesnej gospodarki) 1815-1830 Powstanie organicznej (budowa nowoczesnej gospodarki) 1815-1830 Powstanie Listopadowe (1830-1831) Załamanie gospodarcze, represje i problemy Listopadowe (1830-1831) Załamanie gospodarcze, represje i problemy społeczne Ruchy społeczne 1843-1848 Wzrost napięcia globalnego i społeczne Ruchy społeczne 1843-1848 Wzrost napięcia globalnego i próby tworzenia nowego porządku świata (lata pięćdziesiąte i początek lat próby tworzenia nowego porządku świata (lata pięćdziesiąte i początek lat sześćdziesiątych XIX wieku) Powstanie Styczniowe (1863-1864) sześćdziesiątych XIX wieku) Powstanie Styczniowe (1863-1864) Załamanie gospodarczo-społeczne i represje popowstaniowe Drugi okres Załamanie gospodarczo-społeczne i represje popowstaniowe Drugi okres pracy organicznej i budowanie nowoczesnej gospodarki oraz społeczeństwa na pracy organicznej i budowanie nowoczesnej gospodarki oraz społeczeństwa na ziemiach polskich Narastanie problemów społecznych, gospodarczych i ziemiach polskich Narastanie problemów społecznych, gospodarczych i politycznych na ziemiach polskich Rewolucja 1905 roku i jej politycznych na ziemiach polskich Rewolucja 1905 roku i jej konsekwencje międzynarodowe I Wojna Światowa (1914-1918) konsekwencje międzynarodowe I Wojna Światowa (1914-1918) Upadek państw zaborczych i odzyskanie niepodległości przez Polskę i inne Upadek państw zaborczych i odzyskanie niepodległości przez Polskę i inne kraje Europy Środkowej i Wschodniejkraje Europy Środkowej i Wschodniej

Wielowymiarowy opis sytuacji europejskiej i Wielowymiarowy opis sytuacji europejskiej i globalnejglobalnej

Wymiar społeczno-demograficznyWymiar społeczno-demograficzny

(1)(1) procesy globalizacji i powstawania nowych mocarstw światowych (Niemcy, procesy globalizacji i powstawania nowych mocarstw światowych (Niemcy, Francja, Stany Zjednoczone)Francja, Stany Zjednoczone)

(2)(2) narastające napięcia społeczne i rozwój ruchów socjalistycznychnarastające napięcia społeczne i rozwój ruchów socjalistycznych

Wymiar politycznyWymiar polityczny

(1)(1) Wojna Krymska i osłabienie Cesarstwa RosyjskiegoWojna Krymska i osłabienie Cesarstwa Rosyjskiego

(2)(2) ponowny wzrost znaczenia Francji w Europie i konflikty kolonialneponowny wzrost znaczenia Francji w Europie i konflikty kolonialne

(3)(3) proces jednoczenia się Niemiec pod kuratelą Prusproces jednoczenia się Niemiec pod kuratelą Prus

(4)(4) narodziny nowoczesnych Stanów Zjednoczonychnarodziny nowoczesnych Stanów Zjednoczonych

Wymiar gospodarczyWymiar gospodarczy

(1)(1) hegemonia gospodarcza Wielkiej Brytanii (27% globalnego PKB)hegemonia gospodarcza Wielkiej Brytanii (27% globalnego PKB)

(2)(2) przyspieszenie rozwoju gospodarczego Niemiec i Stanów Zjednoczonychprzyspieszenie rozwoju gospodarczego Niemiec i Stanów Zjednoczonych

(3)(3) stagnacja gospodarcza w Cesarstwie Rosyjskim i Austro-Węgrzechstagnacja gospodarcza w Cesarstwie Rosyjskim i Austro-Węgrzech

Wielowymiarowy opis sytuacji na ziemiach Wielowymiarowy opis sytuacji na ziemiach polskichpolskich

Wymiar społeczno-demograficznyWymiar społeczno-demograficzny(1)(1) Nowe pokolenie nie pamiętające Powstania Listopadowego i Wiosny LudówNowe pokolenie nie pamiętające Powstania Listopadowego i Wiosny Ludów

(2)(2) narastające napięcia społeczne (właściciele ziemscy a chłopi) i rozwój narastające napięcia społeczne (właściciele ziemscy a chłopi) i rozwój ruchów socjalistycznych (fabrykanci a robotnicy)ruchów socjalistycznych (fabrykanci a robotnicy)

(3)(3) konserwatyzm społeczno-polityczny ziemiaństwa i szlachty polskiejkonserwatyzm społeczno-polityczny ziemiaństwa i szlachty polskiej(4)(4) ruraryzacja społeczeństwa polskiegoruraryzacja społeczeństwa polskiego

Wymiar politycznyWymiar polityczny(1)(1) Wojna Krymska i osłabienie Cesarstwa RosyjskiegoWojna Krymska i osłabienie Cesarstwa Rosyjskiego

(2)(2) konserwatyzm wpływowych instytucji (na przykład Kościoła Katolickiego)konserwatyzm wpływowych instytucji (na przykład Kościoła Katolickiego)(3)(3) brak wizji rozwojowej i wsparcia dla pracy organicznejbrak wizji rozwojowej i wsparcia dla pracy organicznej

(4)(4) brak polityków i działaczy społecznych, którzy mogli rozwiązywać konflikty brak polityków i działaczy społecznych, którzy mogli rozwiązywać konflikty społeczne czy narodowespołeczne czy narodowe

(5)(5) represje polityczne i brankarepresje polityczne i brankaWymiar gospodarczyWymiar gospodarczy

(1)(1) przestarzała struktura gospodarczaprzestarzała struktura gospodarcza(2)(2) niska efektywność gospodarki i jej niedostateczna innowacyjnośćniska efektywność gospodarki i jej niedostateczna innowacyjność

(3)(3) niski poziom skłonności do inwestowania w Polsceniski poziom skłonności do inwestowania w Polsce

Działalność Aleksandra WielopolskiegoDziałalność Aleksandra WielopolskiegoPoczątkowo angażował się jako działacz powstańczy. Pod wpływem wydarzeń w Początkowo angażował się jako działacz powstańczy. Pod wpływem wydarzeń w

Galicji, w 1846 roku stał się konserwatywnym zwolennikiem współpracy z Galicji, w 1846 roku stał się konserwatywnym zwolennikiem współpracy z Cesarstwem Rosyjskim. Przygotował w 1861 roku „ustawę o zbiegowiskach”, Cesarstwem Rosyjskim. Przygotował w 1861 roku „ustawę o zbiegowiskach”, co było przyczyną masakry ludności na Placu Zamkowym 8 kwietnia 1861 co było przyczyną masakry ludności na Placu Zamkowym 8 kwietnia 1861 roku. Podjął reformy społeczne, ograniczył samowolę urzędników carskich, roku. Podjął reformy społeczne, ograniczył samowolę urzędników carskich, utworzył Szkołę Główną, uporządkował system administracji, wprowadził utworzył Szkołę Główną, uporządkował system administracji, wprowadził oczynszowanie chłopów i równouprawnienie Żydów.oczynszowanie chłopów i równouprawnienie Żydów.

Był przeciwnikiem dążeń niepodległościowych, co Był przeciwnikiem dążeń niepodległościowych, co

poróżniło go z wieloma działaczami polskimi, natomiast poróżniło go z wieloma działaczami polskimi, natomiast

wprowadzane reformy zniechęciły do niego wprowadzane reformy zniechęciły do niego

administrację carską. W 1861 roku podał się do dymisji. administrację carską. W 1861 roku podał się do dymisji.

Do służby powrócił w czerwcu 1862 roku. Przeżył dwa Do służby powrócił w czerwcu 1862 roku. Przeżył dwa

zamachy na swoje życie. Zarządził brankę. Po wybuchu zamachy na swoje życie. Zarządził brankę. Po wybuchu

Powstania Styczniowego w lipcu 1863 roku opuścił Powstania Styczniowego w lipcu 1863 roku opuścił

Warszawę i wyjechał do Drezna. Warszawę i wyjechał do Drezna. „Dla Polaków można „Dla Polaków można

czasem coś dobrego zrobić, ale z Polakami nigdy”.czasem coś dobrego zrobić, ale z Polakami nigdy”.

Stronnictwo białych (Biali)Stronnictwo białych (Biali)

Stronnictwo białych (Biali) powstało w 1858 roku. Dążyło do Stronnictwo białych (Biali) powstało w 1858 roku. Dążyło do zniesienia pańszczyzny, zamiany jej w czynsz lub uwłaszczenia zniesienia pańszczyzny, zamiany jej w czynsz lub uwłaszczenia

chłopów. Członkowie dążyli do przywrócenia Królestwu chłopów. Członkowie dążyli do przywrócenia Królestwu Polskiemu autonomii politycznej, własnej administracji i wojska. Polskiemu autonomii politycznej, własnej administracji i wojska.

Niepodległość była celem dyplomatycznym, a nie zbrojnym. Niepodległość była celem dyplomatycznym, a nie zbrojnym. Skupiali się wokół Andrzeja Zamojskiego i Leopolda Skupiali się wokół Andrzeja Zamojskiego i Leopolda

Kronenberga. Był to obóz polityczny liberalnego ziemiaństwa, Kronenberga. Był to obóz polityczny liberalnego ziemiaństwa, burżuazji i inteligencji. Ze względu na możliwe represje nie byli burżuazji i inteligencji. Ze względu na możliwe represje nie byli

zwolennikami walki zbrojnej, jak Czerwoni. Byli zwolennikami walki zbrojnej, jak Czerwoni. Byli również przeciwnikiem ugodowej polityki również przeciwnikiem ugodowej polityki Aleksandra Wielopolskiego.Aleksandra Wielopolskiego.

Stronnictwo czerwonych (Czerwoni)Stronnictwo czerwonych (Czerwoni)

Stronnictwo czerwonych skupiało radykalnych działaczy, organizujących Stronnictwo czerwonych skupiało radykalnych działaczy, organizujących manifestacje polityczne z 1861 roku. Byli zwolennikami szybkiego wybuchu manifestacje polityczne z 1861 roku. Byli zwolennikami szybkiego wybuchu powstania i przeprowadzenia radykalnych reform społecznych. Chcieli powstania i przeprowadzenia radykalnych reform społecznych. Chcieli włączyć chłopów do walki zbrojnej z zaborcą. Postulowali uwłaszczenie bez włączyć chłopów do walki zbrojnej z zaborcą. Postulowali uwłaszczenie bez odszkodowania dla właścicieli. Utworzyli tajny organ kierowniczy – Komitet odszkodowania dla właścicieli. Utworzyli tajny organ kierowniczy – Komitet Centralny Narodowy w czerwcu 1862 roku. Wydał odezwę do chłopów i do Centralny Narodowy w czerwcu 1862 roku. Wydał odezwę do chłopów i do Żydów (12 sierpnia 1862) i ogłosił się rzeczywistą władzą narodu (1 wrzesień Żydów (12 sierpnia 1862) i ogłosił się rzeczywistą władzą narodu (1 wrzesień 1862). Dnia 22 stycznia 1863 roku Komitet został przekształcony w 1862). Dnia 22 stycznia 1863 roku Komitet został przekształcony w Tymczasowy Rząd Narodowy. Ogłosił wybuch powstania, wydał dekret o Tymczasowy Rząd Narodowy. Ogłosił wybuch powstania, wydał dekret o uwłaszczeniu chłopów posiadaczy, obiecując ziemię bezrolnym uczestnikom uwłaszczeniu chłopów posiadaczy, obiecując ziemię bezrolnym uczestnikom powstanie. Po opanowaniu przez Białych przekształcony w Rząd Narodowy.powstanie. Po opanowaniu przez Białych przekształcony w Rząd Narodowy.

Rząd TymczasowyRząd TymczasowyCzłonkami Rządu Tymczasowego byli: Oskar Awejde (zesłanie), Członkami Rządu Tymczasowego byli: Oskar Awejde (zesłanie), Stefan Stefan

BobrowskiBobrowski (śmierć w pojedynku), (śmierć w pojedynku), Władysław DaniłowskiWładysław Daniłowski (prowokacja i (prowokacja i zesłanie), zesłanie), Jarosław DąbrowskiJarosław Dąbrowski (śmierć w Paryżu), (śmierć w Paryżu), Agaton GillerAgaton Giller (emigracja), (emigracja), Józef Kajetan Janowski (emigracja), Witold Marczewski (zesłanie), Karol Józef Kajetan Janowski (emigracja), Witold Marczewski (zesłanie), Karol Mikoszewski (emigracja), Jan Majkowski (emigracja), Mikoszewski (emigracja), Jan Majkowski (emigracja), Zygmunt PadlewskiZygmunt Padlewski (rozstrzelany), (rozstrzelany), Bronisław SzwarceBronisław Szwarce (emigracja) (emigracja)

Branka i jej realizacjaBranka i jej realizacja

Branka młodych mężczyzn odbyła się w Warszawie, w nocy z 14 na 15 stycznia Branka młodych mężczyzn odbyła się w Warszawie, w nocy z 14 na 15 stycznia 1863 roku, na podstawie list imiennych. Twórcami list byli Zygmunt 1863 roku, na podstawie list imiennych. Twórcami list byli Zygmunt Wielopolski i oberpolicmajster Siergiej Muchanow, a pomysłodawcą Wielopolski i oberpolicmajster Siergiej Muchanow, a pomysłodawcą namiestnik carski margrabia Aleksander Wielopolski. Branka miała namiestnik carski margrabia Aleksander Wielopolski. Branka miała uniemożliwić wybuch powstania. Wywołała jednak efekt odwrotny.uniemożliwić wybuch powstania. Wywołała jednak efekt odwrotny.

Dyktatorzy Powstania StyczniowegoDyktatorzy Powstania Styczniowego• Ludwik Mierosławski (od 17 lutego do 11 marca 1863)Ludwik Mierosławski (od 17 lutego do 11 marca 1863)

• Marian Langiewicz (od 11 marca do 18 marca 1863)Marian Langiewicz (od 11 marca do 18 marca 1863)

• Romuald Traugutt (od 17 października do 1863 do 10 kwietnia 1864)Romuald Traugutt (od 17 października do 1863 do 10 kwietnia 1864)

Przebieg przestrzenny Powstania StyczniowegoPrzebieg przestrzenny Powstania Styczniowego

• Zdarzenia powstańcze w Królestwie, na Litwie oraz UkrainieZdarzenia powstańcze w Królestwie, na Litwie oraz Ukrainie

Logistyczne przygotowanie Powstania Logistyczne przygotowanie Powstania StyczniowegoStyczniowego

Wymiary aktywności powstańczejWymiary aktywności powstańczej

Brak planów działania i ich

realizacji

Brak jednolitego dowództwa Brak jednolitego dowództwa w warunkach wojny w warunkach wojny

partyzanckiej, rozproszonejpartyzanckiej, rozproszonej

Brak sprawnych Brak sprawnych powstańczych struktur powstańczych struktur

państwowo-administracyjnychpaństwowo-administracyjnych

Brak dostatecznegoBrak dostatecznego uzbrojenia uzbrojenia i aprowizacjii aprowizacji

Brak łączności Brak łączności i komunikacjii komunikacjiinformacyjnejinformacyjnej

Brak skuteczności Brak skuteczności politycznejpolitycznej

– – wewnętrznej wewnętrznej i międzynarodoweji międzynarodowej

Brak dostatecznego poparciaBrak dostatecznego poparcia społecznego dla powstańcówspołecznego dla powstańców

i działań powstańczychi działań powstańczych

Brak koordynacji Brak koordynacji działań militarnych działań militarnych

i społeczno-politycznychi społeczno-politycznych

Efekty finalne Efekty finalne Powstania StyczniowegoPowstania Styczniowego

Przebieg militarny powstaniaPrzebieg militarny powstania• Stoczono dziesiątki bitew i potyczek, z udziałem niewielkiej liczby powstańców, Stoczono dziesiątki bitew i potyczek, z udziałem niewielkiej liczby powstańców,

w większości przegranychw większości przegranych

Maksymilian Gierymski – Patrol powstańczyMaksymilian Gierymski – Patrol powstańczy

Michał Andriolli – Walka powstańczaMichał Andriolli – Walka powstańcza Artur Grottger - BitwaArtur Grottger - Bitwa

Przebieg i skutki militarne powstaniaPrzebieg i skutki militarne powstania• Pierwsze potyczki odbyły się w dniach 21-25 stycznia 1863 roku, ostatnie Pierwsze potyczki odbyły się w dniach 21-25 stycznia 1863 roku, ostatnie

ważniejsze w grudniu 1864 rokuważniejsze w grudniu 1864 roku

• Organizowano obozy szkoleniowe i podejmowano działania aprowizacyjneOrganizowano obozy szkoleniowe i podejmowano działania aprowizacyjne

• Największe zgromadzenia powstańców – Węgrów (3500 osób), Siemiatycze Największe zgromadzenia powstańców – Węgrów (3500 osób), Siemiatycze (3000 osób), Ojców (2500 osób), Wąchock (1400 osób), Janów (1000 osób)(3000 osób), Ojców (2500 osób), Wąchock (1400 osób), Janów (1000 osób)

• W Powstaniu Styczniowym stoczono 1229 potyczek i bitew (956 w W Powstaniu Styczniowym stoczono 1229 potyczek i bitew (956 w Kongresówce, 236 na Litwie, pozostałe na Białorusi i Ukrainie)Kongresówce, 236 na Litwie, pozostałe na Białorusi i Ukrainie)

• Niedoświadczeni lub mało skuteczni dowódcy – Ludwik Mierosławski, Marian Niedoświadczeni lub mało skuteczni dowódcy – Ludwik Mierosławski, Marian Langiewicz, Zygmunt Padewski, Romuald TrauguttLangiewicz, Zygmunt Padewski, Romuald Traugutt

• Udział bezpośredni lub pośredni około 200 tysięcy osóbUdział bezpośredni lub pośredni około 200 tysięcy osób

Straty ludzkie i materialneStraty ludzkie i materialne-30 tysięcy zabitych w walce30 tysięcy zabitych w walce

- 1 tysiąc straconych1 tysiąc straconych- 38 tysięcy skazanych na katorgę lub zesłanie na Syberii38 tysięcy skazanych na katorgę lub zesłanie na Syberii

- 10 tysięcy emigrantów10 tysięcy emigrantów- skasowanie klasztorówskasowanie klasztorów

- konfiskata 1600 majątków ziemskichkonfiskata 1600 majątków ziemskich

Romuald Traugutt i Rząd PowstańczyRomuald Traugutt i Rząd PowstańczySkazani dowódcy Powstania StyczniowegoSkazani dowódcy Powstania Styczniowego

Konsekwencje polityczne Powstania StyczniowegoKonsekwencje polityczne Powstania Styczniowego

2 marzec 1864 – dekret carski o uwłaszczeniu i przyznaniu chłopom 2 marzec 1864 – dekret carski o uwłaszczeniu i przyznaniu chłopom na własność użytkowaną przez nich ziemięna własność użytkowaną przez nich ziemię

1867 – zniesienie autonomii Królestwa Polskiego, nazwy oraz 1867 – zniesienie autonomii Królestwa Polskiego, nazwy oraz budżetubudżetu

1869 – zlikwidowano szkołę Główną Warszawską1869 – zlikwidowano szkołę Główną Warszawską1869-1870 – odebranie praw miejskich ośrodkom wspierajacym 1869-1870 – odebranie praw miejskich ośrodkom wspierajacym

powstańców i upadek gospodarczy tych miastpowstańców i upadek gospodarczy tych miast1874 – zniesienie urzędu namiestnika1874 – zniesienie urzędu namiestnika

1886 – likwidacja Banku Polskiego1886 – likwidacja Banku PolskiegoRusyfikacja ziem polskichRusyfikacja ziem polskich

Podtrzymanie tradycji patriotycznych w wybranych kręgach Podtrzymanie tradycji patriotycznych w wybranych kręgach społecznychspołecznych

Praca organiczna społeczeństwa polskiegoPraca organiczna społeczeństwa polskiegoSpowolnienie rozwoju gospodarczego ziem polskichSpowolnienie rozwoju gospodarczego ziem polskich

Powstanie Styczniowe w sztuce – Z.Nałkowska („Nad Niemnem”), Powstanie Styczniowe w sztuce – Z.Nałkowska („Nad Niemnem”), S.Żeromski („Wierna rzeka”), M.Dąbrowska „Noce i dnie”), S.Żeromski („Wierna rzeka”), M.Dąbrowska „Noce i dnie”),

malarstwo, grafika, poezjamalarstwo, grafika, poezja

Reperkusje międzynarodoweReperkusje międzynarodowe

(1)(1) Niewielki oddźwięk polityczny w Europie i poza nią (Stany Niewielki oddźwięk polityczny w Europie i poza nią (Stany Zjednoczone)Zjednoczone)

(2)(2) Pojedyncze przypadki uczestnictwa w działaniach Pojedyncze przypadki uczestnictwa w działaniach powstańczychpowstańczych

(3)(3) Zwrócenie uwagi na problem Polaków i braku państwowości Zwrócenie uwagi na problem Polaków i braku państwowości polskiejpolskiej

(4)(4) Wzrost germanizacji i rozwój ekonomiczny WielkopolskiWzrost germanizacji i rozwój ekonomiczny Wielkopolski(5)(5) Rozwój autonomii GalicjiRozwój autonomii Galicji(6)(6) Tworzenie się nowych sojuszy w Europie (Rosja-Prusy, Austria-Tworzenie się nowych sojuszy w Europie (Rosja-Prusy, Austria-

Francja)Francja)(7)(7) Wzrost znaczenia politycznego i gospodarczego Prus i NiemiecWzrost znaczenia politycznego i gospodarczego Prus i Niemiec(8)(8) Wzrost znaczenia Stanów Zjednoczonych i brak ingerencji Wzrost znaczenia Stanów Zjednoczonych i brak ingerencji

mocarstw europejskich w walkach Północ-Południemocarstw europejskich w walkach Północ-Południe

Aleksander Sochaczewski – Pożegnanie z EuropąAleksander Sochaczewski – Pożegnanie z Europą

Dziękuję za uwagęDziękuję za uwagę