VISOKA POSLOVNA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA LESKOVAC

OSNOVNE STRUKOVNE STUDIJE

SEMINARSKI RAD

Predmet: KULTURNO NASLEĐE

TEMA: SPOMENICI KULTURE JABLANIČKOG OKRUGA

Mentor: Student:

Prof. dr Sašo Korunovski Dragana Milosavljević 12996 Snežana Mladenović 13025

Smer: Turizam i ugostiteljstvo

Leskovac, 2015.

Sadržaj

Uvod .................................................................................................................................. 3

Spomenici kulture Jablaničkog okruga .............................................................................. 4

1. Skobaljić grad .....................................................................................................4

2. Spomen – park Revolucije ..................................................................................5

3. Crkva Odžaklija ..................................................................................................6

4. Saborna crkva u Leskovcu ..................................................................................7

5. Tonkićeva palata .................................................................................................8

6. Kuća Šop-Đokića ................................................................................................8

7. Kuća Bore Dimitrijevića – Piksle .......................................................................8

8. Gradska kuća Vojvodića ...................................................................................10

9. Caričin Grad ......................................................................................................10

10. Manastir Vavedenja Svete Bogorodice ...........................................................11

11. Manastir Svetog Jovana Krstitelja ..................................................................12

12. Manastir Rudare ..............................................................................................13

13. Manastir Čukljenik ..........................................................................................14

14. Muzej tekstilne industrije u Strojkovcu ..........................................................15

15. Gigina kuća .....................................................................................................16

Zaključak .......................................................................................................................... 17

Literatura .......................................................................................................................... 18

2

Uvod

Jablanički upravni okrug se nalazi u jugoistočnom delu Srbije. Obuhvata grad i opštine:

Grad Leskovac, gradsko naselje Leskovac, Opština Bojnik, mesto Bojnik, Opština

Lebane, mesto Lebane, Opština Medveđa, mesto Medveđa, Opština, Vlasotince mesto

Vlasotince, Opština, Crna Trava i mesto Crna Trava. 

Poznati kulturno - istorijski spomenici ovog okruga su: rimska nekropola u Maloj

Kopašnici iz II veka, Jašunjski manastiri posvećeni Sv. Bogorodici Vavedenja (1499) i

Sv. Jovanu Krstitelju (1517), zatim Crkva Sv. Jovana Krstitelja iz XVI veka, pravi biser

među spomenicima, i Caričin Grad (ili Justiniana Prima), poznoantički lokalitet sagrađen

od strane vizantijskog cara Justinijana I na mestu njegovog rođenja.

Takođe vredno kulutrno-istorijsko nasleđe ovog okruga su Skobaljić grad, nekoliko starih

gradskih kuća u Leskovcu i Vlasotincu, manastiri i crkve, od kojih će sve ono što je

najbitnije biti predstavljeno u ovom radu.

3

Spomenici kulture Jablaničkog okruga

1. Skobaljić grad

Skobaljić grad je srednjovekovni grad (tvrđava), nalazi se na oko 15 km južno od

Leskovca, kod Vučja. Pripadao je vojvodi Nikoli Skobaljiću. Danas postoje samo ostaci

grada. 1986. godine proglašen je za kulturno dobro Republike Srbije.

Tradicija vezuje ovaj lokalitet za vojvodu Nikolu Skobaljića velikog junaka koji je

ratovao sa Turcima Osmanlijama i nikada nije bio poražen. On je grad na visu iznad

Vučja i taj grad nosi njegovo ime. Ispod grada se nalazi njegov kladenac. U dolini reke

Vučjanka sazidao je crkvu na čijim je ruševinama 30-ih godina XX veka podignta nova

crkva posvećena Svetom Jovanu.

Lokalitet je višeslojan: najstarijii tragovi korišćenja ovog prostora potiču iz eneolita -

bakarnog doba. Takođe fragmenti keramike pronađeni tokom iskopavanja svedoče da je,

ovo utvrđenje zbog starteški važnog položaja i položaja pogodnog za odbranu korišćeno i

tokom više faza bronzanog doba. Najstarije kameno utvrđenje potiče iz predrimskog

doba, a utvrđenje zidano od kamena i opeka sa malterom iz ranovizantijskog doba. Prema

arheološkim nalazima, tvrđava je korišćena i u rimskom, a kasnije i u periodu od X do

XIII veka. Najmlađe utvrđenje, čiji se ostaci zidova bedema i kula još uvek vide potiče iz

XV veka.

Grad se sastojao od Gornjeg, Donjeg grada i podgrađa koje se prostiralo na istočnoj

strani. Zahvatao je površinu od oko 2 hektara. Najmoćniji sačuvani bedemi se nalaze na

zapadu, a na severu se nalazi odbrambeni rov.

Gornji Grad je kvadratnog oblika sa oko 400 kvadrata površine i u njemu je sačuvan

moćan kulturni sloj. Dve kule su dijagonalno postavljene. Manja kula se nalazi pored

kapije koja vodi u Donji grad, a veća - Donžon kula se nalazi u severozapdnom delu i

4

njeni zidovi su očuvani do visine prizemlja. U Gornjem Gradu su iskopavanja vršena uz

unutrašnju stranu južnog bedema. Na ovom prostoru pronađeni su fragmenti grnčarije iz

perioda III-I veka p. n. e. u sloju rušenja zida građenog od kamena povezanog blatom.

Sloj je datovan republikanskim denarom iz 100. godine p. n. e.. To su ostaci tvrđave iz

predrimskog vremena. Mlađa faza utvrđenja potiče iz ranovizantijskog vremena iz VI

veka. Sačuvani su delovi bedema građeni od kamena i maltera. Ovaj bedem je oštećen.

Donji Grad sa podgrađem veličine 1400 kvadrata se prostire istočno od Gornjeg Grada i

prati konfiguraciju terena. Istraživanja su vršena na severnom, najnižem delu, na mestu

gde se pretpostavlja da je bila kapija, koja nažalost nije otkrivena. Na istočnoj strani

otkriveni su ostaci kule koja je zidana u mešovitoj tehnici od opeke i kamena i pripada

ranovizantijske vremenu.

Na osnovu grnčarije može se identifikovati i sloj iz X-XI i XII-XIII veka koji govori da je

utvrđenje imalo određenu ulogu u događajima u XI veku, kao i docnije u vreme župana

Dese, Stefana Nemanje i njegovih naslednika.

2. Spomen – park Revolucije

Spomen-park „Revolucije“ je memorijalni park, koji se nalazi na istočnoj padini

uzvišenja Hisar u gradu Leskovcu. Kompleks je sagrađen 1971. godine, a njegov autor je

arhitekta Bogdan Bogdanović. Posvećen je borcima NOVJ i žrtvama fašizma iz ovog

kraja koji su poginuli tokom Drugog svetskog rata.

Spomen-park se sastoji od tri osnovne celine: ceremonijalni put, prostor sa

kenotafima/stećcima i simbolična konična skulptura koja se uzdiže nad amfiteatrom.

Put do spomen-prostora dug je 450 metara, a na njegovom početku stoji drveni ulaz

izrezbaren po uzoru na lokalnu tradicionalnu arhitekturu. Uz put se na svakih 8 do 12

metara nalazi po jedan omanji krajputaš. Komemorativni deo spomen-parka sastoji se od

ukupno 34 stećka koji variraju od 1.2 do 2.2 m visine, od kojih su na njih 14 ispisana

5

imena svih narodnih heroja iz Leskovca i okoline, na 3 značajni revolucionari, a na

preostalih 17 pali borci sahranjeni u spomen-parku. Centralni konični spomenik je

zapravo kenotaf podigunut u čast preko 1.000 palih boraca NOVJ i žrtava fašizma iz

Leskovca i okoline. Spomenik je među lokalnim stanovništvom poznat po imenom

„Boginja pobede“, ali ga je sam Bogdanović prozvao „Šumska boginja“; spomnenik se

sastoji od 12 metara visokog konusa na čijem vrhu stoji kruna sa koje su visila četiri

ornamenta (naušnice).

Spomen-kompleks je svečano otvorio Petar Stambolić 4. jula 1971. godine. Godine 2009,

u spomen-park je uključen lapidarijum od oko 20-ak jevrejskih nadgrobnih spomenika,

sakupljenih u bližoj okolini. Naime, do Drugog svetskog rata, u blizini se nalazilo malo

jevrejsko groblje koje su zatim uništili nacisti. Spomen-park Revolucije u Leskovcu je

1992. godine registrovan kao Znamenito mesto.

3. Crkva Odžaklija

Stara crkva Svete Bogorodice (Crkva Odžaklija) se nalazi u Leskovcu je podignuta 1803.

godine, pod zaštitom je države i ima status spomenika kulture.

Crkva posvećena Rođenju Presvete Bogorodice (Mala Gospojina) je sagrađena na

temeljima već postojećeg hrama. Želju žitelja da obnove hram su sprečavali Turci, pa tek

kada je rečeno da se ima namera da se sagradi kuća za sveštenika, dobijeno je odobrenje.

Kao dokaz da grade kuću stavili su na kuću odžak. Zbog toga je crkva dobila ime

Odžaklija. Odžak je postojao do 1963. godine kada se sam urušio, kao i krov, dok je u

crkvi ostalo samo ognjište

Opštinske vlasti su 1967. godine donele nezvaničnu odluku da se ostaci crkve sruše, i da

se na tom mestu podigne betonski krst, kao svedočanstvo da je nekada postojao hram.

Odluka nije realizovana, te je 70-tih godina prošlog veka krenulo sa obnovom. Obnova je

potpuno dovršena 1992. godine. Dana 22. septembra 1992. godine vladika niški Irinej je

osveštao hram.

6

4. Saborna crkva u Leskovcu

Saborna crkva Sv. Trojica u Leskovcu je najznačajniji segment graditeljskog nasleđa

Leskovca.

Crkvu je projektovao Vasilij Mihailovič Androsov, arhitekta. Inicijativa za podizanje

hrama pokrenuta je na Vidovdan 1919. Radovi na izgradnji, po nacrtima Androsova,

započeti su u septembru 1922, osvećenje temelja izvršeno je 15. oktobra 1922. Hram je

završen 1931. i njegovom svečanom osvećenju prisustvovao je kralj Jugoslavije

Aleksandar I Karađorđević. Hram je živopisao Andrej Bicenko.

Osnova hrama je približno kvadratnog oblika, rešen po sistemu razvijenog ravnokrakog

upisanog krsta sa pet kupola. Centralno rešenje, sa dominantnim vitkim kubetom nad

središnjim delom naosa i četiri manja na uglovima, posebno dolaze do izražaja u

spoljnjem izgledu hrama. Hram karakteriše bogata dekoracija portala i bifore pod lučnim

zabatima. Princip poštovanja stroge simetrije sproveden u spoljašnjoj kompoziciji,

primenjen je i na njenu unutrašnjost.

Iako je često opisivan kao kopija „Gračanice“, zajdeničko sa ovom velelepnom

Milutinovom zadužbinom je samo u primeni petokupolnog sistema i i dominantnoj ulozi

glavnog kubeta.

Crkva Sv. Trojice može se okarakterisati kao spoj moravske dekorativnosti i kitnjastosti,

kosovsko-metohiske elevacije sa pet kubeta i najmanje prisutnih raških elemenata, u

plastici i obliku portala.

7

5. Tonkićeva palata

Tonkićeva palata (Zgrada hotela "Dubočica") je sagrađena 1937. godine i jedna je od

najreprezentativnijih zgrada u centru Leskovca. Građevina je pod zaštitom i ima status

spomenika kulture, pod nazivom Zgrada hotela "Dubočica".

Investitor i vlasnik bio je industrijalac Milan Popović -Tonkić. Objekat je podignut na

mestu starije porodične kuće Antonija Tonke Popovića, Milanovog oca. Građevina

mešovite stambeno -ugostitenjske namene sastoji se od prizemlja i tri sprata. Palata je

imala i lift,što joj daje elitniji i luksuzniji karakter.Noseći konstruktivni elementi su

izgrađeni od betona.Palatu je projektovao beogradski projektantski atelje Manojlović -

Azriel (Miloš Manojlović i Isak Azriel).

Prizemnje je nisko, skromno, izvedeno i u stilu umerene akademske kamene rustike.

Iznad prizemlja uzdiže se bogato obrađena srednja ,perforirana zona platna. Pročelje je u

stilu monumentalnog akademskog klasicizma, sa elementima paladijanske arhitektonske

estetike. Glavni motiv ove kompozicije je zaobljeni ugaoni trakt razuđenog podužnog

volumena. Najupečatljiviji segment dekorativnog sistema predstavljaju prislonjeni

stubovi , popularan motiv u arhitekturi eklekticizma.

Tonkićeva palata je bila oštećena u savezničkom bombardovalju Leskovca 1944 godine.

Nakon rata je obnovljena,Spratovi su preuređeni u sobe a prizemlje u jedinstven prostor

za ugostiteljstvo, i u njoj se nalazio Hotel Dubočica.

6. Kuća Šop-Đokića

Kuća Šop Đokića se nalazi u Leskovcu, sagrađena je početkom 19. veka, ima status

spomenika kulture u kategoriji kulturnog dobra od velikog značaja. Porodica Šop-Đokić

je u njoj živela od 1820. god. do 1956. god. kada je jedan deo imovine konfiskovan a

sama kuća nacionalizovana.

8

Kuća je podignuta kao spratna građevina u bondručnom konstruktivnom sistemu, sa

višeslivnim krovom pokrivenim ćeramidom sa isturenim strehama. Prvobitno, kuća je

imala četiri prostorije u prizemlju i pet prostorija na spratu. Posebno se ističe divanhana

na spratnom delu, postavljena na sredini dvorišne fasade. U enterijeru zgrade ističu se

dekoracije u duborezu na tavanicama, ogradi stepeništa, dolapima i nišama, kao i

okvirima vrata i prozora. Posebnu zanimljivost u enterijeru kuće čine kapci na prozorima,

koji su sačinjeni iz dva dela tako da se gornji deo podiže, a donji spušta. Tokom 1979.

rekonstruisan je zapadni deo kuće, kada je došlo i do promene u rasporedu prostorija u

prizemlju i na spratu. Bez obzira na promene koje su nastale u enterijeru kuća je zadržala

opšte osobenosti gradske kuće karakteristične za prvu polovinu XIX veka. Danas kuća

Šop Đokića ima kulturno-prosvetnu namenu.

7. Kuća Bore Dimitrijevića – Piksle

Kuća Bore Dimitrijevića-Piksle se nalazi u Leskovcu, izgrađena je 1850. godine, pod

zaštitom je države i ima status spomenika kulture.

Danas poznata kao i Gradska kuća je sagrađena za porodicu Dimitrijević, Antanasiju,

predsednika Prvostepenog suda u Leskovcu i njegovu suprugu Daru, učiteljicu, u

balkanskom stilu, pod jakim uticajem turske arhitekture. Njihov sin Bora, sa nadimkom

Piksla, je rođen 1915. godine u Leskovcu, gde je završio osnovnu školu i gimnaziju, a

agronomiju je studirao u Beogradu. Bio je glumac amater, reditelj, a kasnije i upravnik

pozorišta. Gestapo ga je streljao 27. juna 1942. godine na niškoj tvrđavi.

Kuća je podignuta kao jednospratna zgrada u balkanskom stilu, sa fasadom sa dva erkera

na konzolama prema ulici, a prema dvorištu sa zatvorenom divanhanom ispred koje se

nalazi ulaz. U prizemnom delu, pored predsoblja ima dve sobe i podrum. Divanhana na

spratu je nekoliko stepenica uzdignuta od poda hodnika. Sprat ima tri veće i jednu manju

sobu. Krov je interesantan sa talasastom strehom.

9

Posle Drugog svetskog rata kuća je otkupljena za potrebe Narodnog muzeja Leskovac,

koji je koristio do presljenja u novu zgradu, 1974. godine. Danas se u kući nalazi stalna

postavka.

8. Gradska kuća Vojvodića

Kuća Vojvodića u Leskovcu predstavlja veoma vredan primer međuratne arhitekture, na

kome preovlađuju elementi Moderne. Kuću je sagradio, za porodične potrebe, fabrikant

košulja i veša Dobri Vojvodić, suvlasnik firme Milan Vojvodić i sinovi. Kuću je

projektovao Grigorije Samojlov, i predstavlja jedan od njegovih najznačajnijih radova

van Beograda.

Objekat odlikuje reprezentativna dvorišna fasada, skladne i simetrične kompozicije. U

njenom središnjem delu nalazi se ulazni trakt oivičen parovima sedmodelnih prozora sa

dvosegmentnom, plitkoisturenom lučnom nadstrešnicom. Traktu prethodi razuđeno nisko

stepenište. Na objektu dopadljive konture i efektnih proporcija, preovlađuju prazne

površine, izvedene na moderan način. I ako četvorovodni krov, verovatno naknadno

izgrađen, narušava svečani i otmeni sklad ove kuće, objekat je zadržao svoju

reprezentativnost i uveliko prevazilazi lokalni i regionalni značaj

9. Caričin Grad

Caričin Grad (Justiniana Prima), se nalazi na 7 km od Lebana, a 30km od Leskovca,

arheološki lokalitet iz 6. veka, jednog od najvećih i najznačajnijih vizantijskih gradova u

unutrašnjosti Balkana. Podigao ga je veliki vizantijski Car Justinijan I (527-565) prema

mnogim izvorima u znak zahvalnosti kraju u kome se rodio.

Caričin Grad leži na blagim padinama koje se spuštaju od planine Radan ka leskovačkoj

kotlini. Samo nalazište prostire se na platou od 42.000m².

10

Prvi opis ruševina dao Mita Rakić 1880. godine u listu Otadžbina.

Istraživanja na arheološkom lokalitetu Caričin Grad započeta su 1912. godine, ali su

ubrzo zaustavljena usled ratova. Nastavljena su 1936. godine pod pokroviteljstvom

Srpske kraljevske akademije i Univerziteta u Beogradu, a prekinuta su 1940. godina.

Istraživanja su zatim obnovljena 1947. godine i trajala su do 1970. godine, a potom

nastavljena 1975. godine a istraživanjima su se pridružili francuski arheolozi.

Prvi istraživač grada bio je Vladimir Petković, otkrićem veličine grada, ostacima

mozaika, mnoštvom arhitektonske plastike, izneo je prve hipoteze da se radi o Justinijani

Primi.

Istraživanjima pomoću georadara tokom 2015. godine otkrivene su ostaci još četiri crkve.

10. Manastir Vavedenja Svete Bogorodice

Manastir Vavedenja Svete Bogorodice se nalazi u mestu Jašunja, opština Leskovac,

sagrađen je 1499. godine, ima status spomenika kulture u kategoriji nepokretnih kulturnih

dobara od velikog značaja.

Na obroncima Suve planine, u Jašunji, trinaest kilometara severoistočno od Leskovca,

nalaze se manastiri posvećeni Vavedenju Svete Bogorodice i Svetom Jovanu Krstitelju.

Crkvu je sagradila za žensku monašku zajednicu monahinja Ksenija sa trima sestrama,

Teofom, Martom i Marijom. O tome svedoče sačuvani ktitorski fresko-natpis kao i

njihovi portreti na votivnoj slici, slikani sa neuobičajeno visokim stepenom

individualizacije likova. Kako od 1453. godine (od vremena Mehmeda Osvajača i pada

Carigrada) crkve nisu smele biti podizane osim na mestima gde ih je ranije bilo, sigurno

je da je građena na temeljima starijeg hrama.

11

Manastir je za vreme turske vladavine više puta paljen i pustošen, naročito u vreme Prvog

i Drugog srpskog ustanaka, što je dovodilo da jedno vreme budu napušteni.

Manastirska crkva predstavlja jednobrodnu, poluobličasto zasvedenu građevinu sa

prvobitnim narteksom, sa apsidom polukružnom i spolja i iznutra i poluobličastim

svodom. Gradnja koja je tipična za seoske i manje vlastelinske pridvorne crkve pre 13. i

posle 14. veka, dok je paraklis dozidan kasnije.

Manastir Svete Bogorodice kompletno je živopisan 1499. godine, kada je i podignut,

izveden je sigurnim crtežom, skladnom kompozicijom i bogatim koloritom, od čega su

sačuvane slike na istočnom spoljnom zidu narteksa. U spoljnoj priprati ima nesto slika

koje su rađene u kasnijim periodima. Ktitorica Ksenija, koja obema rukama drži model

crkve, zajedno sa monahinjama Martom, Teofom i Marijom, prikazane su na zidovima i

to sa individualnim portretnim izrazima crta lica, i prikazuju starije osobe sa tamnim

ogrtačima i velovima što ukazuje na to da su verovatno bile udovice.

Znatne izmene prvobitna crkva je doživela u 19. veku, kada je 1834. godine dobila je

novi ikonostas, u sedmoj deceniji su dozidani paraklis uz južni zid i prostrani egzonarteks

pred pripratom i paraklisom, koji su živopisani 1868. godine. Vredna zbirka starih ikona

obuhvata i jednu ikonu Bogorodice Odigitrije, koja bi mogla biti prestona ikona sa

prvobitnog ikonostasa, koja se od 1963. godine nalazi u Muzeju crkvenih starina u Nišu.

Radovi na zaštiti svedeni su na prepokrivanje crkve. Nedavno je monaško sestrinstvo

udahnulo život ovom starom manastiru. Na ikonostasu su ikone iz 1834. godine, dok su

masivni mesingani svećnjaci iz 1894. godine.

11. Manastir Svetog Jovana Krstitelja

Manastir Svetog Jovana Krstitelja se nalazi u mestu Golema Njiva, opština Leskovac,

sagrađen je 1517. godine, ima status spomenika kulture.

12

Crkvu posvećenu Svetom Jovanu Krstirelju muškog manastira je podigao sa braćom

Andronik Kantakuzen, na mestu starijeg manastira. Podignuta kao jednobrodna,

poluobličasto zasvedena bogomolja sastoji se od trema, priprate kao posebne prostorne

jedinice, naosa koji je parovima pilastera organizovan u traveje i oltarskog prostora

završenog spolja polukružnom apsidom. Fasade su ozidane kombinacijom lomljenog

kamena i opeke po uzoru na srednjovekovna dekorativna iskustva. Značajnija obnova

izvedena je 1693. godine nadziđivanjem i promenom krovne konstrukcije.

Sačuvani živopis potiče iz različitih perioda. Najstariji sloj, u naosu, nastao je 1524.

godine zaslugom nekoga Petra iz Sofije. U srednjim zonama zidova priprate vide se

ostaci živopisa za koji se pretpostavlja da je oslikan posle fresaka naosa a pre fasadnih

slika iz 1583. godine. Bogat tematski repertoar obuhvata cikluse Velikih praznika,

Hristovih stradanja, Bogorodičinog akatista i opširan žitijni ciklus patrona.

U poslednjoj obnovi, držeći se starog programskog rasporeda, zograf Jakov iz Velesa sa

sinom Đorđem ponovo je živopisao crkvu 1902. godine.

Arheološki, arhitektonski i slikarski konzervatorski radovi izvedeni su 1986.–1987.

godine.

12. Manastir Rudare

Manastir Rudare se nalazi u istoimenom selu Rudare, nedaleko od Leskovca, predtavlja

spomenik kulture u kategoriji nepokretnih kulturnih dobara od velikog značaja.

Crkva manastira je posvećena prepodobnomučenici Paraskevi-Svetoj Petki je smeštena

na ogranku planine Kukavice, na Rudarskoj kosi koja se ispred samog grada utapa u

široku Leskovačku kotlinu. Podignuta je na temeljima ranohrišćanske bazilike iz 5. veka,

kada je podizan i čuveni Caričin Grad – Justinijana Prima.

13

Današnji izgled crkve je posledica velike obnove iz 1799 godine, o kojoj svedoči natpis

uklesan nad ulazom. Jednobrodne je osnove, sa pripratom na zapadnoj, polukružnom

apsidom na istočnoj strani i Poluobličastim svodom. Mirnih i malterisanih fasada, crkva

je zidni ukras u enterijeru dobila na razmeđu 18. i 19. veka. Ispitivačkim radovima

ustanovljeno je da ispod ovih zidnih slika u oltaru postoje ostaci starijeg fresko-sloja.

Konak manastira podignut od lomljenog kamena u prizemlju i u bondručnoj konstrukciji

sprata, impozantnih dimenzija, skladnim komponovanjem elemenata jedan je od

najlepših u ovom delu Srbije. Premda je konzerviran i restaurisan 1951, današnje stanje

zahteva sanaciju. Izvršena su skromna, uglavnom sondažna istraživanja živopisa.

13. Manastir Čukljenik

Manastir Čukljenik se nalazi nedaleko od Vučja, južno od Leskovca, na severnim

obroncima Kukavice, zbog istorijskih i ambijentalnih vrednosti celine ubraja se u

spomenike kulture u kategoriji nepokretnih kulturnih dobara od velikog značaja.

Crkva manastira je posvećena Svetom Nikoli, pretvorenom u mirsku još 1884. godine.

Nema pouzdanih podataka o nastajalju i prošlosti manastira, ali zasigurno manastir je

stariji od sela, koje se uz njega formiralo tek posle Prvog srpskog ustanka.

Crkva je mala, jednobrodna, poluobličasto zasvedena crkva sa polukružnom apsidom i

istovremeno zidanom pripratom, koja pripada tipu hramova sa prislonjenim lukovima.

Gornje partije zidova i svod crkve sačuvali su minuciozno izvedene zidne slike, delo

darovitih grčkih slikara 18. veka. Spoljna priprata je naknadno dograđena. Jugoistočno od

crkve smešten je paraklis, a severozapadno od nje, uz obimni zid, stari konak. Van porte,

na Maloj reci koja se uliva u Čukljeničku, nalazi se manastirska vodenica potočara,

prema natpisu na opeci podignuta 1786. Svojom starinom i dimenzijama, organizacijom

prostora i gradnjom u kojoj se primenom kosnika naglašava dekorativnost, ona

predstavlja reprezentativan primer narodnog neimarstva.

14

Osamdesetih godina 20. veka izvedena je preventivna zaštita crkve i vodenice.

14. Muzej tekstilne industrije u Strojkovcu

Muzej tekstilne industrije u selu Strojkovcu, desetak kilometara od Leskovca smešten je

u nekadašnjoj vodenici, u kojoj je daleke 1884. godine otvorena prva fabrika gajtana, što

se smatra začetkom tekstilne industrije u Srbiji. Fabriku su, pod nazivom „Antonije

Popović i kompanjoni“ osnovali preduzimljivi Leskovčani koji su se udružili i uzeli

vodenicu u zakup.

Kada je, u to vreme, obilazio ovaj deo Srbije, Feliks Kanic, naučnik, istraživač i

putopisac, posetio je gajtanaru u Strojkovcu i zabeležio:

„Pod vođstvom dva Bugarina iz Karlova, sa dosta dobrim mašinskim pogonom, ovde se

izrađuju većinom plavi, manje crveni, gajtani na isti način sa kojim sam se ranije upoznao

u balkanskim varošima Kaloferu, Trevni i drugim. Žene predu vunu zimi, a ona zatim

kroz bojadžinicu Bugarina Stevana Dobre Bujedžova, koji godišnje preradi po 200 kg

indiga, odlazi na jednostavne i veoma praktične male rotacione aparate. Ovde i u filijali

fabrike gajtana osnovanoj 1889. godine u susednom Vučju rade 24 radnika sa 110

vretena. Iste godine ostvaren je obrt od 120 hiljada dinara.“

Muzej tekstilne industrije u Strojkovcu jedini je muzej ovakve vrste u našoj zemlji.

Zgrada muzeja sačuvala je specifičnu arhitektonsku lepotu, karakterističnu za period u

kome je građena, a i opremljena je autentičnim nameštajem i posuđem. Muzej je otvoren

1954. godine i u okviru je Narodnog muzeja u Leskovcu. Prvi put je rekonstruisan 1984.

godine. Tokom 2011. godine započeta je nova rekonstrukcija koja će ovom objektu vratiti

stari sjaj i nekadašnji, autentičan način proizvodnje gajtana – uz pomoć mehanizma koji

se pokreće snagom vode. Kanalom, koji je bio zapušten, a sada je očišćen i sređen,

ponovo će poteći voda koja će okretati čarkove za upredanje gajtana. Sada ih pokreće

elektromotor. U dvorištu muzeja biće izgrađena suvenirnica, a biće završeni i ostali

15

radovi na uređenju same zgrade muzeja i njegovog kompleksa. Između ostalog, u planu

je da se u delu ove nekadašnje vodenice ponovo melje žito na isti način kao pre, na

vodeničnom kamenu, pa i da se posetiocima muzeja omogući da probaju kačamak

spremljen od tako dobijenog kukuruznog brašna.

15. Gigina kuća

Gigina kuća se nalazi u Vlasotincu u ulici Lole Ribara broj 2. Gigina kuća odnosno kuća

Stojana Stojilkovića, jednog od organizatora i borca za oslobođenje zemlje od Turaka,

bogatog vlasotinačkog trgovca, podignuta je sredinom XIX veka. Ime je dobila po

nadimku Stojanovog naslednika. Kuća danas nosi stastus spomenika kulture od velikog

značaja i nalazi se pod zaštitom države. Kuća je podignuta sredinom XIX veka i

pripadala je Stojanu Stojilkoviću. Danas je u ovoj spomen kući, koja se nalazi pod

zaštitom države, se nalazi biblioteka "Desanka Maksimović".

Ovaj objekat je varoška kuća stara više od 150 godina i danas stoji kao svedočanstvo

stambene kulture starogradske sredine južne Srbije. Ona istovremeno ukazuje na tursko-

orijentalna obeležja malobrojnog srpskog gradskog sloja toga vremena. Zidana je kao

spratna zgrada, sa ispuštenim spratnim delom, koji ispred ulaza, u podrumu formira trem,

koji se oslanja na drvene stubove. U prizemlju je zidana kamenom i bondrukom, kao i

čatmom na spratu. Krov je četvoroslivni i pokriven ćeramidom. Prostorije su simetično

raspoređene oko prostranog središnjeg hola, koji se završava otvorenom divanhanom sa

ćoškom. Tavanica je bogato izrezbarena dolapom, minderlucima i ikonlukom. Ističe se

gostinska soba, kao i druga soba koja je opremljena amamdžikom, dolapom i pećnicom,

prema pregradnom zidu mutvaka u kojem je zidano ognjište sa ložištem za peć u sobi.

U periodu od 1979–1984. godine rađeni su sanacioni i konzervatorsko restauratorski

radovi, od kada kuća dobija namenu matične biblioteke.

16

Godine 2008. ovaj objekat je gotovo potpuno uništen u požaru, dok je knjižni fond

prepolovljen. Požar je sa sobom odneo i Zavičajnu zbirku koja predstavlja autentičnu

istorijsku građu, staru skoro dva veka.

Zaključak

Leskovac sa okolinom bio je vrlo malo naseljen. Kroz leskovački kraj oduvek je prolazio

važan put koji je spajao Egejsko more na Podunavljem. Prvi tragovi žiota u leskovačkom

kraju potiču iz mlađeg kamenog doba, oko 2000. godina pre nove ere. U to vreme bili su

naseljeni Gradac kod Zlokućana i Hisar.

Najstariji stanovnici bili ilirsko pleme Dardanci, koji su se bavili proizvodnjom konoplje.

U I veku naše ere Rimljani su ih pokorili. Njihove oblasti pripojene rimskoj državi i

uključene u sistem vojne i upravne organizacije.

535. godina- Car Justinijan izgradio Caričin grad. Posle raspada Rimskog carstva u IV

veku oblast oko Leskovca i sam Leskovac, već dobro naseljena ulazi u sastav Istočnog

rimskog carstva, Vizantije. Period pod Vizantijom poznat je uglavnom na osnovu

arheološkog materijala sa mnogih lokaliteta.

U XII veku srpski župan Stefan Nemanja, dobio je od vizantijskog cara Manojla I

Komnina dobio na poklon Dubočicu (kako je vekovima nazivana ova oblast) i zavetovao

mu „Tebi budi u potomstvu tvojemu po tebi“, tako je Dubočica ušla u sastav Raške

države kao samostalna oblast (vidi Bitka na Moravi (1190)). U darovnicama

sednjovekovnih srpskih vladara pominju se mnoga sela, pa i Leskovac. S padom

Despotovine i ovaj kraj prelazi pod vlast Turske.

Oslobađanjem od Turaka (1878 god.), Leskovac je dočekao kao jedan od najvećih

zanatskih i trgovačkih centara u Srbiji.

17

Kao što možemo da vidimo ovaj kraj je živi spomenik smenjivanja mnogih kultura i

prikaz različitih razdoblja pa se nadamo da je ovaj rad omogućio bolje upoznavanje sa

tim aspektom ovog kraja.

Literatura

http://visitleskovac.com, pristupljeno 08.11.2015. u 15.50.

https://mojgradleskovac.wordpress.com/, pristupljeno 08.11.2015. u 14.21.

http://spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs/, pristupljeno 08.11.2015. u 14.50.

http://www.gradleskovac.org, pristupljeno 08.11.2015. u 15.31.

http://www.srbija.travel/, pristupljeno 08.11.2015. u 15.11.

18