Dr. Vehbi EserTürkiye Tohumcular Birliği

ب

Neden proje?

Hızla artan nüfusun gelecekte yaşayacağı en önemliproblemlerden biri yeterli ve sağlıklı beslenmeproblemidir

Tarım alanlarının artışının söz konusu olamayacağıgerçeğinden hareketle birim alandan alınan veriminartırılması en etkin yöntemlerin başında gelmektedir

Yüksek verimli çeşitlerin geliştirilebilmesi için enönemli kaynak genetik çeşitliliğimizdir

Neden proje?

Birleşmiş Milletler BiyolojikÇeşitlilik Sözleşmesi

Gıda ve Tarım İçin Genetik Kaynaklar Antlaşması

Ortak özellikleri

kaynakların korunması

sürdürülebilir kullanımı

kullanımdan doğacakyararların paylaşımı

The Nagoya Protocol on Access and Benefit-sharing

The Cartagena Protocol on Biosafety

Neden proje?

Ülkemiz, birçok ana gen merkezinin yanında, birçokürün için de mikro gen merkezidir

Bitki genetik kaynakları ve yerel çeşitler genel olarakin-situ ve ex-situ yöntemlerle korunmaktadır

Ex-situ tohum gen bankalarında,

İn-situ vejetatif materyal arazi gen bankalarında

Yerinde Muhafaza Ulusal Planı” ve “Ulusal BiyolojikÇeşitlilik Stratejileri ve Eylem Planı

çiftçi şartlarında muhafaza

ekosistem muhafazasını teşvik

Neden proje?

Tohumculuk üzerine yapılan yasal düzenlemelerle

kayıt altına alınmış tohumlukların ticareti

bitki genetik kaynaklarımızın kayıt altına alınması

Yerel çeşitlerin tohumluklarının kayıt altına alınarak üretim ve ticaretini teşvik edecek yöntem ve yaklaşımlara ihtiyaç vardır

Biyolojik Çeşitlilik Nedir?

Biyolojik çeşitlilik; bir bölgedeki

Genlerin,

Türlerin,

Ekosistemin ve

Ekolojik olayların

oluşturduğu bir bütündür

Genetik Kaynak Nedir?

Toplumların ekolojik, ekonomik, kültürel ve manevi zenginlikleri ve geçmişleriyle bağlantısıdır

Bugün veya gelecek için her türlü gerçek ve potansiyel değer taşıyan, ticareti yapılmayan, insan hariç her türlü canlı materyaldir

Yabani Türler Yakın Akraba Türler Yerel Çeşitler Islah Edilmiş Materyal Ticari Çeşitler

Genetik Kaynaklar Nelerdir?

Genetik Kaynakların Önemi

Genetik kaynaklar canlı gen bankalarıdır

Bitkisel üretimde verim artışı sağlanmasının ve idamesinin garantisidir

Hastalık, zararlı ve olumsuz çevre şartlarına dayanıklılık için vazgeçilmez kaynaktır

Farklı tat ve lezzetlerin kaynağıdır.

Genetik kaynak olmadan yeni çeşit, yeni çeşit olmadan üretim artışı, olmaz

Dünya Gen Merkezleri

Türkiye’nin Floristik Bölgeleri

Ekim et al. 2000

Mikro Gen Merkezleri

Türkiye’de 5 adet mikro gen merkezi vardır

Kayseri ve Civarı

Samsun-Amasya-TokatAğrı Dağı ve

Civarı

Demir, 1990

Türkiye Mikro Gen Merkezleri

Trakya-Ege BölgesiEkmeklik-Makarnalık Buğday, Kavun, Kolza, Mercimek, Nohut, Adi fiğ, Lüpenler, Üçgüller

Güney Doğu Anadolu BölgesiBuğday Yabani Türleri, Üzüm, Karpuz, Kavun, Kabak, Hıyar, Fasulye, Mercimek, Nohut, Bakla, Yem Bitkileri

Samsun-Tokat-Amasya YöresiMeyve Cins ve Türleri, Fasulye, Mercimek, Bakla, Baklagil Yem Bitkileri

Kayseri ve YöresiElma, Badem, Armut, Üzüm, Nohut, Mercimek, Bakla, Yonca, Korunga

Ağrı ve YöresiElma, Kaysı, Kiraz, Vişne, Kavun, Baklagil Yem bitkileri

Türkiye’nin Endemizm Bölgeleri

Türkiye’de 3 floristik bölgede 13 endemizm merkezi vardır

Tanımlanmış toplam (bitki+hayvan) tür sayısı Dünyada 1.740.330Türkiyede 76.539Ülkemizde bitki tür sayısı 11.707 takson, 2.000’den fazla alt-takson3035 taxon ve 890 alt-takson olmak üzere 3925 tanesi endemik

Vural 2003; MOF 2011

Bitkisel Coğrafi Bölge Endemik Taksonİrano-Turanian 1250Akdeniz 1325Avrupa-Sibirya 320Birden fazla bölgede yayılan 1030Toplam 3925

MOF, 2011

Ne Yapıyor Bu Adamlar?

Rus Afidi (Diuraphis noxia)

Rus Afidi Yayılma Alanı

Genetik Kaynakların Kullanımı

Rus afidi• Mart 1986’da ABD’de ilk kez Teksas’da görüldü.• Daha sonra ABD’nin buğday alanlarına yayıldı• Ürün kayıplarının ekonomik değerinin• 1988 yılında 130 milyon $’a ulaştı,• 1986 -1988 arası 500 milyon $’ı aştı

Referans: Rus Buğday Afidi: Doğal düşmanları, dayanıklı buğdayların zararlı kontrolü için potansiyelleriCalifornia Agriculture 46(1):32-34. January-February 1992D. Gonzalez, Charles G. Summers, Calvin Qualsethttp://www.californiaagriculture.ucanr.edu/landingpage.cfm?article=ca.v046n01p32&abstract=yes

http://www.californiaagriculture.ucanr.edu/landingpage.cfm?article=ca.v046n01p32&abstract=yes

Genetik Kaynakların Kullanımı

Rus afidine dayanıklılığı sağlayan (Dnk) geninden dominantbir gen çifti KRWAPC-8 iki tane dominant gen çifti deKRWAPC-16 numaralı yerel buğday hattında tespit edilmişve ABD buğdaylarına aktarılmıştır. Her iki yerel hat daTürkiye’den toplanmıştır.

Referans: Genes for Resistance to Russian Wheat Aphid in TwoNew Wheat Lines

Australian Society of Agronomy.

R.S. Pathak1, J.N. Malinga2, M.G. Kinyua2, J.K. Wanjama3 and A.W. Kamau 1

http://www.regional.org.au/au/asa/2004/poster/3/7/1/275_pathak.htm

http://www.regional.org.au/au/asa/2004/poster/3/7/1/275_pathak.htm

بIslah Etkisi-Dünya

ب Islah Etkisi-Türkiye

97

8

76

8

2,9

67 4

,16

1

90

9

1,8

48

2,2

35

2,8

45

1,4

43

2,1

27

4,1

44

8,9

50

3,9

54

4,5

83

6,0

35

8,1

38

0

2000

4000

6000

8000

10000

1961 1980 2000 2013

Soya Buğday Mısır Çeltik

Dünya Bitkisel Üretim (ilk 12/20)

Üretim (ton) Oran (%) Değer (000 $) Oran (%)Değer

(ton/$)

Çeltik 738.187.642 21,2 185.579.591 29,0 251

Buğday 671.496.872 19,2 79.285.036 12,4 118

Soya 241.142.197 6,9 60.692.327 9,5 252

Domates 161.793.834 4,6 59.108.521 9,2 365

Mısır 872.791.597 25,0 53.604.464 8,4 61

Patates 365.365.367 10,5 48.770.419 7,6 133

Taze Sebze 269.852.343 7,7 46.143.720 7,2 171

Üzüm 67.067.129 1,9 38.336.711 6,0 572

Pamuk Lifi 25.955.096 0,7 37.095.127 5,8 1.429

Elma 76.378.738 2,2 31.883.555 5,0 417

TOPLAM 3.490.030.815 100 640.499.471 100 184

Üretim(ton)

Oran (%)

Değer (000 $)Oran (%)

Değer(ton/$)

Domates 11.350.000 17,3 3.565.331 19,5 314

Buğday 20.100.000 30,6 2.870.736 15,7 143

Üzüm 4.275.659 6,5 2.444.039 13,4 572

Zeytin 1.820.000 2,8 1.457.279 8,0 801

Elma 2.889.000 4,4 1.221.799 6,7 423

Pamuk Lifi 851.000 1,3 1.216.253 6,7 1.429

Fındık 660.000 1,0 1.057.919 5,8 1.603

Biber 2.072.132 3,2 975.473 5,3 471

Patates 4.795.122 7,3 765.591 4,2 160

Ş. Pancarı 15.000.000 22,9 645.210 3,5 43

Kiraz 480.748 0,7 611.161 3,4 1.271

Antep Fıstığı 150.000 0,2 492.620 2,7 3.284

Çilek 353.173 0,5 479.354 2,6 1.357

Kaysı 795.768 1,2 439.349 2,4 552

TOPLAM 65.592.602 100 18.242.114 100 278

Karşılaştırma

Değer (ton/$)

Dünya Türkiye

Buğday 118 143

Domates 365 314

Patates 133 160

Üzüm 572 572

Pamuk Lifi 1.429 1.429

Elma 417 423

Toplam 184 278

İzmir/1972

Ülkemiz Tohum Gen Bankaları

Ankara/2010

3267 takson/58.615 örnek

863 takson/46.166 örnek

Ülkemiz Arazi Gen Bankaları

Kaysı

Antep Fıstığı

Zeytin

Asma

Elma/Armut/Kiraz/Sert Kabuklu Meyveler

20 tür, 3000 örnek

Asma

İncir

Nar, Narenciye

Üzümsü Meyveler

Fındık

Badem

Ulusal Tohum Gen Bankası

Bitki Grubu Takson Örnek

Tahıllar 234 19.984

Yem Bitkileri 656 7.771

Baklagiller 39 8.540

Endüstri Bitkileri 58 4.388

Tıbbi-Aromatik Bitkiler 198 1.546

Toplam 3.267 58.615

Inal 2015

Türkiye Tohum Gen BankasıBitki Grubu Takson ÖrnekTahıllar 76 41.456Yem Bitkileri 82 2.050Baklagiller 19 1.049Endüstri Bitkileri 57 673Toplam 863 46.116

Özbek, 2015

1926 - 1960 yılları arasında Mirza GÖKGÖL Türkiye genelinde 18.000 buğday örneği topladı ve 236 yeni botanik varyete tespit etti

Tür Adı Dünya TürkiyeAestivum 270 223Compactum 137 100Durum 109 102Turgidum 72 48Polonicom 34 16Persicum 11 2

Fertil tritikaleyi, dünyada ilk elde edenlerden biri de 1939 yılında

Dr. Mirza Gökgöl olmuştur

Fertil tritikale

Modern Biyoteknolojive

Gerçekler

GEN biyoteknoloji çağının YEŞİL ALTINI’ dır.

Sanayi çağı için PETROL neyse, biyoteknoloji çağı içinde GEN odur.

Jeremy Rifkin

Biyoteknoloji Yüzyılı, 1998, NY

Modern Biyoteknoloji ve Patentlenen Yaşam

Gezegenimizin gen havuzunu dünya çapındapatentleme yarışı yeryüzünün biyosferini oluşturanbüyük ekosistemlerin hepsini ticari olarak kapatmakve özelleştirmek, insanlığın geliştirdiği en son teknolojiile geldiği en son noktadır

Jeremy Rifkin

Biyoteknoloji Yüzyılı, 1998, NY

Modern Biyoteknoloji ve Biyolojik Çeşitlilik

Bilimsel laboratuarlarda ve çok uluslu şirketlerin yönetimsalonlarında “yeşil altın” ın nasıl yönetileceği konusundastratejiler geliştirilirken, “yeşil altın” ın asıl sahiplerizenginliklerini nasıl koruyacaklarını düşünüyorlar.Görünen o ki, girmiş olduğumuz yüzyılda ekonomik vepolitik savaşın temeli bu çatışma olacaktır

Jeremy Rifkin

Biyoteknoloji Yüzyılı, 1998, NY

Modern Biyoteknolojive Biyoticaret

Kimya, ecza, tarım, gıda ve biyoteknoloji ile uğraşan şirketler arasında, genler, organizmalar ve onları ticari bir emtiaya dönüştürmek konusunda korkunç bir rekabet yaşanmaktadır. Artık, bu alandan herhangi birinde çalışan şirketler, diğer alanlara da girerek dev “yaşam şirketleri” oluşturmaktadırlar.

Jeremy Rifkin

Biyoteknoloji Yüzyılı, 1998, NY

Genetik Kaynaklardan Elde Edilen Bazı Biyoteknolojik Ürünlerin Yıllık Satışları

Ürün Yıllık Satış (milyar ABD Doları)

En Düşük En Yüksek

İlaçlar 75 150

Bitkisel İlaçlar 20 40

Tarımsal Ürünler 300 450

Ticari Tohum 30 30

Bitki Koruma Ürünleri 0,6 3

Kişisel Bakım Ürünleri 2,8 2,8

Toplam 500 800

Kaynak: K. ten Kate and S. A. Laird.1999. The commercial use of biodiversity: access to genetic resources and benefit-sharing (London: Earthscan, 1999).

ب Dünya Tohum Piyasası

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

Dünya Toplam GD Bitkiler OlanTürler

GD Toplam

Bitkisel üretim ve GD bitkiler (1996-2012)

1996

2012

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

Mily

on

ha

GD bitki ekilişi (1996-2013)

Soya

Mısır

Pamuk

Kanola

Şeker Pancarı

Yonca

Papaya

Diğerleri

81.4

65.7

18.7

3.40.7 0.4

47.8

38.6

11.0

2.0 0.4 0.20

10

20

30

40

50

60

70

80

90

KuzeyAmerika

GüneyAmerika

Asya Afrika Avustralya Avrupa

GD bitkilerin kıtalara göre ekiliş ve oranları

Alan (Milyon ha) Oran (%)

GD bitki

türüGD tohumluğun

piyasa değeri

(Milyar ABD

Doları)

GD bitki

tohumluğun

piyasa

değerinin GD

tohumluk

toplam piyasa

değeri içindeki

payı

(%)

GD bitki

tohumluğu

piyasa

değerinin

tohumluk

toplam piyasa

değeri içindeki

payı

(%)

GD Mısır 8.25 56 18.3

GD Soya 4.68 32 10.4

GD Pamuk 1.26 9 2.8

GD Kanola 0.40 3 0.9

Tohumculuğumuzda Kilometre Taşları

1923: 1960 Geleneksel tedarik 1963: 308 Tohumculuk Kanunu ve ISTA üyeliği 1960: 1985 Resmi Tedarik 1968: OECD Üyeliği 1982: Fiyatların serbest bırakılması 1984: İthalatın serbest bırakılması 2004: 5042 Islahçı Hakları Kanunu 2006: 5553 Tohumculuk Kanunu 2007: UPOV Sözleşmesinin TBMM’de Onayı 2008: Türkiye Tohumcular Birliği ve İlgili Alt Birliklerin

kurulması

Türkiye Tohumcular Birliği

Bitki Islahçıları Alt Birliği

Fidan Üreticileri Alt Birliği

Fide Üreticileri Alt Birliği

Süs Bitkileri Üreticileri Alt Birliği

T

ohum Dağıtıcıları Alt Birliği

Tohum Sanayicileri ve Üreticileri Alt

Birliği

Tohum Yetiştiricileri Alt Birliği

Tarla Bitkileri Çeşit SayılarıToplam çeşit sayısı: 2557

1612%63

851%33

94%4

Özel Kamu ÜniversiteGTHB, 2014

Sebze Çeşit SayılarıToplam çeşit sayısı: 3946

3722, 94%

214, 6% 10, 0%

Özel Kamu Üniversite

GTHB, 2014

Sebze Çeşit SayılarıToplam çeşit sayısı: 1277

158; % 12

1084; %85

35; %3

Özel Kamu Üniversite

Ürün GrubuTohumluk Üretimi (ton)

2002 2014Tarla Bitkileri 143.978 774.253Sebze 1.249 1.656Meyve Fidanı 2.420.730 58.384.744Asma 1.092.500 5.465.230

İthalat (ton)Tarla Bitkileri 18.079 32.370Sebze 1.148 1.178

İthalat (000$)Tarla Bitkileri 14.592 73.689Sebze 40.700 114.889

İhracat (ton)Tarla Bitkileri 8.002 41.931Sebze 100 204

İhracat (000$)Tarla Bitkileri 17.003 131.105Sebze 317 17.270

Dünyada Yeni Dönem

İleri teknoloji kullanımı

– Doku kültürü

– Genetik modifikasyon

– Clearfield

– CIS-genesis

– MAS

– Tohum kaplama

Tohumculuğun Geleceği

Tohumculukta

• Çeşit geliştirme teknolojisinin

yalnızca geliştiren tarafından bilindiği

• Kullanıma teknolojik bir paket olarak

sunulduğu

• İzinsiz kullanımın zorlaştırıldığı

• Özel kullanım amaçlarına da

hitabeden

yeni çeşit konsepti dizayn edilmektedir

Tohumculuğun Geleceği

• Genetik kaynaklara erişim

uluslararası sözleşmelerle

kolaylaştırılmakta

• Teknolojiye erişim ise

zorlaştırılmaktadır

– Patent

– Çeşit koruma

– Diğer fikri mülkiyet hakları

(Coğrafi İşaretler, lisans vs.)

Türkiye’de Yeni Dönem Stratejileri

• Teknoloji geliştirmede yeni dönem

– Kamu

• Çeşit geliştirme

• Genetik kaynak toplama ve muhafaza

• Genetik kaynak geliştirme

– Özel Sektör

• Çeşit geliştirme

• Üretim ve pazarlama

– Ara Kuruluşlar

• Genetik kaynak temini ve geliştirme

• Teknoloji destek hizmetleri

Proje Unsurları

1. Farkındalık Oluşturma ve Biyokaçakçılıkla MücadeleÇalışmaları

2. Yerel çeşitlerin toplanması, kayıt altına alınması vemuhafazası

3. Mevzuat çalışmaları

4. Dökümantasyon çalışmaları

5. Basın

Farkındalık Oluşturma veBiyokaçakçılıkla Mücadele Çalışmaları

Kamu kurumları ve Gönüllü kuruluşlarla birlikte

Biyo-kaçakçılık ile ilgili bilinçlendirme çalışmaları

Tohum Okulu

Yerli tohum haftası

Fotoğraf yarışması

İlkokullarda bilinçlendirme çalışmaları

Basılı ve görsel yayın organlarıyla çalışmalar

Çatalhöyük/Konya6000-5000 BC

• Q

Siyez (Einkorn) ve Gernik (Emmer) buğdayları yetiştirildi

Çayönü/Diyarbakır, 7200-6500 BC

Siyez (Einkorn) ve Gernik (Emmer) buğdayları yetiştirildi

Triticum monococcumAegilops speltoides

(14 Kromozom)(14 Kromozom)

AA X BB

AB

Steril Hibrit (14 Kromozom)

AABB X DD

Triticum dicoccoidesAegilops squarrosa

(Kendine Döllenme)

AABBDD

(Triticum aestivum) (42 Kromozom)

Siyez/Kaplıca Buğdayı(Triticum monococcum)

GernikBuğday(Triticum dicoccum)

Yerel çeşitlerin toplanması, kayıt altına alınması ve muhafazası

Kamu kurumları ve Gönüllü kuruluşlarla birlikte

Toplama ve gen bankalarında muhafazaya katkı sağlanması

Kamu harici toplama ile ilgili sistem geliştirilmesi

Kayıt altına alınması ile ilgili bilinçlendirme yapılması ve alternatif yöntemler geliştirilmesi

Kamu harici kişi ve kuruluşlarca yerinde ve kapalı ortamlarda muhafaza ile ilgili yeni yaklaşım ve yöntemler geliştirilmesi ve teşvik edilmesi

Mevzuat çalışmaları

AB ve diğer ülkelerdeki uygulamaların ilgililerle paylaşılması

Kamu harici toplama ile ilgili mevzuat önerileri geliştirilmesi

Kayıt altına alma ile ilgili alternatif yöntemler geliştirilmesi

Kamu harici kişi ve kuruluşlarca muhafaza ile ilgili mevzuat önerilerinin geliştirilmesi

Biyokaçakçılık ile ilgili mevzuatın daha da iyileştirilmesi için öneriler geliştirilmesi

Dokümantasyon çalışmaları

Kamu kurumları ve Gönüllü kuruluşlarla birlikte yerel çeşitlerin

tanımlanması

alternatif kullanım yöntemlerinin tespiti ve geliştirilmesi

Muhafazaya alınan yerel çeşitlerin tanıtımları

Biyokaçakçılık ile ilgili basılı ve görsel yayınlar hazırlanması

Basınla Çalışmalar

Kamu kurumları ve Gönüllü kuruluşlarla birlikteprojenin her aşmasında kamu oyunun bilgilendirilmesiiçin

Basılı ve görsel basın ile ortak çalışmalar yürütülmesi

Sosyal medya üzerinden etkin bilgilendirme yapılması

Siyez Bulguru???

Proje Çıktıları

Bilgi ve dökümanlar

Biyolojik çeşitlilik

Genetik kaynaklar

Yerel çeşitler

Biyokaçakçılık

Toplumda proje konularında artan bilgi ve bilinç düzeyi

Gen bankalarına konulmuş yeni tohumlar

Mevzuat, yöntem ve yaklaşım önerileri

Proje Sonuçları

Genetik kaynaklarımızın kayıt işlemlerinin toplumun

destekleriyle daha hızlı yapılmasına katkı sağlanmış

olacaktır

Yerel çeşitlerintohumluklarının korunması

ve geliştirilmesine katkı sağlanmış olacaktır

Üstadım der ki: «Toprak ol, bağrında gül bitsin»