dr. nejat Çelİk

FİDANLIK UYGULAMALARINDATOPRAK, BİTKİ, SU ve TURBA ÖRNEKLERİNİN

ALINMASI, GÖNDERİLMESİ ve ANALİZLERİ Dr. Nejat ÇELİK

Orman Toprak ve Ekoloji Araştırmaları Enstitüsü Müdürlüğü,08.04.2014 / Eskişehir

Takdim Plânı

Fidanlıklarda;

Karma Toprak Örneklerinin Alınması, Gönderilmesi ve

Analizi ( Slayt No: 1 – 39 )

Bitki Örneklerinin Alınması, Gönderilmesi ve

Analizi(40)

Su Örneklerinin Alınması, Gönderilmesi ve Analizi (43)

Turba Örneklerinin Alınması, Gönderilmesi ve Analizi (52)

SuBitki

Toprak

Turba

Analizler

• Orman fidanlıklarında rotasyon planı yapımında;

gerekli olan karma toprak örneği,

arazi parçasının aynı derinlikteki toprak tabakasından

(özellikle üst toprak tabakasından)

alınan birçok örneğin

karıştırılmasından elde edilmektedir.

Fidanlıklarda Karma Toprak Örneklerinin Alınması, Gönderilmesi ve Analizi

“BİR ANALİZ SONUCU, ANCAK ÖRNEĞİN KENDİSİ KADAR DOĞRU OLABİLİR”

Temsil yeteneği zayıf olan örnekler yanlış ya da

yanıltıcı önerilerin yapılmasına neden olur.


7

Karma toprak örneği alınmasında dikkat edilecek hususlar:

1- Orman Fidanlıklarımızın parselasyonu sonucunda oluşan en

küçük saha üniteleri genellikle 1 hektar büyüklüğündeki tarlalardır.

Bunun için karma örnek saha ünitesi olarak tarlalar esas alınır.

2- Tarla boyutlarının standarttan daha büyük veya daha küçük

olması halinde sadece örnekleme için alınan nokta sayısı

çoğaltılmalı veya azaltılmalıdır.


8

3- Fidanlıkta iç taksimat yapılırken tarlaların homojen yapıda

olmasına ve aynı kültür çalışmasına tahsisine gayret edilmelidir.

Zorunluluk halinde, bir tarlada kültür yetiştirme bakımından farklı

işlem görecek olan parçalar ile görünüş, renk, meyil, yükseklik,

strüktür, toprak tipi, drenaj ve kullanılan fidan türü gibi özellikleri

bakımından farklılık gösteren ve bir ünite teşkil edecek

parçalardan ayrı ayrı karma örnekler alınmalıdır.


9

4- Fidanlık tarlaları genellikle homojen yapıdadır. Ancak tarlanın esas karakterine göre fark gösteren aşağıdaki yerlerden örnek alınmamalıdır.

Kompost, ahır gübresi, kireç, kum ve fabrika atıklarının vb.nin yığıldığı yerler.

Lokal olarak su birikmiş, dere ve sel basmış yerler. Kök, yabani ot, sap vb. nin yakılmış olduğu yerler. Karınca, köstebek vb. yuvaları ve civarları. Yol, çit, orman ve kanal kenarlarına isabet eden yerler. Tarlanın esas karakterlerinden farklı, bozuk drenajlı kumlu, taşlı

ve çakıllı pek küçük sahalar.


10

5-Karma örnek alınacak derinlik esas itibariyle yetiştirilen kültüre

göre değişir ve kural olarak, bitkilerin kılcal köklerinin geliştiği,

beslendiği ve toprağın her zaman işlendiği pulluk derinliğidir.

İbreli ve yapraklı kültürlerin yaşları, kök durumları ve toprak işleme

derinliği göz önünde bulundurulur. Bu derinlik 0-30 cm olarak

kabul edilmiştir. Bu durumda, karma toprak örnekleri 0-30 cm

derinlikten alınmalıdır (özel durumlarda 20 cm’den de alınabilir).


11

6-Toprak örneği gerektiği zaman alınabilmekle beraber toprağın

orta rutubet derecelerinde olması çalışma kolaylığı ve

örneklemenin sağlığı açısından daha uygundur (İlkbahar sonu,

yaz başı ile sonbahar ayları).

7-Donmuş topraklardan örnek alınmamalıdır.

8-Yeni gübrelenmiş tarlalardan örnek alınmamalı, eğer zorunluluk

varsa gübre bulaşmamış kısımlardan alınmalıdır.


12

9-Tarlada tekstürel bileşim, pH, yeşil gübreleme gibi ıslah

çalışmaları yapıldığı taktirde belirli bir zaman geçtikten sonra

örnekleme yapılmalıdır.

10-İdeal olarak tarla yeniden gübrelenmeden önce örnek alınmak

gerekirse de, zorunluluk halinde kültür bulunan tarlalarda, yastık

üzerinden ve fidan sıraları arasından fidan köklerine fazla zarar

vermeden alınmalıdır.


13

Fidanlıklarda Karma Toprak Örnekleri Alma İşlemi

Toprak örnekleri, elde mevcut olanaklara ve toprağın fiziki

durumuna göre, toprak küreği, bel küreği, toprak burguları ile

alınır.

Kürek yardımıyla örnek alma işi biraz daha zor ve zaman alıcı

olduğundan toprak burgusu ile alınması ve fidanlıklarda bir

burgunun bulundurulması önerilir.

14

Toprak örnekleri, 1 hektarlık tarlanın 15-20 yerinden yukarıda

belirtilen kısımlardan kaçınmak şartıyla sistematik olarak veya

yılan şeklinde, zikzaklı gidişlerle, tüm tarlaya dağılacak şekilde

alınır. Tarlanın büyüklüğündeki farklılığa göre nokta sayısında

biraz azaltma veya çoğaltma yapılabilir. Örnek alınacak noktalar

arası mesafeler adımlamak suretiyle tespit edilebilir.


15


16

Toprak alma işlemi iki kişilik posta ile yapılmalıdır.

Biri burgu veya küreği kullanırken,

diğeri örneklerin kovaya aktarılmasına ve

kovanın taşınmasına yardımcı olur.


17

Tarla kenarlarından 5-6 m kadar kaçınılarak birinci noktadan örnek

alınmasına başlanır. Üstte toprakla ilişkisi olmayan bitki artıkları,

taş vb. sıyrılmadan temizlenir.

Bel kürek kullanılması halinde 30-35 cm derinliğinde ve küreğin

çalışabileceği şekilde yaklaşık 20-30 cm genişliğinde, bir duvarı

dik veya hafif yatık bir çukur açılır.


18

Kürek bu çukur duvarından 3-4 cm kalınlığında bir toprak dilimi

çıkaracak şekilde bir iki işlem ile 30 cm derinliğe kadar batırılır.

Bir işçi bu dilimi bastırarak düşmesini önler ve kürek toprakla

beraber çıkarılıp yere yatırılarak küreğin yalnız yan tarafları

düzeltilip biraz küçültülür (alt ve üst kısımlarda tıraşlama

yapılmaz).


19

Amaç 0-30 derinlikte, dikey olarak (yaklaşık dikdörtgen

prizması şeklinde), eşit hacimde örnek alınmasıdır.

Bu karma örneği teşkil edecek bir örnekcik alınıp, ekibin

yanında taşıdığı kovaya kürekte bulaşık kalmayacak şekilde

aktarılır.


20

Eğer burgu kullanılırsa, burgu dik olarak noktaya konup

bastırılarak saat ibresi yönünde çevrilir.

30 cm derinliğe ulaştıktan sonra, ters çevirmeden yine

aynı yönde ancak yavaşça yukarı doğru çekilerek toprak alınır ve

alınan örneğin tamamı burgu temizlenmek suretiyle kovaya

aktarılır.


21

Bir noktada kürek veya burgu ile yapılan bu işlem aynı

tarlanın diğer noktalarında da yapılır ve alınan örnekler aynı kova

içine konur.

Kovalar plastik veya madeni olabilir. Ancak kireçli,

çimentolu, kurumuş harçlı, yağlı, paslı her çeşit gübre bulaşıklı

kovalar kullanılmamalıdır.


22

Tarlaya ait birçok örneğin konduğu kova, tarlanın hemen yanında

kireç, gübre gibi bulaşıkları olmayan bir örtü (çuval, telis, naylon)

üzerine boşaltılır ve iri parçaları elle ufalamak suretiyle iyice

karıştırılır.

Daha sonra bu toprak çuval üzerine yayılarak, bu yayılmış

toprağın hemen hemen her tarafından iri, ufak demeden birer

avuç toprak alınarak naylon bir torbaya 1,5 kg gelecek kadar

doldurulur.


23

Torba ağzına kadar doldurulmadığından, boş kısmındaki

hava boşaltılarak boğazından iple bağlanır ve ikinci bir naylon

torbanın içine konulur.

Fidanlığın adı, ada, parsel ve tarla numarası, alınan

derinlik, üzerindeki kültür, tarihi belirten bir kâğıt etiket dörde

katlanarak, iç içe konmuş iki naylon torbanın arasına konulur.


24

Toprak örnekleri temiz bez torbalar içine de konulabilir. İple

bağlanan her torbanın boyun noktasına sadece gönderenin örnek

sıra numarasını taşıyan karton etiket konulmalı veya bu sıra

numarası naylon torbanın üzerine tükenmez veya ispirtolu kalemle

yazılmalıdır.


25

Bu suretle, ayrıca düzenlenen toprak örneği gönderme

raporu ile de ilişkisi sağlanmış olur.

Toplanan örnekler naylon torba içinde ise bir işlem

yapmadan, (bir süre havalandırıp ıslaklığı birbirini etkilemeyecek

duruma geldikten sonra/özellikle tuzlu topraklarda),

bir kutu içine istiflenerek postalanır.


26

Toprak Örneklerinin İçine Konulan Etiket Örneği


Fidanlığın adı : Ada no : Parsel no : Tarla no : Alınan derinlik : Numuneyi alan : Kültür : Tarih : Not :

• Usulüne uygun bir şekilde alınarak, laboratuvara ulaştırılan

toprak örneklerinde, standart metotlar uygulanmak üzere çok

değişik parametrelere ilişkin analizler yapılabilmektedir.

• Bu analizlerin değerlendirilmesi uzmanlar tarafından yapılarak

sonuçlar bir raporla ilgilisine ulaştırılabildiği gibi, uzmanlardan

rapor talep edilmediği durumlarda ise, ilgili kişinin asgari

düzeyde de olsa analiz sonuçlarını değerlendirebilmesi

gerekmektedir.


• Uygulamacının bilgi düzeyini aşan veya çok daha spesifik bir

parametrenin incelenmesi durumunda ise, henüz işin başında,

toprak örneklerinin laboratuvara gönderilmesi aşamasında,

analiz sonuçlarının uzmanlarınca değerlendirilerek raporunun

yazılmasının talep edilmesi en doğrusu olacaktır.


29

Bu kapsamda, çok genel olmak üzere şu değerlendirmeler yapılabilir:

En sıklıkla yapılan rutin analiz çeşitlerinden,-Tekstür analizinde, toprak türünün balçık-kumlu balçık arasında olması,-pH’nın 5,0-6,5 arasında olması,-organik maddenin > % 2 (üst toprak için) olması, buna bağlı olarak azotun > % 0,10 olması,-fosforun > 30 ppm olması,-tuzluluğun < 1 miliSiemens olması birçok ormancılık çalışması için ideal veya ideale yakın değerlerdir.


• Bu değerlerden sapma durumunda ise, sapmanın miktarına

göre az veya çok sorunlu durumlar söz konusu olmaktadır.

• Bu gibi sorunlu durumların uygulamacı tarafından kabaca da

olsa belirlenmesi durumunda ise, daha detaylı bir

değerlendirme için konunun uzmanlarından yardım alınarak,

daha doğru bir karara varılması mümkün olabilecektir.


31

Yine, çok genel bir yaklaşımla örnek verilecek olursa, çoğunlukla bakılan bu parametrelerden;

-Tekstürel açıdan, kum oranının çok yüksek olduğu (> % 90) veya bunun tersine, toz + kil oranının çok yüksek olması(> % 60),-pH değerinin, < 4,0 veya > 8,5 olması,-tuz değerinin ise > 4 miliSiemens olması, çok ekstrem ve olumsuz koşulları işaret etmekte olup, bu değerlere sahip sahalar tamamen problemli sahalar olmaktadırlar. Bu gibi sahalardan kaçınılarak, daha uygun özelliklerde alternatif sahalar aranmalıdır.


Toprak Türü:

• Orman fidanlıkları için balçıklı kum ve kumlu balçık türünde

topraklar ideal olarak kabul edilmektedir. İbreli orman

fidanlıklarında toz+kil miktarının % 10-25 arasında olması

gerekirken, yapraklılar için bu miktar en çok % 35’ e kadar

çıkabilmektedir. Fidanlıklarda 0-15 cm toprak derinliğinde

toz+kil oranını % 1 düşürebilmek için topraklara 21 ton/ha, 0-30

cm’de ise bunun iki misli (42 ton/ha) kum verilmesi gerekir.


Toprak Üçgeni

Genellikle en verimli topraklar kabaca eşit miktarlarda kum, toz ve kilden oluşan balçık toprakları’dır.K İ L

K U MT O Z

BALÇIK


35

Strüktür

Toprak Reaksiyonu (pH):

• İbreli fidanlıklar için genellikle 5,0 – 6,0 pH değerleri, yapraklılar

için ise 5,5 – 6,5 pH değerleri ideal olarak kabul edilmektedir.


3-4 4-5 5-6 6-7 7 7-8 8-9 9-10 10-11

pH Değerleri

Çok

şid

detli

asi

t

Şidd

etli

asit

Orta

der

eced

e as

it

NÖ

TR

Haf

if as

it

Haf

if al

kale

n

Orta

der

eced

e al

kale

n

Şidd

etli

alka

len

Çok

Şid

detli

al

kale

n

Organik Madde (OM):• Fidanlıklarda 0-20 cm toprak derinliğinde organik madde

miktarını % 1 artırabilmek için 21 ton/hektar, 0-30 cm için ise 42 ton/hektar mutlak kuruya eşdeğer (yaklaşık 2 misli) organik madde verilmesi gerekir.


38

Katyon Değişim Kapasitesi (KDK) ve Değişebilir Katyonlar

(Ca++, Mg++, K+, Na+) :

• Kumca zengin topraklar “düşük”, kil ve humusça zengin topraklar

ise “yüksek” katyon değişim kapasitesine sahiptirler.

Bor (B):

• 1 ppm B, bor’a hassas bitkiler için üst sınırı teşkil eder.

• > 2 ppm B, toksik/marjinal sınırdır.


39

Farklı besin isteği kategorilerine ilişkin türler:

Zengin (Besin isteği fazla olan türler için yeterli miktar) Kavak (I- 214), Dişbudak, Akçaağaç, Karaağaç, Meşe, Kestane, Ihlamur, Göknar (?), Ladin (?) Orta (Besin isteği orta olan türler için yeterli miktar) Ladin, Göknar, Duglas, Veymut çamı, Melez, Kayın, Gürgen, Karakavak

Fakir (Besin isteği düşük olan türler için yeterli miktar) Sarıçam, Karaçam, Kızılçam, Fıstıkçamı, Sahilçamı, Toros Göknarı, Sedir, Servi, Ardıç, Yalancı Akasya, Aylantus, Gladiçya, İğde, Kızılçam, Titrekkavak, Huş, vb.


40

Fidanlarda oluşan bazı problemlerin kaynağını tespit edebilmek

için sıklıkla başvurulan yöntemlerden birisi bitki analizlerinin

yapılmasıdır.

Bitki analizleri için, öncelikle hem sağlıklı, hem de

hasta/sorunlu bireylerden ibre/yaprak örneklemesi yapılarak,

uygun koşullarda (kızışmaya meydan vermeden, en kısa süre

içinde) laboratuvara ulaştırılmaları gerekmektedir.

Fidanlıklarda Bitki Örneklerinin Alınması, Gönderilmesi ve Analizi

41

Bitki örneklerinde, makro (N, P, K, Ca, Mg) ve mikro (B, Mo, Cu,

Mn, Zn) besin elementlerinin tayinleri yapılır. Sağlıklı ve hasta

fidanlara ait örneklerde bulunan miktarlara göre; eğer, bir veya

birkaç besin maddesinin noksanlığı söz konusu ise gübreleme

ile takviye edilmeleri veya bazı besin elementlerinin fazla tespit

edilmeleri ile toksik etki söz konusu ise, bu elementlerin

ortamdan uzaklaştırılmaları yönünde tavsiyelerde bulunulur.

Fidanlıklarda Bitki Örneklerinin Alınması, Gönderilmesi ve Analizi

• Gübrelemeyi etkileyen iki temel unsur verilen gübrenin bitki-toprak etkileşiminde yarayışlı olarak alınabilirliği (toprak reaksiyonu, toprakta bağlanışı ve bitki tarafından alınabilir formda bulunuşu) ve bitki tarafından besin maddesinin alınabilmesi için yarayışlı suyun varlığıdır.

Gübreleme

43

Diğer bir analiz konusu ise sulama suyu analizidir.

Orman fidanlıklarımızda, sulama amacıyla kullanılan suların

analiz edilerek, sulamaya elverişlilik derecelerinin tespit edilmesi

ve elde edilen sonuca göre, gerekli önerilerde bulunulması

gerekmektedir.

Analizi yapılacak su örneği, 1 - 2 litrelik temiz bir pet şişeye,

birkaç defa aynı suyla yıkandıktan sonra konulurak, laboratuvara

gönderilir.

Su Örneği Alma

http://www.google.com/url?sa=i&rct=j&q=pet+bottle+water&source=images&cd=&cad=rja&docid=QwLcIe-5FNhlQM&tbnid=FPZf_seKugw3jM:&ved=0CAUQjRw&url=http://viluppuram.olx.in/water-packaging-pet-bottle-manufacturing-iid-439336416&ei=oAffUcmjIMO7O63NgagL&psig=AFQjCNHAgZSu0NzagV-NydD4Yz82Yvquyg&ust=1373655984439700

http://www.google.com.tr/url?sa=i&rct=j&q=pet+%C5%9Fi%C5%9Fe&source=images&cd=&cad=rja&docid=BGXdJidfiAV3GM&tbnid=l-jE3GwRTdFz9M:&ved=0CAUQjRw&url=http://t24.com.tr/haber/pet-sise-su-zehirledi-iddiasi/211279&ei=7ibNUcmdN4fvswbepYFA&bvm=bv.48572450,d.bGE&psig=AFQjCNFaUdSL8VO47GMrj5fQVGHtitf7ZQ&ust=1372484834963113

44

Akarsulardan alınacak örneklerde dikkat edilecek husus, özellikle

örneklerin alınacağı yerin seçimidir.

Bilhassa, nehir ve ırmak gibi büyük akarsuların karışım ve

kalitesi, bunların çeşitli evsaftaki yataklardan geçmesi ve yine

bunlara birçok ufak dere ve drenaj sularının karışması gibi

nedenlerle akarsu boyunca geniş ölçüde değişebilir.

Su Örneklerinin Alınması, Gönderilmesi ve Analizi

45

Suyun durgun kısımlarından, kenar ve kavşak noktalarından

mümkün olduğu kadar kaçınılmalı, hızlı aktığı orta bir yerinden

alınmalıdır. Şişe, ağzı kapalı olarak su yüzeyinin 40-50 cm kadar

altına daldırılıp, tıpa açılarak suyun şişe içerisine dolması temin

edilir. Böylece, su yüzünde birikmiş yabancı cisimlerin örnek ile

birlikte alınmasının da önüne geçilmiş olur.


46

Boru çakılı olmayan kuyulardan, şişenin boynuna bir ip

bağlayarak sarkıtılmak suretiyle, pompajlı su kuyularından ise,

motor takribi olarak 15 dakika kadar çalıştırılarak su

berraklaştıktan sonra örnek alınır.

Alınan su derinliğinin de önemi büyüktür ve kuyularda, örneklerin

hangi derinlikten alındığı özellikle belirtilmelidir.


47

Kaynak ve sığ akarsulardan örnek almada ise, çoğunlukla

örnek şişesinin sığabildiği büyüklükte bir çukur açılması gerekir.

Oluşan bulanıklık tamamen geçinceye kadar beklenir ve

usulüne uygun bir şekilde örnek alınır.


48

Su örneğinin alınmasından sonra, hazırlanan su örneğine ilişkin

etiket, örnek şişesinin boynuna bir iple iyice bağlanır veya

şişenin üzerine, zarar görmeyecek ve düzgün bir şekilde

yapıştırılır.


49

Örnekler, alındıktan sonra bekletilmeden olabildiğince kısa

zamanda laboratuvara gönderilmelidir. Genel olarak, bir örneğin

alınmasıyla, analizi arasında geçen zaman azaldıkça analiz

neticeleri daha güvenilir olur.

Kimyasal, biyolojik faaliyetler, örneğin özelliğini değiştirebilirler.


50

Sulama sularında, özellikle tuzluluk (elektriksel iletkenlik) başta

olmak üzere, değişik parametreler (anyon ve katyonlar, % Na vb)

belirlenmektedir.

Bunların en önemlilerinden olup, sulama suyu kalitesini ileri

derecede etkileyen tuzluluk sınıflandırmasında;

<250 (mikro Siemens/cm) : 1. sınıf, 250-750 “ : 2. sınıf, 750-2250 “ : 3. sınıf,>2250 “ : 4. sınıf özelliğinde su örneklerini ifade etmektedirler.


51

Sulama suyu sınıfları (Elektriki iletkenlik ve SAR değerlerine göre)

Az Tuzlu Su (C1) Orta Tuzlu Su (C2)Fazla Tuzlu Su (C3)

Çok Fazla Tuzlu Su (C4)

Az Sodyumlu Su (S1)Orta Sodyumlu Su (S2)Fazla Sodyumlu Su (S3)

Çok Fazla Sodyumlu Su (S4)


52

TURBALAR:

• Turba materyalinde amaç, fidan için uygun yetiştirme ortamı

(hava kapasitesi – su tutma kapasitesi) sağlamasıdır. Bir diğer

deyişle, turbalarda fidanlara besin sağlama özelliği aranmaz.

• Turba örnekleri, analiz amacıyla yaklaşık olarak 4-5 litre kadar

alınarak, mümkün olan en kısa zamanda ve özellikle de

kurumalarına meydan vermeden laboratuvara ulaştırılmalıdırlar.

Turba Örneklerinin Alınması, Gönderilmesi ve Analizi

53

• Turba örneklerinde, özellikle, elektriksel iletkenlik, pH derecesi,

ateşte kayıp, porozite (gözenek hacmi), su tutma kapasitesi,

hava kapasitesi, özgül ağırlık, hacim ağırlığı gibi parametrelere

bakılır, ayrıca elek analizi yapılır.


54

• Kaliteli bir turba örneğinin yaklaşık değerleri;

Ateşte kayıp: % 95-96Porozite: % 95Su Tutma Kapasitesi: % 70-72Hava Kapasitesİ: % 23-25Özgül Ağırlık: 1,530 g/cm3

Hacim Ağırlığı: 80-90 g/L


55

Von Post yöntemine göre turbaların sınıflandırılması:

H1-H3 = I : White peat (Açık renkli, iyi kalitede, humuslaşmamış)

H4-H6 = II : Dark peat (Koyuca renkli, orta kalitede, orta

derecede humuslaşmış)

H7-H10 = III : Black peat (Siyah, çok koyu renkte, kötü kalitede,

humuslaşmış/tamamen ayrışmış)


Teşekkürler

dr. nejat Çelİk

Documents