Dr n. med. Wojciech Kaspera

Autoreferat

Katedra i Oddział Kliniczny Neurochirurgii

w Sosnowcu

Śląski Uniwersytet Medyczny

w Katowicach

1. Informacje ogólne

Imię i nazwisko

Data urodzenia

Miejsce urodzenia

Adres pracy

Wykształcen ie

Wojciech Kaspera

16.04.1967r.

Oświęcim

Katedra i Oddział Kliniczny ŚUM

Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 5

im. Św. Barbary

w Sosnowcu

1982-1986 Liceum Ogólnokształcące w Kętach

1986-1992 Śląska Akademia Medyczna

Wydział Lekarski w Katowicach

2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe - z podaniem nazwy, miejsca i roku

ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej.

Posiadane 23.04.1996r. I stopień z zakresu neurochirurgii

specjalizacje i tytuły 17.02.2000r. uzyskanie tytułu doktora nauk medycznych na

naukowe podstawie rozprawy pt. "Dynamika zaburzeń

Staże naukowe

Kursy i szkolenia

krążenia mózgowego na podstawie oceny

przezczaszkowej ultrasonografii dopplerowskiej

u chorych po średnio-ciężkich i lekkich urazach

czaszkowo-mózgowych", Promotor: Prof. dr hab.

n. med. Henryk Majchrzak

27.04.2001 r. II stopień z zakresu neurochirurgii

1999 Szkolenie w zakresie technik małoinwazyjnych w

1997

neurochirurgii. Szpital Uniwersytecki w Moguncji ,

Niemcy

Konferencja Naukowo-Szkoleniowa

-, ,

2

"Pourazowy krwotok podpajęczynówkowy. Urazy

czaszkowo-mózgowe". Rytro 25-27.04.1997r.

1997 "Diagnostyka USG zmian miażdżycowych w

naczyniach

24.05.1997r.

krwionośnych" . Katowice

1997 "Postępy diagnostyki dopplerowskiej". lława

29.05.-1.06.1997r.

1998 "Metodyka badań dopplerowskich tętnic

szyjnych, tętnic kręgowych i tętnic kończyn

dolnych". Warszawa 21.03.1998r.

1998 "Przezczaszkowa ultrasonografia dopplerowska

- zastosowanie kliniczne". Łódź 28.03.1998r.

1999 Kurs Szkoleniowy PTNch "Nowotwory

wewnątrzczaszkowe". Szczyrk 15-19.05 .1999r.

2000 IV Kurs Szkoleniowy PTNch

"Neurotraumatologia. Neurochirurgia dziecięca.

Neurochirurgia czynnościowa i stereotaktyczna".

Zakopane - Kościelisko 10-14.06.2000r.

2000 "Transcranial Doppler Sonography In The

Neurosurgical Practice". Białystok 14.09.2000r.

2003 "Progress in Neurooncology - From the ben ch to

the clinic". Gliwice 24.01.2003r.

2004 III Konferencja "Anatomia i techniki operacyjne w

chirurgii podstawy czaszki" oraz "Schorzenia

kąta móżdżkowo-mostowego i kości skroniowej".

Warszawa 9-11.12.2004r.

2007 Sympozjum Naukowo-Szkoleniowe Krakowskie

Spotkania Radiologiczne - KSR 2007 "Naczynia

mózgowe - diagnostyka obrazowa i radiologia

zabiegowa". Szczyrk 18-20.1 0.2007r.

2012 The Impact of Fiber Dissection for Intrinsic Brain

Tumor Surgery. Saint Louis University School of

Medicine, USA. October 11-13, 2012.

2014 Statystyka w medycynie - metody podstawowe.

3

Dorobek naukowy

Osiągnięcia i

nagrody

Przynależność do

towarzystw

naukowych

2001

2006

StatSoft Polska, Kraków 8-9 września 2014r.

Autor lub współautor 40 publikacji naukowych w

recenzowanych czasopismach polskich

zagranicznych o łącznym IF=24,910

nagroda firmy Bayer za osiągnięcia w

neurochirurgii

Indywidualna Nagroda II Stopnia Rektora

Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach w

zakresie działalności naukowej w roku

akademickim 2005/2006

2011 Zespołowa Nagroda III Stopnia w zakresie

1994

2002

działalności naukowej

Polskie Towarzystwo Neurochirurgów

Polskie Towarzystwo Chirurgii Podstawy Czaszki

3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych.

3.1. Informacje ogólne

1992-1993 Górniczy Zespół Opieki Zdrowotnej w Sosnowcu , lekarz stażysta

1993-1998 Oddział Neurochirurgii , Górniczy Zespół Opieki Zdrowotnej , Szpital

Górniczy w Sosnowcu, mł. asystent, asystent

1999- Katedra i Oddział Kliniczny ŚUM, asystent (od X.1999), adiunkt (od

X.2001)

3.2 Przebieg pracy zawodowej

W 1993 roku po odbyciu rocznego stażu podyplomowego rozpocząłem pracę w

Oddziale Neurochirurgii Szpitala Górniczego w Sosnowcu , kierowanym przez prof. dr

hab. n. med. Henryka Majchrzaka. W 1998 roku Oddział Neurochirurgii wszedł w skład

struktury organizacyjnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach i uzyskał

rangę Katedry i Klinicznego Oddziału Neurochirurgii. W 1999 roku zostałem

zatrudniony w Śląskim Uniwersytecie Medycznym na etacie asystenta w/w Klinicznego

4

Oddziału Neurochirurgii. W 1996 roku uzyskałem I stopień, a w 2001 roku II stopień

specjalizacji z zakresu neurochirurgii i neurotraumatologii. W 2000 roku obroniłem

pracę doktorską pt. "Dynamika zaburzeń krążenia mózgowego na podstawie oceny

przezczaszkowej ultrasonografii dopplerowskiej u chorych po średnio-ciężkich i lekkich

urazach czaszkowo-mózgowych", której promotorem był prof. dr hab. n. med. Henryk

Majchrzak. W 2001 roku objąłem etat adiunkta Katedry i Klinicznego Oddziału

Neurochirurgii ŚUM w Katowicach. Od 2012 roku po objęciu funkcji kierownika Kliniki

przez dr hab. n. med. Piotra Ładzińskiego została mi powierzona rola kierownika

jednego z dwóch odcinków Oddziału.

W swojej pracy zawodowej w sposób konsekwentny staram się podnosić poziom

swojego doświadczenia zawodowego. Zakres mojej działalności chirurgicznej obejmuje

choroby naczyniowe mózgu, procesy nowotworowe układu komorowego, okolic

elokwentnych mózgu i kąta mostowo-móżdżkowego, schorzenia nowotworowe i

zwyrodnieniowe kręgosłupa. Natomiast od początku swojej aktywności naukowej w

sposó~ konsekwentny zajmuję się wykorzystaniem ultrasonografii dopplerowskiej w

schorzeniach naczyniowych i urazowych mózgu. Zaowocowało to ogłoszeniem 8

oryginalnych publikacji, 1 publikacji poglądowej i 1 opisu przypadku w recenzowanych

periodykach polskich i zagranicznych . W 2006 roku otrzymałem przyznaną przez

Rektora ŚUM Indywidualną Nagrodę Naukową II stopnia. Doświadczenie w

posługiwaniu się ultrasonografią dopplerowską pozwoliło uczynić z niej jedno z

podstawowych instrumentów diagnostycznych wykorzystywanych przez Zespół

Oddziału Klinicznego Neurochirurgii w codziennej praktyce klinicznej np. w diagnostyce

skurczu naczyniowego u chorych po przebytym krwotoku podpajęczynówkowym , jego

monitorowaniu oraz w orzekaniu śmierci mózgowej. Chciałbym nadmienić , że poza

ultrasonografią dopplerowską tętnic wewnątrzczaszkowych moje zainteresowania

zawodowe i naukowe koncentrują się również na ultrasonografii tętnic szyjnych.

Doświadczenie z tym związane staram s ię wykorzystać w diagnostyce schorzeń tętnic

szyjnych u chorych hospitalizowanych lub zgłaszających się do szpitala z podejrzeniem

zwężenia tętnic szyjnych lub przemijającego niedokrwienia mózgu.

Poza problemami hemodynamiki krążenia wewnątrzczaszkowego moja działalność

naukowa dotyczy obszaru schorzeń nowotworowych mózgu - guzów podstawy czaszki

i obszarów elokwentnych mózgu . Odzwierciedleniem tego jest cykl publikacji , za który

wraz z zespołem współautorów otrzymałem w 2011 roku Zespołową Nagrodę III

stopnia przyznaną przez Rektora ŚUM.

5

Mój łączny dorobek naukowy obejmuje 40 pełnotekstowych publikacji o łącznym IF -

24.910 i punktacji MNiSW - 508. Wśród powyższych publikacji jest 26 prac

oryginalnych , 10 poglądowych i 4 opisy przypadków. Pierwszym autorem jestem w 16

opracowaniach, drugim - 6, a dalszym - 18. Jestem również współautorem rozdziału

"Znaczenie dostępu podskroniowego rozszerzonego w leczeniu operacyjnym guzów

podstawy czaszki" w podręczniku "Endoskopowa chirurgia podstawy czaszki" pod

redakcją Marka Rogowskiego i Zenona Mariaka (punktacja MNiSW - 4). Mój dorobek

naukowy obejmuje również autorstwo lub współautorstwo 48 doniesień

prezentowanych na różnego rodzaju gremiach naukowych, z czego 11 o zasięgu

międzynarodowym .

3.3 Działalność dydaktyczna.

Działalność dydaktyczna jako pracownika ŚUM koncentruje się na ćwiczeniach i

wykład.ach. Obejmują one w ramach zajęć z neurologii , prowadzonych ze studentami V

roku studiów Wydziału Lekarskiego zakres chirurgicznego leczenia schorzeń układu

nerwowego, a w ramach zajęć z medycyny ratunkowej dla studentów V roku Wydziału

Lekarskiego oraz studentów III i V roku Kierunku Lekarsko-Dentystycznego i III roku

Kierunku Ratownictwa Medycznego - zakres urazów głowy i kręgosłupa. Zajęcia ze

studentami prowadzę nieprzerwanie od 1999 roku. W ramach medycyny rodzinnej

prowadziłem też w latach 2005-2007 ćwiczenia dla studentów VI roku studiów Wydziału

Lekarskiego z zakresu stanów nagłych w neurologii.

4. Osiągnięcie naukowe i jego omówienie.

Na osiągnięcie naukowe składa się cykl 4 publikacji - 3 oryginalnych i 1 opis

przypadku poszerzony o przegląd piśmiennictwa. Całkowity IF w/w cyklu publikacji

wyniósł - 10.563. Całkowita punktacja MNiSW wyniosła: 117. W każdej z prac cyklu

jestem pierwszym autorem.

4.1 Tytuł: Morfologiczne hemodynamiczne czynniki ryzyka powstawania tętniaków

mózgu.

4.2 Wykaz publikacji składających się na osiągnięcie naukowe:

6

4.2.1 "True" aneurysm of the posterior communicating artery as a possible effect of

collateral circulation in a patient with occlusion of the internal carotid artery. A case

study and literature review. Kaspera W, Majchrzak H, Kopera M, Ładziński P. Minim

Invasive Neurosurg. 2002;45(4):240-4.

IF: 0.710

MNiSW: 15

4.2.2 Color Doppler sonographic evaluation of collateral circulation in patients with

cerebral aneurysms and the occlusion of the brachiocephalic vessels. Kaspera W,

Majchrzak H, Ładziński P, Tomaiski W. Neurosurgery. 2005;57(6):1117-26; discussion

1117-26.

IF: 2.587

MNiSW: 32

4.2.3 Blood flow velocity in the arteries of the anterior cerebral artery complex in

patients with an azygos anterior cerebral artery aneurysm: a transcranial color-coded

sonography study. Kaspera W, Ładziński P, Słowiński J, Kopera M, Tomaiski W,

Slaska-Kaspera A. Clin Neurol Neurosurg . 2009;111(1):63-8.

IF: 1.303

MNiSW: 20

4.2.4 Morphological , Hemodynamic, and Clinical Independent Risk Factors for

Anterior Communicating Artery Aneurysms. Kaspera W, Ladziński P, Larysz P, Hebda

A, Ptaszkiewicz K, Kopera M, Larysz D. Stroke. 2014;45(10):2906-11 .

IF: 6.018

MNiSW:45

4.3 Omówienie celu naukowego w/w cyklu prac i osiągniętych wyników.

Zagadnienie etiopatogenezy tętniaków mózgu nadal budzi kontrowersje . Zgodnie z

założeniami teorii hemodynamicznej , głównym czynnikiem odpowiedzialnym za

zainicjowanie powstania tętniaka mózgu, jego powiększanie i pęknięcie jest czynnik

hemodynamiczny działający w miejscu podziału i rozdzielenia strumienia krwi. Ostatnie

7

badania z zastosowaniem komputerowego modelowania dynamiki przepływów krwi

(ang . computational fluid dynamics- CFD) wykazały , że za zainicjowanie powstania

tętniaka odpowiada wysoki poziom naprężeń ścinających (ang. wal/ shear stress -

WSS) działających na węzły naczyniowe. Wzrost tych naprężeń prowadzi do

mechanicznego uszkodzenia śródbłonka inicjując uwypuklenie ściany naczynia i w

efekcie powstanie tętniaka mózgu. Wielkość naprężeń ścinających jest wprost

proporcjonalna do prędkości przepływu krwi i jej lepkości , oraz odwrotnie

proporcjonalna do promienia naczynia. Rola wzmożonego przepływu krwi w

powstawaniu tętniaków mózgu została wykazana w eksperymentach na zwierzętach ,

którym podwiązywano jedną z tętnic doprowadzających krew do mózgu wymuszając w

ten sposób powstanie tętniaka na tętnicach koła tętniczego Willisa tworzących drogi

krążenia obocznego. Wraz z wprowadzeniem do praktyki klinicznej przezczaszkowej

ultrasonografii dopplerowskiej (TCO) możliwe stało się zweryfikowanie wyników badań

doświadczalnych i opisów kazuistycznych poprzez ocenę wybranych parametrów

przepływu krwi w tętnicach wewnątrzczaszkowych u chorych z tętniakami mózgu.

Rozszerzeniem konwencjonalnej TCO jest przezczaszkowa ultrasonografia

dopplerowska z kolorowym kodowaniem przepływu krwi (TCCS), która łączy opcję

wizualizacji naczyń w prezentacji B-mode z kolorowym kodowaniem przepływu krwi

metodą Oopplera. Do podstawowych zalet TCCS należą skuteczna identyfikacja

badanych naczyń oraz możliwość dokonania korekty ustawienia kąta padania wiązki

ultradźwięków w stosunku do długiej osi naczynia co redukuje ryzyko powstania błędu

w pomiarze prędkości przepływu krwi.

Omawiany cykl otwiera publikacja pt. !! True" aneurysm ot the posterior communicating

artery as a possible effect ot col/ateral circulation in a patient with occlusion ot the

internal carotid artery. A case studv and literature re vie w. Kaspera W, Majchrzak H.

Kopera M. Ładziński P. Minim Invasive Neurosurg 2002;45(4):240-4. Został w niej

opisany rzadki przypadek chorego z rozpoznanym tzw. "prawdziwym" tętniakiem tętnicy

łączącej tylnej (PCoA) i niedrożnością przeciwstronnej tętnicy szyjnej. Tętniaki te

stanowią dużą rzadkość i stanowią 0,1-2,8% wszystkich tętniaków mózgu.

Przedstawiony przez nas chory stanowi jeden z pierwszych w świecie opisanych

przypadków "prawdziwego" tętniaka PCoA współistniejącego z niedrożnością jednego z

głównych zewnątrzczaszkowych pni naczyniowych doprowadzających krew do mózgu .

Tętnica łącząca tylna w opisywanym przez nas przypadku stanowiła jedną z dróg

krążenia obocznego. Do oceny prędkości krwi w drogach krążenia obocznego (między

8

innymi prowadzących przez tętnicę łączącą przednią (ACoA) i PCoA) wykorzystaliśmy

TCCS. Wykazaliśmy niezbicie, że w drogach tych obserwuje się wzrost prędkości krwi,

proporcjonalny do wzrostu przepływu krwi.

Efektem dalej prowadzonych badań z wykorzystaniem TCCS w ocenie przepływów

krwi w tętnicach tworzących krążenie oboczne u chorych z niedrożnością jednego z pni

doprowadzających krew do mózgu współistniejącej z obecnością tętniaka mózgu było

doniesienie pt. C%r Oopp/er sonographic eva/uation ot col/atera/ circu/ation in patients

with cerebra/ aneurysms and the occ/usion ot the brachiocephalic vesse/s. Kaspera W,

Majchrzak H, Ładziński p, Toma/ski W. Neurosurgery 2005;57(6):1117-26. Opisaliśmy

w nim 7 chorych z tętniakiem mózgu współistniejącym z niedrożnością tętnicy szyjnej

wewnętrznej (ICA) w odcinku zewnątrzczaszkowym (4 chorych) lub niedrożnością pnia

ramienno-głowowego (3 chorych). Przeanalizowaliśmy z wykorzystaniem TCCS oraz

ultrasonografii duplex tętnic szyjnych możliwe zewnątrz- i wewnątrzczaszkowe drogi

krążenia obocznego. U chorych z niedrożnym pniem ramienno-głowowym główne drogi

krążenia obocznego wiodły - na poziomie koła tętniczego Willisa - przez ACoA oraz

połączenie kręgowo-podstawne, natomiast u chorych z niedrożną tętnicą szyjną

wewnętrzną przez ACoA i tożstronną do niedrożnej ICA - tętnicę łączącą tylną.

Wszystkie z tętniaków znalazły się na jednej z 13 analizowanych

wewnątrzczaszkowych dróg krążenia obocznego. Wykazaliśmy , że obecność tętniaka

mózgu nie zawsze jest powiązana ze wzrostem prędkości krwi w naczyniu, które

stanowi jedną z dróg krążenia obocznego. W 8-miu z dróg krążenia obocznego,

włączając w to 4 przypadki z rozpoznanym tętniakiem mózgu (tętnicy kręgowej,

łączącej przedniej i 2 na tętnicy łączącej tylnej) stwierdziliśmy wzrost prędkości krwi ,

będący efektem krążenia obocznego. W pozostałych 5 drogach krążenia obocznego,

uwzględniając 3 przypadki z rozpoznanym tętniakiem mózgu (2 na tętnicy łączącej

przedniej i tętnicy podstawnej) wartości prędkości krwi były w normie. Jednym z

ograniczeń naszego doniesienia był moment włączenia chorych do badań w sytuacji

wykształconych już w pełni zewnątrzczaszkowych dróg krążenia obocznego,

osłabiających działanie czynnika hemodynamicznego na poziomie

wewnątrzczaszkowych dróg krążenia obocznego. Nie można wykluczyć, że w okresie

formowania się tętniaka prędkości przepływu krwi w tętnicach tworzących krążenie

oboczne na poziomie koła tętniczego Willisa były większe niż w okresie wykonywania

badań . Z drugiej strony fakt niepojawienia się tętniaka na tych wewnątrzczaszkowych

naczyniach krążenia obocznego, na których obserwowany był wzmożony przepływ krwi

9

sugeruje, że ich powstanie jest wypadkową działania większej liczby czynników, niż

wyłącznie wzrostu prędkości przepływu krwi. Rozważaniom dotyczącym

etiopatogenezy tętniaków mózgu w kontekście wyników badania dopplerowskiego i

angiografii u chorych z rozpoznanym tętniakiem mózgu i niedrożnością jednego z pni

doprowadzających krew do mózgu poświęcona została poglądowa publikacja pt.

Tętniaki mózgu u chorych z niedrożnością tętnic zewnątrzczaszkowych. Kaspera W,

Majchrzak H, Ładziński P, Toma/ski W. Neuro/ Neurochir Pol. 2006;40(3):227-37.

Publ ikacja ta nie została włączona do w/w cyklu składającego się na osiągnięcie

naukowe, z uwagi na jej poglądowy charakter.

Przemyślenia dotyczące etiopatogenezy tętniaków mózgu u chorych z niedrożnością

jednego z głównych pni tętniczych doprowadzających krew do mózgu stały u podstaw

rozszerzenia badań na inne przypadki wrodzonych malformacji naczyniowych tętnic

wewnątrzczaszkowych, które współistnieją z tętniakiem mózgu. W doniesieniu pt.

B/ood f/ow ve/ocitv in the arteries ot the anterior cerebra/ arterv comp/ex in patients with

an azvgos anterior cerebra/ arterv aneurvsm: a transcrania/ c%r-coded sonographv

studv. Kaspera W, Ładziński p , Słowiński J, Kopera M, Toma/ski W, S/aska-Kaspera

A. C/in Neuro/ Neurosurg. 2009; 111 (1 ):63-8 opisaliśmy trzech chorych z rozpoznanym

tętniakiem tętnicy nieparzystej przedniej mózgu. Tętnica nieparzysta przednia mózgu

została po raz pierwszy opisana przez Wind le w 1888 roku. Stanowi ona rzadki

przypadek anomalii dystalnego odcinka tętnicy przedniej mózgu i występuje z

częstotliwością około 0,26%. Tętnica ta powstaje wskutek niezaplanowanej fuzji

odcinków A2 tętnic przednich mózgu , w stadium 16mm. zarodka , około 40 dnia

embriogenezy. Tętnica nieparzysta przednia mózgu nierzadko współistnieje z innymi

anomaliami struktur mózgu linii środkowej takich jak: agenezja ciała modzelowatego i

holoprosencephalia. Uważa się , że z jej występowaniem związane jest ryzyko

powstania tętniaka mózgu, który tworzy się w efekcie wzmożonego przepływu krwi

przez pojedynczy pień tętnicy przedniej mózgu , żywiącej obie półkule mózgu. W

żadnym z trzech opisanych przez nas przypadków nie stwierdziliśmy wzrostu prędkości

krwi w tętnicach kompleksu tętnicy przedniej mózgu wskazującego na wzrost

przepływu krwi. Wydaje się zatem, że powstanie tętniaków na końcowym odcinku

tętn icy mózgu przedniej nieparzystej jest efektem oddziaływania normalnego

strumienia krwi na nietypowy kształt bifurkacji końcowego odcinka tętnicy nieparzystej ,

a nie wyłącznie wzrostu przepływu krwi przez pojedynczy p ień tętnicy nieparzystej.

Zainspirowani wynikami dotychczasowych badań na przepływami krwi w tętnicach

10

wewnątrzczaszkowych u chorych z rozpoznanym tętniakiem mózgu podjęliśmy w 2007

roku badania nad całokształtem czynników odpowiedzialnych za powstawanie

tętniaków mózgu. W dotychczasowych badaniach wykazaliśmy, że ekspozycja na

obciążenie hemodynamiczne spowodowane wzmożonym przepływem krwi prowadzi do

powstania tętniaka mózgu. Badania te nie dały jednak odpowiedzi na pytanie, dlaczego

tętniaki mózgu w większości powstają tylko na kilku wybranych podziałach naczyń, tj

tętnicy szyjnej wewnętrznej przy odejściu tętnicy łączącej tylnej, kompleksie tętnicy

łączącej przedniej i podziale tętnicy środkowej mózgu i jak wytłumaczyć ich powstanie,

kiedy nie jest ono związane ze wzrostem prędkości przepływu krwi w naczyniu.

Częściowej odpowiedzi na to pytanie udzieliły wyniki badań eksperymentalnych na

szklanych modelach naczyń , w których zaobserwowano, że wraz ze wzrostem

pulsacyjności przepływu i kąta podziału wzrasta ryzyko wystąpienia lokalnych zaburzeń

przepływu krwi, w tym turbulencji wokół wierzchołka podziału. Dalsze badania

prowadzone między innymi na modelach naczyń kompleksu tętnicy łączącej przedniej

wykazały , że wzrost wielkości przepływu krwi w jednym z segmentów A1 tętnicy

przedniej mózgu lub wzrost średnicy jednego z tych segmentów powoduje istotny

wzrost naprężenia hemodynamicznego w miejscu połączenia segmentu A 1 i ACoA.

Sugeruje to , że geometria podziału naczynia może w istotny sposób decydować o

dystrybucji obciążenia hemodynamicznego wokół wierzchołka podziału oraz wpływać

na jego wartość . Odbiciem wyników tych badań u ludzi są przypadki chorych z

rozpoznanym tętniakiem ACoA z asymetrią segmentów A 1 tętnic przednich mózgu.

Tętniaki te zazwyczaj powstają w miejscu połączenia segmentu A1 o większej średnicy

i ACoA. Ich powstanie jest efektem wzrostu obciążenia hemodynamicznego w ACoA

wskutek wzmożonego przepływu krwi z jednej tętnicy przedniej mózgu do tętnicy

przedniej mózgu przeciwległej strony. W tych przypadkach, w których segmenty A 1

tętnic przednich mózgu są normoplastyczne (symetryczne), główną rolę w powstawaniu

obciążenia hemodynamicznego w kompleksie tętnicy łączącej przedniej i jego

oddziaływania na odcinki końcowe ACoA odgrywa geometria naczyń tego kompleksu.

W zaprojektowanym przez nas badaniu podjęliśmy się oceny zarówno parametrów

hemodynamicznych, morfologicznych tętnic kompleksu tętnicy łączącej przedniej i

danych klinicznych u chorych z rozpoznanym tętniakiem ACoA. Badaniem objętych

zostało w sumie 77 chorych z rozpoznanym tętniakiem ACoA. Grupę kontrolną

stanowiło 73 chorych. Badano następujące zmienne hemodynamiczne w grupach:

badanej i kontrolnej: wartość prędkości średniej, wartość współczynnika pulsacji i

11

wielkość objętościowego natężenia przepływu krwi w obu odcinkach A 1 tętn icy

przedniej mózgu. Analiza zmiennych morfometrycznych obejmowała w grupach

badanej i kontrolnej: krętość i średnicę obu segmentów A 1 tętnicy przedniej mózgu

oraz obu kątów między segmentami A 1 i A2 tętnicy przedniej mózgu. Spośród danych

klinicznych wzięto pod uwagę obecność w wywiadzie nałogu palenia papierosów,

nadciśnienia tętniczego , ciężkiej choroby serca (zawału mięśnia sercowego, choroby

wieńcowej serca i wady zastawkowej serca), cukrzycy, poziomu cholesterolu oraz

wartość wskaźnika masy ciała (ang. body mass index - 8MI) . Wyniki

przeprowadzonych badań zostały opublikowane w pracy pt. Morphologica/,

Hemodvnamic, and Clinical Independent Risk Factors for Anterior Communicating

Artery Aneurysms. Kaspera W, Ladziński p , Larysz P, Hebda A, Ptaszkiewicz K,

Kopera M, Larysz D. Stroke 2014;45(101:2906-11 . Przy zastosowaniu modelu jedno- i

wieloczynnikowego regresji logistycznej analizowano wpływ czynników

hemodynamicznych , morfologicznych i klinicznych na powstanie tętniaka ACoA. Do

konstrukcji modelu regresji logistycznej włączono zmienne hemodynamiczne i

morfometryczne tego segmentu A 1 tętnicy przedniej mózgu w grupie badanej, który

związany był z lokalizacją tętniaka tętnicy łączącej przedniej. W grupie badanej z

wyjątkiem 7 przypadków był to dominujący segment A1 tętnicy przedniej mózgu. W

grupie kontrolnej do modelu regresji włączone zostały zmienne hemodynamiczne i

morfologiczne większego z dwóch segmentów A1 tętnicy przedniej mózgu. Poza tym

do modelu włączone zostały zmienne kliniczne. Analiza jednoczynnikowa regresji

logistycznej wykazała , że statystycznie istotnymi czynnikami prognostycznymi dla

wystąpienia tętniaka ACoA są: palenie papierosów (OR: 2,667; 95%CI : 1,362-5,219;

p<0,01), nadciśnienie tętnicze (OR: 2,089; 95%CI : 1,081-4,036; p<0,05), asymetria

odcinków A 1 tętnic przednich mózgu (OR: 1,039; 95%CI: 1,022-1,058; p<0,001), kąt

między odcinkami A1 tętnicy przedniej mózgu (OR: 0,957; 95%CI: 0,942-0,973;

p<0,001), średnica odcinka A1 tętnicy przedniej mózgu (OR: 2,432; 95%CI: 1,324-

4,468; p<0,01), średnia prędkość przepływu krwi w odcinku A 1 tętnicy przedniej mózgu

(OR: 1,038; 95%CI: 1,009-1 ,068; p<0,05), wartość współczynnika pulsacji w odcinku

A1 tętnicy przedniej mózgu (OR: 0,021 ; 95%CI : 0,002-0,264; p<0,01) i wie l kość

objętościowego natężenia przepływu krwi w odcinku A 1 tętnicy przedniej mózgu (OR:

1,366; 95%CI: 1,106-1 ,686; p<0,01). W wieloczynnikowym modelu regresji logistycznej

czynników związanych z wystąpieniem tętniaka ACoA złożonym z nałogu palenia

papierosów, nadciśnienia, symetrii odcinków A1 tętnicy przedniej mózgu, kąta miedzy

12

odcinkami A1 i A2 tętnicy przedniej mózgu, wartości współczynnika pulsacji przepływu

krwi w odcinku A 1 tętnicy przedniej mózgu oraz wielkości objętościowego natężenia

przepływu krwi w odcinku A 1 tętnicy przedniej mózgu czynnikami niezależnie

związanymi z wystąpieniem tętniaka ACoA okazały się: palenie papierosów (DR:

2,036; 95%CI: 1,277-3,245; p<0,01), asymetria odcinków A1 tętnicy przedniej >40%

(DR: 2,524; 95%CI: 1,275-4,996; p<0,01), kąt między odcinkami A1 i A2 tętnicy

przedniej mózgu s1000 (DR: 4,665; 95%CI: 2,247-9,687; p<0,001) oraz współczynnik

pulsacji przepływu krwi w odcinku A1 tętnicy przedniej mózgu (DR: 0,004; 95%CI:

0,000-0,124; p<0,01).

Podsumowanie

W podsumowaniu cyklu wyżej opisanych 4 publikacji pragnę zwrócić uwagę na zawarte

w nich dokonanie naukowo-badawcze. Po pierwsze wykazano w oparciu o wyniki

ultrasonografii dopplerowskiej, że w wewnątrzczaszkowych tętnicach tworzących drogi

krążenia obocznego u chorych z niedrożnością jednej z tętnic zewnątrzczaszkowych

doprowadzających krew do mózgu obserwuje się wzrost prędkości przepływu krwi

mogący stanowić uwarunkowanie dla powstania tętniaka mózgu. Wskazano na

konkretny parametr hemodynamiczny, w tym przypadku prędkość przepływu krwi,

dowodzący istnienia związku przyczynowo-skutkowego między niedrożnością jednej z

tętnic zewnątrzczaszkowych a wykształceniem tętniaka mózgu na

wewnątrzczaszkowych drogach krążenia obocznego. W dokonaniu tym znajdują swoje

potwierdzenie wyniki badań doświadczalnych na szklanych lub plastycznych modelach

naczyń , w których jedynie teoretycznie wykazywano, że wzrost prędkości przepływu

krwi powoduje wzrost naprężeń ścinających na podziałach naczyń, inicjujący powstanie

tętniaka. Po drugie wykazano, że jakkolwiek wzrost prędkości i wielkości przepływu

krwi stanowią jedne z istotnych czynników w etiopatogenezie tętniaków, to niezależnie

od ich udziału powstanie tętniaka może być efektem oddziaływania również innych

czynników. Do najważniejszych należą geometria podziału naczynia i czynniki

powodujące osłabienie bądź uszkodzenie ściany naczynia. Dokonanie to stanowi

potwierdzenie wyników komputerowych badań nad modelowaniem dynamiki

przepływów krwi w tętniakach, w których wykazywano, że morfologia podziału naczynia

w istotny sposób decyduje o dystrybucji naprężeń hemodynamicznych na węzłach

naczyniowych w wybranych podziałach naczyń wewnątrzczaszkowych decydując o

13

zainicjowaniu powstania tętniaka . O istocie tego dokonania stanowi fakt, że udało się

tego dowieść na dużym i jednolitym materiale chorych z rozpoznanym tętniakiem ACoA

w oparciu o zaawansowane metody obliczeń statystycznych.

5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo - badawczych.

Na pozostały dorobek naukowo-badawczy, po wyłączeniu z niego czterech wyzeJ

omówionych prac, składa się 36 publikacji - 23 oryginalnych, 10 poglądowych i 3

opisów przypadków. Wśród prac oryginalnych pierwszym autorem jestem w 8

opracowaniach , drugim w 3, dalszym w 12. W doniesieniach poglądowych pierwszym

autorem jestem w 1 opracowaniu, drugim w 3, dalszym w 6. W pozostałych 3 opisach

przypadków pierwszym autorem jestem we wszystkich trzech opracowaniach.

Całkowity IF w/w cyklu publikacji wyniósł - 14.347. Całkowita punktacja MNiSW - 391.

Wyżej omówiony dorobek naukowo-badawczy dotyczy czterech obszarów

tematycznych:

1. wykorzystania przezczaszkowej ultrasonografii dopplerowskiej w diagnostyce i

leczeniu pourazowego skurczu naczyniowego i naczyniaków tętniczo-żylnych

mózgu.

2. leczenia operacyjnego wysokozróżnicowanych glejaków mózgu

3. leczenia operacyjnego nowotworów podstawy czaszki

4. oraz pozostałe nie związane z żadnym z w/w nurtów tematycznych

5.1 Problematyką wykorzystania przezczaszkowej ultrasonografii dopplerowskiej w

diagnostyce klinicznej zainteresowałem się w drugiej połowie lat gO-tych, mniej więcej

10 lat od publikacji R. Aaslida i wsp. pt. Noninvasive transcranial Ooppler ultrasound

recording ot f/ow velocity in basal cerebral arleries. J Neurosurg. 1982;57(6):769-74 o

możliwości wykorzystania przezczaszkowej ultrasonografii dopplerowskiej do

nieinwazyjnego rejestrowania prędkości krwi w dużych tętnicach

wewnątrzczaszkowych. Przezczaszkowa ultrasonografia dopplerowska znalazła

zastosowanie przede wszystkim w diagnostyce i monitorowaniu skurczu naczyniowego

u chorych po samoistnym krwotoku podpajęczynówkowym. Na początku lat gO-tych

pojawiły się pierwsze doniesienia o wykorzystaniu jej w diagnostyce pourazowego

14

skurczu naczyniowego, głównie u chorych po ciężkim urazie czaszkowo-mózgowym.

We własnych badaniach nad pourazowym skurczem naczyniowym skupiliśmy się na

chorych po średnio-ciężkich lub lekkich urazach czaszkowo-mózgowych. Efektem

przeprowadzonych badań był cykl publikacji, z których dwie tj. Ocena zmian prędkości

przepływu krwi w naczyniach mózgowych metodą TCD u chorych po zamkniętych

urazach czaszkowo-mózgowych. Kaspera W, Maliszewski M, Majchrzak H, Stepień T.

Neurol Neurochir Pol. 1997;31(3):493-507 Zastosowanie przezczaszkowej

ultrasonografii dopplerowskiej do oceny prędkości średniej i współczynnika pulsacji w

tętnicach wewnątrzczaszkowych u chorych po średnio ciężkim i lekkim urazie głowy.

Kaspera W, Maliszewski M, Majchrzak H. Medycvna Praktyczna Neurotraumatologia.

1998;1 :55-65 miały charakter doniesień wstępnych. Ich podsumowaniem była ostatnia

publikacja z cyklu pt. Dynamika zaburzeń krążenia mózgowego na podstawie oceny

przezczaszkowej ultrasonografii dopplerowskiej u chorych po średnio-ciężkich i lekkich

urazach czaszkowo-mózgowych. Kaspera W, Majchrzak H, Zientek A. Neurol

Neurochir Pol. 2001;35(2):261-79 oraz dysertacja doktorska, piszącego te słowa,

opatrzona tym samym tytułem. Badaniami objęto grupę 45 chorych po urazie

czaszkowo-mózgowym z rozpoznanym krwiakiem nad-, podtwardówkowym lub

śród mózgowym leczonych operacyjnie lub zachowawczo. Wykazaliśmy, że skurcz

naczyniowy istotnie częściej wystąpił u chorych z rozpoznanym krwiakiem

śródmózgowym lub podtwardówkowym. Zależność ta jest najprawdopodobniej

efektem krwotoku podpajęczynówkowego , który stanowi uznany czynnik sprawczy

skurczu naczyniowego. Istotnym z punktów widzenia praktyki klinicznej było ustalenie,

że wyniki leczenia chorych w grupie badanej nie zależały, w przeciwieństwie do grupy

chorych po ciężkich urazach czaszkowo-mózgowych, od stwierdzanych zaburzeń

przepływu krwi.

Kolejny kierunek badań związany z wykorzystaniem przezczaszkowej ultrasonografii

dopplerowskiej stanowiły naczyniaki tętniczo-żylne mózgu. W pierwszym pilotażowym

doniesieniu pt. Ocena możliwości obrazowania malformacji tętniczo-żylnych mózgu

(A VM) i zaburzeń krążenia krwi z wykorzystaniem przezczaszkowej ultrasonografii

dopplerowskiej duplex z kolorowym kodowaniem przepływu (TCCS). Kaspera W,

Majchrzak H. Neurol Neurochir Pol. 2002;36(4):735-48 dokonaliśmy oceny możliwości

obrazowania naczyniaków tętniczo-żylnych mózgu z wykorzystaniem przezczaszkowej

ultrasonografii dopplerowskiej z kolorowym kodowaniem przepływu krwi, która stanowi

rozszerzenie konwencjonalnej TCD o opcję wizualizacji naczyń w prezentacji B-mode z

15

kolorowym kodowaniem przepływu krwi metodą Dopplera. Badaniami objęliśmy grupę

12 chorych z rozpoznaniem nad namiotowego AVM porównując w tej grupie wyniki

badania angiografii mózgowej i TCCS. Ocenialiśmy możliwości obrazowania

naczyniaków z wykorzystaniem prezentacji B-mode i opcji kolorowego kodowania

przepływu oraz wartości przepływów krwi w badanych tętnicach

wewnątrzczaszkowych. Wykazaliśmy niekwestionowaną przydatność badania do

prawidłowej identyfikacji tętnic wewnątrzczaszkowych , w tym tętnic żywiących

naczyniaka oraz do oceny dróg krążenia obocznego przez tętnie łączące mózgu:

przednią i tylną. Nieco gorzej wypadły możliwości obrazowania gniazda malformacji z

wykorzystaniem TCCS. Warto nadmienić , że doniesienie to stanowi jedno z pierwszych

w literaturze polskiej i jedno z nielicznych w ogóle , biorąc pod uwagę również

doniesienia zagraniczne, opracowań dotyczących wykorzystania TCCS w diagnostyce

naczyniaków tętniczo-żylnych. O randze publikacji świadczy fakt zacytowania jej w

monografii poświęconej diagnostyce ultrasonograficznej KI6tzsch C. Harrer J . Cerebral

Aneurysms and Arteriovenous Malformations. (W:) Baumgartner RW (red): Handbook

on Neurovascular Ultrasound. Front Neurol Neurosci . Basel , Karger, 2006, vol 21 , pp

171-181.

Kontynuację badań nad chorymi z rozpoznanym naczyniakiem tętniczo-żylnym stanowił

szeroko zakrojony program badawczy, w którym podjęliśmy się oceny zaburzeń

hemodynamicznych u chorych z rozpoznanym naczyniakiem tętniczo-żylnym leczonych

operacyjnie lub metodą etapowej embolizacji. Badaniami objęto 46 chorych z

rozpoznanym naczyniakiem tętniczo-żylnym mózgu leczonych między 2000 i 2012

rokiem. Wyniki badań zostały opublikowane w doniesieniu pt !! Transcrania/ c%r-coded

Oopp/er assessment ot cerebra/ arteriovenous malformation hemodvnamics in patients

treated surgicallv or with staged embo/ization. Kaspera W, Ładziński p , Larysz p,

Majchrzak H, Hebda A, Kopera M, Toma/ski W, $/aska A. C/in Neuro/ Neurosurg.

2014;116:46-53. Analizowano wartości prędkości średniej, współczynnika pulsacji i

wskaźnika reaktywności naczyń na zmiany CO2 w dużych tętnicach

wewnątrzczaszkowych, które porównywano w grupach naczyń : żywiących,

tożstronnych i przeciwstronnych do naczyniaka w dniu przyjęcia do szpitala, po I etapie

embolizacji lub całkowitym chirurgicznym wycięciu naczyniaka (do 24 godz. po

wykonanej procedurze) oraz przed II etapem embolizacji (w tych przypadkach, w

których I etap nie zakończył się całkowitym wyłączeniem naczyniaka z krążenia) .

Wykazaliśmy , że w naczyniach żywiących naczyniaka i tożstronnych do naczyniaka,

16

nie biorących udziału w jego żywieniu oraz naczyniach przeciwstronnych do

naczyniaka występuje istotne obniżenie wskaźnika reaktywności na zmiany CO2

mogące wskazywać na wyczerpanie rezerwy naczyniowej i sugerować uszkodzenie

mechanizmu autoregulacji krążenia mózgowego. Stwierdziliśmy ponadto, że w efekcie

embolizacji stopniowego ograniczania oddziaływania przetoki na krążenie

wewnątrzczaszkowe dochodzi do normalizacji parametrów hemodynamicznych w

naczyniach żywiących naczyniaków i pozostałych naczyniach wewnątrzczaszkowych,

w tym wskaźnika reaktywności naczyń na zmiany CO2 . Artykuł ten wpisuje się w nurt

toczącej się dyskusji na temat występowania i klinicznego znaczenia tzw.

normociśnieniowego przełomu naczyniowego po chirurgicznym wycięciu lub

embolizacji naczyniaka tętniczo-żylnego. Aktualnie w przygotowaniu jest artykuł

dotyczący prognostycznego znaczenia wskaźnika reaktywności naczyń na zmiany CO2

u chorych z rozpoznanym AVM w przewidywaniu wystąpienia krwotoku z naczyniaka

lub deficytu neurologicznego.

5.2. Kolejny obszar moich zainteresowań naukowych stanowi leczenie operacyjne

wysokozróżnicowanych glejaków mózgu. Cykl publikacji z nim związany powstał przy

opracowywaniu wyników grantu Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego i Nauki nr NN

403278933 pt. "Czynniki określające skłonność wysokozróżnicowanych,

nadnamiotowych glejaków mózgu (Iow grade glioma) do proliferacji w zmiany

nowotworowe o dużej złośliwości (high grade glioma) na podstawie badań klinicznych,

OTI , fMRI , peńuzyjnego rezonansu magnetycznego (rCBV), protonowej spektroskopii

rezonansu magnetycznego (1 H-MRS) oraz określenia czynników angiogenezy i

wzrostu nowotworu glejowego mózgu", który realizowany był w okresie od 2007 do

2011 roku pod kierownictwem prof. Henryka Majchrzaka. Pierwszy z artykułów cyklu pt.

The assessment ot prognostic tactors in surgica/ treatment ot /ow-grade gliomas: a

prospective studv. Majchrzak K, Kaspera W, Bobek-Billewicz B, Hebda A, Stasik-Pres

G, Majchrzak H, Ładziński P. C/in Neuro/ Neurosurg. 2012; 114(8): 1135-44 dotyczył

grupy prospektywnie włączanych do badań 68 chorych z rozpoznanym

wysokozróżnicowanym glejakiem mózgu (WGM). Wszystkich chorych operowano z

wykorzystaniem neuronawigacji w połączeniu z obrazowaniem pól aktywności

elokwentnych obszarów kory mózgu (głównie kory czuciowo-ruchowej oraz ośrodka

ruchowego mowy) i dróg istoty białej (głównie drogi korowo-rdzeniowej) oraz z

wykorzystaniem ruchowych potencjałów wywołanych (MEP). Przy zastosowaniu jedno-

17

i wieloczynnikowego modelu proporcjonalnego hazardu Coxa analizowano wpływ

takich czynników jak: płeć , wiek, stan chorego przy przyjęciu oceniany wg skali

Karnofsky'ego, objawy przy przyjęciu , lokalizację guza w stosunku do obszarów

elokwentnych mózgu jego typ histologiczny (gwiaździak (LGA) vs

skąpodrzewiakogwiaździak (LGOA) vs skąpodrzewiak (LGO), przed- i pooperacyjną

objętość guza, zakres resekcji , obecność przejściowych lub utrwalonych deficytów

neurologicznych po leczeniu chirurgicznym oraz wpływ uzupełniającej RTG-terapii na

całkowity czas przeżycia , czas przeżycia wolny od progresji oraz złośliwej

transformacji. Ostatnim z parametrów, który brany był pod uwagę w prognozowaniu

wyników leczenia chorych z WGM była względna wartość regionalnej mózgowej

objętości krwi (rCBV), która wyraża się stosunkiem wartości regionalnego CBV

zmierzonego w litej części guza do regionalnego CBV w prawidłowo wyglądającej

istocie białej przeciwległej półkuli mózgu. Analiza jednoczynnikowa proporocjonalnego

hazardu Coxa wykazała , że spośród analizowanych zmiennych czynnikami

prognostycznymi dla całkowitego przeżycia okazały się wiek (HR: 1,12; 95%CI : 1,01-

1,25; p=0,032), wyrażony w procentach zakres resekcji (HR: 0,96; 96%CI: 0,93-1 ,00;

p=0,025) i rCBV (HR: 7,39; 95%CI: 2,13-25,7; p=0,002), dla czasu wolnego od

progresji - przedoperacyjna objętość guza (HR: 1,01; 95%CI: 1,00-1 ,02 ; p=0,005),

objętość pozostawionej resztki guza (HR: 1.01 ; 95%CI: 1,00-1 ,02 ; p=0,008), zakres

resekcji (HR: 5,17; 95%CI: 1,90-14,06; p=0,001 ) oraz rCBV (HR: 1,70; 95%CI : 1,04-

2,76; p=0,033), dla czasu wolnego od złośliwej transformacji - przedoperacyjna

objętość guza (HR: 1,01; 95%CI : 1,00-1 ,02; p=0,034), zakres resekcji (HR: 8,02;

95%CI 1,40-46,05; p=0,020) i rCBV (HR: 2,15; 95%CI 1,12-4,15; p=0,022).

Wykorzystując wieloczynnikowy model proporcjonalnego hazardu Coxa wykazano, że

niezależnymi czynnikami prognostycznymi okazały się dla przeżycia wolnego o

progresji i złośliwej transformacji - przedoperacyjna objętość guza i rCBV (dla PFS

odpowiednio HR: 1,02; 95%CI 1,00-1,03; p=0,009; HR: 1,85; 95%CI 1,10-3,11 ;

p=0,019; dla MFS odpowiednio HR: 1,02; 95%CI 1,00-1,04; p=0,023; HR: 2,34; 95%CI

1,06-5,18; p=0,035). Na podstawie analizy krzywej ROC wykazano, że optymalna

wartość rCBV (tj. o maksymalnej korzyści diagnostycznej) różnicująca grupę chorych z

progresją od grupy chorych bez progresji równa była 1,742. Natomiast optymalna

wartość rCBV różnicująca grupę chorych z transformacją złośliwą od grupy chorych

bez transformacji anaplastycznej wyniosła 1,959. Dla OS nie wyłoniono żadnej

niezależnej zmiennej o istotnym znaczeniu rokowniczym.

18

Kolejny artykuł cyklu pt. Reoperations ot patients with lo w-gra de gliomas in eloquent or

near elo uent brain areas. Kas era W Ma ·chrzak K aobek-aillewicz a Hebda A

Stasik-Pres G. Majchrzak H. Ładziński P. Machowska-Majchrzak A. Neurol Neurochir

Pol. 2013;47(2):116-25 poświęcony został wynikom leczenia operacyjnego 16 chorych

reoperowanych z powodu odrostu WGM. Wykazaliśmy, że wysoki przedoperacyjny

rCBV stanowi istotny parametr wskazujący na możliwość transformacji anaplastycznej.

Najistotniejsze jednak z punktu widzenia praktyki klinicznej było wykazanie, że

reoperacje chorych z odrostem WGM, również tych zlokalizowanych w obszarach

elokwentnych mózgu nie są obarczone większym ryzykiem powikłań neurologicznych w

porównaniu z pierwszą operacją. Stopień resekcji, który osiągany jest przy tego typu

reoperacjach jest porównywalny do zakresu resekcji po pierwszym zabiegu.

Transformacja anaplastyczna do której dochodzi u części chorych z rozpoznanym

WGM stanowi zasadniczy problem kliniczny. Określenie czynników ryzyka jej

wystąpienia może stanowić klucz w terapii chorych z WGM. W dwóch powyżej

omówionych doniesieniach wskazaliśmy na jeden z istotnych radiologicznych

czynników ryzyka zezłośliwienia jakim jest wysoki rCBV. W kolejnym z artykułów pt.

Anaplastic transtormation ot low-grade gliomas (WHO l/) on magnetic resonance

imaging. aobek-aillewicz a. Stasik-Pres G. Hebda A, Majchrzak K, Kaspera W,

Jurkowski M. Folia Neuropathol. 2014;52(2):128-40 porównaliśmy przydatność kilku

metod obrazowania MR tj. perfuzyjnego, dyfuzyjnego spektroskopowego w

prognozowaniu transformacji anaplastycznej u chorych z rozpoznanym WGM.

Analizowaliśmy wartości maksymalną i średnią rCBV, minimalną i średnią wartość

przewidywalnego współczynnika dyfuzji (AOC) oraz średni poziom choliny (Cho),

kreatyniny (Cr) N-acetyloasparginianu (NAA) w trzech kolejno wykonywanych

badaniach MRI - przed zabiegiem operacyjnym usunięcia guza, kontrolnym oraz

końcowym w dwóch grupach chorych - z progresją anaplastyczną i bez progresji.

Analiza statystyczna wykazała, że w guzach które przeszły przeobrażenie

anaplastyczne w każdym z trzech badań MRI wartości maksymalna i średnia rCBV były

istotnie wyższe niż w grupie guzów bez transformacji anaplastycznej. Wartości

minimalna i średnia AOC w grupie guzów, które uległy transformacji anaplastycznej

były w trakcie kontrolnego i ostatniego badania MRI istotnie niższe w stosunku do

wartości AOC z badania wyjściowego MRI oraz przy porównaniu do wartości AOC w

grupie guzów bez progresji anaplastycznej . Wartości współczynników Cho/Cr i

Cho/NAA nie uległy istotnym wahaniom do momentu dokonania się transformacji

19

anaplastycznej (tj. ostatniego badania MRI w grupie chorych z progresją

anaplastyczną). Całość wyników prowadzi do wniosku, że wieloparametryczne badanie

MRI pozwala z dużym prawdopodobieństwem rozpoznać transformację anaplastyczną

wysokozróżnicowanego glejaka mózgu. Najbardziej użytecznym parametrem, który

pozwala przewidywać jej dokonanie jest wartość rCBV. Efektem naszych dalszych

badań nad czynnikami ryzyka transformacji anaplastycznej u chorych z rozpoznanym

wysokozróżnicowanym glejakiem mózgu było doniesienie pt. Markers ot angiogenesis

(CD31, CD34, rCBV) and their prognostic value in low-grade gliomas. Majchrzak K,

Kaspera W, Szymaś J, Bobek-Billewicz B, Hebda A, Majchrzak H. Neurol Neurochir

Pol. 2013;47(4):325-31. W publikacji tej przedstawiliśmy wyniki badań dotyczących

oznaczania ekspresji antygenów CD34 i CD31 w utkaniu wysokozróżnicowanych

glejaków mózgu. Oceny ekspresji badanych antygenów CD31 i CD34 dokonano pod

mikroskopem świetlnym na podstawie stopnia nasilenia reakcji immunohistochemicznej

wg trzystopniowej skali : 1 + odpowiadał niskiemu natężeniu reakcji, 2+ oznaczał średnie

natężenie reakcji, 3+ - wysokie natężenie reakcji. Zaobserwowaliśmy, że wzrostowi

stopnia ekspresji antygenów CD31 i CD34 odpowiadały wyższe wartości rCBV

ocenione metodą perfuzyjnego MRI. Analiza statystyczna wykazała, że różnice między

średnimi wartościami rCBV z trzech grup chorych o różnym stopniu ekspresji badanych

antygenów różnicowania komórkowego były statystycznie istotne. Dla każdego ze

stopni ekspresji antygenów CD31 i CD34 wykreślono metodą Kaplana-Meiera krzywe

całkowitego przeżycia, które porównano testem log-rank. Różnice przeżycia pomiędzy

grupami chorych o różnym stopniu ekspresji antygenu CD34 i CD31 nie były

statystycznie istotne.

5.3. Trzeci z kierunków badawczych wchodzący w zakres moich zainteresowań

naukowych stanowi leczenie operacyjne nowotworów podstawy czaszki. Temat ten

wdrażany był stopniowo w okresie od 1997 roku do 2010 roku pod kierownictwem dr

hab. n. med. Piotra Ładzińskiego. W części poświęconej guzom stoku - w ramach

grantu Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego i Nauki nr 3 P05C 024 25 pt. "Opracowanie

standardów postępowania w chirurgicznym leczeniu guzów stoku - analiza

anatomiczna i kliniczna". Efektem realizacji projektu był cykl publikacji poświęcony

zagadnieniu leczenia operacyjnego guzów podstawy czaszki.

Pierwsza z publikacji cyklu pt. Oponiaki pterionalno-oczodołowe - zasady leczenia

operacvinego. Ładziński P, Kaspera W, Tymowski M, Majchrzak K, Słowiński J. Neurol

20

Neurochir Pol. 2008;42(2.Supl 2):143-152. poświęcona została zasadom leczenia

operacyjnego oponiaków pterionalno-oczodołowych. W pracy tej przedstawiliśmy

zasady leczenia operacyjnego omawianych guzów, podkreślając rolę rozległego

otwarcia powłok umożliwiającą resekcję wszystkich dotkniętych hyperostozą struktur

kostnych , nacieczonej opony twardej i periorbity oraz ewentualnej resekcji guza z

wnętrza oczodołu , jeżeli nie zagraża to trwałym deficytem neurologicznym.

Kolejna z publikacji cyklu pt. Oirect and remote outcome after treatment ot tumours

involving the cavernous sinus and its surroundings. Ładziński p. Majchrzak H.

Maliszewski M. Majchrzak K. Kaspera W, Tymowski M. Adamczyk P. Neurol Neurochir

Pol. 2008;42(5):402-15 przedstawia wyniki leczenia 38 przypadków guzów zatoki

jamistej i jej otoczenia. W pracy tej udało się nam wykazać , że ingerencja chirurgiczna

w zatokę jamistą umożliwia usuwanie guzów nowotworach z tegb obszaru z

osiąganiem zadawalających wyników klinicznych. Istotnym z punktu widzenia praktyki

klin icznej było wykazanie , że ograniczenie radykalności resekcji sprzyja zmniejszeniu

pooperacyjnych zaburzeń neurologicznych, nie przyczyniając się w istotny sposób do

wzrostu częstotliwości odrastania guza.

Kolejne doniesienie cyklu pt. Oirect and remote outcome after treatment ot tumours

involving the central skuli base with the extended subtrontal approach. Ładziński p.

Majchrzak H. Kaspera W. Maliszewski M. Majchrzak K. Tymowski M. Adamczyk P.

Neurol Neurochir Pol. 2009;43(1):22-35 omawia wyniki leczenia chorych z procesami

nowotworowymi centralnej części podstawy czaszki operowanych z wykorzystaniem

dostępu pod czołowego rozszerzonego. Praca eksponuje znaczenie czasowej

osteotomii obejmującej górne obramowania oczodołów i nasadę nosa w uzyskaniu

szerokiego wglądu w podstawę czaszki. Materiał liczył 26 chorych. Wyniki leczenia tych

chorych były tym lepsze im guzy centralnej części podstawy czaszki położone były

bliżej linii środkowej i pogranicza środkowego i przedniego dołu czaszki. Guzy

rozrastające się ku bokom i ku tyłowi , w kierunku stoku, rokowały gorzej .

Kolejne dwie publikacje poświęcone zostały dostępowi podskroniowemu

rozszerzonemu . Pierwsza z nich pt. Dostęp podskroniowy rozszerzony do dołu

podskroniowego i jego otoczenia - analiza techniki operacyjnej na podstawie symulacji

na zwłokach. Ładziński P. Maliszewski M. Kaspera W. Majchrzak K. Neurol Neurochir

Pol. 2010;44(2):159-71 przedstawia poszczególne etapy dostępu na przykładzie 7

symulacji dostępu na nieutrwalonych zwłokach ludzkich . Praca przedstawia zalety jakie

stwarza omawiany dostęp przy chirurgicznej eksploracji dołu podskroniowego i

21

otaczających go obszarów takich jak: oczodół, zatoka szczękowa, dół skrzydłowo­

podniebienny, nosogardło, zatoka klinowa i jamista, przestrzeń przygardłowa i dół

zażuchwowy. Druga z publikacji pt. oirect and remote outcome after treatment of

tumours involving the subtemporal fossa and related structures with the extended

subtemporal approach. Ładziński P. Majchrzak H. Szymczyk C. Kaspera W,

Maliszewski M. Maciejewski A. Wierzgoń J. Majchrzak K. Tymowski M. Adamczyk P.

Neurol Neurochir Pol. 2010;44(2):148-58 koncentruje się na wynikach leczenia

operacyjnego guzów dołu podskroniowego i jego otoczenia z wykorzystaniem dostępu

podskroniowego rozszerzonego. Materiał obejmował grupę 25 chorych z rozpoznanym

guzem dołu podskroniowego. W doniesieniu tym wykazaliśmy, że omawiany dostęp

stanowi bezpieczny i względnie mało uraźliwy sposób eksploracji dołu podskroniowego

i jego otoczenia, który nie pociąga za sobą istotnych deficytów neurologicznych. W

przypadku guzów, które znajdują się tylko w otoczeniu dołu podskroniowego, sam dół

podskroniowy może być wykorzystywany, jako droga dostępu chirurgicznego. Technice

wykonania dostępu podskroniowego rozszerzonego i jego znaczeniu w leczeniu

operacyjnym guzów podstawy czaszki poświęcony został rozdział pt. Znaczenie

dostępu podskroniowego rozszerzonego w leczeniu operacyjnym guzów podstawy

czaszki. Piotr Ładziński. Henryk Majchrzak. Cezary Szymczyk. Wojciech Kaspera,

Mariusz Maliszewski. Adam Maciejewski. Janusz Wierzgoń. Krzysztof Majchrzak.

Michał Tymowski. Piotr Adamczyk w książce Endoskopowa chirurgia podstawy czaszki

pod redakcją Marka Rogowskiego i Zenona Mariaka, która wydana została nakładem

Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku , Białystok 2012; 54-70. ISBN 978-83-89934-

84-0.

Kolejna grupa prac omawia jeden z najpopularniejszych dostępów w chirurgii podstawy

czaszki, jakim jest dostęp czołowo-skroniowo-oczodołowo-jarzmowy. Pierwsza z prac

pt. Dostęp czołowo-skroniowo-oczodołowo-jarzmowy - analiza techniki operacyjnej na

podstawie symulacji na zwłokach. Ładziński P. Maliszewski M. Kaspera W, Majchrzak

K. Tymowski M. Neurol Neurochir Pol. 2010;44(5):492-503 poświęcona została

technice wykonania osteotomii czołowo-skroniowo-oczodołowo-jarzmowej i kolejnym

etapom otwarcia dającym wgląd w pogranicze środkowego i przedniego dołu czaszki.

W drugiej z prac pt. Medial sphenoid ridge meningiomas: early and long-term results of

surgical removal using the fronto-temporo-orbito-zygomatic approach. Ładziński P,

Majchrzak H. Kaspera W, Majchrzak K. Tymowski M. Adamczyk P. Neurol Neurochir

Pol. 2010;44(5):464-74 przedstawiono wyniki leczenia 30 chorych z rozpoznaniem

22

oponiaka przyśrodkowej części skrzydła mniejszego kości klinowej operowanych z

wykorzystaniem omawianego dostępu . Wykazaliśmy, że w przypadkach konieczności

dotarcia do górnych partii dołu międzykonarowego dostęp ten pozwala istotnie

ograniczyć wystąpienie jatrogennych deficytów neurologicznych wynikających z ucisku

mózgu. Stwierdziliśmy ponadto, że możliwości usuwania guzów z wykorzystaniem

dostępu czołowo-skroniowo-oczodołowo-jarzmowego maleją wraz z ich rozrostem

wzdłuż stoku.

Kolejną grupę prac stanowią dwa doniesienia dotyczące techniki wykonania dostępu do

otworu szyjnego oraz wyników leczenia przyzwojaków otworu szyjnego. W pierwszej z

nich pt. Dostęp do otworu szyjnego i jego otoczenia - analiza techniki operacyjnej w

oparciu o svmulacje na zwłokach . Ładziński P, Maliszewski M, Kaspera W, Szczygieł

M, Tvmowski M. Neurol Neurochir Pol. 2011;45(3):260-74. omówione zostały etapy

wykonania dostępu chirurgicznego do otworu szyjnego w oparciu o symulacje dostępu

przeprowadzone na 11 zwłokach ludzkich. Opisane zostały trzy zakresy dostępu , każdy

z nich zależny od rozmiarów i lokalizacji guza. Pierwszy z nich umożliwia usunięcie

tylnego ograniczenia otworu , drugi prowadzi do usunięcia górnego ograniczenia otworu

szyjnego i trzeci - przedniego i bocznego ograniczenia otworu . Opisana w pracy

własna technika dostępu do otworu szyjnego łączy w sobie dwie metody chirurgicznej

eksploracji tego obszaru - dostępu podskroniowego typu A Fisha (czyli od strony

górno-przedniej) z dostępem od strony tylnej - tzw. dostępem okołokłykciowym. W

drugiej z prac pt. Earlv and long-term results of the treatment of jugular paragangliomas

using different ranges of surgical approach. Ładziński P, Majchrzak H, Kaspera W,

Maliszewski M, Majchrzak K, Tymowski M, Adamczyk P. Neurol Neurochir Pol.

2011 ;45(3):213-25 analizie poddano wyniki leczenia chirurgicznego 21 chorych z

przyzwojakami otworu szyjnego. Dobór zakresu dostępu podyktowany był topografią i

rozmiarami przyzwojaka. W doniesieniu tym podkreśliliśmy konieczność ograniczenia

radykalności zabiegu z uwagi na duże ryzyko wystąpienia jatrogennych deficytów

neurologicznych wynikających z uszkodzenia nerwów dolnego piętra kata mostowo­

móżdżkowego , znacznie obniżających jakość życia chorego.

Przedostatnia grupa dwóch prac dotyczy przedniej części pogranicza czaszkowo­

kręgosłupowego. W pierwszej z nich pt. Dostęp przezkłykciowy częściowy - analiza

techniki operacyjnej na podstawie symulacji na zwłokach. Ładziński p, Maliszewski M,

Kaspera W, Majchrzak K, Tymowski M. Neurol Neurochir Pol. 2012;46(3):245-56.

omówione zostały etapy dostępu przezkłykciowego częściowego na przykładzie 6

23

symulacji na zwłokach ludzkich . Istota dostępu polega na odsłonięciu i repozycji

przyśrodkowej podpotylicznego odcinka tętnicy kręgowej oraz częściowym usunięciu

kłykcia potylicznego i odpowiadającej mu części bocznej kręgu szczytowego. Otwarcie

to pozwala na uzyskanie szerokiego wglądu na brzuszną powierzchnię rdzenia

przedłużonego i rdzenia kręgowego na pograniczu czaszkowo-szyjnym. W drugiej z

prac pt. Meningiomas ot the anterior portion ot the craniovertebral junction: immediate

and late outcome tollowing surgical removal using a partial transcondvlar approach.

Ładziński p, Majchrzak H, Kaspera W, Maliszewski M, Majchrzak K, Tvmowski M,

Adamczvk P. Neurol Neurochir Pol. 2012;46(3):205-15 przedstawiliśmy wyniki leczenia

14 chorych z rozpoznanym oponiakiem przedniej części pogranicza czaszkowo­

szyjnego. Wszyscy chorzy zostali zoperowani z wykorzystaniem dostępu

przezkłykciowego częściowego. Wykazaliśmy, że wykorzystanie w/w dostępu dzięki

uzyskaniu szerokiego wglądu na brzuszną powierzchnię rdzenia przedłużonego i

związanemu z tym braku trakcji na rdzeń stwarza możliwości usuwania guzów

przedniej części pogranicza czaszkowo-szyjnego doszczętnie i z zadawalającym

efektem klinicznym.

Ostatnia grupa prac poświęcona została oponiakom stoku. Grupa 3 prac poświęcona

temu zagadnieniu jest efektem realizacji projektu badawczo-naukowego

finansowanego przez MNiSW pt. "Opracowanie standardów postępowania w

chirurgicznym leczeniu guzów stoku - analiza anatomiczna i kliniczna", który opatrzony

był numerem 3 P05C 024 25. Jego realizacja przypadła na lata 2003 - 2006. Dwie

pierwsze pt. Dostęp skalistv przedni - analiza techniki operacyjnej na podstawie

s vmula cji na zwłokach. Ładziński P, Maliszewski M, Kaspera W, Majchrzak K,

Tvmowski M, Błaszczvk B. Neurol Neurochir Pol. 2013;47(4):363-74. i pt. Dostęp

skalisty tylny - analiza techniki operacyjnej na podstawie symulacji na zwłokach.

Ładziński P, Maliszewski M, Kaspera W, Majchrzak K, Tvmowski M, Błaszczyk B.

Neurol Neurochir Pol. 2013;47(4):375-86. omawiają dwa dostępy: skalisty przedni i

tylny stosowane w chirurgicznym leczeniu procesów nowotworowych rozwijających się

w obrębie stoku i obszarach z nim graniczących na przykładzie odpowiednio 8 i 18

symulacji na zwłokach ludzkich. Pierwszy z dwóch dostępów - skalisty przedni

dedykowany jest do górnej, natomiast skalisty tylny do środkowej części stoku. Istota

dostępu skalistego przedniego polega na wykonani kraniotomii skroniowej i resekcji

szczytu piramidy. Przecięcie namiotu móżdżku, zatoki skalistej górnej wraz z

otaczająca oponą twardą pozwala uzyskać wgląd w górną część stoku. W omówieniu

24

dostępu uwypuklone zostały jego zalety. Dostęp ten redukuje ryzyko uszkodzenia

nerwów VII i VIII, które znajdują się na obrzeżach pola operacyjnego. Dostęp ten może

również być wykorzystywany w kombinacji z innymi dostępami np. skalistym tylnym lub

czołowo-skroniowo-oczodołowo-jarzmowym do usuwania dużych guzów znacznie

przekraczających granice stoku i rozrastających się w w/w kierunkach tj dołu

środkowego i tylnego. W doniesieniu omawiającym założenia wykonania dostępu

skalistego tylnego zwrócono uwagę na jego zalety i ograniczenia. Dostęp ten polega na

wykonaniu kraniektomii pod potylicznej, kraniotomii skroniowej i usunięciu wyrostka

sutkowatego kości skroniowej. Dostęp do środkowej części stoku osiągany jest poprzez

uniesienie płata skroniowego, przecięcie zatoki skalistej górnej i namiotu móżdżku oraz

mobilizację zatoki esowatej. Do zalet otwarcia należą krótki dystans operacyjny do

środkowej części stoku, ograniczenie pociągania móżdżku i płata skroniowego oraz

zachowanie integralności anatomicznej pnia mózgu i nerwów czaszkowych kąta

mostowo-móżdżkowego. Ograniczenie dostępu mogą stanowić niekorzystne

uwarunkowania anatomiczne, takie jak krótki dystans miedzy zatoką esowatą a

kanałem półkolistym tylnym oraz przesunięte do przodu miejsce drenowania żyły

Labbego istotnie ograniczające wykonanie otwarcia . W przypadkach guzów dużych

dostęp ten może być punktem wyjścia dla innych dostępów np. dostępu skalistego

całkowitego lub użyty w kombinacji z innymi np. dostępem skalistym przednim lub

przezkłykciowym częściowym. W trzeciej z prac pt. Meningiomas ot the upper and

middle part ot the clivus and surraunding structures: early and long-term outcome.

Ładziński P Ma 'chrzak H Kas era W Maliszewski M Ma 'chrzak K T mowski M

Adamczyk P, ałaszczyk a, Ślaska-Kaspera A. Neural Neurachir Pol. 2013;47(4):332-44

przedstawione zostały wyniki leczenia operacyjnego 26 chorych z oponiakami górnej i

środkowej części stoku z wykorzystaniem dostępów skalistych - przedniego, tylnego,

złożonego i całkowitego. Wykazaliśmy, że stosowanie dostępów skalistych w

operacyjnym leczeniu oponiaków górnej i środkowej części stoku pozwala na osiąganie

przez chorych dobrego, względnie zadowalającego stanu neurologicznego, przy dużym

odsetku doszczętnych resekcji i stosunkowo małej śmiertelności.

Z problematyką chirurgii podstawy czaszki wiąże się kolejne doniesienie pt. Mucocoele

and mucopyocoele ot the trantal sinus penetrating to the cranial cavity and the orbit.

Maliszewski M Ładziński P Kas era W Ma 'chrzak K. Neural Neurachir Pol.

2011 ;45(4):342-50 dotyczące leczenia operacyjnego śluzowiaków lub śluzowiako­

ropniaków wychodzących z zatok czołowych. W doniesieniu tym opisano 7 chorych z

25

rozległymi śluzowiakami penetrującymi do jamy czaszki, oczodołu oraz otaczających

zatok obocznych nosa. Praca przedstawia wyniki leczenia tych chorych z

wykorzystaniem jednej spójnej koncepcji leczenia operacyjnego. Zaopatrzenie

śluzowiaka względnie śluzowiako-ropniaka polegało na usunięciu treści i torebki

śluzowiaka, kranializacji zatoki czołowej, doszczętnego usunięcia błony śluzowej ze

ścian zatoki, szczelnego zamknięcia otworu czołowo-nosowego i oddzielenia

przestrzeni powietrznej otwartych zatok obocznych nosa od jamy czaszki obszernym

uszypułowanym płatem okostnowym. Leczenie w żadnym z przypadków nie zostało

obarczone powikłaniami okołooperacyjnymi. Deficyty neurologiczne oraz objawy

miejscowe takie jak wytrzeszcz lub obrzęk okolicy czołowej wycofały się po leczeniu.

Nie obserwowano nawrotu śluzowiaka w okresie obserwacji trwającym od 10 miesięcy

do 8 lat.

Ostatnim doniesieniem, które zamyka cykl publikacji dotyczący leczenia operacyjnego

nowotworów podstawy czaszki jest praca pt. Usetulness ot intraoperative monitoring ot

oculomotor and abducens nerves during surgical treatment ot the cavernous sinus

meningiomas. Kaspera W. Adamczyk P, Ślaska-Kaspera A. Ładziński P. Adv Med Sci.

2014;60(1 ):25-30, w której poddano ocenie przydatność śródoperacyjnego

monitorowania nerwów czaszkowych w chirurgicznym leczeniu guzów zatoki jamistej.

Przedmiotem badań było 43 chorych z oponiakami zatoki jamistej. Wykazaliśmy , że

monitorowanie śródoperacyjne nerwów III i VI w operacjach oponiaków zatoki jamistej

przyczynia się do ich skuteczniejszej śródoperacyjnej identyfikacji. Dla n.1I1 jest ono

istotne w guzach jednocześnie zewnątrz- i wewnątrzjamistych, dla n.vl w guzach

wewnątrzjamistych. Najistotniejszym było wykazanie, że zapis funkcji tak nerwu

okoruchowego jak i odwodzącego po zakończeniu resekcji guza ma znaczenie

prognostyczne dla oceny ich stanu czynnościowego w okresie odległym .

5.4. Ostatni cykl prac składający się na całokształt osiągnięć naukowo-badawczych

stanowią doniesienia oryginalne, kazuistyczne i poglądowe, które tematycznie nie są

powiązane z żadnym z wyżej omówionych nurtów badawczych .

W pracy pt. Wyniki leczenia złośliwych glejaków mózgu w Oddziale Neurochirurgii w

Sosnowcu. Maliszewski M, Kaspera W, Majchrzak H, Stępień To Idzik M. Przegląd

Lekarski 1996·53 Su 1.1 :239-242 podjęliśmy się oceny wartości prognostycznej

wybranych parametrów klinicznych, histopatologicznych, radiologicznych i zakresu

resekcji w odniesieniu do przeżycia chorych z rozpoznaniem złośliwego glejaka mózgu.

26

Wykazaliśmy, że najlepsze rokowanie mają pacjenci młodzi «40 roku życia), w dobrym

stanie ogólnym, rozpoznaniem złośliwego skąpodrzewiaka, zlokalizowanego w płacie

czołowym, który po resekcji poddany zostanie szybko uzupełniającej radioterapii.

W kolejnym doniesieniu pt. Przypadek guza okolicy siodła tureckiego o podwójnym

utkaniu histologicznym: barwnikoopornego gruczolaka przysadki i torbieli naskórkowej.

Kaspera W, Bierzyńska-Macyszyn G, Majchrzak H. Neurol Neurochir Pol.

1998;32(4):987-96 opisaliśmy rzadki przypadek guza o podwójnym utkaniu

histologicznym: barwnikoopornego gruczolaka przysadki torbieli naskórkowej.

Przypadki współistnienia guzów siodła tureckiego o podwójnym utkaniu histologicznym:

gruczolaka przysadki i któregoś z guzów nabłonkowych (czaszkogardlaka, cysty

szczeliny Rathkego lub torbieli naskórkowej) należą do rzadkości. Opisany przez nas

przypadek jest najprawdopodobniej pierwszym, w którym utkanie gruczolaka przysadki

współistniało z utkaniem torbieli naskórkowej. Do tej pory opisano jedynie przypadki

współwystępowania gruczolaka przysadki z torbielami nabłonkowmi o charakterze

cysty szczeliny Rathkego. Współistnien ie dwóch guzów okolicy siodła tureckiego o

charakterze gruczolaka i jednego z guzów pochodzenia nabłonkowego jest

najprawdopodobniej efektem ich wspólnego histogenetycznego pochodzenia.

W kolejnym oryginalnym doniesieniu pt. Obraz kliniczny oraz wyniki leczenia

operacYinego torbieli naskórkowych i skórzastych. Kaspera W. Majchrzak H, Banc K,

Lelek P. Neurol Neurochir Pol. 1999;33(1):97-117 dokonaliśmy analizy klinicznej

wyników leczenia chirurgicznego 18 guzów o charakterze torbieli naskórkowej

skórzastej. Koncepcja leczenia chirurgicznego sprowadzała się do zasady usunięcia

guza w jednym etapie z jednego dojścia operacyjnego z pozostawieniem "in situ"

fragmentów torebki guza zrośn iętych z ważnymi życiowo strukturami (najczęściej

pniem mózgu i nerwami czaszkowymi). Wykazaliśmy , że leczenie operacyjne tych

chorych stwarza możliwości osiągnięcia zadawalającego efektu klinicznego przy

stosunkowo niskiej śmiertelności okołooperacyjnej . Innym z osiągnięć było wykazanie,

że wyniki leczenia chorych po całkowitym i częściowym usunięciu guza nie różnią się

istotnie od siebie.

W kolejnej publikacji pt. Wybrane czynniki prognostyczne u chorych z krwiakami

śródmózgowymi z pękniętego tętniaka tętnicy środkowej mózgu. Kopera M, Majchrzak

H Kas era W. Neurol Neurochir Pol. 1999·332 :389-401 przedstawiliśmy analizę

czynników klinicznych I radiologicznych w prognozowaniu wyniku leczenia chorych z

krwiakiem śródmózgowym z pękniętego tętniaka tętnicy środkowej mózgu. Analiza

27

objęła 67 chorych. Najistotniejszym z czynników w prognozowaniu wyniku leczenia był

stan chorego po krwotoku podpajęczynówkowym oceniany wg skali WFNS.

Wykazaliśmy ponadto, że rokowanie co do wyniku leczenia jest istotnie gorsze u

chorych po krwotoku podpajeczynówkowym powikłanego krwiakiem w szczelinie

bocznej mózgu lub krwiakiem z towarzyszącym uogólnionym krwotokiem

podpajęczynówkowym w stosunku do chorych z izolowanym krwiakiem w płacie

skroniowym. Gorzej rokują chorzy z krwiakiem śród mózgowym o objętości większej niż

25ml.

Kolejne oryginalne doniesienie pt. Leczenie operacvine guzów szyszynki i pokrywy

śródmózgowia z dostępu podnamiotowego nadmóźdźkowego. Majchrzak H, Kopera M,

Majchrzak K. Kaspera W Neurol Neurochir Pol. 2000;34(5):899-908 poświęcone

zostało wynikom leczenia operacyjnego 17 chorych z guzami szyszynki i pokrywy

śródmózgowia operowanych z wykorzystaniem dostępu podnamiotowego,

nadmóżdżkowego. W artykule omówione zostały zalety w/w dostępu w osiąganiu

okolicy szyszynki i pokrywy śródmózgowia . Wykazaliśmy , że proponowany dostęp

podnamiotowy, nadmóżdżkowy zastosowany w chirurgicznym leczeniu guzów

szyszynki jest skuteczną metodą leczenia, która w połączeniu z ewentualną

radioterapią lub chemioterapią pozwala osiągać zadawalające wyniki leczenia.

Dwie następne publikacje o charakterze poglądowym poświęcone zostały chorym

nieprzytomnym po urazie czaszkowo-mózgowym. W pierwszej z nich pt. Czynniki

prognostyczne (kliniczne. elektrofizjologiczne i radiologiczne) u chorych nieprzytomnych

po urazie głowy. Majchrzak H. Kaspera W Medycyna Praktyczna Neurotraumatologia.

2000;1:21-24 przedstawiony został aktualny stan wiedzy na temat czynników

klinicznych, elektrofizjologicznych i radiologicznych przydatnych w prognozowaniu

wyniku leczenia chorych po ciężkim urazie czaszkowo-mózgowym. W drugiej publikacji

pt. Śpiączka pourazowa: diagnostyka neurologiczna, rokowanie. leczenie. Majchrzak H,

Kaspera W, Majchrzak K, Stępień T. Chirurgia Polska. 2001;3(1):57-62 omówione

zostały podstawy patofizjologiczne powstawania śpiączki pourazowej oraz jej zespoły.

Szczegółowo przedstawione zostały objawy śpiączki : neurologiczne i ogólne ze

wskazaniem okolicy mózgu odpowiedzialnej za ich powstanie. Na koniec omówione

zostały czynniki prognostyczne u chorych nieprzytomnych po urazie czaszkowo­

mózgowym oraz standardy leczenia zachowawczego i operacyjnego.

W kolejnym doniesieniu o charakterze kazuistycznym pt. Chronic calcified subdural

empyema occurring 46 years after surgery. Kaspera W. Bierzyńska-Macyszyn G.

28

Majchrzak H. Neuropathologv. 2005;25(1):99-102 opisaliśmy przypadek chorej leczonej

operacyjnie z powodu zwapniałego ropniaka podtwardówkowego 46 lat po

chirurgicznym drenażu w pierwszym roku życia ropniaka podtwardówkowego w

przebiegu ropnego zaplenia opon mózgowo-rdzeniowych będącego powikłaniem

zapalenia ucha środkowego. Aktualnie wskazaniem do chirurgicznego wkroczenia była

wzrastająca częstotliwość opornych na leczenie farmakologiczne napadów

padaczkowych i postępujące zniedołężnienie psychoruchowe. Chorą operowano

usuwając na drodze rozległej kraniotomii częściowo skostniałą torebkę ropniaka wraz z

wypełniającymi go bezpostaciowymi , jałowymi masami. Leczenie operacyjne powikłane

było wodniakiem podtwardówkowym, który zdrenowano. Kolejne kontrolne badania TK

wykazały regresję wodniaka i stopniową normalizację stosunków objętościowych w

jamie czaszki. U chorej stopniowo obserwowano zmniejszenie liczby napadów

padaczkowych i zaburzeń o charakterze zespołu psychoorganicznego. W ocenie

autorów zaprezentowany przypadek jest i nteresujący z dwóch powodów. Po pierwsze z

uwagi na sięgający blisko pół wieku wywiad i po drugie ze względu na fakt, że

zdecydowano o leczeniu operacyjnym, którego końcowy efekt okazał się pomyślny.

Kolejne doniesienie, również o kazuistycznym charakterze pt. Subdural hematoma in a

patient with Hageman trait--case report. Kaspera W, Rothkegel K, Stadnicki A. Neurol

Med Chir (Tokvo). 2005;45(12):640-4 dotyczyło chorego z wrodzonym niedoborem

czynnika XII (Hagemana) z samoistnym podostrym krwiakiem podtwardówkowym,

leczonego operacyjnie. Niedobór czynnika XII jest bardzo rzadko występującą skazą

osoczową. Występuje z częstotliwością 1: 1 mln. Przebieg choroby zwykle jest

bezobjawowy, rzadko występuje skłonność do pojawiania się zasinień oraz

przedłużonego krwawienia miesiączkowego . Opisano pojedyncze przypadki powikłań

zakrzepowych bądź zakrzepowo-zatorowych u chorych z wrodzonym niedoborem

czynnika XII. Występowanie tego rodzaju powikłań u chorych z niedoborem czynnika

XII tłumaczy się tym, że jakkolwiek czynnik XII stanowi jeden z czynników zapłonowych

wewnątrzpochodnego układu krzepnięcia , to jest on również jednym z kluczowych

czynników biorących udział w procesie fibrynolizy. W literaturze natrafiliśmy tylko na

jedno doniesienie o krwotocznym powikłaniu w przebiegu anomalii Hagemana. S.

Kovalainen i wsp. w artykule pt. Recurrent subarachnoid haemorrhages in patient with

Hageman factor deficiency. Lancet 12: 1035, 1979 opisali przypadek chorego z

niedoborem czynnika XII i nawracającym krwawieniem podpajęczynówkowym. Opisany

przez nas przypadek podostrego krwiaka podtwardówkowego stanowi kolejny przykład

29

powikłania krwotocznego u chorego z niedoborem czynnika XII, nietypowego dla tej

anomalii , która charakteryzuje się raczej występowaniem powikłań zakrzepowych, a

najczęściej bezobjawowym przebiegiem.

W ostatnim doniesieniu, które zamyka cykl publikacji pt. Use ot monoe/onaJ anti-EGFR

antibodv in the radioimmunotherapv ot maJignant gJiomas in the context ot EGFR

expression in grade 11/ and JV tumors. Wygoda Z, KuJa D, Bierzyńska-Macyszyn G,

Larysz D, Jarzab M, Właszczuk p , Bazowski P, Wojtacha M, Rudnik A, Stepień T,

Kaspera W, Etmańska A, Składowski K, Tarnawski R, Kokocińska D, Jarzab B.

Hybridoma (Larchmt). 2006;25(3):125-32 zbadano wykorzystanie przeciwciał

monoklonalnych przeciwko receptorowi czynnika wzrostu naskórka (EGFR) w terapii

chorych z rozpoznaniem niskozróżnicowanego glejaka mózgu , w dwóch grupach

pacjentów po leczeniu chirurgicznym: z zastosowaniem uzupełniającej radio- i

radioimmunoterapii (8 chorych) i wyłącznie radioterapii (10 chorych). Uważa się , że

EGFR odgrywa ważną role w naprawie uszkodzeń DNA, do których dochodzi w trakcie

radioterapii , co przekłada się na radiooporność nowotworu . Stąd koncepcja terapii z

zastosowaniem przeciwciał monoklonalnych przeciwko EGFR, która ma prowadzić do

zwiększenia wrażliwości komórek nowotworowych na działanie promieniowania

jonizującego. Porównano krzywe całkowitego przeżycia wykreślone metoda Kaplana­

Meiera dla obu badanych grup chorych. Nie stwierdzono istotnych różnic w czasie

przeżycia między grupą chorych leczonych metodą radio- i radioimmunoterapii a grupą

chorych leczonych metodą wyłącznie radioterapii. Z uwagi jednak na stosunkowo

niewielką liczbę chorych włączonych do badań (18 chorych) projekt wymaga

kontynuowania na większej grupie pacjentów.

Podsumowanie dorobku naukowego.

I autor II autor dalszy MNiSW IF

Publikacje oryginalne 11 3 12 351 19.745

Publikacje poglądowe 1 3 6 104* 2.895

Opisy przypadków 4 - - 53 2.270

16 6 18 RAZEM 508 24.910

40

* - w tym jedna publikacja z suplemencie czasopisma o punktacji MNiSW=9

30

Rozdziały w podręcznikach:

1. Piotr Ładziński , Henryk Majchrzak, Cezary Szymczyk, Wojciech Kaspera, Mariusz

Maliszewski , Adam Maciejewski , Janusz Wierzgoń, Krzysztof Majchrzak, Michał

Tymowski, Piotr Adamczyk. Znaczenie dostępu podskroniowego rozszerzonego w

leczeniu operacyjnym guzów podstawy czaszki. (W:) Endoskopowa chirurgia

podstawy czaszki. Marek Rogowski , Zenon Mariak (red.). Uniwersytet Medyczny w

Białymstoku. Białystok 2012, s. 54-70, ISBN 978-83-89934-84-0.

MNiSW: 4

Sosnowiec, 17.01.2015r. Wojciech Kaspera

31