Download - Vücudumuz Bi̇lmecesi̇ni̇ Çözeli̇m
VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİMBesinler ve ÖzellikleriBesinlerin SindirimiVücudumuzda Boşaltım
1. BÖLÜM: BESİNLER VE ÖZELLİKLERİ
Neden Besleniriz?• Canlılar yaşamlarının her döneminde belirli
faaliyetlerini gerçekleştirebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Bu enerji ihtiyaçlarını besinlerden karşılarlar.
• Bu yüzden besinler, canlıların hayatında vazgeçilmez bir yere sahiptir.
• Besin ihtiyaçları, bazen hayvansal gıdalardan bazen de bitkisel gıdalardan karşılanarak canlılığın devamlılığı için gereken enerji sağlanmış olur.
Besinlerin İçerikleri ve Görevleri• Besinler içeriklerine göre; karbonhidratlar,
proteinler, yağlar, vitaminler, su ve mineraller şeklinde ayrılır.
• Enerji ihtiyacını karşılamak amacıyla tüketilen besinler sadece enerji verici olmakla kalmayıp görevlerine göre; enerji verici, yapıcı-onarıcı ve düzenleyici şeklinde de ayrılabilirler.
• 1-KARBONHİDRATLAR• Vücudun, enerji ihtiyacını
karşılamak için kullandığı ilk besin grubudur. Bitkisel gıdalarda daha çok bulunur.
• Buğday, pirinç, mısır, yulaf, patates gibi bitkiler bol miktarda karbonhidrat içerir. Tüketmiş olduğumuz ekmek, makarna, pilav gibi yiyecekler de karbonhidrat bakımından zengindir.
• 2-PROTEİNLER• Yaşamsal faaliyetlerin
düzenlenmesinde, büyüyüp gelişmede ve yaraların iyileşmesinde rol oynayan proteinler vücut için vazgeçilmez bir besin çeşididir. Hem yapıya katıldığından hem de onarımda rol aldığından yapıcı-onarıcı
besin grubudur.
•Hayvansal ve bitkisel gıdalarda; fasulye,nohut,mercimek, bezelye gibi baklagillerde; buğday, yulaf, çavdar, arpa gibi tahıllarda, kuru yemişlerde, et, balık ve süt ürünlerinde, yumurtada bol miktarda protein bulunur.
• 3-YAĞLAR• Uzun süreli açlık durumlarında ve
karbonhidratların yetersiz kaldığı durumlarda vücut enerji ihtiyacını karşılamak için yağları kullanır. Yağlar, karbonhidratların fazlasının vücutta depo edilmesi ile kullanılmak üzere saklanır.
• Hem ikincil enerji kaynağı hem de yalıtım görevi için kullanılan yağlar, hem bitkisel hem de hayvansal gıdalarda bulunur; ayçiçeği, mısır zeytin, yer fıstığı, susam ve soya bitkilerinin tohum ve meyvelerinde, badem, ceviz, fındık, kabak çekirdeği, tereyağ, kaymak, kuyruk yağı, balıkta bol miktarda yağ bulunur.
• 4-VİTAMİNLER• Vücudumuzda düzenleyici görev yapan
vitaminler, sebze ve meyvelerde bol miktarda bulunur. Vücutta hastalıklara karşı direnç sağlar. Vitaminler, altı çeşittir; A, B, C, D, E, K
• 5-SU ve MİNERALLER• Vücudumuzun %70'i sudan oluştuğundan, su
yaşam için vazgeçilmezdir. Vücutta gerçekleşen tüm yaşamsal faaliyetlerin gerçekleşmesi için uygun koşulları ve gerekli ortamı sağlar.
• Su ve mineraller, vücutta düzenleyici olarak görev yapar. Yiyecek ve içeceklerle birlikte dışarıdan hazır olarak alınan mineraller, canlılık faaliyetleri için gerekli olan olayların gerçekleşmesinde düzenleyici etkide bulunur. Tükettiğimiz çoğu besinde, sebze ve meyvelerde bol miktarda su ve mineral bulunur. Ayrıca mineraller besinlerde bulunduğu gibi doğada kayaçlarda da bulunabilir.
• Mineraller, dişlerin ve kemiklerin güçlenmesinde, kanın pıhtılaşmasında, kasların çalışmasında oldukça önemli bir rol oynar.
• Besin Gruplarının Ayırt Edilmesi• Karbonhidrat için;• Bir besin maddesinde karbonhidrat varlığını
görmek için kullanılması gereken madde; İYOT ÇÖZELTİSİ (TENTÜRDİYOT)'dir.
• Besin maddesine birkaç damla iyot çözeltisi damlatılır. Besin maddesi üzerinde mavi-mor renk oluşursa karbonhidrat içerdiği anlaşılır.
• Protein için;
• Bir besin maddesinde protein varlığını görmek için kullanılması gereken madde; NİTRİK ASİT ÇÖZELTİSİ'dir.
• Besin maddesine bir kaç damla nitrik asit damlatılır. Besin maddesi üzerinde sarı bir renk oluşursa protein içerdiği anlaşılır.
• Yağ için;• Bir besin maddesinde yağ varlığını görmek
için, besin maddesi bir kağıda sürülür. Kağıtta parlak bir leke oluşursa yağ içeriyor demektir.
• Dengeli ve Düzenli Beslenme
• Her besinden vücudumuzun ihtiyacı kadar yeterli düzeyde almaya dengeli ve düzenli beslenme denir. Vücudumuzun her besin çeşidine ihtiyacı vardır. Ancak bu besinleri gereksinimden daha fazla tüketmek sağlığa zararlı olup bazı hastalıklara yol açabilir.
• Obezite, şişmanlık gibi sağlık sorunları, dengeli ve düzenli beslenmemekten kaynaklanmaktadır.
• Dengeli ve düzenli beslenme alışkanlığı için alınması gereken besinler ve miktarları şekildeki gibi bir piramitte gösterilebilir;
• Bilinçli Tüketici Olalım• Besinleri alırken sağlığımıza zarar verecek
tüm koşullardan kaçınmalıyız. Bunun için dikkatli ve bilinçli birer tüketici olmalıyız. Dondurulmuş ve işlenmiş gıdaları tüketmemeye dikkat etmeliyiz.
• Bilinçli tüketici, bozuk ve son kullanma tarihi geçmiş ürünleri almayan, aldığı ürünlerin üzerinde TSE damgası bulunup bulunmamasına dikkat eden, tüketici olarak haklarını arayabilen ve başvuracağı kurum ve kuruluşları bilen tüketici demektir.
• Aldığımız ürünlerin üzerinde bulunan sembollerin anlamlarını bilmeliyiz.
Sigara ve Alkolün Zararları• Sigaranın içerdiği birçok zararlı madde
duman ile vücuda girip akciğerlere zarar verir.
• Bu zehirli duman, zamanla akciğerlere yapışarak, akciğerin çalışmasını bozar ve işlev yapamamasına neden olur. Ayrıca bu zehirli maddeler kana karışarak sistemlere zarar verir.
• Alkol de sigara gibi sağlığa zararlı olan bir maddedir. Tüketilmesinin sonucunda el titremesi, görmede bozukluk, bilinçte bulanıklık, dikkat dağılması gibi etkilere sebep olsa da çok sık tüketilmesi halinde karaciğer gibi bazı organların çalışmasını bozup bazı sistem hastalıklarına neden olur.
• Sağlığımıza zararlı olan alkol ve sigara gibi kötü alışkanlıklardan uzak durulmalı, sağlığımıza dikkat etmeli ve çevremizdeki insanları da bu konuda uyarmalıyız.
2. BÖLÜM: BESİNLERİN SİNDİRİMİ
• Besinlerin enerji ihtiyacımızı karşılamak için tüketildiğini öğrendik. Besinler vücuda nasıl alınır?
• Besinlerin vücuda enerji verebilmesi için, en küçük parçalarına kadar ayrılıp kana karışması gerekmektedir. Besinlerin en küçük parçalarına ayrılmasına sindirim denir. Sindirim, sindirim sisteminde bulunan organlar yardımıyla gerçekleştirilir.
• Sindirimde Görevli Yapı ve Organlar• Sindirim sistemimizi oluşturan organlar; ağız,
yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsaktır.
Sindirim Organlarının GörevleriAğız• Sindirimin gerçeklemeye başladığı ilk
organdır. Besinler dişler yardımıyla küçük parçalara ayrılır. Tükürük yardımıyla da yumuşatılır.
• Karbonhidratların sindirimi burada başlar.
• Yutak• Ağızdan gelen sindirilmeye başlanmış
besinleri yemek borusuna iletir. Yutkunmaya yarayan organdır, sindirim gerçekleşmez.
• Yemek Borusu• Yutaktan gelen besinlerin, mideye iletilmesini
sağlar. Sadece mideye iletimi sağlar, sindirim gerçekleşmez.
• Mide• Besinlerin toplandığı organdır. Midede
bulunan kasların kasılıp gevşemesi ile besinlerin sindirimine devam edilir. Ayrıca salgılanan özel sıvılar ile kimyasal sindirim de gerçekleşir. Proteinlerin sindirimi başlar.
• İnce Bağırsak• Mideden gelen parçalanmış ve sindirime
uğramış bulamaç halindeki besinlerin sindiriminin tamamlandığı ve kana geçtiği organdır. Tüm besinlerin kimyasal sindirimi tamamlanır ve kana geçmeye hazır hale gelir. Oniki parmak bağırsağı denilen bölgeden kana geçişi başlar.
• Kalın Bağırsak• İnce bağırsakta gelen sindirilmiş besin posası
içindeki su ve minerallerin emilmesini sağlayan organdır.
• Dişler ve Görevleri• Dişler, ağızda bulunan ve besinlerin küçük parçalara
ayrılmasını sağlayan yapılardır. Bu yüzden sindirime yardımcı olurlar.
• Görevleri ve şekilleri bakımından birbirlerinden farklılık gösterirler. Yapı ve görevlerine göre dişler; azı dişleri, köpek dişleri ve kesici dişler olarak üçe ayrılır. 18-22 yaşları arasında çıkan azı dişler ise yirmi yaş dişleri olarak adlandırılır.
• Görevlerine göre dişlerimiz;
3. BÖLÜM: VÜCUDUMUZDA BOŞALTIM
• Boşaltım Nedir?• Vücudumuzda gerçekleşen bazı
faaliyetlerden sonra biriken atik maddeler vücutta uzaklaştırılmak zorundadır. Bu atık maddelerin vücuttan atılış şekli sıvı şeklindedir. Vücuttan atılan bu sıvıya idrar denir.Oluşturulan idrarın vücuttan uzaklaştırılması olayına boşaltım denir. Boşaltımın gerçekleşmesini, boşaltım sistemi yapı ve organları sağlar.
• Boşaltım Yapı ve Organları• Boşaltım sistemi yapı ve organları; böbrekler,
idrar kanalları (üreter), idrar torbası ve idrar borusu (üretra) 'dur.
• Böbrekler
• Boşaltım sistemimizin ana organıdır. Belimizin sağında ve solunda birer tanedir.Kandaki zararlı maddeleri süzerek ayırır ve idrar borusuna akıtır. Ayrıca kanın su ve tuz dengesini ayarlar. Kandaki diğer fazla maddeleri de ayırarak kanı dengeler.
• İdrar Kanalı (Üreter)
• Böbreğin kandan süzdüğü atık madde idrardır. İdrarı böbrekten idrar kesesine taşıyan bu yapıya üreter adı verilir.
• İdrar Kesesi• Böbreklerde süzülen idrar, belirli bir miktar
oluncaya kadar idrar kesesinde toplanır. İdrar kesesi, kandan süzülen idrarın toplandığı ve bir sür bekletildiği yapıdır.
• İdrar Borusu (Üretra)• İdrar kesesinde toplanmış idrarın dışarı
atılmasını sağlayan kısa borudur.
• Farklı Boşaltım Şekilleri ve Organlar
Deri
• Vücuttaki fazla suyun ve tuzun terleme yoluyla atılmasını sağlar.
Akciğer
• Kandaki karbondioksit gazını solunum yoluyla dışarı verir.
Karaciğer
•Proteinlerin sindirimi sonucu oluşan zehirli maddeyi, daha az zararlı olan üreye dönüştürür.
Kalın Bağırsak•Besin atıklarının dışkı olarak atılmasını sağlar.
• Böbreklerin Sağlığına Dikkat Edelim• Boşaltım sisteminin sorunsuz ve sağlıklı bir
şekilde çalışabilmesi için böbreklerin sağlığına dikkat edilmelidir. Böbreklerin sağlıklı çalışması için;
• Vücut temizliğine dikkat edilmeli, bol bol banyo yapılmalıdır.
• Aşırı tuzlu ve baharatlı yiyeceklerin çok tüketilmesinden kaçınılmalıdır.
• Her gün en az 2 litre su içilmelidir.• Dengeli ve düzenli beslenmeye özen
gösterilmelidir.
ÜNİTE KAVRAMLARI• 1) Besin: Canlıların enerji ihtiyaçlarını karşılamak için
tükettikleri maddedir.• 2) Sindirim: Besinlerin en küçük parçalarına ayrılarak kana
karışmasını sağlama işlemidir.• 3) Yutak: Ağızdan gelen parçalanmış besinleri yemek borusuna
ileten organ.• 4) Mide: Parçalanmış besinlerin sindirilmesi için toplandığı
yerdir.• 5) Dışkı: Kalın bağırsağın oluşturduğu sindirim atığıdır.• 6) Boşaltım: Vücutta oluşan zararlı maddelerin dışarı atılması
işlemidir.• 7) İdrar: Zararlı maddelerin kana geçmesini önlemek için dışarı
atılmak üzere oluşturulan sıvıdır.• 8)Böbrek: Kanın süzülmesini sağlayıp, idrarı oluşturan organdır.• 9)Üreter: Böbreğin oluşturduğu idrarı, idrar kesesine ulaştıran
yapıdır.• 10)Deri: Vücutta oluşan aşırı suyu ve tuzu terleme yoluyla atan
organdır.
KAYNAKÇA• MEB Fen bilimleri ders kitabı (2015) – Ankara• MEB Fen bilimleri 1. kitap (2015) – Ankara• http://www.fenokulu.net/yeni/Fen-Konulari/Bol
um/5-Sinif-Fen-Bilimleri-Dersi/Vucudumuzun-Bilmecesini-Cozelim/
• http://vucudumuzbilmecesinicozelim.wikidot.com/
• http://selliogfenci.blogspot.com.tr/
ILETISIM
GAMZE ÖZÇELİK100613007 - Fen Bilgisi ÖğretmenliğiMarmara ÜniversitesiAtatürk Eğitim Fakültesi/İlköğretim Bölümü
• [email protected]• http://vucudumuz-
bilmecesinicozelim.blogspot.com.tr/