Jeomorjoloji Dergisi, S. 11, 1- 22, Ankara -·Turkiye, ~'Ubat 1983

TtlRKtYENlN GEN9 TEKTONtK VE JEOMORFOLOJtK GELt~1Mt

NEOTF.X:Y.OONtC AND GEOMORPHOLOGICAL EVOLUTION OF TURKEYl

GZET

Yeni yaymlarda Anadolu ve Dogu Akdeniz'in geng tektonik ya­pilari, plakalar ve jeodinamik aeidan incelendigi. halde; yerbilim sU­recleri (tektonik, iklim, asimm ve tortulanma) arasmdaki oranlar ve ili~kiler yoniinden incelemeler pek yoktur. Bu nedenle, ~~daki ga­hsmalar, Tiirkiyenin neotektonik Ile jeomorfolojik gellsimi, ozellikle asimm yiizeyleri ve onlarm y~lt (korelan) formasyonlan yoniinden Incelenmistlr.

Anadolu karasi Mezozoyik ile Orta Miyosen arasmdaki paleotek.. tonik evrede kuzeyden giineye dogrn seritler halinde olusmustur, Boylece, bugiinkU ddrt ana jeomorfolojik kusakla, uyumlu dort ana tektonik birim ve onlarla ili~kilm- iki ofiyolitik kenet (suture) zonu, susekilde olusmustur,

Kuzey Anadolu Daglan Orta Platolar .. Toros Daglan Gtineydogu Platolan

Pontidler Anatolidler Toridler Kenar KIvrunlan

(1) EROL, O. 1981. Neotectonic and Geomorphoglcal evolution of Turkey. Zeitschrift fUr Geomorphologie. N,F. Supple Bd. 40: 193-211. adh yazmm ~evirisidir.

,(2) Prof. Dr. otuz Erol. Ankara 'Oniversitesi D.T.C.F. Fizlki CoATafya ve Jeoloji BaUlmU, Ankara.

1

j

I

Anadolu plakasiyla Arap plakasmm carpismasmr izleyen evrede, b51ge faylarla parealanmis, volkanizma artmis ve iilkenin batisi fay­lamp gokerken, dogusu hizla ytikselmistir. Bu genctektonik degi~­meler sirasmda, iklim de giderek degi~mi~, akarsularm taban diizey­leri (kaide seviyeleri) de alealnnstir- Bu olaylarla uyumlu olarak bes donem halinde, yani Alt - Orta Miyosende (D I sistemleri) , Ust Mi­yosende (D II sistemleri), Pliyosende (D ill sistemleri), Enalt PIe­yistosende (D IV sistemleri) asimm yiizeyleri ve onlann ya~Jlt tor­tullan Alt iI8, Ust Pleyistosende sekiler (S1 .. 85) ve Holosen vadi tabanlari olusmustur.

SUMMARY

Recent papers deal with neotectonic structures, plates and geody­namic models of the eastern Mediterranean and Anatolian area, but not with rates and interactions of earth science processes (tectonics, climate, erosion and sedimentation). Therefore, in this paper, the relations between the neotectonics and geomorphological evolution of Turkey are treated with special reference to erosional surfaces an their correlated sediments.

The Landmass of Anatolia was built up from north to south during the palaeotectonic phases of the Mesozoic to Middle Miocene. Thus four main tectonic units with two additional ophiolithic suture zones, corresponding to four main geomorphic belts have been developed, as follows:

The North Anatolian Mountains The Pontides The Median Plateaus The Anatolides The. Taurus Mountains The Taurides The Southeastern Plateaus The Border folds.

After the collision of the Arabian Plate and the Anatolia:n plates, the area became fractured by fault lines, volcanic activtty increased, and the eastern part of the country rapidly uplifted, while its western part was downfaulted. During the course of these tectonic changes, the climate also changed gradually, the base levels of rivers were altered. The erosional surfaces and their correlated sediments developed in five phases, that is, in the Lower to Middle Miocene (D

I systems), Upper Miocene (D n systems), Pliocene (D ill systems), Lowest Pleistocene (D IV systems) and Lower to Upper Pleistocene (S1-85 terraces) and Holocene.

2

Son yillan tektonik yaplla yaym yapl1mJ§ 1979; Eringlg 1979 a, b, 198< tasima, biriktil tonik KomisyOJ lunur. Bu ned ve Jeomorfoloj: leri ve onlann Son on yI1 igin gi.~en iklimler , lil?mi~ asimm-t lirleme amaci 1979). Al?8lIda fologla.rca da uygulanmaya 1 tan'da Riedl uyumluluk gos silreeleri ile t()l

lecek genel biJ: terner tortul :s: biraraya getinJ ler ve illkenin Ian yada yapl ummaktadir, J Ianni bellrleye. gozlemlere, .jeo gekten, bu yole: lar da elde edi lenmesinde bas

1. Basili larmin, yeni 0: zaman bulunat jen ve Kuvate: jeolojik formal henllzdnemll 1 fakat basilmaz taw. Bunlary tir ve bu gabf]

tl evrede, stisi fay­ik degi~­n diizey­arak bes Ost Mi­

nalt Ple­'qIt tor­~n vadi

idgeody­rea, but ectonics, iper, the Iution of aces an

to south Miocene. Ic suture ve been

~s

ldes

~OlciS. r

Plates, creased, western ~'hanges, rs were dimentst ~~~~ fistocene

I

I

Son yillarda, Dogu Akdeniz, Ege ve Anadolu bOlgesinin gene tektonik yapilari, plakalan ve jeodinamik modelleri iizerinde bir dizi yaym yapilmistir (Dewey 1976; Dewey-Senger 1976, 1979; Ardos 1979; Erin~ ·1973, 1977; Ketin 1966, 1977;' Ozel~i 1975, 1978; §engor 1979 a, b, 1980 a, b, c). Fakat "Yerbilim siireqleri (iklim, erozyon, tasima, biriktirme) arasmdaki oranlar ve Iliskiler" (Inqua Neotek­tonik Komisyonu raporu 1979) yoniinden yapilmis ~al~malar az bu­lunur. Bu nedenle, a~a~daki ~~mada, Tiirkiye'nin genctektonik ve Jeomorfolojik gelisimi arasmdaki iliskller, ozellikle asimm Yiizey­leri ve onlann yasit (korelan) tortullari yonimden incelenecektir. Son on yI1 i~inde yazar, ~al~malanm, genctektonik hareketler, de­gi~en iklimler ve taban diizeyleri (kaide seviyeleri) etkisi altmda ge­li~mi~ asunm-tortulanma donemlerinin kronolojik bir sistemini be­lirleme amaci iizerinde yoguru8.§tIrml~br (Erol 1963, 1969 b, 1973, 1979). A~a~da aeiklanacak alan bu sistem, ~imdi bazi baska jeomor­fologlarca da benimsenmis olup, Tiirkiye'deki yeni ~all~malarda

uygulanmaya baslanmistir. (Ero11981 a, Bilgin 1980) ve Yunanis­tan'da Riedl (1979) tarafmdan tammlanan sistemle ilginq bir uyumluluk gosterir .Bu cabalarr yanmda yazar, Tiirkiye'de asimm siireeleri He tortulanma arasmdaki ili~kiyi (korelasyonu) saglayabi­lecek genel bir tablo olusturmak amaciyla Miyo-Pliyosen ila Kuva­terner tortul ganaklan ve asnum yilzeyi dizileri hakkmdaki bilgileri biraraya getirmeye de ~aba gostermektedir. BOylece yazar, bu surec­ler ve iilkenin farkh yorelerinde, daha dogrusu mikro plaka alan­lan yada yapisal bloklardaki yerel farkhhklan ortaya koymayi ummaktadir. Ayrica yazar, eskl asmim yiizeylerinin yerel ~arpllma­larim belirleyerek, ~~itli formasyonlann dislokasyonlan iizerindeki gozlemlere, jeomorfolojik verileri de eklemeyi iimid etmektedir. Ger­cekten, bu yolda yazann bazi denemeleri olmus ve i1gin~ bazi sonuc­lar da elde edilmistir (~skil 1). Ancak jeomorfolajik bilgilerin der­lenmesinde baza zorlu.klar ve smirlayici nedenler de vardir,

1. Basih gah~malann ~ogu oldukca eskidir ve onlarm sonue­larmm, yeni O1~iit (kriter) lere gore degerlendirilmesi olanagi her­zaman bulunamamaktadir. Bu yonden ornegm, ozellikle karasal Neo­jen ve Kuvaterner tammlari ~e~itli bicimlerde kullamlmaktadIr ve jeolojik formasyonlarm gereek (mutlak) ve goreli "yaslandmlmasi" heniiz onemll bir SOnIn durumunda bulunmaktadir, Ote yandan, yeni fakat basilmamis bircok degerli rapor, devlet arsivlerinds bulunmak­tadir, Bunlar yiiksek bas:un giderleri nedeniyle heniiz yaymlanmamis­tir ve bu ~ah§malarm incelenmesi gok zaman ahei bir i~tir. Yazar bu

3

4

ID D ICI't • t r---/-f:­1000· • 0 • It------Dl

- ­~ .--f"

l8OO. .0 ~l _ '-..../ r<: -1­

~O I~ i f~:' I -~ 011 1000- ~_II~IV.~ _ ~._I HI _ •• --- -- HI

--le· ~~~-w~. ~IUT ~r:.-: o· A DINI. W.nl Ii", YAIIIIIADA.I • ClIITA 'AIlAII'l'A C IIALAT'l'A ADl'l'AllAII ­

~kll 1: Ttlrkiye'nm 9~itl1 bOlgelerinde ~mun yUzeylerinin yliksekUlderJ. A. Bigs. Yamnadasl kIydan boytlOOa (El'lDI ve Dig. 1981 a). B. Orta Sakarya ve Ankara yijresi (Bllgin 1980, EroI191S), C. MaJatya - Ad!­yaman )oresl (Erol ve Dig. 1981 b).

yaym ve raporlann onemli bir bOliimiinii incelemistir (Brinkman 1981); ancak bu ~al~m.a da sadece eDSOn yaymlara de~tir.

2. Anadolu'da Neojen ve Kuvaterner kronolojisinin belirlen­mesi onemli bir sorundur, ~iinkii burasi biryandan Tetis, ote yanda.n Paratetis ~evresinde geli~mi~ bir alandir ve bunun sonueu olarak baza ~ah~malarda Tetis'e; bazilannda ise Paratetis'e ait kronolojiler kullamlmistir, Bu bakImdan ozellikle "Ost Miyosen" ve HAlt Pliyo­sen" yaslandmnalari yamltici olmaktadir, Bu konuda yazann ~im­diki yorumu ekli tablo 2 de gdsterilmistir. Yazara gore bu yamltici goriiniim Anadolu'nun gen~ tektonik-jeomorfolojik gelisiminin do­gal bir sonueudur. §imdi iyice biliniyorki;alt ve Orta Miyosende Anadolu Avrasya kitasmm bir parcasi durumundaydi ve ozamanki Akdeniz (Tetis) ~evresi i~inde tropikal bir alcak illke, daha dog­rusu yontukdiiz (peneplen) ozelligini gOsteriyordu. Fakat daha son­raj Anadolu ve Arap plakalarimn ~~masl nedeniyle, Serravali­yen-Tortoniyen arasmda Anadolu luzla yii.kselmeye basladi ve bu­rada subtropikal ill kurak bir iklimin etkisialtmda karasal bir dO­nem egemen oldu; bOylecede bolge Paratetis rejimi i~ine girdi. Bu biiyiik ~evresel degi~me, 1977-1978 yillarma kadar, Alt Pliyosen'e ge~i~ olarak yorumlamyordu. (Becker-Platen 1970; Erol 1979: 4; Eysinga 1975; Liittig-Steffens 1976: 19; Sickenberg 1975 ve Ben­da - Meulenkamp 1979) (Sarmasiyen, Pannoniyen, Meosiyen ve Pon­siyen). BOyle bir yorum karasal (Paratetis) kronolojiler yoniinden haIl ge~erli olabilir, Fakat yeni jeolojik, stratigrafik ve genctektonik ~a~malar ve mutlak y~ ibeIirlemelerine gOre bu donem Ost Miyo­sen olarak saptanmaktadir. Cfinkii diinya ol~iisiindeki k8.r§I1~tJ.r­

malar i~in denizel dizilerin temel almmasi gerekir. Aneak bu neden­Ie, yazann daha once belirlemis oldugu jeomorfolojik sistemlerin

(donemler C\inkii, ad lamm~tIr , masi dOneJ

3. E niden inee yazar, dal ye'nin 8.fl ~tirve

bu ~r~ev~

TUrki; hsmalara paleotekto tonik em mikro pla ~asmm bu sinin .dene -bEilirleyebi olusumum liim halin~

Tt!Bl

Ketin 1980 a, b, folojik ku litik kene

Kuze; Orta TorOl Giine

Bu k ozetlenebi Erin~l9'1

a, b, 1980

Kuzey Anadolu Daglari .. .. . Pontidler Orta Platolar . Anatolidler Toros Daglari . .. .. . Toridler Gimeydogu Platolari . . .. . .. . Kenar kivrimlari

Bu kusaklarm tektonik ve jeomorfolojik karakterleri Ise soyle ozetlenebilir: (Dewey 1976; Dewey-Senger 1976, 1979; Ardos 1979; Ering 1973, 1977; Ketin 1966, 1977; Ozel~i 1975, 1978; ~ngor 1979 a, b, 1980 a, b, c; Ero11981 b ve Sekil 2).

5

TORKlYENtN TEKTONiK GELt§tM:t

Tiirkiye'nin paleo ve neotektonik gelisimi iizerindeki genel ~a­Iismalara (KErlN 1966, 1977; ~ENGOR 1980 a, b, e) dayarularak paleotektonik evreler Tiirkiye kara kiitlesinin olusumuna, neotek­tonik evreler ise 0 kiitlelerin deformasyonu ve sonunda da onun mikro plakalar halinde bOliinmesine neden olmustur. Bu kara par­~asmm bugiinkii jeomorfolojisi kuskusuz genctektonik gelisim evre­sinin .denetlmialtmdadir: aneak like jeomorfolojisinin ayrmtilanm belirleyebilmek i~in Anadolu kara parcasimn paleotektonik evredeki olusumunu da incelemek gerekir. Bu nedenle, konu a~a~da iki bo­IUm halinde aeiklanaeaktir,

(donemlerin) dizilisinde bir degi~klik sOz konusu degildir. Cfinkii, adi geeen ddnem yazann sistemmde D IT olarak tamm­lanmrstir ve onun Alt Pliyosen yada "(jst Miyosen olarak yaslandml­masi donemlerin dizili~ini bozmaz.

3. Eski yaymlarm yeni ol~iit (kriter) lerin l~lg,. altmda ye­niden ineelenmesi heniiz tiimiiyle yapilamamistir. Bununla birlikte yazar, daha ~ok kendi arazi gazlemlerine dayanarak,~imdi Tiirki­ye'nin aarmm-tortulanma sistemleri hakkmda bir model gelistir­mistir ve Oligosenden bugiine olan tektonik-jeomorfolojik gelisim bu ~er~eve i~nde aciklanacaktir,

Ketin ve Sengor'iin yaymlarma gore (Ketin 1966, 1977, ~engar

1980 a, b, e) TUrkiye'de dart ana morfotektonik, dolayisiyle jeomor­folojik ku~aga uygun .d~en, dart ana tektonik kusak He iki ofiyo­litik kenet (suture) zonu meveutt:ur.

Brinkman ~tir.

, . belirlen­te yandan .eu olarak ronolojiler Alt Pliyo­sann ,im­11 yamltlCI

minin do­Wyosende ;ozamanki [aha. dog-

F. ~:a:::

ve bu­bir dO­

girdi. Bu liyosen'e 1979: 4; ve Ben­ve Pon­

yOniinden ~tektonik

st Miyo­8.ftIr­

11 neden­erin

lksek1i1derJ. a), B. Orta Iatya. - AdJ­

-....... .­'II' ~..'­~r::.1110 __ .0

'

..•.. Q 1llO ... ~

~kH 2: TIlrIdye'nJn TektonJk Birim.Ieri. (Ketln 1966, §lengor ve mg. 1980 b). l!.Jl dolgulu Ul;genll ~zgller

Neo-Tetis kenet (sUtor) zOnlan, i!.Jl ~ U!.Jgenll !.Jlzgi Toros allokton­Ian kUzey smm,

Kuzey Anadolu DagJa.n -Pontidfer Ust Kretase .. Ust Eosen ara­smda giineye yonelik aktif bir kita kenarim olusturmustur, Pontid­lerin kuzey kanadmi, Permotriyas y~h Paleotetisi'n Permiyen ile Liyas (7) y~h ofiyolitlerinin kenet (suture) seridi He Ust Triyas­Ust Jura ya§h orojenik kusak olusturur, Eosen-Oligosen'den bugiine, Kuzey Anadolu dag kU§a.W karasal bir gortinlim kazanmis ve oralar­da eski masiflerin olusturdugu bloklar Kretaseden beri cevresindeki a­lanlar iizerinde adadaglar hali:nde yiikselmis durumdadirlar. Daha sonraki zamanlarda, bu kusak iginde, ~ogunlukla genctektonik et­kinligin sonucu olarak ve a!:J.kca fayh depresyonlar halinde, ya­pisal dagarasi havzalar sekillenmeye baslamistir. Bu genctektonik depresyonlarm E!Il goze gal'plCl ornegi, Kuzey Anadolu sag atimh transform fay! kU!jla~ (Hancock-Barka 1980, .Ketin 1969, ~engor

1979 a ve kuzey Anadolu fay zonu simpozyomu 1973) boyunca uzamr ve Kuzey Anadolu Daglarim kiyi ve ig siralar halinde uzun­lamasma ikiye boler, Fay kU!jlag,. Ust Miyosen'den itibaren belirme­ye baslamis ve tam gelisimin! Pliyosen ve Kuvaterner'de goster­mistir. Kuzey Anadolu (Pontid) kusagmm kuzey smm Karadenizin giiney kiyisi boyunca uzanan bir fay f fleksiir dizisi ile belirlenmis­tir (Ering 1973). Aym kusagm giiney smm da, kusagm kuzeyinde loy! boyunca uzanan dik yamaelar kadar olmasa bile, yine de be­lirgin ve azcok siirekli olarak ve daha giineydeki Neotetis kenet (suture) zonu ve Anatolidlere ait kristalinlerinin olusturdugu orta kusak platolarma egemen bulunan giineye yonelik dag yamaela­nyla belirlenir. GUneye bakan bu dag alm ana gizgileriyle Pontid­lerin, Neotetis'in kuzeye dahsli sutur zonu iizerinde yukan kalkrms (obducted) giiney kenanru olusturur. Ilginctir ki, oldukea eski (Ust Mezozoyik-Alt Tersiyer) olmasma ragmen bu alan jeomor­

6

folojik yOI almnm Val

Pontk Kenet Zon Pontidlerin silar. Bu 11 Senoniyen rinde yula kuzey kan mustur ve selmis vel leriyle bell: tolid) k~s

yUkselm~

jeomorfolo gibi, bireol olan bu yil

AnatQ platformUI (imbricate YUksek Tc zonundan: durumunu Oligosen'di ralan asm yayllarak I tektonik 0

farkh yonc 1977 a: 52 1970, 1972 lanarak al, degi~t~

tedir. ~ng

ru dalarak yik ada ya; le Dogu A sen'e kadaJ ralarm ~

nik lav pIs y:Igmlan ill ye ibaslam

i

11 U~enl1 eizgUer :tzgi Toros alloktian­

- Ust Eosen ara­irmustur, Pontid­si'n Permiyen He Ii He Ust Triyas­rosen'den bugilne, zanmis ve oralar­~ri cevresindeld a­imdadirlar. Daha genetektonik et-IUar halinde, ya­Bu genctektonik adolu sag atimh ln 1969, ~engor

~ 1973) boyunca r halinde uzun­

itibaren belirme­emer'de goster­

KaradenizinEi fie belirlenmis­~agm kuzeyinde

bile, yine de be­. Neotetis kenet lusturdugu orta k dag yamaela­gileriyle Pontid­yukan kalkmis

i, oldukca eski u alan jeomor­

folojik yonden bugim bile belirgindir ve hentiz azcok aktif bir dag almnm varhgmi kamtlar.

Pontid'Ier De Anatolid - Torid Platformu arasmdaki tOfiyolit Kenet Zonu., Triyasta aeilmaya baslayan ve Ust Kretase'de kuzeye Pontidlerin altma dalarak kapanan Neotetis'in kuzey kanadim kar­silar, Bu kusagm giineyinde piiskiirmelerinin son evresine ait olan Senoniyen ofiyolitlerinin giineydeki Anatolid-Torid platformu iize­rinde yukari kalkmis (obducted) bir alm bulunur. Neotetis'in bu kuzey kanadmm kapamsmm son evresi Orta - ttst Eosen'de 01­mustur ve kusak, Ankara ve Corum dolaylarmda oldugu gibi, yiik­selmis ve garp~ platolarla cevrelenen orta ve yiiksek dag dizi­leriyle belirlenir. Boylece, bu soz konusu ofiyolit ku~agl, orta (Ana­tolid) kusagm az etkilenmis yapisal platolariyla kuzey Anadolu'nun yiikselmi~ - ~arpI1nll~ ve kesintilere ugranll~ plato daglari arasmda jeomorfolojik bir gegi~ alam ozelligi gosterir. Yukarda belirlendigi gibi, bircok yerlerde bugiin sadece doruk dlizeyleri halinde kalmis olan bu yiiksek platolar iizerinde ise adadaglar bulunur-

Anatolid ~g.mn yaygm orta pla,tolarl, eski Anatolid-Torid platformunun ttst Kretase-Ust Eosen yash ve giineye dilimlenmis (imbricated) gok metamorfik-kristalin temeli iizerinde gelismistir. Yiiksek Toros naplari koklerini Pontid / Anatolid kenet (suture) zonundan alnus ve boylece Anatolidler yaYgIn bir tektonik pencere durumunu kazanrmstrr. Bu orta kusak ("Zwischengebirge") kusak Oligosen'den bu yana birkara yiizeyi halini alnus ve yfizey, son­ralan asimm siirecleri etkisiyle Miyosen formasyonlan iizerine de yayllarak genis plato yiizeyleri olusmustur. Bu olusumla yasit gene­tektonik olaylarm etkisi altmda ve Ege He Anadolu plakalarmm farkh yondeki yatay ve dikey hareketlerinin sonucu olarak (Ketin 1977 a: 529, Dewey-Senger 1979" Flemming 1978: 451,MacKenzie 1970, 1972 ve ~ekil 3), bu platolar bat! Anadolu'da kuvvetle fay­lanarak alcalip yiikselirken tg Anadolu'da durumlarmi daha az degietirmislerdir. Bu orta kusagm dogu uzantisr ise b~ka ozellik­tedir. ~engor'e gore (1980 c) Torid-Anatolid platformu doguya dog­ru dalarak uzanan ve olasihkla birkac ttst Mezozoyik - Alt Senozo­yik ada yaymm olusturdugu ibir melanj temeliyle altlamr. Bu neden­Ie Dogu Anadolu, kitalarm ~arpl§masl donemlne, yani Orta Miyo­sen'e kadar yeryer denizlerle kaph bir alcak iilke olusturmustur, Ka­ralann garpl~masml izleyen ddnemde bolge, sonunda yaygm volka­nik lay platolari ve onlarm iizerinde yiikselen volkan konlleri yada yIglnlan He kaph bir yiiksek iUke olusturmak tizere, luzla yiikselme­ye rbaslamistir. BOylece, Orta Miyosen'den once batidan doguya

7

I

-­/' /

/ /

/I

/

~ekU s: Ttirldye ve dolaymda plakalann genel gortinUmtt (Ketln 1977: 629).

dogru egimIi olan Anadolu karasmm yiizeyi, Arap platformunun kuzeye sokulup ~arpmasmm sonucu olarak dogudan batIya iyice ~arpI1nll~; dogudaki gii~lii yiikselmeye karsihk Bati Ana.dolu al­~akta kalmistrr, Bu nedenle, bugiin Anadolu'daki asimm yUzey­leri doguya dogru hizla yiikseklik kazamr (Bak. sekil 1 ve tablo 2).

Toros DagIan ve Torid ~iI Neotetis'in. giiney kanadim kap­sar ve otokton birimlerle, kuzeyden gelmia om birimlerinden olusur (~ngOr 1980 b, Monod 1980). Jeosenklinal, giineydeld Arabistan blok'u iizerine Campaniyen ya~h itilmelerle (obduction) Ust Kreta­se'den itibaren kapanmaya baslamis ve bu kapanma, Tiirkiye'niri bugUnkii genetektonik zeminini yaratan, Orta Miyosen kit'a-kita ~arpl~masl (collusion) ile sona ermistir, Bu kusagm giiney sinm Bitlis ofiyolitik kenet (suture) zonuyia belirlenir ve esas itiba­riyIe giiniimiizde depremler He karakterize edilen oldukca gen~ bir itilme (obduction) alamnm olusturdugu siirekli bir yama~ halinde gaze ~arpar. Toros Daglari k~agmm Toridler'in kuzey kanadi ~en­gar ve digerleri tarafmdan (1980 b) "Toroslarm kuzeyden kaynak­lanan alloktonlarmm kuzey yaniindeki asimm kenan" olarak tanim­lanmistir, ancakboyle bir tammm morfojenez acismda tartisilmasi gerekir. Qiinkii, Toroslann kuzey i~ kenan boyunca bir dizi ~akiin­tii havsasi UZ&nlI'.

Giineydogu Anadohi p1atolan ve ken&r k1vrmlla.r~ Arabistan blok'unun ·kuzeye bakan pasif kita kenanm olusturur. Bu alan bu­giin, iizerinde yapisal olusumlu tepelerin yeryer yiikseldigi yaygm yapisal platolar gariiniimiindedir.

8

Yukandakl bilir ki AlDa:dok mus (~ngor 11 Kreta8e'den bel giineye dogru olusumu, Orta siyla tamamlas

Anadolu I Orta Miyosen masi ve bicim evresi meydaru ve ~engor 1979 Miyosen'den F. lenirse, faylan lamis ve ~~it

larma dogru ( mislardir, Bu birlikte goriilii a, b). Daha so gImSlZ tektonil ketlerle volkan ana fay ~izgil~

tektonik egiliD fay ~eri n~

yada strato-vc nizmasma dog

Anadolu l eski ~mm y tadir (~ekil1·,

dogu uzamsl; sonucu olarak gOIiiliir.

Aym eglli da, aynea goz 1980 a). ~

: i"AN , LEVHA.I

[

r ~ platformunun1an batIya iyice ~tI Anadolu al­~ asimm yiizey­pl1 ve tablo 2).

ly kanadIm kap­erinden olusur

daki Arabistan 'on) Ust Kreta­

a, Tiirkiye'niri yosen kit'a-kita

giiney smm ve esas itiba­

ldukce genq bir r yamal$ halinde ~ey kanadi ~n­uzeyden kaynak­n" olarak tamm­linda tartisilmasi abir dizi ~okiin­

llarJ.,Arabistan rur. Bu alan bu­iikseldigi yaygm

Yukandaki tektonik aciklamalarm bir sonucu olarak sOylene­bilir kl A)la:dolu KaraSl Mezozoyik'ten bu yana l$e~itli evrelerde olus­mus (~ngor 1980 b : 606) ve Yiizeyinin kuzey bOllim1eri (Pontidler) Kretase'den ben gelisirken, daha gen~ kara seritleri kuzeyden giineye dogru evre evre ona eklenmistir, Bu paleotektonik kara olusumu, Orta Miyosen'de kuzey"Arabistan'm Anadolu'ya carpme­siyla tamamlanmis ve Ulkenin gene - tektonik gelisimi baslarmstir.

§EKtL DEG~tMtN1N GENgrEKTONlK EVRELERt VE TORKtYE'DEKt JEOMORFOLOJtK - SEDtMANroLOJIK JX)NEMLER

Anadolu karasimn olusum (Paleotektonik) evresi sonundaki Orta Miyosen krt'a-krt'a !:arp~masl olayi, mikro tablalan faylan­main ve bicim degi~tirmesi seklinde yeni bir degi~im (Neotektonik) evresi meydana getirmistir (Ketin 1977 a, ~engor 1980 a, Dewey ve ~engor 1979 ve sekil 3) . Faylanmalarm bieimi ve karakterleri trst Miyosen'den Holosen'e dereceli bir degi~im gosterir. Genellikle soy­lenirse, faylanmalar cok sayida bagunsiz sistemler halinde bas­Iamis ve eesitli bloklarm farkh hareketleri nedeniyle Miyosen son­larma dogru dag bloklari yiikselirken,ova havzalari cukurda kal­mislardrr. Bu olay, eoklukla bOlgesel karakterli bir volkanizma He birlikte gorUliir (Batum 1978, Saver 1980, Siir 1972 , Tokel 1980 a, b) . Daha sonra, Pliyosen ve Kuvaterner siiresince, bloklarm ba­glmslZ tektonik hareket egilimleri giderek azalmis ve tektonik hare­ketlerle volkanik etkinlik giderek Kuzey Dogu ve Bat! Anadolu'nun ana fay l$izgileri iizerinde toplanmaya baslamrstir. Bu genel gene­tektonik egilimgibi volkanizma da, Ust Miyosen-Alt Pliyosen ana fay ~eri ile bagmtIh olarak bellrmis olan Ust Miyosen'in areal yada strato-volkan tipinden Kuvaterner'in dar alanh yerel volka­nizmasma dogru yine dereceli Ilginc bir degi~im olmustur,

Anadolu karasmm genetektonik sekillenmeelnin l$e~itli evreleri, eski A~lmm yiizeyleri ve sekileri gosteren grafiklerde yansimak­tadir (~ekill ve tablo 2). Bu grafik ve tablolar incelendiginde, bati ­dogu uzamsh ddrt Paleotektonik kU51$n Neotektonik gelisimin sonucu olarak bati, orta ve dogu olmak iizere bolilmlere aynldIgl goIiiliir.

Aym egilimler ve alt birimler AnadoIu"ova"larunn olusumunda da, aynca gOzlenir (Erol 1969 b, Salamon Calvi 1936) , ~engOr

1980 a) . Gereekten, Orta Miyosen'deki kit'a - krt'a ~l~ma­

9

l

.

10

SI olaymdan once tathsu golleriyle kaph genis ve azcok yuvarlak lu DaglIll bieimli depresyonlar; carpismadan sonra yani .trst Miyosen bas­ sekiller, c larmda, yine SIg fakat daha dar-uzun bieimli parcalara boliin­ konusu e: mtisttir. Bu eukurluklar trst Miyosen'in sonlarma dogru ve ozellik­ lecegi pe Ie orta bOliimlerinde giderek darahp derinlesmlslerdir, Miyosen'den eski 8J?m Pliyosen'e ge~i~ evresinde ise bunlar, bloklarm baglmslZ goreli ha­ lenebilme reketleri nedeniyle dar derin bir ozellik kazanmislardrr. Daha sonra, rafik onE Pliyosen ve Kuvate'rner siiresince ova eanaklarmm derinlesme bazr kii~i

egilimi azalma gostermis ve goller canaklarm orta bOliimlerinde da­ yUzeyler ha dar alanlara toplanmis yada tiimiiyle kurumustur, Ornegin Anka­

tlst l ra yoresinde, Miirted ve Cubuk ovalari: Tuz gOlii ve Burdur hav­

Hik" ve zalarmda durum bdyledir. Ote yandan, Burdur havzasmda Pliyosen tadir). B

~anaglna oranla Kuvaterner ~anagI ekseninin farkh yonde uzan­~it1i yerlmasi: canaklardakt Kuvaterner derinlesmenln heryerde Pliyosen ile, ler bugiiaym eksen iizerinde olmadigmi gdsterir (Erol 1975). Bu nedenle, lanamazlPaleotektonik birimleri ve genetektonik fay ~izgilerle Iliskilerine dogrudargore ovalarm ~e~itli ikincil tipleri olusmustur (sekil 4). geli~mi~ yiizeyleri kuramsa

Alt· leri) . Bt sen") gc denizel yontukdi Kuzey ~

~ekil 4: Tllrkiye'nin belli b~h fay ~izglleri (~ngor 1980 a). al~altdaj

dolu (AJ fakat SIj

Anadolu'nun genctektonik gelisimi sirasmda, Yiizeyinin seklllen­ min relil mesi de biryandan i~gii~lerin, ote yandan da iklim ve taban diizeyi lasan al~

(base level) degi~melerinin denetiminde stirmtlstiir. Bu cesitlt et ­ yiikselcn menlerin karsihkli etkilesimi sonucu olarak, gelisim ve yersekli 0­ rakomsu lusumunda, yasit tortullari (correlated sediments) ile birlikte ~e­ kilarak sitl! donemler belirmistir. Boylece, jeolojik veriler yamnda, yer­ bilir. Bu yfizii sekllleri degi~iminin incelenmesi de genctektonik evrelerin niyle, to: tammlanmasmda onemli bulgular sa.glaml.§ltIr. A~a.glda genetekto­ ler olms nik olaylar, iklim ve taban diizeyi degi~meleriyle onlarm karsihkh sozkonUJ iliskileri: iilkenin Miyo-Pliyosen ve Kuvaternerdeki gelisiminin ev­ belirmen relerini aeiklamak amaciyla incelenmis bulunmaktadir. Bu

Eneski yer~ kalmtalari (D:F sistemleri) . Yukanda aeiklan­ birbirinc dIgI iizere, Ost Kretase'ye ait eneski yersekillerinin Kuzey Anado- zeyinin

I

.zgok yuvarlak Miyosen bas­

,alara boliin­gru ve ozellik­. Miyosen'den nsis gorelt ha­r. Daha sonra, 1 derinlesme liimlerinde da­Omegin Anka­~ Burdur hav­BInda Pliyosen l yonde uzan­ie Pliyosen ile, I. Bu nedenle, rle iliskilerine ~il 4).

1980 a).

~yinin seklllen­r taban diizeyi IBu gel1itli et­~e yellekli 0­

~e birlikte ~e­

amnda, yer­nik evrelerin

genctekto­n karsihkh

eli~iminin ev­

~da .aeiklan­ruzey Anado­

lu Daghk kusagmda bulunmasi olasihgi akla gelebilir .Ancak bu sekiller, olusumlarmdan bugiine hep asmmakta olduklarmdan, soz konusu eneski yiizeylerin bugiine korunmus parcalarmm bulunabi­lecegi pek dtlstintilemez ve onun i~in de bolgede Kretase'ye ait eski asmim yiizeyleri kalmtrlarrsadece fosil (gomiilii) olarak goz­lenebilmektedir. Aym nedenle bu eneski yiizeylerin sadece Paleocog­rafik onem! vardir. Bununla birlikte soz konusu fosil yiizeylerin bazr kii~iik bOliimlerinin ortiileri asmmis ve ~ok dar alanh da olsa yiizeyler yeniden ortaya ~lkml~ (exhumed) olabilirler.

Vst Oligosen asnnm yiizeyleri (DO sistemleri) (D harfi "Diiz­IUk" ve "Donem" sozcliklerini belirlemek amaciyla kullamlmak­tadrr), Bu yUzeyler, fosil yada iistii a~I1In1~ olarak TUrkiye'nin ~e­~itli yerlerinde goslenmistlr. Bununla birlikte, soz konusu yiizey­ler bugiinkii topografyanm bir pareasi olarak kesinlikle tamm­lanamazlar ve kendileriyle yasit (korelan) formasyonlann heryerde dogrudan belirlenememesi nedeniyle Oligosen oncesi temel iizerinde geli~mi~ bulunan bazi ~ok yiiksek (2000 m. ve yukarisi) asmim yiizeyleri (DO sistemleri) iein onerilen Oligosen yasr ~ok zaman kuramsal (hypothetic) kalmaktadir,

AItt ve orta Miyosen ~mun doneml (Aragoniyen) (DI Sistem­leri) . Bu Alt ve Orta Miyosen (daha onceki yaymlara gore "Miyo­sen") gelisim evresi, kitalarm ~arpl~masl olaymdan once SICak denizel (tropikal maritim) bir iklimin etkisi altmda geli~mi~ bir yontukdiiziin (peneplenin) olustugu donemi belirler. Bu evrede, Kuzey Anadolu (Pontid) alam Slg dag arasi havzalarla aynlmis alcak daglarln olusturdugu bir kusak goriinUmiinde idi ve Orta Ana­dolu (Anatolid) alamnda aleak esiklerle birbirinden ayrilmis genis fakat Slg gol ~anaklan bulunuyor idi. Onun icin sozkonusu done­min reliefi, ozelligi azeok yontukdiiz (Peneplen) karakterine yak­lasan alcak bir dalgah yiizey halinde idi ve bu yiizey iizerinde yeryer yiikselen adndaglar bulunuyordu. Yilzeylerin ortulerme ve onla­rakomsu ~anaklara birikmis yasit (korelan) formasyonlanna ba­kI1arak bunlarm sicak nemli bir iklimin altmda olustugu soylene­bilir, Bu ddnemdeki hafif fakat siirekli tektonik hareketler nede­niyle, tortul ~anaklarda ve asmrm yiizeylerinde bazi yavas degi~me­ler olmakla birlikte; asimm, bu degi~ikliklere. Ustiin geldig! i~in

sozkonusu yassi reliefin genel karakterinde onemli bir degi~iklik

belirmemistir.

Bu nedenle, AU ve Orta Miyosen yash formasyonlann birbirinden ayirt edilmesi olanagi bulunan yerlerde Miyosen yii­zeyinin de farkh yastaki bOlUmlerinin ayirdedilmesi olanag; bu­

11

fo-oL l\:)

......... ,.",­ 'v

I

,) TItAKYA I +",l..~

,,~.t)

" I , .., . " I

'-'"'... ~,-_."

AKDENiz

s '

"".:' l,,~~~~~~~ _\

({IOLLUVIOLeESi

P(IUItWil \)

ICAItA

ic;

KIJ%£'l'

-. l

K

t

r"l ".

'", , (

\ ''''"--­ .....- "

DOIU f-'. ('.~ ANADOLU ,/ ',~, (~

./ "",

,--' Q... \ (

".

TOftOS

-' ./

, 0-4iLAItI

---_ ........ _-_ ... ...- ..., " " ~'CLE :~_, .r,--'-.-') ,_.,

GUNEY-D08U )'V' '-­ANADOLU ".' _,_

r

--­ -"

DENiz

~' , ~

\

\ ,',~

/ " , , f

/' / ':, "ALATYA~""--\" " " ". '....,1'_" I. EL81STAN ,

,/ .:. ) -&) .:

" .:" I OV-' • ,f ~ ',/ _/ ADIYAMAN ,.,~t-:' /" ,.-.- ~

:"~ ,'-",' i ADANA,..:' ,~" '_ \...._ .....

,,~ " (.'-"'._ . ...",. .-. , \.

')

/~j-'

", ".~)' ~. ' ,

ANADOLU

~ki1 5: Som editen yer adlan. Slyab ~lzgller §ekil l'deki proflllerin yerlnl gosterlr

p..r,zp..,< ..... ~'< = tj~~<""'C"i-=:SC"""'~b::!p.. 0'" 0: --. ~...,p..S""a-S"cp..i<'<N (t) . (t)(t) ::;0 o ( ;. ~_ ~o m. =:+ ( ~ ~. a; ~~~' ·i ~. Oi. ~.~ g:~g~ E~o~ e.

.=:s ~ ~ ~ qsg;~ e~e~E Caq,~ pof ~ 1TI1ll1l"'):Sl' ·ID Ill' ~ts 9 Eo .... ~sa E-~2m".,

I

~ S crJ :0 bG

i

j ~

e £ i ~

~ flit

~, j

J ~

g 1 t ~

r::l

~ =a ~ aQ

:fa £

r

I

lunabilir. Boylece, miimkiin oldugunda iizerinde geli~tigi ya~utJ. Mi­yosen formasyonuna gore D I a .(Alt Miyosen) ve D I b (Orta Miyosen) simgeleriyle yiizeyin farkh yqtaki alt birimleri ayirt­lanabilir. Ancak, Miyosen formasyoolarmm katlan arasmda aymm yapilamadig; durumlarda biitiin ~t-Orta Miyosen yiizeylerinin sa­dece D I simgesiyle belirlenmesi uygun olur. Bu durum, yiizeyin Miyosen'in erken donemlerinde olusmaya bqladIgl ve SOD ~eklini

donemin sonlannda (Aragoniyende) kazandIgl anlamma gelir.

Vst Miyosen dOnemi (Vailesiyen, Turoliyen) (D II Sistemleri). KItalar arasmdaki ~arp1§maYI izleyen bu ilk donemde, yani Ust Miyosen'de (eski yaymlara gore Alt Pliyosende) volkanizmayla e~­lesen ilk biiyiik onemli faylanmalar olmus ; iilke tiimiiyle kii~iik

bloklara boliinmii~: Anatolid ku~agmdaki Alt-Orta Miyosen gO! ~a­naklari daralmis ve Pontid Ku~agmdaki Dagaraei havzalar derin­lesmeye b~tIr. Yakla~Ik olarak aym zamanda, yeni su yiizeyine yiikselmekte olan Torid K~daki dagaras; havzalar da belirmeye baslamistir, Fakat, iilkede giderek artan faylanma egilimi nedeniy­Ie, donemin sonlarma dogru, goreli relief farklan da giderek artmis: volkanizma ~iddetle~ ve bolgesel (Areal) bir ozellik kazanrms­tir. Bunun sonucu olarak artan karasalhk nedeniyle tath su goller! tuzlu ve aCI sulu birikintiler haline donii~mii~ ve Akdeniz'deki Messi­niyen krizi evresini simgeleyen evaporit iqokelleri olusmustur.

Yukanda aciklanan kusaklar altmda, Alt ve Orta Miyosen'in yaygm yassr tropikal reliefinden ~ok farkh bir manzara olusmus: ve 'Ost Miyosen'in kurak ve yan kurak iklimleri etkisinde yaygm pediment yiizeyleri ve onlarm yqlt (korelan) formasyonlan mey­dana gelmistir. Boylece, bu klimatik ~evre kosullari etkisinde ve oaglmslZ yiikselen dag bloklan arasmda yine birbirinden bagunslZ tortulanma ~anak1an belirmlstir. Bu ~anaklann yasit (korelan) tor­tullari iizerinde geli~mi~ tortul birikinti diizliikleri, 0 ~anakla:r ~ev­

resindeki gene dagtann eteklerine dogru egimli asnum etek diiz­leri (pedimentler) bieiminde genislemislerdir. Bu nedenle Anadolu­da'ki daha gene ve yerel yayilimdakilere oranla, ~ok daha karakte­ristik olan pediment yiizeyleri bu Ost Miyosen doneminln sonlarma dogru olusmustur,

Pllyosen donemi (Rusciniyen) (D ill Sistemleri). Pliyosen'e (eski yaymlara gore "'Ost" Pliyosen'e) ge~i~, giderek yerel (central) ozellik kazanan volkanik etkinligin eslik ettigi ve dag bloklarmm biraz daha yiikselip, ova ~anak1anmn biraz daha derinlesmesine ne­den olan, yeni ve etkin tektonik hareketlerle belirlenir. trlkenin do­

13

14

gusunda yerkabugunun sikisip kalmlasmasr, batida genisleyip ineel­mesi ~$engor 1980 a) olaymm sonueu olarak Kuzey ve Dogu Ana­dolu fay zonlari boyunea dar ve derin hendekler olusmus: Dogu Ana­dolu bir hayli ytikselmis ve iilkenin batismda genis ~okiintii ~ukur­

Ian gelismistir, Farkh yapisal ozellikleri nedeniyle, Bati Anadolu'nun ~okiintii ~ukurlarl He, ornegin Anatolid ve Pontid kusagmdaki oteki fayh depresyonlar farkhdir. Gercekten, Anatolidlerin kristalin ku­;:;agl batismda plakanm Ege denizi kesimindeki alcalma olayi Ana­dolu'ya dogru graben dizileri halinde sokuldugu halde; plakanm i~

Anadolu kesimi goreli olarak daha yiiksAkte kalmis ve daha az bi­~im degietirmistir. ote yandan.. Marmara Denizinin alcalmasi, Pon­tid siralarmda genel bir alcalma ve boyuna (longitidunal) daga­rasi havzalarinm goreli olarak biraz daha ~ukurla~masl olaymm bir sonueu olarak ortaya ~lkml~tIr. Tektonik modeller arasmdaki bu farkhhk, daha SOlITa, yani Kuvaterner'de Ege ve Marmara De­nizlerinin kiyi tipleri arasmdaki onemli farkhhgm nedeni olmustur. Gercekten, bugiin, Ege Denizi kiyilari graben yapilarmi ay ~izgile­

rine uyumlu olarak enine yada ~praz keserken, Marmara Denizi , b61gesinde kiyilar boyuna yapisal havzalarm kenarlarma azcok pa­ralel bir uzarus gosterirler. Burada klyI ~izgileri, yapisal ~izgileri

sadeee bazi su altmda kalmia erozyon cukurlan (Bogazlar) yada ikinei dereeedeki bazi yerel faylar boyunea ~apraz keser.

Yenilenen tektonik hareketlerin ve belirgin blcimde serin ve da­ha nemli iklimlerin sonueu olarak, yeniden derinlesmis Pliyosen hav­zalari ve 0 havzalara acilan genis vadi oluklari i~inde ufak taneli kirmizimsi - kahverenkli akarsu ve akarsu - g61 tortullari birikmeye baslamistir, Bu donemin sonlarma dogru, Pliyosen havzalarim dol­duran formasyonlar iizerinde, ova tabam gdrfiniimiinde oldukca genis aliivyal dolgu diizliikleri gelismistir. Donemin sonlarmda ise onceleri bagrmsia kapah canaklarr dolduran bu aliivyal diizliikler, hir dizi akarsu kapmasi He birbirine baglanmis ve iilkenin bugiinkii akarsu a~nm ana ~izgileri belirmistir.

Enalt Pleyistosen ddnemi (Villaniyen, Pre-pliivyal Pleyistosen) (D IV Sistemleri). Ust Pliyosen akarsu diizliikleri (D ill Sistemleri) ve onlarla yasit (Korelan) tortullanndaki bicim bozulmalarmdan anlasildigma gore Pliyosen sonlarmda, yani Enalt Pleyistosen done­mi baslarmda meydana gelen genetektonik hareketlerin, simd! artik daha yerel bir karakter kazanmis ve belirli ana fay ~izgileri bo­yunda yogunlasnustrr. Bu tektonik hareketlerin sonueu olarak be­liren bazi yerel taban diizeyi (base level) degi~meleri ve yine hafif ve degi~n iklimin etkisi altmda akarsular aliivyal 'Ost Pliyosen

ovalan icmde tir (Erol 100 tortullan 018.1

kirmizi kahVE de yiiksek sel leleri olusmus II katman dizi iklim kosullas gelisimin som bazi biiyiik ~2

rikmis olmala kenar kesimle 1ar. 80z konu gosteren pedi Yazar'a gore: ge~i~ ozelligi lanabilir.

Tablo I:

Alt PleYis~

81 a 81 b

Orta Pleyistc 82

Canakkale 83 S4 85

Orta Holosen 86 7

8 seld

D IV yii bir baska ko: D IV yi.izeyl riiliir. Bun1a:J sokulduklan

~

Biiyiikkrr akarsu ~akl1larl

Biiyiikkir akarsu ~akl1larl

l~leyip ineel­Dogu Ana­

; Dogu Ana­:iintii ~ukur­Anadolu'nun mdakl oteki tristalin ku­l olayi Ana­plakamn i~

daha az bi­almasi, Pon­mal) daga­asi olaymm ~ arasmdaki larmara De­ni olmustur, ay ~izgile­

nara Denizi la az~ok pa­sal ~izgileri

aalar) yada ere

serin ve da­liyosen hav­!ufak taneli ~ birikmeye ~alanm dol­~e oldukea ~annda ise I diizliikler, ~n bugiinktl r I I

rleyistosen) Sistemleri)

alarmdan osen done­imdi artik gileri bo­

olarak be­yine hafif

Pliyosen

ovalari i~inde genis tabanh yeni vadi sistemleri kazmaya baslamis­tir (Erol 1966, 1973). Bu yeni asimm- doneminin yasit (korelan) tortullari olarak iizerlerinde tipik koyu kirrmzi topraklar bulunan kirmizi kahve renkli akarsu tortullari ve bazr dag vadileri icin­de yiiksek sekiler halinde goze ~arpau. gri renkli konglomera kilt­leleri olusmustur. Bu birbirileriyle aratabakah durumdaki iki fark­11 katman dizisi, ardarda tekrarlanan serin nemli ve steak yankurak iklim kosullarmm bir sonueu olarak yorumlanabilir. A~lklanan bu gelisimin sonueu olarak da, D III ve D IV donemlerine ait tortullarm bazi biiyiik ~anaklarln orta bOliimlerinde uyumlu olarak iistiiste bi­rikmis olmalarma karsihk, bu iki doneme ait yiizeyler ~anaklann

kenar kesimlerinde yarilmis olarak ve farkh yiiksekliklerde bulunur­lar. Soz konusu ~anaklann kenar kesimlerinde simrli bir gelisim gosteren pediment benzeri etek diizleri, yada "glasi" ler bulunur. Yazar'a gore, D IV donemi, Pliyosen ve Pleyistosen arasmdaki ge~i~ ozelligi nedeniyle, "pre-pliivyal" Pleyistosen olarak da tamm­lanabilir.

Tablo I: Qanakkale yoresi sekileri

Alt Pleyistosen SI a 110 - 100 m SI b 80­ 70 m

Orta Pleyistosen 82 60.. 50 m Narababa akarsu ~akl1larl

Qanakkale Bogaai Formasyonu. Denizel Tireniyen fosilli. S3 35 m .denizel sekisi. Saral Tepe iiyesi iizerinde. S4 15 m denizel sekisi. Pilav Tepe Iiyes! iizerinde S5 7 m denizel sekisi. Kaplan Tepe iiyesi iizerinde.

Orta Holosen 862m Versileyen Transgresyonuna ait denizel depolar.

7 0 m BugUnkii kiyi

S seki demektir.

D IV yiizeylerinin farkh tipleri burada aciklanmasi ilginq olan bir baska konudur. Gereekten, iilkenin kuzeybati ve i~ kesimlerinde D IV yiizeyleri genis ve tekne bieimli vadi tabanlari halinde go­riilfu". Bunlar daglarm i~ine dogru gereek akarsu sekileri halinde sokulduklari halde; Giineydogu Anadolu'da, ornegin Adlyaman do­

15

I

16

~ laylarmda, koyu kImuz1 renkli topraklarla ortiilii yaygm asimm­birikim. yiizeyleri halindedirler. Yazar'a gore, sistemde giineydo­ ~ gudan kuzeybatlya ve alqak yerlerden yiikseklere dogru goriilen bu tip degi~imi, degi~im morfojenetik ortam kosullarmm bir sonu­ lUiyOl'll8

eudur. Yiizey, gilneydogunun al~ak ve steak kesimlerinde enalt PIe­ ~tir.l

lakJI, JIiyistosende egemen subtropikal ils. tropikal ortamlarm karakteris­lomlar,tigi olan duzlesme yiizeyi ozelligi kazanmasma karsin; yine ozaman­

lar degisken subtropikal / ihman iklimlerinin etkisinde olan plato­larda oluk bi~imli vadilerin genis tabanlan halinde geli~mi~, daghk alanlara dogru ise sertlesen relief, artan yiikseklik ve enlem etkisi altmda belirmis serin ihman ortamlardan gereek akarsu sekileri ozelligini almistir,

Alt ili list Pleyistosen donemi (Pliivyal Pleyistosen, sekiler) (81 ils. 86 seki 8istemleri). Enalt Pleyistosenden AU Pleyistosene ge~i~ yine, ozellikle fay ~izgileri boyunea yogunI~mI~, tektonik ka­reketlerle belirlenir. Ornegin, D IV (Villaniyen) yiizeylerinin bu­glinkii yiiksekliklerine gore kuzeybatl Tiirkiye'de Biga Yarimadaar gtmeydogusundaki fay ~i boyunca ibn evredeki dikey hareketler enaz 100 m. olmustur, Bazi baska yerlerde de fay ~izgileri boyunea gerilim yonlerinde degislklikler olmustur (Dumont ve dig. 1980, Haneoek-Barka 1980). Aneak, bu yerel tektonik olaylann etkisine oranla, iklim degi§ikliklerinin ve deniz diizeyi de~melerinin Pleyisto­senin denizel, pluviyal ve akarsu sekilerinin olusumu iizerindeki etki­si daha ~ok olmustur,

Denizel sekilerIe bagIantI1l Aka.rsu sekileri tip bir lokalite olus­ z et·­turan Canakkale yoresinde oldukca iyi Incelenmistir (Erol 1981 a). ~(/)

.~~Bu yoredeki akarsu ve deniz sekilerinin dizilis! tablo 1 de gos­ CD';:)..J

terilmis bulunmaktadir. Bazi yerel farkhhklara ragmen sekilerin IU

bu gorelt sistemi iilkenin baska yerlerine ait bireok stratigrafik dizisinde de gozlenebillr (tablo 2). Canakkale'de yash Tireniyen se­kilerinde gozlenen bazi yerel yiikselmeler Uat Pleyistosende de bazi yerel tektonik hareketlerin varhgim ortaya koymaktadIr. Ayn­ea, deniz ve akarsu seki dizilerinin korelasyonu denemeleri Asi Neh­ri (Erol 1963) ve Kizilrrmak (Akkan 1970) boyunea yapilmistrr. Aneak, tektonik etkiler nedeniyle, denizel diizeylere gore belirlene­bilmis sekilerin i~erilere dogru aneak birkaq on kilometre izlenme­si miimkiin olabilmls-ve ana fay ~izgilerinin otesinde seki say! ve yiikseklikleri degi~mi~tir; hatta Kizihrmak boyunda bu degi~me

her ana fay ~izgisi gerisinde tekrarlanmistir. Bu durum da Ana­dolu'daki genetektonfk hareketlerin a~lk bir baska jeomorfolojik kamtidir.

;

22,5 . 15, 0 11,5 5, 0 1,11 09 0 1 o MllYON n,

OLIGOSEN MIYOSEN p LiYOSEN PlE IS TQSE

liST AlT ORTA l UST AlT UST ENAlT AlT IORTA I liS T

~HATTIAN AQUITAN .BUROIG lANG ISERRAV. IrORTO.MESSINIAr-!ZANK.TABI.PIAZ KAL.EM IL. sicu, Mil TI MO NI TET is

111 :u p

_,­ ~ Joo '

!~: ~ :u

111 0 :u 0

~ ~

'" :I

.. 3

'" ..

N -

III '"

: ~ ;; 3

II) ...

..

~:~I II) II) ... .. ... N 00 '"

(I) ... .. o

..

:j ~ ~ 0 ..N :;0 N 300

..... ;0 300

-

(I) N

~ :u PLUVIA L

;j ~ 0

'" .... ;Ui0 ",0

-i ~ 0

i5 '" .. N­O 0 0 0'"

'!2 (I)

1< I ~ ~ I~ 1= CAKll, Kil VB. g

I:':g

FM. PISIDIAN

PONTUS FM.

PONTU S F M.

P1SIDIAN FM

BURDUR 1 g AKARSU I ~ ~~!!' ~ I~ :ol;1I)1::,' FM. 1-:: TORT 1=0 • zlo ~~I ..

GOlSEl I g~g '" ~ Io -,'" AKIN I:;: EGRlBAYAl ~ ~ ~

FM - 10 GOlSa!. a ,I<':: ~ g

10 VOlCAN IT L ER

1< GOl TORTUlLARI

o

ID i!<p~~iK IE~<!i ~ SIRIMI BlRI"'1

I~

1;;­III

\0

DODURGA FM.

::::=t KUM KOY SIRiM i ~ e OYUK l U SiRiMi

0\ I - ElS is TAN FM .~

UST I<IRMIZI FF KARASAL ElSisTAN GOL TORT. I(AR$lTI TO RT. UYESi BASALT

VOLKAN iKlER . IQ HAVZA 12 NEOJEN VOlKANKLE~- oolGULARl 1=

ARAGONIAN IvALJ TUROL!. RUSCINAN IVl l lANYAN' BIHA. Gl

HELVET IAN PANCN.MEQPON. KIMM.AKCHAG. APCHE BAKLf,

VINOOB.BAOEN. ls ARM.PONTIAN UPP. PLIOCENE PREPlUVIAL

'\

ULTANHANI Q BOSTANLIK I~ FM. I :;; .. FM. Iiii

GOlSEl 8 TUF KUMT , '" o URGUT SEKKO o

FM. I'M.

I Q A~.HU~INAP Ig ~BALGAj ~ PECENEK FM. 1 ~ YUK ,,!M. I N FM I FM - , ;;

12) FM I ~ · .' '" 12 IN I~

10 ~ '0 FERRAI FM.:= ~TRAKYA FM. :<

VOlKANiKlER <;ANAKKAlE 1g I Q I~ ~ FM. . 18 I ~ 1g ~ ~

GOlSE l . 1Q G()lSEl 1g KIZllTEPE Ig ~GAC ~ VOlKANIK I. VOlKANiK" FM. I ;; FM. 1_ FM. .8 FM. ,g . GOLSEL 0 C ~K ll L I .!g

GOKSU / : ~ t;ANAKKAl E I ~ CONKBAYIRI: ~ HAMZAKO~ ~ SARIYAR FM. I g g

~ !TURGUT SEKKOY MilET FM. V l llAN I.I~ ~I FM. FM. Ig

KA lKERli MilET FM : s KUMTA~I I

MiYOSEN

KAl KER

KIRMIZI LAGUN TORT

KAlKER, KUMT

AGENIAN

I Q oarn g ARIBURNU· 11!!1 152 KIRMIZ I KONG . I~ KUMTIMAC1j" FM. . ;; I~ o:;!,

10 IKAl K 8 KUM CAKI l I l!: 0 IX <>

__ 0 KUCUK 10 BElGRAO I ~

- CEKMECE F~ = <;AKlllARI I ~

~ I OEGiSKEN ~~V~~l;:; 0 T RAKYA I 0 TABAKA lAR KUMT.' ·I I

~NEZE:::0 OEMZEl VE MAKTR Ale § I Q<====:fIfX..tiJ;:=:=::.. - KARASAl KAlKERLERi 1­ TR AKY A FM ------fITt~ ORTUll AR I

MiYOSEN KILl T­ : E ~ ~ c GEliBOlU I 2 ~ BAHIR A/jAI' = FM 1=

FM. I FM. I .

I DENizE IVOLKANi<lERI S;Z VOLKAN iKlERi~ HAVZA I:;: G~ : ~ I ~~8: MIYOSEN :~ ~~~tl.AR 1 l~ ~KGtNKLEft~ ~~~ e: ~

___ gISEYHAN GRUBU \ KUZGUN FM . ADANA GR. . KURANSA <;AICILLARI

I ~ 1= , 8 1°o I :::; I~

o

KIRMIZI

~ASSE

~I I~ FM I ~

I 0 l§j~~ IKAlKER I 0 f1~~ IKUMTA$I

. t KAft$1TI .-;.J iiOlAS QUM FM.

~SPANIO -==--=lOON TAB

FM. I ~

I~~' ~. Ie~ ' g :

FM. l~ I~

~QI

_Q FM. -:::;

==8

BAYRAKTEPE1 0

YATAGAN I ~ FM. I:;:

YATAGAN FMI gI

PLIYOSEN F~ ~ ,g

\g I ~ 10

. . ~

, l

iii

N ­

'" '"

UlUlUl.'" ..

iI:iI: 00 iii ...

(J) ...

(J) Ul.. . .... N 00 ..

.. a

Ul... '" a

... 0'"

Ul N

Ul N ... '"

VOLCANIT l ER

GOl TORTUllARI

..

:! :;:: ~ 0

(; ~ .'" :::0 N :I00

'" ~-.. .... (;0 :I00 0 00

;j :;:: 0

'" ...... .Ui0 ",0

;j :;::

<5 0

'" ... N­O 0 0 0'"

•..

'52 Ul

:1 ~~ I~ I ~ CAKll, Kil VB.

UZUNlAR

FM.

I~VILLANI. I'"

I~

I~

Iii 1 0

PISIDIAN

AKIN 1~ E~R1BAYAl ~

cio~~~~ § I ~ :

10 1<

PONTUS FM.

PONTUS FM.

P1SIDIAN FM

BURDUR I 52 AKARSU: ~ FM. I:: TORT .1:: 0",

GOlSEL I ~ 10 o 100

12 MiLET FM 1=

I

o

IDi!<;Nf::iK IE~~i~ BIRIMI ElIRIMI

I ~

DODURGA FM.

I==t KUMKOY B1RiM i ~ BOYOKlU BiRiMi

lUST KIRMIZt FF KARASAl ELBisTAN GOL TORT . lCAR$lTI TORT. UYEsi BASALT

a..

'\

l TANHANI ~ BOSTANLIK l~ FM. I ~ .. FM. ,I N

GOlSEl l'i TUF KUMT '" o URGUT SEI<KC a

FM. FM.

I ~ AI(t-«J~'NAP I~ ~BALGAJ ~ PECENEK FM. I ~ YUK FM.I~ FM I FM"~ ;:'0 FM .lI: ' , . , )(

12 I;;; I~

OJ .. ~ 0 ~ TURGUT SEKKOY YATAGAN I ~ MiLET FM. ~ FM. FM. FM. I!i!

KALKERl i I~~' ~ YATAGAN FMT gKUMTA~I ~ =r~: I

. 112 1l!1 MIYOSEN FM. Ii PLIYOSEN FI.\ N

•iii I~

KAlKER ~~I

KIRMIZI LAGUN TORT

KAlKER, KUMT FM

-i~ KUMT~I ~~ KAlKER

IUNYE BiRiM KIRMIZI TAB

o 10 112< VOlKANiKlER CANAKKAlE I = ==

FM. 18 I ~ q~ GOLSEl . 12 GOlSEL . 1g KIZllTEPE 1l!1 ~.AGAC S2 VOlKANIK I .. VOlKANIK" FM. I ;;; FM. lOS FM. I g FM. I :; GOLSEl 0 CAKllLi 18 GOKSU/ I g CANAKKAl E I ~ CONKBAYIRI I ~ .. I~ SARIYAR FM 10 BAYRAKTEPE ~ FM I ~ HAMZAKO~ .. . ,g 10 " 0 0

__ 0 KUC,uK 10 BELGRAD I ~ CEKMECE ~::: <;AKILLARI I ~

0 2'I DEx,'SKEN IKAVKILI' 10 I 0

\> KALK /I 1 TRAKYA -TABAKALAR KUMT. ' 1 i I

.==te:NEZ~IDENizEL VE MAKTR A 10 § 10< • ~.::o L KARASAL KALKERLERi 1­ TR AKYA FM

ORTULLAR I MjYOSEN KILIT- IEC~O GELiBOLU I ~ ~

BAHIR IABAI' = FM I :::FM. 1 FM., .

12 1OOJ11 g ARIBURNU 11!!1 I Q

KfRMIZI KONG. I ~ KUMT IMAc;:Jj ~ FMC.:.... · ;; I ~ 10 IKALK"0 KUM WIKIL I ~ 0

VOlKANiKlER . Ig HAVZA I~ NEOJ EN VDLKAMKLE~ DOLGUlARI 1=

IDENizE IvOLKANi<lERI S2 VOlKAN iKlE~~ HAVZA Ig GE~ I 52< O~Q I I DOLGU:= I %>::10:

MIYOSEN I~ ~~rf,tLARI I~ VOLKAMKLERl$ ~~~ zr ~

'8 1=o

o,0o ~~

' 0 KUR~:0 L1K~

'8. -J _

I~

o

=~ LICE Fill 12 =.TEP ~ SllVAN FM MARN KUMT I KONGl. I

KALKER SElMO FM. :g LAHTI FM l2 MARN MARN j jps I ARKOZ I <;:AKll KUM ,< BAZAlT

._ g GERMiK FM ~ SElMO FM. !~I KARACADA~ BAZAlTI

--_ gISEYHAN GRUBU I KUZGUN FM. ADANA GR. . KURANSA <;AKllLARI

~SPANtO- TO ~ 10 ==-..=/DON TAB FERRAI FM.: = E3 TRAKYA FM. : <:

0<... '" . 1 0 'tl ~ ::ll I ..,J UlCD

SARli 8 KUMTI KONG I·-J

KIRMIZI

MoLASSE

k~M1Z I18 JIPS I;;; FM 10

IGRi KIRMIZI KALK~'IMA~N iSTiRiDYEV i M.ARN KAVKI LI KONG . KUMT KU~T. FLIS Kl..NTASI J ips MARN <;AKll

. MARN MAR",

" ' lJQIUtlrZ1 MOlAS

. ~.... ; ~

I I

'OIkenin iC bollimlerindeki PUi\liyal QanakJarda, pluviyal gO! se­kilerinin SayISI ve yiikseklikleri; ~anagm tektonik karakterine bagh olarak ~e~itlidir (Erol1978). Ornegin, Tuz Galli veBurdur pluviyal eanaklarmda: biryandan Pleyistosendeki periyodik pluvi­yal sahmmlar, ote yandan ~anaklann orta kesimlerindeki siirekli siibsidansm etkisi altmda pluviyal goller ~evresinde ~ok sayida se­ki basamagi olusmustur, Buna karsihk Konya ~anagmda sadece Wiirm pluviyaline ait sekiler gozlenebilir; orada daha eski kiyi izle­rinin, tabam siirekli gokInekte olan ~anagm tortullari altmda go­miilli kalmia oldugu anlasilmaktadir. Van golii pluviyal ~anagmda

ise, Orta ve "Ost Pleyistosen yash sekiler goliin biitiin ~evresinde

gozlenebildigi halde; daha yaslilar yine tabandaki siibsidans ne­deniyle bugiin sularm altmda kalmislardrr (Degens-Kurtman 1978, Erol 1979.. Schweizer 1975) . Van golii ~na~ giineyindeki daglarda bulunan morenlerle gO! sekileri arasmda olasih bir karsilastirma da yapilmis ve Riss ve Wiirm buzul ~aglanna ait iliskiler iizerinde du­rulmustur (Klear 1962), Schweizer 1975). -

Vadiler ve ova ~kIarmdald sekiler yukaridan R!}a~ya dogru genel olarak Pleyistosenin dort ana pluviyal-inter pluviyal evresine uyar ve kuramsal olarak bu dizili!} Pleyistosenin genel iklim sali­mmlarma uygun dii!}erler.Ancak, sistemli YR!} saptamalari heniiz yapilamadigi i~in bu evrelerin gereek yaslarmdan sOz etmek i~in

zaman biraz erkendir.

Yazar'm gozlemlerine gore (Erol 1969 b) tg Anadolu pluviyal gO! ve akarsu sekilerinin ~akIllan, bir pluviyal donemin baslangie evrelerinde, yani gok soguk ve kuru pieniglasyal evrelerden onceki evrede birikmistir. Bu ~akIi birikiminden sonra, pleniglasyal ev­rede solufluksiyonlar ve koluviyal toprak olusumunu izleyerek plu­viyal donemin son evrelerinde donem baslarma ait calcl depolan iizerinde toprak olusumu baslamrs ve topraklasma bir sonraki plu­viyalin ilk evrelerine kadar surmilstilr. Bu bir onceki donem de­polarmm yanlarak seki haline dontismesi olayi her pluviyal donemln baslangicmda, hizla artan yagl!}Iar nedeniyle hacimleri artan akar­sular tarafrndan ve kisa bir siirede gerceklestirilmis olmahdrr, t~

bolge akarsulanna karsm, kiyilardaki denizel sekilerde seki depo- : Ian en kahn durumlarma interglasyal transgresyonlarm en yiiksek seviyesine eri~tigi evrede erismis ve bu depolar bir sonraki buzul gaglmn regresyonu sirasmda deniz yiizeyinin en derin durumuna erismesi evresinde yarilmistir.

Bu gozlemlere gore seki depolannm en kahn durumlarmi i~ bOI­gelerde bir pluviyal doneminbaslangtc evresinde yani pieniglasyal

17

18

evre oncesinde kazanmakta; ona karsm kiyive delta alanlarmda bu nemlijkwdolgu evresi, akarsularm yiikselen taban diizeyinin etkisi altinda ketlerin ' kalmasr nedeniyle, bir sonraki interglasyalin ortalarma kaymakta­ de yansltdir.

Holosen sekileri (8 6 Sistemleri), pluviyal ve fliiviyal ~anak­DEGlNtLJlardaki en al~ak ve en gene sekilerdir. Bu sekiler gen~ aliiviyonlar

ve orta - 'Ost Holosen kumsal depolariyla korelandir. Giineyde Asi Akkan, m,Nehri deltasmda + 2.5, + 1.4, + 0.5 metrelere yiikselmis bazi

jeOlldeniz eritme ~entikleri gozlenmi~ (Brol 1963) olup, Holosen'deki Ardos,ll, basi yiikselmeleri belirler ; ve Tiirkiye lnyIlanmn baska kesimlerin­ rat) de de yerel yiikselmeleri gosteren gozlemler yapilmistrr (Bener Batum,l., 1974, IErin~ 1973, Flemming 1978). Fakat yazara gore Anadolu In­ BOll

Becker, PI yilarmda .+ 2 Ila -1 metreler arasmda goalenen kiyi izleri daha ~ok SUd

deniz diizeyi sahmmlarmi belirtmekte olup; yerel tektonik, ostatik Bell deniz diizeyi degismeleri ve deltaik siibsidans olaylamnn birlikte Becker, P olusturdugu bir sonuetur (Erol 1979 a, 1981 c). h1Ic

Jun Gee

Benda, L.SONU9 jilnJ Co!

Tiirkiye'nin yukarida aeiklanan genel morfotektonik tarihcesi Benda, L. ve 8JjlDIm yiizeyleri He sekilerin tipleri goz oniineabndIgmda, bu tip­ eas

ler ile degi~en morfojenetik ortam kosullari arasmda belirgin bir tloJ

ili§ki bulundugu sonueu ~1kanlabilir (Dewey 1976), Dewey - ~engor 8ta AtJ

1976, 1979, Ardos 1979, Erin~ 1973, 1977, Ketin 1966, 1977, Ozel~i Bener, :M 1975, 1978, ~engor 1979 a, b, 1980 a, b, c). Alt-Orta Miyosen yon­ rat tukdiizii ([0\ I sistemleri) as aktif bir kara parcasi iizerinde nemli­ Bilgin, T

sicak bir iklimin etkisi altmda gelismistir (Programm of the Iqua Prl BrinkmaINeotectonic Comm. 1979). 'Ost Miyosende dag eteklerinde geli~mi~ Brinkmal

bulunan egimli pediment yiizeyleri (D II sistemleri) kurak ili geesubtropikal bir iklimin etkisini yansitir, ve tektonik bakimdan aktif Ge bir temel iizerinde olusmuslardir (Erol 1963, 1969 b, 1973, 1979). Degens, ]

Pliyosenin yail§b, ihman ili sicak iklimi etkisi, tektonikle derin­ J4'l Dewey, Jlesmis ~anaklar icinde genis akarsu diizliiklerinin (D ITI sistemleri),

88;~\.\\\ \)~'" t~\)u\.\.n\\\\\\)\\\~\\\U\\\~\\%d~\\ ~\\\\\\~t\1! (~!~\ 1~1 a, Bll.. Dewey, ; gin 1980). ED. alt Pleyistosenin serin-yamh evrelerle aralanmis sicak eel

~e u~ok ~agl~ll i\dimleri, ~\u~e\m\~ \~ bo\ge })latolannda. geni~ ve A: Dewey,azderin vadilerinde yiikseklige ve enleme bagh olarak meydana gel­

'11;mi~ olan tip degi~ikligi bir baska morfojenetik sonuetur (EroI1979, I. Riedl 1979). 'Olkenin i~lerindeki pluviyal ~anaklar ~evresindeki gol ;oumon~

sekl basamaklari: akarsu vadileri i~leri ve klyl boylanndaki sekiler; k

alt ili list Pleyistosenle Holosenin donemli degi~ken SOgukjSICak ve 'J

Akkan, E., 1970, Bafra Bumu Delice kavg$ arasmda Klzlhrmak vadisinin jeomorfolojisi. A.'O'. Dil ve Tarih-C$. Fak. Yay. No. 191. 158 s, Ankara.

Ardos, M., 1979, TUrk1ye jeomorfolojisinde neotektonik. 1.'0'. Yay. No. 2641. Cot­rafya Enst. Yay. No. 113. 228 s, lstanbul.

Batum, 1., 1978, TUrkiye'de Tersiyer volkanlzmasr ve Levba hareketlerl, TUJJB BUlteni 9: 34-39. Ankara.

Becker, Platen, J.D., 1970, Lithostratigraphische Untersuchungen Im Kanozoikum Sl1dwest-Anatoliens TUrkei). Kanozoikum und Braunkohlen der TUrkei 3. Beihefte zum Geol. Jahr b. 97. 244 s, Hannover.

Becker, Platen J.D., Benda, L. ve Steffens P., 1977. Litho ­ und Biostratigrap­hische Deutung radiometrischer Alters-Bestimmungen aus dem JungtertUir der TUrkei (Kanozoikum und Braunkohlen der TUrkei 18). Geot Jahrb. B 25: 139 - 167. Hannover.

Benda, L. ve Sickenberg 0., 1975, Beitrage zur kltmatlschen Entwicklung des jiingeren Kanozoikum Im ostlichen Mittelmeergebiet. Proc. of the VIth Comm. on Medit. Neog. Str. 1: 379-384. Bratislava.

Benda, L. ve Meulenkamp J.E., 1979, Biostratigraphic correlations in the eastern Mediterranean Neogene. S. Calibration of sporomorph associa­tions, marine microfossil and mammal zones, marine and continental stages and radiometric scale. VIIth Intem. Congr. on Medit. Neogene, Athens 1979 Ann. Geol. Pays Hell. Tome hors serle. 61-70. Athens.

Bener, M., 1974, Antalya-Gazipaga klY1 kesiminde yalltagl olusumu, 1.'0'. Cot­rafya Enst. Yay. No 75. 95 s. lstanbul.

Bilgin, T., 1980, Orta Sakarya platolarmda yapl, satlhlar ve drenaj. TBTAK Proje. TBAG 275. 303 s, lstanbul. (Yaymlanmam1gbr).

Brinkmann, R., 1976, Geology of Turkey. 158 s, F. Enke Verlag. Stuttgart. Brinkmann, R., 1981, Geoscience bibliography of Turkey 1825-1975. Foreign

geoscience Itterature on Turkey. Part I of BRlNKMANN R-EROL. O. Geoscience bibliography of TOB1TAK. No 486-32. 492 p. Ankara.

Degens, Et. ve Kurtman, F., 1978, (Ed.) The Geology of Lake VaVn Publ. of MTA No. 169 Ankara.

Dewey, J.F., 1976 a, Seismicity of Northern Anatolla. Bull. Seiam. Soc. Amer. 66. 3: 843-868.

Dewey, J.F. ve ~engijr, A.M.C., 1976 c, Diffuse boundary with graben complexes between the Aegean and Anatolian Plates. EOS transa.c. Amer. Geop. Union 57: 1003.

Dewey, J.F. ve ~engijr A.M.C., 1979. Aegean and surrounding regions, complex Blulti-plate and continuum tectonics in a convergent zone. G.S.A. Bull. I. 90: 84-92

pumont J.F. ve dit. 1980, TUrkiye'nin gUneybatIsmda 'O'st Miyosenden gUnUmtlZe kadar gorUlen tektonik basm~ ve ~ekimler. 34. TUr. Jeoloji BiUmsel ve Tek.· Kurult. Ozetler: 26. Ankara.

DEGtNtLEN BELGELEB

nemlijkurak iklimlerinin sonucu oldugu kadar, neotektonik hare­ketlerin ve kiyi yakmlarmda deniz diizeyi degi~melerininetkilerini

de yansitirlar. '

~ alanlannda bu ~ etkisi altinda rma kaymakta­

fliiviyal ~anak­en~ aliiviyonlar ~. Giineyde Asi yiikselm~ bazi p, Holosen'deki ~ka kesimlerin­I !J1~tIr (Bener ~re Anadolu ki­izleri daha ~ok

Iktonik, ostatik lanmn birlikte

~onik tarihces! gmda, bu tip­

belirgin bir wey - ~engor

, 1977, Ozel~i Miyosen yon­

rinde nemli­of the Iqua

inde geli~mi~

i) kurak ili dan aktif

1973, 1979). tonikle derin­

sistemleri) , 11981 a, sn­alanmis sicak nda genis ve meydana gel­r (Erol 1979,

sindeki gol daki sekiler; gukjSICak ve

20

' 0"f ' : '. '.

ErI.n/i, S.,l~73, Tiirkiyenin §ekil~enmesindeneotektontgtnm rolti ve jeom()rfoloji .­Jeodinamlk ili§Idleri. Jeom. Drg, 5: 11-26. Ankara Gilldah, N.,

Erin~" S., 1974.1976 (1977) Geomophological evidence .of neotectonics in Turkey. hen 1 Review 15: 37-42. Istanbul. des

Erol, 0., 1963 a Zilr Frage der Rumpfflaechen in Anatolier unter besonderer Wiesl

Berlickslchtigung des Gebletes um Ankara, Mitt. der Oeogr, Gesell. in Hancock; P the l'MUnchen. 48: 173·191 MUnchen.

Erol, 0., 1963 b, Nehri deltasmm jeomorfolojisi dordUncil zaman denlz-akarsu 349.

sekllert, Oil ve Tarih.Cog-r. Fak. Yay. No. 148, 89 s, Ankara. Ketin, r, 1

Erol, 0., 1966. Ankara kuzeybatIsmda n/iba.!j-Akdog-an koylert yakmmda bu. .Anlai lunan memeli hayvan fos1l1erl.nin bolge morfolojisi bakImmdan oneml. Ketin, t .,ll

Ketln,t,19Cog-r. Ara.§t. Derg, 1: 109·120. Ankara. 'Erol, 0 ., 1969 a, Anadolu kIyI1annm Holosendeki deg-t§meleri hakkInda gozlem­ Ketin, r, 1

ler, Cog-r. Ala§t. Derg, 2: 89.102. Ankara. MTA E..rol, 0., 1969 b, Tuz gaUl havzasimn jeoloji ve jeomorfolojis1. Oenetektonik Klear, W ••

hareketler, pluvial gol §ekilleri ve potas-tuz tegekkiil §artlan yonUnden den blr ara§tuma. TBTAK rapor. TBAG 26. 334 s, Ankara. (Yaymlanmaml§tIr). Held

'Erol, 0., 1973, Ankara §ehri !<evreslnin jeomorfolojik ana blrtmlerl. 1:100.000. LUttig, G. 1

A.n. D11 ve Tarih.Cog-r. Fak. Yay. No. 240. C~rafya Yay. No 16. ofT Jeomorfoloji Haritalan 1. 29 s, Ankara. . ,Ge m

Erol, 0., 1975, Burdur havzasi Kuvaterner depolari. Cumh. 50. ytb Yerb. Kongr. Mac Kenzil 1973 Tebllg-Ier: 386-390. Ankara. 230­

Erol, 0., 1976, Ege Denizinin Anadolu kiyrlarmda Kuaterner klyt ~izgisi deg-t§­ Mac Kehzl melert ve ilgiU problernler. TBTAK Bilim Kong. 5. tzmlr 1975. MFBBAG Res. TebUg-Ier1: 97-113. Ankara. MonOO, O.

Erol, 0., 1978, The Quaternary history of the lake basins of Central and Southern CoI1l and Southern Anatolia. -BR1CE W .C. (Ed.). Environm. Hlst, od Near and Ozelcl, F., Middle East stnce.: 111-140- Academic Press. li§ln

IDrol, 0., 1979, Tilrkiye'de Neojen ve Kuvaterner asimm ddnemleri, bu do. OzeI!<i,F. : nemlerin 8.$'.Dlm ytizeyleri 11e y8.§lt (korelan) tortullara gl:ire belirlen­

the.. mesi. Jeomorfoloji Derg, 8 : 1.40. Ankara. Tecl Erol, O. ve tnal, A. 1980, Qanakkale yoresi, Karacaviran koyil !<evresindeki

ProgrammKuvaterner depolari ve denizel fosllleri, Jeomorfoloji Dergisi 9: 1-40. COlIAnkara.

Riedl, H.,Erol, 0, 1981 a, Qanakkale yoresi gUney kesiminin jeomorfolojisi. Erol O. (Ed.) Grel

Biga Yanmadast bah ve gtlney kiyi kesiminin jeomorfolojis1. M.T.A. Rapor. NeeAnkara. (Yaymlanmaml§tlr).

Salomon, IErol, 0., 1981 b, Die Naturraumllche GUederung der TilrkeL Tilblnger Atlas des YID . Vorderen Orients. nniversitat Tilbin;gen. (Baskida) (Harttasi 1982 de ba­

Sllnu§tIr) . Baver, G., InslErol, 0 ., 1981 c, Occurrences of the marine Quaternary formations in Turkey.

G~ologie Mediterrann~e. Nwnero Special: 53-69. Schweizer

Erol, 0., Akkan, E., Elibiiyilk, M. ve Dog-u, A.F., 1981 d, Aljag-l Firat bOlgesinde NOI

Stubuglinkil ve Kuvaternerdeki d~a1 cevre ko§ullan. ODTO Al}$ Firat 60. Projesi rapor, (BaskIda)

SicI{enber:Eysinga F.W.B., 1975, Geological Time Table. 3. Ed. Amsterdam Elsevier sc. AltPub. Co. IntiFlemming, . N.C., 1978, · Holocene eustatic changes and loastal tectonics In the Tillnortheast Mediterranean: tmpllcatlons for models for crustal consumption.

Spreitzer,Philosoph. Transact. of the Royal Soc. of LoJidori 289 . 1362 : 405-458. k1U

"

e jeomorfoloji .­

mlcs in Turkey.

nter besonderer eogr, Gesell. in

1 deniz-akarsu kara,

yakimnda bu­mundan onemt,

.kkmda gozlem-

GenQtektonlk rtlan yonllnden mlanmanustrr) . nleri, 1 :100.000. !. Yay. No 16.

l1J. Yerb. Kongr.

n ~lzgisi det!§­1975. MFBBAO

al and Southern st. od Near and

iernleri, bu dij­~ gijre beltrlen­

~ ~evresindekl

~rglsi 9: 1-40.

Erol O. (Ed,) M.T.A. Rapor.

ger Atlas des 1 1982 de ba­~

ns in Turkey.

ltrat lXSlgeslnde

A§$ FIrat

Elsevier Sc.

i ctonic8 . in the

consumption. : 405.458. ~

I

GUldah, N., 1979 Geomorphologie der TUrkei. Erliiuterungen zur geomorphologtsc, hen 1Jbersichtskarte der TUrkel. 1 :2.000.000. Beihefte zum TUbinger Atlas des Vorderen Orients. Reihe A (Naturwissenschaften) Nr 4. 265 8.

Wiesbaden. Hancock, P.L. ve Barka ,A., 1980, Sigtlificance of neotectonic mesofractures in

the North Anatollan Zone. 26eC<m.~ Geol. Intern. Paris 1980. Resumes: 349. Paris.

Ketln, 1., 1966, Kuzey Anadolunun tektonik birlikleri. MTA. Derg, 66:20-34. Ankara.

Ketln, 1" 1969, Kuzey Anadolu Fay! hakkInda. MTA Derg, 72: 1-29. Ankara. Ketln, 1., 1977, Genel Jeoloji. I. Yerblllmierine giri§. t.T.tt. Yay. No. 1096. tstanQul.

Ketin, 1" 1977, Tilrkiye'nin ba§llca orojen1k olaylan ve paleocogramc evrtml. . MTA. Derg, 88: 1-4. Ankara. '

Klear, W., 1962, Untersuchungen zur klimagenetischen Geomorphologie in den Hochgebirgen Vorderasiens. Heidelberger geogr, Arbeiten. Heft 11. Heidelberg.

LUttig, G. ve Steffens P., 1976, Explanatory notes for the Paleogeographic Atlas of Turkey from the Oligocene to the Pleistocene. -Bundesanstalt fUr .Geowlssenschaften und Rohstoffe. 64 PP.- Hannover.

Mac Kenzie, D., 1970, Plate tectonics of the Mediterranean region. -Nature 226: 23Q-. 343.

Mac Kenzie, D., 1972, Active tectonics of the Mediterranean region. Geophys. J. Res. Astr. Soc. 30: 109-185.

Monod, O. et al., 1980, Correlations between western and eastern Taurus, 26e Congr. Geol, Intern. Paris 1980. Resumes: 520. Paris.

Ozelgi, F., 1975. Dogu Akdenlz ve Anadolu gravite anomallleri ve tektonik ge­U§imle ilgisi. Cumh. 50. Ylh Yerb. Kong. 1973. Teblig-Ier: 346-351. Ankara.

Ozelc;i ,F. 1978, A suggestion on the possible significance of volcanic activity in the tectonic development of the Eastern Mediterranean Region. Tectonophysics 46: 227-237.

Programm of the Inqua Neotectonic commission 1979, Bull. of the Inqua Neot. Comm. No.2: 3.

'Riedl, H., 1979, Pre-Pliocene, Pre-upper Pliocene Land-features respectively in Greece and their paleoklimatic control, vn th Intern. Congr. on Medit. Neogene Athens 1979. Ann. Geol. Pays. Hellen 1979. 3: 1021-1030. Athens.

Salomon, Calvi, W., 1936, Anadolu Ovalannm te§ekkillU. TU. Qev. ~. A. Birand. Yi1ksek Ziraat Enst. Qal. No. 30. TUrk. Cumh. Jeol, Gor. 8. 10 s, Ankara;

SavcI, G., 1980, DoA'u Anadolu volkanizmasmm neotektonik anemi. Yeryuvarl ve !nsan 5. 3-4: 46-49. Ankara.

Schweizer, G., 1975 Unter-suchungen zur Physiogeographie von OstanatoUen und Nordwestlran. Geomorphologische, klima- und hydro geographlsche Studien im Van See- und Rezaiyehsee Gebiet. TUbinger, Geogr. Studien 60. 145 s,

stcsenberg. 0., ve dig., 1975, Die Gliederung des hoheren Jungtertlaires und Altquartaers in der TUrkei nach Vertebraten und ihre Bedeutung for die Internatlonale Neogen stratigraphie. Kaenozolkum und Braunkohlen der TUrkei 17. Geol. Jahrb. B 15. 167 s, Hannover.

Spreitzer, H., 1969, Die eiszeitliche und gegenwartige Vergletscherung des klikischen Ala-Dag 1m Ta,urus. Actes5. Oongr, Inqua I: 339-347. Madrit.

21

22

r -

SUr, 0., 1972, TUrkiye'nin, 8zellikle !~ Anadolunungen~ volkanik alanlannm ~eomorfolojisi. A.n. nu ve Tanh-ColT. Fak. Yay. No 223. 119 a, Ankara. Ieomor;

1{uzey Anadolu Fay! ve deprem ku§$ simpozyumu. 29-31 :Mart 1972 Ankara. Teblitler. Ankara.

Tauer, G.• 1978 Gellbolu YanmadaBl Neojen stratfgrafisl. TOr. Jeol, Kur. 32. BU. ve Tekn. Kurult. Bildin6zetleri: 29-30. Ankara;

eeng6r, A.M.C., 1979, The North Anatolian transform. fault :its age, offset and tectonic significance. Journ. of the Geol. Soc. of London. 136: 269-282.

~eng6r, A.M.C., ve Kidd, Wsf., 1979 d, PostcoUisional tectonics of the Turkish Iranian plateau and a comparison with Tibet. Tectonophysics 55: 361-376.

§eng6r, A.M.C., 1980 a, TUrkiyenin neotektonitinin esaslan. Principles of the E1 neotectonism of Turkey. TJK Yay. 40 s, Ankara.

ljeng6r, Amc, Yllmaz Y. ve Ketin, I., 1980 b, Remnants of a pre-Late Jurassic ocean in northern Turkey: Fragments of Permian-Triassic Paleo-Tethys? Geol, Soc. of Amer. Bull. I. 91: 599-609.

eeng6r, Amc., 1980 c, Mesozoic-Calnozoic tectonic evolution of Anatolia and surrounding regions. 26e Congr. Geol. Int. Resumes: 1397. Paris.

Tokel, S.• 1980 a, tz ve birincU element aY!rtman diyagramlanyla Anadoluda Neojen volkantzmasrmn tektonik yerle§iminin incelenmesi. TBT BK7 MFBBAG YBS Oz: 45. Ankara.

Tokel, S., 1980 b, Geochemistry of the Neogene volcanism of the E'astern Anatolia. 34th Congr. of the Geol. Soc. of Turkey. Abstracts: 33. Ankara. (In Turkish).

oz Ere

baslann kesinti) donemd sini bii~

daha et mu~lar(

larmm nemlen larda g

Gli ted and vations as com

(1) Yllil (2) Om