Transcript

SCOALA�NATIONALA�DE�STUDII�POLITICE�SI�ADMINISTRATIVE�

FACULTATEA�DE�ADMINISTRATIE�PUBLICA�

METODOLOGIA�CERCETARII�IN�STIINTELE�ADMINISTRATIVE�

-�Suport�de�curs�-

ANCA�MOT,�asist.�dr.�

BUCURESTI�

CUPRINS�

I.�Informatii�generale....................................................................................................................3�Modulul�1���CURS�INTRODUCTIV�..........................................................................................................7�Modulul�2���TIPURI�DE�CERCETARE.....................................................................................................21�Modulul�3���DEMERSURI�TEORETICE....................................................................................................26�Modulul�4���STUDIUL�ADMINISTRATIEI�PUBLICE�:�UN�TIP�PARTICULAR�DE�CUNOASTERE�43�Modulul�5���ANALIZA�DE�POLITICI�PUBLICE�SI�EVALUAREA�DE�PROGRAME�........................57�Modulele�6���ETAPELE�CERCETARII�,�FORMULAREA�PROBLEMATICII.......................................64�Modulul�7���FORMULAREA�IPOTEZEI�SI�CCONSTRUIREA�CADRULUI�OPERATORIU.............�71�Modulul�8���STRATEGII�DE�VERIFICARE.............................................................................................81�Modulul�9���INSTRUMENTE�DE�COLECTARE�A�INFORMATIEI......................................................�89�

Modulul�10���ENUNTAREA�CONCLUZIILOR�;�CONSTRUIREA�SI�PREZENTAREA�

104�

BIBLIOGRAFIE�108�

I.�Informatii�generale�.�Date�de�identificare�a�cursului�

Date�de�contact�ale�titularului�de�curs:�Date�de�identificare�curs�si�contact�tutori:�Nume:�Anca�Mot�Metodologia�cercetarii�in�stiintele�administrative�E-mail:�[email protected]�Consultatii:�flexibil�Curs�obligatoriu�

.�Conditionari�si�cunostinte�prerechizite�

��Pentru�intelegerea�conceptelor�si�analizelor�prezentate�in�acest�curs�nu�sint�necesare�cunostinte�anterioare�de�specialitate.�.�Descrierea�cursului�(obiective):�

��Cunoasterea�specificitatii�muncii�stiintifice�si�a�activitatii�de�cercetare���Cunoasterea�marilor�scoli�de�gindire�si�a�principalelor�tipuri�de�cercetare�in�stiintele�sociale���Studiul�administratiei�publice���un�tip�particular�de�cunoastere���Cunoasterea�etapelor�unui�proces�de�cercetare�.�Organizarea�temelor�în�cadrul�cursului�

��Cursul�este�organizat�pe�urmatoarele�module�:�3�

Modulul�1:�Curs�introductiv.�Continutul�si�obiectivele�cursului�Cunoasterea�stiintifica�

Modulul�2:�Tipuri�de�cercetare�

Modulul�3:�Demersuri�teoretice�

Modulul�4:�Studiul�administratiei�publice�

Modulul�5:�Analiza�de�politici�publice�si�evaluarea�de�programe�

Modulul�6:�Etapele�procesului�de�cercetare�Formularea�problematicii�de�cercetare�

Modulul�7:�Formularea�ipotezei�si�construirea�cadrului�operatoriu�

Modulul�8�:�Strategii�de�verificare�

Modulul�9�:�Instrumente�de�colectare�a�informatiilor�

Modulul�10�:�Enuntarea�concluziilor�Construirea�si�prezentarea�bibliografiei�

4�

.�Formatul�si�tipul�activitatilor�implicate�de�curs�

��Cursul�se�desfasoara�dupa�formula�magistrala.���Cursul�magistral�va�fi�completat�cu�discutii�si�prezentarea�anumitor�teme�complementare�in�timpul�seminariilor�si�care�fac�parte�integranta�din�materia�de�studiu�si�de�elaborarea�unui�mini�proiect�de�cercetare.���Studentii�au�libertatea�de�a-si�organiza�in�mod�independent,�fara�constrângeri,�modalitatea�si�timpul�de�parcurgere�a�cursului�cu�conditia�respectarii�exigentelor�institutiei�si�disciplinei�.�Materiale�bibliografice�obligatorii�

��Suportul�de�curs�este�obligatoriu�si�suficient�pentru�sustinerea�examenului,�insa�studentii�sint�incurajati�sa�aprofundeze�cunostintele�prin�studierea�unor�materiale�complementare�.�Materiale�si�instrumente�necesare�pentru�curs�

��Materiale�folosite�în�cadrul�procesului�educational�specific�disciplinei�(toate�sunt�asigurate�de�facultate)���statie�sonorizare�(pentru�curs),�dupa�caz���suport�de�curs���Pentru�parcurgerea�modulelor�cursului�studentul�are�nevoie�de�un�computer�conectat�la�internet�pentru�accesarea�cursurilor�on-line�si�pentru�acces�la�clasa�virtuala.�.�Politica�de�evaluare�si�notare.�

��Studentii�vor�fi�evaluati�pe�baza�unui�examen�final,�prin�examinare�scrisa���Proiect�de�cercetare�elaborat�in�cursul�seminariilor���Examenul�reprezinta�75%�din�nota�finala�iar�elaborarea�proiectului�25%..�.�Elemente�de�deontologie�academica�

��Conform�art.�22�din�Regulamentul�privind�activitatea�profesionala�a�studentilor�aprobat�prin�Decizia�Senatului�SNSPA�nr.�133�din�16�octombrie�2007���Frauda�la�examen�se�sanctioneaza�cu�eliminarea�din�examen.�Recidivarea�în�frauda�se�pedepseste�cu�exmatricularea.�Titularul�sau�comisia�de�examen�

întocmeste,�pe�loc,�un�proces�verbal�de�constatare�a�fraudei,�pe�care�îl�înainteaza�conducerii�facultatii/departamentului.�În�catalogul�de�examen�se�specifica,�în�dreptul�numelui�studentului,�cuvântul��frauda�.�Exmatricularea�se�face�de�catre�Rectorul�S.N.S.P.A.,�la�propunerea�Biroului�Consiliului�facultatii/departamentului.���Se�va�avea�în�vedere�în�acest�sens�si�Codul�Etic�al�SNSPA�aprobat�prin�Decizia�Senatului�SNSPA�nr.�133�din�16�octombrie�2007.�.�Studenti�cu�dizabilitati�

��În�cazul�în�care�printre�studentii�înscrisi�pentru�urmarea�acestui�curs�se�aflasi�persoane�cu�dizabilitati�se�vor�organiza�si�sustine�verificari�pe�parcursul�semestrului�si�examenul�final�în�conditii�speciale�(sala,�o�persoana�desemnata�care�sa�transcrie�dupa�dictare�sau,�daca�este�posibil,�sa�înregistreze�rezolvarea�subiectelor).���Comunicarea�cu�studentii�cu�dizabilitati�se�va�putea�realiza�prin�intermediul�clasei�virtuale�dar�si�emailului�5�

.�Strategii�de�studiu�recomandate�

��Pentru�insusirea�minimala�a�continutului�cursului�studentul�va�avea�nevoie�de�aprox.�50�de�ore�la�care�se�adauga�10�ore�de�documentare�în�biblioteca�pentru�activitatile�de�verificare�si�10�ore�pentru�pregatirea�examinarii�finale.���Studentul�trebuie�sa�aiba�capacitatea�de�gândire�analiticasi�critica,�abilitatea�de�a�se�angaja�într-un�proces�de�învatare�independent,�precum�si�abilitati�de�a�identifica,�evalua�si�folosi�informatiile�relevante�în�mod�potrivit.�6�

II�Suport�de�curs�la�disciplina�

METODOLOGIA�CERCETARII�IN�STIINTELE�ADMINISTRATIVE�

Modulul�1���Curs�introductiv.�Continutul�si�obiectivele�cursului.�Cunoasterea�stiintifica�si�limbajul�ei�

Continutul�si�obiectivele�cursului�

Cursul�este�o�initiere�in�aplicarea�demersului�cercetarii�in�stiintele�sociale.�Intrucit�exigentele�fundamentale�ale�metodei�stiintifice�sint�aceleasi�in�disciplinele�sociale,�acest�curs�practic�si�sintetic�va�furniza�un�instrument�si�celor�ce�studiaza�stiinta�administrativa�in�structurarea�lucrarilor�de�cercetare.�

Continutul�cursului�a�fost�conceput�urmarind�etapele�procesului�de�cercetare.�De�la�conceptualizarea�si�formularea�problematicii�de�cercetare�pina�la�interpretarea�concluziilor�si�redactarea�raportului�final,�cursul�propune�un�demers�clar�si�accesibil�si�o�insusire�practica�a�fiecareia�din�etapele�cercetarii.�

Conceput�in�mod�deliberat�didactic,�cursul�este�elaborat�la�un�nivel�apropriat�primului�ciclu�de�studii�superioare.�Desi�introduce�in�mod�necesar�termeni�tehnici���care�sint�indispensabili�unui�text�metodologic�-�scopul�principal�este�de�a�furniza�studentilor�un�instrumentar�de�baza�pentru�descifrarea�si�realizarea�unui�discurs�stiintific,�de�a-i�incuraja�sa-si�dezvolte�inca�din�aceasta�perioada�a�formarii�academice�o�reflectie�riguroasa�si�critica�care�este�esentiala�muncii�de�cercetare.�

Cursul�este�structurat�in�doua�parti.�Partea�intii,�care�are�un�caracter�teoretic,�cuprinde,�pe�linga�notiunile�introductive�specifice�cunoasterii�stiintice,�o�trecere�in�revista�a�tipurilor�de�cercetare�si�a�demersurilor�teoretice�proprii�stiintelor�sociale,�si�o�prezentare�a�stiintelor�administrative�ca�tip�particular�de�cunoastere�stiintifica.�Partea�a�doua�este�centrata�pe�prezentarea�etapelor�unui�proces�de�cercetare�stiintifica.�Avind�un�obiectiv�pedagogic�si�tinid�cont�de�nivelul�de�studii,�continutul�cursului�se�rezuma�la�aspectele�esentiale,�fara�sa�insiste�pe�tehnicile�specializate�de�cercetare.�

Cunoasterea�stiintifica�si�limbajul�ei�

Stiinta�este�un�ansamblu�coerent�de�cunostinte�relative�la�anumite�categorii�de�fenomene�sau�obiecte�produs�cu�ajutorul�unei�metode�specifice�si�a�unui�demers�special�adica�prin�cercetare.�Stiinta�este�o�activitate�care�produce�cunoastere�cu�ajutorul�metodei�stiintifice.�

O�disciplina�stiintifica�nu�atinge�statutul�de�stiinta�autonoma�decit�respectind�urmatoarele�criterii�:�un�obiect�de�studiu�propriu�;�stiintificitatea�demersului�-�teorii�si�paradigme,�me

tode�de�analiza;�un�ansmabu�de�autori�de�referinta�;�o�infrastructura�academica���o�comunitate�stiintifica�dar�si�locuri�specifice�de�invatamint�si�de�publicare�-lucrari,�reviste�specialitate�-,�adica�este�o�activitatea�institutionalizata.�

Cercetarea�stiintifica�este�tipul�de�activitate�care�consta�in�procesul�de�colectare�si�analiza�a�datelor�in�scopul�rezolvarii�unei�anumite�probleme�de�cercetare�

Cunoasterea�stiintifica�se�caracterizeaza�prin�dezvoltarea�ei.�Fie�ca�se�prezinta�ca�o�acumulare�infinita�de�cunostinte�sau�ca�o�succesiune�de�revolutii�stiintifice�(Kuhn),�cunoasterea�stiintifica�progreseaza�neintrerupt.�De�altfel,�nici�un�cercetator�nu�reincepe�de�la�zero,�ca�si�cum�nimic�nu�a�fost�facut�pina�la�el.�El�cunoaste�teoriile�si�descoperirile�precedente,�le�utilizeaza�fie�pentru�a�le�a�dezvolta,�fie�pentru�a�le�contesta.�Intr-un�fel�sau�altul,�traditia�stiintifica�nu�este�niciodata�ignorata�si�noi�interpretari�sint�propuse�in�mod�constant.�Stiinta,�incepind�cu�dezvoltarea�sa�in�secolul�al�XIX-lea,�se�imbogateste�continuu�cu�cunostinte�produse�de�comunitatile�stiintifice.�Aceasta�dezvoltare�nu�este�niciodata�incheiata,�intrucit�realitatea�pare�inepuizabila.�

7�

In�concluzie,�stiinta�este�un�tip�de�cunoastere�axata�pe�analiza�faptelor.�Intreprindere�in�continua�evolutie,�stiinta�este�o�activitate�si�nu�un�simplu�ansamblu,�o�suma�de�cunostinte.�Activitatea�stiintifica,�orientata�catre�producerea�de�cunoastere,�se�caracterizeaza�deci�printr-un�mod�de�organizare�specific�si�un�mare�dinamism.�

A�desfasura�o�activitate�stiintifica�inseamna�in�primul�rind,�si�in�mare�masura,�invatarea�limbajului�stiintific.�Unul�din�scopurile�acestei�lucrari�este�de�prezenta�o�parte�din�vocabularul�propriu�procesuui�de�cercetare.�Stiinta�nu�se�distinge�printr-un�limbaj�ermetic,�ci�prin�utilizarea�termenilor�care�multi�apartin�limbajului�curent.�Ea�da�acestor�notiuni�un�caracter�formal�special�pentru�ca�ea�cauta�univocitatea.�Altfel�spus,�fiecare�termen�utilizat�nu�trebuie�sa�aiba�decit�un�singur�sens�si�trebuie�interpretat�de�toti�in�acelasi�fel.�In�acelasi�fel,�raporturile�dintre�termenii�utilizati�trebuie�sa�fie�stabilite�intr-o�logica�simpla�si�clara.�Daca�vorbim,�de�exemplu,�de�relatie�de�cauzalitate,�trebuie�ca�toti�sa�intelegem�ca�exista�cel�putin�doua�fenomene�si�ca�unul�il�produce�pe�celalalt�primul�fiind�cauza�si�al�doilea�efectul.�Folosim�termenul�de�cauzalizate�numai�pentru�acest�tip�de�relatie�intre�fenomene.�Limbajul�stiintific�stabileste�astfel�o�coerenta,�adica�un�raport�logic�intre�termenii�utilizati.�

In�plus,�in�cercetarea�stiintifica,�nu�utilizam�concepte�fara�sa�le�definim�cit�mai�exact�posibil�si�in�mod�explicit�pentru�a�evita�ca�ele�sa�fie�confundate�cu�acceptiunea�lui�curenta.�Precizia�este�astfel�o�alta�calitate�a�limbajului�stiintific.�Aceasta�definire�a�termenilor�reprezinta�o�parte�esentiala�a�muncii�de�elaborare�stiintifica.�

Toate�aceste�operatii�(univocitate,�coerenta,�precizie)�vizeaza�sa�dea�claritate�limbajului�utilizat�pentru�ca�el�sa�fie�inteles�si�interpretat�in�acelasi�fel.�Plecind�de�la�definitia�termenilor�si�a�relatiilor�dintre�ei,�cercetatorul�poate�construi�o�serie�de�enunturi�referitoare�la�un�fenomen�sau�un�obiect�de�studiu.�Acest�ansamblu�de�propozitii�care�surprind�esenta�realitatii�constituie�o�teorie,�adica�un�ansamblu�de�concepte,�de�definitii�si�propozitii,�in�relatie�unele�cu�altele,�si�care�propune�o�viziune�sistematica�a�unui�fenomen,�in�scopul�descrierii�sau�expicarii�manifestarilor�sale.�Teoria�joaca�un�rol�major�in�stiinta�deoarece,�prin�totalitatea�enunturilor�ei,�permite�unificarea�si�intelegerea�a�ceea�ce�afirmam�despre�realitatea�studiata.�Mai�mult,�ea�da�coerenta�unui�domeniu�de�cunoastere�propunind�una�sau�mai�multe�explicatii�care�sint�supuse�unei�analize.�

Anumite�teorii�permit�formularea�de�legi�si�un�astfel�de�ansamblu�de�legi�este�adesea�prezentat�ca�fiind�teoria�unui�anumit�domeniu�de�studiu.�O�lege�intr-o�teorie�este�enuntul�uner�relatii�constante�intre�fenomene.�De�exempu,�in�economie�legea�cererii�si�a�ofertei.�

Teoria�este�ghidul�indispensabil�in�alegerea�de�catre�cercetator�al�cailor�de�urmat,�ea�permite�ordonarea�observatiior,�ea�justifica�tehnicile�de�analiza,�pe�scurt�ea�orienteaza�cercetarea.�O�teorie,�odata�verificata,�devine�sursa�de�informatii,�permitind�noi�formulari,�explicatii�noi�si�mai�profunde.�

Spiritul�stiintific�

Stiinta�nu�este�numai�un�ansamblu�de�cunostinte,�activitatii�stiintifice�ii�sint�proprii�si�o�anumita�atitudine�si�dispozitii�mentale�care�trebuie�sa�caracterizeze�orice�om�de�stiinta�si�orice�demers�stiintific.�Acesta�este�spiritul�stiintific.�

Calitatile�spiritului�stiintific�sint�:�simtul�observatiei,�curiozitatea�(interogatia�stiintifica),�rationamentul,�metoda,�deschiderea�si�obiectivitatea.�Impreuna,�ele�definesc�dispozitiile�mentale�pe�care�trebuie�sa�le�demonstreze�un�cercetator�care�intreprinde�o�activitate�stiintifica.�

8�

a)�Observatia�

Observatia�este�activitatea�de�examinare�a�unui�fenomen.�Orice�stiinta�este�orientata�catre�verificarea�supozitiilor;�observarea�realitatii�este�in�centrul�demersului�stiintific.�A�ne�limita�la�speculatii,�fara�a�tine�cont�de�concordanta�cu�experienta�concreta,�este�contrar�spiritului�stiintific.�Acesta�vizeaza�cunoasterea�si�transformarea�realitatii;�el�este�deci�preocupat�continuu�de�necesitatea�de�a�verifica,�de�a�testa�in�realitate�ceea�ce�a�fost�conceput�mental.�Observarea�realului�este�astfel�indispensabila�oricarui�demers�care�se�vrea�bazat�pe�principii�stiintifice.�Observatia�este,�pentru�orice�cercetator,�o�preocupare�esentiala.�

b)�Interogatia�stiintifica�

Interogatia�este�actiunea�de�a-si�pune�intrebari�asupra�unui�fenomen.�Chiar�daca�practicam�o�observatie�atenta,�este�imposibil�sa�vedem�totul�in�a�celasi�timp�sau�sa�acordam�importanta�egala�fiecarei�situatii�observate.�Astfel,�intrebarile�pe�care�le�punem�inainte�sau�in�timpul�observatiei�sint�cele�care�orienteaza�privirea.�Altfel�spus,�intrebarile�permit�operarea�unei�selectii�a�diferitelor�fenomene�sau�situatii�si�determina�aspectul�asupra�caruia�ne�vom�concentra.�

Cunoasterea�stiintifica�decurge�din�interogatie,�care�constituie�cheia�indispensabila�cunoasterii.�Orice�cunoastere�este�raspunsul�la�o�intrebare.�Daca�nu�exista�intrebare,�nu�poate�exista�cunoastere�stiintifica.�Interogatia�este�punctul�de�plecare�al�cercetarii,�pentru�ca�faptele�nu�vorbesc�prin�ele�insele.�

c)�Rationamentul�

Rationamentul�este�actiunea�de�a�concepe�in�mod�mental.�Gindirea,�ratiunea,�specific�umane,�sint�instrumentele�intelectuale�necesare�pentru�a�sonda,�punind�intrebari,�natura�finntelelor�si�lucrurilor.�Capacitatea�de�abstractie�este�facultatea�de�a�concepe�ceea�ce�nu�se�impune�imediat�prin�perceptie.�A�abstrage�inseamna�izolarea�prin�gindire�anumite�elemente�ale�unui�fenomen.�Rationam�prin�notiuni�(concepte)�cu�care�construim�propozitii,�adica�enunturi�care�exprima,�prin�cuvinte�si�simboluri,�relatii�intre�fenomene.�

Rationamentul,�conducind�la�abstractie,�este�un�demers�esential�in�stiinta.�De�fapt,�nu�putem�avansa�catre�descoperirea�stiintifica�decit�formulind�propozitii�pentru�a�interoga�realitatea�observata,�aceste�propozitii�fiind�abstractii�in�raport�cu�realul�concret.�Rationamentul�permite�astfel�analiza�si�interpretarea�realitatii.�

d)�Metoda�

Daca�in�cunoasterea�stiintifica�ne�punem�intrebari�cu�ajutorul�rationamentului,�observarea�realitatii�in�

vederea�analizarii�ei�trebuie�facuta�mod�riguros,�adica�metodic.�Metoda�este�definita�ca�un�ansamblu�de�proceduri,�demersuri�precise�pentru�a�ajunge�la�un�rezultat.�In�stiinta,�metoda�este�primordiala,�si�procedeele�utilizate�intr-o�cercetare�determina�rezultatele�acesteia.�

Astfel,�orice�cercetator�trebuie�sa�respecte�un�demers,�o�maniera�de�a�proceda,�precisa�si�exacta,�ordonata�dupa�o�anumita�logica.�Attfel�spus,�pentru�a�produce�rezultate�fiabile,�demersul�stiintific�cere�rigoare,�adica�o�metoda,�anumite�etape�care�trebuie�urmate�in�mod�sistematic.�

e)�Obiectivitatea�

Obiectivitatea,�adesea�sinonima�cu�impartialitatea,�neutralitatea,�este�in�primul�rind�o�calitatea�care�reda�fidel�un�obiect,�un�fenomen,�adica�ceea�ce�da�o�reprezentare�conforma�realitatii.�Obiectivitatea�este�un�ideal�niciodata�atins.�Chiar�daca�vrem�sa�redam�fidel�ceea�ce�vedem�sau�auzim,�o�facem�nu�numai�cu�ratiunea,�dar�si�cu�sentimente,�senzatii,�experiente,�prejudecati,�cunoastere�anterioara.�

9�

Subiectivitatea�

Chiar�si�in�stiinta,�domeniu�al�obiectivitatii,�elementul�subiectiv�intervine�inca�de�la�inceput:�este�interesul�pentru�un�anumit�fenomen�sau�anumite�aspecte�ale�unei�fenomen.�Cercetarea�stiintifica�cere�multa�energie,�este�o�provocare�dificila�daca�nu�sintem�interesati.�Interesul�furnizeaza�de�asemenea�motivatia�pentru�a�duce�la�bun�sfirsit�un�proiect�de�cercetare.�Cu�alte�cuvinte,�nu�sintem�niciodata�neutri�in�fata�realitatii,�si�a�fi�constienti�de�aceasta�este�un�prim�pas�catre�obiectivitate.�In�acest�sens,�cercetatorul�tinde�sa�depaseasca�propriile�presupozitii�si�foloseste�toate�mijloacele�pe�care�le�are�la�dispozitie�pentru�a�evita�ca�rezultatele�sa�nu�fie�influentate�de�o�manipulare�indoielnica�a�datelor.�

A�fi�obiectiv�nu�inseamna�negarea�subiectivitatii.�Spunem�ca�spiritul�stiintific�tinde�catre�obiectivitate.�Aceasta�preocupare�constanta�face�parte�din�disciplina�personala�a�cercetatorului,�este�indispensabila�oricui�se�dedica�muncii�stiintifice.�

In�acelasi�timp,�chiar�daca�spiritul�stiintific�tinde�catre�obiectivitate,�nimic�nu�garanteaza�ca�se�vor�respecta�criteriile�obiectivitatii.�Impartialitatea,�perspicacitatea�sau�luciditatea,�necesare�cunoasterii,�nu�sint�date�de�la�sine.�Din�aceasta�cauza,�cercetatorul,�pentru�a�asigura�obiectivitatea�studiului,�trebuie�sa�accepte�critica�celor�exercita�activitati�in�acelasi�domeniu.�In�mediul�stiintific�este�recunoscut�ca�schimbul�de�critici�este�esential�mentinerii�standardeor�de�obiectivitate.�Criticile�comunitatii�stiintifice�dau�notorietate�anumitor�membrii�ai�acestei�comunitati,�adica�acesti�cercetatori�au�trecut�testul�recunoasterii�stiintifice.�

f)�Deschiderea�de�spirit�

Deschiderea�de�spirit�consta�in�a�admite�ca�reaitatea�nu�coincide�mereu�cu�ideile�existente.�Este�atitudinea�care�permite�acceptarea�unor�noi�feluri�de�a�gindi.�Aceasta�deschidere,�primordiala�in�stiinta,�catre�tot�ceea�ce�modifica�primele�impresii�necesita�o�permanenta�grija�de�a�abandona�prejudecatile,�de�a�fi�capabili�de�a�accepta�concluziile�care�contrazic�prejudecatile�si�simtul�comun.�

Distantarea�in�raport�cu�credintele,�felurile�obisnuite�de�a�gindi�si�a�face,�este�necesara�deoarece�aparentele,�ideile�si�conceptiile�prestiintifice,�certitudinile�prealabile,�risca�sa�ascunda�dimensiuni�noi�ale�fenomenului�observat.�

Deschiderea�de�spirit�nu�trebuie�sa�se�manifeste�doar�inceputul�cercetarii,�ci�pe�tot�parsursul�ei,�in�sensul�respingerii�propozitiilor�initiale.�Aceasta�respingere�nu�trebuie�sa�fie�considerata�un�esec,�intrucit�cercetarea�nu-si�pierde�din�interes�nici�din�valoare.�Nu�este�vorba�in�acest�sens�de�a�respinge�cunostintele�stiintifice�anterioare�ci�de�a�nu�le�admite�in�mod�necritic.�

Imaginatia�este�in�mod�natural�legata�de�deschiderea�de�spirit.�In�fata�unei�probleme�de�ordin�metodologic�sau�teoretic�cu�care�ne�confruntam�in�timpul�cercetarii,�omul�de�stiinta�trebuie�sa�gaseasca�solutii�care�adesea�fac�apel�la�imaginatia�sa,�adica�la�capacitatea�de�a�concepe�noi�de�investigatie�si�idei�noi.�

Munca�stiintifica�fiind�o�munca�de�creatie,�imaginatia�este�indispensabila.�Bine�canalizata,�ea�intervine�in�orice�moment�al�analizei.�Descoperirile,�inventia�unor�noi�instrumente�de�masurare,�cer�imaginatie�din�partea�cercetatorilor.�

In�concluzie,�spiritul�stiintific�este�o�dispozitie�mentala�speciala�care�se�dobindeste�prin�practica.�Astfel,�prin�munca�de�cercetare,�prin�dezvoltarea�calitatilor�proprii�spiritului�stiintific,�activitatile�sint�nu�numai�interesante�dar�si�posibile.�

10�

Discursul�stiintific���discurs�construit�

Discurul�analitic�este�un�discurs�construit.�Analiza�este�o�descompunere�a�realitatii�observate,�ea�functioneza�prin�fragmentarea�componentelor�pentru�a�intelege�o�dimensiune�a�realitatii.�Sinteza�este,�dimpotriva,�o�recompunere�pentru�o�vedere�de�ansamblu.�

Obstacolele�cunoasterii�stiintifice�sint�sensul�sau�opinia�comuna,�adica�ideile�profane,�aparentele,�conceptiile�prestiintifice.�Acestea�constituie�o�problema�in�special�in�stiintele�sociale,�relativ�tinere,�deoarece�oricine�are�o�idee�despre�societate,�despre�economie�sau�guvernare.�Dar�o�analiza�stiintifica�a�faptelor�si�fenomenelor�sociale�nu�poate�pleca�de�la�aceste�notiuni�prestiintifice.�

Cunoasterea�stiintifica�pune�in�prezenta�doua�componenete�distincte�:�subiectul�(observatorul,�analistul)�si�obiectul�(entitatea�observata,�concreta�sau�abstracta).�Analiza�pleaca�de�la�subiect�care�construieste,�decupeaza,�realitatea�pe�care�vrea�sa�o�observe�pentru�a�o�explica�(raspunzind�la�intrebarea��de�ce�)�sau�a�

o�intelege�(intrebarea��cum�).�Cunoasterea�stiintifica�este�interesata�de�aspectul�universal�al�fenomenelor�si�de�singularitatea�lucrurilor.�Analistul�nu�se�poate�limita�la�simpla�descriere�a�realitatii,�diversa�in�manifestarile�ei.�El�vizeaza�generalizarea�plecind�de�la�anumite�trasaturi�comune�unei�categorii�de�obiecte.�De�exemplu,�economistii�studiaza�aspectul�de�schimb�al�raporturilor�sociale,�analiza�lor�retine�doar�o�dimensiune,�un�fragment�al�realitatii�raporturilor�sociale.�

Aceasta�reducere�este�o�constructie�a�sipiritului,�o�munca�de�abstractie.�Pentru�aceasta�constructie�abstracta�economistii�folosesc�conceptul�de�piata�cu�care�desemneaza�o�retea�de�schimb.�De�exemplu,�piata�automobilelor�este�o�decupare�a�realitatii,�fara�sa�fie�concreta���nici�nu�o�putem�vedea�nici�simti,�nici�atinge,�dar�care�permite�sa�sesizam,�prin�gindire,�un�fenomen���acela�de�schimb�al�unui�produs.�

Decuparea�unui�obiect�este�stadiul�critic�al�unei�analize,�deoarece�din�acest��construit��deriva�felul�in�care�angajam�demonstratia.�Demersul�este�de�la�subiect�catre�obiect���prin�ratiune���care�determina�felul�in�care�vom�face�investigatia,�ce�intrebari�ne�vom�pune�referitor�la�realitatea�observata.�

Analiza�stiintifica�pune�in�relatie�entitati�concrete�sau�abstracte.�Cunoasterea�stiintifica�vizeaza�relatii�si�nu�concepte�considerate�in�singularitatea�lor.�Dar�aceasta�punere�in�relatie�este�abstracta���de�exemplu,�legea�atractiei�corpurilor�in�fizica�mecanica�nu�exista�decit�in�abstract�:�ea�prevede,�ca�o�constanta,�ca�corpurile�se�atrag�dupa�produsul�dintre�masa�lor�divizat�la�patratul�distantei�dintre�ele.�Conceptele�de�masa�

si�distanta�nu�spun�nimic�in�sine���ci�doar�relatia�dintre�ele.�

Si�Weber�spunea�ca�baza�delimitarii�domeniilor�muncii�stiintifice�este�data�de�relatiile�conceptuale�dintre�lucruri.�Un�concept�desemneaza,�prin�pura�conventie,�o�entitate�concreta�sau�abstracta.�O��vigilenta�epistemologica��particulara�cer�termenii�care,�impusi�intr-o�disciplina,�sint�preluati�de�altele,�deoarece�tentatia�este�sa�ne�raportam�la�definitia�initiala.�Termenii�trebuie�redefiniti,�precizati,�in�functie�de�domeniul�de�analiza.�De�exemplu,�in�economie�lucram�cu�notiunile�de�oferta,�cerere,�utilitate.�Dar,�astazi,�in�stiinta�politica,�in�studiul�administratiei,�utilizam�acesti�termeni,�dar�si�altii�-�entreprenor,�performanta,�investitie�-�initial�consacrati�in�economie.�

Conceptele�organizeaza�perceptia,�surprind�anumite�proprietati,�particularitati�constante�ale�fenomenelor.�Dar�ele�nu�sint�realitea�insasi,�nu�sint�decit�o�constuctie�mentala.�Conceptele�nu�au�sens�analitic�decit�in�raport�unele�cu�altele,�ele�constituie�o�structura.�Un�concept�nu�este�interesant�in�sine,�nici�fecund�(stiintifc),�ci�relatia�lui�cu�altele�este�interesanta.�Acesta�este�obiectivul�discursului�stiintific,�acela�de�a�pune�conceptele�in�relatie�pentru�a�rapunde�la�o�intrebare�de�cercetare.�

11�

Gindirea�stiintifca�este�diferita�de�mistica,�de�gindirea�filozofica�(speculatie),�de�ideologie.�Limbajul�profetului,�al�inteleptului,�al�politicianului���asupra�destinului�umanitatii,�al�unei�natiuni,�nu�tine�de�gindirea�stiintifica.�Stiinta�nu�are�rolul�de�inflama�multimile,�ca�un�discurs�politic,�ea�nu�ofera�decit�o�viziune�fragmentata�a�lumii�pe�care�incearca�sa�o�inteleaga.�

Ultime�consideratii�:�Aceaste�punere�in�evidenta�a�particularitatilor�discursului�stiintific�nu�este�inocenta,�ea�corespunde�unei�anumite�viziuni�asupra�stiintei�in�general,�a�stiintelor�sociale�in�particular,�a�cunoasterii.�Ea�are�la�baza�un�parti-pris�cit�priveste�aptitudinea�ratiunii�de�a�cunoaste�realitatea�care�ne�inconjoara.�Altfel�spus,�postulam�capacitatea�subiectului�de�a�gestiona�raporturile�cu�realul�(concret�sau�abstract)�urmind�regulile�observatiei.�Cunoasterea�stiintifica�nu�este�normativa,�adica�nu�se�raporteaza�la�judecati�de�valoare�(bine,�rau,�corect,�just,�etc).�Ea�se�raporteaza�la�fapte.�Chiar�daca�vrem�sa�remediem�o�situatie�judecata�ca�inacceptabila�(ceea�ce�este�obiectul�stiintelor�sociale�aplicate),�analiza�conditiilor�sociale�pentru�a�intelege�cauzele�acelei�situatii�trebuie�sa�fie�obiectiva�si�condusa�dupa�metoda�stiintifica,�fara�consideratii�normative�

Obiectivele�stiintei�

O�cercetare�stiintifica�poate�avea�trei�obiective�:�descrierea,�explicatia,�interpretarea.�

Descriere�consta�in�identificarea�caracteristicilor�(elementelor)�obiectului�sau�fenomenului�studiat.�Ea�este�reprezentarea,�fidela�si�detailata,�a�unui�obiect�sau�fenomen.�

Descrierea�ajuta�la�clasificare�(stabilirea�de�tipologii),�pe�baza�unor�criterii�alese�pentru�pertinenta�lor.�Astfel,�obiectele�si�fenomenele�pot�fi�regrupate�pe�baza�asemanarii�sau�inrudirii:�criteriile�de�regrupare�variaza�in�functie�de�obiectivele�cercetarii.�De�exemplu,�clasificarea�societatilor�in�functie�de�nivelul�de�dezvoltare,�sau�clasificarea�weberiana�a�tipurilor�de�legitimitate�in�functie�de�tipurile�de�dominatie.�

Explicatia�este�un�alt�obiectiv,�cel�mai�important,�al�cunoasterii�stiintifice.�Explicatia�consta�in�descoperirea�de�relatii�intre�fenomene,�in�stabilirea�de�raporturi�de�cauzalitate.�Explicatia�este�raspunsul�la�intrebarea��de�ce�?��se�produce�un�anumit�fenomen.�

Comprehensiunea�(intelegerea,�interpretarea)�este�obiectivul�cercetarii�atunci�cind�studiem�fiinte�umane.�Ea�consta�in�descoperirea�resorturilor�actiunilor�si�comportamentelor�indivizilor,�a�sensului,�si�semnificatiei�pe�care�ei�o�atribuie�gesturilor�si�faptelor�lor.�

In�stiintele�aplicate,�scopul�cercetarii�este�transformarea�realitatii.�In�aceste�domenii�de�cunoastere,�stiinta�nu�se�opreste�la�analiza,�la�cunoasterea�teoretica�a�fenomenelor,�modificarea�st

arii�de�fapt�este�un�scop�esential�al�demersului�stiintific.�

Tipuri�de�cunoastere�stiintifica�:�stiintele�naturii�si�stiintele�sociale�

Stiintele�naturii�sint�discipline�care�au�ca�obiect�de�studiu�universul�fizic�si�viu,�natura�fiind�tot�ceea�ce�exista�si�se�produce�fara�interventie�umana.�Fizica,�chimia,�biologia,�astronomia,�geologia,�biochimia,�astrofizica�sint�astfel�de�domenii�de�studiu.�Numite�fie�stiinte�naturale,�exacte,�pure,�sau�stiinte�pur�si�simplu,�astazi�sint�stiinte�ale�naturii.�In�general�cind�ne�referim�la�savanti�sau�la�oameni�de�stiinta�ne�gindim�la�cei�ce�studiaza�aceste�discipline.�

Stiinte�umane�(sociale)�au�ca�obiect�de�studiu�individul�si�societatea.�Numite�anterior�stiinte�al�omului�sau�umane,�si�astazi,�in�special�in�lumea�anglo-saxona,�stiinte�sociale,�aceste�discipline�studiaza�fiinta�umana�sub�diferite�aspecte.�Scopul�lor�este�explicarea�si�intelegerea�comportamentului�uman�si�a�semnificatiei�actelor�sale.�De�exemplu,�psihologia�studiaza�fenomenele�psihice,�istoria�studiaza�evolutia�

12�

sociatatii;�raporturile�politice,�economice,�administrative�sint�studiate�de�stiinta�politica,�stiinta�economica,�respectiv�de�stiintele�administrative.�

Desi�nu�exista�o�definitie�clara�si�universal�acceptata�a�tuturor�disciplinelor�cuprinse�in�sectorul�stiintelor�sociale,�se�considera�ca�fac�parte�:�antropologia,�criminologia,�demografia,�economia,�etnologie,�geografia,�psihologia,�psihologia�sociala,�stiinta�politica,�stiintele�administrative,�stiintele�educatiei,�stiinta�religiei,�stiinte�juridice,�sociologia,�istoria.�

Modul�de�functionare�

Stiintele�naturii�si�stiintele�sociale�au�moduri�de�functionare�diferit�deoarece�au�obiecte�de�studiu�diferite.�

Astfel,�stiintele�naturii�incearca�sa�descopere�relatiile�dintre�fenomenele�sau�obiectele�materiale.�Obiectul�de�studiu�este�reproductibil,�este�masurabil,�se�preteaza�la�explicatia�cauzala,�nu�este�compatibil�cu�analiza�comprehensiva�

Stiintele�naturii�utilizeaza�un�instrumentar�avansat�pentru�observarea�lumii�materiale�(de�exemplu�microscopul,�audiometrul)�care�a�permis�dezvoltarea�experimentului,�adica�recurgerea�sistematica�la�experienta,�analiza�prin�experienta�fiind�considerata�adevarata�metoda�stiintifica.�Experimentul�consta�in�reproducerea�in�laborator�a�unui�fenomen�in�scopul�studierii�lui.�Prin�experiment�se�provoaca�un�fenomen�in�scopul�studierii�lui,�se�creaza�conditiile�producerii�acestui�fenomen�manipulind�elementele�lui.�Materie,�instrumente,�experiment,�sint�elementele�modelului�de�cercetare�in�stiintele�naturii�care�ofera�conditii�ideale�pentru�repetarea�experientelor.�

Stiintele�sociale�functioneaza�in�alt�mod.�Obiectul�de�studiu�il�constituie�fiintele�umane�si�fenomenele�sociale.�Obiectul�de�studiu�are�constiinta�existentei�sale,�da�un�sens�actelor�sale,�este�complex,�nereproductibil,�se�preteaza�la�analiza�explicativa�dar�si�la�analiza�comprehensiva�

Stiinta�pozitiva�vs�stiinta�comprehensiva�;�explicatie�vs�interpretare�

Ca�definitie�generala,�stiinta�pozitiva�este�un�mod�de�investigatie�care�vizeaza�elaborarea�de�legi�de�cauzalitate�plecind�de�la�observarea�unor�regularitati�care�se�manifesta�in�natura�sau�in�experiment.�Definita�ca�o��teoretizare��a�cunoasterii�obiective,�viziunea�pozitivista�este�proprie�stiintelor�naturale.�

Stiinta�pozitiva�isi�defineste�obiectul�de�studiu�(realul)�ca�o�realitate�exterioara�subiectivitatii�umane.�Viziunea�pozitivista�privilegiaza�verificarea,�calitatea�unei�teorii�fiind�aceea�de�a�prevede�situatii�precise�de�observatie.�

Teoriile�pozitiviste�elaborate�prin�metode�obiective�de�achizitie�de�cunostinte�au�la�baza�investigatia�empirica.�Altfel�spus,�stabilirea�stiintifica�a�raporturilor�de�cauzalitate,�adica�a�unor�raporturi�constante�intre�doua�evenimente�sau�fenomene,�care�sint�la�baza�adevarului�legilor�universale,�se�face�prin�observatie�empirica.�

Sintetizind,�cunoasterea�pozitivista�este�o�cunoastere�obiectiva,�este�un�model�explicativ�(cauzal)�de�cercetare,�este�o�cunoastere�care�face�apel�la�metode�cantitative�de�analiza�si�la�metoda�experimentala.�

Stiintele�sociale�pozitiviste�

Inspirat�de�rezultatele�din�stiintele�naturale,�mai�ales�de�cele�din�bologie,�Auguste�Comte�(fondator�al�pozitivismului),�si�mai�ales�Durkheim,�au�urmarit�sa�adopte�metoda�stiintifica�pozitivista�la�analiza�problemelor�sociale�pentru�a�stabili�o�stiinta�sociala��obiectiva�.�Durkheim�a�tradus�metoda�pozitivista�care�caracteriza�stiinta�naturala�empirica�intr-o�serie�de��Reguli�ale�metodei�sociologice��:�obiectul�

13�

sociologic�este�lumea�sociala�ca�fiind�independenta�de�indivizii�care�o�compun.�Sistemul�social�este�format�din�ansamblul��faptelor�sociale�,�structuri�constringatoare�care�formeaza�realitatea�sociala��obiectiva�.�Fiind�o�realitate��in�sine�,�faptele�sociale�sint�cuantificabile,�adica�pot�fi�definite�in�mod��obiectiv�,�explicate�prin�legi�si�verificate�empiric.�Eliminind�constiinta�sociala�a�actorilor�di�definitia�pe�care�o�da�realtiilor�sociale,�Durkheim�este�unul�din�fondatorii�structuralismului,�acest�ansmablu�de�teorii�stiintifice�care�atribuie�structurilor�sociale�o�logica�inerenta�si�independenta�de�actiunea�umana.�

Stiinta�interpretativa�

Cercetarea�de�tip�comprehensiv�consta�in�intelegerea�actiunii�sociale�plecind�de�la�interpretarea�sensului�acesteia,�care�nu�poate�fi�atribuit�decit�motivatiilor�actorilor�individuali.�Interpretarea�este�un�mijloc�de�cunoastere�subiectiva.�Spre�deosebire�de�stiinta�pozitiva,�explicarea�faptelor�sociale�este�de�fapt�intelegerea�sensului�lor,�si�acesta�nu�exista�decit�in�functie�de�valoarile�la�care�se�raporteaza.�

Cunoasterea�stiintiifca�interpretativa�consta�deci�in�degajarea�ideilor�si�motivatiilor�subiective�care�ghideaza�actiunea.�Din�punct�de�vedere�comprehensiv,�lumea�sociala�este�locul�intersubiectivitatii,�produsul�unei�interactiuni�organice�si�necesare�intre�individ�si�spatiul�caruia�ii�apartine.�In�aceasta�perspectiva,�societatea�ca�entitate�istorica�si�subiectiva,�dar�de�asemenea�observabila�in�manifestarile�ei�individuale�si�structurale,�se�defineste�mereu�prin�intelegerea�individuala,�particulara,�pe�care�o�au�actorii�sociali�despre�ea.�Cunoasterea�realitatii�sociale�se�face�prin�interpretare,�singura�care�permite�sesizarea�semnificatiilor�sensului,�semnificatiei�pe�care�actorii�o�dau�actiunii�lor.�Or,�problema�semnificatiei�este�cea�a�calitatii.�

Contrar�pozitivismului�care�vizeaza�enuntarea�de��legi��ultime�ale�lumii�sociale,�metoda�interpretativa�este�in�primul�rind�un�mijloc�de�cunoastere��obiectiva�.�Daca�cunoasterea�pozitiva�raspunde�la�intrebarea��de�ce�,�vizind�despoperirea�cauzei�existentei�sau�producerii�unui�fenomen,�comprehensiunea�raspunde�la�intrebarea��cum�,�adica�intelegerea�resorturilor�existentei�si�producerii�actiunii�sociale.�

Este�metoda�interpretarii�propusa�de�Weber,�aproximarea�ideal-tipica.�Prin�acest�mijloc�euristic,�Weber�incearca�sa�asigure��obiectivitatea��unei�cunoasteri�care�ramine�in�acelasi�timp�mereu�subiectiva.�

Tipuri�de�cercetari�in�stiintele�sociale�

In�functie�de�diferite�criterii�(intentia�cercetarii,�obiectiv,�tipul�de�date,�perioada�de�timp)�exista�urmatoarele�tipuri�de�cercetari:�

1)�scopul�cercetarii�:�

-cercetare�fundamentala���vizeaza�formularea�de�teorii,�de�principii�de�baza,�are�ca�obiectiv�dezvoltarea�cunosterii�intr-un�domeniu�fara�a�se�preocupa�de�implicatiile�practice�ale�cunoasterii�-cercetare�aplicata���vizeaza�precizari�asupra�unei�probleme�in�scopul�unor�aplicatii�practice�

2)�dupa�obiective�

-cercetare�descriptiva���vizeaza�reprezentarea�in�detaliu�a�unui�obiect�(de�studiu)�

-cercetare�tipologica���clasificarea�unor�fenomene�dupa�unul�sau�mai�multe�criterii�

-cercetare�explicativa���pune�in�relatie�fenomene�(relatie�cauzala)�

-comprehensiva���vizeaza�descifrarea�semnificatiei�data�de�individ�actiunilor�sale�

3)�dupa�specialitate:�

14�

-cercetare�disciplinara���este�cercetarea�realizata�intr-o�singura�disciplina�-cercetare�pluridisciplinara���cercetare�facuta�separat�de�mai�multi�cercetatori�din�doua�sau�mai�multe�discipline�asupra�aceluiasi�subiect�-cercetare�interdisciplinara���cercetare�realizata�de�cercetatori�din�doua�sau�mai�multe�discipline�in�mod�conjugat�asupra�aceluisi�subiect�-cercetarea�transdisciplinara���urmareste�stabilirea�un�limbaj�stiintific�comun�mai�multor�discipline�

4)�dupa�modul�de�prelevare�a�datelor:�

-cercetare�cantitativa���impica�procesul�de�colectarea�de�date�cu�caracter�masurabil�-cercetare�calitativa���foloseste�date�cu�carcater�nemasurabil�

5)�dupa�timp:�

-cercetare�sincronica���cercetare�in�care�obiectul�este�studiat�la�un�singur�moment�-cercetare�diacronica���studiaza�evolutia�in�timp�a�obiectului�de�studiu�

6)�dupa�elementele�selectionate�:�

-cercetare�globala���studiaza�toata�populatia�vizata�-cercetare�esantionata���studiaza�o�parte�din�populatia�vizata�-cercetare�monografica���analizeaza�o�singura�unitate�a�populatiei�

7)�dupa�loc�:�

-cercetare�pe�teren���cercetatorul�este�aproape�de�populatia�studiata�-in�laborator���cercetare�desfasurata�intr-un�spatiu�si�cu�instrumente�specifice�-cercetare�documentara���consta�in�culegerea�de�informatii�din�documente�

8)�dupa�spatiu�:�

-cercetare�locala,�regionala,�nationala,�internationala,�mondiala���-cercetarea�omparativa���studiaza�un�grup�de�unitati�pentru�a�le�compara�

9)�in�functie�de�strategia�de�cercetare�:�

Exista�doua�mari�tipuri�de�cercetari���experimentala�si�non-experimentala�(ex-post)�carora�li�se�adauga�un�tip�hibrid���strategia�quasi-experimentala.�Ultimele�doua�sint�specifice�cercetarii�in�stiintele�sociale.�

Cercetarea�experimentala���este�proprie�stiintelor�naturii�si�stiintelor�pure.�In�investigatia�experimentala,�cercetatorul�stapineste�factorii�care�influenteaza�sau�pot�influenta�obiectul�de�studiu.�Ea�permite�(cu�exceptia�astronomiei)�reproducerea�in�laborator�a�conditiilor�realitatii�observabile.�In�stiintele�sociale,�se�utilizeaza�in�psihologie�experimentala,�ocazional�in�sociologie�sau�stiinta�politica.�

Cercetarea�experimentala�vizeaza�stabilirea�unui�raport�de�cauza���efect�intre�fenomene�si�variabile.�Ea�este�un�studiu�de�cauzalitate.�Pentru�a�stabili�un�astfel�de�raport,�se�face�o�experienta�in�care�se�manipuleaza�variabila�independenta,�apoi�se�observa�efectul�acestei�variatii�asupra�variabilei�dependente�(care�suporta�actiunea).�Proprii�acestui�tip�de�cercetare�sint�metodele�cantitative.�

Cercetarea�non-experimentala�(ex-post)�este�specifica�stiintelor�sociale,�cind�cercetatorul�nu�stapineste�factorii�care�pot�influenta�obiectul�de�studiu�fiind�obligat�sa�studieze�comportamente�sau�fapte�care�s-au�produs�deja�(ex-post).�

15�

Cercetarea�quasi-experimentala�este�strategia�in�care�cercetatorul�nu�verifica�conditiile�de�interventie�a�variabilei�independente,�deci�nu�stapineste�deloc�variabila�dependenta,�multumindu-se�sa�observe�reactiile�acesteia�la�stimuli�provocati�de�variabila�independenta.�Cercetatorul�nu�manipuleaza�toate�variabilele�in�cauza,�ci�incearca�sa�reproduca�cit�mai�fidel�posibil�logica�de�baza�a�strategiei�experimentale.�In�stiintele�sociale�se�utilizeaza�acest�tip�de�cercetare�in�lucrari�de�simulare,�in�special�al�simularii�pe�calculator,�in�realizarea�de�modele�econometrice.�

Metoda�stiintifica�si�metode�de�cercetare�

Demersul�stiintific�presupune�o�metodologie,�adica�un�ansamblu�de�metode�si�tehnici�care�orienteaza�elaborarea�unei�cercetari�si�care�ghideaza�procesul�stiintific.�Termenul�metoda�nu�este�un�termen�univoc.�Utilizarea�sa�se�insoteste�de�obicei�de�un�adjectiv�care�specifica�despre�ce�fel�de�metoda�este�vorba:�metoda�stiintifica,�metode�cantitative,�calitative,�experimentala,�istorica,�sau�altele.�

Metoda�stiintifica�

Metoda�stiintifica�este�demersul�utilizat�in�orice�domeniu�al�stiintei.�Aceasta�inseamna�ca�dincolo�de�metodele�particulare�de�cercetare�proprii�disciplinei,�exista�un�demers�comun�propriu�cercetarii�stiintifice.�Acest�demers�are�acelasi�obiectiv�:�aprofundarea�cunoasterii�realitatii.�In�acest�scop,�fiecare�membru�al�comunitatii�stiintifice�se�angajeaza�sa�respecte�aceleasi�reguli�si�procedee,�adica�acelasi�tip���stiintific���de�metoda.�Fundamentele�metoda�stiintifice�sint�conceptualizarea�si�experimentul,�altfel�spus�ea�implica�observarea�obiectiva�a�realitatii,�rationament�si�verificarea.�

Metode�cantitative�si�calitative�

Pe�planul�procedurilor,�distingem,�in�cadrul�cercetarii�in�stiintele�sociale,�procedurile�care�vizeaza�masurarea�fenomenelor�de�cele�care�permit�prelevarea�de�date�necantitative�sau�putin�masurabile.�

Metodele�cantitative�vizeaza�masurarea�fenomenului�studiat.�Masurile�pot�fi�ordinale,�de�genul����mai�mare�decit�,��mai�mic�decit�,�sau�numerice�care�utilizeaza�calcule.�Cea�mai�mare�parte�a�stiintelor�sociale�utilizeaza�masuri�:�indici,�rate,�medii,�in�general�instrumente�statistice,�date�cifrate.�De�exempu,�daca�vrem�sa�cunoastem�evoutia�preturilor�de�consum�in�ultimii�zece�ani,�intentiile�de�vot�la�viitoarele�alegeri,�legatura�dintre�gradul�de�scolaritate�si�consumul�de�droguri,�facem�apel�la�metode�cantitative.�

Metodele�calitative�sint�ansamblul�de�proceduri�utilizate�pentru�a�califica�un�fenomen.�Ele�vizeaza�intelegerea�realitatii,�a�sensului�unor�fapte,�comportamente,�a�unor�declaratii.�Daca�vrem�sa�cunoastem�

sadiile�de�intelegere�ale�unui�copil,�faptele�marcante�ale�unui�deceniu,�conceptiile�religioase�in�diferite�tari,�facem�apel�la�metodele�calitative.�In�general�aceste�metode�sint�asociate�studiului�de�caz�sau�analizei�unui�numar�mic�de�indivizi.�

Oiectivele�urmarite�si�materialele�disponibile�determina�gradul�de�cuantificare�sau�demersul�mai�degraba�calitativ�care�va�fi�adoptat.�Cifrele�nu�inseamna�nimic�in�sine,�oricit�de�exacte�sint,�cind�vrem�sa�masuram�calitatea�unui�fenomen�si�invers,�o�descriere�calitativa�oricit�de�detaliata�este�inutila�daca�datele�cifrate�sint�mai�semnificative.�Ceeea�ce�este�important�este�de�a�alege�mijloacele�cele�mai�pertinente�pentru�a�aprofunda�analiza�obiectului�de�studiu�si�a�cerceta�toate�dimensiunile�lui.�

Tehnici�de�cercetare�

Tehnica�de�cercetare�este�un�ansamblu�de�proceduri�si�instrumente�de�investigatie�utilizate�metodic.�Sint�mijloace�concrete�utilizate�pentru�culegerea�datelor�din�realitatea�sociala.�Daca�metodele�sint�orientari�

16�

generale�cit�priveste�felul�de�a�aborda�un�obiect�de�studiu,�tehnicile�indica�cum�putem�accede�la�informatiile�pe�care�acest�obiect�este�susceptibil�sa�le�furnizeze.�

Pot�fi�clasate�in�functie�de�anumite�criterii�:�contactul�sau�absenta�de�contact�cu�cei�care�furnizeaza�informatia�(tehnici�directe�si�indirecte)�;�tipul�de�contact�(observare,�interogatie�sau�experiment)�;�forma�produselor�(documente�sau�obiecte)�;�sursa�informatiilor�(indivizi�sau�grupuri)�;�gradul�de�libertate�al�celor�ce�fuznizeaza�informatia�(tehnici�directive,�non-directive�sau�semi-directive)�;�continutul�documentelor�(cifrice�sau�non-cifrice)�si�tipul�de�prelevare�(cantitativa�sau�calitativa).�

Principalele�tehnici�de�cercetare�in�stiintele�sociale,�definite�sumar,�dar�asupra�lor�vom�reveni�cu�prezentarea�in�detaliu�intr-un�capitol�subsecvent,�sint�:.�

.�Observatia�documentara�care�consta�in�consultarea�de�documente�din�care�se�extrag�fapte�brute,�opinii,�concluzii�stiintifice,�necesare�analizei�.�Observarea�in�situatie�este�o�tehnica�directa�care�vizeaza�observarea,�de�obicei�a�unui�grup,�in�mod�directiv,�pentru�o�prelevare�calitativa.�.�Interviul�de�cercetare�este�o�tehnica�directa�care�vizeaza�chestionarea�citorva�indivizi,�in�mod�semi-directiv,�pentru�a�face�o�prelevare�calitativa.�.�Chestionarul�sau�sontajul�sint�tehnici�directe�care�vizeaza�chestionarea�unui�numar�mare�de�indivizi,�in�mod�directiv,�pentru�o�prelevare�cantitativa.�.�Experimentul�este�o�tehnica�directa�care�vizeaza�realizarea�unei�experiente,�impicind�de�obicei�citiva�indivizi,�in�mod�directiv,�pentru�o�prelevare�cantitativa.�.�Analiza�de�continut�este�o�tehnica�indirecta�care�vizeaza�analiza�de�documente�cu�caracter�necifric,�provenind�de�la�indivizi�sau�grupuri,�pentru�a�face�o�prelevare�cantitativa�sau�calitativa.�.�Analiza�statistica�este�o�tehnica�indirecta�care�vizeaza�analiza�de�documete�cu�continut�cifric,�referitor�la�indivizi�sau�grupuri,�pentru�a�face�o�prelevare�cantitativa.�

Etica�cercetarii�stiintifice�

Este�ansamblul�de�principii�sau�responsabilitati�morale�referitoare�la�desfasurarea�unei�activitati�de�cercetare.�Aceasta�inseamna�ca�cercetatorul�nu�poate�sa�faca,�fara�respectarea�unor�conditii,�orice�doreste,�cum�doreste�sau�la�cererea�unor�terti.�Orice�cercetare�cere�o�anumita�onestitate�si,�fara�probitate,�cercetarea�isi�pierde�orice�credibilitate.�

Exista�deci�anumite�regului�care�trebuie�respectate�care�formeaza�o�etica�propri

e�muncii�stiintifice�si�care�trebuie�respectate�in�toate�etapele�demersului�de�cercetare.�Acestea�sint�coduri�deontologice�care�imbraca�forma�unor�reglementari�scrise.�Exista�astfel�comitete�deontologice�in�institutii�unde�se�efectueaza�cercetari.�Aceste�comitete�de�supraveghere�nu�accepta�decit�cercetarile�care�respecta�regulile�etice�stabilite.�Principiile�etice�se�refera�la�:�subiectele�cercetarii,�adica�indivizii,�in�cazul�stiintelor�sociale�(respectarea�integritatii�persoanelor,�respectarea�vietii�private)�;�ceilalti�savanti�apartinind�aceleiasi�comunitati�stiintifice,�carora�cercetatorul�trebuie�sa�le�puna�la�dispozitie�rezultatele�analizelor�sale�pentru�a�permite�schimbul�generalizat�de�critici�care�este�garantia�obiectivitatii,�dar�si�responsabiitatea�de�a�evalua�studiile�colegilor;�publicul�care�are�dreptul�sa�cunoasca,�chiar�global,�principalele�rezultate�ale�cercetarilor.�

Etapele�procesului�de�cercetare�

O�cercetare�stiintifica�este�un�proces�organizat�pe�etape�care�formeaza�un�tot�distinct�si�care�cuprinde�3�mari�faze�:�definirea�problemei�cercetarii,�constructia�tehnica,�prelevarea�datelor�si�analiza�si�interpretarea�rezultatelor.�Aceste�faze�se�descompun�la�rindul�lor�in�mai�multe�momente.�

17�

Etapele�cercetarii�sint�transdisciplinare,�in�sensul�ca�ele�se�armonizeaza�cu�toate�cercetarile�din�stiintele�sociale,�oricare�ar�fi�obiectul�sau�disciplina�considerata.�Chiar�daca�vocabularul�variaza�adesea,�de�la�o�disciplina�la�alta,�regasim�si�respectam�totusi�aceleasi�etape�principale.�

Etapa�formularii�problemei�de�cercetare�

Prima�etapa�a�unei�cercetari�este�definirea�problemei.�In�cercetare,�numim�problema�ceea�ce�ridica�un�semn�de�intrebare,�ceea�ce�pare�pertinent�sa�fie�studiat.�Aceasta�etapa�include�formuarea�problemei�de�cercetare.�Este�vorba�sa�identificam�problema,�s-o�definim,�sa�precizam�pentru�a-i�deflimita�conturul�si�de�a�o�situa�in�demersul�de�reflectie.�Formalarea�problemei�conduce�la�enuntarea�unei�intrebari�referitaore�la�

o�realitate�pe�care�vrem�sa�o�cunoastem.�Apoi,�deoarece�orice�cercetare�vizeaza�verificarea�ulterioara,�trebuie�sa�procedam�la�operationalizarea�problemei.�Operationalizarea�este�definirea�problemei�in�termeni�care�permit�investigatia�empirica,�adica�analiza�concreta.�Conceptualizarea�este�fundamentu�oricarei�cercetari.�In�consecinta,�termenii�si�conceptele�utilizate�trebuie�sa�fie�definite�in�asa�fel�incit�sa�poata�fi�concretizati,�adica�pina�la�nivelul�in�care�pot�fi�tradusi�in�fapte�observabile�in�realitate.�

Etapa�constructiei�tehnice�

Aceasta�etapa�vizeaza�realizarea�constructiei�tehnice�a�cercetarii.�Odata�problema�definita,�trebuie�sa�decidem�cum�vom�colecta�informatiile�referitoare�la�fenomenul�studiat.�Exista�diferite�tehnici�de�cercetare�sau�de�prelevare�a�datelor,�fiecare�din�ele�prezentind�avantaje�si�dezavantaje.�Alegem�de�obicei�una�dintre�ele,�in�functie�de�definirea�problemei�si�contextul�in�care�lucram.�

Dupa�familiarizarea�cu�tehnica�retinuta,�incepem�contruirea�instrumentului�cel�mai�pertinent�in�raport�cu�problematica�cercetarii.�De�exemplu,�daca�optam�pentru�tehnica�documentarii,�construim�un�cadru�operatoriu�;�daca�ne-am�decis�sa�procem�prin�chestionare�sau�sondaj,�construim�un�formular�de�intrebari,�si�asa�mai�departe.�

Etapa�prelevarii�de�date�

Colectarea�datelor�propriu�zise�este�etapa�in�care�intram�in�mod�concret�in�contact�cu�realitatea.�Dar�inainte�trebuie�sa�determinam�cu�precizie�unitatile�de�analiza,�adica�persoanele�sau�elementele�de�la�care�sau�despre�care�vrem�sa�obtinem�informatii.�Aceasta�selectie�a�unitatilor�este�determinata�de�definirea�problemei�de�cercetare�stabilita�in�prima�etapa.�Selectia�se�realizeaza�in�mod�obisnuit�prin�esantionare�si�exista�diferite�proceduri�pentru�a�o�realiza.�Odata�esantionul�constituit,�nu�ne�ramine�decit�sa�culegem�datele�cu�ajutorul�instrumentelor�de�cercetare�stabilite�in�etapa�precedenta.�O�

buna�utiizare�a�tehnicii�de�cercetare�este�foarte�importanta,�deoarece,�cu�cit�abordam�realitatea�pe�care�vrem�sa�o�studiem�in�mod�adecvat,�cu�atit�informatiile�obtinute�vor�fi�mai�valide�si�fiabile.�

Etapa�de�analiza�a�datelor�si�de�interpretare�a�rezultatelor�

Aceasta�etapa�consta�in�examinarea�datelor�prelevate�si�a�sensului�pe�care�il�dam�rezultatelor�analizei.�Colectarea�a�furnizat�informatii�brute�si�dispersate�care�nu�se�preteaza�unei�analize�imediate.�Pentru�a�fi�analizabile,�aceste�date�trebuie�sa�fie�organizate.�Fara�o�ordonare�prealabila,�datele�nu�au�nici�o�utilitate.�Procedam�deci�la�o�pregatire�a�dateor,�adica�le�sintetizam�pentru�a�putea,�ulterior,�degaja�concuziile.�

Dupa�pregatirea�datelor,�sintem�in�masura�sa�incepem�analiza�si�interpretarea,�pe�care�le�vom�prezenta�apoi�intr-un�raport�de�cercetare.�

18�

Fiecare�din�aceste�etape�este�distincta�de�celelalte,�dar�necesare�una�alteia.�Sint�etape�ordonate�,�indispensabile�realizarii�unei�cercetari.�Pentru�a�ne�asigura�ca�nu�ne�angajam�intr-o�etapa�fara�a�o�fi�completat�pe�precedenta,�se�poate�redacta,�dupa�fiecare�etapa,�un�raport�de�etapa.Acest�raport�permite�evaluarea�solliditatii�etapei�parcurse�si�trecerea�la�etapa�urmatoare.�In�plus,�aceste�rapoarte�de�etapa�servesc�raportului�de�cercetare�final�deoarece�descriu�o�parte�din�traseul�urmat.�

Proiect�de�cercetare�

Unii�autori�folosesc�expresia��cadru�de�referinta�,�deviz�de�cercetare,�demers�metodologic.�Cel�mai�exact�este���proiect�de�cercetare�,�aceasta�denumire�aratind�ce�vrem�sa�intreprindem�si�cu�ce�metoda.�Proiectul�de�cercetare�cuprinde�etapele�preliminare�ale�cercetarii.�Cu�proiectul�de�cercetare�trasam�parametrii�studiului�pe�care�il�vom�intreprinde.�

Proiectul�de�cercetare�este�etapa�preliminara�a�cercetarii,�prin�care�stabilim�obiectul�de�studiu�si�precizam�felul�in�care�realizam�fiecare�din�etapele�procesului�de�cercetare.�Nu�este�un�plan�de�lucru�sau�tabla�de�materii,�ci�un�document�scris�de�10-50�pagini.�Exista�mai�multe�tipuri�de�proiecte,�dar�toate�trebuie�sa�respecte�regulile,�fundamentele�metodei�stiintifice:�conceptualizarea�si�verificarea�(experimentarea)�

Proiectul�de�cercetare�fiind�construit�in�functie�de�metoda�stiintifica,�inseamna�ca�orice�proiect�poate�fi�utilizat�pentru�realizarea�oricarei�tip�de�cercetare�(mai�putin�in�cazul�cercetarilor-actiune�si�a�observatiei���participative).�

De�ce�e�necesar�un�proiect�de�cercetare�?�

Proiectul�de�cercetare�este�un�instrument�de�lucru�care�permite�precizarea�etapelor�muncii�de�cercetare,�este�un�instrument�de�organizare�a�gindirii�care�ajuta�la�structurarea�logica�a�obiectului�de�studiu�si�ajuta�sa�facem�o�analiza�eficace.�Un�bun�proiect�evita�sa�facem�o�demonstratie�confuza�sau�incompleta.�Bine�facut,�reprezinta�jumatate�din�efortul�global.�

Deci�are�3�functii�esentiale�:�ajuta�sa�precizam�obiectul�de�studiu,�permite�planificarea�etapelor�cercetarii�;�ajuta�la�selectionarea�strategiilor�si�tehnicilor�de�cercetare�cele�mai�potrivite�tinind�cont�de�ce�vrem�sa�demonstram.�

Partile�componenete�ale�proiectului�de�cercetare�sint�marile�etape�ale�procesului�de�cercetare�pe�care�le-am�prezentat�:�

.�formularea�problemei�

.�enuntarea�ipotetei�

.�construirea�cadrului�operatoriu�

.�alegerea�strategiei�generale�de�verificare�

.�alegerea�tehnicilor�de�colectare�a�informatiei�

.�tehnici�de�analiza�a�datelor�

.�prezentarea�concluziilor�anticipate�

.�bibliogafia�PC�

Raport�de�cercetare�

Raportul�de�cercetare�este�un�document�scris�care�prezinta�rezultatele�cercetarii�odata�ce�aceasta�este�terminata.�El�reia�anumite�elemente�ale�proiectului�de�cercetare�(si�ale�cercetarii),�dar�roul�lui�este�de�a�prezenta�rezultatele�analizei�ale�carei�etape�si�proceduri�au�fost�anuntate�in�proiect.�

19�

Raportul�de�cercetare�cuprinde�o�parte�introductiva�cind�se�reia�formularea�problematicii,�enuntarea�chestiunii�de�la�care�s-a�plecat,�ipoteze,�prezentarea�cadrului�operatoriu�si�al�demersului.�Partea�centrala�a�raportului�este�prezentarea�si�discutarea�concluziilor�si�a�rezultatelor�cercetarii���se�insista�pe�verificarea�ipotezei,�critica�metodei�utilizate�si�indica�noi�piste�de�cercetare�

Sintetic,�raportul�de�cercetare�cuprinde�:�

.�parte�introductiva���pe�scurt�cele�7�etape�din�PC�

.�parte�centrala�-prezentarea�si�discutarea�principalelor�rezultate�ale�analizei�

.�concluzii���discutarea�rezultatelor�in�raport�cu�ipoteza���intoarcere�critica�supra�metodei�utilizate�

si�propuneri�de�noi�piste�eventuale�de�cercetare�

.�bibliografie�

20�

Modulul�2���Tipuri�de�cercetare�

Primul�lucru�pe�care�trebuie�sa-l�stabilim�este�ce�fel�de�analiza�(studiu,�cercetare)�vrem�sa�realizam.�Vom�vedea�in�acest�curs�care�sint�tipurile�de�analize�realizate�in�stiintele�sociale�:�idiografica,�nomotetica,�teoretica.�

1)�Analiza�idiografica�

Acest�tip�de�cercetare�vizeaza�studierea�unui�obiect�in�singularitatea�lui.�Originea�cuvintului�ne�trimite�la�grecescul��idios��care�inseamna�particular,�propriu�cuiva�(sau�a�ceva).�

Obiectul�de�cercetare�este�o�entitate�-�tara,�un�oras,�un�partid�sau�alta�organizatie�(administrativa,�firma),�un�fenomen�istoric�(revolutia�franceza,�americana,�bolsevica�sau�romana�din�1989,�criza�economica�din�1929)�sau�alte�procese�si�evenimente.�

Cercetarea�idiografica�tine�de�descriere�si�naratiune,�intentia�fiind�de�a�intelege�un�fenomen�si�nu�de�a-l�explica.�Raspunde�la�intrebarea��cum��s-a�produs,�cum�exista�un�fenomen�si�nu��de�ce��s-a�produs.�De�exemplu,�analizind�descentralizarea�structurilor�administrative,�o�cercetare�de�tip�idiografic�se�axeaza�pe�definirea�structurilor,�a�componentelor,�pe�modul�de�realizare,�si�nu�pe�cauza,�pe�necesitatea�schimbarii.�

Acest�tip�de�cercetare�este�proprie�sintezelor�(care�nu�au�nimic�analitic)�si�monografiilor.�Sinteza�vizeaza�sensul�global�al�unui�fenomen�sau�eveniment�(de�exemplu�Revolutia�din�89,�Primul�razboi�mondial).�Analiza�propriu-zisa�este�absenta�daca�nu�incercam�sa�comparam�fenomenul�cu�un�altul�de�acelasi�tip.�

Monografia�este�o�descriere�exhaustiva,�mai�exact�aprofundata,�a�obiectului�cercetarii,�deoarece�nicio�descriere�nu�poate�fi�total�exhaustiva.�O�buna�descriere�trebuie�sa�fie�organizata,�structurata,�deci�orientata,�altfel�ea�nu�este�decit�un�amestec�de�informatii�sau�date�inutile.�Cercetarea�trebuie�sa�aiba�un�fir�conductor,�asa�incit�observatia�sa�retina�fapte�semnificative.�Analistul�trebuie�sa�aiba�o�idee�prealabila�despre�studiul�pe�care�il�va�realiza.�Cu�alte�cuvinte,�si�cea�mai�clasica�monografie�trebuie�sa�fie�sustinuta�de�o�intrebare���de�ce�ne�intereseaza�fenomenul�respectiv,�ce�aspecte�sau�dimensiuni�ne�intereseaza�la�fenomenul�observat.�

Cind�folosim�date�cantitative�(statistice),�descrierea�este�si�mai�selectiva�si�cere�comparatia.�De�exemplu,�daca�analizam�administratia�in�Romania,�evolutia�ei,�atunci�facem�o�comparatie�in�timp.�Daca�vrem�sa�o�prezentam�in�raport�cu�administratia�din�alte�tari,�realizam�o�comparatie�in�spatiu,�dar�si�in�acest�caz�tot�descriere,�adica�analiza�idiografica,�este.�Lucrarile�bazate�pe�prezentarea�de�s

tatistici�(somaj,�cheltuieli�guvernamentale�etc)�sint�de�asemenea�descrieri.�

Descrierea�poate�declansa�o�cercetare�comparata�care�poate�duce�la�o�explicatie.�Prin�compararea�unor�fenomene�(fapte,�entitati)�similare�putem�realiza�tipologii,�clasificari�(stabilirea�de�clase�de�fenomene)�care�depasesc�simpla�descriere�si�sint�un�inceput�de�explicatie.�

Cercetarea�idiografica�serveste�de�multe�ori�pentru�a�interveni�imediat�si�concret�in�organizarea�sociala.�Obiectivul�este�in�acest�caz�mai�putin�cunoasterea�care�este�proprie�stiintei,�ci,�in�special,�remedierea�unei�situatii�nesatisfacatoare,�imorale,�condamnabila.�Acestea�sint�studii��comandate��(de�guvern,�de�un�partid)�si�vizeaza�corectarea�unei�stari�de�fapt.�Rezultatul�practic�este�mai�important�decit�analiza.�

2)�Analiza�nomotetica�

Este�opusul�analizei�idiografice.�Vine�din�grecescul��nomos��care�inseamna�lege�si���thesis��care�inseamna�actiune�ce�trebuie�facuta.�

21�

Analiza�nomotetica�se�refera�la�o�clasa�de�fenomene�si�nu�la�un�fenomen�singular.�Ea�raspunde�unui�imperativ�de�cunoastere�mai�ambitioasa,�adica�vizeaza�generalizarea�dintr-o�anumita�perspectiva.�

Aristotel�facea�deja�distinctia�intre��a�sti�ca,�a�sti�ceva�,�care�tine�de�descriere�si�raspunde�la�intrebarea��ce,�cum�?��si�a�sti��de�ce�,�care�tine�de�explicatie.�Este�un�lucru�sa�stim�ca�planetele�graviteaza�in�jurul�unei�stele�fixe,�altceva�sa�stim��de�ce�,�iar�raspunsul�in�acest�caz�sint�legile�fizicii�(nomosul�grec).�Stim�ca�in�Romania�este�coruptie�(ce�este,�de�cite�feluri,�amploare),�dar�sa�stim�de�ce�ea�exista�este�altceva.�Stim�ca�administratia�este�ineficienta,�corupta,�dar�alta�este�sa�stim�de�ce.�

Analiza�de�tip�nomotetic�vizeaza�deci�explicatia�fenomenelor�urmind�legi,�reguli�sau�conditii�de�aparitie.�Ea�cere�un�discurs�teoretic�care�sa�justifice�un�raport�de�cauzalitate�sau�de�probabilitate.�

Analiza�nomotetica�recurge�la�doua�moduri�de�rationament�:�inductia�si�deductia.�Daca�inductia�pleaca�de�la�cazuri�particulare�pentru�a�formula�o�regula�generala,�deductia�pleaca�de�la�general�si�abstract�catre�particular�si�concret.�

Exista�deci�doua�tipuri�de�analiza�nomotetica,�inductiva�si�deductiva.�Una�nu�o�exclude�pe�cealalta,�dar�fiecare�corespunde�unui�moment�al�cercetarii�(cunoasterii).�Sint�forme�de�rationament,�adica�operatii�mentale,�proprii�subiectului�(cercetatorului,�observatorului)�si�nu�modifica�obiectul�(realitatea�observata).�

Inductia�se�bazeaza�pe�experienta�empirica,�concreta,�pe�identificarea�faptelor,�a�datelor�pentru�a�degaja�o�generalizare.�Analiza�prin�inductie�pleaca�de�la�acumularea�metodica�de�constatari�identice�in�raport�cu�un�fenomen�dat�si�se�formuleaza�astfel�:�de�fiecare�data�cind�fenomenul�X�apare,�apare�si�fenomenul�Y�(cind�X�exista,�exista�si�Y).�Nu�inseamna�ca�este�o�relatie�de�cauzalitate,�ea�poate�sa�fie,�sau�poate�sa�fie�o�concomitenta�(simultaneitate),�cauza�putind�fi�alta.�

De�exemplu,�observatia�inductiva�ne�facem�sa�concluzionam,�dupa�mai�multe�absente�a�profesorului�cind�ploua,�ca�aceasta�este�cauza�absentei�acestuia.�Intr-un�alt�registru,�tot�prin�inductie,�s-a�observat�ca�scrutinul�uninominal�intr-un�tur�conduce�in�general�la�o�distorsiune�semnificativa�intre�numarul�de�voturi�si�numarul�de�locuri�obtinute,�cistigatorul�profitind�de�o�marja�apreciabila�de�locuri�in�raport�cu�scorul�exprimat�in�numarul�de�voturi.�Mai�apoi,�s-a�putut�intelege,�mai�abstract,�aceasta�distorsiune,�logica�putind�sa�o�explice�mai�bine.�

Rationamentul�inductiv�pleaca�de�la�singular,�de�la�nivel�concret,�pentru�a�ajunge�la�consideratii�abstracte�susceptibile�sa�produca�o�regula�de�recurenta.�Astfel,�acest�mod�de�demonstratie�depaseste�simpla�

afirmatie,�descrierea�sau�chiar�comparatia.�Ea�comporta�o�suita�de�constatari�identice�referitoare�la�un�aspect�al�realului�care�conduce�la�o�concluzie,�la�o�generalizare.�

In�filozofia�stiintei�s-a�privilegiat�mult�timp�inductia�ca�instrument�de�descoperire,�considerindu-se�ca�teoria�se�construieste�plecind�de�la�experienta�imediata.�Cunoasterea�este�piramidala,�adica�se�complexifica�progresiv,�in�etape.�Plecind�de�la�date�cantitative�si�calitative�luate�pe�teren�(ca�in�etnografie),�se�elaboreaza�o�teorie�prin�generalizari�empirice.�

Acest�fel�de�a�concepe�cunoasterea���prin�inductie�-�este�proprie�stiintelor�sociale�aplicate�care�vizeaza�rezolvarea,�amelioararea,�unor�probleme�sociale.�De�asemenea,�probabilitatile�statistice�tin�de�inductie�(estimarea�somajului,�a�ratei�de�crestere,�rata�mortalitatii�infantile),�Rationamentul�inductiv�permite�sa�prevedem�in�functie�de�experienta�anterioara�ca�un�fenomen�se�va�produce.�De�exemplu,�putem,�prin�inductie,�adica�pe�baza�datelor�din�anii�trecuti,�sa�prevedem�ca�si�din�promotia�din�acest�an�x%�din�absolventi�vor�gasi�un�loc�de�munca.�

22�

Deductia,�spre�deosebire�de�inductie,�care�este�legata�de�empiric,�de�experienta,�face�recurs�la�ratiune,�la�abstractie.�Ea�vizeaza�explicarea�unui�fenomen,�isi�propune�descoperirea�cauzelor�realului.�

Rationamentul�deductiv�Se�poate�derula�in�doua�forme�:�modul�formal�si�ipotetic-deductiv.�

a)�Rationamentul�formal�

Este�un�rationament�pur�logic�care�se�bazeaza�pe�axiome�sau�postulate.�Axioma�este�o�propozitie�evidenta�si�nedemonstrabila.�Axioma�este�un�adevar�logic�nedemonstrabil.�Rationamentul�derulat�prin�axiome�este�

o�teorema.�Teorema�este�o�demonstratie�pur�formala,�nu�are�nimic�cu�verificarea�experimentala,�empirica.�Nu�este�nevoie,�este�inutila.�Exemple�de�axiome�:�doua�cantitati�egale�cu�a�treia�sint�egale�intre�ele�;�intregul�este�mai�mare�decit�partea�;�geometria�euclidiana�(invatata�la�scoala)�este�elaborata�pe�baza�axiomelor�-�una�din�axiomele�lui�Euclid�:�printr-un�punct�exterior�unei�drepte�nu�se�poate�duce�decit�o�singura�paralele�la�acea�dreapta.�

In�stiintele�sociale,�micro-economia�a�elaborat�modele�care�functioneaza�dupa�aceiasi�logica�deductivformala.�Este�postulatul�rationalitatii�si�al�actorului�rational.�

Actorul�rational�este�un�actor���homo�economicus���care�vizeaza�maximizarea�beneficiilor�(interes,�preferinte,�utilitate)�cu�costul�cel�mai�mic.�Rationalitatea�actorului�este�un�postulat,�o�presupunere,�o�conventie�acceptata.�Este�o�constructie�mentala,�o�abstractie,�un�model�referitor�la�un�tip�de�comportament.�Noi�presupunem,�adica�admitem�de�la�inceput,�ca�un�actor�vizeaza�intotdeauna�maximizarea�preferintelor,�utilitatilor�sale,�sau,�cu�alte�cuvinte,�ca�el�este�rational,�iar�demonstratia�urmeaza�metoda�axiomatica.�

Din�teoriile�economice,�acest�postulat�a�devenit�principiu�explicativ�in�studiile�decizionale,�strategice.�

Teoria�rationalitatii�derivata�din�economie�si-a�gasit�o�larga�aplicatie�in�analiza�politicilor�publice�si�in�acest�caz�vorbim�de�teoria�alegerii�publice�(public�choice).�Succesul�paradigmei�alegerilor�rationale�in�acest�domeniu�se�explica�prin�faptul�ca�analiza�politicilor�publice�nu�a�constituit�monopolul�politologilor�ci�a�fost�de�asemenea�un�domeniu�privilegiat�de�investigatie�al�economistilor.�Nu�e�deci�surprinzator�ca�instrumentele�si�modurile�de�rationament�predominante�in�stiinta�economica�au�fost�larg�utilizate�mai�intii�de�economisti�si�apoi�de�politologi.�Acest�«�economism�»�este�departe�de�a�face�unanimitate,�inclusiv�in�rindul�economistilor�insisi.�Totusi,�numerosi�economisti�s-au�aventurat�in�analiza�comportamentului�politic�sau�de�politici�publice.�

La�rindul�lor,�numerosi�politologi�au�fost�sedusi�de�acest�demers�deductiv�plecind�de�la�axiomele�stiintei�economice.�Unul�din�exemplele�cele�mai�cunoscute�de�aplicare�a�teoriei�economice�la�analiza�actiunilor�umane�este�cel�al�lui�Mancur�Olson�in�Logica�actiunii�colective.�Fenomenul�«�pasagerului�clandestin»�(free�rider)�analizat�de�Olson�este�un�comportament�ipotetic�de�tip�axiomatic�bazat�pe�postulatul�rationalitatii�individului.�

Logica�actiunii�colective�

Modelul�actiunii�colective�elaborat�de�Olson,�construit�pe�paradigma�individualist-�utilitarista�bazata�pe�postulatul�rationalitatii�individuale,�este�o�explicatie�logica�si�teoretica�a�comportamentului�grupurilor�si�organizatiilor.�Olson�identifica�paradoxul�actiunii�colective,�adica�contradictia�dintre�interesul�individual�si�interesul�colectiv�:�marile�grupuri�sociale,�cele�compuse�din�indivizi�rationali,�nu�actioneaza�in�interesul�grupurilor.�Daca�bunurile�colective�sint�disponibile�pentru�anumiti�indivizi�din�grup,�ele�devin�accesibile�tuturor,�incluviv�celor�care�nu�au�contribuit�la�crearea�lor.�Motivat�de�calculul�interesului,�orice�individ�rational�va�prefera�sa�profite�fara�sa�plateasca�costul.�Este�un�«�pasagerul�clandestin�»�(calatorul�fara�bilet,�free�rider).�Deci,�conform�logicii�actiunii�colective,�cea�mai�mare�parte�a�actiunilor�colective�sint�fie�non-logice�(dat�fiind�postulatul�rationalitatii),�fie�ne-colective�(individul�rational�nu�se�angajeaza�in�actiuni�colective,�conform�aceluiasi�postulat�al�rationalitatii).�Olson�aplica�modelul�sau�de�analiza�pentru�a�explica�o�serie�de�fenomene�sociale�:�organizarea�si�functionarea�sindicatelor,�a�grupurilor�de�interes,�a�claselor�sociale,�a�partidelor�politice,�a�Statului,�ca�actori�sociali�producatori�si�distribuitori�de�bunuri�colective�si�deci�supusi�paradoxului�actiunii�colective.�Cu�ajutorul�teoriei�sale,�Olson�a�reinterpretat�anumite�analize�clasice,�ca�de�exemplu�teoria�marxista�a�luptei�de�clasa.�Clasele�sociale�sint,�in�

23�

viziunea�lui�Olson,�grupuri�a�caror�actiune�este�supusa�acestui�paradox�al�actiunii�colective�:�ele�sint�fundamental�incapabile�sa�intreprinda�o�actiune�colectiva�(lupta�de�clasa)�care�vizeaza�promovarea�interesului�comun,�Aceasta�explica�de�ce�lupta�proletariatului�nu�s-a�dezvoltat�si�raspindit,�asa�cum�Marx�a�prezis-o.�

Sursa�:�Olson,�M.,�La�logique�de�l�action�collective,�PUF,�Paris,�1978.�

Si�teoria�jocurilor�adopta�demersul�deductiv�formal.�Teoria�jocurilor�pune�in�evidenta�importanta�structurarii�cimpului�de�actiune�asupra�comportamentului�politic.�In�aceasta�viziune,�actori�independenti�care�urmaresc�interese�comune�si�care�sint�inspirati�de�aceiasi�logica�rationala�adopta�comportamente�care�fac�imposibila�cooperarea�optimala�intre�ei.�Modelul�cel�mai�cunoscut�in�aceasta�perspectiva�este�cel�al�«�dilemei�prisonierului�».�

Dilema�prizonierului�

Inventat�de�doi�teoreticieni�ai�jocului�de�la�cunoscutul�think�tank�(grup�de�reflectie)�Rand�Corporation.�Melvin�Dresher�si�Merril�Flood�in�1950,�acest�joc�a�devenit�exemplul�paradigmatic�al�problemei�cooperarii�pentru�teoria�alegerii�rationale.�«�Dilema�prizonierului�»�poate�fi�rezumata�astfel�:�Doi�prizonieri,�acuzati�de�aceiasi�crima�pentru�care�politia�nu�dispune�de�dovezi�si�care�sint�izolati�unul�de�altul,�nu�au�decit�doua�strategii�pentru�a�scapa�:�fie�sa�nege�faptele,�fie�sa�arunce�responsabilitatea�asupra�celuilalt.�In�primul�caz,�politia�nu�ii�poate�condamna.�In�al�doilea,�fie�unul�il�denunta�pe�celalalt�care�va�fi�astfel�condamnat,�fie�cei�doi�se�acuza�multual�si�amindoi�vor�fi�in�mod�egal�pedepsiti�in�calitate�de�complici.�Prima�strategie�este�cea�buna,�a�cooperarii,�pe�care�le-o�ofera�politia,�dar�din�cauza�structurarii�problemei�si�a�ignorarii�strategiei�celuilalt�din�cauza�izolarii�lor�si�neavind�posibilitatea�sa�adopte�o�strategie�comuna,�«�rationalitatea�»�(cea�a�interesului�lor�personal)�consta�in�a-si�denunta�complicele.�Primul�isi�spune�ca�daca�celalalt�marturiseste,�e�avatajos�pentru�el�sa�faca�celasi�lucru,�si�daca�nu�marturiseste,�are�totusi�avantaj�sa�coopereze�cu�politia.�Celalalt�face�acelasi�rationament.�Astfel,�fiecare�primeste�10�ani�inchisoare,�in�timp�ce�n-ar�fi�facut�decit�doi�ani�daca�ar�fi�adoptat�o�strategie�comuna.�

b)�Rationamentul�ipotetic-deductiv�

Rationamentul�ipotetic-deductiv,�sau�nomologic-deductiv�(desi�unii�autori�fac�distinctie),�se�deosebeste�de�rationamentul�formal�prin�raportarea�la�empiric�(la�concret,�la�realitate).�

El�se�deruleaza�3�timpi�:�a)�se�enunta�o�regula,�o�lege�(presupune�deci�un�suport�teoretic,�o�teorie)�b)�din�aceasta�regula�(teorie)�se�emite�o�ipoteza�3)�verificarea�ipotezei.�Acestia�sint�pasii�unei�cercetari�deductive.�

3)�Analiza�teoretica�(de�teorii)�

Analiza�teoretica,�mai�exact�de�teorii,�se�refera�la�evaluarea�teoriilor�existente�intr-un�domeniu�de�cunoastere.�Ea�corespunde�a�ceea�ce�numim��starea�chestiunii��sau��starea�cunoasterii�.�Orice�teza�de�

doctorat�sau�cercetare�in�disciplinele�stiintifice�trebuie�sa�cuprinda�obligatoriu�o�critica�a�cercetarilor,�a�studiilor,�care�au�analizat�deja�fenomenul�respectiv,�pentru�a�arata�pertinenta�cercetarii�propuse.�Este�o�modalitate�de�a�recunoste�meritul�si�contributia�colegilor,�dar�si�de�a�justifica�propria�analiza�si�sublinia�aportul�la�cunoasterea�unei�realitati.�

Acest�tip�de�analiza�poate�sa�dea�nastere�la�lucrari�care�se�consacra�excusiv�evaluarii�de�teorii�sau�lucrari�intr-o�disciplina�data,�sau�pe�o�tema�data.�In�acest�caz�este�o�inventariere�critica�a�ceea�ce�s-a�facut.�De�exemplu,�se�pot�evalua�teoriile�democratizarii�sau�o�scoala�de�gindire�(scoala�alegerilor�publice�sau�scoala�monetarista�in�economie�de�exemplu).�Aceste�studii�nu�au�ipoteze,�sint�un�fel�de�sinteze�al�caror�obiect�de�studiu�sint�teoriile�si�nu�fenomenele.�

Retinem�ca�exista�trei�moduri�de�demonstratie�:�idiografic,�nomotetic,�teoretic.�Cercetatorul�trebuie�sa�stabileasca�carui�tip�de�cercetare�apartine�analiza�propusa.�Asa�cum�in�studii�literare�stabilim�genul�operei�(roman,�nuvela,�povestire),�la�fel,�in�stiintele�sociale�trebuie�sa�stabilim�carui�gen�apartine�studiul.�O�aceiasi�cercetare,�in�functie�de�problematica�si�obiectul�cercetarii,�poate�cuprinde�cele�trei�tipuri�de�discurs�analitic.�

24�

Calitatile�unei�lucrari�stiintifice�

Calitatea�unei�cercetari�este�apreciata�in�functie�de�7�criterii�:�originalitate,�simplitate,�coerenta,�pertinenta,�fecunditate,�verificabilitate,�predictibilitate�

Originalitate�

Este�scopul�esential�al�unei�cercetari.�O�lucrare�neoriginala�nu�prezinta�interes.�O�cercetare�poate,�de�exemplu,�sa�reia�problematici�si�analize�mai�vechi�pe�care�le�recicleaza.�Nu�este�un�fapt�deplorabil�in�sine,�atita�timp�cit�nu�este�vorba�de�plagiat,�dar�numai�o�lucrare�originala�este�cea�care-si�aduce�aportul�la�dezvoltarea�cunoasterii.�

Simplitate�

Aceasta�calitate�se�refera�la�amenajarea�economica�a�lucrarii.�Simplicitatea�opereaza�o�reducere�a�realului�pentru�a�face�mai�inteligibile�anumite�aspecte,�altfel�spus,�cercetarea�retine�un�numar�scazut�de�parametri.�Simplitatea�nu�are�nimic�de-a�face�cu�stilul�simplu�pe�care�il�utilizeaza�autorul.�Dimpotriva,�ea�poate�sa�fie�semnul�unui�grad�inalt�de�abstractie.�In�acest�caz�vorbim�de�analiza�eleganta,�de�genul��Logicii�actiunii�colective��a�lui�Olson.�

Efectele�de�stil,�in�numele�unui�anumit�estetism,�cultiva�obscuritatea,�echivocul�sau�paradoxul,�pentru�a�seduce�sau�impresiona.�Claritatea�este�o�calitate�redutabila�pentru�autor�pentru�ca�il�face�vulnerabil�la�critica,�in�timp�ce�ermetismul���care�este�o�pozitie�de�slabiciune���garanteaza�contra�oricarui�atac.�Autorul�obscur�poate�oricind�sa-si�apere�ermetismul�prin�replici�de�aceiasi�natura.�

Coerenta�

De�la�simplitate�trecem�usor�la�coerenta,�simplitatea�fiind�de�cele�mai�multe�ori�garantia�coerentei.�O�lucrare�este�incoerenta�cind�se�ocupa�de�prea�multe�aspecte�(variabile)�sau�cind�se�pierde�in�descrieri�inutile,�fara�legatura�cu�analiza�propriu-zisa�si�aceasta�frapeaza�de�la�prima�privire.�

Pertinenta�

Este�raportul�cu�realitatea.�Pertinenta�nu�este�o�calitate�usor�de�determinat�si�poate�da�nastere�la�neintelegeri.�Pertinenta�unei�lucrari�se�refera�la�aptitudinea�acesteia�de�a�explica�un�fenomen.�Conteaza�deci�cum�a�fost�decupat�obiectul.�O�analiza�poate�sa�nu�fie�pertineneta�daca�obiectul�de�studiu�este�nesemnificativ,�lipsit�de�interes.�Anumite�modele�in�economie�nu�au�decit�o�pertinenta�limitata�datorita�conditiilor�impuse�pentru�a�fi�aplicabile.�

Fecunditatea�

Se�refera�la�aptitudinea�unei�cercetari,�a�unei�structuri�de�explicatie,�de�a�putea�fi�aplicata�studiului�diverselor�realitati�in�aparenta�diferite.�Prin�fecunditate,�o�cercetare�depaseste�frontierele�disciplinei.�In�acest�sens,�sociologia�este�o�cunoastere�fecunda.�La�fel,�economia,�datorita�conceptului��homo�economicus��este�un�domeniu�de�cunoastere�fecund.�Destinat�mai�intii�studiilor�economice,�acest�concept�s-a�extins�si�la�alte�domenii�de�analiza�(studii�politice,�strategice,�studii�decizionale),�facind�din�individul�rational,�specific�explicatiei�economice,�un�produs�stiintific��exportabil�.�

Verificabilitatea�si�predictibilitatea�

Verificabilitatea�se�refera�la�aptitudinea�unei�cercetari�de�a�enunta�teorii�care�genereaza�ipoteze�(analize)�a�caror�conformitate�cu�realul�se�poate�verifica.�Predictibilitatea�este�calitatea�unei�cercetari�a�carei�verificabilitatea�poate�fi�proiectata�in�viitor.�De�exemplu,�teoria�lui�Darwin�este�verificabila,�dar�nu�este�predictiva�(nu�permite�nici�o�predictie�cit�priveste�evolutia�speciilor).�In�schimb,�teoria�lui�Marx,�avind�ambitia�sa�explice�stiintific�istoria,�se�vroia�atit�verificabila�cit�si�predictiva.�

25�

Modulul�3:�Demersuri�teoretice�

Obiectul�de�studiu�nu�este�dat�a�priori�cercetatorului.�Pe�de-o�parte,�discursul�stiintific�este�un�discurs�construit,�care�implica�decuparea�obiectului�de�studiu,�in�al�doilea�rind,�pentru�a�realiza�o�cercetare,�este�nevoie�de�o�grila�teoretica�care�permite�cercetatorului�sa�dea�coerenta�analizei�sale.�Acest�curs�isi�propune�prezentarea�diferitelor�perspective�de�analiza�care�sint�utilizate�in�stiintele�sociale.�Fiecare�din�aceste�demersuri�teoretice�propune�explicatii�diferite�ale�fenomenelor,�proceselor�si�actiunilor�sociale.�Un�acelasi�fenomen�poate�fi�analizat�din�perspective�diferite,�adica,�plecind�de�la�premise�diferite,�diferite�studii�pun�accentul�in�explicatie�pe�variabile�specifice�:�structuri,�actori,�institutii.�Aceste�tipuri�de�demersuri�teoretice�sau�perspective�de�analiza�corespund�marilor�traditii�sau�scoli�de�cercetare.�

Perspective�de�analiza�

Orice�analiza�in�stiinte�sociale�implica�o�conceptie�ontologica�a�unitatilor�de�referinta�care�sint�in�general�individul,�societatea,�statul,�natiunea.�Reflectia�ontologica�isi�pune�intrebarea:�la�ce�realitate�se�refera�analiza?�care�este�natura�obiectului�analizat�?�care�este�unitatea�de�analiza�a�studiului�?�

Exista�din�acest�punct�de�vedere�doua�pozitii�epistemologice�fundamentale�si�opuse�:�perspectiva�individualista�(atomista)�sau�microanaliza�si�perspectiva�globalista�(holista)�sau�macroanaliza.�O�a�treia�perspectiva���institutionalista�-�incearca�concilierea,�acomodarea,�celor�doua�nivele���micro�si�macro�de�analiza.�

Pozitia�individualista�estimeaza,�ca�postulat�initial,�ca�individul�este�referinta�de�baza.�In�conformitate�cu�acest�demers,�societatea�este�reprezentata�ca�o�suma�de�indivizi,�structurile�sint�produsul�actinuii�indivizilor.�Pozitia�concurenta,�perspectiva�globalista,�considera,�dimpotriva,�ca�societatea�este�referinta�primara�in�analiza�sociala.�In�aceasta�viziune�societatea�este�o�totalitate�care�nu�se�reduce�la�indivizii�care�

o�compun.�Acest�tip�de�analiza�pune�in�evidenta�efectele�structurilor�(produse�de�societate)�asupra�indivizilor.�De�remarcat�ca�in�general�autorii�«�scolii�individualiste�»�utilizeza�pentru�a�desemna�individul�termenul�de�«�actor�»,�in�timp�ce�paradigmele�globaliste�utilizeaza�notiunea�de�«�agent�».�Cu�timpul,�modelele�de�explicatie�s-au�rafinat�si�este�general�admis�ca�actorul�rational�evolueza�intr-un�cadru,�in�interiorul�unor�institutii�care�impun�reguli�de�joc,�formale�si�informale.�Institutionalismul,�adesea�discreditat�in�anii�50,�in�versiunea�clasica,�reapare�transformat�in�anii�80,�fiind�astazi�demersul�predominant�(neo-institutionalism).�Datorita�neo-institutionalismului,�actori,�structuri,�procese,�norme�si�

practici�pot�fi�analizate�in�interactiune.�

1.�Viziunea�individualista�Aceasta�perspectiva�abordeaza�individul�din�mai�multe�puncte�de�vedere�care�corespund�unor�scoli�diferite�:�unele�pun�accent�pe�aspectul�intentional�al�actiunii�actorului,�altele�pe�aspectul�mecanic�al�jocului�intre�actori,�altele�sint�centrate�pe�comportamentul�individului�(behavioralism).�

1.�1.�Perspectiva�rationalista.�Perspectiva�rationalista,�foarte�utilizata�in�stiintele�sociale�contemporane,�este�imprumutata�din�stiinta�economica.�Ea�are�in�centru�individul�numit�rational,�adica�individul�care,�plecind�de�la�preferinte�bine�stabilite,�cauta�maximizarea�satisfacerii�lor�si�minimizarea�costurilor�pentru�a�le�atinge.�Acesta�este�conceptul�de�actor�calculator,�utilitarist,�rational.�

Pentru�aceasta�perspectiva�care�are�la�baza�postulatul�rationalitatii�se�foloseste�in�mod�curent�denumirea�de�individualism�metodologic�care�este�baza�comuna�tuturor�studiilor�strategice.�

26�

Individualismul�metodologic�

Este�un�concept�distinct�de�alte�forme�de�individualism���romantic,�juridic,�etic,�sociologic,�si�este�diferit�de�conceptia�politica�a�individualismului���sensul�de�comportamente�individualiste.�Este�o�pozitie�epistemologica,�adica�un�fel�de�a�concepe�realitatea.�Viziune�de�cercetare,�este�proprie�cercetatorului�si�nu�obiectului�studiat�Individualismul�este�un�instrument�de�explicare�a�fenomenelor�colective�plecind�de�la�comportamentele�si�strategiile�individuale.�

In�aceasta�viziune,�fenomenele�sint�rezultatul�agregarii�comportamentelor�individuale.�Pentru�explicarea�unor�fenomene�sau�procese�colective,�sociale,�politice,�economice,�trebuie�cunoscute�motivatiile�indivizilor,�ratiunile�individuale�ale�actiunii�actorilor.�

Individualism�metodologic�

Pierre�Birbaum�si�Jean�Leca�definesc�astfel�individualismul�metodologic�:�este�«�o�problematica�si�un�fel�de�a�concepe�raspunsurile�la�intrebarile�de�cercetare�(�),�un�atribut�al�cercetatorului�si�al�obietului�:�el�nu�caracterizeaza�procesul�studiat,�ci�metoda�studierii�sale�».�Individualismul�metodologic�vizeaza�sa�«�explice�fenomene�colective�«�macroscopice�»�plecind�de�la�comportamente�si�strategii�individuale�(«�microscopice�»).�La�rindul�sau,�Raymond�Boudon,�in�aceiasi�lucrare�il�defineste�astfel�:�«�Principiul�individualismului�metodologic�enunta�ca,�pentru�a�explica�orice�fenomen�social���fie�din�sfera�demografiei,�a�stiintei�politice,�sociologiei,�sau�oricare�alta�stiinta�sociala���este�indispensabil�sa�reconstruim�motivatiile�indivizilor�implicati�in�fenomenul�respectiv,�si�sa�consideram�acest�fenomen�ca�fiind�rezultatul�agregarii�comportamentelor�individuale�dictate�de�aceste�motivatii�»�

�Sursa�:�Birbaum,�B.�si�Leca,�J.,�Sur�l�individualisme,�Paris,�Presses�de�la�FNSP,�1986,�pp.13-14,�46.�

Exista�doua�puncte�de�ruptura�in�raport�cu�structuralismul�:�In�primul�rind,�demersul�individualist�presupune�refurul�conceptiei�globaliste,�colective,�a�individului�care�face�din�acesta�un�simplu�agent�purtator�de�norme�sociale.�In�al�doilea�rind,�individualismul�respinge�ideea�comportamentului�prescris,�care�face�din�actori�simpli�purtatori�de�comportamente�socialmente�inscrise�in�ei�si�refuzindu-le�alta�libertate�decit�cea�de�a-si�realiza�un�destin�predeterminat.�

Demersul�alegerii�rationale�si�traditia�economista�

Teoria�alegerii�tarionale�este�o�perspectiva�de�individualism�metodologic�mai�consecventa,�intru-cit�introduce�conceptul�de�rationalitate�ca�premisa�a�actiunii�individului.�Adeptii�acestei�scoli�postuleaza�ca�indivizii�care�actioneaza�sint�fundamentali�rationali.�Acest�postulat�este�imprumutat�din�micro-economie�care�il�utilizeaza�pentru�a�explica�comporttamentul�indivizilor�fata�de�tendintele�pietii,�in�special�legea�cererii�si�ofertei.�

Cele�trei�optiuni�ale�consumatorului�dupa�Albert�Hirschman�

Albert�Hirschman�a�avut�o�influenta�importanta�in�stiintele�sociale�dupa�ce�a�dezvoltat�ideea�ca�intr-o�situatie�de�schimbare�contextuala,�trei�tipuri�de�optiuni�se�prezinta�indivizilor�angajati�in�acest�context.�Acestia�pot�sa�aleaga�intre�«�abandon�»,�«�luarea�cuvintului�»�sau�«�loialitatea�»�(exit,�voice,�loyalty).Hirschman�viza�sa�inteleaga�alegerile�de�care�dispun�clientii�unei�intreprinderi�atunci�cind�performantele�acesteia�se�deterioreaza.�Aceasta�situatie�produce�deceptie�consumatorilor.�Abandonarea�(adica�indreptarea�catre�o�alta�intreprindere)�si�luarea�cuvintului�(manifestarea�nemultumirii)�sint,�pentru�Hirschman,�doua�tipuri�de�reactie�a�consumatorului�in�fata�acestei�deceptii,�dar�loialitatea�(continuarea�atasamentului�fata�de�intreprindere,�in�ciuda�deceptiei)�este�a�treia�optiune.�Aceasta�schema�de�explicatie�se�poate�aplica,�si�a�fost�aplicata,�analizei�fenomenelor�care�implica�alegere�intr-un�context.�

�Sursa�:�Hirschman,�A.,�Bonheur�privé,�action�publique,�Paris,�Fayard,�1982.�

Acest�postulat�al�rationalitatii�decurge�de�asemenea�din�sociologia�comprehensiva�a�lui�Max�Weber.�Lucrarile�sale�centrate�pe�rationalitatea�actiunii�actorilor,�in�special�conceptul�de�«�actiune�rationala�prin�finalitate�»,�sau�rationalitate�instrumentala,�vizeaza�individul�care�isi�orienteza�activitatea�dupa�scopuri,�mijloace�si�consecinte�subsidiare�si�care�in�acelasi�timp�compara�in�mod�rational�mijloacele�cu�scopurile,�scopurile�cu�consecintele,�si�diversele�scopuri�posibile�intre�ele.�1�

1�Celelalte�trei�tipuri�de�actiune�identificate�de�Weber�sint�actiunea�traditionala,�actiunea�afectiva,�actiunea�rationala�prin�valori.�A�se�vedea�Max�Weber,�Economie�et�société�I,�Paris,�Plon,�1971.�

27�

Rationalitatea�actorului,�postulatul�de�baza�al�teoriilor�alegerii�rationale�

In�modelul�rationalitatii�absolute,�secventa�de�activitati�este�foarte�structurata�:�La�inceput�exista�un�actor�care,�confuntat�cu�o�problema,�se�afla�in�situatie�de�alegere.�El�are�preferinte�definite,�isi�fixeaza�obiective,�fixeaza�valori,�selectioneaza�utilitati.�Apoi�cauta�alternativele�care�sint�disponibile�pentru�a�raspunde�problemei,�face�inventarul�exhaustif�al�alternativelor�identificind�efectele�si�meritele�specifice.�Dupa�care�adopta�un�criteriu�de�alegere�cit�mai�obiectiv�posibil,�adica�care�permite�detectarea�celui�mai�bun�raport�intre�avantaje�si�dezavantaje�(inconvenient)�al�fiecarei�alternative.�Stocul�de�alternative�disponibile�va�fi�in�sfirsit�analizat�cu�ajutorul�criteriului�si�va�rezulta�solutia.�

Teoria�alegerii�rationale�se�bazeaza�astfel�pe�urmatoarele�postulate�:�

.�exista�in�orice�circumstanta�un�criteriu�obiectiv�care�e�accesibil�decidentului�si�asupra�valorii�caruia�

toata�lumea,�daca�e�ratioanla�(rezonabila)�e�de�acord.�.�preferintele�sint�stabile,�explicite,�non-ambiguë.�.�toate�alternativele�posibile�se�pot�cunoaste�si�sint�cunoscute�de�decident�.�Individul�se�comporta�ca�un�intelect�pur,�ca�o�masina�inteligenta.�Nimic�altceva�nu-l�mobilizeaza�ca�

continutul�problemei�pe�care�o�gestioneaza�

Un�model�explicativ�se�impune�apropape�automat,�cel�al�decidentului�rational�:�a�decide�consta�in�a�maximiza�sau�optimiza�rezultatele�in�raport�cu�costurile,�avantajele�in�raport�cu�inconvenientele.�Consecinta�e�ca�facind�asta,�solutia�care�va�fi�retinuta�va�fi�necesar�cea�mai�buna�din�alternativele�considerate.�Bref,�decidentul�rational�adopta�un�comportament�in�care�adevarul,�stiinta,�inteligenta�sint�cele�care�conteaza�si�numai�ele,�ca�motoare�ale�procesului�de�activitati.�

Reducind�procesul�de�decizie�la�regulile�formale�ale�rationalitatii�instrumentale,�teoria�alegerii�rationale�erijeaza�in�principiu�explicativ�si�universal�modelul�individului�calculator�care�se�conformeaza�unui�tip�unic�de�rationalitate�(absoluta).�Este�o�schema�abstracta�care�atribuie�indivizilor�o�rationalitate�si�libertate�de�decizie�in�realitate�irationala.2�

De�aceea,�in�stiinte�sociale�operam�cu�modelul�bazat�pe�conceptul�de�rationalitate�limitata,�pe�linia�trasata�de�Simon�si�March.�

Rationalitatea�limitata�

Este�aportul�capital�al�lui�Simon,�economist,�expert�al�psihologiei�cunoasterii�

si�unul�din�fondatorii�inteligentei�artificiale.�El�a�demonstrat�ca�aceasta�teorie�a�rationalitatii�absolute�e�irealista.�A�incercat�sa�o�aplice�la�luarea�deciziei�in�marile�intreprinderi.�Or,�si-a�dat�seama�ca�postulatele�sint�false.�In�realitatea�actiunii,�decidentul�se�loveste�de�constringeri�majore�care�tin�de�factori�diferiti�:�informatia�lipseste�si�costa�;�criteriile�de�alegere�sint�rare�;�capacitatea�de�a�gestiona�o�stare�exhaustiva�a�alternativelor�variaza�;�situatia�de�alegere�declanseaza�o�tensiune�psihologica.�

Astfel,�rationalitatea�absoluta�nu�are�sens,�decit�daca�admitem�ca�ea�acopera�de�situatii�in�care�decidentul�se�comporta�ca�o�masina�programata�de�catre�sarcina�de�rezolvat.�Or,�nu�acesta�este�cazul.�Constringerile�exerseaza�o�tiranie�puternica�asupra�procesului,�asupra�situatiei.�Subiectivul,�sectorialul,�non-consensul�sau�non-reproductibilitatea�de�catre�terti,�constituie�un�parametru�esential.�Exista,�desigur,�rationalitate,�dar�ea�e�limitata.�

2�Green�D.,�Shapiro,�I.,�Pathologies�of�Rational�Choice�Theory,�New�Haven,�Yale�University�Press,�1994.�

28�

Modelul�rationalitatii�limitate�propus�de�Simon�este�centrat�pe�comportamnetul�unui�decident�care�gereaza�un�compromis�intre�o�problema�si�constringerile�situatiei�sale.�El�face�tot�ce�poate�mai�bine�acolo�unde�se�afla.�Activitatea�decidentului�consta�in�a�formula�si�elimina�un�mic�numar�de�alternative,�cele�de�care�el�dispune,�pe�care�le�stie�sau�care-i�par�acceptabile�lui�si�tertilor.�El�minimizeaza�cautarea�si�analiza�alternativelor.�Apoi�adopta�un�criteriu�de�apreciere�rezonabil,�amestec�de�rationalitate�si�intuitie.�In�sfirsit,�se�opreste�la�prima�solutie�care,�in�stocul�de�alternative�considerate,�ii�apare�satisfacatoare�lui�si�altora.�El�nu�cauta�optimul�sau�ce�e�mai�bine,�ci�se�multumeste�sa�evite�ce�a�mai�rau�sau�ce�a�mai�putin�derezonabil.�

Rationalitatea�limitata�

Fiinta�umana�este�incapabila�sa�optimizeze.�Libertatea�si�informatia�sa�sint�prea�limitate�pentru�a�lua�o�decizie�rationala.�Intr-un�context�de�rationalitate�limitata,�el�decide�in�mod�secvential�si�alege�pentru�fiecare�problema�pe�care�trebuie�s-o�rezolve�prima�solutie�care�corespunde�pentru�el�unui�prag�minimal�de�satisfactie.�(�)�toti�actorii�nu�au�decit�o�libertate�restrinsa�si�nu�sint�capabili�in�consecinta�decit�de�o�rationalitate�limitata.

�Sursa�:�March,�J.�C.�si�Simon,�H.,�Organizations,�New�York,�Wiley,�1958.�

Originile�teoriei�alegerii�rationale�

Dupa�unii�autori,�originile�acestei�teorii�pot�fi�reperate�in�viziunea�lui�Thomas�Hobbes�despre�motivatiile�humane,�crude�si�rgoiste.�Insa,�teoria�moderna�a�alegerii�rationale�este�o�creatie�a�anilor�1950,�datorata�publicarii�a�doua�texte�fundamentale�:�lucrarea�lui�Kenneth�Arrow,�Social�Choice�and�Individualism�Values,�publicata�in�1950,�in�care�dezvolta�argumentul�cunoscut�sub�numele�de�«�paradoxul�lui�Arrow�».�dupa�care�actiunea�colectiva�nu�produce�in�mod�necesar�un�bun�colectiv,�si�lucrarea�lui�Anthony�Downs,�Economic�Theory�of�Democracy,�publicata�in�1957,�care�a�inspirat�generatii�intregi�de�lucrari�analizind�comportamente�politice.�

In�1965,�Mancur�Olson�publica�Logica�actiunii�colective.�Desi�ramine�in�cadrul�teoriei�alegrii�rationale,�el�este�unul�din�primii�care�au�aratat�dificultatile�mobilizarii�indivizilor�in�scopul�unei�actiuni�care�vizeaza�obiective�colective.�

Analiza�strategica�

Studiile�strategice,�in�masura�in�care�are�la�baza�postulatul�rationalitatii�individuale,�considerind�actorul�si�actiunile�lor�ca�variabile�explicative�principale,�este�un�tip�de�analize�apartinind�teoriilor�alegerii�rationale.�

Analizele�strategice�postuleaza�existenta�indivizilor�rationali,�care�elaboreaza�strategii�pentru�atingerea�scopurilor�lor�intr-un�context�caracterizat�prin�existenta�unor�constringeri.�El

e�postuleaza�de�asemenea�ca�inainte�de�a�lua�decizii,�indivizii�incearca�sa�anticipeze�deciziile�pe�carele�vor�lua�ceilalti�actori.�Deci,�desi�bazate�pe�individualismul�metodologic,�accentul�nu�este�pus�pe�alegerile�individuale,�ci�pe�consecintele�agregarii�alegerilor�colective.�Cu�alte�cuvinte,�teoria�alegerii�rationale�pune�in�lumina�strategiile�care�determina�macro-procese�(actiuni�colective).�

Teoriile�alegerii�publice�(public�choice)�

Teoria�alegerii�rationale�si-a�gasit�o�larga�aplicatie�in�analiza�politicilor�publice�si�in�acest�caz�vorbim�de�teoria�alegerii�publice.�Scoala�alegerilor�publice�este�interesata�in�principal�de�problema�fundamentala�a�alocarii�resurselor�care,�prin�definitie,�sint�limitate.�Aceasta�explica�de�ce�numeroase�studii�inspirate�din�aceasta�perspective�se�preocupa�de�forma�si�structura�guvernulul,�de�structurile�organizationale�si�mai�ales�de�procesul�de�decizie,�care�contribuie�la�modelarea�comportamentului�indivizilor.�Incercind�sa-si�

29�

maximizeze�avantajele�si�beneficiile,�indivizii�utilizeaza�in�scopul�intereselor�lor�diferite�forme�de�structuri�disponibile.3�

Teoria�alegrii�publice�este�astazi�paradigma�dominanata.�Aproape�jumatate�din�articolele�din�revistele�importante�de�economie,�politica,�politici�publice,�utilizeaza�acest�demers�teoretic�dezvoltat�de�stiinta�politica�americana.�Este�noul�«�credo�stiintific�».�Printre�cauzele�acestei�emulatii�4:�

.�prestigiul�atasat�economiei�in�cultura�politica�anglo-americana�contemporana�.�in�occidentul�contemporan�si�in�special�in�societatea�anglo-saxona,�acreditarea�economiei���un�sine�

qua�non�pentru�acceptarea�ca�analist�de�autoritate���a�devenit�o�ideologie�.�dupa�acesti�analisti,�acest�demers�permite�o�abordare�stiintifica�a�analizei�politice���singurul�care�poate�

genera�cunoastere�stiintifica�.�economistii�sint�stiintifici�pentru�ca�anumite�relatii�din�modelele�lor�pot�fi�asimilate�unor�ecuatii�sau�

alte�forme�matematice�(din�limbajul�matematic)�.�ca�o�ilustratie�a�acestei�practici,�pagini�intregi�reviste�de�specialitate�din�domeniul�analizei�politice�sint�

pline�cu�ecuatii�complicate.�

In�concluzie,�teoria�alegerii�rationale�cuprinde�o�varietate�de�perspective�care�analizeaza�o�varietate�de�subiecte.�Toate�aceste�analize�bazate�pe�paradigma�rationalitatii���care�include�evident�teoriile�de�microeconomie�si�teoria�jocurilor,�au�in�comun�presupunerea�ca�structurile�sociale�(sau�economice,�politice),�deciziile�colective,�alte�procese�sociale�(ca�de�exemplu�miscarile�sociale),�nu�sint�decit�efectul�actiunii�actorilor�in�cautarea�satisfacerii�utilitatii�inidviduale.�

Exemple�de�lucrari�care�pot�utiliza�demersul�alegerii�rationale�:�statul�si�impozitarea,�comert�international,�relatii�in�cadrul�guvernului���procesul�de�decizie���interactiunea�actorilor�in�decizie,�tranzitii�democratice,�in�analiza�politicilor�publice.�

Teoria�jocurilor�si�neocorporatismul�

Incercind�sa�inteleaga�emergenta�si�declinul�coorodnarii�intre�actori�pe�plan�macroeconomic�in�Europa�occidentala,�Scharpf�analizeaza�relatia�dintre�guvern,�sindicate�si�banca�centrala.�Concret,�descrie�manevrele�de�pozitionare�intre�acesti�actori�arata�cum�tentativele�de�solutionare�sint�aplicate�in�mod�secvential�si�intr-un�mod�neanticipat.�Actorii�si�preferintele�lor�ramin�relativ�constante�in�timp���bancile�cauta�stabilitatea�preturilor�si�sindicatele�cea�a�salariilor�de�exemplu��,�aleger

ile�strategice�sint�suple,�actorii�pot�sa�invete�in�timpul�procesului.�Actorii�incep�jocul�cu�o�strategie�aleasa�pe�baza�unor�informatii�incomplete,�apoi,�actionind�la�rezultate�conditionate�de�context�si�la�strategiile�expuse�de�catre�adversarii�lor,�ei�isi�ajusteaza�alegerea,�producind�rezultate�neprevazute�initial.�

Sursa�:�Scharpf,�F.,�Games�Real�Actors�Could�Play,�New�York,�1997.�

Incheiem�acesta�prezentare�a�perspectivei�individualiste�mentionind�ca�acestui�demers�mai�apratine�si�scoala�care�privilegiaza�in�explicarea�comportamentului�si�actiunii�caracterul�emotiv�sau�irational�al�indivizilor.�Aceasta�perspectiva�se�foloseste�in�analiza�relatiilor�internationale�(teoriile�realiste�si�neorealiste)�care�transpun�statelor�atribute�ale�indivizilor�(forma�de�atropomorfism).�In�aceste�studii,�statele���concepute�ca�actori���sint�in�competitie�unele�cu�altele�pentru�impunerea�hegemoniei.�

In�aceiasi�perspectiva�individualist�intentionala�se�deruleaza�analizele�care�propun�o�explicatie�a�socialului�plecind�de�la�psihologia�actorului,�constienta�sau�nu.�In�acest�caz,�intentia�este�efectul�inconstientului.�

1.2.�Behavioralismul�(studii�comportamentale)�si�traditia�statistica�Este�de�asemenea�o�perspectiva�individualista�care�este�insa�orientata�pe�comportamentul�individului,�adica�pe�felul�in�care�actorul�se�comporta�si�mai�ales�actioneaza.�Ea�nu�trebuie�confundata�cu�

3�A�se�vedea�Tullok,�G.,�Private�Wants,�Public�Means�:�an�Economic�Analysys�of�the�Desirable�Scope�of�Government,�New�York,�Basic�Books,�1970;�Buchanan,�G.M.,�Tollison,�R.�D.,�Theory�of�Public�Choice,�Political�Applications�of�Economics,�The�University�of�Michigan�Press,�Ann�Arbor,�1972)�4�Richardson,�J.L.,�Economics�:�Hegemonic�Discourse,�Quadrant,�Melbourne,�March,�1997.�

30�

behaviorismul�din�psihologie,�dar�a�fost�inspirata�de�aceste�teorii�psihologice�si�care�au�la�origine�lucrarile�lui�Pavlov.�

Behavioralismul�considera�comportamentul�ca�un�fapt�social�observabil�(de�exemplu�votul,�participarea�in�cadrul�grupurilor�sau�in�cadrul�partidelor�politice,�comportamentul�birocratic)�pe�care�putem,�in�mod�empiric,�sa-l�verificam.�Pentru�aceasta,�analistul�preleva�date�care�pot�fi�cuantificate,�sistematizte�si�verificate,�si�care�pot�conduce�la�testarea�de�ipoteze.�Aceste�ipoteze�sint�la�rindul�lor�susceptibile�sa�explice�functionarea�reala�a�institutiilor�(administrative,�politice).�

Cind�perspectiva�behavioralista�se�aplica�analizei�comportamentului�grupurilor,�atunci,�in�acest�tip�de�analiza�grupurile�sint�considerate�ca�unitati�de�decizie�(analiza�grupurilor�de�interese,�analiza�elitelor).�Studiul�opiniei�publice,�de�exemplu,�face�parte�din�studiile�behavioraliste,�constind�in�inregistrarea�intentiilor�exprimate�in�mod�real�de�catre�indivizi�(chiar�daca�este�vorba�de�atitudini,�adica�de�dispozitii�si�nu�de�comportamente,�obiectivul�analitic�este�acelasi).�

Aceasta�scoala,�foarte�populara�si�influenta�in�SUA�anii�50-60�a�contribuit�in�mod�cert�la�evolutia�stiintelor�sociale�catre�mai�multa�rigoare.�Dar�acest�demers,�mai�ales�metodologic,�sufera�de�o�oarecare�confuzie�teoretica.�In�timp�ce�behaviorismul�psihologic�este�experimental�si�individualist,�behavioralismul�este�descriptiv�(sau�quasi-experimental)�si�ambiguu�cit�priveste�nivelul�de�analiza.�El�incearca�sa�identifice�in�mod�pozitivist�cauzele�comportamenentului�actorilor�prin�observarea�regularitatilor�actelor�obirctic�masurabile.�Facind�suma�actelor�individuale,�metoda�belavioralista�incearca�sa�identifice�cauza�comportamentelor�individuale�in�media�sumei�sau�sa�deduca�structurile�sociale�ca�produs�al�sumei.�

Pentru�a�rezuma,�analiza�behavioralista�conduce�la�o�descriere�utila,�prin�precizarile�pe�care�le�aduce,�a�comportamentelor�care�sint�corelate�cu�un�ansamblu�de�variabile�sociologice,�ca�de�exemplu�clasa�sociala�de�aparteneneta,�practica�religioasa,�si,�intr-o�masura�mai�mica,�cu�sexul,�virsta�sau�nivelul�de�instructie�(sociologie�statistica).�

2.�Viziunea�globalista�(holista,�macroanaliza)�In�aceasta�viziune,�societatea�este�elementul�prioritar�in�interpretarea�sau�explicarea�realitatii,�a�comportamentelor�si�reprezentarilor�sociale.�Societatea�este�conceputa�ca�un�ansamblu�care�are�caracteristici�proprii,�este�o�totalitate�disctincta�de�suma�partilor.�Deci�prioritatea�logica�este�acordata�socialului.�

Ca�si�conceptia�individualista,�perspectiva�globalista�are�mai�multe�variante�:�structuralista,�functionalista,�sistemica,�historica,�genetica,�culturalista.�

Analizele�structuraliste,�functionaliste�si�sistemiste�sint�inrudite.�Structura,�functie,�sistem�sint�concepte�globaliste.�Cind�ne�referim�la�functia�unui�sistem�ne�referim�aproape�obligatoriu�la�sistemul�la�care�se�raporteaza�structura�respectiva.�La�fel,�conceptul�de�sistem�desemneaza�o�totalitate�in�care�partile�(structuri)�sint�interdependente�si�fiecare�indeplineste�o�functie.�Intre�partile�unui�sistem�se�stablilesc�relatii�functionale�care�dau�identitate�sistemului.�

2.1�Sistemismul�Analiza�sistemica�este�un�tip�de�macro-�analiza�care�concepe�societatea�ca�fiind�un�sistem�constituit�dintrun�ansamblu�de�sub-sisteme�distincte�(economic,�politic,�social,�cultural,�administrativ),�fiecare�asigurind�functii�sociale�specifice.�Trebuie�sa�remarcam�ca�notiunea�de�sistem,�ca�si�cea�de�functie,�este�preluata�din�biologie.�Altfel�spus,�perspectiva�sistemica�implica�o�viziune�organicista�a�socialului,�concepind�faptele�

31�

sociale�dupa�modelul�faptelor�biologice,�considerindu-le�in�raport�cu�intregul�(organismul)�la�fel�cum�organele,�in�interdependenta�lor,�constituie�organismul.�

Notiunea�de�sistem�este�un�termen�analitic,�ea�nu�serveste�la�desemnarea�unui�obiect�concret�:�sistemul�social�nu�trebuie�niciodata�confundat�cu�societatea,�nici�sistemul�international�cu�intreaga�lume,�nici�sistemul�administrativ�cu�administratia.�

Cercetarea�sistemica�este�o�maniera�de�a�vedea�realitatea�punind�accentul�pe�componentele�sale�in�relatie�cu�totalitatea�sociala�(societatea)�si�cu�contextul.�Principiul�explicativ�consta�in�analiza�dependentelor�functionale�intre�sub-sisteme�si�macrosistemul�social.�Cu�alte�cuvinte,�sistemul�are�o�dinamica�interna,�dar�si�externa,�pentru�ca,�nefiind�izolat,�el�se�situeaza�intr-un�context�in�care�trebuie�sa�se�adapteze.�Aceasta�viziune�este�comuna�tuturor�orientarilor�din�cercetarea�sistemica,�in�ciuda�diversitatii�lor�determinata�in�principal�de�modul�de�a�conceptul�de�«�sistem�».�

In�analiza�sistemica,�numerosi�autori�au�facut�apel�la�cibernetica�si�la�teoria�informatiei.�Aceste�studii�trateaza�faptele�sociale�din�punct�de�vedere�al�esentei�lor�exprimata�ca�o�dependenta�functionala�pentru�a�explica�cum�sistemul�se�organizeaza�pentru�a�exista�si�a�putea�sa�se�mentina�in�mediul�sau.�Prin�mecanismul�de�feedback�sau�retroactiune,�sistemul�se�mentine�in�echilibru�in�mediul�in�care�functioneaza,�dar,�prin�acest�proces,�el�poate�evolua�sau�schimba,�in�asa�fel�incit,�reproducindu-se,�el�se�transforma�prin�aceste�schimburi�cu�mediul.�

O�teorie�sistemica�postuleaza�astfel�ca�institutiile�de�luare�a�deciziei�conteaza�mai�putin�decit�relatia�lor�cu�societatea�pe�care�politicile�o�gestioneaza.�O�astfel�de�teorie�plaseaza,�fara�sa�le�distinga,�institutii�si�procese�de�luare�a�deciziei�intr-o�«�cutie�neagra�»�:�ajunge�sa�cunoastrem�intrarile�(cererile),�iesirile�din�sistem�(politici�publice),�si�efectele�asupra�societatii�sau�asupra�noilor�cereri,�pentru�a�asigura�si�intelege�functionarea�sistemului.�

Cu�acest�model�putem�analiza�stabilitatea�si�eficacitatea�sistemului�si�a�sub-sistemelor�(economic,�politic,�administrativ)�prin�echilibrul�elementelor�lor�constitutive.�In�aceasta�logica�mecanica,�disfunctionarea�sistemului�decurge�dintr-o�supraincarcare�a�sistemului,�adica�o�crestere�a�cererilor,�a�presiunii�asupra�sistemului�in�raport�cu�capacitatea�sa�de�a�produce�politici.�

Cele�mai�importante�critici�care�au�fost�aduse�sistemismului�vizeaza�conceptia�socialului�ca�model�de�echilibru,�ceea�ce�traduce�o�imagine�prea�optimista,�chiar�irealista,�a�societatii.�Ideile�centrale�ale�sistemismului,�adica�continuitatea�si�durabilitatea,�legate�de�universalitatea�functiilor�concepute�ca�roluri�sociale,�trimit�la�o�conceptie�conservatoare�a�ordinii�sociale.�Consecinta�a�pri

ncipiilor�si�fundamentelor�sale,�sistemismul�ramine�la�un�nivel�limitat�al�explicatiei�:�el�explica�de�ce�fenomenele�persista,�dar�nu�explica�de�ce�ele�se�schimba.�In�ciuda�valorii�operationale,�schema�sistemica�ramine�un�model�a-istoric,�static,�incapabil,�datorita�ignorarii�formelor�diverse�si�particularitatilor�contextelor�in�care�evolueaza�fenomenele�sociale�si�politice,�sa�surprinda�devenirea�lor�in�timp�in�cadrul�aceluisi�context,�sau�evolutia�diferita�a�acelorasi�feneomene�in�contexte�diferite�la�acelasi�moment.�

2.2.�Functionalismul�Analiza�sistemica�solicita�aproape�natural�analiza�functionalista.�Desi�distincte,�cele�doua�demersuri�sint�compatibile,�chiar�complementare.�Atunci�cind�sint�asociate,�putem�spune�ca�functia�raspunde�unor�nevoi�ale�sistemului�(in�limbajul�biologiei),�fie�ca�ea�satisface�anumite�conditii�necesare�existentei�sistemului,�fie�ca�ea�contribuie�la�mentinerea�acestuia.�

32�

Conceptul�de�functie�are�din�punct�de�vedere�semnatic�mai�multe�conotatii,�dar�legate�intre�ele�:�cea�de�nevoie,�de�conditii�sau�de�contributie�(influenta).�Perspectiva�functionalista�explica�cauza�prin�efect�sau�prin�consecinta.�De�exemplu,�in�fiziologie�putem�explica�prezenta�glandelor�sudoripare�prin�functia�lor�(mentinerea�unei�temperaturi�stabile).�Deci,�functia�explica�cauza�prin�scopul�urmarit�(prin�efect).�La�fel,�in�domeniul�social,�functionalismul�interpreteaza�realitatea�punind�accent�pe�functia�pe�care�elementele�constitutive�o�indeplinesc.�Astfel,�conceptul�primar�este�cel�de�functie�(nevoie�sociala)�si�postulatul�de�baza�este�cel�al�necesitatii�functionale.�

Notiunea�de�functie�implica�deci�o�finalitate.�Viziunea�functionalista�este�un�demers�teleologic,�fiind�bazat�pe�ideea�unei�intentionalitati,�a�unui�proiect.�Transpus�la�analiza�faptelor�sociale,�functionalismul�incearca�sa�stabileasca�un�raport�intre�fenomenul�observat�si�intregul,�adica�cu�sistemul�social�sau�societatea.�Ca�si�analiza�sistemica,�se�deruleaza�dupa�principiul�«�cutiei�negre�»�:�stim�care�sint�intrarile�si�iesirile,�dar�nu�stim�ce�se�petrece�in�interiorul�cutiei.�

Functionalismul�a�aparut�in�anii�50�in�SUA�intr-un�anumit�context�intelectual�si�stiintific.�El�s-a�dezvoltata�ca�reactie�la�empirismul�care�domina�stiintele�sociale�americane�si�din�dorinta�de�a�rezolva�«�criza�explicatiei�»�in�stiintele�sociale,�dar�si�ca�mod�«�pragmatic�»�de�a�solutiona�probleme�sociale�majore�cu�care�se�confrunta�societatea�americana�(social�engineering).�

Studiile�functionaliste�sint�in�general�analize�care�pun�in�evidenta�rolul�(functia)�unor�structuri�(grupuri�de�interese,�partide�politice),�adica�in�general�roluri�sociale.�Comportamentele�sint�determinate�de�sistem�(de�exemplu�sistemul�administrativ,�sau�politic,�sau�economic),�ele�nu�sint�o�rezultanta�a�procesului�(administrativ,�respectiv�poltic�sau�economic).�Aceasta�este�o�consecinta�a�functionalismului�care�pune�accent�pe�structuri�/�sistem�si�nu�pe�proces,�altfel�spus,�favorizeaza�aspectul�sincronic�si�nu�diacronic�al�schimbarii;�

In�studiile�politice,�unitatea�de�analiza�este�sistemul�politic,�in�studiile�administrative,�unitatea�de�analiza�este�sistemul�administrativ.�Comportamentul�actorilor,�decizia,�sint�analizate�«�in�functie�»�de�sistem,�conceput�ca�o��cutie�neagra�.�Acest�demers�se�utilizeaza�in�analiza�retelelor�(conceptul�de�retele�functionale),�a�raporturilor�dintre�actori,�in�general�de�cooperare,�functionalismul�fiind�o�viziune�consensualista�asupra�realitatii.�Temele�socializarii,�a�integrarii�sociale,�sint�functionaliste.�Teoria�si�temele�stratificarii�sociale,�apartin�scolii�functionaliste.�Diferentierea,�integrarea�sociala,�stratificarea,�sint�particularitati�si�imperative�functionale�care�asigura�mentinerea�ecghilibrului�si�stabilitatea�sistemului�social.�In�studiul�politicilor�publice,�incrementalismul�(decizie�incrementala)�

este�functionalist.�

Atunci�cind�organizatiile�sint�concepute�ca�structuri,�teoria�organizationala�este�functionalista.�Organizatiile�indeplinesc�functii,�prin�rutine�si�proceduri�pre-stabilite,�ele�asigura�functionarea�sistemului.�Organizatiile�este�o�structura�de�conformism,�rutina�este�expresia�unui�consens.�Organizatia�este�o�structura�ierarhica�in�care�fiecare�nivel,�indeplinind�un�rol,�are�functia�de�a�sigura�supravietuirea�sistemului�(organizatiei).�Este�mecanismul�prin�care�Weber�explica�rezistenta�structurilor�birocratice�la�schimbare.�

Functionalismul�original�este�o�viziune�consensuala�si�conservatoare�prin�definitie.�Dar�exista�si�un�functionalism�diacronic,�centrat�pe�ideea�de�schimbare.�Este�functionalismul�marxist,�conflictual,�dinamic�:�schimbarea�sistemului�este�declasata�de�dis-functiile�lui.�

33�

Contributia�functionalismului�la�dezvoltarea�stiintelor�sociale�a�fost�importanta�:�a�reprezentat,�pe�plan�teoretic,�tendinta�de�a�elebora�o�conceptie�globala�a�faptelor�sociale�si�politice,�marcind�ruptura�de�descriptivismul�care�domina�pina�atunci�aceaste�discipline.�De�aici�caracterul�sau�normativ�si�prescriptiv.�Legat�de�aceasta�noua�orientarea�teoretica,�functionalismul�a�favorizat�recurgerea�la�metode�cantitative�de�analiza.�

Critica�functionalismului�vizeaza�caracterul�static,�fixist�asupra�ordinii�sociale,�accentul�pus�pe�permanenta�si�nu�pe�emergenta,�sau�schimbarea,�unui�fenomen.�De�asemenea,�consacrarea�functionalismului�producindu-se�in�SUA,�acesta�a�fost�mult�timp,�si�ramine,�o�expresie�a�mentalului�american,�al�sistemului�de�valori�american.�Insasi�aparitia�si�dezvoltarea�functionalismului�in�SUA�nu�este�intimplatoare.�Exista�multe�afinitati�intre�acesta�paradigma�si�modelul�de�societate�american�(si�al�sistemului�politic�american).�Exemplu�clasic�de�societate�consensuala,�pluralista�si�conservatoare,�contextul�american�este�prin�trasaturile�sale�generale�(inclinatia�catre�pragmatism�si�eficienta)�functionalist.�

Alte�critici�vizeaza�:�caracterul�prescriptiv�si�normativ;�caracterul�a-explicativ,�functionalismul�implicind�un�rationament�prin�corelare�si�nu�in�termeni�de�relatie�cauza�/�efect;�carcarterul�a-istoric,�functionalismul�ignorind,�in�virtutea�ambitiilor�sale�universaliste,�particularitatile�contextuale,�istorice,�ale�fenomenelor�si�actiunilor�sociale.�

2.3.�Structuralismul�Termenul�de�structura�este�unul�dintre�cele�mai�ambigue�in�stiintele�sociale,�in�sensul�ca�ne�referim�la�ea�tot�timpul�dar�fara�ca�in�general�s-o�defini.�De�exemplu,�structura�sociala�este�o�metafora�utila�pentru�a�descrie�anumite�relatii�concrete�sau�abstracte�susceptibile�de�la�observate�sau�analizate.�Numeroase�discipline�recurg�la�conceptul�de�structura�:�matematicile,�chimia,�biologia,�etc.�

Conceptul�de�«�structura�sociala�»�este�o�constructie�a�spiritului�care�evoca�un�fel�de�morfologie�a�societatii.�Folosim�aceasta�notiune�pentru�a�identifica�aspectele�de�stabilitate,�de�regularitate�in�relatiile�sociale.�Aplicind�cu�rigoare�metoda�pozitivista,�Durkheim�a�devenit�unul�din�fondatorii�structuralismului�in�stiintele�sociale.�Definitia�pe�care�a�dat-o�el�societatii�este�viziunea�intregii�scoli�structuraliste�:�societatea�nu�este�simpla�suma�a�indivizilor�care�o�compun,�ci�un�sistem�format�prin�asocierea�acestora,�o�entitate�specifica�care�poseda�propriile�ei�calitati�

Structuralismul�este�o�familie�de�teorii�stiintifice�care�atribuie�structurilor�sociale�o�logica�independenta�de�actiunea�umana.�Conceptul�de�«�structura�sociala�»�este�o�constructie�a�spiritulu

i�care�evoca�un�fel�de�morfologie�a�societatii.�Folosim�aceasta�notiune�pentru�a�identifica�aspectele�de�stabilitate,�de�regularitate�in�relatiile�sociale.�Acest�demers�teoretic�se�caracterizeaza�prin�faptul�ca,�eliminind�constiinta�actorilor�sociali,�negind�deci�libertatea�de�actiune�individuala,�explica�actiunea,�comportamentul�acestora,�in�functie�de�pozitia�lor�in�sinul�relatiilor�sociale�obiectiv�observabile.�

2.4.�Demersul�istoric�Concepe�ansamblurile�sociale,�totalitatile,�in�miscare�(evolutie),�este�analiza�schimbarii�sociale.�Este�o�viziune�dinamica�a�societatii,�care�isi�propune�sa�arate�cum�functioneaza�societatile�si�cum�se�transforma.�

Acest�perspectiva�are�o�lunga�traditie�in�stiintele�sociale���Tocqueville,�Marx,�Weber,�apartin�acestei�scoli�

��fiind�utilizata�in�analiza�macro-fenomenelor�(feudalism,�capitalism,�fenomene�de�tranzitie�in�istorie,�dezvoltarea,�industrializarea,�formarea�statelor,�democratie,�revolutie,�razboaie).�Sint�lucrari�de�sociologie�34�

istorica�si�politica.�Obiectele�de�studiu�sint�macro-istorice,�se�studiaza�secvente�istorice,�derularea�proceselor�in�timp�si�spatiu.�

Din�anii�80,�90�ai�secolului�trecut,�s-a�produs�o�renastere�a�perspectivei�istorice�ca�reactie�la�studiile�structuro-functionaliste�dominante�in�cercetare,�a-istorice,�statice,�adica�neluind�in�consideratie�dimensiunea�istorica�a�fenomenelor�studiate.�

Inca�din�anii�70,�o�noua�generatie�de�universitari�americani�incepe�sa�conteste�ordinea�existenta�bazata�pe�ideea�suprematiei�capitalismului�si�modelului�american.�Cercetarea�schimba�problematicile�abordate,�statul,�revolutiile,�clasele�sociale,�decolonizarea,�dar�si�alte�macro-procese�si�macro-structuri�istorice�devin�obiecte�de�studiu�privilegiate.�

O�serie�de�teme�ca�:�analiza�sistemelor�de�protectie�sociala,�analiza�revolutiilor�contemporane,�democratizarea,�mondializarea,�analiza�unor�structuri�post-nationale�(Uniunea�europeana),�si�in�general�analiza�de�mari�procese�istorice�si�a�rezultatelor�lor,�pot�fi�abordate�in�aceasta�viziune.�

Acest�tip�de�analize�nu�se�confunda�cu�studiile�istoice,�idiografice,�narative,�ele�propun�o�explicatie�a�existentei�si�schimbarii�in�dezvoltarea�istorica,�sociala,�politica,�punind�accentul�pe�structuri�si�nu�pe�rolul�actorilor�in�istorie.�

Istoricism�

Este�perspective�care�vizeaza�explicarea�evolutiei�prin�legi.�Numim�historicism�aceasta�ambitie�de�a�explica�schimbarea�sociala�prin�cunoasterea�legilor�istoriei.�In�aceasta�viziune,�istoria�are�un�sens,�se�supune�legilor�si�va�avea�un�sfirsit�care�poate�fi�cunoscut�si�inteles.�Schimbarea�nu�este�alegere,�se�face�dupa�legi�istorice�care�pot�fi�cunoscute.�Acest�tip�de�analize�interpreteaza�trecutul�pentru�a�explica�evolutia�viitoare.�Daca�istoria�are�un�sens,�viitorul�este�determinat�de�trecut.�Neaga�libertatea�si�rolul�indivizilor�in�astorie,�acestia�se�supune�legilor�de�evolutie.�Este�o�viziune�determinista�si�evolutionista�a�istoriei.�

Iata�definitia�pe�care�Karl�Popper�o�da�istoricismului�:�«�...inteleg�prin�istoricism�un�demers�al�stiintelor�sociale�care�face�din�predictia�istorica�scopul�lor�principal,�si�care�ne�invata�ca�acest�scop�poate�atins�care�descoperim�«�ritmuri�»�sau�«�modele�»,�«�legi�»�sau�«�tendinte�generale�»�care�sustin�dezvoltale�istorice�».�

Platon,�Hegel,�si�mai�ales�Marx�ale�carui�lucrari�centrate�pe�identificarea�sensului�istoriei�plecind�de�la�legile�economiei�capitaliste�(materialismul�istoric)�sint�un�exemplu�de�astfel�de�analiza,�sint�principalii�

filozofi�istoricisti.�

2.5.�Explicatia�genetica�Este�de�asemenea�istoricista,�dar�mult�mai�reductionista.�Asa�cum�termenul�o�arata,�acest�tip�de�demers�incearca�sa�gaseasca�cauza�unei�fenomen�intr-un�eveniment�marcant�sau�intr-o�structura�de�valori�care�s-ar�afla�la�originea�unei�caracteristici�sau�amsamblu�de�caracteristici�ale�unei�colectivitati�date.�Este�vorba�de�un�fapt�marcant,�cel�mai�adesea�de�un�traumatism�colectiv,�identificat�ca�fiind�cauza�explicativa�a�atitudinilor�si�comportamentelor�colective�ulterioare.�De�exemplu,�revolutia�din�1989�din�tarile�atunci�comuniste,�sau�revolutia�din�1789�din�Franta,�sau�cucerirea�in�istoria�tarilor�coloniale.�

2.6.�Perspectiva�culturalista�Este�inspirata�de�antropologie.�Ideea�de�baza�este�aceea�ca�in�spatele�institutiilor�(birocratice,�politice,�economice)�aparent�universale�se�afla�diferente�nationale�sau�de�grup.�

35�

Definim�cultura�ca�fiind�sistemul�de�semnificatii�si�valori�comune�pe�care�oamenii�le�utilizeaza�in�activitati�cotidiene�(economica,�politica),�altfel�spus,�valori�in�circulatie,�socialmente�achizitionate.�Valorile�pot�fi�valori�religioase,�politice,�sociale,�estetice,�care�sint�considerate�in�legatura�cu�o�miscare�de�ansamblu�si�nu�ca�simpla�agregare�de�preferinte�individuale.�Cultura�se�refera�si�la�identitati,�la�felul�cum�indivizii�se�definesc�si�cum�actioneaza�in�situatii�diferite,�cultura�fiind�aceea�care�permite�crearea�unui�sentiment�de�apartenenta�(noi�si�ceilalti).�Este�definitia�data�de�Weber�culturii���«�o�pinza�de�semnificatii�».�

In�viziune�culturalista�consideram�ca�institutiile,�structurile,�comportamentele,�sint�cultural�construite,�adica�implica�coduri�de�semnificatii�impartasite�de�membrii�unei�societati.�Semnificatia�democratiei,�a�bunului�public,�a�coruptiei,�a�felului�in�care�indivizii�(ca�societate)�inteleg�aceste�fenomene�sint�diferite�in�Romania,�Canada,�Burkina�Faso�sau�Japonia.�Valorile�influenteaza�felul�in�care�administratia,�sau�coruptia,�este�conceputa,�sau�influenteaza�interesele�de�grup.�Conceptia�asupra�bogatiei�si�competitiei,�a�increderii�in�destin,�increderea�in�semeni,�conceptia�asupra�muncii,�sint�influentate�de�valorile�culturale�ale�unei�societati.�

De�ce�aceleasi�structuri�birocratice,�strict�identice,�sint�eficace�intr-o�tara�si�ineficace�in�alta?�Strategia�Bancii�Mondiale�de�a�promova�capitalul�social�(raporturi�de�incredere�in�sinul�comunitatilor�locale)�poate�incuraja�dezvoltarea�in�tarile�unde�este�aplicata�?�Iata�exemple�de�problematici�care�pot�fi�analizate�si�in�perspective�culturalista.�Analiza�culturalista�a�acestor�fenomene�este�diferita�de�studiile�care�se�concentreaza�pe�fundamentele�materiale�si�economice�ale�actiunii,�ca�in�studiile�strategice�sau�in�cele�de�economie�politica.�

Vedem�ca�analizele�culturaliste�sint�extrem�de�diferite,�avind�obiecte�de�studiu�foarte�diverse.�Unele�studii,�inspirate�de�analiza�lui�Robert�Putnam,�s-au�centrat�pe�conceptul�de�«�capital�social�».�In�spiritul�acestei�analize,�se�propune�decidentilor�de�politici�sa�promoveze�retele�de�capital�social,�factor�care�are�influenta�asupra�dezvoltarii,�a�bunei�guvernante.�Este�exact�tipul�de�politici�pe�care�Banca�Mondiala�le�incurajeaza�si�le�pune�in�practica�actualmente.�

Capitalul�social�si�performanta�institutiilor�dupa�Robert�Putnam�

�Aceste�guverne�erau�teoretic�investite�cu�aceleasi�puteri,�pareau�fundamental�indentic�si�dispuneau�de�resurse�substantiale�(�).�Cercetarea�vizeaza�o�intrebare�destul�de�simpla�:�de�ce�aceste�institutii,�genetic�identice,�s-au�dezvoltata�in�medii�diferite�?�Timp�de�douzeci�de�ani,�eu�si�colegii�mei�am�observat�performanta�acestor�guverne,�analizind�bugetele�lor,�dispozitiile�administrative�si�eficacitatea�gestiunii�lor�(�).�Am�constatat�ca�unel�din�aceste�guverne�erau�si�sint�foarte�eficace,�in�timp�ce�alt

ele�au�fost�si�continua�sa�fie�esecuri�complete�(�).�De�ce�anumite�guverne�sint�mai�eficace�decit�altele�?�care�este�cheia�reusitei�lor�?�Aveam�multe�idei,�multe�ipoteze,�dar�in�fapt,�cei�mai�buni�indicatori�ai�performantei�guvernamentale�sint��corurile�si�cluburile�de�fotbal,�cluburile�«�rotary�»,�cercurile�de�lectura,�etc.�Altfel�spus,�anumite�colectivitati�aveau�retele�dezvoltate�de�activitati�comunitare�(�)�Ele�aveau�un�tesut�de�viata�civila�;�legaturile�dintre�vecini�si�vitalitatea�organismelor�comunitare�faceau�parte�din�cutume�si�traditii.�Ele�erau�in�acelsi�timp�mai�bogate,�mai�avansate�economic.�Mult�timp,�am�crezut�ca�guvernele�aveau�succes�pentru�ca�bogatia�influenteaza�angajamentul�comunitar�si�furnizeaza�un�teren�favorabil�coralelor�de�amatori�(�).�Este�exact�contrariu.�In�cazul�Italiei,�cel�putin,�nu�bogatia�a�dus�la�dezvoltarea�de�activitati�sociale,�ci�aceste�activitati�au�produs�bogatia.�Altfel�spus,�din�doua�regiuni�la�fel�de�putin�dezvoltate�acum�o�suta�de�ani,�cea�care�avea�o�traditie�de�anagajament�colectiv�s-a�imbogatit�mai�mult�».�

�Sursa�:�Putnam,�R.D.,�«�Le�déclin�du�capital�social�aux�Etats-Unis�»,�Lien�social�et�Politiques���RIAC,�1999,�p.13-14.�

In�cadrul�analizelor�culturaliste,�studiul�ideilor�este�de�un�mare�interes.�Accentul�se�pune�pe�impactul�pe�care�semnificatia�pe�care�o�dau�indivizii�fenomenelor�il�are�asupra�institutiilor�etatice�si�sociale.�In�studierea�politicilor�publice,�toate�perspectivele�axate�pe�ideea�de�«�invatare�sociala�»,�pe�studiul�«�retelelor�»�sau�cele�care�analizeaza�cum�schimbarea�de�paradigma�in�felul�in�care�abordam�problemele�economice�sau�politice,�reflecta�ideea�ca�inainte�de�a�putea�actiona�actorii�trebuie�sa�aiba�o�reprezentare�a�situatiei�lor.�Alte�analize,�centrate�pe�conceptul�de�«�referential�»,�isi�propun�sa�arate�importanta�ideilor�in�alegerea�politicilor�si�in�determinarea�rezultator�acestora.�

36�

Importanta�referentialului�dupa�Bruno�Jobert�si�Pierre�Muller�

Nici�o�politica�publica�nu�este�pur�«�tehnica�»�sau�«�neutra�»,�niciuna�nu�exprima�un�raport�pur�de�dominatie.�In�realitate,�orice�politica�combina�o�dimensiune�care�tine�de�integrarea�sistemului�si�o�dimensiune�legata�de�legitimitate�(integrare�sociala).Conceptul�de�«�referential�»�este�relevant�pentru�aceasta�dubla�determinare�a�unei�politici.�Referentialul�unei�politici�este�reprezentarea�pe�care�o�avem�despre�sectorul�respectiv,�despre�locul�si�rolul�lui�in�societate.�Referentialul�unei�politici�publice,�inteles�ca�reprezentare�a�raportului�global�/�sectorial,�a�deci�ca�efect�structurarea�cimpului�unei�politici.�El�determina�extensiunea�sociala�si�ierarhizeaza�obiectivele.�De�exemplu,�nu�putem�intelege�politica�de�educatie�a�unei�societati,�la�un�moment�dat,�fara�sa�facem�referinta�la�ideea�pe�care�aceasta�societate�o�are�despre�locul�si�rolul�educatiei.�

�Sursa�:�Bruno,�J.�si�Muller,�P.,�L�Etat�en�action�:�politiques�publiques�et�corporatismes,�Paris,�PUF,�1987.�

Demersul�culturalist�este�utilizat�in�general�pentru�a�analiza�fenomene�de�permanenta�si�mai�putin�de�schimbare,�cultura�(traditii,�valori)�fiind�considerata�un�factor�de�inertie,�de�rezistenta�la�transformare,�sau�factor�favorzant�al�transformarii.�Multe�din�studiile�clasice�ale�modernizarii�din�anii�50,�60,�dar�si�cele�mai�recente�axate�pe�schimbarea�post-comunista,�au�analizat�aceasta�legatura�dintre�caracteristicile�culturale�si�dezvoltarea�economica�sau�politica�(democratizare).�

Contributia�acestui�demers�la�cunoastere�:�pune�accent�pe�importanta�diferentelor�sau�particularitatilor�culturale�;�explica�de�ce�legi�si�institutii�au�efecte�diferite�atunci�cind�functioneaza�in�contexte�diferite,�aratind�ca�putine�actiuni�umane�sint�coerente�atunci�cind�sint�scoase�din�contextul�lor�cultural.�

Demersul�este�in�acelasi�timp�si�obiect�al�multor�rezerve,�legate�de�limitele�intrinseci�ale�perspectivei,�mai�ales�in�variantele�extreme�(cultura�este�cea�care�face�diferenta);�analiza�culturaliste�conduce�la�o�cunoastere�singulara,�individualizanta�;�poate�conduce�la�un�culturalism�reductor�si�stereotipat�(cultura�in�termeni�de�mostenire�sociala�imuabila�care�condamna�o�societate�sa-si�perpetueze�institutiile�si�comportamentele).�

Acest�tip�de�studii�a�fost�discreditat�de�o�serie�de�analize�din�anii�50,�60,�ale�cercetatorilor�americani�care,�influentati�de�psihologie�si�antropologie,�au�incercat�sa�explice�diferentele�culturale�ale�institutiilor�punind�accent�pe�personalitatea�popoarelor�(comportamente�si�transmiterea�valorilor�culturale�prin�institutii�(socializare),�tragindu-se�concluzie�existentei,�de�exemplu,�a�unui�individualism�propriu�americanilor,�un�militarism�propriu�japonezilor,�totalitarism�propriu�rusilor.�

Critica�acestui�demers�se�refera�in�principal�la�nestiintificitatea�lui,�valorile�fiind�greu�cuantificabile.�Un�alt�risc�propriu�studiilor�culturaliste�este�etnocentrismul,�adica�tendinta�de�a

�impune�in�domeniul�cercetarii�si�al�stiintelor,�un�model�particular�de�intelegere�si�interpretare�a�altor�realitati�dupa�criterii�corespunzind�unei�context�particular���in�general�occidental�(etnooccidentalism).�Etnocentrismul�implica�judecati�de�valoare,�el�pleaca�de�la�postulatul�superioritatii�unui�tip�de�cultura.�De�aceea�se�prefera�in�cercetare�date�mai�concrete�si�mai�usor�de�observat�ca�de�exemplu�descrierea�de�constitutii�si�institutii,�structuri�economice,�si�mai�putin�explicatii�implicind�valori.�

3.�Institutionalism�Demersul�institutionalist�este�cel�mai�vechi�si,�cit�priveste�stiinta�administrativa,�dar�si�stiinta�politica,�de�exemplu,�predominant�in�studiile�de�traditie�europeana�(franceza),�datorita�influentei�dreptului�si�autonomiei�tardive�a�stiintelor�sociale.�Perspectiva�institutionalista�este�specifica�studiilor�de�drept,�care�a�marcat�evolutia�stiintelor�sociale�europene�pina�la�mijlocul�anilor�50�ai�secolului�trecut.�In�SUA,�institutionalismul,�echivalentul�studiilor�constitutionale�franceze,�dupa�o�perioada�de�eclipsare,�in�timpul�«�revolutiei�behavioralista�»,�reapare�in�anii�80,�insa�transformat.�Astfel,�cind�vorbim�de�institutionalism,�

37�

este�necesar�sa�consideram�cele�doua�variante�:�vechiul�si�noul�institutionalism.�Nu�inseamna�ca�noul�institutionalism�a�inlocuit�pe�cel�clasic,�cele�doua�forme�coexista,�ambele�sint�pertienete�pentru�cercetarea�diferitelor�fenomene�sociale.�

3.1�Institutionalismul�traditional�Este�institutionalismul�original,�clasic,�formal,�juridic,�care�apare�in�ultimele�trei�decenii�ale�secolului�al�XIXlea�si�care�este�perspectiva�dominanta�pina�la�mijlocul�secolului�al�XX-lea.�Daca�ne�referim�la�studiul�administratiei,�dar�si�la�alte�stiinte�sociale,�de�exemplu�stiinta�politica,�si�dreptul�bineinteles,�institutionalismul�formal�se�confunda�cu�disciplina.�Datorita�slabei�traditii�etatice,�istoria�institutionalismului�este�usor�diferita�in�SUA,�existind�o�traditie�juridica�in�sens�europena.�Astazi,�adeptii�acestui�demers�care�este�dominant�in�drept�si�inca�folosit�in�numeroase�cercetari�in�alte�stiinte�sociale,�adopta�o�perspectiva�foarte�apropiata�de�cea�a�dreptului�constitutional.�

In�institutionalismul�clasic,�institutia�trimite�la�stat,�la�structurile�formale,�legi,�regulamente,�norme,�proceduri.�Este�o�analiza�juridica,�concentrata�pe�structuri�si�norme�constitutionale�care�sint�obiective�si�oficiale�(adica�institutite�prin�texte).�Institutionalismul�a�permis�cunoasterea�constitutionalismului,�a�tehnicilor�juridice,�a�tehnicilor�parlamentare,�a�proceselor�guvernamentale,�a�administratiilor�publice.�El�este�formal�cit�priveste�obiectele�de�studiu,�este�descriptiv�ca�demers.�Continua�sa�fie�pertinent�pentru�analize�care�implica�aceste�aspecte�si�evident�in�drept,�dar�nu�poate�explica�fenomene�extra-institutionale.�In�stiinta�administrativa,�in�stiinta�politica,�analizele�sint�axate�pe�efectele�institutiilor�si�aranjamentelor�institutionale�asupra�fenomenelor�studiate�de�disciplinele�respective.�

Alte�critici�:�.�este�o�viziune�etnocentrista�:�ideal-tipurile�institutionale�sint�modelele�occidentale,�care�considerate�universale,�sint�exportate�in�alte�tari�;�

.�dar�critica�cea�mai�severa�este�de�natura�epistemologica�:�ea�vizeaza�formalismul�si�caracterul�descriptiv�al�acestor�studii�si�puterea�lor�scazuta,�chiar�absenta,�de�explicatie,�aceste�studii�nepermitind�enunatrea�de�ipoteze�sau�verificarea�lor�;�natura�lor�pur�descriptiva�nu�permite�elaborari�conceptuale�si�teoretice�;�

.�aceasta�conceptie�nu�ia�in�consideratie�aspecte�institutionale�ne-formale�(de�exemplu�economia),�oculteaza�rolul�societatii,�impactul�comportamentelor�individuale�si�colective,�forta�ideologiei�;�

.�din�aceasta�cauza,�in�anii�50�se�impune�in�SUA�behavioralismul�si�studiile�functionaliste�care�au�inlocuit�in�stiintele�sociale�institutionalismul�;�

.�

aceasta�declasare�a�institutionalismului�a�fost�mai�putin�pronuntat�in�Franta�de�exmeplu,�unde�exista�o�puternica�traditie�a�cercetarilor�institutionaliste�si�unde��nevoia�de�un�nou-institutionalism�»�nu�s-a�facut�simtita�ca�in�SUA.�In�Franta,�si�in�general�in�Europa,�institutionalismul�nu�a��imbatrinit��niciodata�asa�ca�in�SUA�in�timpul��revolutiei�behavioraliste�.�

3.2�Neo-�institutionalism�Diferenta�fata�de�institutionalism�nu�este�superficiala.�Cele�doua�variante�difera�atit�cit�priveste�definitia�data�institutiei�cit�si�obiectele�studiate.�Neo-institutionalismul�nu�se�limiteaza�la�studiul�Statului�(cea�mai�importanta�institutie���pe�care�se�centreaza�institutionalismul),�ci�integreaza�in�analiza�variabila�institutionala�pentru�a�explica�impactul�institutiilor�asupra�diferitelor�fenomene,�administrative,�politice,�a�procesului�de�elaborare�a�politicilor�publice�etc.�

Definitia�institutiilor�

38�

Daca�vechiul�institutionalism�pune�accent�pe�institutiile�etatice�formale,�legale,�pe�descrierea�lor�intr-un�context�national,�in�neo-institutionalism�exista�definitii�diferite�in�functie�de�tipul�de�neoinstitutionalism�:�istoric,�sociologic�si�rationalist�(de�alegere�rationala).�Aceste�variante�difera�nu�numai�in�functie�de�definitia�data�institutiilor,�dar�si�in�functie�de�modul�de�a�concepe�originea�si�schimbarea�institutionala,�de�rolul�institutiilor�in�dezvoltarea�sociala.�Astfel�:�

Conform�institutionalismului�istoric,�institutiile�sint�proceduri,�norme,�conventii�oficiale�proprii�structurilor�organizationale�(administrative,�politice,�economice).�Definitia�institutiilor�cuprinde�atit�reguli�de�ordin�constitutional�sau�proceduri�de�functionare�ale�unei�administratii,�cit�si�conventii�care�guverneaza�comportamentul�sindicatelor�sau�relatiile�intre�banci�si�intreprinderi.�

Institutionalismul�sociologic�propune�o�definitia�culturala�a�institutiilor�care�este�mai�larga�:�ia�in�considerare�nu�numai�reguli,�proceduri�sau�norme�formale,�dar�si�sisteme�de�simboluri,�scheme�cognitive,�modele�morale�care�furnizeaza�«�cadrul�de�semnificatii�»�care�ghideaza�actiunea�umana.�

In�viziunea�institutionalismului�rationalist,�institutiile�sint�parametrii�ai�actiunii�produse�de�actori.�Metodologic,�asta�inseamna�ca�analizam�cum�institutiile�influenteaza�interactiunea�dintre�actori,�alegerile�disponibile�pentru�fiecare�actor�si�interesele�pe�care�le�urmaresc�indivizii�si�grupurile.�

Aceasta�multiplicitate�a�definitiilor�si�slabul�consens�asupra�lor,�dovada�a�confuziei�cit�priveste�specificitatea�neo-institutionalismului,�a�condus�la�numeroase�critici�la�adresa�acestei�perspective,�care�insa�nu-i�anuleaza�forta�si�contributia�la�analiza�si�explicarea�fenomenelor�sociale�si�politice.�

Astfel,�neo-institutionalismul�combate�insuficientele�holismului,�inerent�structuralismului�si�mai�ales�functionalismului,�dar�si�individualismul�metodologic.�Aparitia�lui�a�fost�in�primul�rind�un�raspuns�la�dominatia�functionalismului,�care�neglijeaza�rolul�statului�ca�actor�autonom,�dar�si�pentru�a�compensa�tendinta�behavioralista�de�a�analiza�societatea�civila,�activitatea�actorilor�ne-politici�sau�nebirocratici.�Neo-institutionalismul,�spre�deosebire�de�institutionalismul�original�care�se�limteaza�la�descrierea�similitudinilor�sau�diferentelor���in�spatiu�si�timp���institutionale,�vizeaza�intelegerea�acestor�variatii�si�a�configuratiilor�institutionale�care�explica�aceasta�variatie.�Ca�sa�intelegem�mai�bine�contributia�neoinstitutionalismului,�sa�ne�amintim�ca�pentru�functionalisti,�de�exemplu,�fiecare�fenomen�se�explica�prin�functia�pe�care�o�indeplineste,�prin�consecintele�pe�care�le�produce.�In�aceasta�perspectiva,�prezenta�unui�dispozitiv�institutional�in�statul�modern�se�explica�prin�contributia�sa�la�functionarea�eficienta�a�sistemului�

social.�Pentru�asta,�un�functionalist�se�multumeste,�de�exemplu,�sa�repereze�un�numar�limitat�de�institutii�pe�baza�functiilor�lor�(de�legitimare�sau�reprezentare�a�intereselor).�

Variatii�si�convergente�in�analiza�neo-institutionalista�

Plecind�de�la�definitii�diferite�date�institutiilor,�neo-institutionalismul�nu�este�o�perspectiva�unitara�nici�cit�priveste�temele�abordate.�In�raport�cu�institutionalismul�clasic,�neo-institutionalismul�analizeza�tematici�mai�variate�si�complexe,�care�se�refera�atit�la�stat�si�institutii�formale,�ca�vechiul�institutionalism,�dar�si�la�

o�varietate�de�procese�politice�(ca�de�exemplu�democratizarea),�rolul�grupurior�de�interese,�al�marilor�intreprinderi,�politici�publice,�problematica�Statului-providenta.�Fiecare�din�perspectivele�neo-institutionaliste�aborda�aceste�problematici�cu�un�aparat�conceptual�relativ�diferit�si�elaboreaza�explicatii�diferite.�Aceste�diferenta�se�explica�prin�istoria�si�evolutia�fiecarei�perspective,�adica�isi�au�originea�fie�in�istorie,�sociologie,�sau�economie.�In�ciuda�divergentelor,�exista�puncte�de�convergenta�intre�aceste�diferite�tipuri�de�neo-institutionalism,�pentru�ca�toate�vizeaza�sa�analizeze�rolul�jucat�de�institutii�in�determinarea�rezultatelor�sociale�si�politice.�

Toate�aceste�perspective�plaseaza�institutiile�in�centrul�analizei,�ca�variabile�dependente�(fenomene�de�trebuie�explicate),�dar�mai�ales�ca�variabile�independente�(institutiile�ca�factor�explicativ).�Concret,�

39�

cercetatorii�neo-institutionalisti�sint�interesati�de�locul�pe�care�institutiile�il�ocupa�in�cadrul�procesului�analizat�(social,�politic,�economic,�administrativ),�intr-un�demers�dialectic.�

Pe�de-o�parte,�ei�incearca�sa�explice�procesul�de�creare�a�institutiilor�si�felul�in�care�acestea�sint�influentate�de�diferitele�schimbari�sociale�si�politice.�Aceasta�problematica�vizeaza�analiza�fenomenului�de�aparitie,�modificare�sau�mentinere�a�institutiilor.�Cu�alte�cuvinte,�cum�apar�institutiile,�de�ce�si�cum�dureaza.�

Pe�de�alta�parte,�acesti�analisti�cauta�sa�explice�cum�institutiile�structureaza�procesele�sociale,�politice,�economice,�sau�cum�provoaca�schimbari.�Altfel�spus,�analiza�se�centreaza�pe�cauzele�pentru�care,�odata�create,�institutiile�devin�obiective,�ordoneaza�contextul,�structureaza�alegerile�actorilor,�fac�posibile�anumite�scenarii�si�traiectorii�de�dezvoltare.�Cu�un�cuvint�sint�variabile�independente.�

In�acest�fel,�plecind�de�la�definitii�diferite�ale�institutiilor,�aceste�perspective�neo-institutionaliste�aduc�raspunsuri�diferite�unor�problematici�diferite�de�ceercetare.�

Vom�vedea,�pe�scut,�particularitatile�acestor�tipuri�de�analize,�marile�teme�pe�care�se�centreaza,�modul�de�explicatie�propus.�

Neo-institutionalismul�istoric�pune�accent�pe�continuitatea�institutiilor,�pe�felul�cum�vechile�institutii�influenteaza�pe�cele�prezente.�Atent�la�structuri,�este�o�conceptie�structuranta�a�institutiilor�:�institutiile�sint�cele�care�structureaza�confruntarea�de�interese.�Aceasta�perspectiva�ia�in�consideratie�timingul�si�secventa�evenimentelor.�Institutiile�sint�create�in�anumite�conjuncturi�favorabile,�deci�depind�de�context.�Perioadele�de�inovatie�sint�urmate�de�perioade�de�consolidare,�de�imobilism�sau�inchidere.�Cind�se�produc�noi�socuri�externe,�se�produce�o�noua�inovatie�institutionala.�De�aceea�acest�tip�de�studii�sint�in�general�utilizate�pentru�a�analiza�schimbari�sau�reforme�institutionale�urmare�a�unor�momente�cruciale�(crize,�razboaie,�revolutii).�

Dar�cu�aceasta�viziune�putem�analiza�si�stabilitatea�institutionala���conceptul�de�dependenta�de�santier�(de�traiectorie),�«�path�dependency�»�-�:�institutiile�dureaza�pentru�ca�odata�create�se�consolideaza�si�intretin�conditiile�propriei�lor�existente,�ele�devin�solide�si�greu�de�modificat,�ele�structureaza�regulile�jocului,�moduri�de�gindire�si�de�actiune.�

Dependenta�de�santier�dupa�Paul�Pierson�

In�lucrarea�«�Dismantling�the�Welfare�State�»,�Pierson�a�analizat�politicile�realizate�de�in�timpul�a�doi�leaderi�neoliberali,�Margaret�Thatcher�in�Marea�Britanie�si�Ronald�Reagan�in�SUA�la�sfirsitul�anilor�80�ai�secolului�trecut.�Acestia�au�fost�primii�care�au�angajat�politici�de�retragere�a�statului,�in�special�in�domeniul�social.�Pierson�remarca�ca�angaj

amentele�lor�electorale�de�dezmembrare�a�Statului�providenta�au�produs�rezultate�mai�degraba�slabe�in�raport�cu�obiectivele�urmarite.�Acest�esec�relativ�este�explicat�prin�conceptul�de�«�path�dependency�».�Institutiile�sociale�(pensii,�asigurare�somaj,�sisteme�de�sanatate�si�altele)�care�au�fost�adoptate�deceniile�precedente�au�favorizat�emergenta�unor�grupuri�interesate�in�protectia�drepturilor�sociale�cistigate.�Era�cazul,�in�special,�de�Asociatia�americana�a�pensionarilor,�creata�pentru�a�revendica�noi�drepturi,�si�care�a�avut�un�oarecare�succes.�Apoi,�asociatia�a�denenit�un�lobby�care�a�realizat�actiuni�de�mobilizare�masiva�atunci�cind�Reagan�a�vrut�sa�diminueze�pensiile.�Institutia�statului�providenta�este�cea�care�a�structurat�viziunea�acestui�grup�si�a�altora�care�au�devenit,�cu�timpul,�actori�inconturnabili.�Institutia�a�creat�astfel�conditiile�permanentei�sale�prin�intermediul�acestor�actori�care�s-au�opus�politicilor�de�dezmembrare�a�statului�de�bunastare�si�care�puneau�in�pericol�interesele�lor.

�Sursa�:�Pierson,�P.,�Dismantling�the�Welfare�State,�Cambridge,�Cambridge�University�Press,�1994.�

Alte�analize�sint�centrate�pe�continuitatea�institutionala,�mai�exact�pe�«�sedimentarea�»�institutionala�prin�schimbari�intra-institutionale�:�noile�institutii�create�se�adauga�celor�existente.�Exista�astfel�inovatie,�dar�ea�este�afectata�de�formele�existente.�De�exemplu,�crearea�sistemului�de�pensii�private�se�suprapune�peste�sistemul�institutional�public.�

Efectele�sedimentarii�institutionale�dupa�Kathleen�Thelen�

In�aceasta�lucrare,�autoarea�propune�o�explicatie�a�schimbarii�diferita�de�cea�a�dependentei�de�santier.�Analizind�de�asemenea�sistemele�de�pensii,�ea�accepta�ideea�ca�sistemele�de�pensii�sint�supuse�efectului�de�dependenta,�acesta�fiind�un�factor�de�blocaj�in�tentativele�de�dezmembrare�a�institutiilor�sociale�proprii�statului�providenta.�Cu�toate�acestea,�in�loc�de�a�alege�varianta�desfiintarii�sistemului�de�pensii�

40�

existent,�oamenii�politici�pot�sa�aleaga�crearea�unui�sistem�paralel�de�pensii�private.�Aceasta�suprapunere�a�unui�sistem�privat�peste�cel�public�poate�schimba�interesele�actorilor�cheie.�Cetatenii�cu�venituri�mari,�capabili�sa�investeasca�in�sistemul�privat�pot,�de�exemplu,�sa�manifeste�mai�putin�atasament�fata�de�sistemul�public�si�sa-si�investeasca�energia�politica�pentru�a-si�proteja�propriile�interese�in�sistemul�de�pensii�private.�In�aceasta�perspectiva,�grupurile�care�apara�sistemul�public�vor�fi�afectate�de�aceasta�pierdere�a�sprijinului,�sau�chiar�sa�intre�in�conflict�cu�prima�categorie,�adepta�sistemului�privat.�

Sursa�:�Thelen,�K.,��How�Institutiona�Evoleve�:�Insights�from�Comparative�Historical�Analysis�,�in�Mahoney,�J.,�si�Rueschemeyer,�D.,�Comparative�Historical�Analysis�in�the�Social�Science,�New�York,�Cambridge�University�Press,�2003.�

Neo-institutionalimul�rationalist�(sau�al�alegerii�rationale)�

Aceasta�bransa�de�neo-institutionalism�incearca�sa�identifice�felul�cum�constringerile�organizationale�intra�in�calculul�costurilor�si�beneficiilor�in�functie�de�care�actorul�rational�ia�o�decizie.�De�asemenea,�acest�demers�vizeaza�sa�demonstreze�cum�institutiile�sint�rezultatul�intelegerilor�incheiate�in�mod�rational�de�catre�actorii�politci�strategici,�sau�cum�regulile�si�procedurile�determina�deciziile�politice�si�cum�ele�modifica�comportamentul�actorilor.�

Spre�deosebire�de�institutionalismul�istoric,�pentru�care�grupurile�sint�actorii�principali�(mai�exact�colectivitati�care�partajeaza�norme�si�reguli�stabilite�prin�legi),�in�paradigma�institutionalismului�rational,�individul�este�actorul�principal�si�preferintele�sale�sint�o�supozitie.�Demersul�rationalist�face�appel�la�concepte�din�economie,�in�special�din�noua�economie�a�organizatiilor�:�tema�costurilor�de�tranzactie,�notiunea�de�«�efect�de�proximitate�»�(sau�de�aglomerare)�care,�transpuse�in�analiza�diferitelor�fenomene�semnifica�tendinta�de�a�importa�(sau�de�a�imita)�idei�sau�solutii�pentru�a�reduce�incertitudinea.�

Pentru�anumiti�autori�exista�chiar�un�institutionalism�de�tip�organizational�distinct.�Este�vorba�tot�de�o�analiza�in�termeni�de�teorie�a�organozatiilor�bazata�pe�postulatul�rationalitatii�limitate.�Comportamentul�actorilor�nu�exprima�preferintele�lor�(ca�in�institutionalismul�rationalist),�ci�comportamentul�individual�este�o�rutina�determinata�de�obiectivele�organizatiei�(ratiunea�sa�de�a�fi),�rutina�fiind�un�mijloc�de�a�depasi�limitele�si�incertitudinea�(efecte�perverse,�disfunctiuni)�care�afecteaza�eficacitatea�si�performanta�sistemului.�Model�esentialmente�functionalist,�institutionalismul�orgnaizational�se�aplica�analizei�fenomenelor�si�mecanismelor�birocratice.�

Bazindu-se�pe�diferite�presupozitii,�diferitele�demersuri�neoinstitutionaliste�de�tip�rationalist�au�in�comun�citeva�trasaturi�:�Comportamentul�utilitarist�al�actorilor�este�o�supozitie�acceptata�;�fenomenele�se�prezinta�ca�o�serie�de�dileme�de�actiune�colectiva�;�institutiile�structureaza�strategiil

e�actorilor,�ele�sint�contextul�strategic�al�alegerii�;�institutiile�impun�actorilor�diferite�constringeri�care�urmareasc�maximizarea�intereselor,�altfel�spus,�normele�si�procedurile�sint�explicate�prin�functia�de�cistig�(sau�beneficiu)�pentru�actori�;�dezvoltarea�institutiilor�se�explica,�la�rindul�ei,�prin�eficacitatea�prin�care�acestea�servesc�finalitatile�materiale�ale�indivizilor�;�viziune�mai�degraba�statica�a�realitatii,�acest�tip�de�analize�explica�in�primul�rind�permanenta�institutiilor�(in�special�in�context�de�echilibru)�si�mai�putin�schimbarea�institutionala.�

O�analiza�institutionalista�de�alegeri�publice�

In�lucraea�«�Of�Rule�and�Revenue�»,�Margaret�Levi�cinsidera�ca�obiectivul�guvernantilor�este�sa�maximizeze�resursele�Statului.�Plecind�de�la�acest�postulat,�ea�demonstreaza�ca�guvernantii�vor�schimba�regulile�de�impozitare�pentru�a�raspunde�schimbarilor�intervenite�in�exigentele�bugetare,�in�costul�colectarii�sau�de�aplicare�a�anumitor�taxe,�dar�si�in�marja�de�manevra�a�contribuabililor�potentiali.�Astfel,�noi�impozite�nu�sint�instituite�daca�costurile�nu�sint�suficient�de�scazute�pentru�a�face�initiativa�rentabila.�Aceasta�presupune,�de�exemplu,�mai�degraba�un�numar�ridicat�de�locuri�de�munca�salariate�decit�lucratori�independenti,�angajatori�mari�si�nu�mici,�si�un�sistem�informatic�care�sa�evite�frauda�fiscala.�Fara�aceste�conditii,�guvernele�vor�alege�sa�propune�taxe�pe�activitatile�comerciale,�ceea�ce�va�conduce,�ca�o�consecinta,�la�tentative�de�frauda�sau�de�contrabanda.�

�Sursa�:�Levi,�M.,�Of�Rule�and�Revenue,�Berkeley,�University�of�California�Press,�1998.�

41�

Neo-institutionalism�sociologic�

A�aparut�in�cadrul�teoriilor�organizatiior�cind�sociologii�au�contestat�distinctia�traditionala�intre�sfera�sociala�(reflectind�o�rationalitate�abstracta�de�tip�birocratic)�si�cultura.�Plecind�de�la�constatarea�ca�multe�proceduri�institutionale�nu�sint�adoptate�pentru�ca�sint�mai�eficace�ci�pentru�ca�sint�practici�culturale�sau�fac�parte�din�repertorii�culturale,�adeptii�acestui�demers�incearca�sa�explice�de�ce�organizatiile�integreaza�anumite�norme,�proceduri�sau�practici�si�nu�altele.�

Caracteristici�:�

.�institutiile�sint�definite�global�ca�reguli�si�proceduri�dar�si�ca�simboluri�si�modele�morale�;�

.�relatia�dintre�institutii�si�actiunea�individuala�se�realizeaza�printr-un�demers�culturalist.�De�exemplu,�in�cadrul�procesului�de�socializare,�institutii�si�indivizi�se�conditioneaza�mutual�:�indivizii�utilizeaza�modele�disponibile�pe�care�insa�le�modeleaza�in�acelasi�timp,�asa�incit�actiunea�rationala�este�construita�in�mod�obiectiv�si�social�;�

.�cit�priveste�originea�si�modificarea�institutiilor,�noile�practici�institutionale�sint�adoptate�de�organizatii�pentru�a�intari�legitimitatea�sociala,�altfel�spus,�indivizii�creaza�institutii�inspirindu-se�din�cele�existente.�In�acest�sens,�sintem�in�fata�unei�explicatii�care,�privilegiind�aspectul�macrosociologic,�este�mai�degraba�centrata�pe�o�actiune�fara�actori�;�

.�arata�ca�un�actor,�chiar�rational,�puternic�utilitarist,�isi�alege�strategiile�in�repertorii�culturale,�institutiile�sint�un�prealabil�necesar�actiunii�instrumentale�;�

.�studiile�sint�axate�pe�explicatii�culturale�ale�originii,�sensului�sau�naturii�institutiilor.�Institutiile�se�incarneaza�in�sisteme�de�simboluri�sau�modele�morale�social�legitime.�Este�deci�un�demers�sociologic�:�institutiile�sint�traducerea�normelor�sociale�si�modelelor�dominante�;�

.�persistenta�institutiilor�in�timp�se�explica�prin�conformitatea�lor�cu�contextul�social�.�studiile�centrate�pe�«�invatare�sociala�»�apartin�acestui�tip�de�analize�

Concluzie�

In�loc�de�concluzii,�o�remarca�:�diviziunile�intre�aceste�scoli,�teorii�sau�pers

pective�de�cercetare,�nu�se�reduc�la�o�dezbatere�intre�individualisti,�institutionalisti,�structuralisti�sau�behavioralisti.�Diviziunea�intre�scoli�este�in�principal�expresia�dezbaterii�cit�priveste�metoda�de�cercetare,�dar�aceasta�diviziune�metodologica�este�completata�de�o�alta�tot�atit�de�importanta,�daca�nu�determinanata�:�diviziunea�ideologica.�

Perspectivele�de�analiza�traduc�viziuni�asupra�lumii�si�schimbarii�sociale�:�liberalismul�favorizeaza�conceptia�individualista�si�consensuala�asupra�realitatii,�deci�perspectiva�rationalist-individualista�este�predominanata�in�mod�logic.�Dimpotriva,�o�filozofie�sau�ideologie�care�privilegiaza�colectivitatea,�socialul,�si�mai�putin�individul,�favorizeaza�in�mod�logic�o�adordare�holista,�globaliste,�conflictuala.�

Exista,�altfel�spus,�o�afinitate�epistemologica�intre�viziunea�asupra�realitatii,�perspectiva�de�analiza,�teoriile�si�conceptele�care�structureaza�analiza.�

42�

Modulul�4���Studiul�administratiei�publice�:�un�tip�particular�de�cunoastere�

Stiinta�sau�stiintele�administrative�studiaza�administratia�publica,�adica�fenomenele�administrative�si�orice�alte�fapte�sociale�legate�de�administratie.�

Problematica�studierii�administratiei�publice,�este,�contrar�aparentelor,�departe�de�a�fi�simpla.�Incepind�in�special�din�anii�60�exista�o�dezbatere�in�mediul�academic�cit�priveste�statutul�acestui�tip�de�cunoastere.�Cunoasterea�fenomenului�administrativ�constituie�o�stiinta�autonoma�sau�acest�tip�de�cercetare�este�un�ansmablu�de�cunostinte�despre�un�obiect�cu�mai�multe�fatete�?�Alte�puncte�de�controversa�vizeaza�alte�particularitati�ale�acestor�studii.�De�exemplu,�statutul�acestui�tip�de�cunoastere�aplicata�si�normativa�ridica�problema�compatibilitatii�intre�exigentele�pragmatice�si�cele�explicative�si�critice.�

Expresia��stiinta�administrativa��s-a�impus�in�secolul�al�XIX-lea,�dar�disciplina�de�studiu�este�in�acelasi�timp�mai�veche,�dar�si�mai�recenta,�evolutia�acestui�tip�de�cunoastere�fiins�determinata�de�factori�institutionali,�ideologici,�intelectuali�(evolutia�cunoasterii�insasi).�Este�o�cunoastere�veche,�in�sensul�ca�au�existat�preocupari�in�acest�domeniu�inca�din�secolul�al�XVIII-lea�(de�exemplu�stiinta�politiei�in�Franta,�esential�pragmatica).�Este�in�acelasi�timp�recenta,�in�sensul�ca�studiul�administratiei�si-a�cistigat�mai�tirziu�statutul�de�domeniu�autonom�de�cercetare.�Mult�timp,�cunoasterea�administrativa�a�fost�conceputa�ca�o�cunoastere�practica,�concreta,�utila�celui�care�exercita�meseria�de�administrator,�pentru�a�face�aceasta�profesie�mai�eficienta.�In�aceasta�viziune,�stiinta�admnistrativa�era�conceputa�ca�arta�sau�meserie�de�a�administra�bine.�Spre�deosebire�de�aceasta�conceptie,�cunoasterea�teoretica,�stiintifica,�a�administratiei�a�aparut�recent,�dar�continua�sa�fie�marcata�de�perspectiva�pragmatica.�Astfel,�si�astazi�se�mentine�o�oarecare�confuzie�cit�priveste�obiectul�de�studiu,�metodele�de�investigatie.�Cu�alte�cuvinte,�procesul�de�maturizare�a�acestei�discipline�nu�a�fost�incheiat.�

Ce�este�stiinta�administrativa�?�

Definirea�acestui�domeniu�de�cercetare�ridica�probleme�si�controverse.�Autorii�nu�cad�de�acord�nici�cit�priveste�natura�obiectului�de�studiu,�nici�asupra�locului�in�cadrul�stiintelor�sociale.�

Care�este�obiectul�de�studiu,�care�sint�metodele�de�analiza�?�Exista�un�obiect�unic�de�studiu,�propiru�acestui�domeniu�de�cunoastere,�sau�aceasta�disciplina�imparte�acest�obiect�de�studiu�cu�alte�stiinte�?�Are�o�metodologie�proprie,�sau�utilizeaza�metode�de�analiza�comune�mai�multor�domenii�?�Chiar�daca�exista�consens�asupra�faptului�ca�obiectul�de�studiu�este�administratia�si�fenomenele�administrative,�totusi,�ce�are�in�comun�discursul�juristilor�asupra�fenomenelor�birocratice�cu�cel�al�socio

logilor�asupra�birocratiei�sau�cu�analizele�managerilor�cit�priveste�eficienta�si�performanta,�chiar�daca�fiecare�dinter�aceste�perspective�contribuie�la�cunoasterea�fenomenului�administrativ.�

Unii�autori�vorbesc�de�stiinta�administrativa���la�singular,�altii�de�stiinte�administrative���la�plural.�Daca�pentru�primii�stiinta�administrativa�este�un�domeniu�autonom�de�cunoastere,�un�ansamblu�coerent�de�cunoastinte�referitoare�la�fenomenul�specific�al�administratiei,�pentru�ceilalti,�studiul�administratiei�nu�este�un�proiect�global�articulat�in�jurul�unei�problematici�coerente,�ci�un�ansamblu�de�discursuri�(cunostinte)�dispersate,�constituite�in�timp�si�suprapuse�in�spatiu..�

Clarificari�conceptuale�

Pentru�a�descifra�specificitatea�acestui�domeniu�de�cunoastre�si�a�intelege�complexitatea�lui�incepem�prin�citeva�clarificari�conceptuale�si�precizari�terminologice.�

Administratia�publica�

Administratia�publica�este�un�actor,�o�activitate,�un�proces�care�incepe�acolo�unde�se�termina�activitatea�guvernamentala�si�legislativa.�Prin�faptele�ei�(ale�administratiei)�statul�se�manifesta�concret.�Administratie�

43�

publica�mai�inseamna�un�ansamblu�de�institutii�sau�persoane�insarcinate�cu�administratia.�De�asemenea,�contine�si�ideea�de�cunostinte�necesare�administratiei�dar�si�putere�administrativa.�

Deci,�conceptul�de�administratie�publice�desemneaza�unul�din�aspectele�si�conceptele�urmatoare�:�

.�ansamblul�de�institutii�si�organisme,�legi�si�agenti�care�implementeaza�si�controleaza�contractul�social�;�corespunde�sectorului�public;�

.�atingerea�scopurilor�sociale�printr-o�varietate�de�moduri�de�interventie�mai�mult�sau�mai�putin�active�si�directe�ale�statului�;�administratia�implementeaza�politicile�publice;�

.�disciplina�care�face�obiectul�unor�activitati�de�invatamint�si�cercetare�si�care�integreaza�alte�discipline�(drept,�istorie,�sociologie,�management,�stiinta�politica,�etc);�

.�practica�profesionala.�

Aceste�componente�ale�administratiei�constituie�obiectul�de�studiu�in�analizele�administrative.�Astfel�:�

Activitatile�sint�legate�de�continutul�politicilor�publice�si�procesul�lor�de�aplicare.�Administratia�publica�se�specializeaza�in�ceea�ce�face�Statul,�cum�si�cu�ce�rezultate.�Cimpul�activitatilor�publice�este�imens�:�impozitarea�(taxe),�in�schimbul�lor�bunuri�si�servicii�colective�produse�si�furnizate,�ca�de�exemplu�prestatiile�sociale,�indemnizatia�de�somaj,�de�accidente�de�munca.�Administrarea�acestor�programe�este�o�sarcina�imensa�care�revine�administratiei�publice.�

Procesele�administrative�sint�comune�tuturor�politicilor�(agricole,�de�sanatate�etc.).�De�exemplu,�procesul�bugetar�care�se�refera�la�resursele�financiare�de�care�dispun�serviciile�administrative.�

Institutiile�administrative�fac�parte�din�institutiile�politice�(sau�aparatele�statului)�la�fel�ca�si�institutiile�legislative,�juridiciare,�militare.�In�acest�sens,�administratia�publica�este�un�ansamblu�de�actori�institutionali�in�relatie�cu�ministri,�deputati,�judecatori,�grupuri�de�interes.�Multe�aspecte�legate�de�sistemul�politic�sint�legate�si�de�administratie�(sistem�centralizat�/�descentralizat;�ce�fel�de�putere�au�functionarii�:�putere�birocratica�sau�tehnocratica�;�drepturile�cetatenilor�in�raport�cu�administratia)�

Administratia�publica�este�si�un�ansamblu�de�persoane�care�constituie�functia�publica.�Exista�doua�nivele�ale�personalului�administrativ�:�nivelul�superior,�elita�administrativa,�consili

eri�ministeriali�si�gestionari�de�mari�programe�guvernamentale.�Putem�studia�diferite�aspecte�referitoare�la�elitele�administrative�:�care�este�originea�lor�sociala�si�geografica�?�Cum�au�fost�alese�?�Care�este�formatia�lor�profesionala�?�Care�este�profilul�de�cariera�?�Care�este�reprezentarea�etnica,�religioasa�?�Un�al�doilea�nivel�cuprinde�salariatii�:�profesionisti,�tehnicieni,�functionari,�lucratori.�Ne�putem�pune�intrebari�referitoare�la�originea�lor,�la�cursurile�urmate,�la�apartenenta�sociala,�etnica�etc.�De�asemenea,�putem�studia�fenomenul�de�sindicalizare�(relatii�de�munca,�actiuni�greviste,�relatiile�sindicatelor�cu�partidele).�

In�sfirsit,�administratia�publica�este�o�arta�si�o�stiinta,�un�ansamblu�de�cunostinte�aplicabile�la�intelegerea�si�buna�utilizare�a�institutiilor,�proceselor�si�personalului�administrativ.�

Alte�precizari�terminologice�

Termenii�de�management�si�gestiune�sint�adesea�utilizati�cu�referire�la�fenomenul�administrativ.�De�multe�ori,�autorii�isi�intituleaza�lucrarile�utilizind�la�intimplare�termenii�de�administratie,�gestiune�sau�management,�dar�exista�totusi�diferente�fundamentale�intre�aceste�concepte�si�activitati.�

44�

Conceptul�de�management,�de�origine�anglo-saxona,�se�refera�la�aplicarea�mijloacelor�umane�si�materiale�necesare�functionarii�serviciilor�publice.�Ca�activitate,�managementul�este�apropiat�de�administratie,�dar�este�un�demers�mai�modern,�dmai�inamic,�folosit�de�cei�care�sustin�ideea�unei�separari�nete�intre�domeniul�politic�si�administrativ,�si�in�acest�sens�este�domeniul�specialistilor.�

Conceptul�de�gestiune�se�refera�in�general�la�aspecte�legate�de�incadrarea�functionarilor�pentru�utilizarea�optimala�a�resurselor.�

In�raport�cu�managementul�si�gestiunea,�administratia�este�actiunea�de�a�aplica�norme�legale,�reglementare,�politici�si�programe�in�scopul�luarii�deciziei,�este�o�actiune�stereotipa�si�repetitiva,�are�putina�marja�de�discretie,�se�aplica�la�baza�piramidei�ierarhice.�Cu�cit�ne�ridicam�in�ierarhie,�cu�atit�timpul�destinat�actelor�administrative�scade.�

In�limba�franceza,�si�in�general�in�limbile�de�origine�latina,�se�poate�evita�confuzia,�termenul�de��gestionar��desemnind�un�agent�de�incadrare,�dar�si�cadrele�superioare�de�la�toate�nivelurile�care�au�sarcina�de�a�atinge�obiectivele�prin�utilizarea�optimala�a�resurselor.�Gestionarul�calculeaza,�optimizeaza,�el�are�o�marja�discretionara�care�creste�pe�masura�ce�urcam�in�piramida�ierarhica.�

In�engleza,�termenul��manager��se�refera�la�conducatori�si�cadre�intermediare�(notiune�corespunzind�termenului��gestionar��din�franceza).�In�franceza,�insa,�notiunea��manager��se�refera�la�cei�mai�inalti�functionari�ai�unei�organizatii.�Managerul�se�ocupa�de�aspectul��creativ��si��inovativ��al�organizatiei,�el�imagineaza�solutii,�rezolva�probleme,�anticipeaza,�este�judecat�dupa�rezultat�si�nu�dupa�efort.�

De�fapt,�fiecare�cadru�al�piramidei�indeplineste�in�acelasi�timp�un�rol�de�manger,�de�gestionar�si�de�administrator,�dar�in�proportie�diferita�(ca�efort,�timp),�dimensiunea�manageriala�crescind�catre�virful�piramidei.�De�exemplu,�in�medie,�se�apreciaza�ca�un�sub-ministru�(manager)�isi�dedica�70%�din�timp�pentru�componementele��managementului�,�25%�din�timp�celor�de�gestiune�(optimizarea�structurii�organizationale)�si�5%�actelor�administrative.�La�baza�piramidei,�profesionistii,�functionarii,�dedica�85%�din�timp�pentru�administrarea�de�programe�si�politici,�adica�activitati�de�rutina,�10%�din�timp�gestioneaza�si�5%�din�timp�controleaza�(manageriaza)�activitatile�la�nivelul�lor�de�activitate�si�competenta.5�

In�engleza�este�in�acelasi�timp�mai�simplu,�dar�si�mai�complicat.�Mai�simplu,�deoarece�nu�exista�un�termen�specific�echivalent�al��gestionarului��din�franceza�(si�romana).�Mai�complex,�deoarece�termenul��management��are�sensuri�diferite.�Daca�conceptul�de��administratie��semnifica�guvernare�(vorbim�de�administratia�Obama�sau�Clinton),�adica�ansamblul�birocratiei�americane,�in�general�traducem�termenul��administratie�,�in�sensul�francez�al�cuvintului,�prin��bureaucracy��sau��civil�service�,�co

ncepte�care�desemneza,�ca�in�franceza,�organizarea�si�aplicarea�unei�legi,�politici�sau�procedura.�Termenul��management��(si�manager)�se�refera,�in�limba�engleza,�la�o�disciplina�intelectuala�(ca�termenul�administratie),�dar�si�la�sarcinile�a�doua�tipuri�de�conducatori�:�sefi�executivi�si�administrativi,�dar�si�cadre�superioare�si�maistri�(cei�care�se�ocupa�de�un�parc�de�stationare�sau�de�o�sala�de�biliard).�

Dincolo�de��disputa��terminiologica,�trebuie�sa�vizualizam�fiecare�nivel�ierarhic�si�contributia�lui�la�performanta�organizatiei.�Astfel,�in�virful�ierarhiei,�activitatile�sint�de�identificare,�luare�si�asumare�a�deciziei,�adica�activitati�strategice;�in�centrul�ierarhiei,�domina�deciziile�tactice,�iar�la�baza�ierarhiei�deciziile�operationale.�

Retinem�ca�domeniul�adiministrtaiei�publice�cuprinde�activitati,�institutii,�persoane�si�cunostinte�implicate�in�pregatirea�si�aplicarea�deciziilor�autoritatilor�publice�competente.�

In�afara�componentelor�administratiei,�studiile�administrative�analizeaza�si�contextul�administratiei�publice.�

5�Mintzberg,�H.,�Bourgault,�J.,�Manager�en�public,�Institut�de�l�administration�publique�du�Canada,�Toronto,�2000,�p.5-6.�

45�

Orice�administratie�publica�trebuie�inteleasa�in�cadrul�propriu�de�existenta�si�functionare,�adica�in�context�istoric,�politic,�social,�economic,�deoarece�institutiile�administrative�fac�parte�din�institutiile�statului,�functionarii�fac�parte�dintr-o�societate,�administratia�este�influentata�de�orice�schimbare�economica,�culturala,�tehnologica.�

a)�Contextul�istoric�Evolutia�administratiei�nu�poate�fi�inteleasa�independent�de�procesul�istoric.�De�exemplu,�birocratia�moderna�a�emers�odata�cu�capitalismul�si�corespunde�dezvoltarii�statului�capitalist�(Weber).�Dar�stim�ca�au�existat�birocratii�si�in�China�antica,�in�Egiptul�antic,�in�Imperiul�roman.�In�evul�mediu,�in�afara�bisericii�(care�este�un�tip�de�birocratie),�celelalte�forme�de�birocratie�dispar,�din�cauza�descentralizarii�proprii�feudalismului.�In�timpul�monarhiilor�absolute,�carcaterizate�prin�centralizarea�puterii,�are�loc�restaurarea�birocartiei�ca�structura�permanenta�si�specializata.�

Apoi,�intr-o�alta�epoca�istorica,�revolutia�franceza�democratizeaza�recrutarea�functionarilor�si�acorda�functionarilor�civili�statutul�de�servitori�ai�statului�(si�nu�ai�regelui).�

La�rindul�ei,�dezvoltarea�Statului�in�epoca�industrializarii�conduce,�prin�multiplicarea�interventiilor,�la�proliferarea�institutiilor�administrative,�la�cresterea�bugetelor�si�efectivelor.�

Iata�citeva�exemple�care�ilustreaza�faptul�ca�dezvoltarea�istorica�este�un�factor�care�influenteaza�evolutia�institutiilor�administrative,�dar�si�cariera�functionarilor,�a�raporturile�dintre�functionari�si�autoritati�politice,�etc.�Istoria�birocratiei�ne�ajuta,�de�exemplu,�sa�aflam�cauzele�persistentei�si�schimbarii�ei,�sau�ne�permite�sa�evaluam,�sa�caracterizam�o�administratie.�Daca�urmarim,�de�exemplu,�sa�stim�daca�ea�este�eficace,�democratica,�centralizata�sau�descentralizata,�arbitrara�sau�respectuoasa�a�legalitatii,�putem�utiliza�doua�tipuri�de�analize:�sa�comparam�prezentul�cu�trecutul�sau�doua�contexte�etatice.�Sau,�daca�ne�propunem�sa�analizam�daca,�si�in�ce�masura,�un�stat�intervine�in�economie,�putem�consulta�coduri�nationale�pe�o�baza�istorica�sau�comparata,�analizam�cheltuielile�la�diferite�niveluri�(national,�municipal)�in�domeniul�economic.�Pentru�studii�la�nivel�international,�putem�consulta�datele�nationale�in�perspectiva�comparata.�

In�alte�contexte,�de�exemplu�in�SUA,�traiectoria�istorica�particulara�a�impus�o�viziune�a�administratiei�diferita�de�conceptia�europeana.�Concret,�stiinta�si�practica�administrativa�au�fost�profund�influentate�de�ideologia�afacerilor,�de�concepte�din�managementul�intreprinderii,�natura�privata�a�administratiei�publice�rezultind�din�similitudinile�cu�gestiunea�afacerilor�private.�Aceste�influente�explica�inclinatia�administratiei�de�a�aborda�totul�sub�unghiul�elementelor�tehnice�si�de�a�pune�ac

centul�pe�expertiza,�rentabilitate,�productivitate,�randament,�totul�pe�fondul�filozofiei�politice�dominante�in�acest�context,�aceea�a�mentinerii�echilibrului�democratic�si�a�libertatilor�individuale.�

b)�Contextul�social�si�cultural�Administratia�publica�prezinta�variatii�chiar�in�tari�cu�regim�politic�comparabil.�Michel�Crozier�analizeaza�de�exemplu�marea�varietate�de�comportamente�birocratice�in�tarile�occidentale.�Preferinta�francezilor�pentru�o�birocratie�rigida�este�atribuita�egalitarismului�lor�pronuntat,�functionarul�francez�preferind�sa�fie�guvernat�de�reguli�formale,�prea�detaliate�pentru�a�fi�realiste,�decit�sa�fie�supus�ordinelor�unui�sef�cu�puteri�substantiale.�6�Nu�numai�ca�administratia�este�marcata�de�contextul�cultural,�de�valorile�societatii,�dar�la�rindul�ei�influenteaza�cutumele�si�modelele�culturale�si�de�valori�societale.�

c)�Contextul�imediat�al�administratiei�Contextul�imediat�se�poate�referi,�de�exemplu,�la�diferentele�dintre�sectorul�public�si�cel�privat�:�ca�misiune�si�obiective,�cele�doua�sectoare�sint,�prin�comparatie,�diferite.�Statul�are�ca�misiune�satisfacerea�interesul�public�(producerea�si�furnizarea�de�bunuri�si�servicii�publice),�asa�cum�este�definit�de�constitutie�

6�Crozier,�M.,�La�société�bloquée,�Paris,�Le�Seuil�1970.�

46�

si�legi,�sectorul�privat�vizeaza�obtinerea�profitului.�Criteriile�de�eficacitate�aplicat�celor�doua�sectoare�sint�diferite,�controlul�este�diferit,�sarcina�cadrelor�superioare�din�administratia�publica�este�mai�compelxa�decit�a�celor�din�sectorul�privat.�Modul�de�finantare�este�de�asemenea�diferit,�majoritatea�fondurilor�administratiei�provenind�din�taxe,�redevente,�drepturi�platite�de�indivizi�si�corporatii.�

Retinem�ca�analiza�administratiei�publice�trebuie�situata�in�context�istoric,�in�context�politic,�in�raport�cu�alte�sisteme�administrative.�Cultura�administrativa�este�in�raport�cu�valorile�societatii,�rolul�si�functiile�administratiei�publice�sint�in�relatie�cu�cele�ale�administratiei�sectorului�mixt�si�privat.�

Stiinta�administrativa�vs�stiinte�administrative�

Cele�mai�multe�stiinte�sociale���sociologie,�istorie,�drept���au�studiat�direct�sau�indirect�un�actor�sau�o�institutie�administrativa�(organizatie,�birocratie,�stat).�Ele�au�produs�un�ansamblu�diversificat�de�cunostinte�specifice�asupra�fenomenului�administrativ.�In�anii�60,�studiile�din�domeniul�administrativ�au�fost�un�teren�de�confruntare�in�special�intre�sociologie�si�drept,�fiecare�din�aceste�discipline�incercind�sa�si�le�anexeze.�Dar�si�alte�domenii�au�avut�un�rol�important�in�dezvoltarea�stiintei�administrative�:�economia,�filozofia,�psihologia.�Toate�aceste�cunostinte�produse�de�diferite�stiinte�sociale�asupra�fenomenelor�administrative�ridica�o�problema�de�fond���daca�exista�o�stiinta�a�administratiei�sau�nu�sint�decit�cunostinte�partiale,�fractionate,�ale�unor�stiinte�eterogene�?�

Altfel�spus,�exista�doua�perspective�de�a�concepe�studiul�administratiei,�doua�viziuni�asupra�specificitatii�si�statutului�acestui�domeniu�de�cunoastere:�o�viziune�unitara,�integrata,�in�ciuda�demersurilor�eteroclite�(stiinta�administrativa)�si�o�viziune�fragmentata,�pluralista�(stiinte�administrative).�

1)�Stiinta�administrativa�

Aceasta�abordare�considera�stiinta�administrativa�ca�fiind�o�stiinta�de�sine�statatoare,�ca�stiinta�sociala�autonoma�in�intelesul�deplin�al�termenului.�Stiinta�administrativa�este�o�disciplina�stiintifica,�un�tip�de�cunoastere�integrata,�un�ansamblu�coerent�de�cunostinte�referitoare�la�anumite�categorii�de�fenomene,�fapte�sau�obiecte�si�produse�cu�metodele�si�demersurile�specifice�cercetarii�stiintifice.�

Stiinta�administrativa�are�un�obiect�propriu�de�studiu�care�este�insa�analizat�din�perspective�diferite.�Avind�un�obiect�de�studiu�specific,�stiinta�administrativa�se�distinge�de�stiintele�sociale�apropiate.�Obiectul�de�studiu�este�administratia�insasi.�Cercetatorii�studiaza�geneza�ei,�influentele�carora�ea�le�este�supusa,�mediul�care�o�modeleaza,�functiile�pe�care�le�indeplineste�in�cadrul�societatii.

Administratia�exista�pentru�ca�o�putem�distinge�de�alte�fenomene�sociale.�Dreptul�a�contribuit�la�aceasta�definitie,�dar�o�stiinta�administrativa�nu�poate�fi�edificata�pe�obiecte�de�studiu�preconstruite�de�catre�drept�sau�istorie.�Obiectul��administratie��asa�cum�este�el�construit�de�stiinta�administrativa�este�specific,�nu�se�confunda�cu�definitiile�din�drept�sau�din�discursul�politic.�

Daca�vorbim�de�stiinta�administrativa,�inseamna�ca�analiza�stiintifica�a�fenomenului�administrativ�(care�este�obiectul�de�studiu)�implica�combinarea�mai�multor�perspective�de�analiza,�abordari�diferite�ale�fenomenului.�Astfel,�stiinta�administrativa�inglobeaza�diferite�puncte�de�vedere�stiintifice�cu�care�produce�

o�cunoastere�specifica�noua�asupra�administratiei,�trecind�peste�frontierele�dintre�discipline.�Stiinta�administrative�nu�este�nici�numai�juridica,�nici�numai�sociologica,�ea�este�si�juridica�si�sociologica�in�acelasi�timp.�Din�punct�de�vedere�al�stiintei�administrative,�nu�exista�o��sociologie�administrativa�,�un��drept�administrativ��sau�o��istorie�administrativa�,�ci�o�perspectiva,�o�abordare,�istorica,�juridica,�sociologica,�a�fenomenului�administrativ.�Aceste�abordari�se�intrepatrund,�stiinta�administrativa�este�interdisciplinara.�

47�

Alti�autori�vorbesc�de�stiinte�administrative.�In�viziunea�acestora,�nu�exista�una,�ci�mai�multe�stiinte�administrative,�cite�tipuri�de�perspective,�sau�demersuri,�de�analize�sau�discipline,�care�se�ocupa�de�studiul�fapteleor�si�fenomenelor�administrative.�Studiul�administratiei�este�un�domeniu�de�studiu�fragmentat�din�punct�de�vedere�stiintific,�este�un�ansamblu�dispersat�de�cunostinte.�

Particularitatile�stiintei�(stiintelor)�administrative�

.�este�un�domeniu�de�cunoastere�vechi�

.�este�o�stiinta�teoretica�vizind�explicarea�si�intelegerea�fenomenelor�sociale�fara�sa�le�orienteze,�

.�dar�este�si�o�stiinta�aplicata,�adica�vizeaza�ameliorarea�organizatiei�si�functionarea�administratiei�

.�este�o�stiinta�normativa�

.�este�o�stiinta�fragmentata�istoric�si�geografic�

1)�Este�o�stiinta�veche�

Studiul�administratiei�este�un�domeniu�de�studiu�foarte�vechi.�In�toate�marile�imperii�ale�antichitatii,�Egipt,�China,�au�existat�functionari�instruiti�(scribi,�respectivi�mandarini)�care�pregateau�si�executau�deciziile.�In�afara�faptului�ca�erau�capabili�sa�citeasca�si�sa�scrie���competente�rare�si�pretioase�in�acel�timp���acestia�cunosteau�anumite�elemente�de�organizare,�finante,�comert,�drept,�dar�si�ritualuri�si�cutume.�Gasim�astfel�scoli�de�administratie�in�Egipt,�India,�China,�si�la�Roma.�In�afara�cunostintelor,�aceste�scoli�transmiteau�principii,�regului�de�conduita�si�valori.�

Sistemul�din�China�este�cel�care�a�exersat�cea�mai�mare�influenta.�Principiul�de�selectie�al�functionarilor�prin�examen�scris�dateaza�aproximativ�din�anul�200�i.e.n.�si�aceasta�metoda,�desi�perfectionata�in�timp,�va�fi�utilizata�pina�la�revolutia�lui�Sun�Yatsen,�adica�pina�in�1911.�In�China�antica�au�aparut�primele�enciclopedii�al�caror�scop�era�sa�permita�elitelor�tinere�sa�se�pregateasca�pentru�examenele�care�aveau�loc�la�fiecare�trei�ani.�

In�Marea�Britanie,�Compania�Indiilor�Orientale�s-a�inspirat�din�modelul�chinezesc�si�a�creat�o�scoala�de�formare�a�functionarilor�la�Haileybury,�in�1806,�unde�s-a�instituit�sistemul�de�examene�scrise�pentru�admitere.�Acest�exemplu�va�fi�util�atunci�cind�guvernul�britanic�va�incerca�sa�reformeze�functia�publica,�in�sensul�cresterii�competentei�si�eficacitatii,�50�de�ani�mai�tirziu.�Astfel,�prima�mare�reforma�a�unei�

functii�publice�din�epoca�moderna�s-a�inspirat�din�sistemul�chinezesc�vechi�de�mii�de�ani.�

Trebuie�de�asemenea�mentionata�existenta,�in�tarile�germanice,�a�unei�alte�traditii,�cea�a�cameralismului,�care�dateaza�din�secolul�al�XVIII-lea.�Stiintele�camerale,�aparute�in�Prusia�si�Austria,�sint�compuse�din�reguli�practice�pentru�administratia�economica�si�financiara�a�statului�absolutist.�Ele�au�disparut�treptat�odata�cu�aparitia�si�dezvoltarea�dreptului�administrativ�in�Germania�si�in�Franta�in�secolul�al�XIX-lea,�dar�din�ele�va�ramine�o�dispozitie�care�va�facilita�patrunderea�stiintei�administrative�americane�in�Germania�in�anii�1960.�

2)�Este�o�disciplina�aplicata�si�normativa�

Studiul�administratiei�este�o�disciplina�al�carei�obiect�este�constituit�din�judecati�de�valoare�si�care�stabileste�reguli�si�precepte.�Daca�stiinta�administrativa�este�in�primul�rind�practica,�adica�o�stiinta�sociala�aplicata,�atunci�ea�trebuie�sa�adopte�valorile�sistemului�politic�a�carui�parte�integranta�este.�Orice�recomandare�reflecta�valorile�care�permit�alegerea�intre�mai�multe�tipuri�de�actiuni�sau�proiecte�care�urmeaza�sa�fie�realizate.�

Aceasta�particularitate�are�consecinte�importante�pentru�studiul�administratiei�publice,�in�sensul�ca�o�disciplina�normativa�trebuie�sa�aiba�in�general�pretentii�modeste�:�

48�

-in�primul�rind�pentru�ca�in�cursul�actiunii�pot�sa�intervina�situatii�noi,�sau�informatiile�sa�fie�incomplete,�astfel�incit�cei�mai�multi�practicieni�ai�administratiei�publice�considera�ca�aceasta�este�nu�numai�o�stiinta�dar�si�o�arta;�

-in�al�doilea�rind,�pentru�ca�o�stiinta�care�trebuie�sa�fie�utila�este�limitata�cit�priveste�investigatiile�si�nu-i�putem�pretinde�observatii�dezinteresate�ca�in�cazul�stiintelor�pure�sau�fundamentale.�

Unii�autori�acorda�acestei�contradictii�suficienta�importanta�pentru�a�refuza�titlul�de�stiinta�stiintelor�normative�si�deci�si�stiintei�administrative.�Totusi,�din�punct�de�vedere�al�normativitatii,�cit�priveste�studiul�administratiei,�aceasta�distinctie�nu�este�un�obstacol�major,�dar�este�esential�sa�nu�o�ignoram.�Pentru�moment,�trebuie�sa�retinem�ca�atunci�cind�realizam�sau�analizam�un�studiu�de�administratie�publica�este�important�sa�stim�daca�este�de�natura�practica�(normativa)�sau�stiintifica.�Criteriile�de�apreciere�vor�fi�diferite�in�functie�de�genul�caruia�ii�apartine�lucrarea.�Multe�carti,�texte,�articole,�rapoarte,�isi�fixeaza�un�obiectiv�practic,�astfel�incit,�pentru�a�le�aprecia,�trebuie�sa�fim�atenti�la�postulatele�lor�normative�si�ideologice.�Fara�a�ignora�total�aceste�aspecte,�in�cazul�altor�lucrari�vor�prevala�criteriile�de�evaluare�ale�metodologiei�si�rationamentului�teoretic�proprii�stiintelor�sociale.�

3)�Studiul�administratiei�este�o�disciplina�fragmentata�din�punct�de�vedere�istoric�si�geografic�

Intrucit�evolutia�administratiei�este�influentata�de�dezvoltarea�istorica,�politica,�sociala,�si�studiul�ei�este�fragmentat�istoric�si�geografic.�Aceasta�diversitate�a�cunoasterii�fenomenului�administrativ�fiind�impusa�de�istoria�politica�si�institutionala�a�fiecarei�tari,�disciplina�a�evoluat�si�este�studiata�diferit�in�diferite�tari.�

Dincolo�de�particularitatile�nationale,�exista�doua�mari�modele�de�cercetari�in�domeniul�administratiei�:�modelul�european�si�modelul�american.�Daca�in�Europa�cercetarea�este�axata�pe�studiul�administratiei�publice�si�predominanta�demersului�juridic�in�analiza�fenomenelor�administrative,�in�SUA�conceptia�este�mai�integrativa,�fiind�inspirata�in�principal�de�studiile�organizationale�

a)�Studiul�administratiei�in�Europa�

Dominatia�conceptiei�juridice�in�studiul�administratiei�se�explica�prin�evolutia�particulara,�istorica�si�politica�a�acestui�context,�marcat�de�traditia�etatica�si�administrativa.�Aici�a�aparut�Statul-natiune�sinonim�cu�intarirea�puterii�etatice�si�crearea�unei�administratii�puternice,�aici�au�aparut�monarhiile�absolutiste�puternic�structurate,�aici�a�aparut�Statul�liberal�centralizat,�si�aici�a�aparut,�dupa�cel�de-al�doilea�razboi�mondial,�Statul�providenta�interventionist.�Aceasta�traiectorie�istorica�europea

na�a�marcat�in�mod�esential�conceptia�asupra�administratiei�si�studierea�acestui�fenomen.�

Astfel,�un�interes�real�pentru�studierea�acestui�domeniu�apare�odata�cu�statul�absolutist�puternic�institutionalizat�si�centralizat,�cind�se�dezvolta�o�stiinta�aplicata�a�administratiei�publice.�In�Franta,�de�exemplu,�in�secolele�XVII-XVIII,�apare�stiinta�politiei,�un�embrion�al�stiintei�administrative,�care�vizeaza�obiective�tehnice�si�pragmatice.�Tot�in�aceasta�perioada,�in�Germania,�apar�studiile�camerale�centrate�pe�studiul�acestor�institutii�administrative�prusace.�

Aparitia�Statului�liberal�(Statul�de�drept)�determina�dezvoltarea�dreptului�administrativ.�Teoreticienii�sint�in�special�juristi�concentrati�apropape�exclusiv�pe�aspectele�juridice�si�contencioase�ale�functionarii�administratiei.�Totusi,�in�prima�parte�a�secolului�al�XIX-lea,�se�dezvolta�in�Europa�si�o�reflectie�nonjuridica�asupra�administratiei,�dreptul�administrativ�si�stiintele�administrative�avind�o�evolutie�separata�dar�paralela.�Coexistenta�celor�doua�discipline�se�estompeaza�la�mijlocul�secolului�al�XIX-lea,�cind�se�impune�viziunea�juridica�si�contencioasa�a�fenomenelor�administrative,�perioada�considerata��epoca�de�aur��a�jurisprudentei�administrative.�

49�

La�mijlocul�secolului�al�XX-lea,�aparitia�Statul�providenta,�cu�dominanta�interventionista,�sinonim�cu�complexificarea�aparatului�administrativ,�face�ca�recurgerea�la�drept�sa�nu�mai�fie�suficienta.�Are�loc�o�reinnoire�a�studiului�administratiei�pe�baze�noi,�cu�accent�pe�preocuparile�pragmatice.�Unii�analisti�continua�traditia�juridica,�alti�cercetatori�pun�accent�pe�probleme�de�organizare�si�gestiune.�

b)�Viziunea�americana�

La�inceput,�fenomenul�administratiei�nu�a�atras�atentia,�nu�a�produs�controverse�teoretice.�Intr-o�tara�noua,�in�plina�transformare�economica�si�sociala,�accentul�era�pus�pe�probleme�imediate,�concrete,�de�organizare.�Studiul�administratiei�publice�s-a�dezvoltat�mai�tirziu,�cind�s-a�produs�trecerea�de�la�statul�rural�la�cel�urban�industrializat�care�cerea�structuri�administrative,�agenti�competenti,�gestiune�moderna.�

SUA�au�cunoscut�o�serie�de�reforme�administrative�succesive�pina�la�al�doilea�razboi�mondial,�reforme�care�au�influentat�si�studiul�fenomenului�administrativ.�O�contributie�importanta�a�reflectiei�asupra�administratiei�a�avut-o�Woodrow�Wilson�care�in�1887�a�pus�bazele�unei�stiinte�pragmatice�a�administratiei�inspirata�de�metodele�din�sectorul�privat�al�afacerilor.�

Si�in�SUA�exista�o�disciplina�a�administratiei�publice�dar�care�difera�de�cea�europeana�prin�obiective�utilitare�si�pragmatice.�Alte�particularitati�vizeaza�:�valorizarea�experientei;�aversiune�fata�de�doctrine�;�loc�minim�acordat�dimensiunii�juridice�a�fenomenelor�administrative�in�absenta�unui�drept�administrativ�coerent�;�paralelism�constant�intre�administratia�etatica�si�cea�privata�(a�intreprinderii);�paralelism�intre�stiinta�administratiei�publice�si�stiinta�gestiunii�intreprinderii,�intre�aceste�doua�discipline�neexistind�frontiere�nete,�ambele�fuzionind�in�teoria�organizatiilor.�

Intr-adevar,�studiul�organizatiilor�este�un�domeniu�de�studiu�specific�american.�Stiinta�organizatiei�s-a�dezvoltata�mai�devreme�si�mai�usor�in�SUA�deoarece,�spre�deosebire�de�contextul�european,�aceasta�este�

o�tara�cu�slabe�traditii�administrativ-etatice,�adiministratia�fiind�considerata�o�forma�de�organizatie,�printre�altele.�In�consecinta,�studiul�ei�a�fost�integrat�acestui�tip�de�analize.�Cu�toate�acestea,�premisele�stiintei�organizatiilor�apar�in�Europa.�Este�vorba�de�studiul�organizatiilor�politice�(Marx�si�Engels),�de�analizele�sociologice�ale�lui�Weber�si�Michels,�de�studiile�realizate�in�perspectiva�practica�la�cei�preocupati�de�gestiunea�intreprinderii�si�mai�rar�a�Statului�(rationalizarea�metodelor�si�cresterea�eficientei).�

Desi�premisele�teoretice�ale�stiintei�organizatiilor�apar�in�Europa,�totusi�dezvoltarea�lor�are�loc�in�SUA�sub�influenta�contextului�economic�si�social.�Taylorismul�si�organizarea�stiinti

fica�a�muncii,�scoala�relatiilor�umane�si�dezvoltarea�perspectivei�sociologice�a�organizatiilor,�au�condus�mai�tirziu�la�aparitia,�in�anii�50-60,�a�unei�noi�discipline,�a�teoriei�organizatiilor,�centrata�pe�o�perspectiva�pluridisciplinara�(sociologica,�psihologica,�stiinta�politica,�economie,�management).�

Aceasta�disciplina�studiaza�organizatiile�de�orice�tip,�administrative,�intreprinderi,�spitale,�biserci,�partide,�inchisori,�scoli,�etc.�Studiaza�aspectul�formal�/�informal�al�organizatiilor,�aspectul�tehnic,�procesul�de�integrare,�de�adaptare,�in�cadrul�acestor�entitati�si�rolul�lor�in�atingerea�unor�obiective�specifice.�Teoria�organizatiilor�propune�deci�o�alta�viziune�a�administratiei�considerata�o�forma�particulara�de�organizatie.�Aceasta�conceptie�asupra�administratiei�care�pune�accent�pe�aspectul�organizational,�pe�resurse�si�atingerea�scopului,�pe�eficienta�si�performanta,�altfel�spus�pe�aspectul�pragmatic�al�administratiei,�corespunde�culturii�americane�si�valorilor�acestei�societati,�esentialmente�pragmatica�si�utilitarista.�

In�Europa,�aceasta�perspectiva�organizationala�de�tip�anglo-saxon�s-a�aclimatizat�mai�greu.�Contextul�european,�caracterizat�de�alte�traditii�ideologice,�intelectuale,�alte�valori,�este�mai�putin�centrat�pe�pragmatism�si�eficienta.�

50�

In�Europa,�aceasta�viziune�a�fost�adoptata�mai�intii�in�tarile�socialiste.�Doctrina�comunista�insemnind�disparitia�treptata�a�statului,�deci�a�administratiei,�punea�accent�pe�problemele�de�organizare�a�intreprinderii,�a�societatii.�Societatea�comunista,�societate�centralizata,�necesita�o�organizare�eficienta.�In�plus,�fiind�o�societate�in�curs�de�industrializare�intensiva,�era�un�teren�favorabil�de�aplicare�a�principiilor�tayloriste�de�organizare�a�muncii.�

In�tarile�capitaliste�din�Europa�se�dezvolta,�dupa�cel�de-al�doilea�razboi�mondial,�Statul�interventionist�(asistential,�de�buna-stare),�ceea�ce�a�dus�la�cresterea�interesului�pentru�studiul�metodelor�de�organizare�eficienta,�rationalitatea�devenind�cuvintul�de�ordine�in�sectorul�public.�In�functionarea�acestuia�se�imprumuta�anumite�metode�de�organizare�din�sectorul�privat,�are�loc�dezvoltarea�tehnocratiei.�

Retinem�ca�in�studiul�administratiei�dreptul�administrativ�ramine�materia�privilegiata�in�cea�mai�mare�parte�a�tarilor�pentru�ca�este�formatia�preferata�in�Europa,�America�latina�si�Japonia.�

Totusi,�in�Franta,�o�combinatie�de�studii�in�drept�urmate�de�o�diploma�de�studii�superioare�in�stiinta�politica�este�calea�dominanta�de�acces�la�Scoala�nationala�de�administratie�si,�eventual,�in�cariera�de�inalt�functionar.�

In�Europa�occidentala,�Marea�Britanie�face�exceptie,�deoarece�administratia�ei�acorda�o�preferinta�neta�licentiatilor�in�litere�si�umanitati�in�recrutarea�si�selectia�viitoarelor�cadre�superioare.�

In�SUA,�in�loc�sa�se�recruteze�o�elita�administrativa�la�sfirsitul�studiilor�universitare,�se�prefera�angajarea�de�specialisti�din�diferite�discipline�(inginer,�contabil�etc.)�de�un�nivel�intermediar.�Acestia�sint�supusi�unor�probe,�in�acest�caz�fiind�utilizat�un�proces�de�selectie�prin�promovare.�Deci,�inainte�de�a�accede�in�posturile�superioare�ale�functiei�publice,�functionarii�trebuie�sa�posede�cunostinte�de�specialitate.�

Asa�cum�am�spus,�si�in�SUA�exista�o�stiinta�a�administratiei�publice�ca�disciplina�de�studiu.�Exista�urmatoarele�diferente�principale�fata�de�Europa�:�in�primul�rind,�continutul�disciplinei�predate�este�mai�practic,�mai�aproape�de�cel�al�stiintelor�gestiunii�afacerilor�;�aceasta�este�predata�in�scoli�de�administratie�publica�sau�in�cadrul�departamentelor�de�stiinte�politice�si�licentiatii�acestor�scoli�pot�aspira�la�posturi�de�nivel�intermediar�in�cadrul�functiei�publice�;�stiinta�administrativa�poate�constitui�de�asemenea�baza�unor�cursuri�de�perfectionare�oferite�functionarilor�in�vederea�pregatirii�lor�pentru�posturi�superioare�;�pentru�licentiati�nu�exista�un�corp�specific�de�functionari�care�sa�le�fie�rezervat;�apoi,�toti�absolventii�de�universitate,�inclusiv�licentiatii�in�administratie,�trebuie�sa�parcurga�toate�e

saloanele�inainte�de�a�accede�la�posturi�de�elita.�

Evolutia�studiului�administratiei�publice�occidentale�

Pentru�a�intelege�mai�bine�contributia�diferitelor�perspective�si�discipline�la�constituirea�administratie�publice�ca�domeniu�de�studiu�vom�prezenta�o�schema�care�traseaza�evolutia�acestei�discipline.�

Schema�a�fost�initial�conceputa�de�Howard�McCurdy�pentru�evolutia�disciplinei�in�SUA.�Ea�a�fost�adaptata�de�Gow�prin�adaugarea�dreptului�administrativ,�absent�in�traditia�americana,�astfel�incit�tabloul�sintetizeaza�evolutia�globala�a�stiintei�administrative�occidentale.�7�

Dreptul�administrativ�este�singurul�care�are�o�traiectorie�liniara,�coborind�in�linie�directa�incepind�din�secolul�al�XIX-lea�pina�astazi,�fara�sa�se�scindeze�sau�sa�se�ramifice.�Obiectul�sau�de�studiu�este�clar,�chiar�daca�miscarea�ideilor�a�modificat�din�cind�in�cind�continutul�sau.�

7�Gow,�I.J.,�Barette,�M.,�Dion,�S.,�Fortman,�M.,�Introduction�à�l�administration�publique,Gaetan�Morin,�Montréal,�1987,�p.31.�

51�

52�

Celelalte�aporturi�sint�mai�complexe�si�intrepatrunse.�Astfel,�o�ramura�a�acestei�genealogii�coboara�din�Max�Weber,�marele�sociolog�german.�Plecind�de�la�studiile�istorice�comparate,�Weber�a�analizat�fundamentele�legitimitatii�intr-o�societate�si�rolul�birocratiei�in�societatea�moderna�(a�se�vedea�Economie�si�societate,�cap�7),�tema�birocratiei�fiind�inca�foarte�studiata.�In�plus,�aceasta�tema�a�alimentat�studiul�administratiei�comparate,�desi�aceasta�are�si�alte�componenete.�Cealalta�directie�de�cercetare�care�coboara�din�Weber�este�teoria�organizatiilor�sau�sociologia�organizatiilor.�

Cind�teoria�organizatiilor�apartine�liniei�weberiene,�ea�se�situeaza�intr-o�perspectiva�de�stiinta�sociala�fundamentala.�Cu�toate�aceastea,�trebuie�sa�tinemn�cont�ca�aceasta�teorie�a�evoluat�in�relatie�strinsa�cu�teoria�normativa�corespondenta,�adica�cea�care�deriva�din�Taylor.�Acest�inginer�american�a�dezvoltat,�la�sfirsitul�secolului�al�XIX-lea�si�inceputul�secolului�al�XX-lea,�o�metoda�numita��organizatia�stiintifica�a�muncii�,�o�aplicare�a�conceptului�weberian�al�rationalitatii�in�domeniul�organizarii�muncii.�Convins�ca�muncitorii�din�industrie�sint�neproductivi�pentru�ca�nu�erau�instruiti�cum�sa-si�realizeze�sarcinile,�Taylor,�prin�observarea�atenta�a�procesului�de�munca,�a�conceput�cel�mai�eficient�mijloc�de�realizare�a�unei�operatii�dupa�principiul��timp�si�miscare��(cronometrarea�activitatii).�Aceasta�metoda�este�inca�prezenta�in�stiintele�practice�ale�gestiunii,�chiar�daca�a�devenit�mai�sofisticata.�

Taylorismul�a�dat�nastere�unui�curent�de�opozitie�critica�repetitivitatea�si�monotonia,�ritmul�foarte�accelerat�impus�procesului�de�munca.�Aceste�studii�ale�lui�Mayo�au�pus�bazele,�in�anii�30�ai�secolului�trecut,�scolii�de�relatii�umane.�Aceste�studii�sint�centrate�pe�motivatiile�angajatilor,�pe�satisfactia�si�angajamentul�lor�fata�de�organizatie.�Este�un�curent�minoritar�in�stiinta�gestiunii,�dar�a�stimulat�cercetari�asupra�comportamentului�in�sinul�organizatiei,�curentul�fiind�legat�de�studiile�behavioraliste�din�stiinta�politica.�

Inca�din�timpul�lui�Weber�si�Taylor,�o�alta�perspectiva�este�initiata�de�Woodrow�Wilson,�si�anume�abordarea�politica�a�fenomenului�administrativ.�

Woodrow�Wilson�(1856-1924)�

Presedinte�al�Statelor�Unite�din�1913�pina�in�1921,�fondator�al�Societatii�Natiunilor�(1920),�premiu�Nobel�pentru�pace�(1919),�Wilson�a�fost,�din�1871,�profesor�de�stiinte�politice�la�Princeton�University.�A�jucat�un�rol�crucial�in�dezvoltarea�gindirii�economice�si�politice�americane,�fiind�de�asemenea�la�originea�unei�noi�conceptii�asupra�rolului�universitatii�si�a�misiunii�cunoasterii�in�societatea�moderna.�Wilson�a�contribuit�astfel�la�dezvoltarea�unei�noi�teorii�politice�(teoriile�constitutionale)�care�a�stat�la�baza�reformelor�institutionale�a�sistemului�politic�american�si�a�formulat�relatia�dintre�fenomenele�politice�(practica�guvernamentala)�si�activitatea�de�cercetare.�Studiile�sale�politice�asupra�organizarii�constitutionale�sint�un�exemplu�al�acestei�noi�viziuni�asupra

�cercetarii�in�serviciul�puterii�publice.�In�lumina�acestor�principii,�Wilson�a�reorganizat�universitatea�Princeton�:�rolul�universitatii�ar�trebui�sa�fie�acela�de�loc�de�educatie�a�elitelor�politice�definite�nu�prin�origine�sociala�ci�prin�nevoile�guvernarii.�In�contrast�cu�filozofia�academica�engleza�si�germana,�conform�careia�rolul�esential�al�scolii�superioare�este�de�a�prezerva�cultura�si�de�a�stimula�eruditia,�Wilson�considera�ca�misiunea�universitatii�moderne�trebuie�sa�consiste�in�a�oferi�solutii�celor�mai�importante�probleme,�adica,�in�viziunea�lui,�probleme�de�guvernare�eficace�si�de�pregatire�a�unei�clase�politice�care�sa�fie�formata�atit�din�profesionisti,�administratori�cit�si�din�savanti�(cadre�academice,�universitari).�

Continind�contributia�lui�Wilson�la�dezvoltarea�stiintei�administrative,�lucrarea��Studiul�administratiei��apare�in�1887,�cind�acesta�era�profesor�de�stiinte�politice�la�Princeton.�In�acelasi�timp,�acest�studiu,�propunind�introducerea�de�metode�de�administratie�stiintifica�in�cadrul�administratiei�publice,�a�stat�la�baza�reformei�administratiei�americane.�Alte�obiective�ale�reformei�vizau�intre�altele,�critica�patronajului,�expresie�a�coruptiei�din�sistemul�american,�care�afecta�calitatea�si�eficienta�administratiei,�prin�separarea�administratiei�de�politica.�

Acest�text�este�considerat�prima�reflectie�teoretica�americana�asupra�stiintei�administrative.�In�aceasta�analiza,�Wilson�a�elaborat�in�mod�stiintific�trasaturile�esentiale�si�principiile�directoare�ale�viitoarei�stiinte�administrative.�Scopul�acestei�lucrari�a�fost�sa�demonstreze�ca�reforma�in�curs�a�functiei�publice�este�o�conditie,�sau�un�mijloc,�pentru�ameliorarea�organizarii�administratiei�si�a�metodelor�sale.�Originalitatea�analizei�consta�in�faptul�ca�a�subliniat�necesitatea�unei�stiinte�administrative�pragmatice,�al�carei�obiectiv�principal�trebuie�sa�fie��descoperirea��a�ceea�ce�guvernul�poate�sa�faca�in�mod�corect�si�cu�succes.�Al�

53�

doilea�obiectiv�viza�mijloacele�prin�care�guvernul�isi�poate�realiza�scopurile�in�modul�cel�mai�eficace�posibil�si�cu�cel�mai�mic�cost�posibil,�atit�financiar�cit�si�de�energie.�Aceasta�stiinta�era�cu�atit�mai�necesara�cu�cit�functia�publica�era�in�expansiune.�Fenomenul�de�dezvoltare�a�functiei�publice�cerea�o�noua�conceptie�asupra�rolului�Statului,�care�trebuia�sa-si�intareasca�controlul�asupra�activitatii�celor�mai�importante�firme�(de�comunicatii,�feroviare).�

Viziunea�lui�Wilson�este�de�fapt�o�viziune�a�practicii�administrative�dupa�modelul�european�pe�care�el�a�incercat�sa-l�adapteze�caracterului�federal�al�Statului�american�si�democratiei�americane.�Intr-adevar,�Wilson�a�fost�influentat�de�realizarile�stiintei�europene,�dar�a�fost�constient�de�necesitatea��americanizarii��acestei�stiinte,�care�trebuia�sa�devina�independenta�de�originile�ei�franco-germane.�In�conceptia�lui�Wilson,�pentru�ca�functiile�administratiei�sa�fie�utile�si�eficace,�aceasta�trebuie�sa�fie�independenta�de�regimul�politic.�Se�enunta�astfel�principiul�autonomiei�administratiei�fata�de�politic,�care�va�deveni�dihotomia�clasica�administratie�/�politica.�

Mai�tirziu,�s-a�produs�o�jonctiune�intre�viziunea�wilsoniana,�de�reformare�a�vietii�politice,�si�miscarea�organizarii�stiintifice�a�muncii,�aceasta�conceptie�integrata�fiind�aplicata�la�nivelul�administratiei�municipale�(management�municipal).�

In�concluzie,��stiinta�administratiei�publice��din�SUA�urca�pina�la�Wilson�si�a�fost�influentata�de�stiinta�de�gestiune�a�afacerilor.�In�SUA�studiul�administratiei�este�legat�de�departamentul�de�stiinte�politice,�dar�in�ultimul�timp�s-au�infiintat�scoli�autonome�de�administratie�publice.�In�plus,�in�studiul�administratiei�se�manifesta�influenta�facultatilor�de�management,�scolile�de�administratie�publica�facind�sinteza�intre�abordarea�politica�si�manageriala.�

In�Europa,�pozitia�dominanta�a�dreptului�administrativ�a�impiedicat�sectorul�public�sa�beneficieze�de�progresele�stiintei�de�gestiune�a�afacerilor�si�aceasta�viziune�juridica�este�preponderenta�in�studiile�administrative.�Si�in�Romania,�daca�observam�programele�academice,�remarcam�ca�sint�prezente�toate�cele�patru�branse�ale�arborelui�genealogic�:�dreptul�administrativ�care�face�parte�din�dreptul�public�studiat�in�facultatile�de�drept�si�de�administratie�publica�;�perspectiva�manageriala�si�de�gestiune�predata�in�scoli�de�administratie�publica;�demersul�sociologic�axat�pe�teoria�organizatiilor�si�a�birocratiei�;�adordarea�politica�(wilsoniana)�in�departamentele�de�stiinte�politice�si�in�scolile�de�administratie�publice.�

4)�Fragmentarea�teoretica�si�disciplinara�a�studiului�administratiei�

Observam�din�prezentarea�acestei�perspective�largi�asupra�constituirii�si�evolutiei�cunoasterii�fenomenului�

administrativ�ca�mai�multe�domenii�fundamentale�sint�interesate�si�implicate�in�analiza�administratiei.�Studiul�administratiei�este�profund�diferentiat�in�functie�de�diferitele�perspectivele�si�demersuri�stiintifice�si�disciplinare.�:�

.�dreptul,�in�ceea�ce�priveste�institutiile�administrative�si�regulile�lor�de�functionare,�raporturile�

dintre�cetateni�si�Stat,�si�controlul�juridic�al�administratiei;�

.�stiinta�economica,�cit�priveste�oferta,�cererea,�costul�si�randamentul�serviciilor�publice,�politica�

industriala,�reglementarea�industriei�si�comertului�etc;�

.�sociologia�organizatiilor,�sociologia�birocratiei,�a�elitei�administrative,�a�claselor�sociale,�ale�

profesiilor�;�

.�psihologia,�care�studiaza�comportamentul,�motivatia�si�rationalitatea,�ca�si�masurarea�abilitatilor�si�

competentelor�angajatilor�in�momentul�recrutarii�sau�avansarii�;�

.�istoria�sistemelor�politice,�economice�si�sociale;�

.�stiinta�politica,�cit�priveste�controlul�si�responsabilitatea�puterii�administrative,�analiza�sistemelor�

politice�sau�teoria�Statului;�analiza�politicilor�publice.�

Putem�adauga�acestei�liste�mai�multe�stiinte�aplicate�care�studiaza�administratia�publica�:�

54�

.�scolile�si�facultatile�de�administratie�publica�sau�de�management�care�formeaza�studentii�pentru�cariera�atit�in�sectorul�public�cit�si�in�domeniul�afacerilor�;�.�relatii�industriale�care�acorda�o�atentie�deosebita�negocierilor�colective,�grevelor,�avantajelor�sociale�si�gestiunii�de�personal�in�sectorul�public�;�.�discipline�sectoriale�care�tin�de�sectorul�public:�administratie�scolara�sau�de�spital,�servicii�sociale,�criminologie�etc.�

Desi�fiecare�demers�are�problematica�si�metodologia�sa,�unele�din�aceste�discipline�au�pretentia�ca�furnizeaza�un�cadru�de�analiza�capabil�sa�surprinda�toate�dimensiunile�administratiei�publice.�

Cele�mai�importante�tipuri�de�analiza�sint�perspectiva�juridica,�cu�institutia�ca�obiect�de�studiu�privilegiat,�sociologia�care�studiaza�organizatiile�de�toate�tipurile�si�gestiunea�care�pune�in�relief�procesele�de�management.�

5)�Tipuri�de�cercetari�

Fie�ca�le�consideram�demesuri�(perspective�de�analiza)�in�cadrul�unei�stiintei�administrative�fie�ca�le�consideram�discipline�stiintifice�autonome�care�analizeaza�fenomene�administrative,�cunoasterea�administratiei�publice�se�realizeaza�in�principal�prin�urmatoarele�tipuri�de�cercetari�:�

a)�Perspectiva�juridico-politica�

Asa�cum�am�vazut,�aceast�demers�este�cel�mai�vechi,�si�el�este�centrat�pe�studiul�structurilor�si�functionarii�administratiei�etatice.�Impregnata�de�doctrina�traditionala�a�dreptului�public,�aceasta�viziune�concepe�administratia�publica�ca�fiind�subordonata�politicului�:�administratia�prepara�si�executa�decizia�politica.�Administratia�este�o�institutie�specifica�care,�urmarind�satisfacerea�interesului�general,�este�investita�cu�prerogative�specifice.�Studiul�ei�este�o�prelungire�a�dreptului�administrativ,�asa�cum�institutiile�politice�prelungesc�dreptul�constitutional.�

Conceputa�astfel,�administratia�publica�este�domeniul�de�studiu�al�juristilor�si�al�anumitor�politologi.�Desi�dorinta�este�de�a�face�din�studiul�administratiei�o�stiinta�pozitiva�distincta�de�dreptul�administrativ�(disciplina�normativa),�analistii�ramin�tributari�schemelor�si�teoriilor�formulate�pentru�analiza�juridica.�Aceasta�tendinta�se�traduce�prin�importanta�acordata�mecanismelor�juridice�pentru�cunoasterea�si�intelegerea�functionarii�administratiei,�prin�utilizarea�unor�concepte�imprumutate�din�dreptul�administrativ,�prin�problemele�abordate�:�structuri,�actiune,�control,�care�sint�cele�din�tratatele�de�drept�

administrativ.�Metodele�de�cercetare�sint�de�asemenea�cele�din�domeniul�juridic,�adica�tendinta�catre�descriere,�fara�interes�pentru�explicarea�cauzei�fenomenelor.�

b)�Perspectiva�manageriala�

Aceasta�viziune,�care�asimileaza�administratia�gestiunii,�isi�propune�sa�construiasca�o�disciplina�noua�in�jurul�acestui�obiect�specific.�Chiar�daca�imbraca�mai�multe�forme,�aceasta�disciplina�este�conceputa�ca�o�stiinta�a�managementului,�a�organizarii�rationale�a�mijloacelor�materiale�si�umane�pentru�a�atinge�un�obiectiv�precis.�

In�acest�sens,�ea�este�o�prelungire�a�reflectiei�lui�Taylor�si�Fayol�care�viza�in�principal�amelioararea�metodelor�de�munca�in�intreprindere.�Efortul�de�teoretizare�este�totusi�mai�sistematic,�se�bazeza�pe�formularea�de�teze�mai�nunatate�si�abstracte.�De�exemplu,�notiunea�de�profit�aplicata�intreprinderii�este�inlocuita�cu�cea�de�eficienta.�Astfel,�teoriile�managementului�aplicate�sectorului�privat�capata�aparenta�unei�cunoasteri�stiintifice,�ceea�ce�permite�aplicarea�lor�in�sectorul�public.�Studiul�administratiei�dezoltat�in�aceasta�perspectiva�este�asimilat��managementului�public��si�vizeaza�eficacitatea�administrativa.�

55�

a)�Perspective�sociologice�

Acesta�perspectiva�cuprinde�o�varietate�de�cercetari.�Vorbim�in�primul�rind�de�sociologia�politica�si�de�stiinta�politica�care�studiaza�:�dimensiunea�politica�a�administratiei�;�administratia�ca�fenomen�de�putere,�adica�implicarea�administratiei�in�exercitul�puterii�;�interdependenta�dintre�politica�si�administratie�(sistemul�politic-administrativ);�analizeaza�puterea�birocratica,�fenomenul�tehnocratic;�elaborarea�de�politici�publice,�in�general�procesul�decizional.�

In�general�politologii�considera�studiul�administratiei�ca�subordonat�stiintei�politice�(in�virtutea�principiului�subordonarii�administratiei�fata�de�politic),�negindu-i�autonomia�ca�stiinta.�Dar�chiar�daca�domeniile�se�intrepatrund,�viziunea�este�diferita�:�stiinta�politica�studiaza�sistemul�politic�(administratia�fiind�o�componenta�a�acestuia),�stiintele�administrative�studiaza�administratia�ca�fenomen�specific.�

Cit�priveste�sociologia�organizatiilor,�centrata�pe�analiza�oricarui�tip�de�organizatie,�aceasta�aplica�studiului�administratiei�publice�metodele�de�analiza�folosite�pentru�studiul�marilor�intreprinderi,�cu�accent�pe�raporturile�dintre�indivizi�si�grupuri.�

Asa�cum�am�vazut,�sociologia�organizatiilor�s-a�dezvoltat�sub�influenta�a�doua�tipuri�de�analize�:�a)�analiza�teoretica�a�lui�Weber�asupra�birocratiei�avind�la�baza�teoria�weberiana�a�rationalitatii�(raporturi�impersonale)�si�b)�studiile�psihosociologice�asupra�relatiilor�umane�in�firme�industriale�(raporturi�interpersonale).�

Reamintim�principalele�postulate�ale�sociologiei�organizatiilor�:�

.�functionarea�unei�organizatii�nu�depinde�numai�de�reguli�explicite,�ci�si�de�motivatiile,�

comportamentele�si�strategiile�actorilor�;�

.�organizatiile�sint�entitati�sociale�complexe�formate�din�indivizi�si�grupuri�cu�interese�diferite�care�

pot�intra�in�conflict�pentru�atingerea�scopurilor�;�

.�organizatiile�sint�un�sistem�:�ele�evolueaza�intr-un�context�cu�care�intra�in�relatie,�contextul�

influenteaza�structura�interna�si�functionarea�organizatiei;�

.�analiza�organizatiilor�combina�viziunea�sistemica�(cu�accent�pe�functionarea�si�mentinerea�

organizatiei-sistem)�cu�viziune�individualista�(analize�strategice�care�pun�accentul�pe�schimbarea�

organizatiei)�

Cele�doua�tipuri�de�cercetari�sociologice�(politice�si�organizationale)�au�in�comun�principii�epistemologice�analoge:�prin�anchete�empirice�incearca�sa�depaseasca�simpla�descriere�a�fenomenelor�avind�ambitii�explicative.�

Studiul,�in�perspectiva�sociologica,�a�administratiei�publice,�vizeaza�analiza�functionarii�organizatiilor�administrative,�decizia�in�administratie,�administratie�si�schimbare,�analiza�raporturilor�dintre�organizatiile�administrative,�a�relatiilor�dintre�administratia�centrala�si�cea�locala.�

Principale�metode�utilizate�in�studiul�administratiei�publice�Cum�studiem�administratia�publica�?�

Studiul�administratiei�publice�nu�a�inventat�nimic�in�materie�de�metode�de�cercetare.�Ca�si�alte�stiinte�sociale,�ea�utilizeaza�analiza�documentara�si�statistica,�sondajele,�interviurile�si�observatia�directa.�

Metodele�sint�dictate�de�demersul�disciplinar�si�stiintific�al�autorilor,�dar�si�de�circumstantele�si�obiectivele�analizei.�Astfel,�istoricul�va�analiza�documentele�publice�si�private,�arhive�si�memorii�si,�pentru�istoria�recenta,�va�face�interviuri.�Cei�care�fac�analiza�politicilor�publice�vor�utiliza�metode�de�

56�

calcul�de�tip�economic�pentru�a�evalua�costurile�si�avantajele�diferitelor�politici�(analize�de�impact).�Juristul�lucreaza�cu�documente�publice�(legi,�regulamente,�decizii�judiciare).�Sociologul�poate�analiza�date�documentare�despre�caracteristicile�sociale�ale�elitelor�administrative,�sau,�prin�sondaj�sau�interviu,�poate�studia�atitudini�si�optiuni.�Politologul�poate�utiliza�mai�multe�metode�:�un�studiu�de�caz�poate�cere�o�analiza�de�documente�publice�pertinente,�interviuri�cu�personalul�politic�sau�administrativ,�cu�reprezentantii�grupurilor�sau�cu�indivizi�exteriori�care�sint�implicati.�De�asemenea,�el�poate�recurge�la�documente�din�publicatii�specializate�sau�de�informatii�generale.�

De�asemenea,�exista�diferite�tipuri�de�anchete-participare�in�care�cercetatorul�cauta�sa�influenteze�derularea�evenimentului�si�rezultatul�final.�In�administratia�publica�este�cazul�tipic�al�unui�consultant�care�face�o�ancheta�si�care�trebuie�sa�faca�o�recomandare�pentru�solutionarea�unei�probleme�identificata�de�directia�unei�unitati�administrative.�

Mai�mult�decit�metodele,�in�studiul�administratei�publice,�sursele�sint�speciale�:�

.�sint�documente�publice�guvernamentale�;�acestea�sint�de�mai�multe�feluri�:�rapoarte�anuale�ale�

ministerelor�si�diferitelor�organisme,�documente�bugetare,�conturi�publice�;�diferite�documente�

parlamentare�(legi,�regulamente)�

.�alte�documente�sint�anuarele�administrative�utile�pentru�a�cunoaste�structuri,�efective�ale�functiei�

publice,�finante�publice�si�anumite�elemente�ale�marilor�politici�guvernamentale�

.�studiile�statistice�sint�alte�tipuri�de�documente;�aceastea�contin�serii�asupra�finantelor�si�

personalului�guvernamental,�municipal.�

Exigentele�cercetarii�

La�un�prim�nivel,�cercetatorul�trebuie�sa�fie�critic,�sa�nu�accepte�integral�discursul�documentelor�oficiale,�deoarece�in�general�acestea�sint�facute�pentru�a�explica�si�apara�pozitiile�si�actiunile�administratiilor�care�le�realizeaza.�Aceste�documente�trebuie�confruntate�cu�datele�altor�guverne,�cu�date�ale�opozitiei�politice,�cu�date�obtinute�de�la�clienti�sau�jurnalisti,�dar�si�acestea�analizate�cu�acelasi�spirit�critic.�

La�un�al�doilea�nivel,�cercetatorul�trebuie�sa�tina�cont�de�specificul�unei�cuno

asteri�normative�sau�aplicate�asa�cum�este�studiul�administratiei.�Cercetarile�in�gestiune�sint�in�general�motivate�de�dorinta�de�a�fi�imediat�utile,�de�a�produce�rezultate�care�amelioreaza�performanta�si�eficacitatea�organizatiei.�Juristii�sint�solicitati�sa�dea�sfaturi�practice�guvernelor�sau�administratiilor,�iar�politologii�pot�fi�solicitati�sa�colaboreze�cu�autoritatile�publice�cu�ocazia�unor�reforme�a�legilor�sau�structurilor,�sau�cind�se�examineaza�politicile�publice.�Pentru�cercetator,�demersul�critic�inseamna�mai�ales�respingerea�aprosului�normativ�pentru�a�putea�alege�liber�obiectul�si�metodele�de�analiza.�

Concluzii�

Retinem�la�finalul�acestei�prezentari�a�starii�actuale�a�studiului�administratiei�si�fenomenelor�administrative,�caracterul�compartimentat�(existenta�unor�curente�diferite�de�analiza�care�abordeaza�studiul�administratiei�din�puncte�de�vedere�diferite)�si�compus�(eterogenitatea�aporturilor�succesive)�al�acestui�domeniu�de�cunoastere.�

Disciplina�este�fragmentata,�aceasta�particularitate�fiind�accentuata�de�diversitatea�contextelor�nationale�in�care�studiul�administratiei�s-a�dezvoltat.�Aceasta�disciplina�evolueaza�si�este�studiata�diferit�in�Europa�si�SUA.�Daca�in�context�european�predomina�aprosul�juridic�al�fenomenelor�administrative�axat�pe�studiul�administratiei�publice,�in�context�americam�conceptia�este�mai�integrativa,�fiind�inspirata�de�studiile�organizationale.�

Cu�toate�acestea�este�eronat�sa�opunem�in�mod�net�o�disciplina�administrativa�eurpeana�si�una�americana.�Desi�la�nivel�epistemologic�dezbaterile�continua�cit�priveste�obiectul�de�studiu�si�demersul�privilegiat,�

57�

exista�influente�reciproce�si�imprumuturi�intre�aceste�viziuni,�distanta�care�le�separa�se�estompeaza�tot�mai�mult.�

Modulul�5���Analiza�de�politici�publice�si�evaluarea�programelor�

Analiza�de�politici�publice�

Emergenta�in�anii�1980�a�unei�noi�paradigme,�cea�a�politicilor�publice,�a�dat�un�nou�imbold�stiintelor�administrative.�Aceasta�directie�de�analiza�se�inscrie�pe�linia�abordarii�politice�a�administratiei�publice�initiata,�asa�cum�am�vazut,�de�Wilson.�In�aceasta�perspectiva,�analiza�se�deplaseaza�de�la�organizare�la�actiune.�Se�studiaza�mai�putin�ce�este�administratia,�cit�mai�ales�ce�face�ea.�Aceasta�deplasare�a�determinat�o�reinnoire�a�interesului�pentru�studiul�administratiei�publice,�analizele�fiind�centrate�pe�rolul�si�influenta�exercitata�de�adminsitratie�in�implementarea�alegerilor�colective.�Astfel,�managementul�public�a�cunoscut�noi�dimensiuni�cu�aplicarea�sa�la�politicile�publice.�Mai�multe�curente�importante�ale�analizei�politicilor�publice���de�exemplu��analiza�de�politici�ca�ajutor�in�luarea�deciziei��sau�curentul��evaluarii��sint�legate�de�management�in�masura�in�care�ele�incearca�sa�amelioreze�fie�conditiile�de�luare�a�deciziei,�fie�eficacitatea�alegerilor�colective.�Depasind�cadrul�strins�al�organizatiei,�caruia�la�inceput�i�se�aplica�demersul�managerial,�este�vorba�de�o�perspectiva�integrata�a�actiunii�politico-administrative�care�este�centrata�pe�efectele�reale�ale�politicii.�

Analiza�politicilor�publice�este�o�sub-disciplina�a�stiintei�politice�care�foloseste�metode�si�instrumente�de�analiza�proprii�stiintelor�sociale.�Tipurile�de�cercetari�realizate�difera�fata�de�alte�studii�sociale,�in�primul�rind�prin�subiectul�sau�obiectul�analizei,�dar�si�prin�demersurile�privilegiate.�

In�ultimele�decade�a�crescut�interesul�si�numarul�cercetarilor�centrate�pe�cauzele,�continutul�si�consecintele�actiunii�guvernamentale.�Acest�tip�de�cercetare�si-a�dezvoltat�trasaturi�suficient�de�specifice�(distincte)�pentru�ca�o�noua�sub-disciplina,�sau�demers,�sa�se�constituie:�analiza�de�politici�publice.�

�Termenul��politica��are�mai�multe�sensuri.�Unul�dintre�ele�desemenaza�lupta�pentru�putere,�concurenta�dintre�fortele�politice�(partide,�grupuri�de�interes),�lupta�pentru�exercitarea�influentei�si�ocuparea�functiilor�de�autoritate�in�sinul�unei�comunitati,�al�unei�tari,�pe�piata�electorala�sau�in�procesul�de�decizie.�In�engleza�acest�sens�corespunde�termenului��politics�.�

O�alta�semnificatie�a�termenului��politica��este�cea�care�corespunde�in�engleza�cuvintului��policy��si�se�refera�la�cadrul�de�orientare�pentru�actiune,�la�un�program�sau�o�perspectiva�de�activitate.�Astfel,�spunem�ca�un�guvern�are�o�politica�economica,�sau�industriala,�sau�culturala,�adica�el�opereaza�un�ansamblu�de�interventii,�alege�(decide)�sa�faca�sau�sa�nu�faca�anumite�alegeri�intr-un�domeniu�specific,�in�

aceste�cazuri�in�domeniile�economic,�industrial�sau�cultural.�In�acest�sens,�vorbim�de�politici�publice,�adica�de�acte�angajate�de�autoritatea�publica�pentru�a�rezolva�o�problema�sau�intr-un�sector�care�tine�de�resortul�ei.�

Deci,�fenomenul�politic�are�doua�dimensiuni:�a)�lupta�pentru�putere,�concurenta�intre�fortele�politice,�aceasta�dimensiune�se�deruleaza�in�cadrul�sistemului�politic;�b)�actiune�publica�(politici�publice�sau�guvernamentale).

�Pentru�a�evita�confuziile�folosim�expresia��analize�de�politici��sau��proces�de�politici��sau��procesul�politicilor��(traducere�a�conceptelor�de��policy�analysis�,�respectiv��policy�process�)�si�nu��analiza�politica��sau��proces�politic�,�termeni�utilizati�in�analiza�fenomenului�de�putere.�

In�plus,�agentiile�guvernamentale�au�inceput�sa�foloseasca,�la�toate�nivelurile,�metode�ale�stiintelor�sociale�pentru�a�elabora�programe�publice�si�sa�faca�apel�la�cercetari�din�acest�domeniu�pentru�a�dezvolta�tehnici�specifice�de�analiza.�Ca�rezultat,�un�demers�stiintific�distinct�s-a�dezvoltat�in�cadrul�domeniului�de�analiza�a�politicilor�publice�si�anume�evaluarea�programelor.�

Numarul�crescut�de�publicatii�si�cursuri�universitare�sint�axate�pe�analiza�de�politici�si�evaluarea�programelor�si�multi�dintre�analistii�din�domeniul�studiului�administratiei�se�specializeaza�in�acest�tip�de�cercetare.�Consideram�astfel�ca�aceasta�introducere�in�studiul�stiintelor�administrative�nu�ar�fi�completa�fara�o�discutie�a�analizei�de�politici�publice�si�a�tehnicilor�metodologice�specifice�acestui�domeniu�de�cercetare.�

Acest�capitol�contine�o�prezentare�a�acestei�sub-discipline,�sau�perspectiva�politica�in�studiul�administratiei�publice,�si�a�particularitatilor�analizei�de�evaluare�a�programelor.�Nu�vom�insista�pe�

58�

procesul�de�policy�in�sine�ci�vom�arata�cum�metodelele�de�cercetare�prezentate�in�celelalte�capitole�sint�utilizate�in�studiul�procesului�de�policy.�

Am�vazut�ca�metodele�variate�ale�colectarii�de�date�si�de�analiza�prezentate�in�capitolele�precedente�implica�un�numar�limitat�de�activitati�specifice.�Cind�ne�referim�la�analiza�de�continut,�de�exemplu,�ne�referim�la�procedura�de�cercetare�pe�care�o�folosim.�Prin�contrast,�policy�analysis�(analiza�de�politici�publice)�se�refera�la�un�set�larg�de�activitati�si�proceduri.�

Desi�policy�analysis�nu�este�clar�definita,�ea�contine�o�varietate�de�activitati,�metode�si�demersuri�de�analiza�emiprica�clar�definite,�care�au�in�comun�faptul�ca�descriu,�explica�sau�evalueaza�politici�publice.8�

Cercetarile�din�acest�domeniu�pot�sa�utilizeze�orice�tip�de�cercetare,�tehnici�de�prelevare�a�datelor�sau�metode�de�analiza�a�datelor�pe�care�le-am�discutat�in�aceasta�lucrare.�Metodele�pe�care�le�aleg�cercetatorii�din�acest�domeniu�de�analiza�depind�de�politica�publica,�sau�de�aspectul�unei�politici,�pe�care�le�investigheaza.�

In�ciuda�diversitatii�cercetarilor�de�analiza�de�policy,�se�pot�identifica�trasaturi�comune�ale�acestor�cercetari�si�in�functie�de�aceste�trasaturi�comune�putem�identifica�tipuri�de�analize�de�politici�publice.�Fiecare�tip�de�cercetare�in�domeniul�politicilor�publice�corespunde�diferitelor�stadii�ale�procesului�politicilor�(policy�process).�

Vom�prezenta�in�continuare�pe�scurt�ce�este�o�politica�publica�si�ce�este�un�proces�de�formluare�si�elaborare�a�politicilor�publice.�

Politica�publica�si�procesul�de�elaborare�al�politicilor�(policy�process)�

Exista�o�varietate�de�definitii�ale�politicii�publice.�Numitorul�comun�al�acestor�definitii�este�ideea�ca�politica�publica�este�actiunea�sau�inactiunea�guvernului�intr-un�domeniu�de�activitate.�Orice�politica�publica�este�un�fenomen�complex�compus�din�actiuni�ale�autoritatilor�publice�(de�la�nivel�central�sau�local),�ea�implica�o�multitudine�de�actori�si�actiuni.�

Continutul�unei�politici�publice�este�determinat,�cit�priveste�scopul�analizei,�de�felul�in�care�se�operationalizeaza�conceptul�in�studii�specifice.�De�exemplu,�pentru�Heclo,�o�politica�publica�este�o�categorie�analitica�cu�care�opereaza�analistul�si�nu�un�decident�(policy-maker).9�O�politica�este�un�proces�(o�actiune�sau�inactiune�in�curs)�si�nu�o�decizie�specifica�sau�o�anumita�actiune�si�acest�proces�este�obiectul�de�studiu�al�unui�analist�de�politici.�

Procesul�unei�politici�publice�este�un�ansamblu�de�evenimente,�de�actiuni�pe�care�le�efectueaza�un�guvern�

si�care�au�efecte�asupra�conditiilor�societale.�Astfel,�el�poate�fi�analitic�decupat,�descompus,�in�secvente�de�activitati,�incepind�cu�emergenta�politicii�pina�la�terminarea�ei,�de�la�problema�la�rezultat.�O�schita�simplificata�a�celor�cinci�faze�principale�care�compun�un�proces�al�politicilor�publice�se�prezinta�astfel10�:�

-Identificarea�unei�problema:�o�problema�este�idetificata�de�catre�sistemul�politic�ca�cerind�o�rezolvare�si�ea�este�inscrisa�pe�agenda�unei�autoritati�publice.�-Formularea�de�solutii�:�sint�elaborate,�studiate�si�negociate�diferite�solutii�pentru�a�stabili�o�actiune�publica�-Luarea�deciziei�:�decidentul�guvernamental�alege�o�solutie�particulara�care�devine�astfel�o�politica�legitima�

8�Pal,�L.A.,�Public�Policy�Analysis�:�An�Introduction,�Second�Edition,�Nelson�Canada,�1999.�9�Heclo,�H.,��Review�Article:�Policy�Analysis�,�British�Journal�of�Political�Science,�vol.�2,�1972.�10�Aceasta�grila�analitica,�care�constituie�pina�astazi�o�referinta�in�studiul�politicilor�publice,�ii�apartine�lui�Jones.�A�se�vedea�Joones,�Ch.O.,�An�Introduction�to�the�Study�of�Public�Policy,�Belmont,�Duxbury�Press,�1970.�

59�

-Punerea�in�practica�a�programului�:�o�politica�este�implementata�si�administrata�pe�teren�

-Evaluarea�rezultatelor�:�terminarea�actiunii�prin�rezolvarea�problemei�

Aceasta�schema�pune�in�evidenta�etapele�importante�ale�unui�proces�al�politicilor�(de�la�elaborare�pina�la�implementarea�unei�politici.�Este�o�schema�teoretica�secventiala.�In�realitate,�procesul�nu�este�atit�de�organizat.�In�cazul�anumitor�politici�sint�importante�anumite�etape.�Schema�o�putem�reprezenta�circular,�aratind�prin�aceasta�ca�o�politica�nu�are�un�inceput�si�un�sfirsit�clar�delimitate.�Faptul�ca�un�guvern�adopta�si�implementaeza�o�politica�nu�inseamna�ca�procesul�s-a�incheiat���o�politica�creaza�cereri�pentru�alte�politici.�Procesul�de�policy�este�practic�continuu.�

Cu�exceptia�analizei�de�proces,�o�analiza�de�politici�publice�exploreaza�in�general�numai�una�sau�citeva�etape�ale�procesului.�

Tipuri�de�analiza�de�policy�

Exista�mai�multe�clasificari�ale�analizelor�de�politici.�Aici�vom�prezenta�o�tipologie�care�clasifica�analizele�de�politici�in�6�tipuri.�Aceasta�clasificare�nu�este�completa�(in�sensul�ca�exista�si�sub-domenii�de�analiza�de�politici�care�nu�sint�prezentate�in�aceast�suport�de�curs)�si�nici�perfecta.�Ea�a�fost�realizata�in�functie�de�perspectivele�de�analiza�pe�care�le-am�prezentat�intr-un�capitol�anterior.�Se�adauga�acestei�clasificari�studii�de�evaluare�a�programelor�

1)�Analiza�de�corelatii�

Acest�demers�considera�continutul�unei�politici�publice�ca�fiind�variabila�dependenta.�Analiza�de�corelatii�incearca�sa�explice�de�ce�diferite�unitati�politice�(stat,�municipalitate)�au�politici�diferite,�prin�analizarea�relatiei�dintre�aceste�politici�si�caracteristicile�politice,�economice,�sociale�ale�acestor�entitati.�De�exemplu,�vizeaza�sa�explice�de�ce�anumite�state�cheltuie�mult,�sau�mai�mult�decit�altele,�pentru�educatia�superioara�sau�pentru�bunastarea�publica.�In�acest�exemplu,�explicatia�are�la�baza�relatia�statistica�intre�nivelul�cheltuielilor�si�nivelul�de�urbanizare�sau�industrializare�(variabile�independente),�sau�statutul�socio-economic�al�cetatenilor,�sau�felul�in�care�este�orgaizata�guvernarea.�

Aceste�analize�incearca�sa�descopere�ce�caracteristici�ale�unitatilor�politice�pot�influenta�adoptarea�diferitelor�tipuri�de�politici.�Daca�ne�referim�la�ansamblul�procesului�politicilor�accentul�este�pus�pe�etapa�alegerii�politicii�(etapa�deciziei).�

Acest�tip�de�studii�nu�ne�spune�nimic�despre�cum�schimba�politicile�conditiile�sociale�sau�cum�au�fost�adoptate�politicile�respective,�dar�ele�furnizeaza�o�baza�pentru�prezicerea�adoptarii�anumitor�tipuri�de�

politici�plecind�de�la�cunoasterea�caracteristicilor�unitatilor�politice.�

Analiza�de�corelatii�nu�stabileste�relatii�cauzale�si�utilizeaza�in�general�date�agregate�si�analiza�incrucisata.�

2)�Analiza�comportamentala�(analiza�behavioralista)�

Anumite�studii�isi�propun�sa�determine�ce�rol�joaca�factorul�uman�in�producerea�anumitor�tipuri�de�politica.�Acest�tip�de�cercetare�pune�accent�pe�atitutdini,�perceptii,�valori,�motivatii�si�modele�de�interactiune�(variabile�independente)�pentru�a�explica�variatii�ale�politicilor�publice�(variabila�dependenta).�

Studiile�behavioraliste�incearca�sa�explice�de�exemplu�adoptarea�unei�anumite�legislatii�prin�orientarea�legislatorilor,�prin�perceptia�pe�care�acestia�o�au�despre�cererile�publice�si�inflenta�acestor�perceptii�asupra�alegerilor�facute�de�legislatori.�Alte�analize�de�acest�tip�incearca�sa�determine�in�ce�fel�agentiile�publice�

60�

influenteaza�interpretarea�si�implementarea�politicilor�sau�cum�diferentele�de�credinte�sau�valori�ale�cetatenilor�pot�influenta�diferitele�tipuri�de�politici�adoptate.�

In�general,�datele�provin�direct�din�observatie�sau�din�interviuri�cu�elitele.�Studiile�behavioraliste�pun�accent�in�general�pe�policy�choice�(alegerea�politicii�adica�procesul�decizional�sau�pe�strategia�implementarii).�Ele�ne�ajuta�sa�intelegem�de�ce�sint�luate�anumite�decizii�dar�ne�spun�putine�(sau�nimic)�despre�cum�sint�determinate�optiunile�sau�ce�impact�are�politica�respectiva�asupra�societatii.�

3)�Analiza�institutionala�

Procesul�de�politici�este�modelat�de�institutiile�politice�ale�societatii�respective.�Institutiile�politice�reprezinta�un�set�de�reguli�de�luare�a�deciziei,�procedee�si�mecanisme�pentru�implementarea�lor.�Analiza�institutionala�investigheaza�rolul�pe�care�institutiile�politice�il�joaca�in�determinarea�tipului�de�politici�care�sint�adoptate�si�a�felului�in�care�sint�implementate.�Sint�analize�empirice�care�isi�propun�sa�descopere�daca�si�cum�institutiile,�prin�reguli�formale,�favorizeaza�anumite�tipuri�de�politici.�De�exemplu,�procedurile�influenteaza�felul�in�care�e�luata�o�decizie,�formele�parlamentare�fiind�institutii�care�determina�felul�in�care�se�alege�executivul.�Un�alt�exemplu�sint�agentiile�administrative�care�sint�institutii�ce�afecteaza�implementarea�legislatiei.�Alte�analize�isi�pot�propune�sa�afle�ce�efecte�are�sistemul�federal�(sau�unitar)�asupra�politicilor�redistributive.�

Studiile�institutionale�folosesc�o�multitudine�de�date�si�diferite�modalitati�de�cercetare,�dar�sint�analize�similare�cit�priveste�schema�explicativa�:�aranjamentul�institutional�reprezinta�variabila�independenta.�

Daca�ne�referim�la�procesul�de�politici,�aceste�analize�pun,�in�general,�accentul�pe�crearea�agendei,�pe�alegerea�politicii�si�pe�etapa�implementarii.�

4)�Analiza�de�proces�

Este�un�tip�de�studii�care�descrie�procesul�prin�care�anumite�politici�sint�formulate�si�adoptate,�dar�si�elementele�implicate�in�proces�(activitati,�actori).�

Include�studii�de�caz�care�analizeaza�cum�sint�generate�cererile,�cum�grupurile�de�interes�infuenteaza�aceste�cereri,�cum�se�definesc�optiunile�de�politica,�cum�negocierile�influenteaza�alegerea�unei�optiuni,�cum�varianta�aleasa�este�implementata.�Alte�cercetari�isi�propun�sa�analizeze�cine�influenteaza�decizia,�sau�cui�foloseste�o�anumita�alegere.�Alte�analize�de�proces�pun�accentul�pe�impactul�pe�care�il�are�ignorarea�anumitor�optiuni�asupra�conditiilor�societale.�

Ele�se�pot�centra�pe�oricare�din�stadiile�procesului�de�policy.�Sint�studii�anal

itice�ca�logica�dar�sint�analize�empirice�riguroase.�Sint�mai�putin�centrate�pe�testarea�de�ipoteze�si�mai�mult�pe�descrieri�aprofundate.�Deci�ele�nu�opereaza�cu�schema�standard�a�unei�relatii�intre�variabile�dependente�si�independente�si�nu�se�identifica�cu�o�metoda�empirica�specifica.�

5)�Analiza�decizionala�

Responsabilii�oficiali�ai�politicilor�publice�iau�decizia�in�urma�unei�analize�de�politica.�Altfel�spus,�analiza�precede�decizia.�Aceasta�analiza�are�ca�scop�identificarea�problemei�cu�care�un�guvern�se�confrunta,�sa�defineasca�raspunsuri�alternative,�sa�stabileasca�costurile�si�beneficiile�asociate�fiecarei�alternative.�

De�exemplu,�un�analist�anticipeaza�ce�efecte�are�politica�de�impozitare�(de�exemplu�cresterea�cu�1%�a�impozitului�sau�a�TVA)�asupra�consumului,�a�modelelor�de�consum�a�diferitelor�grupuri�socio-economice,�asupra�inflatiei,�asupra�vinzarilor�si�calculeaza�costurile�actiunii�guvernamentale�de�implementare�a�

61�

acestei�taxe.�Rezultatele�acestor�analize�vor�fi�utilizate�de�decidenti.�Decizia�va�fi�luata�in�urma�analizei�efectelor�pozitive�(beneficii)�si�efectelor�negative�(costurile)�ale�actiunii.�

Analiza�decizionala�isi�poate�propune�de�asemenea�sa�identifice�cit�mai�exact�natura�si�cauzele�unor�probleme�pe�care�guvernul�le�poate�rezolva,�cit�si�alternativele�de�politici�propuse.�

Acest�tip�de�analiza�utilizeaza�date�empirice,�dar�pentru�ca�este�centrata�in�principal�pe�anticiparea�efectelor�unor�politici�care�inca�nu�s-au�implementat,�ea�foloseste�cu�precadere�modele,�teorii�ale�jocului,�simularea.�

Daca�ne�referim�la�procesul�de�politici,�acest�tip�de�cercetare�este�centrata�in�principal,�asa�cum�se�si�numeste,�pe�etapa�deciziei�(alegerea�politicii,�policy�choice)�dar�si�pe�secventa�formarii�cererii.�Altfel�spus,�analizeaza�conditiile�care�produc�cereri�de�actiune�guvernamentala�pentru�a�arata�cum�politicile�publice�vor�afecta�aceste�conditii.�

6)�Analiza�de�impact�

Obiectivul�politicilor�publice�este�de�a�schimba�sau�conserva�anumiti�parametri�ai�societatii.�Deoarece�politicile�publice�au�inevitabil�un�anumit�efect,�nu�putem�sti�dinainte�daca�efectul�real�este�cel�anticipat.�Analiza�de�impact�este�cea�care�descopera�ce�efecte�are�o�politica.�

Sa�luam�ca�exemplu�analiza�de�impact�al�politicii�de�construire�de�autostrazi.�Cercetatorul�va�analiza�cum�aceste�autostrazi�vor�afecta�viteza�si�costul�transportului,�cum�influenteaza�dezvoltarea�urbana,�cum�afecteaza�mediul,�cum�afecteaza�anumite�grupuri�de�cetateni,�cum�va�contribui�la�declinul�transportului�feroviar�sau�probleme�legate�de�energie�(cum�o�posibila�criza�a�petrolului�poate�afecta�acest�transport)�si�cum�vor�actiona�grupurile�de�interes�asupra�actiunii�guvernamentale.�

Studiul�de�impact�analizeaza�impactul�politicii,�cererea�de�actiune,�agregarea�si�articularea�intereselor.�Deoarece�incearca�stabilirea�relatiilor�cauza�/�efect,�acest�tip�de�analiza�cere�o�cercetare�riguroasa�bazata�pe�modelul�cauzal.�Politica,�sau�anumite�aspecte�ale�ei,�este�variabila�dependenta�iar�conditiile�sociale���variabila�independenta,�obiectivul�analizei�fiind�de�a�determina�diferenta�pe�care�politica�o�induce�intr-o�stare�de�fapt�

Metodele�de�colectare�si�analiza�a�datelor�sint�determinate�de�natura�politicii�studiate,�oricare�din�metodele�cunoascute�putind�fi�utilizata.�

Evaluarea�de�programe�

Este�un�tip�de�cercetare�specifica�:�

1)�este�realizata�de�agentii�guvernamentale,�in�timp�ce�analizele�precedente�sint�initiate�si�realizate�de�

cercetatori�universitari�

2)�evauarea�de�program�pune�accent�pe�programe�specifice�care�fac�parte�dintr-o�politica,�in�timp�ce�

analizele�de�policy�sint�in�general�(desi�nu�mereu)�axate�pe�politicile�din�care�programele�fac�parte�

3)�in�timp�ce�analiza�de�politici�foloseste�metode�de�cercetare�din�stiintele�sociale,�evaluarea�de�

program�si-a�dezvoltat�tehnici�proprii�sau�a�adaptat�metode�din�alte�domenii�(ca�de�exemplu�stiinta�

managementului�din�domeniul�afacerilor)�

Obiectivul�fundamental�al�evaluarii�de�program�este�de�a�determina�daca�un�program�specific�si-a�atins�sau�nu�obiectivele,�iar�daca�nu,�sa�identifice�cauzele�esecului.�

62�

De�exemplu,�departamentul�agriculturii�vrea�sa�stie�daca�programul�de�incurajare�a�fermierilor�de�a�cultiva�mai�mult�porumb�pentru�a�produce�biocombustibil�are�efectele�dorite.�Daca�fermierii�au�cultivat�mai�mult�porumb,�evaluatorii�vor�sa�stie�daca�acestia�au�facut-o�din�cauza�programului�sau�din�alte�cauze.�Daca�fermierii�nu�au�cultivat�mai�mult�porumb,�evaluatorii�vor�sa�stie�daca�aceasta�este�pentru�ca�ei�nu�au�cunoscut�programul�sau�pentru�ca�incitativele�oferite�de�program�au�fost�prea�mici,�sau�din�alte�cauze.�

In�afara�intrebarilor�referitoare�la�eficacitatea�programului,�cercetatorii�din�domeniul�evaluarii�isi�pun�intrebari�asupra�eficientei�programului.�Altfel�spus,�analizeaza�daca�beneficiile�produse�de�program�depasesc�costurile.�In�caz�contrar,�adica�al�unor�beneficii�mai�mici�decit�costurile,�programul�este�ineficient.�In�exemplul�dat,�evaluatorii�pot�descoperi�ca�programul�a�dus�la�cresterea�productiei�de�porumb,�dar�descopera�in�acelasi�timp�ca�economia�facuta�ca�urmare�a�reducerii�importurilor�de�petrol�este�mai�mica�decit�costurile�implicate�de�programul�de�incurajare�a�culturii�porumbului�(subventiile�acordate�fermierilor�si�alte�cheltuieli�legate�de�program).�

Tehnica�utilizata�este�analiza�cost�/�beneficiu.�Aceasta�este�o�proceduta�tehnica�destinata�cuantificarii�cheltuielilor�(costurilor)�actiunii�guvernamentale�prin�analize�derivate�din�economie.�

In�afara�faptului�ca�aceasta�analiza�ne�arata�daca�un�program�este�sau�nu�eficient,�ea�poate�fi�utilizata�pentru�a�aprecia�cit�de�mult�cistiga�societatea�din�beneficiile�respective.�

Metode�empirice�si�analiza�de�politici�

Discutarea�analizei�cost�/�beneficiu�este�un�aspect�important�al�analizei�de�politici.�Aceasta�analiza�cost�/�beneficiu�poate�fi�destul�de�usoara�in�exemplul�dat�(sau�in�alte�cazuri)�daca�preturile�sint�identificabile.�Dar�daca�un�program�isi�propune�de�exemplu�sa�reduca�mortalitatea�prin�cancer�prin�cresterea�finantarii�cercetarii�sau�prin�incurajarea�controalelor�regulate�este�mai�greu�de�aplicat�aceasta�metoda.�Cum�se�poate�stabili�pretul�unei�vieti�umane�?�sau�cum�putem�cuantifica�egalitatea�oprtunitatilor�intr-o�politica�care�isi�fixeaza�acest�obiectiv�?�

Acestea�sint�doar�doua�exemple,�dar�foarte�adesea�politicile�publice�sint�directionate�catre�obiective�care�nu�sint�usor�masurabile�si�cuntificabile.�In�afara�faptului�ca�vizeaza�scopuri�care�nu�sint�usor�cunatificabile,�politicile�publice�sint�centrate�pe�probleme�complexe�care�au�mai�multe�cauze�si�au�in�general�mai�mute�obiective�si�deci�mai�multe�efecte.�

Aceasta�particularitate�ridica�probleme�pentru�analiza�empirica.�Altfel�spus,�inseamna�ca�analistii�trebuie�sa�fie�creativi�in�operationalizare,�ca�se�confrunta�cu�dificultati�in�proiectar

ea�cercetarii,�ca�trebuie�sa�formuleze�ipoteze�rivale�alternative.�Din�cauza�acestor�caracteristici,�evaluarea�de�program�si�analiza�de�politici�furnizeaza�excelente�exemple�ale�importantei�proiectului�de�cercetare,�sau�a�importantei�etapei�de�colectare�si�analiza�a�datelor.�

Deoarece�poiticile�publice�sint�raspunsuri�la�probleme�sociale�importante�si�afecteaza�un�numar�mare�de�indivizi�in�moduri�diferite,�cercetatorii�sint�rareori�capabili�sa�controleze�adoptarea�unei�forme�de�politica�prin�metoda�experimentala�si�pot�rareori�sa�controleze�cine�este�si�cine�nu�este�afectat�de�politica.�De�asemenea,�adesea�analistul�de�politici�este�solicitat�sa�evalueze�efectele�politicii�dupa�ce�aceasta�a�fost�implementata,�alteori�nu�poate�masura�variabila�dependenta.�Ei�trebuie�sa�realizeze�un�experiment�fara�pretest.�

Desi�este�o�practica�neuzuala,�este�posibil�ca�in�analiza�de�politici�sa�se�realizeze�un�experiment�daca�guvernul�vrea�sa�coopereze�cu�cercetatorii.�Au�fost�realizate�astfel�de�experimente�in�legatura�cu�politici�noi���politici�de�reformare�a�bunastarii�pubice,�politici�de�crestere�a�nivelui�de�trai�in�zone�rurale,�etc.�Aceasta�inseamna�ca�analistii�de�politici�publice�si�in�general�analistii�din�stiintele�sociale�trebuie�sa�fie�

63�

experti�in�utilizarea�metodei�quasi-experimentale�si�in�utilizarea�analizei�de�date�pentru�a�realiza�controlul�experimental.�

Deoarece�politicile�publice�se�aplica�unor�intregi�comunitati,�analiza�comparata�este�importanta�in�acest�tip�de�cercetare.�Adesea,�cea�mai�buna�cale�de�a�realiza�un�control�experimental�este�de�a�compara�diferite�unitati�politice�similare�care�au�avut�politici�diferite,�pentru�a�vedea�daca�politica�respectiva�a�avut�efecte�asupra�conditiilor�societale.�

Cit�priveste�colectarea�de�date,�data�fiind�complexitatea�politicilor�publice�si�a�efectelor�produse,�este�nevoie�de�metode�de�masurare�a�conceptelor.�Cind�avem�de-a�face�cu�astfel�de�variabile�complexe�este�important�sa�avem�o�varietate�de�operationalizari�pentru�a�fi�siguri�ca�masurile�(indicatorii)�reflecta�complexitatea�fenomenului�pe�care�il�reprezinta.�Mai�mult,�trebuie�sa�fim�capabili�sa�testam�si�sa�demonstram�validitatea�indicatorilor.�

Exista�diferite�metode�de�colectare�a�datelor�cerute�de�analiza�de�politici.�Daca�politica�vizeaza�schimbarea�anumitor�comportamente�(de�exemplu�fumat),�este�necesar�sa�folosim�ancheta�pentru�a�determina�daca�un�comportament�s-a�schimbat�sau�nu,�si�daca�politica�este�sau�nu�cauza�schimbarii�observate.�Daca�politicile�vizeaza�alte�tipuri�de�comportamente�(de�exemplu�chetuieli�de�consum,�comportamente�legate�de�somaj)�se�poate�folosi�metoda�agregarii�datelor.�

Deoarece�orice�politica�publica�are�mai�multe�obiective,�un�studiu�poate�folosi�mai�multe�metode�de�prelevare�a�datelor.�Altfel�spus,�pentru�fiecare�variabila�dependenta�se�poate�folosi�o�metoda�specifica.�In�cazul�unor�politici�deosebit�de�complexe�(de�exemplu�in�relatii�internationale),�cind�datele�diecte�sint�greu�disponibile,�analistul�poate�recurge�la�simulare�si�teoria�jocurilor�pentru�a�vedea�cum�o�politica�poate�afecta�comportamente.�

In�cele�din�urma,�in�analiza�de�politici�publice�cercetatorii�trebuie�sa�faca�fata�unor�dificultati�cu�care�alti�analisti�nu�se�confrunta�:�este�presiunea�acomodarii�cercetarii�cu�nevoile�institutiei�care�comanda�si�sponsorizeaza�cercetarea.�

Analiza�de�politici�si�in�special�evaluarea�de�program�sint�in�general�cerute�si�platite�de�agentii�guvernamentale�care�sint�interesate�de�anumite�informatii�pentru�anumite�obiective,�in�termen�scurt�si�cu�buget�limitat.�Aceste�conditii�nu�ridica�probleme�atita�timp�cit�cercetatorul�accepta�limitele�impuse.�Probleme�pot�sa�apara�daca�agentia-sponsor�vrea�sa�se�asigure�ca�cercetarea�arata�ca�politica�este�eficienta�/�ineficienta,�sau�ca�are�anumite�efecte�dorite.�Altfel�spus,�li�se�cere�analistilor�sa�utilizeze�metode�stiintifice�neadecvate�sau�sa�ajunga�la�anumite�concluzii�prestabilite.�In�acest

�caz,�rezultalele�cercetarii,�nerespectind�criteriul�obiectivitatii,�servesc�interesele�unor�actori�politici�importanti�sau�ale�agentieisponsor.�Faptul�ca�agentiile�publice�si�grupuri�de�interese�politice�sau�economice�incearca�sa�influenteze�rezultatele�cercetarii�in�sensul�intereselor�lor�ridica�problema�eticii�cercetarii.�

64�

Modulul�6���Etapele�procesului�de�cercetare�.�Formularea�problematicii�

O�cercetare�se�organizeaza�pe�etape,�fiecare�etapa�dind�ocazia�cercetatorului�sa�se�asigure�ca�este�in�directia�buna.�O�cercetare�are�4�etape�principale,�fiecare�subdivizata�in�mai�multe�sub-etape.�Etapele�sint�etapele�sint�transdisciplinare,�in�sensul�ca�indiferent�de�obiectul�de�studiu�sau�disciplina,�chiar�daca�vocabularul�variaza�adesea�de�la�o�un�domeniu�de�studiu�la�altul,�regasim�totusi�aceleasi�etape�principale.�

Alegerea�subiectului�

Subiectul�este�raspunsul�pe�care�il�dam�cind�cineva�ne�intreaba��la�ce�lucrezi,�care�este�tema�lucrarii����coruptie,�politica�externa,�decizie�in�Uniunea�europeana,�tranzitie�post-comunista,�impozite,�saracia�in�Romania,�secte�religioase,�sindicatele�in�secolul�XX,�bugetul�local,�toxicomania�la�tineri.�

Este�indicat�sa�enuntam�subiectul�in�citeva�cuvinte�si�nu�folosind�un�singur�termen�:�de�exemplu,��reusita�scolara�a�elevilor�de�liceu�,�si�nu��tinerii�.�Aceasta�ne�va�ajuta�in�fazele�urmatoare,�de�explorare�a�literaturii.�

Observatie�preliminara�

Expresia�subiect�de�cercetare�si�obiect�de�cercetare�sint�adesea�folosite�indistinct�in�literatura.�De�cele�mai�multe�ori�insa,�subiectul�de�cercetare�este�echivalent�al�problematicii�generale�de�cercetare,�iar�obiectul�cercetarii�se�refera�la�problematica�specifica�de�cercetare.�

Alegerea�temei�de�cercetare�

Cercetarea�este�sau�impusa�(lucrari�de�cercetare�in�institutii,�alocarea�de�burse,�subventii�de�cercetare�acordate�de�partide,�guvern)�sau�este�o�alegere�libera.�

Alegerea�subiectului�nu�face�parte�in�mod�normal�din�proicetul�de�cercetare�deoarece�il�precede�in�timp,�dar�calitatea�proiectului�si�succesul�cercetarii�depind�adesea�de�consideratiile�care�au�intervenit�in�alegerea�subiectului.�

Consideratii�in�alegere�:�

1)�Studentul�(sau�cercetatorul)�trebuie�sa�se�asigure�de�interesul�pentru�subiect.�Daca�sintem�putin�sau�de�loc�captivati�de�subiect,�nu�putem�investi�energie�intelectuala�pentru�a�duce�la�bun�sfirsit�cercetarea�si�nu�putem�surmonta�dificultatile�inerente�cercetarii�(cursa�cu�timpul,�problema�resurselor�materiale).�

2)�Pertinenta�sociala�a�subiectului.�Saracia,�coruptia,�divortul�la�tineri���sau�alte�teme-,�in�special�in�

stiintele�sociale�aplicate,�sint�teme�a�caror�cercetare�vizeaza�o�ameliorare�a�parametrilor�sociali.�Deci�intentia�care�sta�la�baza�alegerii�subiectului�poate�fi�cercetarea�fundamentala�(aprofundarea�cunoasterii�unui�subiect)�sau�un�interes�practic�(aplicare�practica).�

3)�Acest�aspect,�al�obiectivului�analizei�-�descriere,�clasificare,�explicatie�sau�interpretare���face�parte�din�problematica�cercetarii.�De�exemplu,�daca�studiem�toxicomania,�alegerea�poate�fi�in�scopul�remedierii�situatiei,�dar�poate�sa�fie�si�cunoasterea�teoretica�a�unui�fenomen,�de�exemplu�procesul�decizional�la�nivel�european.�

4)�Trebuie�sa�ne�asiguram�ca�exista�o�tratare�anterioara�a�subiectului.�Daca�nimeni�nu�a�fost�preocupat�de�acest�subiect,�nu�putem�dispune�de�informatii,�de�referinte,�aceste�materiale�facind�parte�din�etapa�obligatorie�a��revistei�literaturii�,�necesara�cind�se�formuleaza�problematica.�-�nu�

65�

5)�Se�ia�in�consideratie�disponibilitatea�informatiei�referitoare�la�obiectul�de�studiu.�Orice�subiect�poate�sa�fie�in�sine�interesant�de�analizat,�dar�analiza�poate�ridica�probleme�majore:�informatia�necesara�este�rara,�sau�confidentiala,�deci�neaccesibila,�sau�informatia�este�nepertinenta�pentru�aspectul�pe�care�il�studiem.�De�exemplu,�daca�studiem�decizii�guvernamentale�si�daca�nu�avem�acces�la�aceste�documente�nu�putem�realiza�cercetarea.�Sau,�daca�realizam�o�analiza�care�necesita�intervievarea�unor�lideri,�trebuie�sa�ne�asiguram�ca�avem�acces�la�acestia,�trebuia,�inainte�de�a�incepe�cercetarea�sa�obtinem�autorizatii�cit�priveste�locul�si�momentul�colectarii�de�date�sau�obtinerea�de�interviuri.�Retinem�importanta�accesibilitatii�surselor�(persoane,�locuri,�documente).�

6)�Disponibilitatea�instrumentelor�de�lucru���sau�tehnici�de�cercetare���nu�este�atit�de�importanta�ca�precedentele�dar�pentru�anumite�subiecte�poate�fi�determinanata.�

7)�Trebuie�tinut�cont�si�de�alte�consideratii�:�timp�disponibil;�resurse�materiale���daca�cercetarea�antreneaza�costuri�(de�exemplu,�daca�studiem�o�tara�alta�decit�a�noastra,�aceasta�implica�costuri�de�transport,�cazare�;�in�acest�caz�trebuie�sa�ne�asiguram�ca�ele�pot�fi�asumate�de�un�organism�sau�universitate�prin�subventii�sau�burse)�;�daca�este�o�cercetare�in�echipa,�trebuie�sa�ne�asiguram�ca�toti�membrii�sint�suficient�de�interesati�de�subiect.�

Surse�de�inspiratie�

.�experienta�traita�.�schimb�de�idei�.�observare���anturaj,�context�(realitatea)�national,�internationala�.�dorinta�de�a�fi�util�.�cercetari�realizate���pe�care�le�cunoastem�sau�care�ne�suscita�interesul�

Formularea�(definirea)�problematicii�(problemei)�de�cercetare�

Vom�aborda�succesiv�:�-rolul�formularii�unei�probleme�de�cercetare�-natura�problemei�de�cercetare�-etapele�formularii�-formularea�problemei�specifice�

Rolul�formularii�unei�probleme�

Einstein�spunea�ca�in�cercetare�sint�mai�importante�intrebarile�decit�raspunsurile.�Intr-adevar,�orice�demers�stiintific�este�un�demers�de�interogatie,�de�chestionare.�Din�cauza�aceas

ta,�curiozitatea�este�un�atribut�esential�al�unui�bun�savant.�Cercetarea�stiintifica�poate�aduce�raspunsuri�aplicabile�imediat�la�solutionarea�unor�probleme�sociale,�dar�chiar�si�atunci,�primele�raspunsuri�nu�fac�decit�sa�relanseze�un�alt�proces�de�cercetare.�

Dar�aceste�intrebari�care�sint�la�originea�demersului�stiintific�nu�apar�din�neant.�Daca�la�un�moment�dat�ne�punem�o�intrebare�este�pentru�ca�am�constatat�o�problema.�

In�general,�definim�o�problema�ca�fiind�un�ecart�constatat�intre�o�situatie�de�plecare�nesatisfacatoare�si�o�situatie�dezirabila�la�care�vrem�sa�ajungem.�Rolul�de�a�rezolva�aceasta�problema�revine�cercetarii.�

Formularea�unei�problema�ne�permite�sa�punem�o�intrebare�care�va�da�sens�cercetarii.�Ne�putem�pune�mai�multe�intrebari�referitoare�la�lumea�reala,�dar�nu�toate�sint�pertinente�pentru�cercetarea�stiintifica.�Fie�ca�intrebarea�a�primit�deja�un�raspuns,�fie�nu�se�poate�raspunde�la�ea�la�nivelul�actual�al�cunoasterii,�fie�

66�

intrebarea�nu�are�sens,�adica�pune�in�relatie�elemente�(fapte)�care�nu�legatura�intre�ele.�De�exemplu,�intre�tabagismul�unui�lider�si�deciziile�unei�tari,�nu�exista�o�legatura,�a�ne�pune�o�astfel�de�intrbare�nu�are�sens.�Dar�intre�sinucidere�si�temperatura,�da,�ne�putem�intreba�daca�exista�un�raport,�si,�chiar�daca�aceasta�realtie�nu�s-a�verificat,�Durkheim�a�formulat-o�si�a�cercetat-o.�

Deci,�rolul�formularii�unei�problematici�este�de�a�permite�elaborarea�unor�intrebari�pertinente�(semnificative)�cit�priveste�un�obiect�de�studiu.�

Ce�este�o�problema�de�cercetare�

De�exemplu,�somajul�la�tineri�este�o�problema�individuala�si�colectiva,�este�o�problema�sociala�care�este�pertinenta�si�ca�problema�de�cercetare�stiintifca.�Nu�orice�aspect�al�realitatii�poate�fi�o�problema�de�cercetare.�

In�cercetarea�stiintifica�(fundamentala),�cercetatorul�nu�formuleaza�o�problema�dupa�pertinenta�sociala,�ci�pentru�cunoasterea�in�sine.�Constiinta�sociala�sau�politica,�care�implica�judecati�de�valoare�nu�intra�in�ecuatie.�Pentru�a�intelege,�este�diferenta�dintre�politician�si�politolog.�Primul�analizeaza�si�rezolva�probleme�din�sfera�politicului,�obiectivul�celui�de-al�doilea�este�de�a�le�cunoaste�si�explica�(judecati�de�fapt).�Insa,�constiinta�sociala�si�politica�a�cercetatorului�se�poate�manifesta�cind�decide�ce�problema�sau�abordeze,�si�in�ce�fel�o�va�face,�adica�cu�ce�teorii,�din�ce�perspectiva,�ce�viziune�va�adopta.�

Cum�formulam�concret�o�problematica�?�

Formularea�problematicii�are�doua�momente,�fiecare�cu�doua�etape:�

-formularea�problemei�generale�de�cercetare���etape�:�identificarea�elementelor�problemei�si�enuntarea�intrebarii�generale�de�cercetare�-formularea�problemei�specifice�de�cercetare�:�alegerea�problemei�specifice�si�enuntarea�chestiunii�specifice�

a)�Problema�generala���este�tema�generala�sau�subiectul�cercetarii�

O�tema�trebuie�cunoscuta�inainte�de�a�o�analiza.�De�exemplu,�vrem�sa�studiem�politica�externa�a�unui�stat.�Este�o�problematica�prea�generala.�Chiar�daca�am�alege�sa�studiem�relatiile�cu�anumite�tari,�tot�este�prea�general�pentru�a�realiza�o�cercetare�serioasa.�Exista�prea�multe�dimensiuni�si�unghiuri�de�analiza.�Putem�alege�de�exemplu�un�domeniu���aparare,�comert,�apararea�mediului.�Sau�putem�analiza�comportamentului�anumitor�actori�in�domeniul�politicii�externe.�Putem�analiza�procesul�decizional,�dar�si�aceasta�tema�este�generala.�Ne�putem�centra�fie�pe�luarea�deciziei,�fie�pe�aplicarea�ei.�deciziei�sau�aplicarea,�sau�pe�comportamentul�guvernului.�Exista�deci�intr-o�tematica�mai�multe�elemente�care�f

ac�parte�din�acelasi�subiect.�Obiectul�de�cercetare�este�o�dimensiune�a�unui�realitati,�fenomen,�sau�proces.�

Cum�poate�un�incepator�sa�recunoasca�elementele�sau�dimenisunile�unui�fenomen�?�Prin�lectura.�

Dupa�alegerea�temei�generale,�se�constituie�bibiografia�cea�mai�larga�posibil.�Cercetarea�bibliografica�are�2�functii�:�ne�ajuta�sa�determinam�amploarea�materialului�disponibil�si�ne�permite�o�prima�aproximare�a�ceea�ce�vom�gasi�ca�sursa�de�documentare�pentru�analiza�propriu�zisa.�Sau,�in�anumite�cazuri,�si�aceasta�este�situatia�comuna,�sa�evitam�sa�studiem�ceea�ce�s-a�facut�deja,�cu�exceptia�cazului�in�care�este�pertinent�sa�verificam�concluziile�altor�analize.�

Aceasta�etapa�poata�fi�determinanta�in�decizia�de�a�alege�tema.�Daca�bibliografia�este�suficienta,�cercetarea�poate�sa�inceapa.�Nu�este�vorba�sa�citim�tot�materialul�repertoriat,�ci�numai�lucrarile�generale,�pentru�a�vedea�cum�a�fost�tratat�subiectul,�sa�reperam�dimensiunile�fenomenului�si�unghiuri�posibile�de�

67�

analiza.�Aceasta�prima�lectura�ne�permite�sa�identificam�variabilele�si�indicatorii�folosite�de�alti�autori,�din�aceste�lucrari�putem�sesiza�anumite�legaturi�intre�elemente,�de�exemplu,�daca�analizam�procesul�decizional�legaturi�intre�obiective�si�comportamente,�intre�comportamente�si�stilul�decizional.�

Aceasta�etapa�exploratorie�ne�ajuta�sa�enunta�intrebarea�generala�a�cercetarii�si�sa�alegem�tema�specifica.�

Cum�am�spus,�este�indicat�sa�formulam�subiectul�in�mai�multe�cuvinte�si�nu�unul.�Prin�consultarea�dictionarului�se�poate�constitui�o�lista�de��cuvinte�cheie�,�utila�cind�cautam�materiale�si�documente�in�biblioteci�unde�documentele�sint�inventariate�si�pe�teme,�nu�numai�pe�autori.�Este�de�altfel�aceiasi�procedura�ca�atunci�cind�cautam�informatii�pe�net.�

Pentru�clasificarea�informatiilor�obtinute�se�completeaza�fise�de�lectura.�Exista�fise�bibliografice�(coordonatele�cartii,�si�cota�bibliotecii,�daca�vrem�sa�ne�intoarcem�la�cartea�respectiva),�fise�de�citatii�(aide-memoire,�utile�cind�lucram�in�echipa,�pentru�ca�fiecare�membru�al�grupului�care�nu�a�citit�respectiva�lucrare�sa�fie�informat).�sa�stie���sa�stie�si�altii�care�nu�au�citit�respectiva�lucrare)�si�fise�de�rezumat�(esentialul�lucrarii�citite).�

Aceasta�prima�documentare�ne�permite�primele�clarificari�conceptuale,�si�contactul�cu�analize�deja�realizate�despre�propria�tema.�

Este�momentul�sa�introducem�notiunea�de��concept�.�

Conceptul�

Este�un�cuvint,�o�expresie,�cu�care�desemnam�fenomene�ale�realitatii�observabile.�Conceptul,�sau�notiune,�sau�termen,�este�o�reprezentare�abstracta,�este�un�construit.�El�nu�este�niciodata�perfect�conform�fenomenului�real���care�nu�poate�oricum�sa�fie�perfect�cunoscut.�Este�instrumentul�de�baza�al�cunoasterii�si�al�metodei�stiintifice,�care�intervine�cind�formulam�problema�de�cercetare.�

In�stiintele�sociale�conceptele�sint�cuvinte�din�vocabularul�curent.�De�exemplu�:�decizie,�tranzitie,�coruptie,�partid�politic.�Alti�termeni,�de�exemplu�oferta,�cerere,�fac�parte�din�aparatul�conceptual�atit�al�stiintei�economice�cit�si�al�stiintei�politice.�Ceea�ce�ne�intereseaza�este�informatia�pe�care�o�transmit�pentru�domeniul�respectiv�de�cercetare.�

Dictionarele�contin�concepte,�notiuni.�Pentru�a�identifica�dimensiunile�unui�concept,�corespunzator�unei�particularitati�ale�fenomenului�a�carui�expresie�abstracta�este�conceptul,�utilizam�atit�disctionare�cit�si�lucrari�de�specialitate�care�au�analizat�fenomenul�respectiv.�

De�exemplu,�conceptul��coruptie��:�ce�este,�caracteristici,�tipuri,�sint�informatii�

pe�care�le�gasim�in�dictionare,�dar�si�in�lucrari�cu�caracter�conceptual�-�lucrari�care�contin�definitii,�tipuri�-,�studii�de�tip�monografic.�Un�alt�exemplu�este�conceptul��liberalism�.�In�orice�dictionar�politic,�sociologic,�economic,�gasim,�in�afara�de�definitia�generica,�definitii�ale�tipurilor�de�liberalism���economic,�politic,�filozofic���si�dimensiunile�conceptului�care�sint�particularitatile�fenomenului.�

Un�concept�trebuie�sa�fie�bine�definit,�toti�trebuie�sa�fim�de�acord�asupra�definitiei.�Altfel�spus,�trebuie�sa�existe�consens�asupra�semnificatiei�conceptelor�utilizate.�

xxx�

Revenim�la�formularea�problemei�generale.�Tema�fiind�de�exemplu�politica�externa�a�unei�tari,�literatura�ne�poate�permite�sa�vedem�cum�au�analizat�altii�aceasta�tema�generala.�Poate�unii�autori�au�analizat�legatura�intre�obiective�si�comportament�in�politica�externa,�altii�cum�un�ministru�de�externe�a�actionat�in�

68�

procesul�de�luare�a�deciziei,�sau�natura�influentei�unor�grupuri�de�interes�intr-un�anumit�domeniu�de�politica�externa.�

Plecind�de�la�analizele�existente,�putem�sa�propunem�o�alta�tema�particulara�de�cercetare.�Pentru�aceasta�ne�intoarcem�la�bibiografia�de�inceput�sa�vedem�daca�exista�suficient�material�pentru�propria�noastra�analiza.�In�aceasta�etapa,�disponibilitatea�surselor�este�criteriul�principal�al�alegerii.�

Problema�specifica�de�cercetare�(specificarea�problematicii)�

La�fel�ca�in�etapa�precedenta,�a�formularii�problematicii�generale,�alegem�problema�si�punem�intrebarea�specifica�de�cercetare.�Asa�cum�am�spus,�in�cercetarea�stiintifica�(fundamentala,�teoretica),�singurul�fel�de�a�justifica�o�cercetare�este�sa�reperam�lacune�in�lucrarile�anterioare�care�trateaza�acelasi�subiect.�

Pentru�asta,�trebuie�sa�citim,�dar�nu�lucrari�generale,�ci�studii�si�analize�care�trateaza�tema�particulara.�Aceste�lucrari�ne�inspira�in�formularea�propriei�problematici,�si�ne�indica�si�felul�in�care�o�vom�trata.�

Din�aceste�lecturi�putem�constata�:�

.�absenta�totala�sau�partiala�a�cunostintelor�sau�analizelor�pe�tema�pe�care�vrem�s-o�cercetam�

.�sau�vrem�sa�verificm�o�analiza,�sau�concluziile�unui�studiu�de�caz�pe�alte�cazuri,�pentru�a�vedea�daca�anumiti�factori�explicativi�analizati�de�altii�sint�determinanti�si�in�alte�cazuri.�De�exemplu,�anumite�studii�realizate�pentru�alte�tari�au�aratat�ca�fenomenul�de�coruptie�este�influentat�de�cultura�administrativa.�Noi�ne�putem�propune�sa�vedem�daca�aceasta�relatie�se�verifica�si�in�cazul�Romaniei.�

.�sau�putem�constata�lacune�metodologice�in�lucrari�anterioare.�In�acest�caz,�se�pot�repune�in�discutie�concluziile�si�propune�o�alta�analiza�.�sau�sint�concluzii�contradictorii�in�analiza�unui�fenomen�:�unii�autori�considera�ca�factorul�X�este�determinant,�altii�ca�nu�are�nici�o�influenta.�Ne�propunem�sa�verificam.�

.�sau�cind�o�perspectiva�teoretica�nu�a�fost�utilizata�in�studiul�unui�fenomen,�care�este�demersul�obisnuit�in�cercetare.�De�exemplu,�analiza�tranzitiilor�post-comuniste,�a�fost�in�general�analizat�in�perspectiva�teoriilor�democratizarii,�centrate�pe�alegeri�rationale.�Dar�se�putea�propune�si�o�analiza�de�tip�structural,�sau�istoric,�sau�culturalist.�

Aceasta�etapa�corespunde�a�ceea�ce�numim��revista�literaturii�,�sau��starea�chestiuni�,�este,�ne�amintim,�o�analiza�de�teorii,�adica�un�inventar�al�analizelor�deja�realizate�ale�temei,�subiectului�respectiv.�Revista�literaturii�se�poate�referi�la�informatii�factuale�(date�diverse),�dar�mai�ales�de�ordin�teoretic�(explicatii�care�au�fost�avansate�pentru�fenomenul�respectiv),�date�de�ordin�metodologic�(cum�au�facut�altii).�Aceasta�analiza�face�parte�integranta�din�lucrare�si�este�obligatorie.�

Este�un�raport�a�ceea�ce�s-a�scria�despre�subiect,�este�necesar�pentru�ca�lectorul�sa�sesizeze�contextul�in�care�se�situeaza�propria�cercetare.�

Textul�va�include�:�

.�referinte�la�autorii�cititi,�cu�anul�publicatiei�(referinta�completa�va�figura�in�bibliografia�de�la�

sfirsitul�lucrarii)�.�diferite�aspecte�ale�analizei�lor�cit�priveste�subiectul�.�demersul�teoretic�utilizat�.�asemanari�si�deosebiri�intre�diferite�analize�.�anumite�notiuni,�concepte,�ale�autorilor�si�pe�care�le�retinem�pentru�propria�analiza�.�principale�rezultate�ale�acestor�cercetari�

69�

Referirea�la�o�teorie�in�legatura�cu�problema�de�cercetare�permite�clarificarea�si�orientarea�analizei.�Orice�disciplina�stiintifica�dispune�de�teorii�pentru�a�examina�obiectul�ei�de�studiu.�Teoria�este�un�ghid�in�elaborarea�de�cercetari,�furnizeaza�o�interpretare�a�realitatii.�

Vom�vedea�in�continuare�ce�este�o�teorie�

Teoria�este�o�structura�conceptuala�si�un�instrument�de�lucru.�Este�un�ansamblu�de�concepte,�de�definitii�si�propozitii�in�relatie�unle�cu�altele�(care�deci�formeaza�o�structura)�care�propune�o�perspectiva�sistematica,�coereanta,�a�unui�fenomen�(sau�clasa�de�fenomene).�

Un�demers�teoretic�este�o�structura�potentiala�de�explicatie�care�are�anumite�elemente:�postulate�(de�exemplu�postualtul��actorului�rational�),�concepte�care�permit�clasificarea�fenomenelor.�Orice�teorie�are�concepte�si�specifica�relatii�intre�ele.�Am�vazut�in�modulele�anterioare�astfel�de�perspective�teoretice�:�structuralismul,�teoriile�individualist���rationale.�Teoriile�sint�generalizari,�relatii�general�verificabile.�Folosim�teoriile�pentru�a�structura�explicarea�unui�fenomen.�

Teoria�este�cea�care�sugereaza�ce�tip�de�fenomene�putem�analiza.�De�exemplu,�in�economie,�teoria�randamentelor�descrescatoare�sugereaza�sa�analizam�domeniul�productivitatii.�Cu�teoriile�organizationale�studiem�birocratia,�administratia.�Cind�studiem�un�fenomen�conflictual�(criza�sociala,�raporturi�conflictuale�intre�anumite�grupuri�sociale),�putem�utiliza�teoria�claselor�sociale.�

De�obicei,�mai�multe�teorii�coexista�intr-o�disciplina�sau�in�cadrul�unei�sub-discipline�stiintifice.�De�exemplu,�in�stiintele�administrative�exista�mai�multe�perspective�teoretice�:�organizationale,�formalinstitutionale�etc,�pe�care�le-am�prezentat�in�cursul�anterior.�Unele�teorii�sint�foarte�generale,�altele�specifice,�dar�si�acestea�au�fundamente�recognoscibile.�De�obicei�o�teorie�a�fost�elaborata�gradual�de�unul�sau�mai�multi�autori.�

Pentru�analiza�noastra�retinem�si�ne�inspiram�din�teoriile�care�au�legatura�cu�tema�noastra.�Chiar�daca�nu�putem�cunoaste�toate�ramificatiile�unei�teorii,�totusi�o�cunoastere�minimala�a�teoriilor�proprii�unei�discipline�este�necesara.�Acestea�furnizeaza�anumite�perspective�de�explicatie�si�intelegere�si�asigura�o�prima�clarificare�a�problemei.�

In�cercetare,�teoria�intervine�cind�formulam�problema�si�ne�ajuta�sa�enuntam�chestiunea�specifica�de�cercetare�si�in�formularea�ipotezei.�

Intrebarea�specifica�de�cercetare�

Nu�exista�o�reteta�a�felului�cum�se�pune�o�intrebare�specifica.�Aceasta�trebuie�formulata�in�termeni�clari�si�

precisi�si�la�care�putem�raspunde�cu�informatiile�disponibile�si�starea�cunoasterii.�

Daca�lecturile�generale�ne�permit�sa�determinam�tema�generala�iar�intrebarea�generala�da�sens�si�orienteaza�intreaga�lucrare,�intrebarea�specifica�se�adreseaza�unui�aspect�al�temei�pe�care�il�sesizam�in�lecturile�largite.�Daca�de�exemplu�alegem�analiza�unui�proces�de�decizie�ca�problematica�generala,�problematica�specifica�ar�putea�fi�analiza�rolului�anumitor�actori�in�luarea�deciziei�la�un�anumit�nivel�(structura�administrativa).�In�acest�caz,�intrebarea�specifica�de�cerecetare�s-ar�putea�formula�astfel�:���ce�determina�un�tip�de�decizie�?��

Presupunem�ca�principala�problema�de�cercetare�observata�in�literatura�este�contradictia�concluziilor�diferitilor�autori�cit�priveste�rolul�unui�anumit�factor�ca�element�explicativ�(ce�determina�rolul�unor�actori�

��guvernamentali,�administrativi).�Putem�atunci�relua�analiza�enuntind�o�intrebare�specifica�cit�priveste�gradul�de�interelatie�intre�prezenta�acelui�factor�si�tipul�de�decizie.�70�

Aceasta�etapa�este�faza�cea�mai�importanta,�cind�este�spiritul�stiintific�se�manifesta.�Cercetatorul�este�in�primul�rind�cineva�care-si�pune�intrebari.�Spiritul�stiintific,�curiozitatea�stiintifica�este�poate�mai�importanta�decit�cunoasterea�acumulata.�

Remarca�:�subiectul�trebuie�sa�fie�bine�circumscris.�A�vrea�sa�studiem�prea�multe�aspecte�ale�unei�realitati�poate�sa�nu�conduca�la�nimic.�

Reluam�principalele�etape�ale�formularii�problemei�si�activitatile�conexe�:�

1)�alegerea�temei�generale�(subiect�de�cercetare)�-activitate�anexa�:�construirea�bibiografiei�exhaustive�(lecturi�generale)���aceasta�conduce�la�:�

�2)�identificarea�problemei�generale�de�cercetat�

-identificarea�elementelor�generale�ale�problemei�-enuntarea�chestiunii�generale�si�alegerea�obiectului�de�studiu�(tema�particulara)�-activitate�conexa�:�consultarea�sistematica�a�lucrarilor�specializate�in�tema�particulara���ne�

conduce�la�:�

3)�formularea�problemei�specifice�de�cercetare�

-alegerea�problemei�specifice�-enuntarea�chestiunii�specifice�

Rezumat�

1)�se�alege�o�tema�generala�suficient�de�vasta�dar�nu�prea�vasta�;�2)�se�consulta�lucrari�generale�pentru�a�repera�dimensiunile�sau�sub-elementele�temei�generale�asa�cum�sint�tratate�in�literatura�;�3)�retinem�acele�elemente�(justificind�alegerea)�si�formulam�o�intrebare�cit�priveste�chestiunea�generala;�4)�consultam�lucrari�specializate�despre�tema�particulara�pentru�a�determina�cum�a�fost�acea�tema�particulara�tratata�in�literatura�si�pentru�a�determina�lacune�in�cercetarile�facute�(cu�referinte);�5)�enuntam�intrebarea�specifica�de�cercetare�care�este�justificata�de�lacunele�constatate�in�literatura.�

71�

Modulul�7�:�Etapa�formularii�ipotezei�si�construirea�cadrului�operatoriu�

Etapa�formularii�ipotezei�

Prima�operatie�de�concretizare�a�intrebarii�de�cercetare�consta�in�a�raspunde�sub�forma�unei�ipoteze.�Totusi,�atunci�cind�nu�putem�face�o�predictie,�ipoteza�este�inlocuita�cu�un�obiectiv�de�cercetare.�

Ipoteza�

Toti�specialistii�in�metodologie�stiu�ce�este�o�ipoteza�dar�nu�o�definesc�in�acelasi�mod.�

Definitia�generala�:�Ipoteza�este�un�raspuns�anticipat�la�chestiunea�(intrebarea)�cercetarii.�Este�un�enunt�care�precizeaza�o�relatie�anticipata�si�plauzibila�intre�fenomenele�observate�sau�imaginate.�

Unul�din�termeni�este�fenomenul�observat,�celalalt�este�un�factor�posibil�de�influenta.�Ipoteza�este�un�diagnostic,�un�raspuns�anticipat,�posibil.�Este�o�predictie,�o�prezumtie�despre�ceea�ce�vom�descoperi.�Ea�exprima�solutia�la�problema�aleasa.�Intrebare�de�cercetare�este�clara,�raspunsul�este�plauzibil.�

Obiectiv�de�cercetare�

In�cercetarea�calitativa�(fenomene�greu�observabile�sau�masurabile),�cercetatorul�nu�poate�prevede�ce�va�gasi.�Dupa�unii�autori,�in�acest�caz,�cercetarea�se�limiteaza�la�intrebarea�cercetare,�fara�formularea�de�ipoteza.�Studiul�raspunde�la�o�intrebare,�dar�raspunsul�ia�forma�unui�obiectiv�de�cercetare�si�nu�a�unei�ipoteze.�

Insa,�chiar�daca�nu�enuntam�o�relatie�de�tip�ipotetic,�trebuie�sa�existe�o�idee�directoare�a�cercetarii,�iar�termenii�care�servesc�la�formularea�obiectivului�trebuiea�concretizati�ca�cei�ai�unei�ipoteze.�Se�utilizeaza�in�special�in�analize�de�tip�istoric�si�in�general�in�lucrari�descriptive.�

Caracteristicile�ipotezei�

1)�Ipoteza�trebuie�sa�fie�plauzibila�

Ipoteza�este�o�predictie�care�trebuie�sa�aiba�un�raport�destul�de�strins�cu�fenomenul�pe�care�vrea�sa-l�explice.�Raportul�nu�este�perfect���atunci�este�o�certitudine�sau�adevar�stiintific�si�deci�nu�ar�mai�fi�nevoie�de�verificare.�O�ipoteza�nu�trebuie�sa�demonstreze�un�adevar�evident.�De�exemplu,�nu�serveste�la�nimic�sa�punem�ipoteza�ca�apa�ingheata�la�0�grade.�Plauzibilitatea�se�refera�si�la�pertinenta�fata�de�fenomenul�studiat.�

2)�Ipoteza�trebuie�sa�fie�verificabila�

Ipoteza�este�un�instrument�de�verificare�empirica.�Verificarea�empirica�este�ope

ratia�prin�care�supozitiile,�predictiile,�sint�confruntate�cu�realitatea,�aidca�cu�faptele.�Verificarea�empirica�consta�deci�in�observarea�realitatii,�iar�ipoteza�orienteaza�aceasta�observatie.�Pentru�verificarea�ipotezei�trebuie�sa�existe�informatii�concrete,�si�acestea�sa�fie�disponibile�cercetatorului.�

3)�Ipoteza�trebuie�sa�fie�precisa�

Formularea�ipotezei�trebuie�sa�evite�ambiguitatile,�confuzia�conceptelor.�Termenii�cheie�ai�ipotezei�trebuie�sa�fie�clari�si�sa�reprezinte�fenomenul.�Conceptele�trebuie�sa�permita�definirea�fenomenului.�Avem�2�concepte�pe�care�le�definim�:�de�exemplu,�ce�intelegem�prin�fenomenul�X�si�ce�intelegem�prin�

72�

fenomenul�y,�apoi�afirmam�o�legatura�intre�ele.�Deci�ipoteza�foloseste�concepte�care�trebuie�sa�aiba�legatura�cu�realitatea,�raspunsul�trebuie�sa�aiba�raport�cu�intrebarea.�

4)�Ipoteza�trebuie�sa�fie�comunicabila�

Ipoteza�trebuie�sa�fie�inteleasa�la�fel�de�toti�cercetatorii.�Toti�trebuie�sa�inteleaga�de�ce�am�facut�o�anumita�legatura�intre�fenomene.�Ea�trebuie�sa�fie�comunicabila�si�sa�poata�fi�reprodusa�de�altii.�

Pentru�ca�ipoteza�sa�aiba�aceste�caracteristici�trebuie�ca�termenii�ei�sa�fie�:�

a)�Neechivoci�si�precisi.�Nu�trebuie�sa�existe�nici�o�incertitudine�cit�priveste�interpretarea�lor,�

astfel�ipoteza�este�bine�circumscrisa;�

b)�Sa�fie�semnificativi,�adica�sa�informeze�in�raport�cu�o�realitate�si�o�anumita�conceptie�a�

acestei�realitati.�De�fapt,�in�stiinta,�ipoteza�este�in�mod�obisnuit�dedusa�dintr-o�teorie�care�

furnizeaza�un�cadru�de�explicatie�a�fenomenelor�pe�care�le�studiem.�

c)�Sa�fie�neutri,�adica�termenii�ipotezei�nu�trebuie�sa�fie�formulati�ca�dorinte�si�nici�sa�

exprime�judecati�personale�asupra�realitatii.�De�exemplu,�este�inadmisibila�o�formulare�de�

genul�:��ar�fi�bine�ca�gruprurile�de�interes�sa�...��

Cum�se�verifica�ipoteza�

Nu�trebuie�sa�incercam�sa�demonstram�cu�orice�pret�veridicitatea�unei�ipoteze.�Verificarea�despre�care�noi�vorbim�nu�se�refera�la�demersul�exigent�de�falsificare�a�ipotezei�dezvoltat�de�Karl�Popper.11�De�altfel,�in�stiinte�sociale,�putine�lucrari�au�putut�sa�ajunga�la�un�grad�satisfacator�de�falsificare�a�ipotezei.�O�ipoteza�nu�se�verifica�decit�incercind�s-o�infirmam,�adica�sa�aratam�ca�nu�este�adevarata,�ceea�ce�traduce�spiritul�de�neincredere�al�cercetatorului�si�care�este�propriu�oricarui�demers�stiintific.�

Prin�verificarea�ipotezei�intelegem�in�mod�obisnuit�faptul�de�a�o�confirma�sau�infirma.�Infirmare�inseamna�ca�in�urma�analizei�datelor�nu�putem�constata�relatia�postulata.�Confirmarea�ipotezei�inseamna�ca�se�verifica�prin�analiza�empirica�relatia�anticipata.�Aceasta�este�o�situatie�destul�de�rara�in�stiintele�sociale�unde�este�greu�sa�afirmam�cu�certitudine�ca�exista�o�relatie�de�cauza�la�efect�(asa�cum�ambitona�Durkheim).�Spunem�ca�ipoteza�se�confirma�daca�datele�culese�nu�o�invalideaza.�Cunoasterea�pleaca�de�la�faptul�ca�stim�ca�nu�stim,�ca�sintem�siguri�de�ce�nu�este,�dar�nu�stim�de�este.�Aceasta�este�calea�prin�care�

stiinta�progreseaza.�Se�pleaca�de�la�o�afirmatie�(cineva�pretinde�ca�...),�ceva�acceptat,�care�nu�este�neaparat�

o�evidenta.�Ca�cercetator,�nu�sintem�de�acord�si�vrem�sa�demonstram�contrariul.�Aceasta�este�situatia�ideala�in�cercetare.�Intr-o�cerceatre�putem�avansa�mai�multe�ipoteze�concurente.�dar,�in�general,�intr-o�lucrare�se�alege�doar�o�ipoteza,�cea�care�ni�se�pare�ca�favorizeaza�demonstratia�noastra,�si�in�functie,�bineinteles,�de�datele�de�care�dispunem�la�acel�moment.�Ca�cercetator,�trebuie�sa�fim�exigenti�cu�propria�noastra�analiza.�Din�aceasta�cauza,�cercetatorii�au�in�minte,�anticipeaza,�contra-ipoteze�sau�ipoteze�rivale.�Acestea�sint�explicatii�contrare,�concurente,�diferite�de�ale�noastre.�Un�autor�trebuie�sa�convinga�lectorul�ca�ipoteza�lui�este�atit�de�buna�incit�va�rezista�la�orice�incercare�de�falsificare.�

Aceasta�inseamna�ca�in�cercetarea�stiintifica�acceptam�si�rezultatele�care�contrazic�ipoteza.�Nu�putem�niciodata�sa�spunem�ca�o�ipoteza�este�adevarata�sau�falsa,�pentru�ca�descoperirile�in�stiinta�au�un�caracter�provizoriu,�ele�sint�continuu�repuse�in�chestiune.�In�plus,�fenomenele�umane,�obiect�de�studiu�al�stiintelor�sociale,�au�particularitatea�de�a�se�modifica�in�timp.�Din�aceasta�cauza,�spunem�ca�o�ipoteza�este�

11�Popper,�K.,�Conjectures�et�refutations,�paris,�Payot,�1985�(1965).�

73�

confirmata�sau�infirmata�dupa�cum�experienta�sau�observarea�facuta,�adica�analiza,�verifica�sau�nu�supozitia,�adica�ipoteza.�

Tipuri�de�ipoteze�

O�ipoteza�poate�fi�formulata�in�moduri�diferite.�Exista�trei�tipuri�principale�:�

1)�Ipoteza�univariata�se�refera�la�un�singur�fenomen�a�carui�evolutie�sau�amploare�incercam�s-o�prezicem.��Coruptia�a�crescut�in�Romania�in�ultimii�10�ani��este�un�exemplu�de�ipoteza�univariata.�Nu�avem�decit�sa�definim�conceptul��coruptie��si�apoi�urmarim�evolutia�lui�in�timp.�Cu�astfel�de�ipoteze,�cercetarea�are�un�caracter�descriptiv.�

2)�Ipoteza�bivariata�

Ipoteza�bivariata�are�doua�variabile�principale,�pe�care�enuntul�le�pune�in�relatie.�Este�forma�cea�mai�curenta�a�ipotezei�stiintifice�care�vizeaza�explicatia�fenomenelor.�Aceasta�relatie�intre�doua�fenomene�poate�imbraca�doua�forme�:�

a)�ipoteza�cauzala�

In�ipoteza�de�tip�cauzal,�un�fenomen�este�cauza�altuia.�Exemplu�de�ipoteza�cauzala�:��Un�grad�inalt�de�coruptie�in�administratia�publica�are�efect�asupra�performantei�acesteia�.�Avem�doi�termeni�:�coruptie�si�performanta�a�caror�relatie�prezumata�trebuie�s-o�demonstram.�Trebuie�sa�demonstram�ca�un�fenomen�(coruptie)�este�cauza�altuia�(performanta).�Aceste�ipoteze�sint�greu�de�verificat�pentru�ca�relatia�de�cauzalitate�nu�poate�fi�observata�direct.�Daca�in�fizica�este�usor,�in�sensul�ca�putem�observa,�prin�experiment,�cum�un�fenomen�determina�un�altul,�cauzalitatea�in�stiinte�sociale�este�o�idee�abstracta.�

b)�ipoteze�predictive�

Sint�ipoteze�care�enunta�relatii�de�covariatie�(corelatie).�De�exemplu,�anticipam�urmatoarea�relatie�:��cu�cit�coruptia�este�mai�mare,�cu�atit�administratia�este�mai�putin�performanta�.�Aceasta�relatie�nu�este�cauzala:�nu�stim�daca�coruptia�este�cauza.�Enuntam�o�relatie�de�concomitenta,�verificam�daca�cele�doua�fenomene�sint�corelative.�Poate�exista�o�legatura�intre�fenomene�dar�aceasta�nu�este�cauzala.�Propriu�acestui�tip�de�ipoteze�este�apropierea�a�doua�fenomene,�restul�fiind�interpretare.�

3)�Ipoteza�multivariata�

Acest�tip�de�ipoteza�anunta�o�relatie�intre�mai�multe�fenomene.�Putem�afirma�de�exemplu,�ca��functionarii�cei�mai�corupti�sint�cel�mai�putin�scolarizati�si�cel�mai�putin�remunerati�.�Coruptie,�scolarizare,�

remuneratie,�sint�legate�intre�ele,�si�impreuna,�cei�trei�termeni�pot�fi�prezenti,�ca�in�ipoteza�bivariata,�ca�fiind�corelati�(sint�fenomene�concomitente)�sau�in�raport�cauzal,�adica�ca�unul�din�fenomene,�sau�doua,�poate�fi�cauza�coruptiei.�

Potrivit�unei�alte�tipologii,�putem�clasifica�ipotezele�in�ipoteze�inductive�si�deductive.�

Ipoteza�inductiva�

Ipoteza�inductiva�este�produsa�prin�rationament�inductiv,�adica�direct�prin�observarea�realitatii.�Ea�precede�elaborarea�conceptuala.�Este�o�generalizare�inductiva�plecind�de�la�cazuri�particulare,�concrete,�pe�care�le-am�observat.�Enuntul�:��Persoanele�in�virsta�voteaza�mai�mult�decit�studentii��este�un�exemplu�de�astfel�de�ipoteza.�Punem�in�relatie�virsta�cu�participarea�la�vot,�pe�baza�observarii�consecutive�a�unui�fapt�(mai�multe�alegeri),�dar�nu�stim�cauza.�Cauza�pentru�care�persoanele�in�virsta�voteaza�mai�mult�decit�

74�

tinerii�poate�fi�timpul�liber,�nevoia�de�socializare,�constiinta�politica.�Pentru�astfel�de�ipoteze�empirice,�in�general�mai�putin�elaborate,�se�folosesc�mult�statisticile.�

Ipoteza�deductiva�

Functioneaza�pe�baza�rationamentului�deductiv.�Daca�putem�arata�prin�deductie�ca�anumite�fapte�observate�pot�fi�logic�prezise�de�la�o�teorie,�atunci�teoria�furnizeaza�o�explicatie�a�faptului�observat.�

Construirea�unui�cadru�operatoriu�(sau�cadru�conceptual)�

Pentru�aceasta�etapa�a�cercetarii,�autorii�specializati�in�metodologie�nu�folosesc�aceiasi�termeni.�Dar�cei�mai�multi�asociaza�termenul�(sau�sintagma)��cadru�operatoriu��celui�de��cadru�conceptual�,�multi�autori�folosindu-i�indistinct.�Indiferent�cu�o�n�umim,�aceasta�este�etapa�de�elaborare�teoretica.�

Cadru�concepual�reprezinta�aranjamentul�conceptelor�si�sub-conceptelor�care�se�construieste�in�momentul�formularii�problemei�pentru�a�pune�bazele�teoretice�ale�analizei�ulterioare.�Este�etapa�conceptualizarii�sau�a�constructiei�teoretice.�

Amintim�ce�este�un�concept�:�conceptul�este�reprezentare�mentala�a�unui�fenomen�pe�care�vrem�sa-l�observam.�Conceptele�corespund�termenilor�ipotezei.�

Analiza�conceptuala�este�procesul�de�concretizare�a�ceea�ce�vrem�sa�observam�in�realitate.�Analiza�conceptuala�incepe�prin�indicarea�conceptelor�din�ipoteza�sau�din�obiectivul�de�cercetare�si�continua�prin�descompunerea�fiecarui�concept�pentru�a-i�degaja�dimensiunile.�Apoi,�fiecare�dimensiune�este�decorticata�pentru�a�fi�tradusa�in�indicatori�sau�fenomene�observabile�empiric.�

Cu�cit�gradul�de�abstractizare�al�unui�concept�este�mai�ridicat,�cu�atit�trebuie�facute�mai�multe�operatii�de�concretizare�pentru�a-l�aduce�la�nivelul�realitatii�observabile.�

Cadrul�operatoriu�apartine�verificarii.�El�reprezinta�aranjamentul�variabilelor�si�al�indicatorilor.�Este�traducerea�empirica�a�conceptelor�teoretice�din�cadrul�conceptual.�

Cadrul�conceptual�si�cadrul�operatoriu�sint�logic�legate,�ele�nu�se�disting�decit�in�masura�in�care�cadrul�conceptual�apartine�elaborarii�teoretice,�in�timp�ce�cadrul�operatoriu�apartine�operationalizarii.�

De�ce�construim�un�cadru�operatoriu�

Conceptele�operatorii�sint�in�fapt�dimenisuni�sau�atribute�ale�conceptelor.�De�exemplu,�conceptul��dependenta��este�abstract,�in�timp�ce�conceptul�operatoiru��dependenta�economica��este�mai�concret.�La�fel,�conceptul��coruptie��este�abstract,�iar�conceptul�operatoriu��coruptie�administrativa�sau�politica�sint�

concrete,�se�refera�la�dimensiuni�ale�conceptului��coruptie�.�Conceptul�operatoriu�ne�permite�sa�reperam�sau�sa�circumscriem�mai�usor�fapte�observabile�pe�care�le�vom�analiza.�Ipoteza�este�cea�care�ne�permite�sa�reducem�abstractizarea�

Dar�referintele�sint�inca�prea�largi,�nu�ne�permit�sa�izolam�concret�faptele�observabile�care�vor�fi�analizate.�Conceptul�operatoriu��coruptie�administrativa��este�un�fenomen�observabil�care�comporta�el�insusi�mai�multe�dimensiuni.�Poate�fi�coruptia�functionarilor,�sau�poate�fi�inalta�coruptie�(a�inaltilor�functionari).�La�fel,�conceptul�operatoriu��dependenta�economica��poate�fi�financiara,�sau�comerciala�etc.�

Daca�enuntam�ca�exemplu�urmatoarea�ipoteza�:��satisfactia�la�locul�de�munca�determina�performanta�,�conceptul���satisfactie�la�locul�de�munca��poate�evoca�atit�sarcinile�care�trebuie�executate,�cit�si�raporturile�cu�colegii�si�conducerea,�mediul�de�munca,�orarul�de�lucru,�si�altele.�In�acest�exemplu,�

75�

conceptul�trimite�la�mai�multe�realitati�concrete.�La�fel�si�pentru�conceptul��performanta�,�acesta�are�mai�multe�atribute�concrete.�

Noi�nu�putem�sa�analizam�toate�dimenisunile,�pentru�ca�nu�toate�sint�pertinente�pentru�relatia�analitica�postulata�(ipoteza).�Aceasta�este�importanta�cadrului�operatoriu:�el�specifica�ce�anume�vom�studia�precis�pentru�verificarea�ipotezei.�

Verificarea�ipotezei�fiind�o�demonstratie�stiintifica,�formularea�ei�trebuie�sa�fie�cit�mai�logic�si�precis�facuta.�Cadrul�operatoriu�este�cel�care�furnizeaza�referintele�empirice�cele�mai�concrete�si�fidele�posibile,�prin�construirea�de�variabile�si�indicatori.�

De�la�concept�la�variabile�

Conceptele�operatorii�ale�ipotezei�concretizeaza�conceptele�teoretice�din�intrebarea�de�cercetare.�In�acelasi�fel,�variabilele�si�indicatorii�precizeaza�cadrul�operatoriu�din�ipoteza.�Variabilele�si�indicatorii�sint�ultimele�referinte�empirice,�concrete,�ale�analizei.�

Variabila�

Este�o�caracteristica,�un�atribut,�al�unui�fenomen�observabil�empiric�si�a�carei�valoare�variaza�in�functie�de�observatie.�

De�exemplu,�variabila��sex��isi�poate�schimba�valoarea�dupa�cum�indivizii�observati�sint�de�sex�masculin�sau�feminin.�La�fel,�variabila��virsta��are�o�valoare�care�nu�este�aceiasi�pentru�toti�indivizii�observati.�De�aceea�trebuie�sa�precizam�valorile�variabilelor�si�indicatorilor�sau�cum�aceste�valori�trebuie�sa�varieze�pentru�ca�ipoteza�sa�fie�infirmata�sau�confirmata.�

Anumite�concepte,�ca�cele�enuntate,�sint�suficient�de�precise�pentru�a�deveni�automatic�variabile,�in�timp�ce�altele�trebuie�sa�fie�transformate�in�vederea�analizei�propriu�zise.�De�exemplu,�conceptul��pluralism�politic��este�un�concept�operatoriu�care�se�poate�referi�atit�la�grupuri�de�interes�sau�la�tipuri�de�ideologii�politice.�Variabila�ajuta�sa�determinam�ce�vom�observa�in�mod�precis.�

Variabila�este�deci�un�instrument�de�precizie�sau�de�specificare�care�permite�traducerea�enunturilor�care�contin�concepte�operatorii�in�enunturi�care�contin�referinte�empirice�mai�precise�si�care�permit�verificarea�empirica�aenunturilor�abstracte.�Cu�alte�cuvinte,�variabila�permite�sa�reproducem�intr-o�maniera�mai�concreta�relatia�stabilita�in�ipoteza�si�joaca�un�rol�central�in�procesul�de�cercetare,�in�masura�in�care�ea�ne�ajuta�sa�determinam�ceea�ce�va�trebui�sa�observam�in�mod�concret�pentru�a�verifica�ipoteza.�In�acelasi�timp�ea�permite�sa�organizam�informatia�in�functie�de�relatia�logica�stabilita�prin�ipoteza.�

Variabila�este�legata�de�un�concept.�Variabila�nu�are�valoare�in�sine�ci�numai�daca�traduce�bine�conceptul�al�carei�reprezentare�concreta�este.�Se�numeste�asa�pentru�ca�se�refera�la�o�caracteristica�care�poate�lua�diferite�valori.�Ea�poate�face�un�fenomen�masurabil,�adica�prin�variabile�putem�proceda�la�masurare�cu�care�putem�estima�sau�evalua�diferite�fenomene.�

De�exemplu,�conceptul�de��invatare��poate�desemna,�intre�altele,�capacitate�de�memorizare,�care�devine�variabila�pentru�ca�se�poate�masura,�de�exemplu�prin�numarul�de�cuvinte�retinute�intr-un�timp�dat.�

Pot�exista�variabile�calitative,�clasificatoare,�care�fac�distinctie.�De�exemplu:�religie,�sex,�ocupatie,�tip�de�intreprindere,�de�guvern.�

76�

Exista�si�variabile�cantitative:�Acestea�permit�o�masura�numerica�pentru�a�estima,�numara,�stabili�de�procentaje,�rate.�De�exemplu,�variabila��virsta��sau��numar�copii�,�si�toate�variabilele�precedate�de�cuvintul��rata��(rata�de�reusita,�de�somaj,�rata�de�criminalitate,�rata�de�mortalitate�etc).�

Tipuri�de�variabile�

Ipoteza�este�o�relatie�intre�variabile.�O�variabila�are�conotatii�deferite�dupa�locul�pe�care�il�ocupa�in�relatia�presupusa,�adica�in�ipoteza.�Din�acest�punct�de�vedere,�variabilele�sint�:�

-dependenta�

-independenta�

-intermediara�

In�general,�o�ipoteza�are�intotdeauna�cel�putin�o�variabila�dependenta�si�una�independenta.�De�exemplu,�in�ipoteza�care�afirma�ca��grupurile�de�interes�determina�cresterea�cheltuielilor�guvernamentale�,�cele�doua�fenomene�nu�ocupa,�din�punct�de�vedere�al�logicii,�acelasi�loc�in�enunt.�Unul�este�cauza,�adica�are�efect�asupra�celuilat�fenomen.�

Variabila�dependenta�

Este�efectul�prezumat,�produsul,�consecinta�unui�fenomen.�Este�variabila�pasiva,�rezultanta.�Este�ceea�ce�vrem�sa�explicam.�In�exemplul�nostru,�variabila�dependenta�este��cheltuieli�guvernamentale�.�Este�fenomenul�a�carui�valoare�variaza�in�functie�de�valoarea�celuilalt.�Altfel�spus,�depinde�de�altceva,�adica�are�o�cauza.�

Variabila�dependenta�este�deci�partea�ecuatiei�care�variaza�in�functie�de�variatia�celeilalte�variabile.�In�cercetarea�experimentala�este�variabila�(fenomenul)�pe�care�nu�o�manipulam,�dar�a�care�o�observam�pentru�a�evalua�impactul�pe�care�schimbarile�intervenite�la�alte�variabile�le�au�asupra�ei.�Ea�variaza�in�cursul�experientei�in�functie�de�manipularile�variabilei�independente.�

Variabila�independenta�

Este�variabila�a�carui�schimbare�de�valoare�influenteaza�asupra�valorii�celorlalte�variabile.�Cind�postulam�

o�relatie�de�cauza�/�efect�(desi�putin�curenta�in�stiintele�sociale),�variabila�independenta�este�cauza�prezumata.�In�cercetarea�exprimentala�este�variabila�pe�care�cercetatorul�o�manipuleaza�pentru�a�studia�influenta�asupra�variabilei�dependente.�Se�mai�numeste�variabila�cauza,�antecedenta,�activa�sau�experimentala�(in�stiinte�experimentale).�

Observatie�:�in�stiintele�sociale�nu�avem�o�relatie�cauzala�stricta.�In�acest�ti

p�de�studii,�variabila�independenta�este�o�influenta,�este�un�factor�de�determinare,�are�incidenta,�sau�spunem�ca�are�o�legatura�strinsa�cu�fenomenul-efect�prezumat.�Dar�folosim�aceasta�schema�cauzala�pentru�a�intelege�logica�demonstratiei.�

Variabila�intermediara�

In�exemplul�ipotezei�conform�careia��formarea�grupurilor�de�interes�este�un�factor�de�crestere�a�cheltuielilor�publice�din�cauza�actiunii�de�lobby�ale�acestor�grupuri�,�cadrul�operatoriu�nu�poate�fi�structurat�dupa�schema�urmatoare�:�

Formarea�grupurilor�de�interes�=�variabila�independenta�Cresterea�cheltuielilor�guvernamentale�=�variabila�dependenta�(ce�analizam,�ce�explicam),�

77�

deoarece�nu�afirmam�ca�numai�existenta�grupurilor�de�interes�duce�la�cresterea�cheltuielilor,�ci�prezumam�ca�grupurile�de�interes�conduc�la�cresterea�cheltuielilor�guvernamentale�datorita�interventiilor�lor�pe�linga�guvern.�Numai�datorita�presiunilor�exercitate�in�mod�organizat�de�aceste�grupuri�(actiune�de�lobby)�ele�pot�antrena�acest�efect,�de�crestere�a�cheltuielilor�guvernamentale.�

Astfel:�

.�Variabila�independenta�=�formarea�grupuri�de�interes�

.�Variabila�intermediara�=�efort�de�lobbying�

.�Variabila�dependenta�=�crestere�cheltuieli�guvernamentale�

Variabila�intermediara�poate�astfel�sa�joace�un�rol�important�intr-o�analiza,�de�multe�ori�crucial.�Prin�restrictiile�pe�care�le�pune,�ea�poate�modifica�relatia�postulata�prin�ipoteza.�

Acest�exemplu�arata�ca�realitatea�este�mai�complexa�decit�raportul�unic�de�cauzalitate�intre�doua�variabile�si�ca�introducerea�unei�variabile�intermediare�nu�numai�ca�aduce�un�plus�de�precizie�in�relatia�dintre�variabila�dependenta�si�variabila�independenta,�dar�ea�poate�sa�conduca�la�falsificarea�concuziilor�unor�cercetari�anterioare.�

De�la�variabile�la�indicatori�

Construirea�variabilelor�constituie�deci�prima�etapa�a�elaborarii�cadrului�operatoriu.�Determinind�primul�nivel�de�precizie�a�conceptelor�operatorii�din�ipoteza,�variabilele�sint�prima�etapa�a�operationalizarii�acestor�concepte�si�sint�un�prim�pas�catre�cercetarea�empirica.�

Dar�aceasta�prima�etapa�nu�este�suficienta,�variabilele�sint�inca�prea�generale�pentru�a�verifica�empiric�ipoteza.�Trebuie�sa�introducem�un�al�doilea�nivel�de�precizie�in�operationalizarea�conceptelor.�Aceasta�etapa�consta�in�construirea�de�indicatori�care�vor�preciza,�concretiza,�variabilele�predeterminate.�

Indicatorul�transforma�in�limbaj�concret�limbajul�abstract�al�problematicii�si�ipotezei�(variabilele).�El�precizeaza�variabilele�si�permite�clasarea�unui�obiect�intr-o�categorie�in�functie�de�o�caracteristica�data.�Indicatorul�constituie�deci�un�referent�empiric�mai�precis�decit�variabilele,�este�unitate�de�masura�a�conceptelor.�El�traduce�dimenisunile�conceptului�in�comportamente�sau�fenomene�observabile.�

Indicatorul�este�cel�mai�concret�referent�empiric.�El�este�mai�concret�decit�variabila�care�operationalizeaza�conceptul.�Daca�conceptul�este�bine�definit,�adica�daca�am�determinat�ce�este�si�ce�nu�este�conceptul�

respectiv,�indicatorul�este�usor�de�construit.�Un�indicator�nu�se�poate�referi�decit�la�o�variabila,�dar�o�variabila�poate�avea�mai�multi�indicatori.�

In�construirea�indicatorilor,�care�este�o�etapa�cruciala�a�proiectului,�trebuie�sa�tinem�cont�de�urmatoarele�regului�:�

1)�Trebuie�sa�inventariem�toti�indicatorii�posibili�pe�baza�literaturii�de�specialitate�sau�a�cunoasterii�pe�care�o�avem�despre�obiectul�de�studiu�;�2)�Trebuie�sa�evaluam�fiecare�dintre�indicatorii�inventariati�si�sa�eliminam�pe�cei�mai�putin�potriviti.�

Exemplu�:�Presupunem�ca�obiectivul�cercetarii�este��Evaluarea�climatului�social�in�Romania�anului�2010�.�In�acest�exemplu,�una�din�dimensiunile�retinute�pentru�caracterizarea�climatului�social�este�dimensiunea�economica.�Trebuie�deci�sa�cautam�in�realitate�semne�tangibile,�observabile,�ale�situatiei�economice�daca�vrem�sa�putem�sa�verificam�ipoteza.�Dupa�ce�aceste�fenomene�au�fost�identificate,�va�trebui�sa�gasim�indicatori�ale�acestei�dimensiuni.�Astfel�de�elemente�sint�:�cometrul,�piata�muncii,�proprietatea�de�stat,�resurse�exploatate,�gradul�de�indatorare,�etc.�Aceste�elemente�vor�indica�concret�

78�

situatia�economica�a�societatii.�Aceste�elemente�sint�indicatori�ai�dimensiunii�economice�care�trimite�la�conceptul��climat�social�.�

Numarul�de�indicatori�

Pot�exista�numerosi�indicatori�pentru�fiecare�concept�pentru�ca�fiecare�dimensiune�poate�fi�observata�din�mai�multe�puncte�de�vedere�ale�manifestarilor�concrete.�Ce�este�important�este�ca�indicatorii�sa�fie�bine�alesi,�si�in�numar�suficient.�Intrucit�un�fenomen�are�mai�multe�particularitati,�si�un�concept�mai�multe�dimenisuni,�nu�ne�putem�limita�la�un�singur�indicator.�

Cum�se�construiesc�indicatorii�?�

Pentru�a�gasi�indicatori�pentru�fiecare�dimensiune�a�conceptului�trebuie�sa�ne�punem�intrebarea��Ce�semne,�ce�indicii�observabile�in�realitate�permit�sa�identific�aceasta�dimensiune?��

Pentru�aceasta,�facem�apel�la�cunostinte,�la�experienta,�la�intuitie.�Nu�exista�o�lista�de�indicatori�pentru�fenomenle�observabile.�Ei�trebuie�descoperiti�pentru�fiecare�dimensiune�a�conceptului.�Altfel�spus,�trebuie�sa�ne�asiguram�ca�indicatorii�acopera�principalele�elemente�ale�dimensiunii.�Se�poate�intimpla�ca�termenii�ipotezei�sa�aiba�de�la�inceput�o�conotatie�suficient�de�concreta,�asa�incit�acestia�nu�necesita�o�analiza�conceptuala�completa.�De�exemplu,�in�ipoteze�care�includ�elementul�sex,�virsta,�venit�sau�scolaritate�care�in�alte�cercetari�pot�fi�utilizati�ca�indicatori.�In�acest�caz,�termenul�trimite�la�un�nivel�de�abstractie�atit�de�putin�ridicat,�incit�se�confunda�cu�indicatorul�deoarece�el�furnizeaza�semnul�prin�care�il�observam�confunda.�

Tipuri�de�indicatori�

Exista�trei�tipuri�de�indicatori�:�

a)�Indicatori�nominali���se�utilizeaza�in�clasificari;�ei�opereaza�o�distinctie.�Indicatorul�este�o�calitate.�De�exemplu,�indivizi�care�vorbesc�romana,�engleza,�sau�indica�apartenenta�etnica,�religioasa.�Ei�servesc�la�diferentiere.�

b)�Categorii�ordinale���opereaza�o�ierarhizare�dupa�marime.�De�exemplu:�nivelul�de�dezvoltare,�sau�coruptia,�poate�fi�mare,�medie,�mica.�Cu�indicatorii�ordinali�stabilim�raporturi�de�marime�sau�rang.�

c)�Categorizare�numerica���cea�mai�precisa.�Indicatorii�sub�forma�categoriilor�se�construiesc�pe�baza�de�numere.�Puse�in�relatie�dau�intervale�sau�ratio.�De�exemplu,�clasificam�indivizii�dupa�venit�lunar�:�1000�lei,�2000,�3000�lei�cu�care�putem�calcula�medii�sau�alte�forme�de�calcul.�

Calitatile�indicatorilor�

Indicatorii�trebuie�sa�respecte�anumite�criterii,�in�special�precizia,�fidelitatea�si�validitatea.�

1)�Criteriul�preciziei�inseamna�ca�trebuie�sa�precizam�cum�aceasta�unitate�de�masura�va�fi�aplicata.�2)�Criteriul�fidelitatii�cere�ca�un�indicator�sa�furnizeaza�rezultate�constante,�adica�pentru�fiecare�aplicare�identica�a�unei�masuri�unui�aceluiasi�obiect,�trebuie�sa�ajungem�la�acelasi�rezultat�

3)�Creteriul�validitatii�se�refera�la�capacitatea�unui�indicator�de�a�reprezenta�adecvat�conceptul�pe�care�il�precizeza�si�masoara.�Validitatea�este�adesea�greu�de�stablit�pentru�ca�cel�mai�adesea�ea�se�bazeza�pe�o�judecata�de�valoare,�ceea�ce�nu�trebuie�sa�impiedice�cercetatorul�sa�justifice�validitatea�indicatorilor�retinuti,�de�exemplu�referindu-ne�la�literatura�existenta�in�special�la�lucrarile�anterioare�asupra�aceluiasi�subiect�

Indicatorii�se�stabilesc�atit�pentru�variabila�dependenta�cit�si�pentru�independenta,�pentru�fiecare�dimensiune�a�celor�doua�variabile.�

79�

Regruparea�indicatorilor�in�indici�

Indicele�regrupeaza�indicatorii�intr-o�singura�masura,�este�un�fel�de�rezumat�cunatificat�al�indicatorilor,�o�unitate�de�semnificatie.�

Indicele�este�o�masura�cantitativa�care�combina�un�ansamblu�de�indicatori�de�acelasi�fel.�In�exemplul�nostru,�fiecare�dintre�indicatorii�legati�de�conceptul��putere�familiala��reprezinta,�luat�separat,�un�singur�fel�de�luare�a�deciziei���daca�sotul�sau�sotia�decide�in�materie�de�economie�a�familiei,�educatia�copiilor,�etc.�Dar�daca�vrem,�in�final,�sa�stim�cine�detine�puterea�intr-o�familie�data,�trebuie�sa�examinam�ansamblul�deciziilor�tinind�cont�de�toti�indicatorii�pentru�a�face�o�singura�masura�a�puterii�familiale.�

Cu�ajutorul�unui�sistem�de�ponderare�numerica�a�fiecarui�indicator�putem�stabili�daca�un�cuplu�este�cu�dominanta�masculina�in�luarea�deciziilor�importante,�sau�daca�este�cu�dominanta�feminina�sau�cu�tendinta�egalitara.�Acesta�este�indicele�puterii�familiale�intr-un�cuplu�obtinut�prin�regruparea�tuturor�indicatorilor�corespunzind�tuturor�dimensiunilor�unui�concept.�

Nu�toti�indicatorii�se�preteaza�la�astfel�de�regrupari���fie�nu�sint�de�acelasi�fel,�fie�se�masoara�dificil.�De�exemplu,�nu�putem�regrupa�indicatori�ca�virsta,�sex,�scolaritate,�apartenenta�la�un�organism,�intrucit�nu�sint�de�aceiasi�natura.�

xxx�

Reprezentarea�schematica�cu�variabile�si�indicatori�reprezinta�etape�ale�cadrului�operatoriu�si�reproduc,�relatia�postulata�in�ipoteza,�avansind�in�precizie.�Trebuie�sa�nu�uitam�ca�acest�cadru�operatoriu�nu�este�valabil�decit�pentru�o�ipoteza.�Orice�schimbare�a�ipotezei�cere�o�modificare�corespunzatoare�a�cadrului�operatoriu.�Altfel�spus,�putem�intilni�in�literatura,�in�analiza�unui�fenomen,�o�variablila�dependenta�dintr-o�lucrare�poate�fi�variabila�independenta�in�alt�studiu.�In�mod�similar,�o�aceiasi�ipoteza�poate�genera�cadre�operatorii�diferite,�in�functie�de�alegerea�cercetatorilor.�

Dinamica�cadrului�operatoriu�

Aceasta�etapa�a�cercetarii�ne�permite�deci�sa�concretizam�relatia�postulata�in�ipoteza�si�pe�care�acum�sintem�in�masura�s-o�verificam�empiric�pentru�ca�am�definit�cu�precizie�variabilele�si�indicatorii�care�ne�indica�ce�fapte�vom�observa�si�ce�categorii�de�date�vom�colecta�si�analiza.�Dar�constructia�cadrului�operatoriu�nu�se�limiteaza�la�identificarea�variabilelor�si�indicatorilor.�

Constructia�cadrului�operatoriu�are�de�asemenea�doua�contributii�aditionale.�In�primul�rind,�trebuie�sa�justificam�alegerea�variabilelor�si�indicatorilor.�Aceasta�alegere�decurge�atit�din�cunoasterea�literaturii�cit�

si�a�obiectului�nostru�de�studiu.�In�general,�aceasta�justificare�intervine�in�acelasi�timp�cu�alegerea�variabilelor�si�indicatorilor.�In�cazul�unui�proiect�de�cercetare,�ea�are�loc�inaintea�reprezentarii�schematice�a�cadrului�operatoriu.�In�al�doilea�rind,�partea�care�se�refera�la�cadrul�operatoriu�trebuie�sa�precizeze�dinamica�anticipata,�adica�terbuie�sa�indicam�cum�si�in�ce�sens�trebuie�sa�varieze�valoarea�indicatorilor�pentru�ca�sa�putem�afirma,�la�sfirsitul�analizei,�ca�ipoteza�este�confirmata�sau�infirmata.�

Retinem�ca�intr-o�analiza�nu�putem�verifica�cu�toti�indicatorii�pertinenti.�Din�aceasta�cauza,�in�stiintele�sociale�cercetatorii�prefera�sa�vorbeasca�mai�putin�de�relatie�cauzala�si�mai�mult�de�covariatie�sau�corelatie,�deoarece�nu�este�intotdeauna�usor�sau�posibil�sa�se�efectueze�verificarea�tuturor�variabilelor�si�indicatorilor�pertinenti.�

80�

Verificarea�validitatii�ipotezei�

In�fiecare�etapa�a�cercetarii�trebuie�sa�facem�o�evaluare�stiintifica,�adica�trebuie�sa�examinam�validitatea�interna�si�externa�a�analizei�conceptuale�in�legatura�cu�ipoteza�si�obiectul�cercetarii.�

Validitate�interna�se�refera�la�coerenta�logica�intre�termenii�definitorii�ai�cercetarii.�Urmatoarele�intrebari�pot�servi�de�ghid�pentru�aceasta�eaminare�:�.�daca�definitia�conceptelor�surprinde�dimensiunile�si�indicatorii�(sau�variabilele)�la�baza�carora�a�stat�.�daca�termenii�care�descriu�fiecare�dimensiune�si�indicatorii�ei�sint�unici�si�precisi�si�daca�legatura�intre�ei�este�evidenta�

Validitate�externa�reprezinta�adecvarea�intre�feneomenele�studiate�si�termenii�cu�care�le�definim.�Ne�intrebam�in�acest�sens�daca�:�

.�ipoteza�sau�obiectivul�cercetarii�are�sens,�este�plauzibila�.�ipoteza�sau�obiectivul�este�varificabil�in�realitate�

Nu�putem�raspunde�acestor�intrebari�atita�timp�cit�lucrarea�nu�a�fost�realizata,�sau�analizata�sau�reprodusa�de�altii.�Dar�ele�trebuie�sa�preocupe�cercetatorul�care�trebuie�sa�se�asigure�ca�exista�coerenta�intre�diferitele�stadii�ale�cercetarii���alegerea�subiectului,�formulare,�operationalizare.Trebuie�sa�vizam�intotdeauna�cel�mai�inalt�grad�de�validitate�alegind�cei�mai�pertinenti�indicatori�pentru�conceptele�abstracte.�In�concluzie,�controlul�validitatii�permite�o�intoarcere�critica�la�analiza�conceptuala,�pentru�a�ne�asigura�ca�intre�concepte,�variabile�si�indicatori�exista�unitate�de�semnificatie.�

Rezumat�

.�cadrul�operatoriu�este�aranjamentul�variabilelor�si�indicatorilor�pe�care�trebuie�sa-l�construim�pentru�a�izola�echivalentele�empirice�ale�conceptelor�operatorii�ale�ipotezei,�in�asa�fel�incit�sa�traducem�aceste�concepte�in�limbaj�concret�pentru�a�permite�verificarea�empirica.�

.�Construirea�cadrului�operatoriu�este�debutul�operationalizarii�si�in�acest�sens�constituie�partea�centrala�a�proiectului�de�cercetare.�Rolul�lui�consta�in�a�specifica�ce�trebuie�sa�analizam�concret�pentru�a�verifica�ipoteza.�

.�Ipoteza�este�o�rela�tie�prezumata�intre�fenomene.�

.�Variabila�reprezinta�un�atribut�sau�o�dimensiune�a�fenomenului�studiat.�Este�un�prim�referent�empiric�al�conceptului�operatoriu�din�ipoteza.�Cele�trei�tipuri�de�variabile�:�variabila�dependenta,�independenta�si�intermediara.�

.�Indicatorul�este�un�instrument�de�precizare�si�masurare�a�variabilelor.�El�permite�clasarea�unui�obiect�intr-o�categorie�in�raport�cu�o�caracteristica�data.�

.�Cadrul�operatoriu�serveste�la�justificarea�alegerii�variabilelor�si�indicatorilor.�El�trebuie�de�asemenea�sa�precizeze�natura�si�orientarea�schimbarii�valorii�indicatorilor�pentru�ca�sa�putem�confirma�sau�infirma�ipoteza.�

81�

MODULUL�8�:�STRATEGII�DE�VERIFICARE�

In�stiintele�sociale,�analiza�comporta�diferite�nivele�de�investigatie�care�se�pot�etala�de�la�observarea�unei�entitati�sociale�concrete�(moduri�descriptive�de�analiza)�pina�la�elaborarea�unor�forme�abstracte�de�tipul�demonstratiei�pe�baza�unei�ipoteze�sau�modele�formale.�

In�lucrari�de�metodologie�acestea�sint�numite�strategii�de�verificare�(sau�moduri�de�expunere�sau�de�analiza).�In�sensul�in�care�in�politica�vorbim�de�strategie�si�tactica,�strategia�reprezentind�orientarile�generale�iar�tactica�mijloacele�specifice�pentru�realizarea�obiectivelor�generale,�in�cercetare,�la�fel,�strategia�de�verificare�este�alegerea�modului�in�care�vom�desfasura�analiza�pentru�a�obtine�raspunsul�cel�mai�pertinent�la�problematica�cercetarii.�Este�alegerea�modului�analiza�sau�de�expunere�pentru�a�demonstra�ipoteza.�

Alegerea�strategiei�de�verificare�este�o�etapa�importanta�a�cercetarii�deoarece�in�functie�de�aceasta�decizie�determinam�ce�observatie�vom�face,�ce�tip�de�informatii�vom�colecta�si�cum�le�vom�trata.�

Tipuri�de�strategii�de�cercetare�

Nu�exista�o�tipologie�unica�comuna�tuturor�autorilor�a�diferitelor�strategii�de�cercetare�sau�de�verificare,�dar�intilnim�cel�putin�patru�care�sint�cel�mai�des�utilizate�in�lucrari�stiintifice.�

1.�Studiul�de�caz�Este�un�mod�de�analiza�foarte�utilizat�in�stiintele�sociale�care�se�situeaza�la�nivelul�cel�mai�concret�al�analizei.�Studiul�de�caz�nu�permite�generalizari,�in�schimb�permite�o�analiza�aprofundata�a�unui�fenomen�dat.�

In�studiul�de�caz,�cercetatorul�nu�poate�manipula�variabilele�analizei,�el�poate�numai�sa�observe�interrelatiile�posibile�dintre�acestea.�Este�o�strategie�de�cercetare�empirica�care�permite�analiza�unor�realitati�in�care�frontierele�dintre�fenomene�si�context�nu�sint�chiar�evidente�si�cind�trebuie,�in�general,�sa�utilizam�surse�multiple�de�informatie.�

Studiul�de�caz�se�inspira�din�observatiile�clinice�din�medicina�sau�din�psihologie.�Ca�si�aceastea,�studiul�de�caz�utilizat�in�stiintele�sociale�isi�propune�sa�inteleaga�o�situatie�singulara,�cel�mai�adesea�in�vederea�unei�interventii�posibile�sau�probabile,�dupa�schema�diagnostic�/�tratament.�In�general,�in�politicile�publice,�intr-o�prima�etapa�a�elaborarii�acestora,�un�studiu�de�caz�serveste�ca�baza�de�plecare.�

Dupa�natura�informatiei�disponibile,�putem�opta�pentru�un�studiu�de�caz�unic�sau�studiu�de�cazuri�

multiple,�in�acest�caz�putind�efectua�o�comparatie.�Studiul�de�caz�are�avantajul�unei�mari�flexibilitati�in�toate�fazele�realizarii�sale,�putind�recurge�la�o�panoplie�larga�de�tratamente.�

Exista�astfel�mai�multe�feluri�de�a�intreprinde�un�studiu�de�caz.�Urmind�gradul�de�abstractie,�acestea�sint�:�

Forma�monografica�

Este�forma�cea�mai�concreta�si�deci�cea�mai�descriptiva�de�analiza.�Tipul�monografic�clasic�convine�cel�mai�bine�modului�idiografic�in�sensul�stric.�

82�

Cind�am�prezentat�tipurile�de�analiza,�am�spus�ca�monografia�surprinde�singularitatea�si�multiplele�fatete�ale�unei�entitati�sau�ale�unui�fenomen�bine�localizat.�Cind�are�ca�obiect�o�entitate�sociala,�monografia�incearca�sa�surprinda�particularitatile�ei,�fie�ca�este�vorba�de�un�oras,�o�regiune,�un�partid�politic,�o�asociatie,�o�comunitate.�Aceste�analize�sint�exemple�clasice�de�descriere.�

Interpretarea�

Cind�insa�este�vorba�de�studiul�unui�fenomen�social�bine�definit,�analiza�se�concentreaza�asupra�unei�dimensiuni�precise.�De�exemplu,�analizele�de�antropologie�sociala�care�sint�centrate�pe�expresiile�culturale�ale�unei�colectivitati.�In�acest�caz,�analistul�angajeaza�o�interpretare�mai�construita�in�care�structurile�de�semnificatie�depasesc�cu�mult�simpla�descriere.�Facind�deci�apel�la�comprehensiune,�la�sensul�atribuit�lucrurilor�si�evenimentelor,�acest�tip�de�analiza�este�diferit�atit�de�descriere�dar�si�de�analiza�explicativa.�

Explicatia�

Aceasta�poate�interveni�intr-un�studiu�de�caz�sub�imperativul�interventiei�sociale�sau�politice.�Este�cazul�unei�analize�care-si�propune�sa�corecteze�si�sa�amelioreze�o�situatie,�de�exemplu�reducerea�somajului�intr

o�regiune,�sau�a�fenomenului�criminalitatii�intr-un�oras.�In�aceste�cazuri,�studiul�se�bazeaza�pe�o�problematica�cel�putin�implicita.�Observatia�este�ghidata�de�o�interogatie�analitica�prealabila�oricit�de�vaga�este�aceasta.�Ne�gasim�astfel�la�un�nivel�mai�ridicat�de�generalizare�:�cazul�trebuie�sa�fie�abordat�in�functie�de�cunoasterea�prealabila�a�fenomenului�(somaj,�criminalitate)�inainte�de�a�o�aplica�colectivitatii�studiate.�

Observatii�

Desi�studiul�de�caz�este�utilizat�cel�mai�adesea�pentru�analize�prealabile�unei�interventii,�ea�poate�de�asemenea�servi�pentru�amorsarea�unei�elaborari�teoretice.�In�acest�caz,�analiza�are�o�functie�euristica,�adica�de�descoperire�de�ipoteze�care�pot�fi�generalizate�apoi�la�un�ansamblu�de�cazuri�analoge.�In�acest�exemplu,�studiul�de�caz�este�apreciat�prin�capacitatea�sa�de�a�suscita�piste�de�reflectie�capabile�sa�conduca�apoi�la�reguli�de�regularitate.�Cazul�nu�este�decit�un�instrument�analitic�intr-un�demers�teoretic�mai�ambitios.�

In�acelasi�sens,�studiul�de�caz�ofera�posibilitatea�verificarii�de�ipoteze�in�cazul�in�care�repetarea�metodei�experimentale�ar�fi�costisitoare.�In�timp�ce�stiintele�exacte�folosesc�laboratorul�pentru�testarea�de�ipoteze�avind�in�general�posibilitatea�de�a�relua�experientele�precedente,�acest�lucru�nu�este�posibil�in�stiintele�

sociale.�Astfel,�recurgerea�la�analiza�unui�caz�se�legitimeaza�prin�imposibilitatea�practica�de�a�proceda�experimental.�Recurenta�relativ�slaba�a�fenomenelor�sociale,�costurile�aferente,�obliga�un�esantionaj�care�se�reduce�cel�mai�adesea�la�unitate.�

Problema�analistului�este�de�a�justifica�alegerea�cazului�selectionat.�El�trebuie�sa�stabileasca�in�prealabil�caracterul�reprezentativ�al�exemplului�ales�pentru�o�clasa�de�cazuri.�Cazul�trebuie�sa�aiba�o�calitate�demonstrativa.�

De�exemplu,�cind�alegem�studiul�unei�entitati�(oras,�tara)�nu�o�facem�la�intimplare,�sau�pentru�ca�ne-am�nascut�in�acel�loc.�Desi�argumentul�cunoasterii�in�profunzime�este�valabil,�cazul�identificat�trebuie�sa�fie�reprezentativ�pentru�un�fenomen�sau�colectivitate.�

In�domeniul�propriu�stiintelor�experientale,�cazul�poate�fi�utilizat�ca�mijloc�de�verificare�empirica�urmind�logica�du�dublu�versat,�al�cazului�cel�mai�putin�sau�cel�mai�probabil.�

83�

Este�aceiasi�logica�de�demonstratie�aplicata�daca�vrem�sa�confirmam�sau�sa�infirmam�o�ipoteza�intr-un�studiu�din�domeniul�stiintelor�sociale.�Pentru�situatia�in�care�vrem�sa�confirmam�o�presupunere,�luam�cazul�cel�mai�putin�probabil�care�se�conformeaza�ipotezei�propuse.�Daca�de�exemplu�vrem�sa�confirmam�ipoteza�conform�careia�sustinem�ca�studentii�au�invatat�multe�intr-un�curs�anumit,�propunem�verificarea�cunostintelor�celui�mai�jos�clasat.�Este�si�exemplul�tezei�lui�Durkheim�asupra�sinuciderii�care�este�bazata�pe�un�rationament�analog�:�autorul�alege�ca�obiect�de�observatie�evenimentul�care,�in�aparenta�si�conform�simtului�comun,�raspunde�unor�consideratii�exclusiv�personale�sau�psihologice,�pentru�a�pune�in�evidenta�componentele�lui�sociale.�

Dimpotriva,�pentru�a�infirma�o�ipoteza,�vom�lua�cazul�cel�mai�probabil.�Daca�vrem�sa�demonstram�ca�elevii�nu�au�invatat�nimic�in�cadrul�unui�curs,�vom�verifica�aceasta�supozitie�examinind�elevul�cel�mai�bine�clasat.�Daca�acesta�face�dovada�ignorantei�sale,�putem�presupune�ca�ceilalti�stiu�si�mai�putin.�

Folosirea�studiului�de�caz�ca�instrument�analitic�pentru�infirmarea�sau�confirmarea�de�ipoteze�depaseste�ideea�de�caz�propriu�zis,�asa�cum�este�cazul�analizei�lui�Durkheim�:�autorul�observa�sinuciderea�ca�fapt�social,�si�nu�sinuciderea�intr-o�tara�anumita,�sau�sinuciderea�unei�persoane�date.�

2.�Comparatia�Studiul�de�caz�solicita�adesea�comparatia,�care�reprezinta�o�extindere�a�cazului�insusi.�De�la�un�obiect�particular,�interogatia�se�extinde�la�cazuri�asemenatoare�in�scopul�unei�mai�bune�cunoasteri�a�fenomenului�in�ansamblul�sau.�

Pentru�a�fi�fecunda,�comparatia�implica�o�metoda.�Astfel,�ea�se�apropie�mai�mult�de�discursul�nomotetic�si�deci�se�indeparteaza�de�analiza�idiografica.�In�general,�discursul�de�tip�idiografic�nu�dispare�complet,�acesta�serveste�ca�suport,�ca�informatie�de�baza�pentru�analiza.�

Recursul�la�comparatie�se�justifica,�ca�si�pentru�studiul�de�caz,�si�prin�dificultatea,�sau�chiar�imposibilitatea,�unui�esantionaj�mai�mare.�

Scopul�comparatiei�este�de�a�avea�acces�la�un�nivel�de�generalizare�mai�mare,�deci�la�un�nivel�de�abstractizare�si�de�intelegere�mai�ridicat.�Ea�functioneaza�in�doua�registre�:�a)�compararea�cazurilor�similare,�analoge,�concomitente�si�b)�compararea�cazurilor�diferite,�contrare.�

Ca�si�pentru�studiul�de�caz,�o�mare�atentie�trebuie�acordata�alegerii�fenomenelor�sau�entitatilor�care�se�compara.�In�realizararea�unor�compartii�trebuie�avute�in�vedere�citeva�reguli:�

.�Nu�se�compara�orice�si�oricum.�

.�Faptul�de�a�cunoaste�bine�doua�societati�nu�este�suficient�pentru�incercarea�de�a�le�compara.�

.�Comparatia�trebuie�justificata�

.�Comparatia�implica�cu�necesitate�si�un�decupaj�bine�circumscris�

.�Importanta�nivelul�de�observatie�este�hotaritor.�

.�Nu�poate�exista�o�buna�analiza�fara�o�buna�stapinire�a�nivelului�de�prelevare�a�datelor.�In�acest�

sens,�exista�mai�multe�traditii�de�cercetare�:�

a)�O�prima�traditie�isi�propune�sa�compare�mari�ansambluri�sociale,�sau�fenomene�si�procese�istorice.�

Analiza�opozitiilor�intre�modele�de�societate�si�traiectorii�de�dezvoltare�face�parte�din�aceasta�scoala.�Problematica�modernizarii�care�este�centrata�pe�comparatia�unor�mari�ansambluri�in�timp�si�spatiu�furnizeaza�exemple�ilustrative�pentru�acest�tip�de�comparatie.�La�fel,�analiza�formelor�si�patternelor�pe�care�capitalismul�sau�democratia�le-au�cunoscut�in�diferite�epoci�sau�contexte�specifice,�sau�comparatia�intre�administratii�nationale�ilustreaza�acest�model�de�analiza.�

84�

b)�Comparatia�ca�metoda�nu�necesita�obligatoriu�un�exercitiu�de�asemenea�amploare.�Ea�poate�viza�anumite�entitati�politice�(partide�politice),�birocratice�sau�categorii�sociale�(clase,�elite)�sau�procese�(luarea�deciziei,�comunicarea).�Cel�mai�interesant�de�analizat�sint�procesele�(comparatie�in�timp)�pentru�ca�acestea�privilegiaza�mai�mult�aspectul�dinamic�al�actiunii�sociale�si�mai�putin�natura�entitatilor�sociale�care�este�mai�statica�(comparatie�in�spatiu).�

Insa�oricare�ar�fi�obiectul�analizei,�comparatia�se�aplica�atit�observatiei�intrasocietale�cit�si�studiului�care�vizeaza�mai�multte�societati.�

Tipuri�de�comparatie�

Exista�4�strategii�pentru�a�realiza�o�analiza�comparata�:�

a)�Studiu�de�caz�in�perspective�comparata�

Desi�la�prima�vedere�pare�o�contradictie,�totusi,�un�studiu�de�caz�poate�produce�o�analiza�comprativa.�De�exemeplu,�o�monografie�poate�fi�inclusa�intr-un�studiu�impreuna�cu�alte�analize�ale�unei�problematici�comune.�

b)�comparatia�binara�

In�acest�tip�de�comparatie�avem�doua�cazuri�care�in�general�prezinta�analogii�fundamentale,�dar�scopul�analizei�este�de�a�pune�in�evidenta�diferente�din�mai�multe�puncte�de�vedere.�De�exemplu,�o�analiza�care�vizeaza�o�comparatie�a�reformelor�economice�din�doua�tari�ex-comuniste.�Comparatia�este�pertinenta�deoarece�aceste�tari�prezinta�asemanari�din�punct�de�vedere�a�naturii�economiilor�ce�trebuie�reformate.�

Numarul�redus�de�cazuri�permite�atit�analiza�in�detaliu�a�fiecarui�caz�cit�si�comparatia.�Apropape�orice�obiect�se�preteaza�la�aceasta�strategie���de�exemplu�regimurile�de�sanatate,�tranzitia�democratica,�reforma�protectiei�sociale,�cu�conditia�ca�tarile�comparate�sa�prezinte�similitudini�esentiale.�

c)�comparatia�intre�tari�(relativ)�analoge�

Este�apropiata�de�comparatia�binara,�dar�analizam�mai�multe�cazuri�care�au�numeroase�similitudini�ce�permit�comparatia.�De�exemplu,�putem�realiza�o�comparatie�intre�tari�industrializate,�intre�tari�din�Lumea�a�treia,�intre�tari�cu�regim�prezidential�etc.�Putem�compara�arnajamente�institutionale,�traiectorii�istorice.�

d)�comparatie�intre�tari�contrastante�

O�comparatie�contrastanta�trebuie�sa�indeplineasca�doua�conditii�:�a)�se�aleg�doua�sau�mai�multe�tari�care�au�maximum�de�contraste�si�aceste�contraste�sa�fie�pertinente�;�b)�fiecare�tara�sa�fie�reprezentativa�pentru�un�gen,�o�clasa,�o�categorie�conceptualizata.�De�exemplu,�comparatia�intre�autoritarismul�moderat�si�autoritarismul�dur�este�o�comparatie�contrastanta�a�modalitatilor�de�putere�in�diferite�tari.�

Tipologii�(clasificari)�

Comparatia�conduce�in�mode�natural�la�stabilirea,�sub�forma�de�inductie,�la�tipologii�capabile�sa�puna�in�evidenta�nuante�care�altfel�nu�ar�fi�sesizabile�la�o�prima�vedere.�Acest�demers�este�profund�specific�istoriei�umane,�fie�ca�se�refera�la�obiecte�din�natura�sau�ale�istoriei.�

Demersul�tipologic�stiintific�este�influentat�de�biologia�secolului�al�XIX-lea,�cind�Darwin�a�inventariat�diferitele�specii�vii�intr-un�numar�limitat�de�categorii.�In�stiintele�sociale�regasim�acelasi�demers.�

85�

Construirea�unor�categorii�implica�o�reducere�pe�baza�unor�criterii�precise.�A�clasifica�inseamna�a�ordona�in�clase,�adica�a�stabili�ce�este�la�fel�(asemanator)�si�ce�nu�este�(ce�este�diferit).�Clasele�regrupeaza�elemente�care�nu�au�o�identitate�reala�ci�sint�asemenatoare�(deci�nu�identitate�ci�similaritate).�Obiectele�care�apartin�aceleasi�clase�sint�mai�asemanatoare�intre�ele���avind�in�vedere�criteriul�de�clasare���decit�obiectele�care�apartin�altei�clase.�

Tipologia�consta�deci�in�a�distribui�un�ansamblu�de�fenomene�in�tipuri�sau�clase.�In�acest�sens,�este�o�operatie�de�reducere�sau�sistematizare.�

Tipologiile�pot�fi�simple�sau�complexe�dupa�numarul�de�criterii�(dimensiuni�sau�variabile)�considerate.�Cele�mai�simple�tipologii�sint�unidimensionale,�realizate�in�functie�de�un�singur�criteriu�:�de�exemplu,�tipologia�modurilor�de�productie�pe�care�Marx�a�realizat-o�in�functie�de�criteriul�«�forma�de�proprietate�».�

Alte�tipologii�sint�bi-�sau�pluridimensionale.�De�exemplu,�clasificarea�sistemelor�politice�realizata�de�Aristotel�in�functie�de�doua�criterii�:�numar�de�guvernanti�si�obiectivele�guvernarii.�

Alte�exemple�de�tipologii�:�ale�regimurilor�politice�(democratice�si�autoritare)�in�functie�de�criteriul�existentei�alegerilor�-democratie�(regim�bazat�pe�alegeri)�;�regimuri�semi-democratie���exista�alegeri�dar�sint�netransparente�;�autoritarism���absenta�de�alegeri.�

Alt�exemplu�:�tipologie�a�regimurilor�democratice�dupa�metoda�de�desemnare�a�sefului�executivului�:�regim�prezidential���presedinte�ales�prin�sufragiu�universal�;�regim�parlamentar���prim�ministru�desemnat�de�majoritatea�parlamentara�;�regim�mixt���presedinte�ales�prin�sufragiu�universal�si�prim�ministru�desemnat�de�majoritatea�parlamentara�cu�care�imparte�puterea.�

Tipologia�Statului-providenta�dupa�Esping-Andersen�

In�ultimii�ani,�analizele�centrate�pe�Statul�de�bunastare�au�fost�marcate�de�tipologia�propusa�de�Gosta�Esping-Andersen.,�care�identifica�trei�tipuri�ideale�:�

a)�Statul�providenta�de�tip�liberal,�propiru�Statelro�Unite,�Canadei�si�Marii�Britanii,�si�in�general�trailro�anglo-saxone.�In�acest�

model,�se�pune�accent�pe�lupta�contra�saraciei�si�se�folosesc�programme�specifice.�Statul�are�datoria�de�a�distribui�si�sa�vegheze�la�

echitatea�sociala,�dar�in�mod�selectiv.�

b)�Statul�providenta�de�tip�conservator�si�corporatist�intilnit�in�Franta,�Germania,�si�alte�tari�din�Europa�continentala.�In�acest�regim,�

se�incearca�sa�se�raspunda�riscurilor�legate�de�securitatea�venitului�si�se�utilizeaza�programe�de�asigurare�sociala.�Angajatorii�si�

salariatii�impart�responsabilitatea�in�materie�de�distributie�si�echitate�chiard�daca�necesitatea�mentinerii�unui�astfel�de�regim�este�

prevazuta�de�lege.�

c)�Statul�providenta�de�tip�social-democrat�care�este�specific�tarilor�nordice�(staul�providenta�de�tip�scandinav).�In�acest�model,�

obiectivul�urmarir�este�de�a�asigura�venituri�si�servicii�tuturor.�Programele�sint�bazate�pe�accesul�universal�la�bunastare�al�tututor�

cetatenilor.�

Sursa�:�Esping-Andersen,�G.,�Les�trois�mondes�de�l�Etat�providence�:�essai�sur�le�capitalisme�moderne,�Paris,�PUF,�1999.�

Reguli�de�realizare�a�tipologiilor�

Demersul�tipologic�este�mult�mai�complicat�decit�pare�la�prima�vedere.�Un�prim�pericol�este,�cum�spunea�Bourdieu,�«�iluzia�cunoasterii�imediate�».�Acestea�sint�clasificari�ale��sensului�comun�,�adica�tipologii�realizate�dupa�eticheta,�ca�de�exemplu�clasificari�ale�partidelor�dupa�numele�sau�eticheta�cu�care�se�prezinta�ele�insele.�

Astfel,�stim�ca�exista�8�familii�de�partide�in�Parlamentul�european.�Fiecare�grup�este�insa�extrem�de�eterogen,�asa�incait,�pentru�a�evalua�principiile�si�ideile�care�leaga�partidele�din�fiecare�familie,�trebuie�sa�analizam�fiecare�grup�si�fiecare�partid.�La�fel,�clasificam�partidele�occidentale�in�urmatoarele�categorii�:�extrema�dreapta,�conservatori,�agrarieni,�liberali,�democrat-crestini,�ecologisti,�socialisti,�comunisti.�Dar�aceasta�clasificare�nu�rezista�analizei�:�multe�partide�nu�sint�comuniste,�agrariene,�democrat-crestine�decit�cu�numele.�

86�

Deci,�trebuie�sa�mergem�dincolo�de�etichete�si�iluzia�simtului�comun�pentru�a�gasi�criterii�de�clasificare.�De�exemplu,�putem�sa�facem�distinctie�intre�partide�conservatoare,�adepte�ale�statu�quo-ului�(partide�rurale,�cele�apropiate�de�biserica)�si�cele�care�sprijina�schimbarea�(progresiste).�Important�este�ca�tipologia�(clasele)�sa�fie�mutual�exclusive,�altfel�spus,�ca�un�fenomen�sa�nu�se�regaseasca�in�mai�multe�categorii.�

3.�Ideal-tip�Constituind�o�categorie�aparte,�ideal-tipul�are�intentie�analitica�dar�nu�este�o�explicatie.�In�acest�caz�trebuie�chiar�sa�ezitam�sa�vorbim�de�demonstratie.�

Ideal-tipul�este�un�artificiu�analitic,�construieste�un�profil�ipotetic�de�intentii�si�actiuni�plecind�de�la�regularitati�care�se�prezinta�sub�forma�de�roluri�sociale�:�birocrat,�politician.�Este�o�forma�de�inductie�care�se�cristalizeaza�in�jurul�unor�valori�a�caror�verificare�nu�trebuie�facuta�pentru�ca�este�vorba�de�un�caz�idealizat,�un�caz�despre�care�presupunem�ca�poate�spune�mai�multe�decit�cazurile�din�realitate.�Astfel,�ideal�tipul�se�afla�la�intersectia�cu�deductia,�dar�cu�multa�precautie.�

Ideal-tipul�este�o�constructie�teoretica,�o�tipificare�a�realitatii.�Aceasta�teoretizare-generalizare�permite�cercetatorului�sa�se�desprinda�de�variatiile�empirice,�sa�produca�cazuri�de�speta,�fiecare�consituind�ceea�ce�Weber�numeste�un�«�ideal-tip�».�Un�ideal-tip�reprezinta�o�esenta.�

Max�Weber�:�Construirea�unui�ideal-tip�

«�Obtinem�un�ideal-tip�accentuind�unilateral�unul�sau�mai�multe�puncte�de�vedere�si�inlantuind�o�multitudine�de�fenomene�izolate,�difuze�sau�discrete,�pe�care�le�gasim�fie�in�numar�mare�fie�in�numar�mic,�sau�citeodata�chiar�de�loc,�pe�care�le�ordonam�in�functie�de�punctele�de�vedere�precedente�alese�in�mod�unilateral�pentru�a�forma�tabloul�unei�gindiri�omogene.�Nu�gasim�nicaieri�in�mod�empiric�un�astfel�de�tablou�in�puritatea�lui�conceptuala:�el�este�o�utopie�»�(�).�«�Acelasi�eveniment�istoric�poate�de�exemplu�sa�aiba,�printr-unul�din�aspectele�sale�o�structura�«�feudala�»,�prin�alta�o�structura�«�patrimoniala�»,�prin�altele�«�birocratica�»�sau�prin�altele�«�carismatica�».�Daca�vrem�sa�avem�concepte�univoce,�sociologia�este�obligata�sa�elaboreze�tipuri�(ideale)�«�pure�»�ale�fiecarui�tip�de�structura�care,�pentru�acest�motiv,�nu�se�prezinta�in�realitate�sub�aceasta�forma�pura,�absolut�ideala�(�)�dar�numai�pe�baza�acestei�tip�pur�(ideal)�este�posibila�o�cazuistica�in�sociologie�»�(�)�«�Ideal-tipul�este�o�schema�de�gindire,�el�nu�este�realitatea�«�autentica�».�El�nu�are�alta�semnificatie�decit�cea�a�unui�concept�limitat�strict�ideal,�cu�care�masuram�realitatea�pentru�a�clarifica�continutul�empiric�al�anumitor�elemente�importante,�si�cu�care�le�comparam�»�

Sursa�:�Weber,�M.,�Essais�sur�la�théorie�de�la�science,�1904,�tradusa�in�franceza�in�1965,�Paris,�Plon,�p.181�si�Economie�si�société,�Paris,�Plon,�1971,�pag.�48-49.�

Pentru�Weber,�ca�si�pentru�Marx�(care�a�lucrat�cu�tipologii�cind�a�analizat�modurile�de�productie�si�de�

societati),�ideal-tipul�este�constructia�abstracta�a�unui�obiect.�Weber�a�fost�foarte�explicit�asupra�faptului�ca�ideal-tipul�nu�se�regaseste�nicaieri�in�realitate.�Este�un�tip�pur,�obtinut�de�la�idealizarea�(exagerarea)�trasaturilor�fenomenului�in�scop�analitic.�Aceasta�exagerare�permite�cercetatorului�sa�distinga�clar�alte�obiecte�si�apoi�sa�masoare�distanta�intre�realitate�si�tipul�pur.�Ideal-tipul�este�un�model�pur�care�serveste�ca�etalon�pentru�evaluarea�diferitelor�forme�ale�realitatii�observate.�

Aceasta�metoda�este�esentialmente�weberiana.�Cu�aceasta�metoda�a�idel-tipului,�Weber�a�analizat�formele�de�dominatie,�care�sint�categorii�analtice:�in�realitate,�dominatia�este�mixta,�in�sensul�ca�orice�putere�cuprinde�aspecte�rationale,�traditionale�sau�carismatice.�

Putem�construi�un�ideal-tip�si�plecind�de�la�un�concept.�Este�metoda�folosita�de�Weber�in�construirea�unui�cadru�general�de�analiza�a�actiunii.�El�a�propus�patru�tipuri�de�activitate�sociala�plecind�de�la�cele�patru�

87�

tipuri�de�rationalitati�:�Aceste�activitati�ideal-tipice�sint�activitatea�traditionala,�afectiva,�rationala�in�functie�de�valori�si�cea�rationala�functie�de�finalitati.�

Dar�demersul�ideal-tipic�poate�fi�aplicat�la�o�multitudine�de�fenomene,�si�poate�fi�utilizat�in�realizarea�de�clasificari.�

Clasificarea�ideal-tipica�

Weber�a�utilizat�demersul�ideal-tipic�pentru�a�defini�cele�3�tipuri�ideale�de�dominatie�legitima.�Nu�numai�ca�nici�un�regim�politic�real�nu�corespunde�perfect�tipului�traditional,�carismatic�sau�legal-rational�asa�cum�autorul�le-a�definit,�dar,�mai�mult,�fiecare�regim�prezinta�putin�din�cele�trei�caracteristici.�

Putem�folosi�de�exemplu�demersul�ideal-tipic�plecind�de�la�dominatia�traditionala�si�apoi�sa�observam�regimuri�politice�concrete�de�acest�tip�(Marea�Britanie,�Arabia�Saudita)�care�sint�monarhii�(deci�autoritate�traditionala).�Regina�Elisabeta�II�este�o�autoritate�traditionala�in�virtutea�regulilor�de�succesiune�la�tron�bazata�pe�ideea�de�descendenta,�dar�regatul�ei�se�bazeaza�pe�un�dispozitiv�juridic�si�legal�foarte�institutionalizat.�Prin�comparatie,�Arabia�saudita�este�un�regat�in�care�exista�de�asemenea�legi,�dar�amploarea�puterilor�traditionale�ale�familiei�regale�si�autoritatea�exersata�asupra�societatii�sint�dominante�in�raport�cu�dimenisunea�legala,�acest�tip�de�putere�fiind�mai�apropape�de�tipul�de�dominatie�traditionala�si�avind�putine�elemente�de�dominatie�carismatica.�Deci,�prin�metoda�ideal-tipica�putem�compara�si�putem�conchide�ca�Marea�Britanie,�desi�este�o�monarhie,�este�apropiata�de�dominatia�legal-rationala�si�indepartata�de�idel-tipul�de�dominatie�traditionala�

4.�Inductia�Mult�mai�consistenta�decit�studiul�de�caz�si�simpla�comparatie,�punerea�in�relatie�de�date�prelevate�sistematic�in�functie�de�o�ordine�de�fenomene�conduce�la�inductia�propriu�zisa.�Aceasta�permite�generalizarea�plecind�de�la�esantioane�considerate�reprezentative�pentru�un�tip�de�populatie.�Inductia�nu�permite,�in�sine,�explicatia,�dar�stabileste�un�raport�mai�mult�sau�mai�putin�constant�intre�date.�Studiile�electorale�se�preteaza�acestui�tip�de�analiza.�De�exemplu,�observam�ca�participarea�la�alegeri�este�in�general�mai�slaba�decit�media�la�alegatorii�mai�tineri.�Aceste�constatari�conduc,�atunci�cind�sint�le�consideram�demne�de�interes,�la�ipoteze�pentru�a�le�sesiza�ratiunea.�De�la�constatare�incercam�sa�trecem�la�cauza�si�chiar�la�explicatie.�

5.�Metoda�experimentala�Anumite�metode�tin�in�mod�imperios�de�demonstratie�et�in�acest�caz�ele�fac�parte�din�discursul�nometetic,�cel�care�vizeza�explicatia,�adica�stabilirea�de�reguli�sau�legi.�

Aceste�metode�sint�utilizate�ca�instrumente�de�verificare�a�unor�ipoteze�formulate�clar�in�termeni�de�variabile�independente�si�dependente.�Folosita�in�mod�curent�in�stiintele�exacte,�metoda�experimentala�permite,�in�laborator,�sa�variem�un�factor�mentinind�ceilalti�constanti.�Ea�convine�perfect�modului�ipotetic-deductiv.�

Totusi,�demonstatia�poate�fi�mai�putin�ambitioasa,�asa�cum�este�cazul�in�stiintele�sociale,�punind�in�evidenta�probabilitati�puternice�inregistrate�pe�teren.�In�acest�caz,�aceste�probabilitati�exprima�tendinte�grele�care�raspund�explicatiilor�furnizate�prin�teorie.�

6.�Modul�formal�sau�axiomatic�In�sfirsit,�modul�de�deductie�de�tip�formal,�sau�axiomatic,�utilizat�in�microeconomie�sau�in�teoria�jocurilor,�nu�cere�nici�o�verificare�emipric.�Il�presupunem�ca�isi�ajunge�sie�insusi,�cu�conditia�ca�

88�

postulatele�de�rationalitate�ale�actorului�sint�acceptate�inca�de�la�inceput.�Demonstratia,�condusa�sub�forma�unei�teoreme,�trebuie�sa�aiba�adeziunea�cititorului,�fara�sa�faca�apel�la�metoda�experimentala.�

Observatii�:�

Nimic�nu�interzice�ca�in�cursul�unei�studiu�sa�recurgem�la�diferite�moduri�de�analiza.�Asa�cum�am�mentionat,�inductia�si�deductia�sint�perfect�compatibile.�Aceste�moduri�de�analiza,�de�la�studiul�de�caz�la�verificarea�empirica�de�ipoteze,�trebuie�totusi�sa�faca�corp�comun�cu�tipurile�de�analiza�care�le�convin�si�cu�decupajele�care�le�sint�compatibile.De�asemenea,�trebuie�sa�existe�concordanta�intre�modul�de�analiza�si�tehnica�de�observatie�retinuta,�fie�ca�e�vorba�de�cercetare�documentara,�sondaj,�interviu,�analiza�de�continut,�observatia�directa�etc.�Nici�o�tehnica�nu�are�valoare�in�sine.�Ea�este�un�instrument�analitic�si�deci�este�logic�sa�ne�intrebam�de�fiecare�data�asupra�compatibilitatii�lui�cu�rationamentul�de�amsamblu.�Un�model�formal�nu�poate�fi�verificat�printr-un�sondaj.�In�schimb,�sondajul�poate�servi�pentru�verificarea�unei�ipoteze�cint�priveste�atitudinea�electorilor�

Retinem�importanta�precizarii�si�justificarii�strategiei�de�verificare�:�

.�nu�ajunge�sa�determinam�strategia�de�verificare,�dar�trebuie�sa-i�precizam�si�sa-i�justificam�parametrii�.�nici�din�acest�punct�de�vedere�nu�exista�regula�precisa�de�respectat,�dar,�in�general,�trebuie�sa�

precizam�si�sa�justificam�perioada�de�timp�la�care�se�refera�analiza�.�aceasta�are�incidenta�directa�asupra�timpului�consacrat�cercetarii�si�resurselor�ce�vor�fi�alocate�.�de�asemenea,�trebuie�justificata�unitatea�de�analiza�:�nivel�federal,�provincial,�municipal,�al�unui�actor�

(grup,�individ)�sau�al�unui�domeniu�functional�(sanatate,�cultura,�educatie)�.�in�sfirsit,�se�mai�pot�preciza�orice�consideratii�aditionale�apreciate�ca�fiind�necesare�pentru�ca�sensul�si�semnificatia�strategiei�aplicate�sa�fie�intelese.�

Concluzii�

.�nu�putem�stabili�o�ierarhie�a�diferitelor�strategii�de�verificare�.�nici�una�nu�este�in�ea�insasi�mai�buna�sau�mai�rea�decit�alta�din�punct�de�vedere�al�cercetarii�si�

cunoasterii�stiintifice�.�fiecare�poate�fi�utilizata�pentru�analize�exploratorii,�descriptive�sau�explicat

ive�.�natura�subiectului�si�felul�in�care�formulam�problema�de�cercetare�determina�strategia�de�verificare�

sau�modul�de�expunere�.�o�anumita�strategie�poate�sa�convina�perfect�unui�tip�de�analiza,�dar�sa�nu�fie�inoperanta�sau�nepertinenta�pentru�un�altul�.�trebuie�mereu�sa�ne�reamintim�ca�nu�strategia�sau�tehnica�determina�problema�ci�ca�natura�problemei�impune�strategia�si�determina�tactica�pe�care�o�vom�utiliza�

89�

Modulul�9�:�Instrumente�de�colectare�a�informatiilor�

Cu�aceasta�etapa�incepem�sa�abordam�fazele�cele�mai�concrete�sau�specifice�a�ecetcetarii�empirice.�Prima�etapa�este�alegerea�tehnicilor�de�cerceatre�sau�a�instrumentelor�de�colectare�a�datelor.�

Ce�tip�de�informatii�selectionam�?�

Aceasta�etapa�furnizeaza�elementele�de�baza�pentru�verificarea�ipotezei.�Cantitatea�informatiilor,�natura�lor�si�gradul�de�accesibilitate�sint�conditii�de�succes�sau�esec�al�efortului�de�verificare.�Din�aceasta�cauza,�si�in�aceasta�etapa�trebuie�sa�procedam�metodic�si�mai�ales�trebuie�sa�evitam�sa�consultam�rapid�citeva�lucrari�din�care�sa�extragem�citeva�fapte�nesemnificative�pe�care�sa�le�utilizam�oricum�intr-o�falsa�demonstratie.�Trebuie�sa�obtinem�toate�faptele,�dar�numai�cele�pertinente.�

Cadrul�operatoriu�si�strategia�de�verificare�ne�indica�exact�ce�tip�de�informatii�sau�ce�categoeie�de�fapte�trebuie�sa�culegem�pentru�verificarea�ipotezei�enuntate.�Cadrul�operatoiru�ne-a�permis�sa�precizam�referintele�empirice�pe�care�sa�ne�concentram�atentia�pentru�realizarea�studiului.�Strategia�de�verificare�a�adaugat�apoi�elemente�suplimentare�de�precizie.�

In�momentul�colectarii�dateleor�nu�este�necesar�sa�recenzam�toate�faptele,�ci�informatii�direct�pertinente�pentru�conceptele�operatorii�ale�ipotezei�precizate�prin�variabile�si�indicatori.�Trebuie�sa�avem�toate�informatiile�necesare�referitoare�la�elementele�cadrului�operatoriu,�altfel�verifcarea�ipotezei�este�dificila.�

Ce�tip�de�informatii�utilizam�

In�functie�de�natura�analizei,�cercetarea�empirica�poate�necesita�un�singur�instrument�de�colectare�a�informatiei�sau�o�combinatie�de�doua�sau�mai�multe.�Proiectul�de�cercetare�este�cel�care�va�indica�ce�instrumente�se�vor�folosi.�

Principalele�tehnici�de�cercetare�utilizate�in�stiintele�sociale�sint�:�observatia�documentara,�observatia�directa�(cu�varianta�observatiei�in�situatie�sau�particpanta),�interviul,�chestionarul�si�sondajul,�experimentul,�analiza�de�continut,�analiza�de�statistici.�Fiecare�are�carcateristici�proprii,�avantajele�si�inconveninetele�sale,�in�raport�cu�problematica�cercetarii.�

1.�Observatia�documentara�Observatia�documentara�este�instrumentul�de�colectare�a�informatiei�cel�mai�utilizat�in�stiintele�administrative,�politice.�Utilizind�aceasta�tehnica,�cercetatorul�consulta�documente�din�care�extrage�informatie�factuala�(statistici�sau�fapte�brute�de�comportament)�sau�opinii�sau�concluzii�stiintifice�care�ii�servesc�pentru�propria�argumentatie.�

Exista�mai�multe�categorii�de�documente�care�constituie�obiectul�observatiei�documentare.�Publicatiile�oficiale�sint�documente�publicate�de�autoritati�(locale,�centrale)�sau�de�organismele�internationale.�Lucrarile�sint�carti�sau�articole�publicate�in�revistele�de�specialitate.�Ziarele�si�magazinele�nu�vor�fi�utilizate�decit�daca�informatiile�nu�pot�fi�obtinute�din�alte�surse�si�numai�cu�conditia�ca�informatia�sa�fie�absolut�necesara�demonstratiei.�In�orice�caz,�aceste�documente�nu�vor�constitui�niciodata�partea�cea�mai�importanta�a�bibliografiei�si�nu�vor�fi�decit�o�sursa�de�informatie�de�sprijin.�

In�cercetarea�administrativa�este,�la�prima�vedere,�favorizata,�datorita�importantei�cantitative�si�a�varietatii�de�materiale�disponibile�(texte�legislative�si�regulamente,�documente�parlamentare,�arhive�administrative,�rapoarte�de�comisii,�statistici).�Faptul�ca�este�vorba�de�surse�oficiale�prezinta�totusi�citeva�inconveniente.�In�primul�rind,�publicarea�documentelor�oficiale�nu�este�de�multe�ori�sistematica,�in�timp�ce�arhivele�nu�sint�disponibile�decit�dupa�un�timp�mai�scurt�sau�mai�lung.�Desi�accesul�la�documente�administrative�a�

90�

devenit�mai�usor�datorita�polticii�de�transparenta,�totusi,�resursele�oficiale�sint�destul�de�putin�utilizate�de�cercetatori.�Un�alt�inconvenient�al�utilizarii�de�documente�oficiale�se�refera�la�absenta�unei�necesare�distantari�fata�de�realitate.�Putem�adauga�ca�referirea�la�texte�este�legata�de�riscul�normativitatii,�adica�tendinta,�pentru�cercetator�de�a�vedea�administratia�asa�cum�ar�trebui�sa�fie,�si�nu�cum�este�ea�in�mod�real.�

2.�Observatia�directa�Observatia�directa�consta�in�observarea�de�catre�cercetator�a�obiectului�de�studiu�sau�a�mediului�in�care�fenomenul�se�produce�pentru�a�extrage�informatiile�pertinente�pentru�analiza�sa.�Este�de�exemplu�cazul�unui�cercetator�care�asista�sau�urmareste�direct�un�proces�de�luare�a�deciziei�in�cadrul�unor�organisme�publice�sau�private.�

Observatia�participanta�este�o�varianta�a�observatiei�directe�in�sensul�in�care�cercetatorul�nu�este�numai�spectator�dar�el�devine�si�actor�in�raport�cu�fenomenul�sau�mediul�pe�care�il�observa.�

Este�cazul�politologului�Allison�pe�care�presedintle�Kennedy�l-a�invitat�sa�lucreze�la�Casa�Alba�la�inceputul�anilor�1960.�In�aceasta�calitate,�el�a�participat�ca�memebru�deplin�la�deciziile�Consiliului�national�de�securitate�in�momentul�crizei�misilelor�din�Cuba�din�anul�1962.�Dupa�plecarea�de�la�Casa�Alba,�Allison�a�utilizat�anumite�observatii�pe�care�le-a�facut�pentru�a�realiza�un�studiu�asupra�luarii�deciziei�americane�in�timpul�acestei�crize�(si�anume�analiza�de�tip�birocratic).12�

Observatia�directa�este�o�tehnica�adaptata�analizei�monografice,�dar�se�poate�utiliza�si�pentru�studiul�comparat�al�mai�multor�studii�de�caz.�De�asemenea,�putem�utiliza�aceasta�tehnica�pentru�a�explora�probleme�inca�insuficient�definite�sau�care�iau�amploare.�Cercetatorii�care�privilegiaza�aceasta�tehnica�urmaresc�sa�inteleaga�sensul�pe�care�persoanele�observate�il�dau�actiunilor�lor.�

Tehnica�observarii�in�situatie�se�caracterizeaza�prin�:�

.�este�directa,�deoarece�se�intra�in�contact�cu�cei�care�furnizeaza�informatia�

.�permite�observarea,�pentru�ca�cercetatorul�priveste�actiunea�actorilor�

.�subiectul�observatiei�este�un�grup,�deoarece�interesul�cercetatorului�vizeaza�un�ansamblu�de�actori�

dincolo�de�comportamentul�fiecarui�individ�

.�se�deruleaza�in�mod�nedirectiv,�deoarece,�lasind�de-o�parte�prezenta�inevitabila�a�cercetatorului,�

acesta�nu�intervine�in�situatia�observata�

.�serveste�la�prelevarea�calitativa,�in�sensul�ca�se�urmareste�situatia�in�sine�si�nu�frecventa�unui�

comportament,�doar�daca�nu�este�o�observatie�sistematica�care�este�inregistrarea�repetata�a�unor�

comportamente�manifeste�in�scopul�realizarii�unor�predictii�

.�durata���de�la�citeva�ore�la�citeva�luni���cind�vrem�sa�cunoastem�o�comunitate�in�profunzime�

Avantaje�

.�vedem�cum�se�produc�lucrurile,�care�este�actiunea�

.�permite�deci�intelegerea�in�profunzime�

.�autenticitatea�informatiilor���observam�actorii�in�locul�(mediul)�lor�de�viata�naturala�

Inconveniente�

.�nu�permite�generalizarea�

.�nu�permite�compararea�

.�integrarea�in�mediul�observat�face�ca�adpatarea�sa�fie�atit�de�mare�incit�nu�mai�vedem�faptele�

semnificative�

.�colectarea�datelor�si�analiza�lor�revine�unei�singure�persoane���deci�caracter�unic�al�obsevatiei�-�

analiza�depinde�de�caracteristicile�personale�ale�cercetatorului�

12�Allison,�G.,�Essence�of�Decision.�Explaining�the�Cuban�Missile�Crisis,�Boston,�Little�Brown,�1971.�

91�

In�concluzie,�observarea�directa�favorizeaza�o�investigatie�si�cunoastere�profunda,�cea�mai�aprofundata�a�obiectului�de�studiu,�in�raport�cu�celelalte�tehnici�de�cercetare.�In�schimb,�ea�cere�un�efor�mult�mai�sistematic�din�partea�cercetatorului�date�fiind�riscurile�mai�mari�de�interferenta�inerente�acestui�instrument.�In�cercetarea�administrativa�aceasta�tehnica�ridica�pentru�cercetator�problema�neincrederii�instinctive�a�responsabililor�administrativi,�adesea�reticenti�sau�sceptici�fata�de�cercetari�care�vizeza�serviciul�lor,�fie�ca�sint�neincrezatori�cit�priveste�posibilitatea�studierii�administratiei�din�exterior,�fie�se�tem�de�efectele�negative�ale�unei�cercetari�care�risca�sa�dezvaluie�aspecte�ascunse�ale�activitatii�functionarului�administrativ.�Aceasta�provine�in�primul�din�rind�din�faptul�ca�actiunea�administrativa�si�munca�stiintifica�au�exigente�diferite�prin�natura�lor.�Comportamentul�adminsitratie�poate�sa�oscileze�intre�rezistenta�pasiva�fara�de�un�proces�de�cercetare�pe�care�nu�il�controleaza�refuzind�cercetatorului�informatiile�de�care�acesta�are�nevoie,�si�interventia�activa�in�acest�proces�pe�care�incearca�sa-l�canalizeze�in�avantajul�ei.�In�ceea�ce�priveste�cercetatorul,�acesta,�datorita�practicii�de�contracte�de�studii�si�de�cercetare,�este�plasat�in�situatia�de�strinsa�dependenta�fata�de�comanditarii�din�adminsitratie�care�aleg�subiectele,�problematica,�si�difuzarea�rezultatelor.�Mai�mult�decit�in�alte�stiinte�sociale,�stiintele�administrative�sint�confruntate�fie�cu�secretul,�fie�cu�dependenta.�

2.�Interviul�Este�mijlocul�prin�care�cercetatorul�incearca�sa�obtina�informatii,�nedisponibile�din�alte�surse,�de�la�persoane�care�au�fost�martore�sau�actori�ai�evenimentelor�analizate.�Interviul�poate�imbraca�forme�diferite�in�functie�de�obiectul�de�studiu,�de�subiectii�anchetati.�Este�o�tehnica�directa�de�investigatie�utilizata�pentru�explorarea�motivatiior�profunde�ale�indivizilor�luati�in�mod�izolat�sau�in�grupuri�(interviu�de�grup).�Interviul�este�util�in�special�la�inceputul�sau�la�sfirsitul�cercetarii.�La�inceputul�analizei,�el�ajuta�cercetatorul�sa�se�asigure�ca�marile�directii�de�cercetare�au�baze�solide�si�pot�permite�descoperirea�unor�piste�de�cercetare�nebanuite.�La�sfirsit,�serveste�pentru�a�nuanta�anumite�aspecte�analitice�sau�concluzii.�Indiferent�de�forma�sau�momentul�cercetarii�in�care�este�utilizat,�este�important�sa�consemnam�informatiile�culese.�De�altfel,�se�recomanda�realizarea�mai�multor�interviuri�pentru�a�asigura,�prin�confruntarea�informatiilor�prelevate,�veracitatea�informatiilor�obtinute.�

Caracteristici�

.�este�o�tehnica�directa���se�intra�in�contact�cu�actorii�

.�este�o�tehnica�semi-directiva���temele�sint�alese�de�cercetator�dar�cei�intervieva

ti�sint�liberi�sa�

raspunda�sau�nu�

.�permite�o�prelevare�calitativa���se�urmaresc�tipuri�de�reactie�si�nu�compilarea�de�cifre�

.�pentru�studii�de�opinie�

.�dureaza�de�la�1�ora�la�citeva�ore�

.�se�inregistreaza�raspunsurile�apoi�sint�transcrise�pentru�a�fi�analizate�in�profunzime�

Avantaje�

.�se�obtin�raspunsuri�nuantate���cel�intervievat�are�timp�sa�reflecteze,�sa�elaboreze�raspunsul�

.�se�pot�observa�gestica,�emotiile�celui�intervievat�

Inconveniente�

.�cel�intervievat�poate�disimula,�poate�minti�

.�cercetatorul�poate�interpreta�gresit�raspunsurile�in�functie�de�judecati�de�valoare�

.�permite�o�comparabilitate�scazuta�

3.�Chestionar�si�sondaj�Intrebarile�chestionarului�si�sondajului�se�refera�la�comportament,�opinie,�la�situatia�sociala,�familiala�sau�profesionala���sau�orice�tema,�de�natura�politica,�economica,�socio-culturala,�care�se�poate�aborda�prin�

92�

intrebari.�Este�cea�mai�raspindita�tehnica�utilizata�in�stiintele�umane.�Chestionarul�a�aparut�in�secolul�al�XIXlea,�iar�sondajul�in�secolul�al�XXlea,�aparitia�sa�fiind�legata�de�dezvoltarea�statisticilor�si�a�calculului�probabilistic.�

Carcateristici�comune�

.�sint�tehnici�directe�

.�ambele�presupun�intrebari�

.�se�adreseaza�individual���fiecare�informator�raspunde�separat�

.�se�derulaeza�in�mod�directiv���alegerea�raspunsului�este�determinata�dinainte�

.�permit�o�prelevare�cantitativa�pentru�a�stabili�rezultate�cifrice�

Diferente�

.�cit�priveste�subiectul�:�chestionarul�se�refera�la�o�varietate�de�subiecte,�sondajul�la�opinii�

.�numarul�intrebarilor�:�chestionarul��10�sau�mai�multe,�sondajul���mai�putin�de�10�

.�esantion�:�chestionarul���esantion�mic,�citeva�sute�de�indivizi,�sondajul�cere�un�esantion�mare,�cel�

putin�1000�indivizi�

Forme�

.�forma�autoadministrata���cel�anchetat�completeaza�un�formular�

.�interviu���cercetatorul�pune�intrebari�

Durata�

.�sondaj�instantaneu���se�deruleaza�intr-un�singur�moment�

.�prin�panel���anchetarea�acelorasi�persoane�in�mai�multe�ocazii�

.�de�tendinta���ancheta�esalonata�in�timp�cu�aceleasi�intrebari�cu�persoane�diferite�

Avantaje�

.�se�pot�interoga�mai�multe�persoane���de�la�citeva�sute�la�citeva�mii�

.�rapiditate�de�executie�

.�se�obtin�informatii�asupra�unor�comportamente�non-observabile,�chiar�intime�sau�foarte�personale�

(se�asigura�anonimatul)�

.�permite�comparatia�raspunsurile�in�mod�statistic�

.�este�o�tehnica�putin�costisitoare���cei�ce�fac�ancheta�nu�trebuie�sa�aiba�o�pregatire�speciala�

Inconventiente�

.�cel�anchetat�poate�deforma�in�mod�voluntar�raspunsurile�

.�informatiile�obtinute�sint�sumare�

.�reflectia�este�minima�

.�refuz�de�a�raspunde�

4.�Experimentul�Nu�este�o�tehnica�des�utilizata�in�stiinte�sociale,�deoarece�obiectul�de�studiu�se�preteaza�dificil�la�aceasta�strategie�de�verificare.�In�cercetarile�in�care�se�utilizeaza�aduce�o�precizie�pe�care�celelalte�tehnici�nu�o�poate�furniza.�Se�foloseste�in�studii�de�cauzalitate�cu�subiecti�umani,�iar�cadrul�clasic�este�laboratorul.�

La�originea�metodei�experimentale�sint�stiintele�naturii.�Aceasta�metoda�a�fost�utilizata�mult�timp�pentru�studiul�obiectelor�materiale.�Prin�intermediul�medicinei�si�stiintelor�asociate�ei�experimentul�s-a�extins�gradual�in�domeniul�studierii�fiintelor�si�apoi�al�fiintelor�umane.�Este�o�metoda�utilizata�in�psihologie,�fiziologie,�in�studii�comportamentale.�

93�

Caracteristici�

.�este�o�tehnica�directa,�se�realizeaza�prin�contact�direct�cu�subiectii�

.�se�utilizeaza�individual�

.�investigatia�are�loc�in�cadrul�unei�experiente,�in�laborator�

.�experimentarea�clasica�stabileste�2�grupe�(sau�mai�multe)�din�care�unul�este�grup�experimental�si�

altul�grup�de�control�(martor),�fiecare�grup�este�supus�unui�test�inainte�si�dupa�

.�se�deruleaza�in�mod�directiv,�adica�toate�elementele�situatiei�au�fost�determinate�de�

experimentator,�care�exercita�un�control�asupra�derularii�experientei�pentru�a�se�asigura�ca�situatia�

este�cea�prevazuta�

.�se�testeaza�efectul�unei�varabile�independente�(cauza)�asupra�unei�variabile�dependente�

.�se�stabilesc�masuri�cantitative,�pentru�ca�se�urmareste�masurarea�unor�fenomene�exprimate�apoi�cu�

ajutorul�statisticii�

Avantaje�

.�este�cea�mai�buna�tehnica�de�a�stabili�raporturi�de�cauzalitate�intre�doua�fenomene�

.�permite�controlul�variabilelor�studiate�

.�variabilele�sint�masurabile�

Inconveninete�

.�este�o�tehnica�care�simplifica�realul�

.�voluntarii�nu�reprezinta�intregul�evantai�al�populatiei,�sint�mai�instruiti,�de�obieci�sint�studenti�in�

psihologie�

.�pe�parcursul�experimentului�se�pot�pierde�subiecti�

.�motivatiile�vountrailor�sint�diferite���ceea�ce�influenteaza�implicarea�in�participare�

5.�Analiza�de�continut�Este�o�tehnica�indirecta,�adica�se�bazeaza�pe�date�si�documente�existente�despre�subiect,�deci�cercetatorul�nu�intra�in�contact�direct�cu�subiect.�Analiza�de�continut�este�cea�mai�cunoscuta�tehnica�de�analiza�a�datelor�secundare�din�documente�scrise,�sonore,�vizuale�sau�audiovizuale�pentru�a�degaja�informatii�(ziare,�carti,�emisiuni�TV).�

Aceasta�tehnica�serveste�pentru�prelevare�cantitativa�sau�calitativa���in�sensul�ca�documentele�sint�studiate�pentru�a�face�calcule�sau�interpretari.�Altfel�spus,�utilizam�aceasta�tehnica�de�colectare�a�datelor�cind�problema�de�cercetare�implica�documente�non-cifrice�(expresii�scrise,�verbale,�vizuale�sau�audiovizuale)�a�caror�semnificatie�vrem�sa�o�descifram,�sa�o�intelegem,�(prelavare�calitativa),�sau�sa�le�comparam�(prelavare�cantitativa).�

O�prima�analiza�de�continut�intuitiva�facem�atunci�cind�citim�un�articol�de�ziar�sau�un�roman,�cind�privim�un�afis�sau�o�emisiune�televizata,�cind�ascultam�un�cintec�sau�un�interviu.�Analiza�de�continut,�ca�instrument�de�analiza,�este�o�modalitate�mai�riguroasa�de�a�degaja�sensul�unui�document,�oricare�este�forma�acestuia.�Analiza�de�continut�este�instrumentul�de�cercetare�prin�excelenta�al�al�istoricilor,�sociologilor,�politologilor�si�psihologilor�care�studiaza�culturi�straine,�media,�personalitatea,�ideologii�si�alte�forme�de�reprezentare�a�indivizior�si�grupurilor.�In�general�se�utilizeaza�foarte�mult�in�domeniul�mediei,�fie�ca�este�vorba�de�emisiuni�pentru�copii,�discursuri�politice,�mesaje�publicitare.�

Avantaje�

.�putem�analiza�universul�mental�al�unui�individ,�grup�sau�colectivitate�

94�

.�permite�comparatia���de�exemplu�putem�studia�ideologia�sau�sisteme�de�idei�din�programele�unor�partide�adverse,�sau�din�manuale�diferite�.�permite�studii�diacronice���compratii�in�timp�

Inconveniente�

.�analiza�de�continut�cere�timp���cautarea�documentelor,�lectura,�colectarea�sistematica�a�elementelor�semnificative�

6.�Analiza�statistica�Ca�si�analiza�de�continut,�analiza�statistica�este�o�tehnica�indirecta,�ea�permite�analistului�sa�lucreze�cu�date�deja�constituite.�Se�utilizeaza�in�studii�in�care�problema�de�cercetare�implica�analiza�unor�mari�grupuri�sociale,�organizatii,�populatii�largi,�cu�ajutorul�unor�documente�cifrice�din�care�se�degaja�noi�semnificatii.�

Se�analizeaza�documente,�rapoarte�de�date�cifrice.�Serveste�deci�pentru�prelevare�cantitativa,�datele�fiind�utilizate�pentru�degajarea�altor�serii�de�numere�care�permit�explicarea�anumitor�fenomene.�

Se�foloseste�mult�in�economie,�in�politici�publice�(este�un�instrument�de�analiza�si�suport�in�luarea�deciziei).�Informatia�se�refera�la�indivizi�(virsta,�venit,�numar�copii,�religie�etc),�evenimente�legate�de�persoane�(natalitate,�mortalitate,�accidente�etc),�la�grupuri�sau�organisme�(date�agregate�privind�bilanturi�de�intreprindere,�productie�industriala,�bugete,�investitii�etc).�

Avantaje�

.�economie�de�timp�si�cheltuieli�pentru�obtinerea�datelor���deoarece�datele�provin�de�la�organisme�

publice�si�parapublice�.�permite�studii�extensive�si�evolutive�(folosind�de�exempu�recensamintele)�.�poate�completa�alte�tehnici�de�cercetare�

Incoveniente�

.�este�rar�ca�statisticile�disponibile�sa�corespunda�perfect�elementelor�de�definitie�a�problemei.�De�multe�ori,�cercetatorul�trebuie�sa�modifice�anumite�obiective�initiale.�

.�precizia�informatiei,�in�sensul�ca�datele�pot�prezenta�lacune�sau�erori,�oamenii�denatura�(minimiza�

sau�amplifica)�anumite�fapte�(venit,�nivel�de�scolaritate).�Anumite�erori�pot�sa�nu�influenteze�cifrele�de�ansamblu,�dar�altele�pot�sa�discrediteze�analiza.�

Construirea�instrumentelor�de�colectare�a�datelor�

Pentru�utilizarea�principalelor�tehnici�de�cercetare�prezentate�trebuie�construite�instrumente�de�prelevare�adaptate�problemei�de�cercetare.�

Necesitatea�acestor�instrumente�este�de�a�permite�culegerea�din�realitate�a�informatiilor�indispensabile�pentru�a�raspunde�problemei�de�cercetare.�

Constructia�unui�instument�de�colectare�a�datelor�face�apel�la�spiritul�metodic.�Este�nevoie�de�rigoare�pentru�a�construi�un�instrument�fidel�si�precis.�

95�

Fiecarei�tehnici�ii�corespunde�un�instrument�specific�:�observatiei�in�situatie�ii�corespunde�un�cadru�de�observatie�;�chestionarului�sau�sondajului,�un�formular�de�intrebari�;�interviuliului�de�cercetare,�o�schema�de�interviu;�experimentului,�o�schema�experimentala;�analizei�de�continut�ii�corespund�categorii�de�analiza�;�si�analizei�statistice,�serii�cifrice.�

Construirea�unui�cadru�de�observatie�

Este�instrumentul�de�prelevare�a�datelor�specific�observatiei�in�situatie.�Nu�putem�sa�mergem�pe�teren�fara�a�stabili�ceea�ce�urmeaza�sa�observam.�

Cadrul�de�observatie�se�sprijina,�evident,�pe�definitia�operationalizata�a�problemei�de�cercetare.�El�contine�conceptele,�dimensiunile�si�indicatorii�degajati�prin�analiza�conceptuala�si,�pentru�a-l�construi,�trebuie�sa�inventariem�elementele�care�definesc�mediul�pe�care�il�vom�observa,�sa�circumscriem�acest�mediu�si�sa�constituim�un�sistem�de�notare�a�observatiilor.�

Regului�de�elaborare�:�

1)�Informatii�asupra�mediului�

Informatiile�despre�mediu�servesc,�impreuna�cu�elementele�de�analiza�conceptuala�ca�fundament�pentru�construirea�acestui�instrument.�Efortul�de�elaborare�este�cu�atit�mai�facilitat�cu�cit�putem�trasa�portretul�situatiei�pe�care�o�studiem�raspunzind�la�intrebarile�urmatoare�:�

-care�sint�caracteristicile�mediului���se�refera�la�descrierea�locului,�a�decorului�ambiant,�a�

comportamnetelor�observate.�

-Ce�persoane�intilnim���se�refera�la�caracteristicile�lor,�(virata,�sex,�origine�etnica,�functie,�numar)�

-Evenimentele�anticipate���genul�de�relatii�interpersonale�previzibile,�tipuri�de�actiuni�

-Istoria�grupului,�caracterul�situatiei�(exceptional,�original,�obisnuit)�

-Alte�elemente���orice�alt�aspect�legat�de�definirea�problemei�care�trebuie�inclus�in�observatie�

-Care�sint�momentele�propice�pentru�observatie���se�refera,�tinind�cont�de�mediul�respectiv,�la�cele�

mai�favorabile�momente�pentru�observarea�fenomenelor�semnificative�pentru�a�raspunde�

problemei�de�cercetare.�

2)�Stabilirea�situatiei�

-trebuie�sa�circumscriem�un�site�de�observatie,�de�exemplu�un�serviciu�intr-o�in

treprindere.�Numai�centrindu-ne�pe�o�situatie�putem�construi�un�cadru�coerent�si�sa�luam�note�in�functie�de�activitatile�legate�de�aceasta�situatie�corespunzind�problemei�de�cercetare.�

3)�Stabilirea�unui�sistem�de�luare�de�note�

Cadrul�de�observatie�este�in�sine�un�instrument�de�luare�de�note�referitoare�la�fenomenele�pertinente�in�raport�cu�problema�de�cercetare.�El�se�bazeaza�pe�ipoteza�sau�obiectivul�care�a�fost�formulat�si�ai�carei�termeni�au�fost�operationalizati.�Determinam�astfel�rubrici�in�care�notam�ceea�ce�este�pertinent�de�retinut�in�timpul�observatiei.�Aceste�rubrici�pot�sa�se�refere�la�dimensiunile�sau�indicatorii�analizei�conceptuale.�

Exista�doua�tipuri�de�note�:�factuale�si�reflexive.�

Notele�factuale�exclud�orice�judecata�de�valoare�de�orice�natura.�Se�refera�exclusiv�la�fapte.�De�exemplu�la�planul�unui�site�sau�portretul�unei�persoane.�

96�

Notele�reflexive�constituie�aprecieri�ale�observatiilor�care�sint�in�principal�de�doua�tipuri�:�analitice�(raportul�la�ipoteza�sau�la�obiectivul�cercetarii)�si�prsonale�(sentimente�incercate)�

Construirea�unei�grile�de�observatie�sau�a�unui�caiet�de�bord�

Notele�se�includ�intr-o�grila�de�observatie�sau�intr-un�caiet�de�bord�in�functie�de�gradul�de�flexibilitate�urmarit.�

Grila�de�observatie���Este�un�instrument�mai�putin�flexibil�pentru�masurarea�fenomenelor.�Rubricile�corespund�indicatorilor�pe�care�vrem�sa-i�studiem�(de�exemplu�organizarea�muncii�sau�atitudine�in�timpul�muncii).�In�general,�o�grila�contine�putin�text�redactat.�

Caietul�de�bord�este�un�instrumnet�mai�flexibil,�mai�deschis�pentru�ca�definirea�problemei�conduce�la�o�observatie�calitativa�(cum�este�cazul�observatiei�participative).�Un�caiet�de�bord�vizeaza�redactarea�de�note�factuale.�De�asemenea,�pot�fi�inserate�si�note�reflexive.�

Notele�complementare���observatia�in�situatie�necesit�adesea�informatii�suplimentare�obtinute�prin�interviu,�chestionar,�conversatii�informale�sau�lectura�de�documente.�In�acest�caz,�interventia�cercetatorului�trebuie�sa�fie�cit�mai�mica�posibil.�

Construirea�unui�formular�de�intrebari�

Este�instrumentul�chestionarului�si�sondajului.�Il�construim�cu�ajutorul�unor�intrebari�deschise�si�inchise�bazate�pe�analiza�conceptuala�si�urmind�anumite�regului.�

Chiar�daca�prin�definitie�chestionarul�contine�un�numar�mare�de�intrebri,�in�ansamblu�el�nu�trebuie�sa�fie�prea�lung.�Sondajul,�care�se�adreseaza�unor�mii�de�persoane,�trebuie�sa�fie�cit�mai�scurt�posibil,�si�aceasta�cu�atit�mai�mult�daca�este�telefonic,�altfel�risca�sa�enerveze�interlocutorul.�In�cazul�in�care�cel�anchetat�este�cel�care�completeaza�formularul,�aceasta�va�coopera�cu�atit�mai�bine�cu�cit�formularul�este�mai�scurt.�In�cazul�unui�chestionar-interviu,�acesta�poate�dura�o�ora�si�chiar�mai�mult.�

Reguli�:�

1)�Redactarea�textului�de�prezentare�a�chestionarului�

Un�text�de�prezentare�trebuie�obligatoriu�sa�insoteasca�chestionarul.�Aceasta�prezentare�care�este�pagina�cuvertura,�este�scurta�si�clara.�Ne�prezentam�personal�sau�in�numele�organizatiei�care�a�comandat�cercetarea.�Se�precizeaza�subiectul�sau�scopurile�cercetarii�in�termeni�nespecializati,�fara�sa�mentionam�ipoteza�ca�atare,�se�asigura�anonimatul.�In�prezentarea�chestionarului-interviu�trebuie�sa�insistam�asupra�importantei�cercetarii,�adica�a�contributiei�pe�care�repondentii�o�au�raspunzind�la�intrebari,�mai�ales�daca�

cercetarea�se�face�prin�telefon.�Trebuie�de�asemenea�sa�indicam�timpul�aproximativ�necesar�pentru�a�raspunde�intrebarilor.�

2)�Prezentarea�chestionarului�

Formularul�de�chestionar�este�un�document�care�va�fi�completat�fie�de�repondent�(forma�autoadministrata),�fie�de�cel�ce�face�interviul.�Si�intr-un�caz,�si�in�altul,�chestionarul�trebuie�sa�fie�atragator�si�usor�de�completat.�Calitatea�vocabularului,�claritatea,�sint�exigentele�de�baza�ale�unui�chestionar�bine�pregatit.�Cit�priveste�forma�exterioara,�ea�nu�trebuie�sa�fie�luxoasa�sau�exagerat�elaborata.�Trebuie�indicat�repondentului�cum�sa�raspunda�(incercuire�a�raspunsurilor,�un�raspuns�sau�mai�multe,�etc).�Paginile�trebuie�sa�fie�aerisite,�caracterele�sa�fie�uniforme.�Trebuie�sa�indicam�trecerea�de�la�o�tema�la�

97�

alta,�in�special�in�cazul�unui�chestionar-interviu.�Pentru�a�facilita�lectura,�o�intrebare�trebuie�sa�fie�completata�pe�o�singura�pagina.�De�asemenea,�lista�raspunsurilor�asociate�unei�intrebari�trebuie�sa�fie�pe�aceiasi�pagina�cu�intrebarea.�Acestea�nu�sint�decit�citeva�reguli�de�prezentare.�Trebuie�sa�retinem,�pe�scurt,�ca�persoana�interogata�trebuie�sa�poata�citi�cu�usurinta�fiecare�pagina�a�forularului,�sa�stie�la�care�intrebari�trebuie�sa�raspunda�si�cum.�

3)�Ordonarea�intrebarilor�

Intrebarile�pot�fi�plasete�intr-o�anumita�ordine,�in�functie�de�diferite�criterii,�dar�in�general�se�respecta�urmatoarele�regului�:�intrebarile�se�ordoneaza�de�la�cele�usoare�la�cele�mai�dificile,�de�la�cele�impersonale�la�cele�personale,�de�la�general�la�particular.�De�asemenea,�o�intrebare�de�opinie�este�precedata�de�o�intrebare�de�informatie�asupra�temei�respective.�

4)�Elaborarea�intrebarilor�

Intrebarile�se�construiesc�cu�ajutorul�indicatorilor�din�analiza�conceptuala.�Fiecare�indicator�se�regaseste�intr-o�intrebare�sau�mai�multe�si�fiecare�parte�a�formularului�corespunde�unui�concept�sau�unei�variabile�a�ipotezei.�

Modelul�obisnuit�de�a�formula�intrebari�este�chestionarul�cu�intrebari�inchise�care�nu�ofera�decit�doua�alegeri�de�raspunsuri�sau�cu�alegeri�multiple.�Citeodata�se�poate�folosi�si�chestionarul�cu�raspunsuri�deschise.�

In�modelul�cu�intrebari�inchise,�repondentul�trebuie�sa�aleaga�printre�raspunsurile�care�ii�sint�prezentate.�Exista�doua�tipuri�de�intrebari�inchise:�intrebari�dihotomice�si�cu�alegere�multipla.�

Intrebarea�inchisa�dihotomica�este�cea�care�obliga�alegerea�intre�doua�raspunsuri,�intre�adevarat�si�fals,�intre�da�si�nu.��Faceti�sport����da�sau�nu.�Intrebarea�inchisa�cu�legere�multipla�este�cea�care�ofera�un�evantai�de�raspunsuri�plauzibile.�Distingem�patru�variante.�

.�Cu�un�singur�raspuns�permis.�Cum�nu�putem�prevede�toate�raspunsurile�posibile,�trebuie�inclusa�o�rubrica��altele�(precizati)�.�Exemplu�:�de�ce�fumati?�:�obisnuinta,�nevoie,�imitare,�altele�(precizati).�.�Cu�mai�multe�raspunsuri�permise�si�aceasta�se�indic.�La�aceiasi�intrebare,�repndentul�poate�alege�mai�multe�raspunsuri�

.�Enumerare�pentru�evaluarea�unui�indicator.�Acest�tip�de�intrebari�cere�repondent

ului�sa�evalueze�fiecare�din�intrebarile�dintr-o�serie�de�intrebari,�una�in�raport�cu�alta.�Exemplu:��Dintre�capacitatile�urmatoare�legate�de�munca�de�politist�(capacitatea�de�a�redacta�un�raport,�capacitatea�de�a�aresta�un�suspect,�capacitatea�de�a-si�stapini�emotiile,�capacitatea�de�a�evalua�gravitatea�unui�act,�capacitatea�de�a�fi�autonom),�care�vi�se�par�proprii�barbatului,�femenii�sau�ambilor�?��

.�Enumerare�de�indicatori�in�vederea�clasarii.�Acest�tip�de�intrebare�cere�repondentului�sa�clasifice�fiecare�indicator�al�unei�serii.�Exemplu�:��Ce�importanta�acordati�valorilor�urmatoare?��:�familie,�religie,�bani,�munca,�confort,�prietenie,�frumusete,�dragoste.�Aceste�valori�se�numeroteaza�de�la�1�la�8,�1�corespunzind�valorii�celei�mai�importante�si�8�valorii�celui�mai�putin�importante.�

Intrebarea�deschisa�se�poate�folosi�in�chestionar,�dar�este�indicat�ca�numarul�lor�sa�fie�limitat�sau�sa�limitam�lungimea�raspunsului.�Acest�model�lasa�anchetatorului�libertatea�de�a-si�formula�raspunsul,�acest�fapt�are�inconvenientul�ca�raspunsurile�sint�greu�cuantificabile�si�comparabile.�Din�aceasta�cauza,�in�mod�ideal,�chestionarul�nu�ar�trebui�sa�contina�o�astfel�de�intrebare.�Daca�totusi�folosim�acest�model,�trebuie�sa�limitam�amploarea�raspunsului,�fie�prin�numarul�de�linii�sau�spatiul�rezervat�raspunsului.�In�cazul�chestionarului�,�putem�vorbi�de�intrebari�deschise�cu�raspuns�elaborat�(�Care�considerati�ca�sint�cele�mai�importante�calitati�ale�spiritului�sportiv�?�sau�cu�raspuns�scurt�(�Dupa�d-voastra,�care�este�tara�cea�mai�saraca�din�lume?�.�

98�

5)�Evitarea�erorilor�de�formulare�a�intrebarilor�

Cel�mai�important�lucru�este�sa�ne�facem�intelesi�de�repondent.�O�intelegere�clara�este�o�garantie�a�pertin.�Pentru�aceasta�este�nevoie�sa�incercam�sa�ne�punem�in�locul�repondentului.�Este�nevoie,�pentru�asta,�sa�elaboram�mai�multe�versiuni�ale�unei�aceleisi�intrebari,�inainte�de�a�alege�una.�In�realizarea�unui�bun�formular�trebuie�sa�tinem�cont�de�recomanadarile�urmatoare�:�

.�fiecare�intrebare�nu�trebuie�sa�contina�decit�o�idee,�pentru�a�evita�ambiguitatea�

.�fiecare�intrebare�trebuie�sa�fie�redactata�in�termeni�neutri�pentru�a�nu�influenta�repondentul.�Acesta�poate�fi�influentat�prin�sugestie�daca�punem�intrebarea�urmatoare�:��Este�adevarat�ca�pacea�in�lume�este�amenintata�?�.�Termenul��adevarat��sugereaza�ca�trebuie�raspuns�afirmativ,�sau�ca�este�indicat�sa�se�raspunda�astfel.�Repondentul�poate�fi�influentat�daca�i�se�pune�o�intrebare�moralizatoare�sau�culpabilizatoare�:��Ca�orice�bun�cetatean,�mergeti�la�vot?�.�Este�foarte�posibil�ca�un�repondent�care�nu�merge�la�vot�sa�se�simta�vinovat,�sa�denatureze�raspunsul.�

.�Termenii�trebuie�sa�fie�simpli,�trebuie�evitat�vocabularul�specializat�sau�abstrat.�De�asemenea,�nu�se�folosesc�sigle,�ci�denumirea�intreaga�a�unei�organizatii�sau�institutii.�

.�Intrebarile�trebuie�sa�fie�scurte�pentru�a�evita�confuzia�

.�Intrebarile�trebuie�sa�fie�clare�pentru�a�evita�imprecizia�

.�Intrebarea�trebuie�sa�fie�verosimila.�Altfel�spus,�trebuie�evitate�intrebari�referitoare�la�o�intentie,�sau�o�anticipatie,�sau�care�face�apel�la�o�memorizare�excesiva.�Exemple�de�evitat�:��Ce�intentionati�sa�faceti�la�pensie?�,�sau��Ce�ati�face�la�locul�unui�accident?�.�

Sa�adaugam�ca�folosim�in�mod�obisnuit�adresarea�la�pesoana�a�2a�plural,�cu�conditia�ca�aceasta�sa�nu�indispuna�interlocutorul�(fiind�de�virsta�apropiata�cu�cel�care�realizeaza�interviul),�sau�tinid�cont�de�modul�obisnuit�de�adresare�intr-o�societate.�

6)�Intrebarile�personale,�sau�considerate�astfel�de�anumite�grupuri,�despre�venit,�virsta,�comportamente�deviante,�si�care�pot�suscita�reticenta,�se�introduc�la�sfirsit,�dupa�ce�s-a�cistigat�increderea�repondentului.�Pentru�venit,�nu�se�cere�o�cifra�exacta.�Se�creaza�clase�de�venit�ale�caror�

valori�limita�sint�destul�de�apropiate�pentru�a�fi�semnificative.�

7)�Evitarea�erorilor�de�formulare�a�raspunsurilor.�

.�toate�raspunsurile�propuse�trebuie�sa�fie�paluzibile,�adica�sa�corespunda�unui�aspect�al�realitatii�care�ar�putea�fi�adevarat.�.�Raspunsurile�trebuie�sa�fie�explicite.�Nu�se�pune�intrebarea��In�ce�tip�de�casa�locuiti�,�lasind�

indeterminat�raspunsul,�ci�trebuie�propusa�o�lista�de�astfel�de�tipuri:�vila,�bloc,�duplex,�altele.�.�Lista�trebuie�sa�fie�exhaustiva.�Toti�repondentii�trebuie�sa�se�regaseasca�in�situatiile�propuse.�.�Categoriile�de�raspuns�trebuie�sa�fie�mutual�exclusive,�adica�fiecare�trebuie�sa�fie�bine�delimitata.�

Pentru�clase�de�virsta�sau�venit,�se�creaza,�de�exemplu,�grupe�25-29�ani�urmata�de�clasa�30-34,�3539,�40-44�etc.�.�Numarul�categoriilor�de�raspuns�trebuie�sa�fie�restrins.�Pentru�a�evita�ambiguitatile,�ne�limitam�la�un�evantai�de�3,�4,�sau�5�alegeri�cel�mult,�la�care�se�poate�adauga��nu�stiu��sau��refuz�.�

.�Categoriile�trebuie�sa�fie�echilibrate,�adica�sa�ofere�atitea�posibilitati�de�raspuns�intr-un�sens�cit�si�in�altul.�Exemplu:��Ce�credeti�despre�guvernarea�actuala:�sinteti�foarte�multumit,�destul�de�multumit,�nemultumit,�foarte�nemultumit�.�

Validarea�formularului�de�intrebari�

Un�formular�este�valid�daca�se�rezuma�la�intrbarile�ce�tin�de�definirea�problemei.�Fiecare�intrebare�formulata�trebuie�sa�descrie�un�comportament�observabil,�un�indicator�sau�altul�al�ipotezei.�Se�sugereaza�

99�

prezentarea�si�discutarea�formularului�cu�colegii�pentru�ca�ei�sa�evalueze�daca�formularea�intrebarilor�este�adecvata�formularii�problemei.�De�asemenea,�se�poate�realiza�o�pre-ancheta,�adica�se�supune�formularul�unui�grup�de�persoane�avind�caracteristici�cit�mai�apropiate�posibil�de�cele�ale�populatiei�vizate.�Dupa�preancheta�este�util�sa�cerem�parerea�globala�despre�experienta�testului�pentru�a�putea�corecta,�fie�prezentarea,�fie�tonul,�fie�continutul�formularului.�

Construirea�unei�scheme�de�interviu�

Schema�de�interviu�este�instrumentul�interviului�de�cercetare.�Este�un�instrument�de�colectare�a�datelor�pentru�a�chestiona�in�profunzime�o�persoana�sau�un�grup�mic.�La�inceputul�schemei,�informatii�precise�situeaza�contextul�interviului,�urmeaza�apoi�o�prezentare�a�cestuia.�Acest�instrument�se�construieste�cu�ajutorul�intrebarilor�si�sub-intrebarilor�deschise�bazate�pe�analiza�conceptuala�realizata�in�prima�etapa�a�procesului�de�cercetare.�

1)�Prepararea�si�prezentarea�interviului�

Prezentarea�se�face�oral�in�momentul�intilnirii�cu�persoana�intervievata.�Deci,�interviul�trebuie�preparat�si�redactat.�Aceasta�prezentare,�care�se�ataseaza�schemei�de�interviu,�se�descompune�in�patru�puncte:�a)�cel�ce�face�interviul�se�prezinta�(nume,�functie,�institutie);�b)�comunica�motivul�intilnirii,�prezentind�pe�scurt�subiectul�cercetarii;�c)�previne�intervievatul�ca�discutia�este�inregistrata�;�d)�se�asigura�persoana�intervievata�de�confidentialitatea�raspunsurilor.�In�plus,�pentru�a�elimina�orice�ambiguitate,�si�reticenta,�se�poate�face�o�enumerare�succinta�a�principalelor�teme�care�vor�fi�abordate,�se�pot�mentiona�persoanele�care�vor�avea�acces�la�raspunsuri.�

In�realizarea�schemei�de�interviu�trebuie�sa�tinem�cont�de�urmatoarele�reguli:�

1)�Cunoasterea�modelului�de�intrebari�utilizat�

O�schema�de�interviu�se�compune�in�principal�din�intrebari�generale�si�sub-intrebari�pe�modelul�intrebarii�deschise.�Intrebarile�trebuie�in�asa�fel�formulate�incit�repondentul�sa�se�simta�liber�cit�priveste�felul�de�a�raspunde.�Termenii�folositi�nu�trebuie�sa�dea�precizari�cit�priveste�modalitatea�de�a�raspunde,�oferind�de�exemplu�alegeri�de�raspuns.�Formularea�unei�intrebari�deschise�urmareste�in�primul�rind�evitarea�unui�raspuns�stereotip�si�scurt,�pentru�ca�ceea�ce�vizam�este�expresia�sentimentelor�sau�evaluarea�persoanei,�si�acestea�nu�se�pot�exprima�intr-un�cuvint�sau�formula�scurta.�Trebuie�acordat�tot�timpul�necesar�pentru�elaborarea�raspunsului.�In�consecinta,�intrebarea�deschisa�face�parte�din�instrumentele�proprii�cercetarii�calitative.�

2)�Construirea�intrebarilor�si�sub-intrebarilor�

Intrebarile�si�sub-intrebarile�se�construiesc�cu�ajutorul�amalizei�conceptuale.�In�general�intrebarile�corespund�dimensiunilor�conceptelor,�iar�sub-intrebarile�indicatorilor�fiecarei�dimensiuni.�

3)�Evitarea�erorilor�de�formulare�a�intrebarilor�

Trebuie�sa�tinem�cont�de�recomnadarile�facute�pentru�realizarea�unui�formular�de�intrebari�pentru�chestionar,�neuitind�ca�intrebarile�deschise�ale�unui�interviu�trebuie�sa�invite�persoana�sa-si�elaboreze�raspunsul�si�nu�sa-l�restringa.�

4)�Ordina�intrebarilor�

100�

Trebuie�sa�tinem�cont�ca�intrebarile�si�sub-intrebarile�difera�prin�locul�pe�care�il�ocupa.�Sub-intrebarile�servesc�sa�precizeze�intrebarile,�ele�sint�indicatori�ai�dimensiunii�conceptului.�Intrebarile�generale�abordeaza�de�fiecare�data�o�tema�noua�(o�noua�dimenisune�a�fenomenului).�

In�masura�posibilului,�incepem�cu�subiecte,�si�deci�intrebari,�mai�impersonale�inainte�sa�abordam�subiecte�mai�personale,�pentru�a�da�timp�repondentului�sa�a�avea�incredere�in�seriozitatea�anchetei.�Intrebarile�nu�trebuie�sa�deranjeze�repondentul,�sa-l�jeneze,�sa-l�ofenseze,�sau�sa-i�dea�sentimentul�sa�este�judecat�sau�ridiculizat,�mai�ales�in�cazul�intrebarilor�care�abordeaza�subiecte�intime�sau�delicate.�Intrebarile�referitoare�la�virsta,�venit,�stare�civila�sau�ocupatie,�se�plaseaza,�de�preferinta,�la�sfirsitul�schemei.�Daca�anumite�intrebari�cer�mai�multa�reflectie,�acestea�este�bine�sa�fie�precedate�de�intrebari�mai�usoare�pentru�a�nu�descuraja�repondentul�cit�prieste�dificultatea�operatiunii.�

Realizarea�schemei�experimentale�

Schema�experimentala�sau�planul�de�experienta�este�instrumentul�experimentului.�Este�instrumentul�de�colectare�de�date�realizat�pentru�a�supune�diferiti�subiecti�unei�experiente.�Ea�permite�ilustrarea�si�specificarea�componentelor�experientei.�Pune�in�eidenta�variabilele�principale�(independenta�si�dependenta)�ale�ipotezei,�arata�sensul�relatiei�dintre�ele,�indica�alti�factori�care�pot�fi�luati�inconsideratie,�precizeaza�care�sint�subiectii�experientei.�

1)�Precizarea�caracteristicilor�variabilelor�si�schematizarea�variabilelor�principale�

Variabila�independenta,�conform�ipotezei,�va�modifica�variabila�dependenta.�In�realizarea�schemei�experimentale�se�va�preciza�felul�in�care�se�manipuleaza�variabila�independenta.�Variabila�dependenta�este�cea�care�reactioneaza�la�manipularea�variabilei�independente.�In�schema�experimentala�se�specifica�ce�anume�comportamente�ale�subiectilor�experientei�se�vor�masura�si�cum.�

2)�Neutralizarea�variabilelor�intermediare�

Realizarea�schemei�implica�de�asemenea�precizarea�mijloacelor�luate�pentru�a�contra�efectele�nedorite�ale�variabilelor�intermediare�care�pot�interveni�intre�variabilele�principale.�Aceasta�precautie�metodologica�este�indispensabila,�fara�ea�orice�experienta�poate�fi�pusa�sub�semnul�intrebarii.�

3)�Determinarea�mijloacelor�apropriate�

Realizarea�schemei�include�descrierea�mijloacelor�utilizate�pentru�a�masura�efectele�variabilei�independente�asupra�variabilei�dependente�:�teste.�Chestionar,�grila�de�observatie,�aprate,�material.�

Testele�sint�instrumente�de�masurare�care�permit�obtinerea�de�informatii�despre�anumite�caracteristici�ale�subiectilor�experientei.�Se�pot�utiliza�teste�de�abilitate,�care�masoara�inteligenta�sau�diferite�aptitudini�ale�indivizilor,�sau�teste�de�personalitate.�Testele�pot�imbraca�diferite�forme�:�teste�care�au�forma�chestionarului,�alte�teste�pot�cere�subiectilor�sa�deseneze,�sa�construiasca,�sa�actioneze.�

Chestionarul�se�utilizeaza�pentru�a�cunoaste�anumite�caracteristici�ale�persoanelor�examinate.�Grila�de�observatie�se�foloseste�pentru�a�nota�anumite�comportamente�precise,�scopul�fiind�masurarea�fenomenelor.�Determinarea�aparatelor�face�de�asemenea�parte�din�schema�de�expriment.�Diferite�aparate�permit�masurarea�altor�tipuri�de�comportamente�ca�de�exemplu�:�electrocardiograf�pentru�a�masura�emotia,�iluziometrul�pentru�perceptie.�Diferite�materiale�necesare�experientei�sint�de�asemenea�stabilite�in�faza�elaborarii�schemei�de�experiment�(cronometru,�magnetofon�etc).�

4)�Repartizarea�subiectilor�

101�

In�aceasta�etapa,�trebuie�stabilit�daca�este�o�experienta�cu�un�ansamblu�de�subiecti,�doua�ansamble�sau�mai�multe,�sau�experienta�cu�un�singur�caz�(in�mod�exceptional).�

Experienta�cu�un�singur�grup�experimental,�se�procedeaza�la�un�pre-test�(inaintea�experimentului)�si�un�post-test.�De�exemplu,�se�poate�cere�subiectilor�sa�completeze�un�prim�chestionar�referitor�la�opiniilor�lor�politice,�apoi�un�alt�test�chestionar,�dupa�ce�acestia�au�urmat�un�curs�de�stiinta�politica�(variabila�independenta).�Planul�de�experienta�cu�doua�grupuri�sau�mai�multe�presupune�un�grup�(grupuri)�de�control�si�un�grup�(grupuri)�experimental.�O�alta�posibiltate�este�cea�a�cazului�unic,�adica�studierea�unui�singur�individ.�In�acest�caz�individul�este�supus�unor�experiente�succesive,�pentru�a�nota,�de�exemplu,�schimbari�in�comportamentul�individual.�

5)�Redactarea�instructiunilor�pentru�subiecti�

Toti�subectii�primesc�aceleasi�informatii�despre�experiment,�in�aceiasi�termeni�si�in�acelasi�timp.�Se�specifica�scopul�experimentului,�ccea�ce�se�cere�subiectilor�sa�faca,�timpul�acordat,�materialul�si�mijloacele�folosite.�

Construirea�categoriilor�analizei�de�continut�

Pentru�analiza�de�continut�construim�categorii�de�analiza�de�continut.�Alegerea�acestor�categorii�este�un�moment�important�inaintea�studierii�complete�a�documentatiei.�

1)�Categoriile�uzuale�

Categoriile�sint�elemente�semnificative�ale�documentelor�pe�care�vrem�sa�le�notam.�Exista�6�categorii�uzuale�ale�analizei�de�continut�:�

.�materia�sau�temele�tratate�:�programul�unui�pardid,�noutati�tehnologice,�mediu�etc.�

.�Directia�comunicarii,�adica�atitudinea�autorului�documentului�in�raport�cu�tema�(luarea�de�pozitie)�

:�favorabila,�defavorabila,�nuantata.�

.�Felul�implicit�sau�explicit�in�care�sint�vehiculate�valorile�in�document�

.�Actorii�documentului���caracteristici�sociale�:�virsta,�sex,�religie,�etnie,�scolaritate,�orgine�sociala�

etc.�

.�Referinte�privind�documentul�:�provenienta�(autor,�loc,�timp),�gen�(discurs,�zia

r,�emisiune�de�radio�

etc)�etc.�

2)�Construirea�categoriilor�

Se�realizeaza�plecind�de�la�problematica,�tradusa�in�concepte,�dimensiuni�si�indicatori.�Fiecare�categorie�corespunde�unui�indicator.�

3)�Calitatile�categoriilor�

.�Exhaustivitate���toti�indicatorii�cercetarii�sint�bine�tradusi�in�categorii,�astfel�incit�prelevarea�sa�

permita�sa�raspundem�obiectivului�cercetarii�sau�sa�argumentam�ipoteza.�

.�Claritatea���categoriile�trebuie�sa�fie�clar�definite,�sa�fie�usor�reperabile�in�document�

.�Exclusivitate���o�categorie�este�exclusiva�daca�unitatile�prelevate�in�document�nu�se�refera�decit�la�

ea.�

.�Echilibru���numarul�de�categorii�trebuie�sa�fie�echilibrat,�adica�sa�fie�in�functie�de�amploarea�

documentatiei�si�de�indicatorii�problemei�

102�

4)�Alegerea�unitatilor�de�semnificatie�

Categoriile�contsruite�permit�prelevarea�unitatilor�de�semnificatie�din�documentatie,�adica�parti�din�document.�Aceste�unitati�fi�:�

-cuvinte�-teme�dezvoltate�pe�2�(sau�mai�multe)�linii,�sau�pe�o�pagina�(sau�mai�multe)�-personalitati�(actori).�Dupa�genul�documentului�-actiuni�-ale�elemente�care�permit�clasarea�partilor�din�document�

Dupa�ce�s-a�decupat�continutul�documentului�in�unitati�de�semnificatie,�se�stabileste�modul�in�care�se�vor�masura���catitativ�sau�calitativ�:�

.�Numararea�unitatilor�se�refera�la�stabilirea�frecventei�si�cantitatii�unitatilor�retinute�(in�special�in�studiul�mediei).�Se�calculeza�spatiul�pe�care�il�ocupa�intr-un�ziar�(linii�sa�coloane�de�exemplu)�o�tema�data,�sau�in�timp�(minute)�daca�analizam�o�emisiune�radio�sau�de�televiziune.�

.�Aprecierea�unitatilor���in�cercetarea�calitativa�se�noteaza�de�asemenea�unitatile�de�semnificatie���numite�unitati�de�calificare.�Acestea�permit�identificarea�elementelor�documentului�altfel�decit�prin�masurare.�Se�procedeaza�astfel�:�se�examineaza�prezenta�sau�absenta�unei�categorii;�se�stabileste�o�tipologie�a�unitatilor�de�semnificatie�(tipuri�de�reactie,�portrete�etc)�;�se�evalueaza�intensitatea�unei�categorii,�adica�intensitatea�cu�care�sint�tratate�anumite�categorii,�cum�sint�puse�in�valoare�(de�exemplu�in�publicitate)�

.�Construirea�unei�foi�de�codare�sau�a�unor�fise���acestea�contin�categoriile�elaborate�si�servesc�la�colectarea�datelor.�

Construirea�seriilor�cifrice�

Seriile�cifrice�sint�instrumentul�de�colectare�a�informatiilor�numerice.�De�exemplu,�daca�vrem�sa�cunoastem�evolutia�ajutorului�financiar�guvernamental�acordat�studentilor�in�raport�cu�costul�vietii,�utilizam�aceasta�tehnica�de�prelevare�de�date�cantitative.�

Reguli�de�utilizare�a�analizei�statistice�:�

1)�Seriile�de�cifre�se�construiesc�plecind�de�la�ipoteza�sau�obiectivul�de�cercetare�

2)�Stabilirea�coordonatelor�cercetarii.�De�exemplu,�in�functie�de�cum�concretizat�c

onceptul�de��ajutor�guvernamental�pentru�studenti��decidem�ce�coordonte�extragem�din�documente�:�sume�acordate,�numar�de�beneficiari,�forme�de�ajutor,�perioada�de�timp�considerata.�Pentru�celalalt�termen�al�ipotezei�(costul�vietii),�exprimat�prin�indicele�costului�vietii�stabilim�anii�de�referinta.�

3)�Construirea�seriilor�de�cifre.�In�exemplul�dat,�stabilim�serii�de�cifre�pentru�fiecare�indicator�(suma�de�bani�alocata�de�guvern�in�ficare�an,�din�1990�de�exemplu;�numar�de�beneficiari�in�ficare�an;�numar�de�cereri�in�ficare�an;�numar�de�cereri�accptate;�indicele�costului�vietii�in�perioada�considerata)�

Calitatea�instrumentelor�de�prelevare�a�datelor�

O�cercetare�stiintifica�este�evaluata�in�functie�de�calitatea�instrumentelor,�chiar�inainte�de�analiza�rezultatelor.�Rezultatele�nu�pot�fi�valabile�decit�daca�instrumentele�sint�adecvate.�Acestea�trebuie�sa�fie�fidele�si�precise.�

103�

a)�Fidelitatea�sau�fiabilitatea�unui�instrument�este�daca�acesta�este�adecvat�obiectivelor�cercetarii,�de�asemenea�daca,�utilizat�de�un�alt�cercetator�produce�aceleasi�rezultate.�In�stiintele�sociale,�fidelitatea�unui�instrument�este�dificil�de�apreciat.�Verificarea�se�face�in�principal�in�mod�indirect,�de�exemplu�prin�succesul�aplicatiilor�concrete�la�care�analiza�poate�da�loc.�

b)�Precizia�este�calitatea�unui�instrument�de�a�permite�culegerea�tuturor�informatiilor�necesare�referitoare�la�manifestarile�concrete�ale�obiectului�studiat.�

Rezumat�

1.�Culegerea�informatiei�trebuie�sa�fie�realizata�in�mod�selectiv.�Cadrul�operatoriu�si�strategia�de�verificare�determina�natura�informatiei�utilizate.�2.�Inca�din�faza�proiectului�de�cercetare�trebuie�sa�precizam�instrumentele�care�vor�fi�privilegiate.�In�stiintele�administrative,�observatia�documentara,�interviul�si�sondajul�sint�cele�trei�instrumente�cele�mai�utilizate�3.�analizarea�cu�atentie�a�cadrului�operatoriu�pentru�a�determina�tipul�de�informatie�necesara�analizei�si�a�tehnicii�de�culegere�a�datelor�104�

Modulul�10�:�Enuntarea�concluziilor;�Construirea�si�prezentarea�bibliografiei�

Enuntarea�concluziilor�

Concluzia�unei�cercetari�are�trei�functii�principale�:�

-Concluziile�fac�sinteza�analizei�datelor�si�a�interpretarii�rezultatelor.�Cu�alte�cuvinte,�se�regrupeza�diferitele�elemente�ale�problemei�pentru�a�degaja�esentialul�ce�trebuie�retinut�din�cercetare.�Nu�este�vorba�de�a�face�un�rezumat,�ci�de�a�preciza�principalele�aspecte�ale�cercetarii�in�functie�de�analiza�si�interpretare.�In�acest�moment�se�face�evaluarea�definitiva�a�ipotezei�sau�a�obiectivului�de�cercetare�si�se�fac�nuantarile�necesare.�

-Se�prezinta�aportul�analizei�la�cunoasterea�fenomenului�studiat.�Se�subliniaza�drumul�parcurs�in�raport�cu�cunostintele�prealabile�asupra�problemei�si�a�metodologiei�utilizate.�Se�mentioneaza�un�aspect�nou�care�trebuie�luat�in�consideratie,�un�mod�nou�de�a�aborda�problematica,�sau�orice�alta�reflectie�care�contribuie�la�dezvoltarea�cunoasterii�fenomenului�respectiv.�

-Se�propun�de�asemenea�piste�noi�de�cercetare�pentru�aprofundarea�problematicii.�Se�pot�indica�prelungiri�posibile�de�cercetare.�De�asemenea�se�pot�mentiona�limite�eventuale�ale�cercetarii.�

Desi�concluzia�nu�necesita�o�elaborare�prea�lunga,�ea�nu�trebuie�intocmita�superficial.�Concluzia�adauga�informatii�majore,�permitind�sa�sublinierea�valorii�si�importantei�analizei.�Precizam,�daca�mai�este�nevoie,�ca�partea�destinata�concluziilor�nu�este�un�loc�in�care�sa�spunem�ce�ne-a�placut,�apreciat,�deranjat�sau�dezamagit�in�timpul�cercetarii.�

Construirea�si�prezentarea�bibliografiei�

Atit�elaborarea�unui�proiect�de�cercetare�bine�structurat�cit�si�cercetarea�propriu�zisa�necesita�lecturi�prealabile.�Bibliografia�unei�cercetari�nu�recenzeaza�decit�textele�care�au�servit�direct�muncii�de�analiza,�in�timp�ce�bibliografia�unui�proiect�de�cercetare�este�de�obicei�mai�voluminoasa�pentru�ca�cercetarea�nu�este�inca�facuta.�Astfel,�este�normal�ca�in�aceasta�preparatorie�sa�nu�fi�consultat�toate�textele�pertinente.�In�timpul�cercetarii�sintem�in�masura�sa�selectionam�din�bibliografia�proiectului�textele�care�au�fost�imediat�utile�pentru�munca�de�analiza.�

Bibliografia�proiectului�de�cercetare�indeplineste�un�rol�dublu.�Pe�de-o�parte,�ne�permite�sa�reperam�materialele�necesare�analizei,�iar�pe�de�alta�parte�ne�indica�tipurile�si�categoriile�de�documente�disponible�in�raport�cu�problematica�cercetarii.�Este�important�sa�avem�aceasta�informatie�inca�de�la�inceput�pentru�a�orienta�demersul.�

Bibliografia�se�contruieste�plecind�de�la�materiale�generale�si�specializate,�indexuri,�banci�tematice�informatizate,�cataloage,�anuare,�internet.�

Cum�se�prezinta�bibliografia�

Intrucit�informatia�trebuie�sa�fie�disponibila�oricui�analizeaza�acelasi�subiect,�bibliografia�nu�se�scrie�oricum�ci�respectind�anumite�reguli�de�prezentare�in�vigoare.�

Exista�mai�multe�sisteme�de�prezentare�a�bibliografiilor.�Anumite�universitati�impun�folosirea�unui�anumit�sistem,�altele�sugereaza�formule�de�prezentare.�In�general�universitatile,�sau�departamentele,�elaboreaza�un�ghid�de�prezentare�a�lucrarilor�de�cercetare.�

Prezentarea�bibliografiei�trebuie�sa�respecte�cel�putin�2�reguli�de�baza�:�

.�referintele�trebuie�prezentate�in�ordinea�alfabetica�a�autorilor�

105�

.�referintele�sa�fie�complete���nume�autor,�numele�lucrarii,�editura,�anul�aparitiei�

.�trebuie�distinse�publicatiile�oficiale�(documente�continund�informatii�publicate�de�guverne�si�organisme�internationale)�de�lucrari�(texte�de�autori�publicate�sub�forma�de�carti,�articole�din�reviste�de�specialitate,�articole�de�ziar�etc)�

.�se�specifica�de�asemenea�daca�textele�sint�publicate�sau�nu�

Reguli�referitoare�la�utilizarea�surselor�

.�toate�sursele�trebuie�sa�faca�obiectul�unei�referinte�in�locul�unde�ele�sint�utilizate�in�text�.�nu�ajunge�sa�le�mentionam�in�bibliografie�.�lectorul�trebuie�sa�stie�care�este�sursa�fiecarei�citatii�sau�element�de�interpretare�care�nu�este�

original�.�nu�se�refera�la�informatia�factuala�daca�ea�este�usor�verificabila���de�exemplu�nu�trebuia�sa�indicam�sursa�ca�sa�sustinem�afirmatia�ca�majoritatea�romanilor�sint�ortodocsi�.�dar�daca�afirmam�ca�87%�din�romani�se�declarau�de�religie�ortodoxa�in�anul�2000,�atunci�trebuie�sa�mentionam�de�unde�detinem�datele�.�deci�regula�:�daca�o�informatie�factuala�o�detinem�dintr-o�alta�cercetare�trebuie�sa�citam�sursa�

Citatele�

-este�citat�tot�ce�am�imprumutat�dintr-o�sursa�fara�sa-i�alteram�forma�sau�continutul�-orice�citat�trebuie�sa�fie�clar�indicat�si�delimitat�si�trebuie�sa�fie�insotit�de�o�referinta�-orice�citat�neindicat�poate�fi�caz�de�plagiat�

Cinci�tipuri�de�texte�trebuie�sa�faca�obiectul�unor�referinte�:�

.�citate�directe�scurte�(care�nu�depasesc�trei�linii)���se�insereaza�in�text�si�sint�incluse�in�ghilimele�si�urmate�imediat�de�numarul�trimiterii�la�nota�sau�la�paragraful�de�citat,�in�functie�de�stilul�de�referinte�ales�

.�citate�directe�lungi���trebuie�degajate�din�text�si�scrise�la�interlinie�simpla���nu�cere�ghilimele�

.�paragrafe���sint�pasaje�prin�care�se�reia�gindirea�unui�autor�pe�care�o�exprimam�cu�cuvinte�diferite�

��putem�utiliza�ocazional�aceasta�practica�pentru�a�include�parearea�nui�alt�autor�in�interirul�unui�text�original���totusi�aceasta�practica�poate�deveni�indoielnica�atunci�cind�este�sistematica���in�plus,�folosirea�unui�paragraf�fara�mentionarea�sursei�originale�constituie�plagiat�.�elemente�de�informatii�specifice�(date�statistice,�fapte�istorice�sau�alte�date�obtinute�prin�cercetare)�

.�referinte�generale���pasaje�in�care�rezumam�continutul�unui�text,�precizam�originea�definirii�unui�concept,�identificam�un�studiu�de�referinta�pentru�a�sustine�o�afirmatie���sint�referintele�cele�mai�curente�si�fac�parte�integranta�din�conventiile�de�scriere�in�stiintele�sociale�

.�citate�in�limbi�straine���preferabil�trebuie�traduse�daca�apar�in�text,�adaugind�pasajul�original�in�nota�infrapaginala�precizind�ca�traducerea�ne�apartine���daca�traduceti�mai�multe�pasaje,�indicati�acest�lucru�numai�pentru�primul�pasaj�si�precizati�ca,�in�lipsa�unei�indicatii�contrare,�toate�traducerile�care�urmeaza�va�apartin�

Observatie���nu�trebuie�sa�abuzam�de�primele�trei�forme�pentru�ca�un�text�care�nu�este�constituit�decit�din�citate�directe�si�paragrafe�este�apreciat�ca�fiind�lipsit�de�continut�original�

Stiluri�de�scriere�a�referintelor�

Doua�stiluri�de�scriere�a�referintelor�pot�fi�utillizate�:�note�infrapaginale�sau�citate�intre�paranteze.�Oricare�este�modelul�ales,�trebuie�prezentata�o�bibliografie�la�sfirsitul�lucrarii.�

106�

a)�note�infrapaginale�

Reprezinta�stilul�traditional�de�scriere�a�referintelor.�Ele�pot�servi�pentru�a�furniza�indicatii�asupra�sursei�(note�de�referinte)�sau�sa�introducem�un�complement�de�informatie�care,�introdusa�in�textul�lucrarii,�ar�afecta�continuitatea�expunerii�(note�de�completare�a�textului).�

Notele�sint�numerotate�consecutiv,�cu�cifre�arabe�in�ansambul�textului�(si�nu�pe�fiecare�pagina).�In�text,�numarul�trimiterii�se�scrie�imediat�dupa�ghilimele�de�inchidere�a�citatului�(daca�este�un�citat�scurt),�sau�dupa�paragraful�inserat�in�cazul�unui�citat�lung,�sau�dupa�un�cuvint�daca�referinta�se�raporteaza�exclusiv�la�acel�cuvint�(de�exemplu�dupa�o�definitie),�sau�la�sfirsitul�unei�fraze�sau�paragraf�in�cazul�in�care�notele�se�raporteaza�in�mod�general�la�acestea.�

Notele�se�plaseaza�inaintea�punctului�sau�virgulei.�Aceasta�este�in�franceza�care�difera�de�cea�forma�engleza�(in�engleza�trimiterea�este�inclusa�dupa�punct�sau�virgula).�Chiar�daca�se�utilizeaza�note�infrapaginale,�trebuie�inclusa�o�bibliografie�la�sfirsitul�textului.�

Reguli�de�prezentare�a�notei�infrapaginale�:�

.�in�subtext,�precedata�de�numar�

.�simpla�interinie�

.�in�aceleasi�caractere�ca�si�textul�sau�mai�mici�

.�prima�referinta�a�unei�surse�trebuie�sa�contina�informatiile�bibilografice�complete�

Cum�se�scriu�referintele�:�

.�carti�cu�autor�unic�sau�mai�multi�autori���referinta�integrala�a�lucrarii�

.�referinta�la�un�pasaj���se�indica,�in�afara�referintelor�complete�ale�lucrarii,�pagina,�paginile)�

.�citate�subsecante���daca�referinta�a�fost�deja�mentionata���A�se�vedea�X�autor,�lucrarea,�pagina�

.�citat�imediat�consecutiv�al�lucrarii�al�aceluiasi�autor���Ibid.,�350-54�

.�citate�subsecante�a�unei�carti�cu�mai�mult�de�3�autori���a�se�vedea�X�si�altii,�titulul�lucrarii�in�

italice�

.�articole�de�reviste�stiintifice�X,��titulul�lucrarii�in�caractere�normale�,�titulul�revistei�in�italice,�

pagini�

.�citate�subsecante�neconsecutive,�pagina�specifica���X,�Y,�(fara�prenume),�titulul�lucrarii�in�

normale,�cu�ghilimele,�pagina���alt�citat�Ibid.,�pagina�

.�citat�imediat�consecutiv,�aceiasi�pagina���Id.�

.�Capitol�intr-o�lucrare�colectiva�:�Bélange,�A.,��Culture�politique��in�Faucher,�Ph.,�dir.,��Civilisaton�

et�culture�,�editie,�an,�pagini�

.�Articol�de�ziar�sau�periodic�nespecializat���numele�ziarului�in�italice,�data�ziarului,�sectiune�

.�Documente�oficiale���tara,�organism,�document,�fara�ghilimele,�in�italice,�apoi�datele�in�caractere�

normale�

.�Documente�electronice���Numele�autorului,�titulul�lucrarii�in�caractere�normale�cu�ghilimele,�

editura,�an.�On-line�:�.....cu�data�consultarii�

b)�referinte�intre�paranteze�

Referintele�permit�evitarea�acumuarii�de�note�infrapaginale�furnizind�sursele�in�interiorul�textului.�Sursele�sint�mentionate�intre�paranteze�la�locul�unde�in�mod�normal�am�utiliza�o�trimitere�la�nota�si�in�acest�caz�paranteza�precede�punctul�sau�virgula.�Trebuie�sa�sciem�numele�autorului�de�fiecare�data�cind�ne�referim�

107�

la�un�document���nu�se�utilizeaza��ibid.�.�Nu�se�pune�virgula�intre�numee�autorului�si�an.�La�prima�referinta�se�numesc�toti�autorii,�apoi,�daca�sint�mai�mult�de�3�autori,�se�utilizeaza��si�al�.�Sursele�sint�separate�prin�punct�si�virgula�in�interiorul�parantezei�(McFalls�1995�;�Faucher�1994)�

Tabele,�grafice�si�anexe�

Urmeaza�de�obicei�bibliografiei�si�constituie�obiectul�unor�sectiuni�distincte.�Exista�o�regula�de�aur�foarte�simpla�pentru�prezentarea�tabelelor�sau�graficelor�:�maximum�de�informatie�posibile�utilizind�cit�mai�putine�caractere���lectorul�are�o�capacitate�limitata�de�a�absorbi�cifre.�

Alte�reguli�:�

-tabelele�trebuie�sa�fie�sobre�si�clare.�

-trebuie�sa�includa�toate�informatiile�necesare�dar�nu�mai�mult.�

-se�numeroteaza�in�cifre�arabe�si�nu�romane�

-trebuie�sa�aiba�titlu�evocator���care�sa�indice�clar�faptul�raportat,�unitatea�de�analiza,�perioada�de�

timp�la�care�se�refera�datee�

-trebuie�indicate�sursele�

De�asemnea,�graficele�trebuie�sa�fie�clare�si�sobre,�trebuie�sa�comunice�maximum�de�informatie�in�minimum�de�caractere.�

Anexele�urmeaza�tabelele.�Daca�avem�mai�multe�anexe,�ele�sint�desemnate�prin�litere�majuscule.�

108�

�Bibliografie�

Allison,�G.,�Essence�of�Decision.�Explaining�the�Cuban�Missile�Crisis,�Boston,�Little�Brown,�1971.�

Angers,�M.,�Initiation�à�la�méthodologie�des�sciences�humaines,�3e�édition,�Les�Editions�CEC,�Québec,�2000.�Bélanger,�A-J.,�Lemieux,�V.,�Introduction�à�la�science�politique,�Montréal,�Presses�de�l�Université�de�

Montréal,�1999.�Birbaum,�B.�si�Leca,�J.,�Sur�l�individualisme,�Paris,�Presses�de�la�FNSP,�1986.�Brimo,�A.,�Les�méthodes�des�sciences�sociales,�Paris,�Montchrestien,�1972.�Bruno,�J.�si�Muller,�P.,�L�Etat�en�action�:�politiques�publiques�et�corporatismes,�Paris,�PUF,�1987.�

Buchanan,�G.M.,�Tollison,�R.�D.,�Theory�of�Public�Choice,�Political�Applications�of�Economics,�The�University�of�Michigan�Press,�Ann�Arbor,�1972)�

Crozier,�M.,�La�société�bloquée,�Paris,�Le�Seuil�1970.�

Dixon,�B.R.,�Bouma,�G.D.,�Atkinson,�B.J.,�A�Handbook�of�Social�Science�Research,�Oxford,�oxford�

University�Press,�1987.�Esping-Andersen,�G.,�Les�trois�mondes�de�l�Etat�providence�:�essai�sur�le�capitalisme�moderne,�Paris,�PUF,�1999�

Gow,�I.J.,�Barette,�M.,�Dion,�S.,�Fortman,�M.,�Introduction�à�l�administration�publique,Gaetan�Morin,�Montréal,�1987.�Grawitz,�M.,�Méthodes�des�sciences�sociales,�Paris,�Dalloz,�1990.�Green�D.,�Shapiro,�I.,�Pathologies�of�Rational�Choice�Theory,�New�Haven,�Yale�University�Press,�1994.�

Heclo,�H.,��Review�Article:�Policy�Analysis�,�British�Journal�of�Political�Science,�vol.�2,�1972.�

Hirschman,�A.,�Bonheur�privé,�action�publique,�Paris,�Fayard,�1982.�Jones,�Ch.O.,�An�Introduction�to�the�Study�of�Public�Policy,�Belmont,�Duxbury�Press,�1970.�Levi,�M.,�Of�Rule�and�Revenue,�Berkeley,�University�of�California�Press,�1998.�Mace,�G.,�Guide�d�élaboration�d�un�projet�de�recherche,�Presses�de�l�Université�Laval,�Québec,�1988.�March,�J.�C.�si�Simon,�H.,�Organizations,�New�York,�Wiley,�1958.�

Mintzberg,�H.,�Bourgault,�J.,�Manager�en�public,�Institut�de�l�administration�publique�du�Canada,�Toronto,�2000.�

Nachmias,�D.,�Nachmias,�C.,�Research�Methods�in�The�Social�Science,�New�York,�St.Martin�s�Press,�

1976.�

109�

Olson,�M.,�La�logique�de�l�action�collective,�PUF,�Paris,�1978.�

Pal,�L.A.,�Public�Policy�Analysis�:�An�Introduction,�Second�Edition,�Nelson�Canada,�1999.�

Pierson,�P.,�Dismantling�the�Welfare�State,�Cambridge,�Cambridge�University�Press,�1994.�Popper,�K.,�Conjectures�et�refutations,�paris,�Payot,�1985�(1965).�

Putnam,�R.D.,�«�Le�déclin�du�capital�social�aux�Etats-Unis�»,�Lien�social�et�Politiques���RIAC,�1999.�

Richardson,�J.L.,�Economics�:�Hegemonic�Discourse,�Quadrant,�Melbourne,�March,�1997.�

Scharpf,�F.,�Games�Real�Actors�Could�Play,�New�York,�1997.�

Thelen,�K.,��How�Institutiona�Evoleve�:�Insights�from�Comparative�Historical�Analysis�,�in�Mahoney,�J.,�si�Rueschemeyer,�D.,�Comparative�Historical�Analysis�in�the�Social�Science,�New�York,�Cambridge�University�Press,�2003..�

Tullok,�G.,�Private�Wants,�Public�Means�:�an�Economic�Analysys�of�the�Desirable�Scope�of�Government,�New�York,�Basic�Books,�197.�

Turabian,�K.L.,�A�Manual�for�Writers�of�Term�Papers,�Thesis�and�Dissertations,�a�4-a�editie,�Chicago,�The�University�of�Chicago�Press,�1973�Weber,�M.,�Economie�si�société,�Paris,�Plon,�1971.�Weber,�M.,�Essais�sur�la�théorie�de�la�science,�Paris,�Plon,�1965�


Top Related