Download - Sinh kÕ vïng cao vµ hç trî ph¸t triÓn - MekongInfo · 2011-11-14 · Sinh kÕ vïng cao vµ hç trî ph¸t triÓn Lª ThÞ Phi, Tèng V¨n Chung, Lª B¨ng T©m 6-2003 Môc

Sinh kÕ vïng cao vµ hç trî ph¸t triÓn

Lª ThÞ Phi, Tèng V¨n Chung, Lª B¨ng T©m

6-2003

Môc lôc

ViÖn khoa häc l©m nghiÖp ViÖt Nam Trung t©m Nghiªn cøu L©m ®Æc s¶n

ViÖn nghiªn cøu M«i trêng vµ ph¸t triÓn quèc tÕ (IIED)

1. Lêi më ®Çu

2. Ph¬ng ph¸p vµ ph¹m vi nghiªn cøu

2.1 Ph¹m vi nghiªn cøu

2.2 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu

3. KÕt qu¶ ®iÒu tra

3.1. X· §ång L©m, Hoµnh Bå

3.1.1. Tæng quan t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cña x· §ång L©m

3.1.2. KÕt qu¶ PRA cña th«n Cµi vµ th«n §ång QuÆng

3.1.2.1 Nh÷ng ®iÓm chung cña 2 th«n

3.1.2.2 Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau gi÷a PRA §ång QuÆng vµ th«n Cµi

3.1.3. KÕt qu¶ ®iÒu tra kinh tÕ hé th«n §ång QuÆng vµ th«n Cµi

3.1.3.1 Nh÷ng ®iÓm chung cña çc ®îc pháng vÊn

3.1.3.2 Nh÷ng ®iÓm chung cña çc hé kh¸

3.1.3.3 Nh÷ng ®iÓm chung cña çc hé nghÌo

3.2. X· thanh S¬n, huyÖn Ba ChÏ

3.2.1. Tæng quan t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cña x· Thanh s¬n

of 69

3.2.2. KÕt qu¶ PRA ë 2 th«n Th¸c Lµo vµ Láng Táng

3.2.2.1 Nh÷ng ®iÓm t\¬ng ®ång cña 2 th«n

3.2.2.2 Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau gi÷a Th¸c Lµo vµ Láng Toáng

3.2.3. KÕt qu¶ ®iÒu tra kinh tÕ hé cña th«n Th¸c Lµo vµ Láng Toáng

3.2.3.1 Nh÷ng ®iÓm chung gi÷a çc hé ®îc pháng vÊn



3.2.3.4 Sù kh¸c nhau gi÷a Th¸c Lµo vµ Láng Toáng

3.3. X· L¬ng M«ng, huyÖn Ba ChÏ

3.3.1. Tæng quan kinh tÕ x· héi cña x· L¬ng M«ng

3.3.2. KÕt qu¶ PRA cña th«n Khe GiÊy vµ §ång CÇu

3.3.2.1 Nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång cña 2 th«n

3.3.2.2 Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau trong PRA gi÷a 2 th«n

3.3.3. §iÒu tra kinh tÕ hé ë Khe GiÊy vµ §ång CÇu

3.3.3.1 Nh÷ng ®iÓm chung cña çc hé ®iÒu tra

3.3.3.2 Nh÷ng ®iÓm chung cña çc hé kh¸ ë 2 th«n

3.3.3.3 Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau gi÷a ngêi nghÌo cña 2 th«n

3.4. X· Hóc §éng, huyÖn B×nh Liªu

3.4.1. Tæng quan d©n sinh kinh tÕ cña x· Hóc §éng

3.4.2. KÕt qu¶ PRA cña th«n Khe Mã vµ th«n Lôc Ngï

3.4.2.1. Nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång cña 2 th«n

3.4. 2.2. Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau trong PRA ë 2 th«n

3.4.3. KÕt qña ®iÒu tra kinh tÕ hé

3.4.3.1. Nh÷ng ®iÓm chung cña çc hé ®îc ®iÒu tra



3.5. X· Qu¶ng L©m, huyÖn §Çm Hµ

3.5.1. Tæng quan d©n sinh kinh tÕ cña Qu¶ng L©m

3.5.2. KÕt qu¶ PRA cña hai th«n LÝ S¸y vµ B×nh Hå 2

3.5.2.1. Nh÷ng ®iÓm chung cña 2 th«n

3.5.2.2. Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau cña 2 th«n

3.5.3. §iÒu tra kinh tÕ hé

3.5.3.1 §Æc ®iÓm chung cña çc hé ®îc pháng vÊn



4. Th¶o luËn kÕt qu¶ ®iÒu tra

of 69

B¶ng

Hép

Tæng quan çc sù kiÖn quan träng trong lÞch sö sö dông ®Êt

4.2. Nguyªn nh©n nµo khiÕn cã sù chªnh lÖch trong thu nhËp gi÷a çc x·

4.2.1 §ång L©m vµ Thanh S¬n

4.2.2. Hóc §éng

4.2.3 Qu¶ng L©m vµ L¬ng M«ng

4.3. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong mçi céng ®ång vµ nguyªn nh©n

4.2.1. §ång L©m

4.3.2. X· Thanh S¬n

4.3.3 X· L¬ng M«ng

4.3.4 Hóc §éng

4.3.5 X· Qu¶ng L©m

5. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ

PhÇn tham kh¶o

B¶ng 3.1.1: LÞch sö ph¸t triÓn vµ sö dông ®Êt cña §ång QuÆng vµ Cµi

B¶ng 3.1.2: §¸nh gi¸ vai trß çc ®oµn thÓ vµ dù ¸n ®èi víi ph¸t triÓn th«n cña nhãm PRA

B¶ng 3.2.1: LÞch sö ph¸t triÓn vµ sö dông ®Êt ë Th¸c Lµo vµ Láng Toáng


B¶ng 3.3.1: LÞch sö ph¸t triÓn vµ sö dông ®Êt cña th«n §ång CÇu vµ Khe GiÊy


B¶ng 3.4.1: LÞch sö ph¸t triÓn vµ sö dông ®Êt cña Lôc Ngï vµ Khe Mã


B¶ng 3.5.1: LÞch sö ph¸t triÓn vµ sö dông ®Êt cña LÝ S¸y vµ B×nh Hå 2


Hép 3.1.1: Çc ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n ®· vµ ®ang ®îc triÓn khai ë x·

Hép 3.1.2: Nhãm PRA m« t¶ vÒ qu¸ tr×nh chia ®Êt rõng cho hé

Hép 3.1.3: Mét vµi ý kiÕn vÒ çch thøc chia ®Êt rõng

Hép 3.1.4: Çch tiªu thô s¶n phÈm cña çc hé

Hép 3.1.5: ý kiÕn cña 2 hé nghÌo vÒ häp th«n vµ çc vÊn ®Ò th¶o luËn

Hép 3.1.6: VÝ dô vÒ ph¬ng thøc hç trî

Hép 3.1.7: Nh÷ng ngêi ®· ®îc tËp huÊn IPM ¸p dông kiÕn thøc nh thÕ nµo

Hép 3.1.8: VÝ dô vÒ hé nghÌo bÞ mÊt c¬ héi tiÕp cËn víi çc nguån th«ng tin

of 69

Hép 3.1.1: Çc dù ¸n ®· vµ ®ang ®îc thùc hiÖn ë x·

Hép 3.2.2: ý kiÕn cña nhãm PRA vÒ sù kh«ng c«ng b»ng trong së h÷u ®Êt rõng

Hép 3.2.3: Nh÷ng suy nghÜ cña d©n vÒ ®Þnh híng trång c©y cña cÊp trªn

Hép 3.2.4: Mèi lo l¾ng cña ngêi s¶n xuÊt vÒ tiªu thô quÕ khi kh«ng cã thÞ trêng tù do

Hép 3.2.5: ý kiÕn cña nhãm PRA vÒ qu¶n lÝ yÕu kÐm ë Thanh S¬n

Hép 3.2.6: ý kiÕn cña nhãm PRA vÒ çc ho¹t ®éng cña KN

Hép 3.3.1: Mét vµi sè liÖu thèng kª nãi lªn mÆt b»ng d©n trÝ cña L¬ng M«ng

Hép 3.3.2: Çc ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n hç trî cho L¬ng M«ng trong hai thËp kØ qua

Hép 3.3.3: ý kiÕn cña d©n vÒ ph¬ng thøc chia vµ së h÷u ®Êt rõng

Hép 3.3.4: Suy nghÜ cña nhãm hëng lîi vÒ ph¬ng thøc hç trî cña çc dù ¸n

Hép 3.3.5: ý kiÕn cña PRA vÒ hiÖu qu¶ vµ sù tham gia cña d©n vµo çc dù ¸n hç trî

Hép 3.3.6: §éc quyÒn thu mua s¶n phÈm cña l©m trêng

Hép 3.3.7: Thu nhËp quÕ cña mét sè hé kh¸

Hép 3.3.8: Hoµn c¶nh cña hé nghÌo ®îc nhãm PRA ®¸nh gi¸ lµ kh«ng n¨ng ®éng

Hép 3.4.1: Çc ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n ®· vµ ®ang ®îc triÓn khai ë x· Hóc §éng

Hép 3.4.2: NhËn xÐt cña nhãm PRA vÒ ®êi sèng

Hép 3.4.3: NhËn xÐt cña nhãm PRA vÒ chÊt lîng çc c«ng tr×nh do ch¬ng tr×nh 135 hç trî

Hép 3.4.4: Ngêi nghÌo ®îc coi lµ kh«ng n¨ng ®éng suy nhÜ vÒ çc khã kh¨n cña m×nh

Hép 3.5.1: Çc dù ¸n triÓn khai ë Qu¶ng L©m tõ n¨m 1980 trë l¹i ®©y

Hép 3.5.2: ý kiÕn cña Ban L·nh ®¹o x· vÒ chÊt lîng çc c«ng tr×nh

Hép 3.5.3: Ph¬ng thøc chia ®Êt cho hé ë Qu¶ng L©m

Hép 3.5.4: NhËn xÐt cña nhãm PRA vÒ thiÕu sãt trong chia ®Êt l©m nghiÖp

Hép 3.5.5: ý kiÕn cña nhãm PRA vÒ çch thøc bÇu trëng th«n

Hép 3.5.6: NhËn xÐt cña nhãm PRA vÒ tËp huÊn cña KN

Hép 3.5.7: Suy nghÜ cña mét ngêi ®îc coi lµ n¨ng ®éng trong t×m kiÕm mu sinh

Hép 3.5.8: Çc khã kh¨n khi vay tiÒn ng©n hµng n«ng nghiÖp

Hép 3.5.9: C¶m nhËn cña ngêi nghÌo th¸i ®é cña ngêi kh¸c vÒ m×nh

Hép 3.5.10: Nh÷ng ngêi nghÌo nghÜ vÒ vÊn ®Ò cña m×nh vµ gi¶i ph¸p cña hä

Hép 4.1: NhËn xÐt cña héi th¶o "T¨ng cêng ph¸t triÓn thÞ trêng ë Hoµnh Bå" vÒ hiÖu qu¶ cña mét sè dù ¸n hç trî ph¸t triÓn l©m nghiÖp

Hép 4.2: LÞch sö sö dông tµi nguyªn rõng vµ nguyªn nh©n nghÌo ®ãi cña Thanh S¬n

Hép 4.3: VÝ dô vÒ x©y dùng m« h×nh

Hép 4.4: VÝ dô vÒ ngêi ®îc hç trî vèn sö dông tµi trî nh thÕ nµo

Hép 4.5: Nguyªn nh©n nghÌo do çc cÊp th«n x· hé x¸c ®Þnh

S¬ ®å 1: C¶i çch ruéng ®Êt vµ møc sèng chung cña çc hé trong 5 thËp kÜ qua

S¬ ®å 2: Çc nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn nghÌo ®ãi cña Thanh S¬n

of 69

Çc côm tõ viÕt t¾t

Tãm t¾t b¸o ço

C«ng tr×nh nghiªn cøu nµy nh»m t×m kiÕm nguyªn nh©n dÉn ®Õn møc sèng kh¸c nhau cña mét sè çc céng ®ång ë miÒn nói, x¸c ®Þnh nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn sù lùa chän sinh kÕ cña ngêi d©n, møc hëng lîi cña hä tõ çc dù ¸n hç trî ph¸t triÓn vµ ®Ò xuÊt ph¬ng thøc tiÕp cËn ®Ó çc hç trî cã hiÖu qu¶ h¬n.

Víi sù tµi trî kinh phÝ cña SIDA vµ hç trî kÜ thuËt cña ViÖn M«i trêng vµ Ph¸t triÓn quèc tÕ, nhãm çc çn bé cña Trung

S¬ ®å 3: Nguyªn nh©n phån thÞnh cña Qu¶ng L©m vµ L¬ng M«ng

Phô lôc 1: §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ d©n sinh kinh tÕ cña çc x· ®iÒu tra

Phô lôc 2: C«ng lao ®éng ë çc x· ®iÒu tra

B¶n ®å 1: ViÖt Nam

B¶n ®å 2: TØnh Qu¶ng Ninh

B¶n ®å 3: Çc x· ®iÒu tra cña bèn huyÖn

§C§C §Þnh canh ®Þnh c

§TN §oµn Thanh niªn

CTX Chñ tÞch x·

FAO Tæ chøc N«ng l©m nghiÖp cña Liªn hîp quèc

HCCB Héi Cùu chiÕn binh

HNCT Héi Ngêi cao tuæi

HND Héi N«ng d©n

HPN Héi Phô n÷

HTX Hîp t¸c x·

HTX NN Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp

IPM Phßng trõ s©u h¹i tæng hîp

KHHG§ KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh

KNKL KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m

LSNG L©m s¶n ngoµi gç

MTTQ MÆt trËn tæ quèc

NHNN Ng©n hµng n«ng nghiÖp

PAM Ch¬ng tr×nh l¬ng thùc thÕ giíi

PRA §¸nh gi¸ n«ng th«n cã d©n tham gia

SCF QuÜ nhi ®ång Anh

X§GN Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo

of 69

t©m Nghiªn cøu L©m ®Æc s¶n thuéc ViÖn khoa häc L©m nghiÖp vµ khoa X· héi häc thuéc §¹i Häc Quèc gia Hµ Néi ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu trong giai ®o¹n tõ th¸ng 9 n¨m 2002 ®Õn th¸ng 3 n¨m 2004 t¹i 5 x· thuéc 4 huyÖn miÒn nói cña Qu¶ng Ninh. Ba trong sè 5 x· thuéc lo¹i nghÌo vµ hai x· cßn l¹i cã møc sèng cao (so víi miÒn nói). Çc sè liÖu ®iÒu tra cã liªn quan ®Õn çc vÊn ®Ò lÞch sö ph¸t triÓn cña lµng/x·, sö dông ®Êt, kinh tÕ cña hé/lµng/x· trong mçi giai ®o¹n lÞch sö, çc ch¬ng tr×nh hç trî vµ t¸c ®éng, sù c«ng b»ng trong hëng lîi, nguyªn nh©n nghÌo cña hé/céng ®ång do chÝnh ngêi d©n x¸c ®Þnh, çc khã kh¨n vµ gi¶i ph¸p cña hä.

PhÇn lín çc hé trong vïng nghiªn cøu b¾t ®Çu cuéc sèng ®Þnh c çch ®©y 4-6 thËp kØ. §©y lµ giai ®o¹n cã nhiÒu biÕn ®éng x· héi vµ kinh tÕ. NÒn kinh tÕ tËp trung ®îc b¾t ®Çu b»ng qu¸ tr×nh tËp thÓ ho¸. §Êt n«ng nghiÖp vµ çc ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt trë thµnh së h÷u chung. Çc HTX NN ph¸t triÓn tõ cÊp thÊp (mçi lµng lµ mét HTX) vµ tiÕn dÇn lªn HTX cÊp cao b»ng hîp nhÊt çc HTX cÊp thÊp ®Ó cuèi cïng gi¶i thÓ khi nÒn kinh tÕ thÞ trêng h×nh thµnh. §i ®«i víi gi¶i thÓ çc HTX lµ sù ®æi míi trong së h÷u ®Êt. §Çu tiªn lµ ®Êt n«ng nghiÖp vµ sau lµ ®Êt l©m nghiÖp ®îc chia cho hé. Nh vËy, trong giai ®o¹n 3 thËp kØ, mét chu k× ph¸t triÓn cña së h÷u ®Êt theo h×nh xo¾n èc ®· diÔn ra.

S thay ®æi lín còng diÔn ra trong ®êi sèng v¨n ho¸ cña ngêi d©n vïng cao víi phong trµo xo¸ mï vµ chèng mª tÝn dÞ ®oan. Phong trµo nµy ®îc tiÕn hµnh m¹nh ®ång thêi víi qu¸ tr×nh tËp thÓ ho¸, yÕu dÇn trong thêi k× tho¸i trµo cña hîp t¸c x· vµ b¾t ®Çu ®îc quan t©m ®Æc biÖt tõ thËp kû 90.

C¶i çch trong së h÷u ®Êt ®îc tiÕn hµnh ®ång thêi víi mét lo¹t çc ch¬ng tr×nh hç trî ph¸t triÓn nh»m gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò nh sö dông ®Êt cã hiÖu qu¶, n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng, c¶i thiÖn gi¸o dôc... TÊt c¶ ngêi d©n ë çc x· ®iÒu tra ®Òu thõa nhËn lµ møc sèng cña hä ®· kh¸ dÇn lªn tõ khi cã kinh tÕ thÞ trêng vµ ®Æc biÖt râ nÐt trong vµi ba n¨m qua. Tuy nhiªn, çc ch¬ng tr×nh hç trî ph¸t triÓn còng béc lé nhiÒu yÕu ®iÓm nh thiÕu sù tham gia cña ngêi d©n, cha nghiªn cøu kÜ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña ®Þa ph¬ng, thiÕu nghiªn cøu thÞ trêng s¶n phÈm, sö dông nguån tµi trî kÐm hiÖu qu¶... Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo ®· ph¸t triÓn tõ khi cã chÝnh s¸ch ®æi míi. Nã ®îc ph«i thai trong chia ®Êt cho hé, ®Æc biÖt lµ ®Êt l©m nghiÖp. ViÖc triÓn khai çc dù ¸n hç trî ph¸t triÓn ®· gãp phÇn thóc ®Èy sù ph©n ho¸ nµy.

Sö dông tµi nguyªn rõng ®óng hay sai trong qu¸ khø vµ chÝnh s¸ch thÞ trêng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh dÉn ®Õn sù nghÌo khã hay phån thÞnh cña 5 x· ®iÒu tra. Hai trong sè nµy cã diÖn tÝch rõng lín víi nhiÒu lo¹i s¶n phÈm cã gi¸ trÞ cao. Thu nhËp tõ rõng lµ nguån sèng chÝnh cña d©n trong x· c¶ trong qu¸ khø vµ hiÖn t¹i. Sù qu¶n lÝ yÕu kÐm trong h¬n 3 thËp kØ khiÕn cho nguån rõng bÞ khai th¸c kiÖt vµ thu nhËp hiÖn t¹i cña ngêi d©n thÊp. ViÖc ®iÒu tiÕt thÞ trêng theo mét mèi cµng lµm cho cuéc sèng cña ngêi d©n khã kh¨n h¬n. Lo¹i x· thø hai ®îc xÕp h¹ng "®Æc biÖt nghÌo" mÆc dÇu n»m gi÷a 2 x· cã thu nhËp cao nhê cã çc trång çc LSNG. Canh t¸c n«ng nghiÖp trªn diÖn tÝch Ýt ái lµ nguån thu nhËp duy nhÊt cña çc hé trong x· v× s¶n phÈm l©m nghiÖp trång víi sù hç trî cña dù ¸n §C§C çch ®©y 4 thËp kØ kh«ng cã thÞ trêng. Hai x· thuéc lo¹i thø ba cã thu nhËp cao nhê s¶n phÈm truyÒn thèng lµ quÕ. Tù do ho¸ thÞ trêng trong ®Çu thËp kØ 90 lµ c¬ héi ®Æc biÖt cho çc hé s¶n xuÊt quÕ. Thu nhËp cao tõ quÕ cho phÐp çc hé ®Çu t tèt cho n«ng nghiÖp vµ dÞch vô. Nhê vËy, thu nhËp tõ çc lÜnh vùc nµy t¨ng nhanh t¹o ®iÒu kiÖn cho hä n©ng cÊp nhµ, mua s¾m çc tiÖn nghi, ch¨m lo ®Õn søc khoÎ vµ gi¸o dôc tèt h¬n.

Khi ph©n tÝch çc sè liÖu thu ®îc vÒ nguyªn nh©n nghÌo cña hé, sù c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ cña çc ch¬ng tr×nh hç trî, chóng t«i ®· ®i s©u vµo çc vÊn ®Ò nh chÝnh quyÒn çc cÊp vµ çc ch¬ng tr×nh X§GN ®· lµm g× cho ph¸t triÓn kinh tÕ céng ®ång vµ duy tr× sù c«ng b»ng trong hëng lîi, ®Æc biÖt lµ trong gióp ®ì çc ®èi tîng nghÌo, ngêi nghÌo nghÜ g× vÒ çc hç trî nµy, çc khã kh¨n vµ vµ gi¶i ph¸p cña hä. Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n khiÕn hé nghÌo, song çc nguyªn nh©n chÝnh bao gåm: a) Çc thiÕu sãt trong rÊt chia ®Êt n«ng vµ l©m nghiÖp lµ mét nguyªn nh©n h¹n chÕ nguån thu nhËp cña nhiÒu hé; b) ThiÕu th«ng tin vµ v¨n ho¸ thÊp ®ång thêi víi tØ lÖ sinh ®Î cao lµ nguyªn nh©n nghÌo quan träng thø hai; c) TÝnh thô ®éng cña ngêi d©n trong marketing s¶n phÈm vµ trong kinh doanh nãi chung (do ¶nh hëng cña nÒn kinh tÕ bao cÊp trong nhiÒu thËp kØ) còng lµ nguyªn nh©n cña nghÌo, trong khi phÇn lín çc hç trî cã xu híng lµm t¨ng tÝnh thô ®éng h¬n lµ t¨ng kh¶ n¨ng tù cêng cña hä; d) Vai trß cña chÝnh quyÒn vµ ®oµn thÓ rÊt quan träng trong ph¸t triÓn céng ®ång, duy tr× c«ng b»ng vµ gióp ®ì ngêi nghÌo. N¬i nµo l·nh ®¹o m¹nh th× c«ng cuéc X§GN thµnh c«ng h¬n; e) ThiÕu sù tham gia lµ mét nguyªn nh©n lµm gi¶m sù hëng lîi cña ngêi nghÌo tõ çc hç trî; f) Vai trß cña KNKL cßn rÊt yÕu trong hç trî kÜ thuËt cho ngêi n«ng d©n; g) Çc l©m trêng së h÷u rÊt nhiÒu ®Êt rõng, song thiÕu biÖn ph¸p qu¶n lÝ rõng hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng, trong khi nhiÒu hé kh«ng cã ®Êt ®Ó trång rõng s¶n xuÊt.

Trªn c¬ së ph©n tÝch çc kÕt qu¶, chóng t«i ®· ®Ò xuÊt mét lo¹t çc kiÕn nghÞ nh»m gi¶m thiÓu çc h¹n chÕ trong ph-¬ng ph¸p tiÕp cËn cña çc ch¬ng tr×nh hç trî, çc chÝnh s¸ch ph¸t triÓn hiÖn nay vµ çc lÜnh vùc cÇn nghiªn cøu tiÕp.

of 69

1. Lêi më ®Çu

Dù ¸n nghiªn cøu "Sö dông ®Êt vµ sinh kÕ bÒn v÷ng ë çc vïng cao ViÖt Nam" do Trung t©m Nghiªn cøu L©m s¶n ngoµi gç thuéc ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam thùc hiÖn víi sù tµi trî kinh phÝ cña SIDA vµ hç trî kÜ thuËt cña ViÖn M«i trêng vµ Ph¸t triÓn Quèc tÕ. Môc tiªu cña dù ¸n lµ t×m kiÕm çc biÖn ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt, ®¶m b¶o sinh kÕ bÒn v÷ng cho vïng cao vµ ®Ò xuÊt çc t vÊn cã tÝnh ®Þnh híng cho çc nhµ lËp s¸ch.

§Ò tµi nghiªn cøu thÞ trêng çc s¶n phÈm vïng cao lµ mét trong nh÷ng hîp phÇn chÝnh cña dù ¸n. Môc tiªu chÝnh cña ®Ò tµi lµ x¸c ®Þnh çc h¹n chÕ lµm c¶n trë ph¸t triÓn s¶n xuÊt trong hÖ thèng thÞ trêng s¶n phÈm cña miÒn nói vµ trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt çc biÖn ph¸p nh»m c¶i thiÖn c¬ cÊu thÞ trêng vµ ph¬ng thøc hç trî çc nhãm ®èi tîng sao cho cã hiÖu qu¶ h¬n. KÕt qu¶ diÒu tra vµ ph©n tÝch ®· dÉn ®Õn mêi mét kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ nh»m c¶i thiÖn hÖ th«ng thÞ trêng. Mét trong sè çc kÕt luËn nµy lµ cã mét sè x· ë nh÷ng vïng xa hÎo l¸nh, song ngêi d©n s¶n xuÊt çc s¶n phÈm hµng ho¸ truyÒn thèng cã thÞ trêng æn ®Þnh vµ nhê vËy hä cã møc sèng kh¸, kh«ng cßn ph¶i phô thuéc vµo khai th¸c rõng tù nhiªn ®Ó cã thu nhËp tiÒn mÆt. Trong khi ®ã, çc x· kh¸c cã ®iÒu kiÖn ®Þa lÝ vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn thuËn lîi h¬n, l¹i nhËn ®îc nhiÒu sù hç trî tõ çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn quèc gia, nhng phÇn lín çc hé cña x· vÉn nghÌo vµ sèng phô thuéc vµo rõng. Nguyªn nh©n nµo ®· dÉn ®Õn sù kh¸c nhau nµy?. KÕt luËn trªn dÉn ®Õn kiÕn nghÞ nghiªn cøu nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù thÞnh vîng hoÆc ®ãi nghÌo cña céng ®ång nh lµ lµm thÕ nµo mµ ngêi d©n ë mét sè x· l¹i cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc s¶n phÈm cã ®Çu ra, trong khi çc x· kh¸c l¹i kh«ng thµnh c«ng. §éng c¬ ban ®Çu nµo ®· thóc ®Èy ngêi d©n ®i ®Õn quyÕt ®Þnh nh vËy vµ qu¸ tr×nh nµy diÔn ra nh thÕ nµo?. kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy sÏ gióp cho çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn miÒn nói ph¬ng thøc hç trî cã hiÖu qu¶ h¬n.

PhÇn tr×nh bÇy díi ®©y lµ toµn bé nghiªn cøu. Môc 2 m« t¶ ph¬ng ph¸p vµ ph¹m vi nghiªn cøu. Môc 3 tr×nh bÇy çc kÕt qu¶ ®iÒu tra ë 5 x·. môc nµy gåm tãm t¾t tæng quan t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cña çc x· ®iÒu tra, PRA vµ ®iÒu tra kinh tÕ hé. Môc 4 lµ phÇn ph©n tÝch vµ th¶o luËn çc sù kiÖn lÞch sö trong 6 thËp kØ qua ë çc x· ®iÒu tra, nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù kh¸c nhau trong møc sèng cña ngêi d©n gi÷a çc x· vµ trong cïng mét x·. Çc kÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ nh»m gi¶m thiÓu çc h¹n chÕ vµ ph¬ng thøc hç trî phï hîp ®Ó n©ng cao mcs sèng cña çc hé ®îc tr×nh bÇy trong môc 5.

2. Ph¬ng ph¸p vµ ph¹m vi nghiªn cøu

C«ng tr×nh nghiªn cøu nµy ®îc thùc hiÖn bëi 3 çn bé nghiªn cøu, mét cña Trung t©m nghiªn cøu L©m ®Æc s¶n vµ hai thuéc khoa X· héi häc cña trêng §¹i häc Quèc gia Hµ néi, trong thêi gian tõ th¸ng 9 n¨m 2002 ®Õn th¸ng 4 n¨m 2003. Nghiªn cøu nh»m gi¶i ®¸p çc c©u hái sau:

� YÕu tè nµo khiÕn ngêi d©n cña céng ®ång nµy lùa chän mét lo¹i s¶n phÈm ®Ó ph¸t triÓn cho thÞ trêng, trong khi çc c d©n cña céng ®ång kh¸c l¹i mu sinh b»ng n«ng nghiÖp theo ph¬ng thøc tù cung tù cÊp, ®ång thêi khai th¸c rõng tù nhiªn ®Ó cã thu nhËp tiÒn mÆt? ¦u vµ nhîc ®iÓm cña nh÷ng sù lùa chän nµy?

� Sinh kÕ cña çc hé nghÌo cña çc lµng/x· nh thÕ nµo? sù kh¸c nhau giöa hé nghÌo vµ hé giµu nh thÕ nµo? � Sù hëng lîi cña çc hé nghÌo tõ çc ch¬ng tr×nh hç trî quèc gia nh»m c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng, ph¸t triÓn s¶n phÈm cho thÞ trêng vµ çc chÝnh s¸ch hç trî maketing?

� Çc hé nghÌo nghÜ g× vÒ çc khã kh¨n mµ hä ®ang ph¶i ®èi mÆt trong s¶n xuÊt çc s¶n phÈm n«ng l©m nghiÖp cho môc ®Ých kinh doanh?

� Çc mèi quan hÖ bªn trong céng ®ång trong viÖc hëng lîi tõ ngån tµi nguyªn thiªn nhiªn, chia sÎ th«ng tin, tiÕp cËn çc chÝnh s¸ch, qu¶n lÝ?

� Nhµ níc ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p g× nh»m ®¶m b¶o çc hé nghÌo trong lµng/x· vµ çc huyÖn cïng ®îc hëng lîi tõ çc nç lùc c¶i thiÖn hÖ thèng thÞ trêng?

2.1 Ph¹m vi nghiªn cøu

Nghiªn cøu ®îc tiÕn hµnh ë 5 x· thuéc 4 huyÖn miÒn nói cña tØnh Qu¶ng Ninh. §ã lµ Hoµnh Bå, Ba ChÏ, §Çm Hµ vµ B×nh Liªu. Tæng sè ngêi ®îc pháng vÊn lµ 270 vµ tæng sè hé ®iÒu tra lµ 125

2.2 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu

Lùa chän x·

of 69

Hai lo¹i x· ®îc lùa chän ®Ó ®iÒu tra: a) Lo¹i kh¸: cã kinh tÕ ph¸t triÓn, møc thu nhËp cña çc hé cao; b) Lo¹i nghÌo: thu nhËp thÊp, ®îc huyÖn vµ tØnh xÕp lo¹i nghÌo

Tiªu chÝ lùa chän x· nghÌo:

� X· nghÌo so víi çc x· kh¸c trong cïng mét huyÖn � Cã ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn thuËn lîi (cã tiÒm n¨ng thiªn nhiªn), gÇn çc trunng t©m huyÖn lÞ, c¬ së h¹ tÇng kh«ng qu¸ kÐm vµ thuËn lîi cho giao lu v¨n ho¸ vµ tiªu thô s¶n phÈm nh nh÷ng x· kh¸c.

Tiªu chÝ lùa chän x· giµu:

� Cã møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cao h¬n çc x· kh¸c trong vïng, trong khi ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn vµ c¬ së h¹ tÇng còng nh çc x· kh¸c hoÆc kÐm h¬n.

Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1 vµ pháng vÊn çc çn bé qu¶n lÝ huyÖn còng nh çc sè liªô th«ng kª, n¨m x· ®îc lùa chän ë bèn huyÖn lµ:

� Thanh S¬n - cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn phong phó, giao th«ng thuËn lîi so víi çc x· kh¸c cña huyÖn Ba ChÏ, song ®©y l¹i lµ x· nghÌo nhÊt (xem phô lôc 1).

� L¬ng M«ng ë n¬i hÎo l¸nh nhÊt, giao th«ng liªn l¹c kÐm, song cã møc sèng cao nhÊt huyÖn Ba ChÏ. � Qu¶ng L©m cña §Çm Hµ lµ mét trong çc x· çc thu nhËp cao, mÆc dÇu nhËn ®îc Ýt tµi trî tõ çc ch¬ng tr×nh hç trî so víi çc x· vïng nói kh¸c.

� Hóc §éng cña huyÖn B×nh Liªu n»m gi÷a 2 x· cã thu nhËp cao lµ Hoµnh M« vµ Qu¶ng L©m, song møc sèng hiÖn t¹i cña d©n rÊt thÊp, ~ 50% sè hé thiÕu ¨n.

� §ång L©m cã vÞ trÝ ®Þa lÝ thuËn lîi, tµi nguyªn rõng phong phó, nhng lµ mét trong sè x· nghÌo nhÊt cña huyÖn Hoµnh Bå.

Chän lµng

T¹i mçi x· hai lµng ®îc chän ®Ó ®iÒu tra: mét giµu vµ mét nghÌo.

Tiªu chÝ chän lµng:

� §iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng (®êng giao th«ng). � DiÖn tÝch ®Êt rõng � DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp (®Êt lóa níc lµ chÝnh) � Thu nhËp

V× çc x· ®Òu kh«ng cã sè thèng kª vÒ møc thu nhËp cña tõng th«n (møc thu nhËp cña x· chØ lµ íc tÝnh vµ çc x· thêng cè g¾ng h¹ møc thu nhËp ®Ó nhËn ®îc nhiÒu hç trî h¬n) nªn viÖc cho ®iÓm chØ lµ theo ý kiÕn chñ quan vµ mét phÇn dùa vµo çc tµi s¶n tr«ng thÊy ®îc nh nhµ x©y, çc trang thiÕt bÞ vµ tiÖn nghi mua s¾m ®îc cña çc hé trong th«n. Çc bíc ®Ó chän lµng nghiªn cøu nh sau. Çc çn bé x· ®îc yªu cÇu liÖt kª tÊt c¶ çc lµng trong x·, c¬ së h¹ tÇng cña tõng lµng (chÊt lîng ®êng vµ kho¶ng çch lµng ®Õn trung t©m x·, huyÖn lÞ, chî, trêng häc, tr¹m x¸), ®Êt l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp, mÆt níc vµ çc tµi nguyªn kh¸c, t×nh tr¹ng kinh tÕ cña mçi lµng. Trªn c¬ së ®ã, hä tÝnh ®iÓm theo tõng tiªu chÝ víi thang ®iÓm 10. Cuèi cïng, hä so s¸nh sè ®iÓm cña mçi lµng vµ ®a ra quyÕt ®Þnh chän. VÝ dô: chän th«n ë Thanh S¬n

Th«n §Êt n«ng nghiÖp §Êt l©m nghiÖp C¬ së h¹ tÇng Thu nhËp

Xu Çu 5 9 3 6

Khe V»n 5 10 3 6

Lôc Ngï 4 6 5 8

Pß §¸n 4 5 7 7

of 69

Chän th«n ë Qu¶ng L©m

Chän hé ®iÒu tra

PRA ®îc thùc hiÖn ë 2 th«n ®· chän víi sè ngêi tham gia tõ 8 ®Õn 10 ngêi. Tiªu chÝ lùa chän nh÷ng ngêi cung cÊp th«ng tin:

� lµ nh÷ng ngêi sèng l©u n¨m ë lµng, � cã hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ ®êi sèng cña çc hé trong lµng

ViÖc lùa chän çc thµnh viªn tham gia PRA hoµn toµn phô thuéc vµo trëng th«n, V× vËy, ®a sè ngêi tham gia lµ nh÷ng çn bé cña çc ®oµn thÓ th«n. Cã thÓ nãi çc th«ng tin cã ®îc trong PRA lµ ý kiÕn cña Ban l·nh ®¹o th«n.

Çc vÊn ®Ò ®îc th¶o luËn trong PRA lµ:

� LÞch sö ph¸t triÓn lµng/x·, d©n sè � §Êt vµ qu¸ tr×nh sö dông ®Êt � Çc tæ chøc ®oµn thÓ vµ chÝnh quyÒn, vai trß cña tõng tæ chøc ®èi víi ph¸t triÓn lµng/x· � T×nh h×nh kinh tÕ cña lµng/x· qua tõng giai ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau � Çc chÝnh s¸ch cña trung ¬ng/ tØnh/ huyÖn /x· vµ çc ch¬ng tr×nh/dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®· vµ ®ang ®îc thùc hiÖn t¹i th«n.

� Çc ®èi tîng ®îc tham gia? tiªu chÝ lùa chän? hiÖu qu¶ ? � Ph©n lo¹i hé giµu nghÌo � Nguyªn nh©n cña giµu nghÌo � Çc khã kh¨n hiÖn t¹i cña lµng/x·, nguyªn nh©n?, biÖn ph¸p kh¾c phôc? � Ph©n lo¹i hé: Çc tiªu chÝ ph©n lo¹i do nhãm PRA tù th¶o luËn vµ ®Ò ra

§èi tîng hé mµ nhãm nghiªn cøu quan t©m lµ nhãm kh¸ vµ nhãm nghÌo + ®ãi. §Ó thu hÑp ph¹m vi ®èi tîng cÇn nghiªn cøu, çc thµnh viªn tham gia ®îc yªu cÇu x¸c ®Þnh nguyªn nh©n giµu, nghÌo vµ ®ãi cña çc nhãm nµy. Sau ®ã nhãm nghiªn cøu chØ tËp trung pháng vÊn:

� §èi víi çc hé kh¸: nhê lµm dÞch vô bu«n b¸n vµ do n¨ng ®éng trong lµm ¨n. Nh÷ng hé kh¸ nhê l¬ng hoÆc phô cÊp bÞ lo¹i khái danh s¸ch pháng vÊn

� §èi víi nhãm hé ®ãi nghÌo: hé kh«ng n¨ng ®éng, phô n÷ lµ chñ hé, hé Ýt ®Êt hoÆc míi t¸ch hé. Nh÷ng hé do chñ

Nµ Õch 5 4 10 10

Khe mã 4 4 7 4

Th«ng Ch©u 6 7 4 6

Th«n §Êt n«ng nghiÖp §Êt l©m nghiÖp §êng ®i Thu nhËp

LÝ S¸y 10 8 10 9

LÝ S¸y Ch¶y 7 6 10 7

Mµo LiÓng 8 6 10 6

SiÒng Lèng 8 10 7 8

B×nh Hå 1 7 9 5 8

B×nh Hå 2 7 9 5 10

SÑc Lãng M×n 4 10 6 4

Lý Kho¸i 4 10 4 7

of 69

hé bÞ tµn tËt hoÆc mÊt søc lao ®éng kh«ng n»m trong danh s¸ch pháng vÊn

Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra kinh tÕ hé

Ap dông ph¬ng ph¸p th«ng thêng, pháng vÊn kÕt hîp víi quan s¸t ®Ó t×m hiÓu çc vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn:

� Hé ®· ®Þnh c ë th«n bao nhiªu n¨m, çc thµnh viªn cña hé (tuæi t¸c, tr×nh ®é v¨n ho¸, søc khoÎ) � Tµi s¶n: t×nh tr¹ng nhµ, bÕp hoÆc chuång tr¹i, çc tiÖn nghi vµ ®å dïng (xe m¸y, xe ®¹p, tivi, radiocaset, . .) � §Êt ®ai: së h÷u ®Êt cña hé tríc vµ sau chÝnh s¸ch ph©n ®Êt cho hé (®Êt n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp). Qu¸ tr×nh giao ®Êt cho hé diÔn ra nh thÕ nµo? hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt hiÖn t¹i? Hé cã kÝ hîp ®ång b¶o vÖ rõng cho l©m tr-êng kh«ng?

� Thu nhËp: çc nguån thu nhËp cña hé (lµm vên, trång lóa, mµu, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp, çc ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp.

� C©n ®èi thu chi: gia ®×nh c©n ®èi thu chi cho çc sinh ho¹t (çc nhu yÕu phÈm, gi¸o dôc, ch¨m sãc søc khoÎ, n©ng cÊp nhµ, ®Çu t më réng kinh doanh, mua s¾m çc tiÖn nghi, giao tiÕp x· héi . . )

� TÝn dông: t×nh h×nh vay nî cña hé, nguån vay, l·i xuÊt vµ ®iÒu kiÖn vay. � TiÕt kiÖm: kh¶ n¨ng tÝch luü vèn cña hé nh thÕ nµo? (göi tiÕt kiÖm, cho vay l·i hoÆc ®Çu t vµo kinh doanh s¶n xuÊt víi môc ®Ých sinh lîi)

� Qu¶n lÝ lµng: hé cã tham gia vµo c«ng t¸c l·nh ®¹o/qu¶n lÝ ë lµng/x· vµ lµ thµnh viªn cña nh÷ng tæ chøc ®oµn thÓ nµo?, lîi Ých cña viÖc tham gia çc tæ chøc nµy?

� Çc chÝnh s¸ch hç trî ph¸t triÓn: ®· cã hoÆc ®ang cã ch¬ng tr×nh/dù ¸n hæ trî ph¸t triÓn nµo ë th«n/x·? gia ®×nh ®-îc tham gia kh«ng vµ h×nh thøc tham gia nh thÕ nµo? nhËn xÐt cña gia ®×nh vÒ t¸c ®éng cña çc ch¬ng tr×nh/dù ¸n nµy.

� Gia ®×nh vµ lµng nhËn ®îc çc th«ng tin vÒ chÝnh s¸ch vµ çc th«ng tin kh¸c tõ nh÷ng nguån nµo? � Th«ng tin thÞ trêng: nguån th«ng tin thÞ trêng vÒ çc s¶n phÈm hµng ho¸ chñ yÕu? gia ®×nh b¾t ®Çu s¶n xuÊt çc s¶n phÈm ®Ó b¸n tõ bao giê? çch b¸n s¶n phÈm tríc kia vµ hiÖn nay ra sao?

� Nh÷ng yÕu tè nµo ®· t¸c ®éng ®Õn chiÕn lîc mu sinh cña gia ®×nh (gia ®×nh quyÕt ®Þnh ®Çu t vµo kinh doanh nµy hay kia)? çc rñi ro vµ thuËn lîi?

� Khi cã khã kh¨n th× gia ®×nh nhËn ®îc sù hç trî g× tõ hä hµng, b¹n bÌ, çc tæ chøc ®oµn thÓ, chÝnh quyÒn th«n/x·?

� Gia ®×nh nghÜ g× vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ hiÖn nay cña m×nh? cuéc sèng kh¸ lªn hay kÐm ®i? nguyªn nh©n vµ cÇn ph¶i lµm g× ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh?

Tæng hîp sè liÖu vµ ph©n tÝch

Çc sè liÖu ®iÒu tra ®îc tæng hîp theo ph¬ng ph¸p so s¸nh sù kh¸c nhau vµ gièng nhau cña çc hé ®îc pháng vÊn, gi÷a hé giµu vµ nghÌo, gi÷a çc lµng trong mét x· vµ gi÷a çc x· ®iÒu tra.

Dùa trªn çc sè liÖu thu ®îc, chóng t«i ®· ph©n tÝch vµ ®iÓm qua çc sù kiÖn lÞch sö diÔn ra t¹i n¨m x· trong 6 thËp kÜ qua. §iÒu nµy hÕt søc quan träng ®Ó hiÓu çc nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù chªnh lÖch trong møc thu nhËp cña çc hé ë çc x· nµy. Cuèi cïng lµ sù ph©n tÝch s©u vÒ møc thu nhËp cao thÊp cña çc hé trong cïng mét céng ®ång, mèi quan hÖ nh©n qu¶ cña hä.

3. kÕt qu¶ ®iÒu tra

3.1. X· §ång L©m, huyÖn Hoµnh Bå

3.1.1. Tæng quan t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cña x· §ång L©m

N¨m 1983 x· §ång QuÆng ®îc t¸ch lµm 2: §ång L©m vµ §ång S¬n. 99% d©n sè cña x· lµ d©n téc Dao, sè cßn l¹i lµ Kinh. Tuy nhiªn, kh«ng cã gia ®×nh nµo thuÇn Kinh, mµ chØ cã mét sè mét nöa Kinh do h«n nh©n.

X· cã vÞ trÝ ®Þa lÝ kh«ng thuËn lîi. S¸u th«n cña x· n»m däc díi ch©n cña cïng mét nói. Tõ ®Çu x· ®Õn cuèi x· dµi 30 km. Trô së UBND x· n»m trªn ®i¹ bµn cña x· S¬n D¬ng, v× vËy, viÖc qu¶n lÝ, th«ng tin liªn l¹c gi÷a chÝnh quyÒn

of 69

víi d©n vµ ngîc l¹i rÊt khã kh¨n.

Çc sè liÖu vÒ t×nh h×nh sö dông ®Êt n«ng l©m nghiÖp, c¬ së h¹ tÇng nh ®êng, y tÕ, gi¸o dôc, th«ng tin liªn l¹c ®îc tr×nh bµy trong phô lôc 1.

Tr×nh ®é v¨n ho¸ chung cña x·: theo b¸o ço thèng kª cña x·, 76% sè ngêi cã tr×nh ®é trong kho¶ng cÊp mét (tõ líp 1-5) vµ 12% - cÊp 2 (tõ líp 6-9). Tuy nhiªn, theo ®¸nh gi¸ chung cña toµn thÓ Ban l·nh ®¹o x· th× 30% sè d©n cña x· mï ch÷.

Tríc kia mçi th«n lµ mét HTX, nh vËy x· cã s¸u HTX, trong ®ã cã mét HTX chuyªn l©m nghiÖp , bèn HTX võa lµm n«ng nghiÖp võa lµm l©m nghiÖp, mét HTX chuyªn n«ng nghiÖp. Çc HTX lµm l©m nghiÖp hîp ®ång víi l©m trêng Hoµnh Bå khai th¸c gç theo chØ tiªu ®Ó ®æi g¹o.

L©m trêng Hoµnh Bå hiÖn qu¶n lÝ kho¶ng trªn 100 ha ®Êt l©m nghiÖp thuéc ®Þa bµn x·.

VÒ hµnh chÝnh, còng nh tÊt c¶ çc x· kh¸c ë n«ng th«n trong toµn quèc, §ång L©m cã çc tæ chøc ®oµn thÓ nh §¶ng bé, Héi N«ng d©n, HCCB, MTTQ, §TN, HPN, Héi ngêi giµ cao tuæi. Nh÷ng ngêi l·nh ®¹o cña çc tæ chøc nµy ë cÊp x· vµ th«n (chØ cã trëng th«n) ®Òu cã l¬ng hoÆc phô cÊp cña nhµ níc khi hä ®¬ng nhiÖm (phô lôc 2).

Trong h¬n mét thËp kØ qua, x· nhËn ®îc mét lo¹t çc ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n hç trî tõ phÝa nhµ níc vµ çc tæ chøc quèc tÕ. Cã dù ¸n ®îc thùc hiÖn trong tÊt c¶ çc th«n cña x·, cã dù ¸n chØ ®îc mét vµi th«n hëng lîi vµ kh«ng ph¶i ttÊt c¶ çc hé ®îc tham gia (hép 3.1.1).

Hép 3.1.1: Çc ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n ®· vµ ®ang ®îc triÓn khai ë x·, ý kiÕn cña Ban l·nh ®¹o x· vÒ sù tham gia cña Ban vµo qu¸ tr×nh thùc thi dù ¸n

Theo ý kiÕn cña Ban l·nh ®¹o, çc th«n trong x· vÉn cßn nghÌo so víi çc x· l©n cËn v×:

� Ýt ®Êt n«ng nghiÖp � Tríc kia chØ sèng dùa vµo khai th¸c gç, nay bÞ cÊm � Rõng trång cha cho thu ho¹ch � ThiÕu vèn ®Çu t cho n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i vµ trång rõng � D©n trÝ thÊp

Çch ®©y 2-3 n¨m, dù ¸n §C§C cã hç trî d©n trång ®îc mét Ýt quÕ (nhng chØ mét vµi th«n ®îc hëng lîi)

Dù ¸n 327 ®Çu t cho çc hé trång keo vµ quÕ qua l©m trêng tõ n¨m 1995-1996, tæng diÖn tÝch lµ bao nhiªu x· kh«ng n¾m ®îc. HiÖn x· kh«ng biÕt g× vÒ ch¬ng tr×nh 661 (5 triÖu ha rõng)

Dù ¸n FAO-Belgium ®· ho¹t ®éng ë x· ®îc trªn 2 n¨m. Çc ho¹t ®éng cña dù ¸n triÓn khai ë tÊt c¶ çc th«n cña x·.

Dù ¸n tÝn dông xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo (325) n¨m 1997 ®· cho mét sè Ýt hé vay víi l·i xuÊt u ®·i. N¨m 2002, cã thªm 80 hé vay víi tæng sè vèn 400 triÖu

Dù ¸n 135 n¨m 2000 hç trî x· x©y dùng trêng cÊp 2 trÞ gi¸ 100 triÖu, n¨m 2002 - 400 triÖu ®Ó n©ng cÊp (xi m¨ng hãa) 500 m ®êng vµo th«n §ång QuÆng. Theo ý kiÕn cña CTX, Ban l·nh ®¹o x· rÊt muèn ®îc tham gia ®Ó t¹o viÖc lµm cho d©n, nhng bªn tróng thÇu kh«ng ®ång ý. X· kh«ng ®îc tham gia bµn b¹c, gäi thÇu vµ gi¸m s¸t qu¸ tr×nh ®Çu thÇu mµ chØ gi¸m s¸t thi c«ng.

KN huyÖn cã çc ch¬ng tr×nh tËp huÊn vÒ trång trät c©y ¨n qu¶, phßng trõ s©u h¹Þ tæng hîp cho lóa, x©y dùng mét sè m« h×nh c©y ¨n qu¶, çc gièng c©y míi cã n¨ng xuÊt cao...

of 69

Ban l·nh ®¹o x· tõ tríc ®Õn nay kh«ng cã ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh tÕ nµo c¶ mµ thêng dùa trªn kÕ ho¹ch cña huyÖn. VÝ dô, çc ch¬ng tr×nh dù ¸n hç trî d©n trång v·i, nh·n, keo tr¸m quÕ. Sau ®ã d©n thÊy keo b¸n ®îc gi¸ nªn mét sè hé tù trång theo.

C¶ 6 th«n cña x· ®Òu nghÌo, tuy nhiªn, 2 th«n §ång Trµ vµ Khe LÌn ®îc coi lµ nghÌo nhÊt v× xa trung t©m x·, ®êng giao th«ng hÕt søc khã kh¨n, chØ cã xe t¶i ®Õn ®îc vµo mïa kh« vµ v× Ýt ®Êt trång lóa. X· kh«ng cã mét sè liÖu thèng kª nµo c¶ ®Ó cã thÓ lµm tiªu chÝ xÕp thø tù giµu nghÌo cña çc th«n. Bèn th«n cßn l¹i ®Òu kh«ng kh¸c biÖt mÊy vÒ ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn vµ c¬ së h¹ tÇng. Theo thang ®iÓm, mäi ngêi nhÊt trÝ chän th«n §ång QuÆng (kh¸ nhÊt) vµ th«n Cµi (nghÌo h¬n so víi 3 th«n cßn l¹i) ®Ó nghiªn cøu.

3.1.2. KÕt qu¶ PRA cña th«n Cµi vµ th«n §ång QuÆng

3.1.2.1 Nh÷ng ®iÓm chung cña 2 th«n

� C¶ hai th«n ®Òu ®îc h×nh thµnh trong thËp kØ 50. HiÖn nay, 99 % d©n sè cña c¶ 2 th«n ®Òu lµ Dao Thanh ph¸n. V× vËy vÒ v¨n ho¸ lµ t¬ng ®ång: phong tôc tËp qu¸n, nghi lÔ, thãi quen øng xö, sinh ho¹t, giao tiÕp trong céng ®ång.

� D©n sè cña 2 th«n t¨ng nhanh trong mÊy thËp kØ qua, tõ 1-3 hé lóc ®Çu nay ®· lªn 71 hé ë Cµi vµ 123 hé ë §ång QuÆng.

B¶ng 3.1.1: LÞch sö ph¸t triÓn vµ sö dông ®Êt cña 2 th«n §ång QuÆng vµ Cµi

� Hai th«n ®Òu çch trung t©m huyÖn kho¶ng çch nh nhau, d©n sèng theo tõng côm 5-10 hé, däc theo 2 bªn ®êng � Çc lo¹i xe c¬ giíi cã gÇm cao ®Òu cã thÓ ®Õn ®îc 2 th«n trong c¶ 4 mïa. � C¬ cÊu tæ chøc chÝnh quyÒn vµ çc ®oµn thÓ th«n b¶n ®Òu nh nhau vµ nhËn ®îc sù chØ ®¹o nh nhau. Thêi ®iÓm

Th«n Cµi Th«n §ång QuÆng

N¨m cã hé ®Çu tiªn ®Õn ®Þnh c 1956 1951

Sè hé hiÖn nay 71 (333 khÈu) 123 (687 khÈu)

N¨m thµnh lËp HTX 1964 1964

N¨m thµnh lËp HTX cÊp cao 1977 1978

N¨m gi¶i thÓ HTX cÊp cao 1982 1982

N¨m chia ruéng

N¨m ®Þnh gi¸ tr©u

1987

1988

1987

DiÖn tÝch ®Êt trång lóa b×nh qu©n/khÈu 120 m2 360 m2

N¨m chia ®Êt l©m nghiÖp cho hé

N¨m bæ sung thªm

1992-1995 1992-1994

1998

Sè hé ®îc chia ®Êt l©m nghiÖp 52

DiÖn tÝch nhiÒu nhÊt/hé 30 ha 7 ha

Tæng diÖn tÝch ®Êt rõng cña th«n

DiÖn tÝch ®· giao cho hé

1326 ha

553 ha

N¨m gi¶i thÓ HTX 1998 1998

of 69

thµnh lËp HTX vµ ph¸t triÓn lªn HTX cÊp cao cña 2 th«n nh nhau, råi thêi ®iÓm gi¶i thÓ còng nh nhau � §Êt n«ng nghiÖp (trång lóa) ®îc chia ®Òu cho sè khÈu cña mçi th«n n¨m 1987-1988. Çc hé thµnh lËp hoÆc ®Õn ®Þnh c sau thêi ®iÓm trªn kh«ng cã c¬ héi nhËn ®Êt n«ng nghiÖp.

� ChÝnh s¸ch chia ®Êt l©m nghiÖp cho hé thùc hiÖn n¨m 1992 vµ bæ sung n¨m 1994 ë c¶ 2 th«n, song do huyÖn trùc tiÕp thùc hiÖn. V× phæ biÕn chÝnh s¸ch ®Õn d©n kh«ng cô thÓ nªn cã nhiÒu bÊt cËp. Cã hé nhiÒu (30 ha), cã hé Ýt vµ cã hé kh«ng cã ®Êt rõng. DiÖn tÝch rõng tù nhiªn cßn l¹i ®Òu xa khu d©n c, khã b¶o vÖ vµ canh t¸c. Song nhiÒu hé cha cã ®Êt rõng vÉn ®ang chê ®îi ®ît chia míi (hép 3.1.2.1).

Hép 3.1.2: nhãm PRA m« t¶ vÒ qu¸ tr×nh chia ®Êt rõng cho hé

Hép 3.1.3: mét vµi ý kiÕn vÒ çch thøc chia ®Êt rõng

- Nguån thu nhËp

� N«ng nghiÖp: ®Êt n«ng nghiÖp Ýt, kh«ng chñ ®éng ®îc tíi tiªu nªn rÊt Ýt sè hé cña c¶ 2 th«n tù tóc ®îc l¬ng thùc. S¶n phÈm n«ng nghiÖp duy nhÊt ®îc trång víi môc ®Ých kinh doanh trong nhiÒu n¨m cña c¶ 2 th«n lµ gõng. Tuy nhiªn, s¶n lîng gõng thÊp do ®ßi hái ®Çu t ph©n bãn, v× vËy, chØ rÊt Ýt hé cã ®Êt rõng gÇn nhµ ®Çu t trång.

� Ch¨n nu«i : kÐm ph¸t triÓn, thiÕu ®Çu t kÜ thuËt vµ vèn, dÞch bÖnh nhiÒu, t¨ng träng thÊp vµ rñi ro cao. C¶ x· kh«ng cã hé nµo biÕt nu«i lîn gièng nªn çc hé vÉn ph¶i mua lîn con ë n¬i kh¸c ®em ®Õn. HiÖn nay dù ¸n FAO ®ang hç trî mét sè hé m« h×nh kÜ thuËt nu«i lîn n¸i. Tr©u nu«i chñ yÕu ®Ó cµy ruéng vµ kÐo gç. Lîn vµ gia cÇm cho tù cÊp (lÔ héi, giç, cíi vµ çc nghi lÔ kh¸c), sè Ýt b¸n ra thÞ trêng.

� L©m nghiÖp: thu nhËp tõ rõng (chñ yÕu lµ khai th¸c gç tr¸i phÐp) lµ nguån thu quan träng, gióp çc hé nghÌo c©n ®èi l¬ng thùc vµ chi çc kho¶n kh¸c trong sinh ho¹t gia ®×nh, cßn çc hé kh¸ th× mua s¾m tiÖn nghi nh xe m¸y, ti vi...

� Sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång nh nhau. Cïng trång mét sè lo¹i c©y l©m nghiÖp (keo, quÕ, tr¸m), c©y ¨n qu¶ (v¶i, nh·n) theo ®Þnh híng cña trªn.

� C¶ 2 th«n ®Òu kh«ng cã chî. Trong thêi bao cÊp, HTX kÝ hîp ®ång trao ®æi víi l©m trêng (gç ®æi g¹o vµ çc nhu yÕu phÈm). HiÖn nay t th¬ng ngoµi x· vµo tõng gia ®×nh mua s¶n phÈm vµ b¸n hµng ho¸, thùc phÈm. Tuy nhiªn,

PRA ë §ång QuÆng: N¨m 1992, çn bé huyÖn vÒ nãi chia cho mçi hé 3 ha. Çc hé ph¶i tù ®i ph¸t ®êng biªn ®Ó cho çn bé huyÖn ®i ®o, x¸c minh vµ chôp ¶nh. V× kh«ng biÕt 1 ha lµ bao nhiªu nªn nhiÒu hé ph¸t ¸ng chõng thÊy réng réng lµ th«i. Sau çn bé kh«ng ®i ®o vµ chôp ¶nh nh ®· nãi mµ cÊp sæ lu«n. V× vËy, cã nhµ trªn sæ lµ 3 ha, nhng thùc ra chØ ®îc 0.5 ha. PhÇn ®«ng diÖn tÝch trong sæ Ýt h¬n so víi thùc tÕ.

N¨m 1995, cã chia bæ sung, mçi hé ®îc 5 ha vµ nép lÖ phÝ (20.00 ®/ha) ®Ó cã sæ. Cã hé ®· nép tiÒn, nhng do lÉn lén giÊy tê nªn kh«ng ®îc sæ mµ kh«ng biÕt khiÕu n¹i ë ®©u.

N¨m 1998, chia bæ sung ®ît n÷a, hé cao nhÊt chØ ®îc 7 ha. Çn bé vÒ chia, kh«ng ®o ®Ó x¸c ®Þnh ranh giíi mµ chØ íc lîng chç nµy chç kia. V× vËy, ®· x¶y ra chanh chÊp gi÷a mét sè hé vÒ ®Êt rõng.

TriÖu §øc Nghiªu vµ §Æng thÞ Mïi, xãm 1 th«n §ång QuÆng: Xãm 1 cã 6 hé th× 4 hé kh«ng cã ®Êt l©m nghiÖp. H«m çc hé ®i nhËn ®Êt, çn bé uèng rîu say, c·i nhau vµ bá vÒ, b¶o h«m sau sÏ quay l¹i. Song, hä kh«ng quay l¹i n÷a. Çc hé muèn khiÕu n¹i nhng kh«ng biÕt hái ai.

§Æng V¨n L©m, hé kh¸, xãm 1, th«n Cµi: T«i nhËn chØ cã 16 ha, b©y giê çc con trëng thµnh ph¶i chia ®Òu cho chóng nã. T«i rÊt tiÕc ®· kh«ng nhËn nhiÒu v× nghe çn bé nãi nÕu nhËn mµ kh«ng lµm ®îc th× nhµ níc thu l¹i. Sau t«i míi hiÓu lµ çn bé chñ chèt cña th«n nhËn rÊt nhiÒu, sè lîng chÝnh x¸c lµ bao nhiªu kh«ng ai râ, chØ biÕt lµ c¶ mét çnh rõng réng, tõ nhµ hä ®Õn tËn bªn kia nói. V× vËy, hä kh«ng thÓ b¶o vÖ ®îc rõng cña m×nh vµ ngêi n¬i kh¸c vÉn ®Õn khai th¸c.

of 69

tõ 3-5 n¨m, c¶ 2 th«n ®· cã mét sè dÞch vô, dÉu cßn rÊt s¬ sµi (cöa hµng b¸n ph©n bãn, m¾m muèi vµ çc t¹p phÈm).

Hép 3.1.4: çch tiªu thô s¶n phÈm cña çc hé

� Dù ¸n FAO (KNKL lµ ®èi t¸c cña dù ¸n) cã çc ho¹t ®éng ë 2 th«n nh nhau: chän mét vµi hé ë mçi th«n ®Ó x©y dùng m« h×nh nu«i gµ, lîn, c©y ¨n qu¶, lµm vên ¬m keo gièng. Mét sè phô n÷ ®îc ®i tËp huÊn kÜ thuËt ch¨n nu«i lîn, gµ c«ng nghiÖp vµ IPM. Nam ®îc häc çch trång v·i. Nh÷ng ngêi tham gia m« h×nh sau ®ã kh«ng ¸p dông ®îc cho gia ®×nh m×nh v× ®Çu t cao vµ phøc t¹p. PhÇn ®«ng nh÷ng ngêi theo çc líp tËp huÊn kÜ thuËt thÊy rÊt khã hiÓu nªn kh«ng lµm theo.

� Ngêi d©n ë c¶ 2 th«n (kÓ c¶ trëng th«n) ®Òu kh«ng biÕt môc ®Ých, néi dung vµ tªn çc dù ¸n triÓn khai ë th«n hoÆc trªn ®Þa bµn x· (135, 325, 327...). VÝ dô, kh«ng ai biÕt vÒ nguån vèn x©y dùng trêng cÊp 2 vµ hiÖn ®ang n©ng cÊp 500 m ®êng ë §ång QuÆng lµ tõ ®©u, sè vèn lµ bao nhiªu vµ do ai qu¶n lÝ thùc thi.

� Çc th«n kh«ng cã hÖ thèng truyÒn thanh th«n b¶n ®Ó th«ng b¸o ®iÒu hµnh çc ho¹t ®éng. Mäi th«ng tin ®Òu truyÒn miÖng. Trëng th«n b¸o cho trëng xãm vµ tõ trëng xãm ®Õn çc hé. Trëng th«n ®îc phô cÊp 80.000 ®/th, cßn trëng xãm kh«ng cã g×. Kh«ng cã häp ®Þnh k× mµ chØ theo chØ ®¹o cña cÊp trªn.

Hép 3.1.5: ý kiÕn cña 2 hé nghÌo vÒ häp th«n vµ çc vÊn ®Ò th¶o luËn

� Çc tæ chøc ®oµn thÓ ë c¶ 2 th«n, trõ HPN vµ tæ chøc §¶ng, ®Òu ho¹t ®éng yÕu hoÆc kh«ng ho¹t ®éng, cã vai trß kh«ng ®¸ng kÓ trong ph¸t triÓn th«n vµ kinh tÕ hé (b¶ng 3.1.2).

� C¶ 2 th«n ®Òu cho r»ng kinh tÕ çc hé rÊt khã kh¨n trong thêi k× HTX, ®Æc biÖt khã kh¨n ë giai ®o¹n HTX cÊp cao (1977-1980), ®ì ®ãi h¬n sau khi cã chÝnh s¸ch chia ®Êt ruéng cho hé, kh¸ dÇn lªn tõ n¨m ®ã vµ kh¸ râ rÖt trong 2 n¨m qua.

3.1.2.2 Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau gi÷a PRA §ång QuÆng vµ th«n Cµi

PRA, th«n §ång QuÆng: ¥ ®©y kh«ng ai ®em çc s¶n phÈm n«ng l©m nghiÖp ®i b¸n c¶. Bu«n ®Õn nhµ mua. Phô n÷ thêng c¶m thÊy ngîng khi ph¶i ®em hµng ra b¸n. Thùc phÈm còng do ngêi ë n¬i kh¸c ®Õn b¸n rong. Cã mét sè hé ®· thö më qu¸n ¨n vµ dÞch vô b¸n thÞt lîn. Song, d©n th«n toµn mua chÞu. M·i ch¼ng ®ßi ®îc tiÒn, hÕt vèn nªn l¹i ph¶i ngõng kinh doanh.

Lý ngäc Ng (v¨n ho¸ líp 5), xãm 2, §ång QuÆng: T«i míi ®i häp th«n çch ®©y 1 tuÇn. H«m Êy bµn vÒ x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ míi. T«i chØ nhí mÊy ®iÓm lµ kh«ng ®îc rîu chÌ cê b¹c, mäi ngêi ph¶i ®oµn kÕt, kh«ng chÆt trém gç vµ ph¸ rõng bõa b·i, x©y dùng th«n xãm v¨n minh. Mäi ngêi c·i nhau nhiÒu qu¸, liÒn mÊy giê, ch¼ng ai nghe ai, ®Õn qu¸ tra th× mäi ngêi bá vÒ.

TriÖu QuÝ TiÕn (mï ch÷), xãm 2, §ång QuÆng: Vî nãi: chång em míi ®i häp th«n tuÇn tríc, nhng vÒ nhµ kh«ng thÊy anh Êy nãi g× c¶. Vî hái chång: hä nãi vÒ g×? . Chång tr¶ lêi: kh«ng nhí, chØ biÕt c·i nhau, nãi to l¾m.

§iÓm kh¸c nhau §ång QuÆng Cµi

§Êt l©m nghiÖp NhiÒu h¬n, møc phô thuéc vµo rõng cao h¬n

§Êt n«ng nghiÖp NhiÒu h¬n, thiÕu g¹o Ýt h¬n

DÞch vô Ph¸t triÓn nhanh vµ ®a d¹ng h¬n. Cã çc cöa hµng b¸n t¹p phÈm, xe «m, xe kh¸ch, gi¶i trÝ, ¨n uèng phôc vô häc sinh cÊp 2, cöa hµng méc. .

Ph¸t triÓn chËm vµ nghÌo nµn. Vµi cöa hµng b¸n t¹p phÈm, xe «m, gi¶i trÝ

Çc dù ¸n ®· vµ ®ang triÓn � Dù ¸n 135: x©y dùng trêng cÊp 2, lµm � Dù ¸n FAO

of 69

khai ®êng, cèng � §C§C: cho quÕ gièng, c«ng trång � Dù ¸n FAO � Dù ¸n KN � Dù ¸n 325

� Dù ¸n KN � Dù ¸n 325

Nguyªn nh©n nghÌo do nhãm PRA x¸c ®Þnh

� Do khã kh¨n trong tiªu thô s¶n phÈm, chî çch x· qu¸ xa.

� Do khi giao ®Êt l©m nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, th«n l¹i giao hÕt, kh«ng ®Ó l¹i mét quÜ chung nªn çc hé thµnh lËp sau kh«ng cã. §Êt l©m nghiÖp tuy cßn nhng l¹i qu¸ xa n¬i ë nªn nÕu nhËn kh«ng b¶o vÖ vµ canh t¸c ®îc.

� Do d©n trÝ thÊp � Do thiÕu vèn � Kh«ng ®îc tËp huÊn nhiÒu � Do gi¶i t¸n HTX qu¸ chËm

Tiªu chÝ ph©n lo¹i hé giµu nghÌo theo PRA ë 2 th«n

Th«n §ång QuÆng Th«n Cµi

Lo¹i kh¸: Cã nhµ kiªn cè, cã > 2 tr©u, bÕp x©y, xe m¸y, çc tiÖn nghi kh¸c nh tivi, ®µi, qu¹t ®iÖn ..

Lo¹i kh¸: T¬ng tù

Lo¹i trung b×nh: Cã nhµ kiªn cè hoÆc b¸n kiªn cè, bÕp, tr©u, xe m¸y nhng lo¹i rÎ tiÒn, tù c©n ®èi ®îc l-¬ng thùc

Lo¹i trung b×nh: Cã nhµ b¸n kiªn cè, bÕp, tr©u, xe m¸y nhng lo¹i rÎ tiÒn, vµi tiÖn nghi kh¸c, tù c©n ®èi ®îc l¬ng thùc

Lo¹i nghÌo: Nhµ tranh v¸ch ®Êt, kh«ng cã tr©u hoÆc çc ph¬ng tiÖn kh¸c nh ®µi, qu¹t ®iÖn. Kh«ng tù c©n ®èi ®îc l¬ng thùc

Lo¹i nghÌo: Nhµ tranh v¸ch ®Êt, kh«ng cã tr©u vµ tiÖn nghi nh ®µi, qu¹t. ThiÕu ¨n

Lo¹i ®ãi: Nhµ dét n¸t, thiÕu ¨n quanh n¨m

KÕt qu¶ ph©n lo¹i hé

Lo¹i kh¸: 24 hé, chiÕm 19,51 % Lo¹i kh¸: 12 hé chiÕm 16,90 %

� Nhê l¬ng vµ phô cÊp: 13 hé � 5 hé

� DÞch vô: 4 hé � 2 hé

� DÞch vô + trî cÊp: � 1 hé

� N¨ng ®éng: 7 � 4 hé

Lo¹i trung b×nh: 56 hé, chiÕm 45,52 % Lo¹i trung b×nh: 16 hé 23,35%

Lo¹i nghÌo: 43 hé, chiÕm 34,95% Lo¹i nghÌo: 36 hé, chiÕm 50,7%

� Tµn tËt, èm ®au nhiÒu: 6 hé � 3 hé

� Kh«ng ruéng hoÆc Ýt ruéng: 10 hé � 8 hé

� Phô n÷ lµ chñ hé: � 3 hé

� ë n¬i qu¸ hÎo l¸nh: � 1 hé

� Kh«ng biÕt tiÕt kiÖm, rîu chÌ: 4 hé � 2 hé

� Kh«ng n¨ng ®éng : 23 hé � 19 hé

Lo¹i ®ãi: 5 hé, chiÕm 7,04 %

123 71

of 69


§oµn thÓ Th«n Cµi Th«n §ång QuÆng

Çc ho¹t ®éng vµ hiÖu qu¶ Çc ho¹t ®éng vµ hiÖu qu¶

ChÝnh quyÒn th«n

Th«ng b¸o çc th«ng tin chÝnh s¸ch nhËn tõ x· ®Õn çc hé vµ ngîc l¹i, viÖc thùc hiÖn çc chØ thÞ x· cña th«n lªn x·. LÞch häp 3 th¸ng/ lÇn, nhng thêng 6 th¸ng, hoÆc lóc cã chØ thÞ míi häp.

T¬ng tù nh Cµi

Chi HCCB Cã 7 thµnh viªn. ThØnh tho¶ng gÆp nhau cho vui GÇn ®©y nhÊt míi kÕt hîp víi §TN vËn ®éng thanh niªn sèng lµnh m¹nh, kh«ng r-îu chÌ cê b¹c. Vai trß cha râ nÐt

Chi Héi MTTQ Kh«ng cã ho¹t ®éng. Chi Héi trëng kh«ng râ chøc n¨ng nhiÖm vô cña héi

Kh«ng cã ho¹t ®éng

§TN Ho¹t ®éng phong trµo, vai trß kh«ng râ rÖt Sinh ho¹t thêng k×, gãp ý ®¶m b¶o an ninh, kh«ng cê b¹c. Vai trß cha cã g× ®¸ng kÓ

Chi HPN KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, th¨m hái lÉn nhau khi èm ®au vµ khã kh¨n. Ho¹t ®éng nhiÒu th«ng qua dù ¸n FAO: tiÕt kiÖm vay vèn ®Ó ch¨n nu«i vµ s¶n xuÊt. Tæ sinh ho¹t th¸ng/lÇn. Gãp phÇn gióp phô n÷ ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh, n©ng cao tr×nh ®é hiÓu biÕt vÒ kÜ thuËt ch¨n nu«i, canh t¸c

T¬ng tù nh Cµi, ngoµi ra cßn cã ho¹t ®éng t¹o thªm viÖc lµm cho phô n÷.

Chi HND Trëng th«n kiªm chi héi trëng, kh«ng cã ho¹t ®éng g× cô thÓ

T¬ng tù nh Cµi. Çc hé cã tham gia vµ ®ãng héi phÝ. Mét sè hé ®îc pháng vÊn cã ý ®Þnh ®ßi l¹i tiÒn nép vµ xin ra khái héi

Chi HNCT Kh«ng cã ho¹t ®éng T¬ng tù

Dù ¸n FAO/Belgium

Dù ¸n gióp x©y dùng m« h×nh ch¨n nu«i gµ c«ng nghiÖp, lîn, ¬m c©y keo, tËp huÊn IPM, ®i th¨m quan, cho vay vèn th«ng qua HPN . Ngêi d©n ®¸nh gi¸ lµ cã t¸c dông ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ th«n.

T¬ng tù nh Cµi

Dù ¸n 135 Kh«ng ai biÕt ®Õn 135 biÕt cã trêng cÊp 2, cã n©ng cÊp ®êng ë §ång QuÆng

T¬ng tù

Dù ¸n 325 12 hé ®îc vay 47 triÖu ® víi l·i xuÊt u ®·i 0,25 % th¸ng, thêi h¹n 3 n¨m. RÊt nhiÒu ngêi muèn vay nhng tiÒn cã Ýt ph¶i chê. Çc hé nghÌo viÕt ®¬n, nép trëng th«n. Tr-ëng th«n vµ l·nh ®¹o x· xÐt.

T¬ng tù nh Cµi, song sè hé ®îc vay nhiÒu h¬n (23 hé)

Ch¬ng tr×nh 327 vµ 661

Ch¬ng tr×nh ®Çu t qua l©m trêng. N¨m 1995-1996, l©m trêng cho mét sè hé gièng quÕ, keo vµ tr¸m trång. Kh«ng ai biÕt tªn ch¬ng tr×nh mµ chØ biªt l©m trêng "®· cho"

T¬ng tù nh Cµi

Dù ¸n §C§C KÓ c¶ trëng th«n còng kh«ng biÕt cã Ban §C§C ë cÊp huyÖn

N¨m 2000 vµ 2001, dù ¸n cho mét sè hé gièng quÕ vµ tiÒn c«ng ch¨m sãc 270.000 ®/ha. (hép 3.1.6).

KNKL KNKL huyÖn n¨m 2000 ®· cho th«n vµi tr¨m c©y v¶i vµ nh·n gièng. Mêi mét sè ngêi (7 ngêi) ®i tËp huÊn trång c©y ¨n qu¶ vµ IPM ë x·. Muèn trång gièng lóa míi, çc hé ®¨ng kÝ víi trëng th«n vµ th«n cö ngêi lªn

T¬ng tù nh Cµi

of 69

3.1.3. KÕt qu¶ ®iÒu tra kinh tÕ hé th«n §ång QuÆng vµ th«n Cµi

Tæng sè hé pháng vÊn lµ 30: 7 hé kh¸ vµ 10 hé nghÌo ë §ång QuÆng, 4 hé kh¸ vµ 9 hé nghÌo ë Cµi.

3.1.3.1 Nh÷ng ®iÓm chung cña çc hé kh¸ vµ nghÌo:

� Tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp, kho¶ng 30% mò ch÷ (thùc sù cha qua mét líp häc nµo), kÓ c¶ trêng hîp hé kh¸, 2 vî chång lµm dÞch vô bu«n b¸n t¹p phÈm vµ xe «m. PhÇn ®«ng sè cßn l¹i míi hÕt líp 2-3, sè Ýt líp 4-5, chØ cã 2 tr-êng hîp hÕt líp 6-7. Mét sè ngêi ®· qua líp 1-3, nay l¹i bÞ t¸i mï, ®äc vµ viÕt hÕt søc khã kh¨n.

� Trõ mét vµi hé lµm dÞch vô, sè cßn l¹i ®Òu sèng b»ng 3 nguån thu chÝnh, n«ng nghiÖp, khai th¸c rõng, lµm thuª. Tuy nhiªn, tØ träng cña nguån thø 3 cña çc hé kh¸ thÊp h¬n, cßn çc hé ®Æc biÖt nghÌo l¹i lµ chÝnh.

� Çc chi phÝ cña çc hé (xÕp theo thø tù quan träng) cho çc kho¶n sau: çc nhu yÕu phÈm, trong ®ã ¨n lµ lín nhÊt, chi phÝ cho ®Çu t n«ng nghiÖp (ph©n bãn, thuèc trõ s©u, gièng lóa míi, c©y gièng), lµm nhµ, mua s¾m çc tiÖn nghi (nhµ nghÌo th× mua qu¹t, xe ®¹p, nhµ kh¸ th× tivi, xe m¸y), quan hÖ x· héi tËp tôc (phóng ®¸m ma, mõng cíi, cóng b¸i, lªn s¾c…). Chi phÝ cho gi¸o dôc thÊp, thêng chØ tiÒn mua s¸ch gi¸o khoa v× häc phÝ vµ vë ®· ®îc bao cÊp. TrÎ em phÇn lín chØ häc hÕt cÊp 1, sè Ýt ®Õn cÊp 2, cßn cÊp 3 ph¶i häc ë thÞ trÊn, chi phÝ cao h¬n nªn thêng bá häc. Cã nh÷ng gia ®×nh kh¸, cã ®Õn 2 xe m¸y, vÉn kh«ng cho con ®i häc cÊp 3 (chØ cã con cña mét sè l·nh ®¹o x· hoÆc çn bé cã l¬ng cã ®iÒu kiÖn cho con häc cÊp 3 hoÆc häc néi tró cña tØnh, n¬i häc sinh ®îc bao cÊp hoµn toµn). Chi phÝ cho søc khoÎ kh«ng nhiÒu, v× çc bÖnh th«ng thêng th× ®· cã y tÕ x· hoÆc huyÖn ®iÒu trÞ kh«ng mÊt tiÒn. §«i khi cã trêng hîp nÆng th× chi phÝ cao (cho cóng b¸i vµ båi dìng y b¸c sÜ bÖnh viÖn huyÖn hoÆc tØnh).

� Kh«ng mét ai trong sè ngêi ®îc pháng vÊn biÕt vÒ çc chÝnh s¸ch hoÆc çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn miÒn nói cña nhµ níc (327, 661, 325, 135, §C§C...) chø nãi g× ®Õn çc chÝnh s¸ch miÔn gi¶m thuÕ, vay vèn NHNN... Hä chØ biÕt tªn çc tæ chøc thùc thi ch¬ng tr×nh (vÝ dô, bªn KN, bªn l©m trêng, huyÖn...) vµ ®îc hç trî g×. Ch¬ng tr×nh 135 ®· hç trî kinh phÝ x©y dùng trêng cÊp 2 vµ hiÖn ®ang n©ng cÊp 500 m ®êng ë th«n §ång QuÆng nhng kh«ng mét ai biÕt nguèn vèn Êy ë ®©u vµ do ai thi c«ng. Hä chØ biÕt nhµ níc lµm ®êng, x©y dùng trêng häc.

� Çc hé thêng biÕt çc th«ng tin cã liªn quan ®Õn thÞ trêng, kÜ thuËt trång c©y nµy hay nu«i con tõ hµng xãm, tõ ngêi bu«n b¸n, tõ l·nh ®¹o, l©m trêng (ch¬ng tr×nh 327), KNKL huyÖn, dù ¸n FAO. §iÒu kiÖn tiÕp cËn víi çc nguån tin tõ b¸o chÝ, ®µi ph¸t thanh, v« tuyÕn hÕt søc h¹n chÕ. Mét sè hé cã v« tuyÕn hoÆc radio còng kh«ng xem v× Ýt quan t©m, v× bËn, v× ®iÖn chØ cã 3-4 th¸ng trong 1 n¨m, vµo mïa ma vµ v× nghe còng kh«ng hiÓu hÕt (tiÕng Kinh cha ®ñ th¹o).

� C©y trång cña çc hé ®Òu lµ keo, quÕ, tr¸m, v¶i vµ nh·n. Trong ®ã phæ biÕn nhÊt lµ keo tai tîng vµ sau n÷a lµ quÕ. Çc lo¹i c©y nµy tríc kia ®îc çc dù ¸n 327, §C§C, KN hç trî trång. MÊy n¨m gÇn ®©y, d©n thÊy keo tai tîng dÔ b¸n, dÔ mua gièng, dÔ trång vµ cho thu ho¹ch nhanh (sau 5-7 n¨m). V× vËy, tÊt c¶ çc hé trong th«n nãi riªng vµ c¶ Hoµnh Bå nãi chung ®Òu trång keo. Cã hé mua gièng ë thÞ trêng tù do, sè Ýt tù ¬m. Mét sè hé trång tr¸m vµ çc c©y ¨n qu¶ v¶i nh·n lµ do ®îc cho gièng hoÆc ®îc chän lµm m« h×nh. Mét vµi hé tù bá vèn ra trång c©y ¨n qu¶ v¶i nh·n.

� §a sè çc dù ¸n ®îc thùc thi hÕt søc tuú tiÖn, kh«ng cã kÕ ho¹ch cô thÓ, kh«ng cã sù tham gia cña ngêi d©n (xem hép 3.1.6).

Hép 3.1.6: çc vÝ dô vÒ ph¬ng thøc hç trî

KN huyÖn mua. Mäi ngêi nãi kh«ng cã KL

Tr¹m y tÕ Ch¨m sãc søc khoÎ miÒn phÝ cho d©n T¬ng tù nh Cµi

Trêng cÊp 1 Cã trêng cÊp 1, trÎ em ®i häc thuËn lîi T¬ng tù nh Cµi

CÊp 2 Trêng xa, Ýt hé cã ®iÒu kiÖn cho con ®i néi tró Cã trêng cÊp 2, häc thuËn lîi

TriÖu TiÕn H×nh, hé kh¸, xãm 3, §ång QuÆng: T«i ®· tù mua h¹t quÕ vÒ ù¬m vµ trång ®îc gÇn 2 n¨m. Tù nhiªn, mét h«m cã ngêi ë trªn vÒ ph¸t cho 595.000 ®ång vµ ch¼ng ph¶i kÝ giÊy tê g×.

of 69

� KÓ c¶ çc hé kh¸ còng thiÕu vèn ®Çu t s¶n xuÊt, nhng kh«ng ai biÕt vÒ c¬ héi vay vèn tõ NHNN. Hä chØ thêng vay vèn cña b¹n bÌ ngêi th©n, kh«ng l·i, ngêi nghÌo th× chê vay cña X§GN (c¶ th«n §ång QuÆng cã trëng th«n vay NHNN nhê cã em lµ CTX híng dÉn).

� Mäi ngêi ®Òu thÊy thiÕu vèn s¶n xuÊt, tuy nhiªn, khi ®îc hái nÕu ®îc vay vèn hä sÏ lµm g× th× c©u tr¶ lêi lµ ®Ó mua tr©u hoÆc trång keo. Trång keo vµ mua tr©u v× nhiÒu ngêi trång vµ cã ngêi mua, cßn tr©u th× ®Ó cµy ruéng vµ kÐo gç, khi cÇn cã thÓ b¸n ®îc ngay.

� §a sè nh÷ng ngêi ®îc dù ¸n FAO hoÆc KN huyÖn cho tËp huÊn ch¨n nu«i gµ, lîn, IPM, trång c©y ¨n qu¶ vÒ kh«ng ¸p dông ®îc v× kh«ng hiÓu néi dung tËp huÊn, hoÆc v× lµm nh tËp huÊn ph¶i ®Çu t cao, gia ®×nh kh«ng ®ñ vèn.

Hép 3.1.7: vÝ dô vÒ nh÷ng ngêi ®· ®îc tËp huÊn IPM ¸p dông kiÕn thøc nh thÕ nµo

3.1.3.2 Nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång cña çc hé kh¸ cña c¶ 2 th«n

Çc hé kh¸ cã nguån thu nhËp tõ rõng vµ n«ng nghiÖp cã chung mét sè ®Æc ®iÓm sau:

� Lµ nh÷ng hé ®Þnh c l©u ®êi ë th«n, ®· qua 2-3 thÕ hÖ, do ®ã ®îc thõa hëng gia tµi ®Ó l¹i � ¥ nh÷ng vÞ trÝ thuËn lîi cho canh t¸c n«ng nghiÖp � Cã nhiÒu ®Êt n«ng nghiÖp ®ñ níc cÊy 2 vô. Çc hé nµy ®Òu tù tóc ®îc g¹o hoÆc nÕu cã thiÕu còng chØ 1-2 th¸ng khi mÊt mïa. Ng« khoai s¾n trång ®Ó ch¨n nu«i vµ mét phÇn thay g¹o.

� Ch¨n nu«i tuy l¹c hËu nh t×nh h×nh chung cña c¶ th«n, song, còng cã b¸n cho thÞ trêng mét Ýt, gãp phÇn t¹o vèn cho gia ®×nh. Tr©u lµ d¹ng tÝch luü vèn vµ sinh lîi quan träng cña çc hé nµy. Mçi hé thêng cã Ýt nhÊt 1-2 con tr©u n¸i, võa cã thÓ cµy ruéng, kÐo gç khi cÇn, mµ vÉn sinh lîi.

� Cã nhiÒu ®Êt rõng. §Êt ®îc trång quÕ, keo tõ nh÷ng n¨m 90 hoÆc tr¸m tù nhiªn vµ nay ®· cã mét Ýt thu nhËp tõ rõng trång vµ rõng tù nhiªn thuéc hé.

� Cã nhiÒu lao ®éng nam khoÎ m¹nh ®Ó ®i khai th¸c rõng. Nhê vËy, thu nhËp tõ khai th¸c gç vµ s¨n b¾n cña hé lín. §©y lµ nguån thu nhËp chÝnh ®Ó hé mua s¾m çc tiÖn nghi (xe m¸y vµ tivi), lµm nhµ vµ më réng s¶n xuÊt (mua gièng c©y ®Ó trång rõng).

Çc hé kh¸ lªn nhê lµm dÞch vô:

� §Òu lµ nh÷ng hé trÎ, míi chuyÓn ra lµm dÞch vô 2-7 n¨m gÇn ®©y � Cã ®Êt trång lóa vµ rõng bè mÑ ®Ó l¹i, tuy diÖn tÝch kh«ng nhiÒu

Linh Du Kim, hé nghÌo xãm 2, §ång QuÆng: Mét h«m, t×nh cê t«i ®i qua xãm 3, thÊy cã xe t¶i chë c©y quÕ con vµ cã anh çn bé ®ang ph¸t c©y cho mäi ngêi. T«i ®Õn xin, anh hái cã ®Êt trång kh«ng. T«i b¶o cã 1 ha. Anh liÒn cho t«i kho¶ng gÇn 5.000 c©y. T«i trång 1 ha. Sau khi trång Ýt l©u, anh ®Õn nhµ cho t«i 450.000 ®ång, ®a mét çi giÊy vµ b¶o t«i kÝ vµo.

LÝ Ngäc Ng, hé nghÌo xãm 2 th«n §ång QuÆng: Ngêi ta cho chÞ g¸i t«i 3.000 c©y quÕ, nh-ng chÞ Êy bËn kh«ng trång ®îc nªn cho t«i. T«i trång, lóc ®Çu mäc tèt. Sau ®ã kh«ng hiÓu v× sao cø chÕt dÇn, mÆc dï t«i ch¨m sãc lµm cá rÊt cÈn thËn.

Lý TiÕn §øc, xãm 1, Cµi: T«i cÊy 6 sµo lóa, vô nµy mua hÕt h¬n 400.000 ® ph©n ho¸ häc vµ trªn 200.000 ® thuèc trõ s©u.

Ngêi pháng vÊn: Sao b¸c phun nhiÒu thÕ? Tr¶ lêi: cø thÊy cã s©u lµ phun liÒn. Cã khi 3 ngµy phun mét lÇn. M¹ còng ph¶i phun nh vËy

Ngêi pháng vÊn: Ai m¸ch cho b¸c çch trõ s©u bÖnh? Tr¶ lêi: dÔ th«i, thÊy cã hiÖn tîng lµ ra hái ngêi b¸n thuèc, ngêi ta chØ cho lu«n.

Ngêi pháng vÊn: B¸c cã ®i häc líp tËp huÊn phong trõ s©u h¹i cña dù ¸n FAO hay cña KN kh«ng? Cã chø, còng thÕ th«i, cã s©u lµ ph¶i phun thuèc ngay. Muén lµ háng hÕt.

of 69

� Bu«n b¸n nhá ban ®Çu, nhê ®ã mµ cã vèn ®Çu t l¹i cho n«ng nghiÖp. V× vËy, n¨ng xuÊt lóa cao, ®ñ ¨n. Còng nhê cã vèn tõ dÞch vô, çc hé nµy thuª nh©n c«ng, mua gièng c©y ®Ó trång rõng trªn phÇn ®Êt ®îc bè mÑ chia cho. §ång thêi, hä më réng sang çc dÞch vô kinh doanh kh¸c nh xe «m, chÕ biÕn gç, gi¶i trÝ (bµn bia) .. Tuy nhiªn, dÞch vô cña çc hé nµy cßn rÊt nghÌo nµn vµ s¬ sµi. Çc nhu yÕu phÈm quan träng kh¸c vÉn do ngêi bu«n ngoµi ®em ®Õn tõng nhµ.

3.1.3.3 Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña çc hé nghÌo:

� N¬i ë hoÆc kh«ng thuËn lîi cho trao ®æi th«ng tin, vËn chuyÓn hµng hoÆc lµ xa trung t©m th«n (xa nhµ ë cña trëng th«n). VÝ dô: 62,5% hé ë §Ìo Th«ng vµ 100 % hé ë Khe LÌn cña th«n §ång QuÆng, n¬i ph¶i ®i bé 2 giê míi ®Õn ®îc, thuéc lo¹i nghÌo, cßn tÊt c¶ çc hé ë xãm 3 cña th«n Cµi ®Òu nghÌo ®ãi quanh n¨m. Çc hé nµy kh«ng ®îc th«ng b¸o ®Ó tham gia vµo çc sinh ho¹t v¨n ho¸, biÕt ®îc çc th«ng tin vÒ chÝnh s¸ch, tham gia çc dù ¸n ph¸t triÓn céng ®ång. Mét sè hé cßn kh«ng ®îc chia ®Êt rõng v× kh«ng cã ai th«ng b¸o ®Ó lµm ®¬n xin (xem çc hép d-íi).

Hép 3.1.8: VÝ dô vÒ hé nghÌo bÞ mÊt c¬ héi tiÕp cËn víi çc nguån th«ng tin

� Tuy kh«ng ®îc th«ng b¸o ®Ó tham gia çc dù ¸n hç trî ph¸t triÓn, song çc hé l¹i ®îc th«ng b¸o ®Çy ®ñ vÒ çc ho¹t ®éng tõ thiÖn: gãp tiÒn ñng hé Cu ba, ®ång bµo bÞ lò lôt, quÜ khuyÕn häc, lµm nhµ t×nh nghÜa... TÊt c¶ çc hé ®iÒu tra ®Òu ®ãng gãp ®Çy ®ñ, kÓ c¶ nh÷ng hé ph¶i ®i vay ®Ó nép.

� PhÇn lín çc hé cña xãm 1 vµ xãm 2, thuéc ®Êt cña x· S¬n D¬ng vµ x· Thèng NhÊt, nhng hé khÈu l¹i do x· §ång L©m qu¶n lÝ, kh«ng ®îc sù quan t©m tho¶ ®¸ng cña çc cÊp chÝnh quyÒn, kh«ng ®îc cÊp ®Êt rõng, kh«ng ®îc cÊp sæ ®á cho ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt thæ c.

� Çc hé trÎ míi x©y dùng gia ®×nh hoÆc nh÷ng hé ë n¬i kh¸c ®Õn ®Þnh c sau thêi ®iÓm chia ®Êt rõng vµ ®Êt n«ng nghiÖp cã Ýt ®Êt canh t¸c, ®Êt l¹i thêng ë n¬i thiÕu níc, chØ cÊy ®îc 1 vô. §èi víi hä, thu nhËp tõ lµm thuª vµ khai th¸c rõng lµ nguån thu chÝnh ®Ó c©n ®èi çc nhu yÕu phÈm cña gia ®×nh.

� Çc hé mµ chñ lµ phô n÷, con cßn bÐ hoÆc trong nhµ kh«ng cã lao ®éng chÝnh lµ nam khoÎ m¹nh ®Ó ®i khai th¸c gç vµ s¨n b¾n thêng bÞ xÕp vµo lo¹i nghÌo. Nh÷ng ngêi phô n÷ nµy thêng ®i lµm thuª vµ khai th¸c tre ®Ó b¸n cho l©m trêng hoÆc çc dîc liÖu vµ mét sè LSNG kh¸c, do vËy, gi¸ trÞ ngµy c«ng thÊp h¬n. Hä còng rÊt Ýt ®îc th«ng b¸o ®Ó tham gia çc sinh ho¹t céng ®ång.

� Kh«ng cã tr©u kÐo gç khai th¸c bÊt hîp ph¸p còng lµ mét nguyªn nh©n quan träng khiÕn cho çc hé nghÌo. � ThiÕu vèn ®Ó ®Çu t cho trång lóa (ph©n bãn, thuèc trõ s©u, m¸y b¬m níc) nªn n¨ng xuÊt thÊp, chØ b»ng kho¶ng 50% so víi çc hé cã ®Çu t.

� Çc kho¶n thu nhËp cña çc hé nµy chñ yÕu tõ 3 nguån: n«ng nghiÖp (lóa, ng« vµ s¾n), khai th¸c rõng (gç vµ lsng), ®i lµm thuª cho çc x· S¬n D¬ng, Thèng nhÊt vµ cho chÝnh nh÷ng ngêi kh¸ nhng cã l¬ng hoÆc phô cÊp hoÆc lµm dÞch vô ë trong th«n, cho l©m trêng Hoµnh Bå. Víi ®a sè çc hé trong nhãm nµy, nguån thu nhËp thø 2 vµ 3 lµ chÝnh.

� Gi¸ s¶n phÈm mµ çc hé ë xa trung t©m th«n b¸n còng bÞ thÊp h¬n nhiÒu. VÝ dô, xãm 3 cña th«n Cµi (çch xãm 1 chØ cã 3 km) b¸n tre giÊy chØ ®îc 100 ®/kg so víi gi¸ 130 ®/kg ë xãm 1. Çc hé nµy cho r»ng ®ã lµ v× ®éc quyÒn trong thu mua tre (l©m trêng cÊp giÊy phÐp cho mét t th¬ng mua tre giÊy ë th«n)

3.2. X· thanh S¬n, huyÖn Ba ChÏ

3.2.1. Tæng quan t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cña x· Thanh s¬n

TriÖu tiÕn Thµnh, xãm 3 th«n Cµi: T«i kh«ng cã ®Êt l©m nghiÖp v× lóc chia ch¼ng cã ai ®Õn b¸o ®i nhËn ®Êt. Khi nghe ®îc hµng xãm nãi th× çn bé ®· vÒ råi.

TriÖu TiÕn An, xãm 3, Cµi: 5 hé ë côm nµy kh«ng ®îc th«ng b¸o ®Ó tham gia vµo dù ¸n nµo c¶. Hä cø lê chóng t«i ®i. NghÌo ®Êy, nhng cã ai ®îc vay vèn ®©u, còng ch¼ng ai nhËn ®îc c©y gièng ®Ó trång c¶. §i tËp huÊn hä còng ch¼ng b¸o. T«i ®· th¾c m¾c nhiÒu lÇn ë th«n, nhng hä ®©u cã quan t©m ®Õn çi xãm nghÌo hÎo l¸nh nµy (çch trung t©m th«n 3 km).

of 69

N¨m 1984, x· Thanh L©m ®îc t¸ch thµnh 2 x·: Thanh S¬n vµ Thanh L©m.

X· cã 9 th«n ®Òu n»m däc theo 2 bªn ®êng « t«. Song song víi ®êng « t« lµ s«ng Ba ChÏ. V× vËy, chØ cã nh÷ng th«n ë phÝa bªn nµy s«ng th× « t« míi ®Õn ®îc.

Çc sè liÖu c¬ b¶n vÒ d©n sè, ®Êt ®ai, c¬ së h¹ tÇng... cña x· ®îc tr×nh bÇy trong phô lôc 1

X· kh«ng cã sè liÖu thèng kª vÒ tr×nh ®é v¨n ho¸ cña d©n. Tuy nhiªn, nhËn xÐt chung cña Ban l·nh ®¹o lµ tØ lÖ mï ch÷ rÊt cao vµ cã rÊt Ýt ngêi ®¹t tr×nh ®é cÊp 2.

Khi cßn ë x· cò, qu¸ tr×nh hîp t¸c ho¸ b¾t ®Çu ë çc th«n tõ n¨m 1961. §Çu tiªn lµ tõng th«n 1, sau ®ã tiÕn ®Õn hîp nhÊt 3 th«n thµnh 1 HTX (giai ®o¹n 1977). Tuy nhiªn, do qu¶n lÝ kÐm nªn s¶n xuÊt kh«ng ph¸t triÓn, ®êi sèng cña çc hé sót kÐm vµ chØ vµi n¨m sau, HTX hîp nhÊt l¹i t¸ch ra nh tríc.

Nguån sèng cña çc hé trong ®o¹n nµy chñ yÕu lµ khai th¸c gç b¸n cho l©m trêng theo gi¸ qui ®Þnh (d©n ®Þa ph¬ng gäi lµ gi¸ chÕt). TiÒn sau ®ã l¹i qui ra c«ng ®iÓm. Do khai th¸c nªn ®Õn kho¶ng n¨m 1975, çc lo¹i gç quÝ bÞ c¹n kiÖt. Giai ®o¹n tiÕp theo lµ d©n tõ çc vïng kh¸c ®Õn khai th¸c, tÊt çc lo¹i lo¹i gç cã nhu cÇu trªn thÞ trêng ®Òu bÞ khai th¸c. §Õn n¨m 1995, khi ¸p dông lÖnh cÊm khai th¸c gç th× rõng ®· kiÖt, chØ cßn tre, mét Ýt gç t¹p vµ cµnh ngän cña nh÷ng ®ît khai th¸c å ¹t tríc kia. HiÖn nay, nhµ m¸y giÊy míi thµnh lËp nªn tr÷ lîng tre cã nguy c¬ c¹n kiÖt nhanh.

¥ Thanh S¬n, l©m trêng Ba ChÏ qu¶n lÝ 314 ha rõng trång (chñ yÕu lµ th«ng) vµ kho¶ng trªn 4000 ha rõng tù nhiªn. Rõng th«ng cña l©m trêng do çc hé lµ c«ng nh©n viªn cña l©m trêng nhng ®Þnh c ë Thanh S¬n khai th¸c.

X· Thanh S¬n còng cã c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lÝ nh mäi çc x· kh¸c. Ngoµi ra, theo chÝnh s¸ch míi nh»m t¨ng cêng n¨ng lùc qu¶n lÝ cho çc x· miÒn nói cña tØnh Qu¶ng Ninh, BÝ th §¶ng Uû cña x· Thanh S¬n lµ ngêi míi ®îc huyÖn cö ®Õn ®Ó thay thÕ BÝ th ngêi ®Þa ph¬ng.

X· nhËn ®îc nhiÒu hç trî cña huyÖn, tØnh vµ trung ¬ng còng nh quèc tÕ th«ng qua mét lo¹t çc dù ¸n ®îc thùc thi trªn gÇn 3 thËp kØ qua (xem hép 3.1.1). T¬ng tù nh §ång L©m, cã nh÷ng dù ¸n UBND x· ®îc tham gia, cã nh÷ng dù ¸n chØ ®îc biÕt vµ gi¸m s¸t hoÆc th«ng b¸o.

Hép 3.1.1: Çc dù ¸n ®· vµ ®ang ®îc thùc hiÖn ë x·

� N¨m 1978-1979, c«ng ty ngo¹i th¬ng cña huyÖn hç trî trång quÕ. Cã 3 th«n ®îc tham gia. Mçi th«n chän mét sè hé vµ çc hé nµy ®îc cho gièng quÕ vµ tiÒn c«ng trång. Sè quÕ nµy ®· thu ho¹ch hÕt. Cã mét sè hé l¹i trång tiÕp, sè kh¸c bá.

� SCF hç trî d©n trång sa méc (1992-1993) còng b»ng çch cho gièng vµ g¹o, song ®Çu t qua huyÖn chø kh«ng trùc tiÕp ®Õn d©n.

� PAM hç trî çc hé gièng vµ g¹o ®Ó trång sa méc, quÕ, th«ng, mì trong nh÷ng n¨m ®Çu 1990. Khi thu ho¹ch, çc hé cã tr¸ch nhiÖm nép l¹i cho huyÖn sè tiÒn t¬ng ®¬ng 100 kg g¹o/ha (hoÆc 30 kg quÕ kh«)

� Dù ¸n §C§C còng cung cÊp gièng vµ tiÒn ®Ó trång quÕ 2-3 n¨m tríc � X· kh«ng ®îc tham gia ch¬ng tr×nh 327. Ch¬ng tr×nh 661 míi triÓn khai. 10 hé ë Khe Mµ tham gia hîp ®ång b¶o vÖ khoanh nu«i t¸i sinh víi l©m trêng Ba ChÏ víi gi¸ 39.000 ®/ha/n¨m. §ång thêi, l©m trêng ®ang cã chØ thÞ cho çc hé ®¨ng kÝ trång mét sè lßai c©y, nhµ níc hç trî 80% c©y gièng, d©n bá ra 20%. X· kh«ng râ ®©y lµ thuéc ch¬ng tr×nh nµo.

� Ch¬ng tr×nh 135 hç trî 60 triÖu ®Ó x©y dùng 3 phßng häc, 300 triÖu ®Ó x©y dùng hÖ thèng níc s¹ch, kinh phÝ cho lµm mét sè cÇu, ®Ëp lÊy níc tíi ruéng. Ngoµi ra, ch¬ng tr×nh cßn cã kÕ ho¹ch cÊp gÇn 1 tØ ®Ó x©y dùng trêng cÊp 2. Çc hç trî cña 135 ®Òu do trªn quyÕt ®Þnh, ®a kÜ s vµ thî ®Õn thi c«ng. X· kh«ng ®îc tham gia vµo qu¸ tr×nh x©y dùng kÕ ho¹ch, chän thÇu, mµ chØ ®îc biÕt b¶n thiÕt kÕ ®Ó gi¸m s¸t. Tuy nhiªn, x· kh«ng cã chuyªn m«n, kh«ng biÕt lËp dù to¸n nªn phô thuéc hoµn toµn vµo huyÖn.

� KNKL huyÖn hç trî b»ng tËp huÊn vµ cÊp mét sè gièng c©y. Thêng th× chØ ®«i khi cã

of 69

HiÖn cã 40% hé (104 trong sè 260 hé) cña x· xÕp lo¹i ®ãi nghÌo. Theo Ban l·nh ®¹o x·, nguyªn nh©n nghÌo cña x· lµ:

� d©n trÝ thÊp, khoa häc kÜ thuËt kh«ng ®îc ¸p dông � c¬ së h¹ tÇng kÐm, giao th«ng kh«ng thuËn tiÖn � khã tiªu thô hµng ho¸, trong khi thñ tôc cho ngêi ®Õn mua hµng cña huyÖn qu¸ rêm rµ � ®Êt n«ng nghiÖp Ýt vµ b¹c mÇu do trång nhiÒu, h¬n thÕ n÷a, ®Êt dèc nªn bÞ sãi mßn, trong khi ®Çu t ph©n bãn Ýt vµ thÊt thêng

� thuû lîi kÐm, ruéng lu«n thiÕu níc. HiÖn cã 4 th«n cha cã thuû lîi � kh«ng cã qu¶n lÝ th«n trong thêi gian ®Çu, khi HTX míi gi¶i thÓ � vèn vay sö dông kh«ng cã hiÖu qu¶. � nguån sèng chñ yÕu dùa vµo khai th¸c l©m s¶n, trong khi ®ã nguån nµy gÇn nh c¹n kiÖt do khai th¸c bõa b·i. � chñ tr¬ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång vÉn chØ tËp trung vµo hç trî çc gièng lóa míi.

X· hiÖn kh«ng cã ®Þnh híng hoÆc chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cho riªng x· mµ vÉn tu©n thñ theo çc kÕ ho¹ch chung cña huyÖn. X· muèn khoanh vïng nhng khã chØ ®¹o, ®Þnh híng c©y v¶i nhng kh«ng cã ®Çu ra, ®Çu t c©y gièng nhng lóng tóng trong viÖc chän ®îc gièng tèt vµ phï hîp víi ®Þa ph¬ng. HuyÖn cã gîi ý vµ ®· hç trî trång mét sè c©y nh quÕ, luång, tr¸m, håi. ..Trång håi e kh«ng cã qu¶, quÕ chÊt lîng thÊp vµ gi¸ h¹. X· ®· nghÜ vÒ gi¶i ph¸p cho d©n tù t¹o c©y gièng ®Ó trång, tù t×m thÞ trêng. VÊn ®Ò tù t¹o c©y gièng cã thÓ lµm ®îc, song t×m thÞ trêng rÊt khã v× x· nghÌo, kinh phÝ kh«ng cã vµ ®i råi liÖu cã t×m ®îc kh«ng.

Hai th«n ®îc chän ®Ó ®iÒu tra lµ th«n Th¸c Lµo vµ th«n Láng Toáng v× cã ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn nh ®Êt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vµ c¬ së h¹ tÇng gÇn t¬ng ®ång. Tuy nhiªn, møc sèng ë th«n Th¸c Lµo kh¸ h¬n ë th«n Láng Toáng.

3.2.2. KÕt qu¶ PRA ë 2 th«n Th¸c Lµo vµ Láng Táng


� C¶ 2 th«n ®îc h×nh thµnh vµo nh÷ng thËp kÜ 40 vµ 50 tõ mét sè hé d©n téc thiÓu sè, trong ®ã, Dao Thanh ph¸n lµ chñ yÕu, ngoµi ra cßn mét Ýt ngêi Tµy vµ Hoa. Sau nµy, çc hé d©n téc Tµy vµ Hoa bá ®i hÕt. Tríc ®Êy, çc hé ngêi Dao sèng du canh trªn nói cao. Çc phong tôc tËp qu¸n cña d©n ë 2 th«n t¬ng tù nh ë §ång L©m.

B¶ng 3.2.1: LÞch sö ph¸t triÓn vµ sö dông ®Êt ë 2 th«n Th¸c Lµo vµ Láng Toáng

trëng th«n ®îc ®i tËp huÊn theo dù ¸n, mçi lÇn 1 buæi, theo vô c©y.

Láng Toáng Th¸c Lµo

N¨m cã hé ®Çu tiªn ®Õn ®Þnh c 1958 1945

D©n téc 100% Dao Thanh ph¸n 100% Dao Thanh ph¸n

Sè hé hiÖn nay 18 18

N¨m thµnh lËp HTX n«ng nghiÖp 1962-1963 1962-1963

N¨m thµnh lËp HTX cÊp cao 1978-1981 1978-1981

N¨m gi¶i thÓ HTX n«ng nghiÖp 1984 1984

N¨m chia ®Êt n«ng nghiÖp n¨m

N¨m ®iÒu chØnh l¹i

1984 1984

1997

DiÖn tÝch ®Êt trång lóa b×nh qu©n/khÈu 104 m2 200 m2

DiÖn tÝch ®Êt trång mµu b×nh qu©n/khÈu 400 m2 200 m2

of 69

� C¶ 2 th«n sèng çch ®êng « t« b»ng con s«ng Ba ChÏ. Qua l¹i s«ng b»ng thuyÒn hoÆc m¶ng. Çc hé cã xe ®¹p hoÆc xe m¸y ®Òu ph¶i göi nh÷ng nhµ c¹nh ®êng ë bªn kia s«ng.

� D©n sè ë 2 th«n ®Òu kh«ng t¨ng trong mÊy thËp kØ qua v× mét sè hé chuyÓn ®i çc n¬i kh¸c dÔ kiÕm kÕ sinh nhai h¬n.

� Çc th«n tham gia HTX n«ng nghiÖp vµ gi¶i thÓ vµo cïng mét n¨m 1984, song, gi¶i thÓ ë ®©y chØ lµ kh«ng lµm chung, chÊm c«ng ®iÓm. Trªn thùc tÕ, ban chñ nhiÖm HTX vÉn tån t¹i ®Õn n¨m 1992. Tõ n¨m 1993, chÕ ®é trëng th«n ®îc thay thÕ vµ bÇu theo nhiÖm k× 2 n¨m 1 lÇn.

� §Êt n«ng nghiÖp ®îc chia cho çc hé n¨m 1984, cßn ®Êt l©m nghiÖp chia 1994. Çc gia ®×nh thµnh lËp sau thêi ®iÓm chia nµy ®Òu kh«ng cã ®Êt. Th«n ®· ®Ò nghÞ x· can thiÖp nhng cha cã kÕt qu¶ (xem b¶ng 3.2.1 vµ hép 3.2.1).

Hép 3.2.2: ý kiÕn cña çc thµnh viªn tham gia PRA vÒ sù kh«ng c«ng b»ng trong së h÷u ®Êt rõng

� C¶ 2 th«n ®Òu kh«ng râ tæng ®Êt rõng cña m×nh lµ bao nhiªu. Ngoµi diÖn tÝch ®îc chia cho hé, sè cßn l¹i nãi lµ cña l©m trêng.

� C©y trång: çc c©y n«ng nghiÖp lµ nh÷ng c©y th«ng thêng cho tù cung tù cÊp. Cã mét sè hé trång h¬ng bµi theo ch¬ng tr×nh cña huyÖn nhng thÊt b¹i v× kh«ng tiªu thô ®îc s¶n phÈm. V¶i vµ nh·n do KNKL vµ §C§C hç trî trång nay cã qu¶, nhng kh«ng tiªu thô ®îc. C©y quÕ vµ sa méc ®· cã hiÖu qu¶, thu nhËp tèt. §Êy lµ nh÷ng c©y do çc dù ¸n cÊp vµ mét phÇn d©n tù ¬m. HuyÖn ®ang ph¸t ®éng trång håi, luång vµ tr¸m.

Hép: 3.2.3: Nh÷ng suy nghÜ cña d©n vÒ chØ thÞ cña huyÖn trång mét sè lo¹i c©y

Nguån thu nhËp :

� N«ng nghiÖp. s¶n phÈm n«ng nghiÖp cña c¶ 2 th«n lµ lóa, ng«, khoai s¾n vµ l¹c. TÊt c¶ çc s¶n phÈm nµy chØ ®Ó cho tù cÊp. T×nh tr¹ng thiÕu l¬ng thùc vÉn cßn nhiÒu ë Th¸c Lµo, nhng kh«ng ®Õn møc nÆng nÒ nh ë Láng Toáng. T¹i th«n nµy, ngay ®Õn hé kh¸ còng ph¶i c©n ®èi l¬ng thùc b»ng ng«, s¾n vµ khoai sä hoÆc khoai lang.

N¨m chia ®Êt rõng cho hé 1994 1994

Sè hé cha ®îc chia ®Êt rõng 1 5

DiÖn tÝch ®Êt rõng Ýt nhÊt/hé 3 ha 9 ha

DiÖn tÝch ®Êt rõng nhiÒu nhÊt/hé 9 ha 27 ha

DiÖn tÝch ®· giao cho çc hé 105 ha 272 ha

PRA ë Th¸c Lµo: Tríc kia anh Dù ë tØnh ®Õn b¶o chia mçi hé 20 ha. Sau KiÓm l©m huyÖn l¹i chia theo kho¶nh. Kho¶nh to kho¶nh bÐ, cã th¾c m¾c còng kh«ng ®îc.

Cã mét sè ngêi lµ c«ng an hoÆc l·nh ®¹o huyÖn xin cÊp ®Êt lËp trang tr¹i ngay c¹nh th«n. Ngêi nhiÒu nhÊt lµ 10 ha. Hä sèng ë thÞ trÊn, thØnh tho¶ng ®Õn thuª ngêi trång vµ ch¨m sãc c©y. Cã n¬i d©n ®Þa ph¬ng ®· trång quÕ, song l·nh ®¹o huyÖn vÉn chia cho ngêi cña m×nh vµ chñ míi chØ ®Òn bï mét Ýt tiÒn c«ng trång vµ ch¨m sãc quÕ cho chñ cò. Nh×n chung, kiÓm l©m th©u tãm mäi vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ®Êt rõng

PRA ë Láng Toáng: Chç nµo còng b¶o lµ ®Êt cña l©m trêng, trong khi c¶ th«n ®îc chia cã 105 ha ®Êt rõng. Ngµy tríc HTX cßn ®îc qu¶n lÝ 300 ha.

PRA th«n Th¸c Lµo: Håi trång lµ sèng nhng kÕt qu¶ cha biÕt ®îc. Tr¸m vµ luång ch¾c ¨n h¬n. Riªng th«n ®¨ng kÝ trång luång. Gièng vÒ, nhng th«n kh¸c ®îc, Th¸c Lµo ph¶i ®îi ®ît kh¸c. X· chän mét ngêi s¶n xuÊt giái trong HND tham gia líp tËp huÊn cña huyÖn. Ngêi ®i tËp huÊn vÒ cha nãi g× c¶.

of 69

N¨m ®îc mïa còng chØ ®ñ ¨n 3 th¸ng. � Ch¨n nu«i: tr©u, lîn vµ gµ lµ vËt nu«i ë c¶ 2 th«n. Tr©u ®Ó cµy vµ chØ b¸n khi giµ hoÆc lóc gia ®×nh cã viÖc rÊt cÊp b¸ch. C¶ th«n Láng Toáng b¸n b×nh qu©n 1-2 tr©u/n¨m. Lîn nu«i chËm lín v× thiÕu thøc ¨n vµ kÜ thuËt. Gµ bÞ dÞch bÖnh thêng xuyªn nªn rÊt Ýt hé cã gµ b¸n, mµ chØ ®Ó tù tóc khi nhµ cã viÖc lín, mÆc dÇu thÞ trêng ®Þa ph-¬ng cã nhu cÇu vµ gi¸ gµ rÊt cao.

� L©m nghiÖp.

a. Tõ rõng tù nhiªn: L©m nghiÖp lµ mét trong sè çc nguån thu nhËp chÝnh, trong ®ã cã çc s¶n phÈm: tre, gç (gèc cµnh ngän tËn dông), çc l©m s¶n phô kh¸c (ba kÝch, vá chay, giµng giµng...) B×nh qu©n, mét n¨m çc hé ®i rõng 6 th¸ng.

b. Rõng trång: Mét sè hé cã quÕ hoÆc gç sa méc ®Õn k× thu ho¹ch. Tæng thu tõ nguån nµy cßn rÊt Ýt v× chÝnh s¸ch qu¶n lÝ hµng l©m s¶n theo mét mèi cña huyÖn khiÕn d©n c¶m thÊy bÞ Ðp gi¸, kh«ng thu ho¹ch mµ chê ®îi (xem hép díi). §a sè çc hé míi trång nhiÒu quÕ 5-6 trë l¹i ®©y.

Hép: 3.2.4: Mèi lo l¾ng cña ngêi d©n vÒ tiªu thô quÕ khi kh«ng cã thÞ trêng tù do

� HiÖn x· kh«ng cã chî. Mét sè nhu yÕu phÈm (muèi, dÇu...) th× d©n mua ë çc qu¸n t¹p vô ë th«n trung t©m x·. Thøc ¨n vµ mét sè çc hµng ho¸ kh¸c cã ngêi ë thÞ trÊn ®Õn b¸n rong hµng ngµy. Mua b¸n lín ph¶i ®i chî thÞ trÊn Ba ChÏ. S¶n phÈm b¸n cña th«n chØ cã lîn, tre dãc, quÕ, mét Ýt sa méc vµ mét vµi lo¹i LSNG. Lîn, quÕ, LSNG b¸n t¹i nhµ. Tre dãc vµ gç cã hé ®em b¸n ven ®êng cho ngêi cã xe t¶i mua gom. NhiÒu hé tù vËn chuyÓn lªn thÞ trÊn b»ng ®êng s«ng Ba ChÏ, b¸n trùc tiÕp cho ngêi bu«n ®êng dµi.

� Çc hé ®Òu rÊt cÇn vèn cho s¶n xuÊt, n©ng cÊp nhµ nhng chØ muèn vay kh«ng l·i tõ X§GN. Tuy nhiªn, cã hé ®îc vay mµ kh«ng d¸m vay v× sî kh«ng tr¶ ®îc

� ChØ cã dù ¸n PAM vµ SCF lµ d©n biÕt tªn, cßn çc dù ¸n kh¸c d©n kh«ng biÕt. Mäi ngêi ®Òu hiÓu ®Êy lµ cña nhµ níc hç trî, cßn tæ chøc nµo thùc thi th× kh«ng biÕt.

� Hé nµo còng muèn nu«i tr©u, trong khi, x· vµ th«n kh«ng cã qui ho¹ch b·i ch¨n th¶ vµ cã h¬ng íc b¶o vÖ rõng trång. T×nh tr¹ng nµy dÉn ®Õn rõng trång bÞ tr©u ph¸ h¹i nghiªm träng (xem hép díi).

Hép: 3.2.5: ý kiÕn cña nhãm PRA vÒ qu¶n lÝ yÕu kÐm ë Thanh S¬n

� T¬ng tù §ång L©m, çc nguån th«ng tin vÒ sinh kÕ mµ hé cã ®îc chñ yÕu tõ truyÒn miÖng trong céng ®ång, tõ KN , çc ch¬ng tr×nh/dù ¸n, tõ chØ thÞ cña huyÖn vµ tØnh xuèng x· vµ tõ x· ®Õn th«n, tõ nh÷ng t th¬ng. Th«ng tin b¸o chÝ, ®µi, tivi hÕt søc h¹n chÕ v× d©n nghÌo, kh«ng cã çc tiÖn nghi nµy, v× kh«ng cã ®iÖn vµ v× tiÕng Kinh cßn cha th¹o.

� Ho¹t ®éng cña KN huyÖn vµ x· ®Æc biÖt yÕu, rÊt Ýt ngêi ®îc tham gia ®µo t¹o ®Ó n©ng cao tr×nh ®é canh t¸c. §Êy lµ cha xÐt vÒ hiÖu qña cña tËp huÊn (xem hép díi)

Hép 3.2.6: ý kiÕn cña nhãm PRA vÒ çc ho¹t ®éng cña KN

PRA Th¸c Lµo: Dï b¸n quÕ kh« hay t¬i còng ®Òu bÞ Ðp gi¸. Tù ®i b¸n th× kh«ng ®îc phÐp. Ngêi n¬i kh¸c ®Õn mua nãi ph¶i ®ãng çc phÝ cao qu¸ nªn kh«ng thÓ mua gi¸ cao ®îc. Hä b¶o r»ng ph¶i xin giÊy phÐp cña l©m trêng mÊt 2 triÖu ®, ®ãng cho KiÓm l©m 500.000 ®, c«ng an 500.000 ®, v× vËy, hä kh«ng thÓ mua cao h¬n. D©n rÊt lo cho viÖc tiªu thô quÕ

PRA th«n Láng Toáng: §Êt rõng chia ®Êy nhng trång c©y toµn bÞ tr©u ph¸. Trªn cho gièng quÕ, tr¸m vµ sa méc. Chóng t«i trång nhng kh«ng b¶o vÖ ®îc. QuÕ vµ sa méc bÞ tr©u dÉm chÕt nhiÒu, cßn tr¸m th× tr©u ¨n hÕt. Toµn tr©u cña th«n kh¸c. Cã lÇn b¾t vÒ th«n, gi÷ m·i kh«ng ai ®Õn nhËn l¹i ph¶i th¶. X· kh«ng cã qui ®Þnh g× vÒ b¶o vÖ tr©u.

PRA th«n Th¸c Lµo: C¶ th«n cã 1 ngêi (trëng th«n) ®îc ®i tËp huÊn nöa ngµy vÒ trång lóa vµ c©y ¨n qu¶, nhng vÒ kh«ng tËp huÊn l¹i cho ngêi kh¸c. Theo trëng th«n, tËp huÊn cã ph¸t tµi liÖu (tê bím), nhng th«n kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó lµm theo.

PRA th«n Láng Toáng: Trëng th«n ®îc ®i tËp huÊn 1 lÇn ë huyÖn. LÇn kh¸c KN huyÖn vÒ

of 69

� Çc tæ chøc chÝnh quyÒn ®oµn thÓ cña c¶ 2 th«n ho¹t ®éng rÊt yÕu vµ thô ®éng, ®Æc biÖt lµ Láng Toáng, chØ lµm theo chØ thÞ cña cÊp trªn. Cã nh÷ng tæ chøc cã tªn nhng kh«ng ho¹t ®éng hoµn toµn. Chi héi trëng kh«ng hiÓu râ vai trß chøc n¨ng cña héi (xem b¶ng 3.2.2).

� T¬ng tù nh §ång L©m, hai th«n cho r»ng ®êi sèng kh¸ dÇn lªn tõ khi chia ruéng cho hé vµ ®Æc biÖt kh¸ lªn trong 2 n¨m qua nhê cã çc ch¬ng tr×nh ®Çu t cña nhµ níc.

3.2.2.2 Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau gi÷a Th¸c Lµo vµ Láng Toáng

tËp huÊn t¹i th«n cho tÊt c¶ n«ng d©n trong bu«Ø s¸ng vÒ kÜ thuËt trång 9 lo¹i c©y: lóa, ng«, l¹c, mÝa, luång, tr¸m, sa m«c, quÕ, khoai t©y. Cã ph¸t tµi liÖu, nhng d©n kh«ng ¸p dông ®îc.

Th¸c Lµo Láng Táng

S¶n phÈm rõng trång

Mét sè hé cã sa méc vµ quÕ b¸n. V× b¸n lÎ tÎ trong nhiÒu n¨m nªn th«n kh«ng íc tÝnh ®îc.

QuÕ míi trång mÊy n¨m gÇn ®©y, chØ cã mét Ýt sa méc trång tõ n¨m 1992 ®· b¸n råi. HiÖn th«n kh«ng cã thu nhËp tõ rõng trång

Hµng ho¸ truyÒn thèng

D©n tù trång tre mai vµ tre gai ®Ó lÊy m¨ng b¸n

Çc trang thiÕt bÞ cã gi¸ trÞ ®¸ng kÓ cña th«n

8 xe m¸y (lo¹i 3-4 triÖu), 5 tivi, 3 m¸y xay s¸t, C¶ th«n cã 2 xe m¸y cò lo¹i rÎ tiÒn, 1 m¸y x¸t

Nguyªn nh©n nghÌo cña th«n

� ThiÕu vèn ®Çu t s¶n xuÊt � Thiªn tai nhiÒu, kh«ng chñ ®éng ®îc tíi tiªu (kh«ng cã hÖ thèng thuû lîi tèt)

� V¨n ho¸ thÊp, trong khi chi phÝ cho häc nh s¸ch gi¸o khoa vÉn rÊt cao

� S¶n phÈm khã tiªu thô vµ lu«n bÞ Ðp gi¸

d©n trÝ thÊp, thiÕu kinh nghiÖm canh t¸c

thuû lîi kÐm, kh«ng chñ ®éng ®îc tíi tiªu cho lóa

th«n kh«ng cã h¬ng íc nªn tr©u bß ë çc th«n kh¸c ®Õn ph¸ c©y trång mµ kh«ng lµm g× ®îc ®«ng con

Tù ®Þnh híng

NÕu cã vèn th× çc hé sÏ:

� Trång tr¸m v× cã thÓ thu nhùa, qu¶ hµng n¨m. Ngoa× ra cßn b¸n ®îc gç. Mét sè Ýt hé ®· tù trång tr¸m

� Nu«i tr©u

Tuy nhiªn cã hé kh«ng d¸m vay v× sî kh«ng tr¶ ®îc

Kh«ng ®Þnh híng ®îc. Ph¶i theo x· th«i.

CÇn khai hoang ®Ó cã thªm l¬ng thùc, cã çi ¨n tríc m¾t, cã gièng phï hîp víi ®Þa ph¬ng, sau ®ã míi nghÜ ®îc kÕ ho¹ch dµi h¹n

Tiªu chÝ ph©n lo¹i hé theo PRA cña 2 th«n

Lo¹i kh¸: nhµ x©y, cã > 2 tr©u, xe m¸y, tivi hoÆc m¸y xay x¸t, ®ñ ¨n

Lo¹i trung b×nh: nhµ tranh hoÆc fibroxim¨ng, tù c©n ®èi ®îc l¬ng thùc

Lo¹i nghÌo: nhµ tranh, v¸ch ®Êt, kh«ng cã tiÖn nghi g×, kh«ng tù c©n ®èi ®îc l¬ng thùc, thu nhËp chÝnh b»ng khai th¸c LSNG

Lo¹i kh¸: nhµ lîp ngãi, cã 2-3 tr©u, cã xe m¸y hoÆc m¸y xay x¸t, c©n ®èi ®îc l¬ng thùc

Lo¹i trung b×nh: nhµ kh«ng bÞ dét, cã mét chót ®å ®¹c, thiÕu ¨n Ýt

Lo¹i nghÌo : nhµ dét n¸t, cã vµi con gµ, thiÕu ¨n 5-6 th¸ng

of 69


Lo¹i ®ãi: nhµ lµ tóp lÒu r¸ch n¸t, kh«ng cã chót tiÖn nghi, lo kiÕm ¨n tõng b÷a

KÕt qu¶ ph©n lo¹i

Kh¸ : 6 hé do ch¨m chØ lµm ¨n, chiÕm 33,3% Kh¸: 4 hé, trong ®ã cã 1 hé kh¸ do cã l¬ng (500.000 ®/th), mét hé trëng th«n cã trî cÊp, 2 hé do ch¨m chØ vµ t»n tiÖn - 22,2%.

Trung b×nh: 6 hé, chiÕm 33,3% Trung b×nh : 5 hé , chiÕm 27,8%

NghÌo: 6 hé, trong ®ã cã 2 hé do ®«ng con, 1 hé míi thµnh lËp nªn Ýt ®Êt, 1 hé do kh«ng n¨ng ®éng - 33,3%

NghÌo: 5 hé, phÇn lín lµ do ®«ng con (6-8 con), 1 hé do lêi - 27,8%

§ãi : 4 hé, do èm yÕu vµ tµn tËt - 22,2%

18 hé 18 hé

Tªn tæ chøc vµ dù ¸n

Láng Toáng Th¸c Lµo


ChÝnh quyÒn th«n

Trëng th«n bÇu 2 n¨m 1 lÇn. Ba th¸ng häp 1 lÇn. D©n ®i ®ñ. Häp ®Ó th«ng b¸o chÝnh s¸ch cña cÊp trªn

Tõ n¨m 1993 ®Õn nay cã 3 ®êi trëng th«n. D©n bÇu, x· gi¸m s¸t

Tæ chøc §¶ng C¶ th«n chØ cã 2 ®¶ng viªn Th«n cã 1 ®¶ng viªn

Chi HND Trëng th«n kiªm chi héi trëng, c¸c ho¹t ®éng thêng lång ghÐp víi ho¹t déng chÝnh quyÒn th«n.

T¬ng tù

Chi HCCB Kh«ng cã ChØ cã 2 ngêi. Gãp ý cho chÝnh quyÒn vÒ ph¸t triÓn ®êi sèng cña th«n

Chi §TN Ho¹t ®éng phong trµo. Vai trß kh«ng râ nÐt Häp khi cã thanh niªn h háng ®Ó nh¾c nhë. Cã vai trß, tuy cßn yÕu

Chi HPN 3 th¸ng häp 1 lÇn. Bµn vÒ ®Î Ýt. C¶ th«n chØ cã chi héi trëng HPN biÕt ®äc biÕt viÕt. Sè cßn l¹i mï ch÷ vµ hÇu nh kh«ng nãi ®îc tiÕng Kinh.

Cã 18 héi viªn. Ba th¸ng häp mét lÇn. §éng viªn th¨m hái lÉn nhau. Cã vai trß trong KHHG§, tuy kh«ng râ rÖt.

MTTQ Kh«ng Kh«ng

Chi HNCT Kh«ng Kh«ng

Dù ¸n SCF Trång Sa méc 1992-1993 Trång Sa méc 1992-1993

Dù ¸n PAM Hç trî trång c©y sa méc, quÕ. Ngêi d©n ®Òu biÕt ®Õn PAM. §¸nh gi¸ chung lµ cã t¸c dông ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ th«n

T¬ng tù nh Láng Toáng

Dù ¸n 135 Kh«ng ai biÕt tªn 135 Kh«ng ai biÕt vÒ dù ¸n 135. ChØ biÕt nhµ n-íc cÊp cho mét sè hé nghÌo tÊm lîp fibroximang ®Ó lîp nhµ.

Dù ¸n 325 D©n biÕt víi c¸i tªn dù ¸n X§GN. Cã 5 hé trong th«n ®îc vay víi tæng sè tiÒn lµ 15 triÖu. Tù x· xÐt cho vay víi sù tham gia cña trëng th«n.

T¬ng tù nh Láng Toáng, cã 4 hé ®îc vay, trong khi rÊt nhiÒu ngêi muèn vay ®Ó mua tr©u vµ trång rõng.

327 vµ 661 Kh«ng ai biÕt g× vÒ 327 vµ 661 T¬ng tù

of 69

3.2.3. KÕt qu¶ ®iÒu tra kinh tÕ hé cña th«n Th¸c Lµo vµ Láng Toáng

Tæng sè hé ®iÒu tra ë c¶ 2 th«n lµ 19, trong ®ã cã 4 hé kh¸ vµ 5 hé nghÌo ë Th¸c Lµo, 2 hé kh¸ vµ 8 hé ®ãi + nghÌo ë Láng Toáng.

3.2.3.1 Nh÷ng ®iÓm chung gi÷a çc hé kh¸ vµ nghÌo cña c¶ 2 th«n

� Nh×n tæng thÓ, c¶ 2 th«n ®Òu rÊt nghÌo, nghÌo h¬n tÊt c¶ çc çc th«n nghÌo nhÊt cña çc x· ®iÒu tra kh¸c, mÆc dÇu Th¸c Lµo cã kh¸ h¬n Láng Toáng.

� MÆt b»ng d©n trÝ rÊt thÊp, ®a sè ngêi trëng thµnh ë ®é tuæi 17-40 mï ch÷, ®Æc biÖt lµ phô n÷. §iÒu tra kinh tÕ hé ë th«n Láng Toáng ph¶i cã phiªn dÞch v× hÇu hÕt çc hé kh«ng nãi ®îc tiÕng Kinh hoÆc nãi ®îc rÊt Ýt.

� TØ lÖ sinh ®Î cao, trung b×nh 5-7 con. � §Êt n«ng nghiÖp Ýt. Lóa chØ trång ®îc 1 vô vµ kh«ng chñ ®éng tíi tiªu, tr«ng vµo may rñi cña thiªn nhiªn, thªm vµo ®ã lµ ®Çu t ph©n Ýt nªn n¨ng xuÊt thÊp. Vô mïa n¨m 2002, lóa ë c¶ 2 th«n ®Òu kh«ng cho thu ho¹ch v× h¹n.

� §Êt l©m nghiÖp çc hé ®Òu trång quÕ, sa méc vµ tr¸m. §ã lµ nh÷ng c©y çc dù ¸n vµ ch¬ng tr×nh cÊp (cho gièng vµ ®«i khi c¶ tiÒn c«ng trång hoÆc g¹o).

� Thu nhËp: � L¬ng thùc: hÇu hÕt çc hé ®iÒu tra ®Òu thiÕu g¹o, ngêi kh¸ thiÕu 2-4 th¸ng, ngêi nghÌo thiÕu 6-7 th¸ng trë lªn. ChØ cã 2 trêng hîp (10,5%) lµ tù tóc ®îc g¹o khi ®îc mïa. TÊt c¶ çc hé kÓ c¶ kh¸ vµ nghÌo ®Òu ph¶i ®én thªm s¾n ng«.

� Ch¨n nu«i: ®a sè çc hé nu«i tr©u, giµu th× cã 3-5 con trë lªn, çc hé nghÌo cã 0-1 con vµ thêng nu«i chung víi hä hµng. ChØ cã vµi hé qu¸ nghÌo nªn cha mua ®îc gièng ®Ó nu«i. Lîn chËm lín v× thiÕu kÜ thuËt vµ vèn. B×nh qu©n 1-2 n¨m míi b¸n ®îc 1 con lîn 60-80 kg. Çc hé ®Òu nãi r»ng nu«i lîn kh«ng cã l·i mµ ®Êy lµ h×nh thøc tiÕt kiÖm ®Ó khi gia ®×nh cã viÖc lín th× dïng. Gia cÇm dîc nu«i Ýt vµ chØ ®Ó tù cÊp (dïng cho giç, ®¸m cíi, tÕt, cÊp s¨c) v× dÞch bÖnh triÒn miªn. Çc hé kh«ng cã biÖn ph¸p g× ®Ó gi¶m rñi ro trong ch¨n nu«i gia cÇm.

� L©m nghiÖp: 100% çc hé ®Òu ®i khai th¸c tre. Çc hé nghÌo (Ýt ruéng) ®i quanh n¨m. PhÇn lín s¶n phÈm ®îc khai th¸c trªn ®Êt l©m trêng. V× vËy, rõng tù nhiªn cña l©m trêng nghÌo kiÖt h¬n rõng ®îc giao cho hé. Nam thêng khai th¸c tre víi thu nhËp 15.000/ngµy cho mét ngêi khoÎ m¹nh. N÷ thu çc s¶n phÈm nh chay, giµng giµng, çc dîc liÖu. C«ng viÖc ®ì nÆng nhäc nhng ngµy c«ng thÊp h¬n vµ chØ dao ®éng trong kho¶ng 5.000-10.000 ®/ng.

� S¶n phÈm n«ng vµ l©m nghiÖp cã thÓ b¸n ngay t¹i th«n hoÆc ®em ra chî Ba ChÏ. HiÖn cã dÞch vô xe «m vµ xe kh¸ch cña t nh©n tõ thÞ trÊn ®Õn x·. Çc hé thêng chung nhau tõng nhãm 2-3 ngêi, tù chë tre dãc theo s«ng Ba ChÏ ra thÞ trÊn b¸n cho ngêi bu«n ®êng dµi. Gi¸ b¸n lµ 1400 ®/bã, cao h¬n so víi ë th«n 400 ®/bã, song thÊp h¬n so víi nh÷ng ngêi mua gom tre vËn chuyÓn b»ng xe t¶i (1.700 ®/bã).

� Ngay t¹i 2 th«n, kh«ng cã dÞch vô g×. Muèn mua b¸n, çc hé ph¶i qua s«ng Ba ChÏ ®Ó mua çc nhu yÕu phÈm t¹i çc cöa hµng ë çc th«n ngay bªn ®êng « t«. M¸y xay s¸t çc hé mua chñ yÕu ®Ó phôc vô cho gia ®×nh vµ chØ ®«i khi míi cã kh¸ch hµng. Cã hé c¶ n¨m míi thu ®îc 60.000 ® tõ dÞch vô nµy.

� Chi: chi phÝ ¨n cho gia ®×nh lµ lín nhÊt. §©y lµ mèi lo chÝnh cña hÇu hÕt çc hé hµng ngµy. Chi phÝ cho gi¸o dôc thÊp nhÊt. B×nh qu©n mét trÎ häc cÊp 1 ph¶i chi 60.000-70.000 ®/n¨m ®Ó mua s¸ch gi¸o khoa. Vë vµ häc phÝ ®· cã bao cÊp. NÕu häc ë çc cÊp cao h¬n th× sÏ tèn h¬n. Kho¶n tiÒn kh«ng nhiÒu, nhng víi çc hé ë Láng Toáng còng lµ rÊt lín (c¶ th«n chØ cã 6 trÎ ®i häc cÊp 2). Chi phÝ y tÕ b×nh thêng th× kh«ng cao v× theo chÝnh s¸ch, d©n ®îc b¶o hiÓm y tÕ. Song, do tr×nh ®é y tÕ ®Þa ph¬ng cßn thÊp nªn khi hé nµo cã ngêi èm nÆng, ph¶i chuyÓn lªn tuyÕn huyÖn, chi phÝ cao v× ®i l¹i vµ båi dìng cho y b¸c sÜ bÖnh viÖn. Sau mçi lÇn nh vËy, kinh tÕ hé

Dù ¸n §C§C Kh«ng ai biÕt g× vÒ dù ¸n §C§C T¬ng tù

KNKL Kh«ng cã KL. KN ho¹t ®éng yÕu, kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ ®¸ng kÓ

T¬ng tù

Tr¹m y tÕ Ch¨m sãc søc khoÎ miÒn phÝ cho d©n T¬ng tù

Trêng häc Cã trêng cÊp 1 ë th«n. TrÎ em ®i häc thuËn lîi h¬n tr-íc kia

T¬ng tù

of 69

bÞ sa sót nghiªm träng vµ khã phôc håi sau nhiÒu n¨m. Ngoµi ra, t×nh tr¹ng mª tÝn vÉn rÊt phæ biÕn. NhiÒu hé thêng mêi thÇy cóng vµ mçi lÇn nh vËy còng tèn kÐm 200.000-300.000 ®. Chi phÝ x· héi còng lµ mét kho¶n tèn kÐm v× nhiÒu tËp tôc cßn nÆng nÒ tèn kÐm nh cíi xin, cÊp s¾c cho nam.

� Th«ng tin: kh«ng ai trong sè pháng vÊn biÕt vÒ çc dù ¸n (trõ PAM vµ SCF), chÝnh s¸ch cña nhµ níc ®èi víi vïng cao. Hä kh«ng quan t©m ®Õn çc héi hoÆc ®oµn thÓ cña th«n x·. TÊt c¶ çc hç trî nhËn ®îc ®Òu kh«ng biÕt tõ ®©u víi môc ®Ých g×. Hä thêng cã ®îc th«ng tin tõ trëng th«n, hµng xãm hoÆc ngêi bu«n b¸n.

� TÝn dông: TÊt c¶ çc hé ®Òu thiÕu vèn. Ngêi kh¸ cÇn vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt, ngêi nghÌo cÇn vèn ®Ó ¨n, ®Ó lµm nhµ vµ mét phÇn ®Ó ®Çu t s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, cã hé ®îc vay mµ kh«ng nhËn v× kh«ng biÕt vay ®Ó kinh doanh g× vµ sÏ tr¶ nî ra sao.

� Suy nghÜ vÒ hoµn c¶nh nghÌo khã cña gia ®×nh m×nh, mçi ngêi nªu mét sè nguyªn nh©n. Gép chung ý kiÕn cña tÊt c¶ çc hé ®iÒu tra lµ:

� §êi sèng trong 2 n¨m qua cã kh¸ lªn tÝ chót. Song, tÊt c¶ çc hé vÉn chØ lo kiÕm ®ñ l¬ng thùc, chø cha nghÜ ®-îc ®Õn ®Çu t l©u dµi, gi¸o dôc cho con çi vµ mua s¾m çc tiÖn nghi

� Th«n nghÌo v× Ýt ruéng, kh«ng cã thuû lîi, tr©u th«n kh¸c hay ®Õn ph¸. � V× ®«ng con � YÕu søc khoÎ kh«ng ®i rõng ®îc � Muèn gia ®×nh kh¸ lªn nhng kh«ng biÕt b»ng çch nµo. Trång quÕ nhiÒu nhng kh«ng biÕt cã b¸n ®îc kh«ng � ThiÕu vèn mua tr©u


� PhÇn lín çc hé kh¸ lµ nh÷ng hé ®· sèng l©u ë ®Þa ph¬ng, cã tµi s¶n cña «ng cha ®Ó l¹i (nhµ vµ tr©u), nhiÒu ®Êt ruéng vµ ®Êt rõng. §Êt ë vÞ trÝ thuËn lîi cho canh t¸c vµ vËn chuyÓn nguyªn vËt liÖu.

� Çc hé kh¸, hoÆc bªn vî hoÆc bªn chång, cã v¨n ho¸ trong kho¶ng líp 1 ®Õn 4. Çc hé nhí râ ®îc diÖn tÝch ®Êt n«ng l©m nghiÖp ®îc chia, sè c©y m×nh nhËn trång, trång n¨m nµo vµ tá râ hä ch¨m sãc c©y chu ®¸o h¬n.

� Hé cã nhiÒu lao ®éng nam khoÎ m¹nh ®i rõng khai th¸c tre. � Mét nöa sè hé kh¸ ë Láng Toáng lµ do cã l¬ng vµ phô cÊp, sè cßn l¹i cã sa méc b¸n. Bªn Th¸c Lµo, çc hé kh¸ cã nhiÒu quÕ b¸n, nhê ®ã mµ mua s¾m ®îc çc tiÖn nghi.


� 100% sè hé nghÌo ®iÒu tra ë c¶ 2 th«n mï ch÷ c¶ vî vµ chång � mét sè hé míi t¸ch ë riªng, kh«ng ®îc sù gióp ®ì nµo cña bè mÑ v× b¶n th©n bè mÑ còng nghÌo � Ýt ®Êt (c¶ n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp) � thiÕu vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt. Cã hé cho vay còng kh«ng vay v× kh«ng biÕt lµm g×, cã hé th× dïng vèn kh«ng cã hiÖu qña (nu«i lîn th× lîn chÕt).

� nhµ cã phô n÷ lµ chñ hé, kh«ng ®i khai th¸c tre ®îc � nhµ cã ngêi èm nÆng tríc kia, chi phÝ nhiÒu nay ph¶i tr¶ nî.

3.2.3.4 Sù kh¸c nhau gi÷a Th¸c Lµo vµ Láng Toáng

� Tuy tr×nh ®é gi¸o dôc cña 2 th«n kh«ng kh¸c nhau l¾m, song d©n ë Th¸c Lµo nãi sái tiÕng Kinh h¬n (®iÒu tra çc hé kh«ng cÇn phiªn dÞch). Nh÷ng ngêi nghÌo ë Th¸c Lµo (dï mï ch÷) cßn quan t©m ®Õn ®Êt rõng m×nh ®îc chia, nhí ®îc diÖn tÝch, c©y trång vµ quan t©m ®Õn c©y trång h¬n. Trong khi ®ã çc hé nghÌo ë Láng Táng kh«ng biÕt m×nh cã bao nhiªu ®Êt, trång bao nhiªu c©y, Ýt ch¨m sãc c©y trång vµ bÞ tr©u bß th«n kh¸c ®Õn ph¸ nhiÒu.

� Çc hé ë Th¸c Lµo b×nh qu©n ®îc nhËn ®Êt rõng gÊp ®«i Láng Toáng.

3.3. X· L¬ng M«ng, huyÖn Ba ChÏ

3.3.1. Tæng quan t×nh h×nh kinh tÕ x· héi cña x· L¬ng M«ng

L¬ng M«ng lµ x· xa trung t©m huyÖn Ba ChÏ nhÊt. §êng giao th«ng ®Õn x· hÕt søc khã kh¨n, chØ cã xe lo¹i tèt, gÇm cao míi ®Õn ®îc x· vµo nh÷ng ngµy kh«ng ma. X· çch thÞ trÊn An Ch©u cña huyÖn S¬n §éng, tØnh B¾c Giang kho¶ng 30 km vµ ®êng t¬ng tù nh ®êng ®Õn Ba ChÏ.

of 69

D©n ë çc th«n trong x· sèng tËp trung thµnh tõng côm, nhµ nä çch nhµ kia kh«ng xa. Nhê vËy, sinh ho¹t céng ®ång trong tõng th«n thuËn lîi h¬n.

Çc sè liÖu th«ng kª vÒ d©n sinh kinh tÕ vµ ®Êt ®ai cña x· ®îc tr×nh bÇy ë phô lôc 1.

Cho ®Õn nay, x· cha cã ®êng d©y ®iÖn tho¹i, X· liªn l¹c víi çc vïng kh¸c qua tæng ®µi cña tØnh Qu¶ng Ninh , v× vËy, rÊt khã kh¨n.

Theo thèng kª cña UBND x·, L¬ng M«ng kh«ng cã ngêi mï ch÷ vµ x· ®ang chuÈn bÞ tiÕn tíi phæ cËp cÊp 2. TÊt c¶ ngêi d©n cña x· ®Òu nãi tiÕng Kinh thµnh th¹o.

Hép 3.3.1: Mét vµi sè liÖu thèng kª nãi lªn mÆt b»ng d©n trÝ cña L¬ng M«ng

L¬ng M«ng lµ x· cã møc sèng cao nhÊt huyÖn. L¬ng thùc qui thãc b×nh qu©n ®Çu ngêi ~ 400 kg nªn x· tù cÊp ®îc l¬ng thùc vµ cßn d cho ch¨n nu«i. G¹o ®ñ ¨n, khoai s¾n thõa vµ kh«ng cã thÞ trêng, nhng ch¨n nu«i cha ph¸t triÓn ®óng víi tiÒm n¨ng cña x· (tuy kh¸ h¬n çc x· kh¸c cña Ba ChÏ). L©m s¶n lµ nguån thu nhËp quan träng cña L¬ng M«ng. X· cã trªn 200 ha quÕ, ®îc trång r¶i r¸c tõ nh÷ng n¨m 80, nhng tËp trung nhÊt lµ tõ n¨m 1996 ®Õn nay. DiÖn tÝch rõng th«ng ë x· (do l©m trêng qu¶n lÝ) lµ 260 ha, mçi n¨m cho thu nhËp 120 tÊn nhùa. Ngoa× ra, d©n cßn cã çc thu nhËp kh¸c tõ rõng tù nhiªn ®îc giao cho hé nh nhùa tr¸m.

Giao lu hµng ho¸ cña x· víi B¾c giang m¹nh h¬n víi chÝnh Ba ChÏ. §©y lµ mét trong sè Ýt x· miÒn nói cña Qu¶ng Ninh cã chî. Çc s¶n phÈm n«ng l©m nghiÖp thêng ®îc b¸n ngay t¹i x·, song, ®«i khi mét sè ngêi cßn ®em sang An Ch©u b¸n. Çc hµng ho¸ c«ng nghiÖp hoÆc ®· qua chÕ biÕn ®Òu do ngêi ë B¾c Giang ®a ®Õn. X· cã hÇu hÕt çc dÞch vô cÇn thiÕt cho sinh ho¹t. Çc dÞch vô nµy tËp trung chñ yÕu ë 2 th«n trung t©m cña x·.

N¨m 1979, nhµ níc ®Çu t cho l©m trêng më ®êng ®Õn L¬ng M«ng vµ n¨m 1980 l©m trêng b¾t ®Çu trång th«ng trªn çc vïng nói träc. HiÖn l©m trêng qu¶n lÝ 3.993 ha, cßn x· qu¶n 1094,69 ha (®· giao cho hé)

L¬ng M«ng lµ x· nhËn ®îc nhiÒu hç trî cña chÝnh quyÒn ë çc cÊp. Gièng nh çc x· ®iÒu tra kh¸c, cã dù ¸n x· ®îc tham gia, cã dù ¸n kh«ng (135) mµ chØ ®îc gi¸m s¸t thi c«ng (xem hép díi).

Hép 3.3.2: Çc ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n hç trî cho L¬ng M«ng trong h¬n 2 thËp kØ qua

Çc khã kh¨n cña x·:

� ®êng giao th«ng rÊt xÊu, l¹i çch xa çc trung t©m v¨n ho¸ chÝnh trÞ, n¬i cã thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm lín � liªn l¹c b»ng ®iÖn tho¹i vµ th tÝn cµng khã kh¨n h¬n. HiÖn cha cã gi¶i ph¸p g× ®Ó kh¾c phôc vÊn ®Ò nµy. � viÖc n©ng cao d©n trÝ cho d©n còng kh«ng dÔ v× trêng cÊp 3 t¹i thÞ trÊn Ba ChÏ (46 km) � gi¸ quÕ gi¶m liªn tôc, çc laäi c©y ¨n qu¶ nh v¶i nh·n trång nhng s¶n phÈm kh«ng tiªu thô ®îc

HiÖn x· cã trªn 51 ngêi cã tr×nh ®é trung cÊp, 6 tèt nghiÖp ®¹i häc nhng kh«ng quay vÒ x· lµm viÖc. Ba m¬i ngêi cña x· hiÖn ®ang c«ng t¸c t¹i huyÖn hoÆc tØnh, mét sè ngêi gi÷ chøc vô quan träng. TØ lÖ sinh ®Î cña th«n díi 2%. TØ lÖ biÕt ®äc biÕt viÕt 100%

� Trong h¬n 10 n¨m qua, çc hé trong x· liªn tôc nhËn ®îc c©y gièng vµ tiÒn c«ng trång (quÕ, c©y ¨n qu¶, tr¸m...) tõ çc ch¬ng tr×nh §C§C, 327, KNKL. NÕu tù ¬m c©y gièng th× ®îc hoµn tiÒn c«ng ¬m.

� Ch¬ng tr×nh 135: x©y dùng trôc ®êng chÝnh nèi çc th«n cña x·, tr¹m x¸, trêng häc, chî, giÕng níc s¹ch, 2 c«ng tr×nh thuû lîi cøng ho¸ kªnh m¬ng víi tæng sè tiÒn lµ 700 triÖu. Ngoµi ra cßn nhiÒu çc ch¬ng tr×nh nhá kh¸c.

� Dù ¸n 325: nhiÒu hé ®îc vay, mçi hé 3 triÖu víi tæng sè vay cña c¶ x· lµ 320 triÖu (>50 % tæng sè hé)

of 69

§Þnh híng

� c©y trång: tríc m¾t c©y quÕ vÉn lµ c©y chiÕn lîc, ®ång thêi, x· hç trî d©n trång tr¸m vµ thö nghiÖm trång håi � t¨ng cêng ph¸t triÓn ch¨n nu«i còng lµ mét híng x· ®ang rÊt quan t©m � ph¸t triÓn dÞch vô

S¸u trong 8 th«n cña x· ®Òu n»m r¶i 2 bªn trôc ®êng chÝnh, chØ cã Khe GiÊy vµ Khe Nµ lµ ë s©u, Çch ®êng 5 km, ®i l¹i rÊt khã kh¨n, xe « t« kh«ng ®Õn ®îc. Theo ý kiÕn cña ban l·nh ®¹o x·, th«n Khe GiÊy vµ §ång CÇu ®îc lùa chän ®Ó nghiªn cøu v× Khe Gi©y lµ 1 trong 3 th«n cã møc thu nhËp cao nhÊt, mÆc dÇu c¬ së h¹ tÇng rÊt kÐm, ®Êt n«ng nghiÖp Ýt vµ kh«ng chñ ®éng ®îc tíi tiªu, trong khi ®ã, §ång CÇu cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi, nhng ®êi sèng vÉn thÊp h¬n.

3.3.2. KÕt qu¶ PRA cña th«n Khe GiÊy vµ §ång CÇu


� Sè hé c¶ hai th«n gÇn nh kh«ng t¨ng. §ång CÇu gi¶m 2 hé v× di chuyÓn vµo T©y Nguyªn. ë Khe GiÊy còng cã 2 hé chuyÓn ®i n¬i kh¸c khi th«n cßn khã kh¨n. Nh÷ng ngêi ®i tho¸t ly, lµm viÖc cho nhµ níc ë Khe GiÊy nay l¹i quay vÒ vµ cã mét sè hé muèn chuyÓn ®Õn nhng th«n kh«ng cho phÐp.

� §Êt n«ng nghiÖp chia hÕt cho çc hé vµ kh«ng ®Ó l¹i quÜ ®Êt chung. Çc hé thµnh lËp sau thêi ®iÓm nµy ph¶i phô thuéc vµo bè mÑ cho nhiÒu hay Ýt. Mét sè hé vì hoang thªm, song ®Êt nµy phÇn lín chØ ®Ó trång mµu, sè Ýt trång ®îc 1 vô lóa.

� Tæng diÖn tÝch ®Êt rõng cña c¶ 2 th«n kh«ng râ, ngoa× diÖn tÝch ®· giao cho hé, sè cßn l¹i ngêi ta nãi lµ cña l©m trêng. B×nh qu©n mçi hé ®îc chia 4-5 ha. Do tÝnh theo l« nªn cã hé nhiÒu, hé Ýt (v× khi chia, lÊy khe suèi hoÆc ®åi lµm mèc) (xem b¶ng vµ hép díi).

B¶ng 3.3.1: LÞch sö ph¸t triÓn vµ sö dông ®Êt cña th«n §ång CÇu vµ Khe GiÊy

§ång CÇu Khe GiÊy

N¨m cã hé ®Çu tiªn ®Õn ®Þnh c 1968 1978,

D©n téc Dao Thanh ph¸n, 1-2% lµ Kinh vµ Tµy do h«n nh©n

T¬ng tù


NhËp HTX L¬ng M«ng 1968 1978

T¸ch khái HTX L¬ng M«ng 1982 ®Ó nhËp vµo HTX B¸i Liªu 1981, lËp HTX riªng

Gi¶i thÓ HTX vµ thay b»ng trëng th«n

1994 1993

Kho¸n s¶n 1982 1982

Chia ®Êt ruéng h¼n cho hé 1992 1989

DiÖn tÝch ®Êt trång lóa b×nh 310 m2/khÈu 220 m2/khÈu

N¨m chia ®Êt l©m nghiÖp cho hé 1997 1997

Sè hé cha cã ®Êt l©m nghiÖp 3 hé kh«ng cã ®Êt rõng do t¸ch hé sau 1997

2 hé kh«ng cã ®Êt rõng nhng vÉn sö dông ®Êt l©m trêng ®Ó trång quÕ

DiÖn tÝch ®Êt rõng nhiÒu nhÊt/hé 7 ha 12 ha

DiÖn tÝch ®Êt rõng Ýt nhÊt/hé 3-3,5 ha 3 ha

of 69

Hép 3.3.3: ý kiÕn cña d©n vÒ ph¬ng thøc chia vµ së h÷u ®Êt rõng

� PhÇn lín ®Êt l©m nghiÖp ®îc trång quÕ. Gièng quÕ mét phÇn do çc dù ¸n cÊp, mét phÇn do d©n tù ¬m. T¹i Khe GiÊy, íc tÝnh mét phÇn ba ®Êt l©m nghiÖp cña th«n ®îc trång quÕ. HiÖn nay mét sè hé ®ang thö trång håi vµ tr¸m.

Hép 3.3.4: Suy nghÜ cña nhãm hëng lîi vÒ ph¬ng thøc hç trî cña çc dù ¸n

� T¹i §ång CÇu vµ Khe GiÊy còng cã vµi hé lµm dÞch vô cung cÊp çc nhu yÕu phÈm cho çc hé trong th«n, song thu nhËp tõ dÞch vô nµy cña hä kh«ng ®¸ng kÓ.

� D©n kh«ng biÕt khu vùc m×nh sèng thuéc lo¹i nµo vµ còng kh«ng hiÓu g× vÒ çc lo¹i thuÕ, chØ biÕt r»ng hä kh«ng ph¶i nép thuÕ n«ng nghiÖp.

� Çc dù ¸n hç trî vèn, gièng c©y l©m nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶ thêng ®îc chia ®Òu cho çc hé, kh«ng kÓ giµu nghÌo. � Çc hé ®Òu ®îc ®i tËp huÊn trång v¶i vµ nh·n, lóa, quÕ. Riªng cã hång lµ kh«ng ®îc tËp huÊn. Cha cã tËp huÊn ch¨n nu«i bao giê.

� Çc th«ng tin vÒ mu sinh çc hé cã ®îc tõ çc nguån: chÝnh quyÒn th«n x·, KNKL, trong céng ®ång, trong giao lu bu«n b¸n víi çc t th¬ng, nh÷ng çn bé tho¸t ly nhng ngêi th©n vÉn ë x·. Cã mét sè ngêi ë Khe GiÊy tù ®i çc n¬i ®Ó t×m hiÓu th«ng tin vÒ thÞ trêng vµ kÜ thuËt trång çc loµi c©y, sau ®ã tù trång thö nghiÖm. Hä ®· cã c¶ mét vên ¬m håi vµ tr¸m rÊt tèt.

3.3.2.2 Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau trong PRA gi÷a 2 th«n

PRA th«n Khe GiÊy: Th«n Khe GiÊy kh«ng biÕt tæng sè ®Êt rõng cña m×nh, ngoµi sè ®îc giao cho çc hé. Tríc kia, rõng ë ®©y cßn rÊt nhiÒu s¶n phÈm cã gi¸ trÞ cao. D©n ë B¾c Giang thêng lªn khai th¸c tõng ®oµn. Th«n ®· tæ chøc mét ®éi b¶o vÖ ë nh÷ng khu rõng mµ d©n cho lµ cña th«n. Tõ khi nghe nãi rõng nµy thuéc l©m trêng, ®éi b¶o vÖ cña th«n ®· gi¶i t¸n. Chóng t«i kh«ng quan t©m b¶o vÖ n÷a nªn çc khu rõng nµy bÞ nghÌo kiÖt ®i rÊt nhanh chãng.

PRA §ång CÇu: X· vµ huyÖn häp víi th«n mét buæi ®Ó thèng nhÊt çch chia. Chia theo l« kho¶nh, song, do ®Þa h×nh phøc t¹p nªn cã kho¶nh to vµ kho¶nh bÐ. Çc hé nhËn phÇn ®Êt cña m×nh, kh«ng ai th¾c m¾c. Mét sè hé nhËn xong l¹i ®æi cho nhau. Khi ®æi hä chØ lµm giÊy cam kÕt víi nhau.

PRA §ång CÇu: Nhµ níc cho c©y trång v× sî ®a tiÒn bµ con l¹i dïng vµo viÖc kh¸c. D©n muèn nhµ níc hç trî mua con l¬n, gµ, tr©u. Cho c©y kh«ng ch¨m sãc th× nã còng chÕt. C©y v¶i cã ®-îc tËp huÊn kÜ thuËt trång nhng ë ®©y s¬ng gi¸ nhiÒu nªn c©y hay bÞ chÕt. Ngoµi ra, v¶i trång chØ ®Ó ¨n, b¸n kh«ng cã ai mua

§ång CÇu Khe GiÊy

N¨m h×nh thµnh th«n 1968, cã 7 hé chuyÓn ®Õn tõ Th¸c Lµo do gîi ý cña ¤. Bµn Hng, bÝ th huyÖn uû Ba ChÏ. Tuy nhiªn, sau ®ã thÊy khã kh¨n nªn 3 hé l¹i chuyÓn ®i n¬i kh¸c.

Sau khi nghØ hu, ¤. Bµn Hng ®· ®i kh¶o s¸t Khe GiÊy. N¨m 1977, ¤ng vËn ®éng mét sè hé ®Õn ®Þnh c n¨m 1978, phÇn lín çc hé nµy tõ Thanh S¬n. N¨m 1982, c¶ th«n cã 12 hé.

Nguån thu nhËp N«ng nghiÖp: chñ yÕu lµ lóa vµ çc lo¹i mµu nh ng«, khoai, s¾n, l¹c. Çc s¶n phÈm nµy chØ ®Ó tù cÊp. B×nh qu©n çc hé thiÕu g¹o 1-2 th¸ng/n¨m

Ch¨n nu«i: mçi hé cã 1-2 con tr©u vµ 1-4 con lîn. Lîn mçi n¨m cã thÓ b¸n ®îc mét løa trªn t¹. Gµ bÞ dÞch bÖnh nhiÒu nªn chñ yÕu lµ ®Ó tù cÊp.

N«ng nghiÖp: n¨ng xuÊt lóa vµ çc lo¹i c©y mµu t¨ng. NhiÒu nhµ thõa l¬ng thùc nhng kh«ng b¸n mµ chØ ®Ó ch¨n nu«i. C¶ th«n chØ cã 2 hé thiÕu l¬ng thùc chót Ýt

Ch¨n nu«i: t¬ng tù nh §ång CÇu

L©m nghiÖp: quÕ ®îc trång liªn tôc tõ nh÷ng n¨m 80 nªn th«n lu«n cã quÕ b¸n. B×nh qu©n,

of 69

L©m nghiÖp: C¶ th«n cã 30 ha quÕ, song chØ míi cã 5 hé cã quÕ b¸n. Gièng quÕ phÇn lín lµ do çc dù ¸n cho kh«ng.

Khai th¸c nhùa th«ng: cã 13 hé khai th¸c nhùa cho l©m trêng.

Mét sè hé nhËn kho¸n b¶o vÖ rõng t¸i sinh cho l©m trêng 39.000 ®/ha

n¨m 2001, mçi hé thu nhËp trªn 3 triÖu tõ quÕ. Tuy b¸n cho B¾c Giang, nhng th«n vÉn ph¶i thu thuÕ ®Êt 4 % ®Ó nép cho x· vµ x· nép cho huyÖn.

Tr¸m: nhiÒu hé cã tr¸m mäc tù nhiªn trªn ®Êt rõng ®îc chia vµ thêng trÝch nhùa b¸n. T¬ng tù nh nhùa th«ng, tr¸m cho thu ho¹ch hµng th¸ng, 100.000-200.000 ®/th tuú tõng hé

Gi¸ s¶n phÈm Gi¸ nhùa th«ng l©m trêng thu mua qu¸ thÊp (xem hép 3.3.2.4)

Çc trang thiÕt bÞ cã gi¸ trÞ

C¶ th«n cã 4 xe m¸y, 5 tivi, 5 m¸y xay s¸t, 1 m¸y tuèt lóa

HÇu hÕt çc hé ®Òu cã m¸y thuû ®iÖn nhá, 2 m¸y xay bét, 9 m¸y xay s¸t, 11 xe m¸y

X¸c ®Þnh çc khã kh¨n cña th«n

� ThiÕu vèn � Ch¨n gµ dÞch bÖnh nhiÒu � D©n trÝ thÊp � Gièng cò cã nhng n¨ng xuÊt thÊp, cßn gièng míi l¹i gi¸ cao: 20.000 kg sau khi ®· ®îc trî cíc (7000 ®/kg)

� Gièng ng« míi kh«ng dïng ®îc v× kh«ng ®ñ ph©n bãn vµ thiÕu níc

� Kinh nghiÖm s¶n xuÊt thiÕu, ®Êt Ýt, d©n ®«ng, thiÕu viÖc lµm

� §êng khã kh¨n, xe « t« kh«ng vµo ®îc. Mïa ma ®i xe m¸y còng khã, mÆc dï d©n ®· bá nhiÒu c«ng søc lµm ®êng

� Ranh giíi qu¶n lÝ rõng lung tung nªn d©n bÞ thiÖt � Cha cã hÖ thèng níc s¹ch � Häc hµnh cña con em cßn nhiÒu khã kh¨n � Gi¸ gièng lóa míi qu¸ cao � §Êt rõng ®îc chia Ýt

§Þnh híng ph¸t triÓn

Kh«ng x¸c ®Þnh ®îc chiÕn lîc ph¸t triÓn cho th«n. Çc th«n kh¸c lµm g× th× m×nh lµm theo.

Ph¸t triÓn l©m nghiÖp, lÊy c©y quÕ vµ tr¸m lµ chÝnh, ®ång thêi thö nghiÖm c©y håi

KiÕn nghÞ víi nhµ níc

Kh«ng cã kiÕn nghÞ g× � Mong nhµ níc chia thªm ®Êt rõng � Hç trî cña nhµ níc kh«ng râ rµng, d©n kh«ng ®îc tham gia (xem hép 3.3.2.3). D©n mong muèn nhµ níc cho phÐp d©n tham gia vµo tÊt c¶ çc dù ¸n hç trî th«n x·

� HuyÖn míi tæ chøc tËp huÊn trång lóa mµ cha tËp huÊn ch¨n nu«i. CÇn t¨ng cêng tËp huÊn ch¨n nu«i.

Tiªu chÝ ph©n lo¹i hé giµu nghÌo

Lo¹i kh¸: nhµ kiªn cè lîp ngãi, con çi ®îc ®i häc, cã xe m¸y hoÆc m¸y xay x¸t, cã trªn 4 ha quÕ.

Lo¹i trung b×nh: nhµ lîp ngãi, cã Ýt nhÊt 1 tr©u, ®ñ ¨n.

Lo¹i nghÌo: nhµ tranh, v¸ch ®Êt, cã tr©u, hiÖn cßn thiÕu ¨n.

Lo¹i kh¸: nhµ cã m¸i ngãi kª t¶ng hoÆc x©y, cã xe m¸y, tivi, m¸y tuèt lóa, cã nhiÒu rõng quÕ, Ýt nhÊt cã 2 tr©u.

Lo¹i trung b×nh: nhµ cã m¸i ngãi, kª t¶ng, m¸y xay bét, cã rõng quÕ nhng Ýt h¬n, tr©u cã 1-2 con.

Lo¹i nghÌo: nhµ tranh, 1 tr©u, cßn thiÕu ¨n lóc gi¸p h¹t vµ çc ph¬ng tiÖn kh¸c


Lo¹i kh¸: 5 do n¨ng ®éng, chiÕm 17,8% Lo¹i kh¸: 11 hé, chiÕm 52,4%

of 69

Hép 3.3.5: ý kiÕn cña PRA vÒ hiÖu qu¶ vµ sù tham gia cña d©n vµo çc dù ¸n hç trî

Hép 3.3.6: §éc quyÒn thu mua s¶n phÈm cña l©m trêng

B¶ng 3.3.2: §¸nh gi¸ vai trß çc tæ chøc, ®oµn thÓ vµ dù ¸n hç trî ®èi víi ph¸t triÓn th«n cña nhãm PRA

Lo¹i trung b×nh: 13, chiÕm 46,4%

Lo¹i nghÌo: 10 (1 do giµ yÕu, 2 do èm ®au, 6 hé do ®«ng con vµ kh«ng n¨ng ®éng, 1 hé do chång míi ®i tï vÒ), chiÕm 37,7%

Lo¹i trung b×nh: 8 hé, chiÕm 38%

Lo¹i nghÌo: 2 hé (do ®«ng con vµ kh«ng n¨ng ®éng), chiÕm 9,5%

28 hé 21 hé

PRA Khe GiÊy: D©n kh«ng ®îc tham gia vµo nhiÒu dù ¸n hç trî x·. PhÇn lín çc dù ¸n nµy hiÖu qu¶ rÊt thÊp. Mét vÝ dô vÒ vÊn ®Ò thuû lîi. Nhµ níc chØ cÇn ®Çu t vèn vµ çn bé kÜ thuËt chØ ®¹o, phÇn cßn l¹i nh c«ng lao ®«ng, ®¸, çt, d©n tù lµm. Nh vËy, d©n cã thªm viÖc lµm, ®ång thêi gi¸m s¸t ®îc chÊt lîng cña c«ng tr×nh. VÝ dô thø 2 lµ tËp huÊn kÜ thuËt trång quÕ kh«ng phï hîp víi ®Þa ph¬ng, chØ ¸p dông cho ®ång b»ng. Mét vÝ kh¸c vÒ kÐm hiÖu qña cña ch¬ng tr×nh ®Çu t lµ huyÖn cÊp 100 triÖu ®Ó lµm 3 km ®êng ®Êt tõ Khe GiÊy ®i ra trung t©m x·. L©m trêng tróng thÇu x©y dùng. §êng ®· x©y mÊy n¨m nay, chÊt lîng rÊt kÐm vµ chØ ®Ó cho ngêi ®i bé. D©n l¹i ph¶i tù tu bæ mét con ®êng kh¸c ®Ó cã thÓ ®i ®îc xe m¸y hoÆc xe ®¹p.

PRA §ång CÇu: Gi¸ nhùa th«ng l©m trêng thu mua lµ 1900 ®/kg. Tæng lîng nhùa khai th¸c > 100 tÊn/n¨m (c¶ x·). D©n kh«ng biÕt l©m trêng b¸n gi¸ bao nhiªu vµ ®· nhiÒu lÇn yªu cÇu l©m trêng t¨ng gi¸ nhng kh«ng ®îc ®¸p øng. NÕu d©n kh«ng chÊp nhËn gi¸ nh vËy th× l©m tr-êng sÏ thuª ngêi ë §×nh LËp vÒ lµm.

Tªn tæ chøc §ång CÇu Khe GiÊy


Trëng th«n Th«ng b¸o çc th«ng tin chÝnh s¸ch nhËn tõ x· ®Õn çc hé vµ ngîc l¹i, çc ho¹t ®éng cña th«n, t×nh tr¹ng kinh tÕ cña hé lªn x·. Trëng th«n nhiÖm k× 2 nam/lÇn

ChÝnh quyÒn vµ çc tæ chøc ®oµn thÓ ë Khe GiÊy cïng phèi hîp ho¹t ®éng. Çc hé ®Òu cã tinh thÇn ®oµn kÕt, gióp ®ì lÇn nhau. Th«n cã quÜ riªng do d©n tù ®ãng gãp ®Ó gióp çc hé khi gÆp khã kh¨n ho¹n n¹n hoÆc èm ®au. HiÓu biÕt vÒ chÝnh s¸ch cña th«n Khe GiÊy cao, biÕt ph¸t huy néi lùc. Çc hé thêng tù ¬m c©y gièng quÕ, chø kh«ng chê trªn ph¸t c©y. Tuy nhiªn, sau ®ã hä l¹i ®îc trªn hoµn l¹i tiÒn c«ng ¬m vµ trång quÕ. Sù n¨ng ®éng cña ngêi d©n Khe GiÊy cßn thÓ hiÖn ë chæ mét sè hé lu«n suy nghÜ, t×m kiÕm çc laäi c©y trång cã gi¸ trÞ cao h¬n. Mét vµi hé ®· tù thö nghiÖm trång håi v× cho r»ng ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn ë ®©y cã thÓ phï hîp víi håi.

Chi HCCB Cã Ýt ngêi. Çc héi viªn trî gióp nhau. Tham gia ®ãng gãp ý kiÕn x©y dùng ph¸t triÓn th«n

MTTQ MÆt trËn bµn vÒ çch lµm ¨n, khuyªn b¶o bµ con ch¨m lµm, ®oµn kÕt.

Chi §TN §TN tæ chøc häp thêng xuyªn, gióp th«n b¶n çc c«ng viÖc nÆng, bµn çch lµm kinh tÕ

Chi HPN HPN häp 6 th¸ng/ lÇn vµ chØ nãi vÒ vÊn ®Ò sinh ®Î cã kÕ ho¹ch

Chi HND HND do trëng th«n kiªm nhiÖm. Ho¹t ®éng cña Héi vµ çc viÖc cña th«n thêng lÉn lén. H«i thêng häp sau khi häp th«n, chñ yÕu bµn vÒ trång trät vµ ch¨n nu«i

Chi bé §¶ng 3 ngêi, cã vai trß quan träng trong çc quyÕt ®Þnh cña th«n

of 69

3.3.3. §iÒu tra kinh tÕ hé ë Khe GiÊy vµ §ång CÇu

Tæng sè hé ®iÒu tra ë 2 th«n lµ 16, trong ®ã: 5 hé nghÌo vµ 4 hé kh¸ cña §ång CÇu, 4 hé kh¸ vµ 2 hé nghÌo vµ 1 hé ®· vît nghÌo cña Khe giÊy

3.3.3.1 Nh÷ng ®iÓm chung cña çc hé ®iÒu tra

� Tr×nh dé v¨n ho¸ cña tÊt c¶ çc chñ hé ë kho¶ng líp 1-4, ç biÖt cã trêng hîp mï ch÷ hoÆc t¸i mï (mÆc dÇu thèng kª cña x· lµ ®· hoµn toµn xo¸ mï). Mäi ngêi ®Òu nãi sái tiÕng Kinh

� Çc hé cã Ýt con h¬n so víi 2 th«n ®iÒu tra ë Thanh S¬n. ¥ ®©y kh«ng kÓ giµu nghÌo, çc hé cã 2-5 con, phÇn ®«ng cã 3, chØ cã 1 hé cã 5. Ngay ®Õn c¶ nh÷ng ngêi ®îc mêi tham gia PRA, chØ nh÷ng líp ngêi trªn 60 tuæi míi cã 5-8 con. Sè trÎ h¬n phè biÕn chØ 3 con. TrÎ em ®Òu ®îc ®i häc cÊp 1 vµ 2, kÓ c¶ nh÷ng nhµ thuéc diÖn nghÌo. Ngêi d©n cã ý thøc vÒ viÖc ch¨m lo gi¸o dôc cho con h¬n.

� Nhê hÖ thèng tíi tiªu tèt, ®ång thêi cã ®ñ ph©n bãn nªn n¨ng xuÊt lóa cao, tÊt c¶ çc hé ®iÒu tra ®Òu kh«ng thiÕu l¬ng thùc (tuy trong PRA ë §ång CÇu cã nªu thiÕu ¨n 1-2 th¸ng). ChØ cã 1 trêng hîp thiÕu mét chót khi thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi, song, l¹i cã thÓ tù c©n ®èi ®îc nhê ¨n ®én thªm ng« hoÆc çc thø mµu kh¸c.

� Ch¨n nu«i: thu nhËp tõ ch¨n nu«i cña çc hé kh¸ vµ nghÌo còng t¬ng tù nh nhau. ¥ c¶ 2 th«n, mçi hé chØ nu«i 1-2 tr©u ®Ó cµy ruéng lµ chÝnh. TÊt c¶ çc hé ®Òu ch¨n nu«i lîn, tõ 1-4 con. Nhê cã d l¬ng thùc nªn lîn t¨ng träng nhanh h¬n so víi Thanh S¬n. Çc hé cã thÓ b¸n ®îc mét løa lîn trong 1 n¨m. Çc lo¹i gia cÇm, ®Æc biÖt lµ gµ nu«i chØ ®Ó tù cÊp lµ chÝnh v× thêng bÞ dÞch bÖnh nhiÒu, kh«ng cã ®ñ ®Ó cung cÊp cho nhu cÇu cña x·.


� Lµ nh÷ng hé ®· ®Þnh c l©u (®Õn ®Çu tiªn), trång quÕ tõ nh÷ng n¨m 1980 vµ ®Çu 90 ®· cã quÕ b¸n. HiÖn nay cã nhiÒu rõng quÕ ë çc løa tuæi kh¸c nhau vµ n¨m nµo còng cã thu nhËp tõ quÕ (xem hép díi). DiÖn tÝch rõng cña çc hé nµy còng nhiÒu h¬n, gÇn nhµ nªn thu©n lîi cho viÖc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ.

Hép 3.3.7: Thu nhËp quÕ cña mét sè hé kh¸

§C§C §C§C hç trî trång quÕ, tiÒn chia ®Òu cho çc hé, 12.000 ®/hé

T¬ng tù

Ch¬ng tr×nh X§GN

Hç trî ngãi lîp nhµ n¨m 1994 T¬ng tù

Dù ¸n PAM Hç trî trång quÕ 1997-1999. Cã hiÖu qu¶ T¬ng tù

Ch¬ng tr×nh 135

X©y dùng ®êng, giÕng níc s¹ch, thuû lîi. D©n kh«ng ®îc tham gia v× toµn ngêi ngoµi vµo lµm

Thuû lîi, lµm ®êng. ChÊt lîng kÐm, kh«ng sö dông ®îc mÊy

Ch¬ng tr×nh 325

NhiÒu hé ®îc vay 3 triÖu/hé C¶ th«n cã 4 hé kh«ng vay v× kh«ng muèn vay

KNKL KN cho c©y v¶i trång n¨m 1997 (1/2 ha/hé). N¨m 2002 cho hång vµ nh·n. Th«n chia ®Òu mçi nhµ 10 c©y hång vµ 4 c©y nh·n

Mçi hé ®îc cÊp 5 c©y nh·n vµ 10 c©y hång

Tr¹m y tÕ Tr¹m x¸ x· ®iÒu trÞ miÔn phÝ T¬ng tù

Trêng cÊp 1 Cã trêng cÊp 1 Cha cã trêng cÊp 1 ë th«n

CÊp 2 Trêng cÊp 2 ë trung t©m x· T¬ng tù

CÊp 3 ¥ thÞ trÊn Ba ChÏ ¥ thÞ trÊn Ba ChÏ

Trong 2 hé kh¸ ®iÒu tra ë §ång CÇu th× n¨m 2001, cã 1 hé b¸n 2 tÊn vµ 1 hé b¸n 1 tÊn víi gi¸

of 69

� ¥ §ång CÇu. Çc hé kh¸ ngoµi ®Êt l©m nghiÖp ®îc chia nh mäi hé kh¸c (®Êt nµy çch xa th«n, sau rõng th«ng cña l©m trêng, ph¶i mÊt 1 giê ®i bé), cßn cã ®Êt rõng quanh nhµ (®Êt vên) réng 4-5 ha. ®Êt vên còng trång quÕ tõ vµi chôc n¨m nay.

� Nhê thu nhËp tõ quÕ, çc hé kh¸ ë c¶ 2 th«n cã thÓ ®Çu t kinh doanh dµi h¹n h¬n nh mua m¸y mãc thiÕt bÞ ®Çu t cho n«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t hµng ngµy, thuª nh©n c«ng trång vµ ch¨m sãc quÕ, tr¸m ..

� VÞ trÝ giao th«ng thuËn lîi cïng víi vèn tÝch luü, mét sè hé giµu ë §ång CÇu chuyÓn dÇn sang dÞch vô, phôc vô cho ngêi nghÌo (xay s¸t, tuèt lóa, xe «m. .. )

3.3.3.3 Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau gi÷a ngêi nghÌo cña 2 th«n

§iÒu tra 6 hé nghÌo ë §ång CÇu th× thÊy næi bËt çc ®iÓm sau:

� 50% sè hé ®iÒu tra cã vî hoÆc chång mï ch÷ hoÆc t¸i mï. � Cã Ýt ®Êt rõng vµ ®Êt n«ng nghiÖp h¬n. §Êt rõng xa nhµ, kh«ng thuËn lîi cho ch¨m sãc vµ b¶o vÖ � Çc hé ®Òu ®ñ l¬ng thùc, sè Ýt hé cßn d ®Ó b¸n vµ cho ch¨n nu«i � §îc çc dù ¸n hç trî nh: cho gièng quÕ ®Ó trång, cho tiÒn c«ng vµ c©y gièng ®Ó mçi hé trång 1/2 ha v¶i, nh·n vµ hång nh ®· nªu ë trªn.

� Çc hé nghÌo còng trång quÕ, song, tõ sau nh÷ng n¨m 1992 vµ nhiÒu nhÊt lµ tõ sau n¨m 1996 trë l¹i ®©y nªn cha cã thu nhËp.

� Thu nhËp tõ nhùa th«ng vµ tr¸m tù nhiªn (rõng ®îc chia) cña çc hé cã thÓ dao ®éng 100.000 - 500.000 ®/th. §©y chÝnh lµ kho¶n thu ®Ó trang tr¶i çc nhu cÇu sinh ho¹t, chi phÝ cho häc hµnh cña con çi. HiÖn chØ cã 46,5% sè hé cña th«n ®îc khai th¸c nhùa th«ng. Hä lµ nh÷ng ngêi nghÌo hoÆc xÕp lo¹i trung b×nh

� Çc hé nghÌo thêng lµm thuª cho hé kh¸. Tuy vËy, c«ng viÖc kh«ng cã nhiÒu.

Hép 3.3.8: VÝ dô vÒ hoµn c¶nh cña mét hé nghÌo ®îc nhãm PRA ®¸nh gi¸ lµ kh«ng n¨ng ®éng

� Vay vèn 325: cã 1 trêng hîp ®îc vay (mua tr©u), 2 trêng hîp muèn vay mµ cha ®Õn lît, 3 trêng hîp kh«ng d¸m vay v× sî kh«ng tr¶ ®îc. Nh÷ng ngêi nµy ®Òu muèn vay ®Ó n©ng cÊp nhµ.

� Çc hé ®Òu ®îc ®i tËp huÊn trång c©y ¨n qu¶, trång lóa, quÕ .. � MÆc dï nhËn ®îc nhiÒu hç trî, song, kh«ng mét ai trong sè nµy biÕt tªn vµ môc tiªu dù ¸n hoÆc ch¬ng tr×nh, ®èi t-îng ®îc hëng lîi. Hä nãi nhµ níc cho th× m×nh lÊy. Nh·n vµ hång míi trång nªn cha biÕt kÕt qu¶. V·i bÞ s¬ng gi¸ chÕt nhiÒu, sè cßn l¹i cã qu¶ nhng kh«ng b¸n ®îc. NiÒm hy väng cña hä chØ tr«ng vµo c©y quÕ.

� 5 trong sè 6 hé nµy nghÌo kh«ng ph¶i do kh«ng n¨ng ®éng mµ v× do nhµ cã ngêi bÞ bÖnh hiÓm nghÌo hoÆc khã ®Î, khã cã con. Hä ph¶i ®i bÖnh viÖn huyÖn nhiÒu lÇn, tèn kÐm nhiÒu mµ vÉn kh«ng cã kÕt qu¶. NiÒm mong muèn cña hä chØ lµ cã c¬ héi ch÷a bÖnh hoÆc cã b¸c sÜ ë x·.

§iÒu tra 2 hé nghÌo ®îc coi lµ lêi, kh«ng chÞu lµm ¨n vµ 1 hé ®· tho¸t nghÌo ë Khe giÊy cho thÊy:

9.000 ®/kg. Nh vËy chØ riªng quÕ hä ®· cã thu nhËp tõ 9-18 triÖu. Ngoµi ra, hä cßn cã thu nhËp tõ nhùa tr¸m tõ rõng giao cho hä.

TriÖu §øc Minh ë §ång CÇu: Gia ®×nh cã 4 khÈu (2 vî chång vµ 2 con, vî mï ch÷). Cã 900 m2 ®Êt lóa, tríc bÞ h¹n, m·i n¨m 2001 míi chñ ®éng ®îc tíi tiªu. §îc ph©n 2 ha ®Êt rõng nh-ng ngêi kh¸c trång quÕ råi, ph¶i chê ngêi ta khai th¸c xong th× hé míi ®îc sö dông. N¨m 2002 ®· tù ¬m 1500 c©y quÕ vµ trång trªn ®Êt l©m trêng. Song, hiÖn l©m trêng kh«ng cho lµm n÷a. Hé cha ®îc vay vèn, chØ mong ®îc vay ®Ó lµm nhµ. Nguyªn nh©n nghÌo lµ do chång èm mµ kh«ng biÕt trÞ bÖnh ë ®©u. NiÒm hy väng cña hé lµ ë c©y quÕ.

Bµn Linh, Khe GiÊy: Nhµ tranh v¸ch ®Êt nhng réng r·i khang trang, s©n l¸ng xi m¨ng réng, cã bÕp vµ chuång lîn. Gia ®×nh ®ñ l¬ng thùc, song, rÊt t»n tiÖn trong chi tiªu v× cã 5 con ®Òu ®ang ®i häc. Trêng häc xa nhµ 1 giê ®i bé vµ ph¶i leo ®åi. §øa bÐ nhÊt míi 7 tuæi nªn ph¶i ë néi tró. Gia ®×nh thiÕu lao ®éng, l¹i ph¶i chi phÝ nhiÒu. Ngoµi lµm phÇn ®Êt cña gia ®×nh, vî chång thêng ®i lµm thuª cho çc hé giµu ë trong th«n. C«ng lao ®éng 20.000 ®/ng. Chñ hé tù x¸c ®Þnh lÝ do nghÌo cña m×nh lµ ®«ng con vµ thiÕu vèn.

of 69

� chØ cã 1 trêng hîp lµ rÊt chËm trong tÝnh to¸n, kh«ng cã kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ. � 2 hé cßn l¹i ®Òu lµ nh÷ng chñ hé ®Òu ch¨m chØ. (xem hép díi) � Çc hé nghÌo vµ míi vît nghÌo ë Khe giÊy ®îc chÝnh quyÒn vµ çc tæ chøc th«n hç trî, chØ b¶o çch lµm ¨n, lu«n ë trong danh s¸ch u tiªn cña çc dù ¸n hç trî (vay vèn, cÊp c©y gièng, t«n ®Ó lîp nhµ).

� Kh¸c víi çc hé nghÌo ë §ång CÇu, çc hé nghÌo ë Khe giÊy cã hiÓu biÕt tèt vÒ çc dù ¸n hç trî cho th«n.

3.4. X· Hóc §éng, huyÖn B×nh Liªu

3.4.1. Tæng quan d©n sinh kinh tÕ cña x· Hóc §éng

Hóc §éng ®îc xÕp lo¹i x· nghÌo nhÊt cña B×nh Liªu, mÆc dÇu vÒ ®Þa lÝ, x· gi¸p víi x· Qu¶ng L©m cña huyÖn §Çm Hµ vµ x· Hoµnh M« cña huyÖn B×nh Liªu - 2 x· cã thu nhËp rÊt cao so víi çc x· miÒn nói vµ cã s¶n phÈm hµng ho¸ truyÒn thèng lµ quÕ vµ håi.

Çc sè liÖu thèng kª vÒ ®Êt ®ai, cë së h¹ tÇng, d©n sinh kinh tÕ cña x· ®îc tr×nh bÇy trong phô lôc 1.

X· hiÖn kh«ng cã sè liÖu thèng kª vÒ tr×nh ®é v¨n ho¸ cña d©n ë çc ®é tuæi kh¸c nhau. NhËn xÐt chung cña Ban l·nh ®¹o x· lµ mÆt b»ng d©n trÝ cña Hóc §éng rÊt thÊp. ¥ ®é tuæi lao ®éng, c¶ x· chØ cã 15 ngêi trong kho¶ng tr×nh ®é cÊp 2 vµ 12 ngêi– cÊp 3.

Hóc §éng cã c¬ cÊu bé m¸y chÝnh quyÒn nh mäi çc x· kh¸c vµ míi ®©y ®îc huyÖn t¨ng cêng cho mét bÝ th §¶ng uû vµ mét trëng C«ng an (thay ngêi ®Þa ph¬ng).

Hóc §éng nhËn ®îc nhiÒu ch¬ng tr×nh hç trî cña nhµ níc trong 4 thËp kØ qua (xem b¶ng díi). Tuy nhiªn, t¬ng tù nh çc x· kh¸c, Ban l·nh ®¹o x· còng kh«ng ®îc tham gia vµo mét sè dù ¸n, vÝ dô nh çc dù ¸n thuéc ch¬ng tr×nh 135.

Hép 3.4.1: Çc ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n ®· vµ ®ang ®îc triÓn khai ë x·

ChÝnh s¸ch t¨ng cêng cho çc x· miÒn nói cña nhµ níc ®· dÉn ®Õn mét sè ®æi thay trong çc dÞch vô, ®Æc biÖt lµ dÞch vô ¨n uèng. Sè çn bé ®îc hëng l¬ng nhµ níc ë Hóc §éng hiÖn nay t¬ng ®èi ®«ng: 48 gi¸o viªn, 10 y sÜ vµ y t¸, çn bé x· th«n còng ®Õn vµi chôc ngêi, nh©n viªn bu ®iÖn. §Êy lµ cha kÓ nh÷ng ngêi ®Õn thùc hiÖn çc dù ¸n nªu trªn vµ çn bé cÊp trªn ®i thÞ s¸t x·. V× vËy, ngay cæng cña UBND x· ®· cã mét qu¸n ¨n chuyªn phôc vô çc ®èi tîng nµy vµ tiÖc tïng cña x·. Trong ngµy lµm viÖc, qu¸n ¨n thêng rÊt s«i ®éng.

Theo ý kiÕn cña chÝnh quyÒn x· vµ ®¹i diÖn çc ®oµn thÓ, lÝ do x· nghÌo lµ:

� ThiÕu vèn s¶n xuÊt � §iÒu kiÖn ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp Ýt (b×nh qu©n 400 m2/ngêi), l¹i rÊt c»n cæi � Hai trong sè 7 th«n cña x· kh«ng cã ph¬ng tiÖn c¬ giíi nµo ®Õn ®îc. Mét sè th«n kh¸c, xe ®Õn ®îc trung t©m th«n hoÆc gÇn th«n, nhng d©n sèng r¶i r¸c trªn çc triÒn nói, ®i¹ bµn réng, kh«ng cã ®êng ®i mµ chØ men theo lèi mßn. Cã th«n bÞ ng¨n çch bëi çc suèi, nªn nÕu cã xe m¸y vÉn ph¶i gøi çc hé c¹nh ®êng vµ ®i bé. Víi kiÓu ®Þnh c hiÖn t¹i, çc hé gÆp nhiÒu khã kh¨n cho sinh ho¹t, vËn chuyÓn hµng ho¸ vµ nguyªn vËt liÖu s¶n xuÊt.

� Kinh nghiÖm s¶n xuÊt Ýt, nhiÒu hé kh«ng biÕt lµm ¨n. KN cã tuyªn tuyÒn vËn ®éng ¸p dông çc kÜ thuËt vµ

� Dù ¸n cña Ban §C§C hç trî trång së vµ trÈu n¨m 1964-1965 � Dù ¸n 135 ®· hç trî vèn x©y dùng tr¹m x¸, chî, trêng häc, lµm mét sè kªnh m¬ng. Riªng n¨m 2001, x· ®îc hç trî lµ 500 triÖu, n¨m 2002 lµ 400 triÖu.

� Dù ¸n 325 xãa ®ãi gi¶m nghÌo hç trî d©n vay 40 triÖu � Dù ¸n xo¸ tranh tre nøa l¸ cÊp tÊm lîp fibroximang cho çc hé � §C§C hç trî ph©n bãn � PAM – 1996-2001, cÊp gièng vµ g¹o ®Ó mçi hé trång 1 ha håi

� Dù ¸n y tÕ: tiªm chñng, chèng suy dinh dìng, phßng chèng sèt rÐt, bÖnh lao, muèi ièt

of 69

gièng míi, song, do d©n trÝ thÊp nªn møc ®é tiÕp thu rÊt h¹n chÕ. � N¨ng xuÊt c©y trång kh«ng æn ®Þnh, phô thuéc nhiÒu vµo thiªn nhiªn do thuû lîi cßn yÕu kÐm, cha chñ ®éng ®-îc tíi tiªu, trong khi ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh phøc t¹p, ®é dèc lín, ®¸ vµ khe nhiÒu nªn hay bÞ h háng vµ rß rØ.

� S¶n phÈm nghÌo nµn, kh«ng ®a d¹ng, Ýt vÒ khèi lîng vµ kÐm vÒ chÊt lîng. � DÞch vô cha ph¸t triÓn, mét sè Ýt qu¸n b¸n nhu yÕu phÈm nhng kh«ng cã kh¸ch hµng nªn ngµy b¸n, ngµy kh«ng. Chî míi x©y dùng (nhê 135) nhng cha ®a vµo ho¹t ®éng. Khi cÇn b¸n hoÆc mua s¾m lín, d©n vÉn ph¶i ®i chî thÞ trÊn (20km).

§Þnh híng cña x·

� Kh«i phôc c©y miÕn dong. S¶n phÈm nµy tríc kia ®· trång, mçi n¨m b¸n trªn 100 tÊn. Tuy nhiªn, hiÖn t¹i gi¸ nguyªn liÖu thÊp, chØ 300®/kg, trong khi ®ã, gi¸ thµnh phÈm cao (13-14.00 ®/kg). X· ®ang suy nghÜ t×m híng gióp d©n chÕ biÕn ®Ó cã gi¸ cao h¬n, ®ång thêi t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho lùc lîng lao ®éng nhµn rçi.

� Ph¸t triÓn mét sè gièng c©y míi cã triÓn väng. §ã lµ th¶o qu¶ vµ tre lÊy m¨ng. Ngoµi ra, cßn cã thÓ ph¸t triÓn ch¨n nu«i dª vµ ong.

Trong sè 7 th«n cña x·, Lôc Ngï vµ Khe Mã ®îc chän ®Ó ®iÒu tra v× ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh«ng kh¸c nhau mÊy, trong khi ®êng ®i ®Õn Khe Mã thuËn lîi h¬n Lôc Ngï, nhng thu nhËp cña çc hé ë Lôc Ngï l¹i cao h¬n ë Khe Mã.

3.4.2. KÕt qu¶ PRA cña th«n Khe Mã vµ th«n Lôc Ngï

3.4.2.1. Nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång cña 2 th«n

� Trong thêi k× chèng Ph¸p, Hóc §éng lµ ®Þa bµn quan träng gióp qu©n kh¸ng chiÕn gi¶i phãng B×nh Liªu th¸ng 11 n¨m 1950 vµ nhiÒu ngêi ë 2 th«n ®· tõng tham gia vµo chiÕn dÞch nµy. Thêi k× chèng Mü, x· cã nhiÒu ngêi tham gia nghÜa vô. ChiÕn tranh biªn giíi ViÖt Trung n¨m 1979, Hóc §éng lµ vïng s¬ t¸n cña çc hé gi¸p biªn giíi. Mçi mét hé ë ®©y cu mang 1-2 hé s¬ t¸n.

� Sè hé ë Lôc Ngï lóc thµnh lËp HTX lµ 37, cßn ë Khe Mã míi lµ 12. §Õn nay sè hé ë c¶ 2 th«n ®Òu xÊp xØ 80. Khe Mã kh«ng cã t×nh tr¹ng d©n di ®Õn hay chuyÓn ®i, cßn ë Lôc Ngï cã 5 hé chuyÓn ®i n¬i kh¸c. B¶n th©n d©n th«n nµy rÊt mong cã nhiÒu hé chuyÓn ®i vµ kh«ng cho d©n n¬i kh¸c ®Õn v× kh«ng ®ñ ruéng canh t¸c. Çc hé ë c¶ 2 th«n còng muèn chuyÓn ®i nhng kh«ng biÕt ®i ®©u.

� Thêi gian ®Çu vµo HTX, ®êi sèng cã kh¸ h¬n. Nguån sèng chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp, trång lóa níc trªn ruéng bËc thang. HTX Lôc Ngï cßn cã ch¬ng tr×nh ngãi ho¸ cho çc hé vµ HTX ®· gióp 50 % sè hé cã nhµ m¸i ngãi.

� Kh¸c víi çc x· kh¸c, ®Êt n«ng nghiÖp kh«ng chia hÕt cho çc hé mµ ®Ó l¹i mét Ýt lµm quÜ chung. Nh÷ng hé muèn canh t¸c trªn ®Êt nµy ph¶i tham gia ®Êu thÇu.

B¶ng 3.4.1: LÞch sö ph¸t triÓn vµ sö dông ®Êt cña 2 th«n Lôc Ngï vµ Khe Mã

Lôc Ngï Khe Mã

LÞch sö h×nh thµnh th«n L©u ®êi, kh«ng ai nhí râ T¬ng tù

D©n téc ~ 100% lµ S¸n chØ ~ 100% lµ S¸n chØ

Sè hé hiÖn nay 79 (168 khÈu) 70 (404 khÈu)

N¨m thµnh lËp tæ ®æi c«ng 1959-1960 1959-1960

N¨m thµnh lËp HTX 1963 - 1964 1963 - 1964

N¨m chia ruéng theo kho¸n s¶n 1987 1987

N¨m Gi¶i thÓ HTX 1996 1996

N¨m chia ruéng l¹i theo khÈu 1996 1996

of 69

� §Êt l©m nghiÖp do l©m trêng vµ ban §C§C huyÖn qu¶n lÝ. N¨m 1964, ban §C§C chØ ®¹o d©n trång trÈu vµ së. Ban cÊp gièng vµ 400 kg g¹o/ ha cho çc hé trång. Khi c©y cã qu¶, huyÖn thu mua cã 1 n¨m, sau ®ã, kh«ng ai ®Õn thu. D©n kh«ng b¸n ®îc nªn ®µnh Ðp dÇu së ¨n. Trong thËp kØ 90, d©n tù ®éng chÆt ph¸ dÇn. DiÖn tÝch cßn l¹i rÊt Ýt, chØ kho¶ng 34 ha trªn toµn x·.

� Cuéc sèng cña d©n ë 2 th«n hÕt søc khã kh¨n cho ®Õn khi kho¸n s¶n n¨m 1987, vµ ®Æc biÖt kh¸ h¬n trong mÊy n¨m gÇn ®©y. Tuy vËy, phÇn ®«ng sè hé vÉn thiÕu ¨n hoÆc ph¶i ¨n ®én thªm s¾n, ng« vµ khoai.

Hép 3.4.2: NhËn xÐt cña nhãm PRA vÒ ®êi sèng

� Tuy diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trªn ®Çu ngêi kh«ng ph¶i lµ thÊp, nhng n¨ng xuÊt lóa kh«ng cao (b×nh qu©n 200 kg/1000 m2/vô) v× ruéng bËc thang víi ®é dèc lín nªn ®é sãi mßn vµ röa tr«i nhiÒu. Trong khi ®ã, çc hé l¹i thiÕu vèn ®Çu t ph©n vµ gièng míi. Ngoµi ra, ®Êt cã nhiÒu ®¸ héc, diÖn tÝch thùc canh t¸c thÊp h¬n so víi sè thèng kª. HÖ thèng thuû lîi cha tèt, nhiÒu diÖn tÝch chØ cÊy ®îc 1 vô, ngay sè 2 vô còng kh«ng hoµn toµn ®ñ níc, khiÕn n¨ng xuÊt bÊp bªnh. Çc lo¹i c©y mµu phæ biÕn lµ ng«, khoai, s¾n vµ l¹c.

� §Çu thËp kØ 90, mét sè hé n¨ng ®éng ®· tù häc hái çch trång håi vµ quÕ, tù bá vèn trång vµ gÇn ®©y ®· cã thu nhËp. §iÒu nµy khiÕn cho hÇu hÕt çc hé ë 2 th«n còng nh trong x· tÝch cùc trång håi vµ quÕ. Ngoµi nguån vèn tù cã, hä cßn nhËn ®îc trî gióp cña çc ch¬ng tr×nh nh PAM, §C§C.. Çc c©y nµy ®ang lµ niÒm hy väng t¨ng thu nhËp cña Hóc §éng.

� X· kh«ng cã sè liÖu thèng kª vÒ thu nhËp cña tõng th«n. Theo PRA, nguån thu cña 2 th«n nh sau: � Trång trät: Nguån thu tõ n«ng nghiÖp nh lóa ng«, khoai l¹c, rau... .hoµn toµn chØ ®Ó tù cÊp. � Ch¨n nu«i: Tr©u trung b×nh mçi hé 1-2 con, ®Ó cµy ruéng vµ chØ b¸n khi nhµ cã viÖc lín hoÆc tr©u ®· qu¸ giµ. Lîn mçi n¨m trung b×nh mét hé b¸n ®îc 50-100 kg, nu«i thùc chÊt kh«ng cã l·i, mµ chØ lµ tiÒn bá èng, nÕu kh«ng may bÞ dÞch bÖnh th× lç. PhÇn lín d©n vÉn nu«i gièng lîn cò, t¨ng träng chËm, nhng gièng rÎ vµ dÔ nu«i. Ch¨n nu«i gµ thêng bÞ dÞch bÖnh nhiÒu, tuy nhiªn, còng cã mét sè hé cã gµ b¸n, gi¸ trÞ thu nhËp kh«ng cao. X· kh«ng cã tñ thuèc thó y, v× vËy, khi cÇn ph¶i ra tËn thÞ trÊn B×nh Liªu ®Ó mua. Thó y x· chØ tiªm phßng ®Þnh k× cho tr©u, lîn th× gia ®×nh cã yªu cÇu hä míi ®Õn vµ ph¶i gi¶ tiÒn.

� L©m nghiÖp: kho¶ng 30% sè hé ë Lôc Ngï cã quÕ vµ håi b¸n 3-4 n¨m g©n ®©y víi sè lîng kh«ng nhiÒu. Nguån thu tõ nhùa th«ng khai th¸c cho l©m trêng B×nh Liªu Ýt vµ kh«ng ph¶i hé nµo còng ®îc khai th¸c. Mét sè Ýt hé khai th¸c gç ë rõng tù nhiªn vÒ tù ®ãng ®å gia dông. Mét vµi hé rÊt nghÌo bªn Khe Mã ®i s¨n b¾t ®éng vËt hoang d· nh Õch xanh, cµy vµ chån ®Ó b¸n sang Trung quèc.

� Lµm thuª: sè ngêi ®i lµm thuª ë tÊt c¶ çc n¬i (thÞ trÊn, cöa khÈu, §Çm Hµ . .), chñ yÕu lµ bªn Khe Mã. V× kh«ng cã tr×nh ®é nªn hä chØ lµm c«ng viÖc th« s¬ (cöu v¹n)

� L¬ng vµ phô cÊp: chØ cã vµi hé cã phô cÊp th¬ng binh hoÆc lµm viªc cho x·. Nguån thu nhËp nµy rÊt thÊp so víi tæng chung cña th«n

� Çc hé ®Òu rÊt cÇn vèn. Vèn vay cña NHNN rÊt khã kh¨n vµ ph¶i cã thÕ chÊp. Thñ tôc phøc t¹p, cã ngêi ra huyÖn lµm tõ n¨m ngo¸i, ®Õn nay vÉn cha ®îc vay. Vèn vay tõ X§GN h¹n chÕ vµ chØ sè Ýt hé ®îc vay

� Çc nguån th«ng tin vÒ chÝnh s¸ch vµ ph¸t triÓn kinh tÕ:

DiÖn tÝch ®Êt trång lóa b×nh qu©n

DiÖn tÝch ®Êt mµu b×nh qu©n

400m2/khÈu

200m2/khÈu

370 m2/khÈu

kh«ng tÝnh


DiÖn tÝch ®Êt rõng nhiÒu nhÊt/hé

ThÊp nhÊt

5 ha

1 ha

2,5 ha

1 ha


Tæng diÖn tÝch ®· giao cho hé

Kh«ng biÕt

Cha céng

110 ha

DiÖn tÝch rõng th«ng cña l©m trêng ë th«n Kh«ng biÕt Kh«ng biÕt

PRA th«n Khe Mã: §êi sèng mÊy n¨m gÇn ®©y kh¸ h¬n. Tríc kia ph¶i ¨n ch¸o s¾n, b©y giê ®îc ¨n ch¸o g¹o. NhiÒu nhµ cßn ®îc ¨n c¬m tèi.

of 69

� Ti vi: kho¶ng trªn 20% sè hé cã tivi, phÇn lín lµ lo¹i ®en tr¾ng, cò, rÊt Ýt nhµ xem v× ®iÖn kh«ng ®ñ, nghe c©u ®îc c©u kh«ng.

� B¸o: chØ cã chi bé vµ héi trëng HND cã b¸o, th¸ng 1 lÇn. D©n ai muèn ®äc th× ®Õn xem, song, kh«ng mÊy ai quan t©m.

� Nghe phæ biÕn tõ trëng th«n hoÆc çc tæ chøc ®oµn thÓ. Çn bé ®i häp ghi chÐp ®îc g× th× vÒ nãi l¹i víi d©n. � Tõ trong céng ®ång vµ b¹n bÌ ë çc vïng l©n cËn, giao lu víi ngêi bu«n b¸n.

3.4.2.2. Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau trong PRA ë 2 th«n

Lôc Ngï Khe Mã

TØ lÖ sinh cña nh÷ng ngêi tham gia PRA thÊp h¬n, trung b×nh 4,7 con/ngêi

TØ lÖ sinh cña nhãm PRA ë Khe Mã ®«ng h¬n, b×nh qu©n 7,5 con/ngêi

Çc tæ chøc ®oµn thÓ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n, cïng phèi hîp hµnh ®éng ®Ó ph¸t triÓn th«n. Sù c«ng b»ng trong hëng lîi ®îc thÓ hiÖn râ. VD: rõng th«ng cña l©m trêng B×nh Liªu ®îc kho¸n cho çc hé khai th¸c trªn c¬ së tù nguyÖn n¨m 1992. Ban l·nh ®¹o th«n ®· lµm viÖc l¹i víi l©m trêng B×nh Liªu vµ chia ®Òu sè c©y nµy cho çc hé, mçi hé cã kho¶ng 150 c©y ®Ó khai th¸c nhùa, cã thu nhËp hµng th¸ng.

20 hé nhËn khai th¸c tõ n¨m 1992 nay vÉn tiÕp tôc. Mçi xuÊt nh vËy ®îc kho¶ng 800 ®Õn trªn 1000 c©y. Gi¸ nhùa l©m trêng B×nh Liªu mua cao h¬n l©m trêng Ba ChÏ (2500 ®/kg)

L©m nghiÖp: trong 3 n¨m gÇn ®©y cã mét sè hé (30%) ®· cã thu nhËp tõ håi vµ quÕ, cã hé thu ®îc 5-8 triÖu ®/n¨m.

Cha cã hé nµo cã håi vµ quÕ b¸n. ë th«n nµy cã mét sè hé trång sa méc ®Ó lµm nhµ, cßn thõa míi b¸n. Sè lîng kh«ng ®¸ng kÓ.

Ngoµi thu nhËp tõ trång trät vµ ch¨n nu«i, d©n ®i lµm thuª kh¾p n¬i trong thêi gian n«ng nhµn:

LÝ do nghÌo vµ lµm thÕ nµo ®Ó ®êi sèng kh¸ lªn cña 2 th«n

ThiÕu vèn ThiÕu vèn. Kh«ng m¹nh d¹n vay v× sî rñi ro kh«ng tr¶ ®îc. Nhµ níc cã cho vay nhng chØ 20/70 hé vay

Giao th«ng kÐm khiÕn tiªu thô hµng khã kh¨n, gi¸ thÊp Tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp

Çc lo¹i gièng míi cã n¨ng xuÊt cao gi¸ qu¸ ®¾t, ngêi nghÌo kh«ng mua ®îc, mÆc dï ®· cã trî gi¸ cña nhµ níc

Ruéng Ýt

Çc c«ng tr×nh hç trî tham nhòng nhiÒu, chÊt lîng kÐm, hiÖu qu¶ thÊp

Thñ tôc cíi cßn qu¸ nÆng nÒ, chi phÝ cho 1 ®¸m c-íi ~ 10 triÖu ®

§iÒu kiÖn n©ng cao d©n trÝ khã kh¨n vµ cha ®îc quan t©m tho¶ ®¸ng. Kh©u ®µo t¹o rÊt yÕu, v× vËy gi¸o viªn toµn lµ ngêi ngoµi ®Õn. HiÖn c¶ x· kh«ng cã ai ®îc ®i häc s ph¹m

TËp huÊn kÜ thuËt cha thùc sù cã hiÖu qu¶, çn bé tËp huÊn cha nhiÖt t×nh, tËn t©m

Tríc kia, d©n ®îc b¶o hiÓm y tÕ, nay ph¶i mua thuèc Muèn nu«i tr©u nhng thiÕu vèn vµ thiÕu b·i ch¨n th¶.

ChÝnh s¸ch cña nhµ níc kh«ng ®îc ¸p dông c«ng b»ng. VD: nhµ t×nh nghÜa dµnh cho th¬ng binh vµ liÖt sÜ, çc chÕ ®é cho nh÷ng ngêi bÞ chÊt ®éc mµu da cam thÊp h¬n so víi çc n¬i kh¸c nhiÒu

Çc trang thiÕt bÞ cña th«n

10 xe m¸y, 20 m¸y xay x¸t, 8 nhµ x©y kiªn cè, > 90% sè hé cã thuû ®iÖn nhá

4 xe m¸y, 5 m¸y x¸t, 60% hé cã thuû ®iÖn nhá

Ph¬ng thøc tho¸t nghÌo: cã 3 híng Ph¬ng thøc tho¸t nghÌo:

of 69

- lµm m¬ng ®Ó æn ®Þnh s¶n xuÊt

- trång c©y: trång håi vµ quÕ, ®Æc biÖt lµ håi.

- ch¨n nu«i

§Ò nghÞ nhµ níc:

- cho vay vèn kh«ng cã l·i ®Ó ch¨n nu«i

- cho d©n ®îc trùc tiÕp tham gia x©y dùng c«ng tr×nh. Nhµ níc cÇn cã biÖn ph¸p gi¸m s¸t chÆt chÏ h¬n ®Ó chèng tham nhòng, n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t.

- tËp huÊn cho çch ¬m c©y håi h¬n lµ cho kh«ng c©y, v× nh vËy sÏ m·i m·i kh«ng ph¶i phô thuéc.

- ¸p dông ®óng çc chÝnh s¸ch u ®·i cña nhµ níc ®èi víi vïng cao

- CÇn nghiªn cøu chÝnh s¸ch d©n téc: nÒn v¨n ho¸ cña ngêi S¸n chØ cha ®îc giíi thiÖu cho nhiÒu ngêi biÕt trªn truyÒn h×nh vµ ph¸t thanh ë Hµ Néi, trong khi ®ã, çc d©n téc kh¸c ®îc nãi ®Õn nhiÒu. D©n S¸n chØ kh«ng ®îc tham gia gãp ý víi quèc héi, víi nghÞ quyÕt cña Trung ¬ng. Hóc §éng ®· tõng lµ c¨n cø çch m¹ng, song çn bé vÒ thµnh phè, nay quªn kh«ng nhí ®Õn d©n. D©n Hóc §éng ®· tham gia ®¸nh Ph¸p, ®¸nh Mü, ®¸nh Tµu, ®ãng gãp nhiÒu søc ngêi vµ cña, nay kh«ng ®îc quan t©m.

§Ò nghÞ nhµ níc hç trî cho di d©n trong néi ®Þa x· (gi·n d©n) - ®Õn çc th«n ë s©u h¬n ®Ó trång c©y ®Æc s¶n håi vµ quÕ. Häc tËp çc x· b¹n, t¬ng lai ®Òu tr«ng vµo c©y quÕ vµ c©y håi. D©n sÏ tù bá c«ng søc vµ vèn ®Ó trång.


Lo¹i kh¸: Cã nhµ x©y kiªn cè, xe m¸y, tivi, m¸y xay x¸t, rõng quÕ vµ håi, cã > 2 tr©u

Lo¹i kh¸: Nhµ x©y kiªn cè, xe m¸y, tivi, xa l«ng vµ tñ ly, m¸y xay s¸t, tr©u 3 con

Lo¹i trung b×nh: Nhµ têng x©y ®Êt, lîp ngãi, cã mét sè tiÖn nghi, cã rõng quÕ vµ håi nhng cßn non, cã 1-2 tr©u, ®ñ ¨n

Lo¹i trung b×nh: Nhµ têng ®Êt, m¸i ngãi, ®ñ ¨n, cã xe m¸y, hoÆc m¸y x¸t hoÆc tivi, cã tr©u

Lo¹i nghÌo: Nhµ tranh, kh«ng ®ñ ¨n, kh«ng cã tr©u cµy, kh«ng cã tiÖn nghi g×

Lo¹i nghÌo: Nhµ tranh, thiÕu ¨n, kh«ng cã tr©u

Lo¹i ®ãi: ThiÕu ¨n quanh n¨m, nhµ dét n¸t


Lo¹i kh¸: 12 chiÕm 15,4% Lo¹i kh¸: 11 chiÕm 15,7%

� L¬ng vµ phô cÊp: 3 L¬ng vµ phô cÊp: : 2

� N¨ng ®éng vµ vèn bè mÑ ®Ó l¹i: 9 N¨ng ®éng vµ vèn bè mÑ ®Ó l¹i: 9

Lo¹i trung b×nh: 31 hé chiÕm 39,6% Lo¹i trung b×nh: 23 hé chiÕm 31,5%

Lo¹i nghÌo: 35 hé chiÕm 44,9% Lo¹i nghÌo: 25 hé chiÕm 34,25%

� Do míi t¸ch hé, thiÕu vèn: 15 Do míi t¸ch hé, thiÕu vèn: 10

� Do bÖnh tËt, giµ yÕu: 5 Do bÖnh tËt, giµ yÕu: 1

� Do kh«ng n¨ng ®éng: 15 Do kh«ng n¨ng ®éng: 14

Lo¹i ®ãi: 14 hé chiÕm 19,2 %, do må c«i, bÖnh tËt, ®«ng

of 69

B¶ng 3.4.2: §¸nh gi¸ vai trß cña chÝnh quyÒn, çc ®oµn thÓ vµ dù ¸n ®èi víi ph¸t triÓn th«n cña nhãm PRA

con, kh«ng n¨ng ®éng. .

78 hé 73 hé

Tªn tæ chøc Lôc Ngï Khe Mã


Trëng th«n Th«ng b¸o çc th«ng tin chÝnh s¸ch nhËn tõ x· ®Õn çc hé vµ ngîc l¹i, çc ho¹t ®éng cña th«n, t×nh tr¹ng kinh tÕ cña hé lªn x·. NhiÖm k× trëng th«n lµ 2 n¨m. Häp th«n ®Òu, mäi ngêi ®Òu ®îc th«ng b¸o ®Ó tham gia.

T¬ng tù

BÇu trëng th«n n¨m 1996, nhiÖm k× 5 n¨m.

Chi HCCB Cã 19 thµnh viªn. Ho¹t ®éng tèt, thêng phèi kÕt hîp víi chÝnh quyÒn vµ çc ®oµn thÓ kh¸c

ChØ cã 2 ngêi, kh«ng ®ñ lµ chi héi. Kh«ng cã ho¹t ®éng

MTTQ Ban MTTQ cã 5 ngêi, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña çc nh©n viªn chÝnh quyÒn vµ thùc hiÖn çc chØ thÞ cu¶ MTDT x· ®a xuèng. Ho¹t ®éng ®Òu, cã hiÖu qu¶

Kh«ng thÊy cã ho¹t ®éng

Chi §TN Cïng gióp ®ì nhau, sèng tèt h¬n, tr¸nh rîu chÌ cê b¹c. MÊy n¨m gÇn ®©y ho¹t ®éng yÕu ®i, kh«ng häp thêng xuyªn

Ho¹t ®éng yÕu. X· b¶o g× th× lµm nÊy

Chi HPN KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, th¨m hái lÉn nhau khi èm ®au vµ khã kh¨n. HPN häp rÊt ®Òu, 3 th¸ng / lÇn.

KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh. TØ lÖ sinh ®Î cã gi¶m.

Chi HND Trëng th«n kiªm chi héi trëng. Khã ph©n biÖt vai trß cña trëng th«n vµ chøc n¨ng cña héi

Kh«ng cã Héi N«ng d©n

Chi bé §¶ng Cã 16 ngêi. Th¸ng häp 1 lÇn, cã vai trß quan träng trong mäi quyÕt ®Þnh cña th«n

Cã 2 ngêi - kh«ng ®ñ thµnh lËp chi bé, ph¶i sinh ho¹t chung víi th«n kh¸c

Dù ¸n PAM Hç trî mçi hé trång 1 ha håi, 3-4 c©y nh·n v¶i. D©n ai còng biÕt PAM, cho lµ cã hiÖu qu¶

T¬ng tù Lôc Ngï

Ch¬ng tr×nh 135

X©y dùng tr¹m x¸, trêng häc, chî cho x·. Söa ch÷a m-¬ng cña 2 th«n Lôc Ngï vµ Pß §¸n. HiÖu qu¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh thÊp, chi phÝ cao. D©n kh«ng ®îc tham gia.

§îc hç trî lµm 5 cèng. Míi lµm ®îc 3 th¸ng th× 1 cèng ®· háng nghiªm träng.

§îc hç trî 16 triÖu ®ång ®Ó mua xi m¨ng lµm m¬ng. D©n tù gãp çt, sái c«ng x©y. X· gi¸m s¸t

Ch¬ng tr×nh 325

D©n gäi lµ "xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo". Theo bÝ th th«n, vèn nµy míi triÓn khai nªn cha ®Õn toµn d©n ®îc. Nh÷ng n¨m tríc ®· cã mét sè hé ®îc vay vèn theo ch¬ng tr×nh X§GN, víi l·i xuÊt u ®·i lµ o,8%, nay kh«ng ph¶i gi¶ l·i n÷a.

T¬ng tù nh Lôc Ngï

Ch¬ng tr×nh níc s¹ch

28 hé ®îc hç trî x©y dùng bÓ chøa níc s¹ch. Ban ®Çu, cã Ýt chØ tiªu, kh«ng ai chÞu nhêng ai nªn häp th«n vµ quyÕt ®Þnh bèc th¨m. §Õn ®ît 2, x· can thiÖp cho çc hé khã kh¨n ®îc u tiªn tríc. Tiªu chÝ chän: th¬ng binh, liÖt sÜ, hé ®Æc biÖt khã kh¨n.

21 hé ®îc hëng lîi. Qu¸ tr×nh xÐt t¬ng tù Lôc Ngï.

KNKL KNKL huyÖn hµng n¨m cã tËp huÊn ë x·, chØ mét sè ngêi ®îc tham gia. HiÖu qu¶ thÊp. Ngêi ®îc tËp huÊn kh«ng truyÒn ®¹t l¹i cho d©n th«n. Tµi liÖu tËp huÊn

TËp huÊn 1 buæi vÒ kÜ thuËt trång gièng lóa míi Khang d©n vµ Bå t¹t 49, ng« Bioseed. TÊt c¶ çc hé ®îc tham gia. Kh«ng ¸p dông

of 69

Hép 3.4.3: NhËn xÐt cña nhãm PRA vÒ chÊt lîng çc c«ng tr×nh do ch¬ng tr×nh 135 hç trî

3.4.3. KÕt qña ®iÒu tra kinh tÕ hé

Tæng sè hé ®iÒu tra lµ 34, trong ®ã, 5 hé kh¸ vµ 10 hé nghÌo cña Lôc Ngï, 5 hé kh¸ vµ 14 hé ®ãi vµ nghÌo cña Khe Mã

3.4.3.1. Nh÷ng ®iÓm chung cña çc hé ®iÒu tra ë 2 th«n

� Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña çc chñ hé ®iÒu tra thÊp. Løa tuæi trung niªn cã tr×nh ®é tõ líp 1-4 (bæ tóc). Líp trÎ trong kho¶ng 17-30 tuæi phÇn lín mï ch÷. Trêng hîp t¸i mï rÊt phæ biÕn. RÊt Ýt phô n÷ biÕt ®äc biÕt viÕt. Trong gia ®×nh, mäi viÖc lín ®Òu do ®µn «ng quyÕt, v× vËy, nÕu chång ®i v¾ng vµ pháng vÊn vî th× rÊt khã kh¨n.

� Cã thÓ nãi d©n téc S¸n chØ lµ mét d©n téc cÇn kiÖm vµ khÐo tay. Sinh kÕ cña ngêi d©n ë ®©y theo kiÓu tù cung tù cÊp lµ chÝnh. Çc hé sèng çch xa nhau, ®Êt trång lóa vµ mµu ë c¹nh nhµ. Mçi hé ®Òu cã vên rau nhá, lóa vµ çc lo¹i c©y mµu dïng cho gia ®×nh. Ch¨n nu«i mét phÇn cho tù cÊp (dïng cho viÖc lín nh cíi, giç, tÕt...), mét phÇn ®Ó b¸n nh»m trang tr¶i çc nhu yÕu cho sinh ho¹t. Nhµ tù x©y, tù lµm g¹ch ®Êt hoÆc g¹ch nung. NÕu lµ nhµ kiªn cè th× còng chØ mua xi m¨ng, v«i vµ thÐp. KÓ c¶ nhµ 2 tÇng víi nhiÒu phßng theo kiÓu hiÖn ®¹i cña thµnh phè còng do hä tù x©y. Çc ®å gia dông nh bµn tñ, giêng mµ mét sè hé cã lµ do hä khai th¸c gç trªn rõng tù nhiªn vµ tù ®ãng.

kh«ng cã nªn ghi chÐp kh«ng ®ñ ®îc v× ®Çu t cao

Tr¹m y tÕ X· cã tr¹m x¸ khang trang do 135 hç trî, cã giêng bÖnh, y sÜ, y t¸. Ngoµi ra, mçi th«n cã 1 y t¸. HiÖn nay d©n ph¶i tù mua thuèc, kh«ng ®îc miÔn phÝ nh çc n¬i.

T¬ng tù nh Lôc Ngï

Trêng tiÓu häc: CÊp 1

Cã trêng cÊp 1. Trêng cßn chËt hÑp, gi¸o viªn kh«ng cã chç ë tö tÕ.

Cã trêng cÊp 1. TrÎ em ®i häc thuËn lîi h¬n tríc kia

CÊp 2 T¹i trung t©m x·. Trêng ë bªn kia suèi. Kh«ng cã cÇu nªn vÒ mïa ma lín, häc sinh hay ph¶i nghØ häc

Cã trêng cÊp 2. TrÎ em ®i häc thuËn lîi

CÊp 3 ChØ cã ë thÞ trÊn B×nh Liªu. Häc xa, chi phÝ tèn kÐm, rÊt Ýt hé cã thÓ cho con ®i häc

T¬ng tù nh Lôc Ngï. C¶ th«n kh«ng cã häc sinh cÊp 3

PRA th«n Lôc Ngï: D©n kh«ng biÕt, chØ cã bÝ th chi bé th«n vµ mét vµi çn bé l·nh ®¹o th«n biÕt. Theo bÝ th chi bé, ch¬ng tr×nh 135 hç trî x©y dùng trêng häc, tr¹m x¸, chî uû ban, m-¬ng dÉn níc. ChÊt lîng x©y dùng kh«ng ®¶m b¶o, trô së uû ban ph¶i söa 3 lÇn, tr¹m x¸ 2 lÇn, m¬ng 2 lÇn. Theo th«ng b¸o cña cÊp trªn, çc c«ng tr×nh trÞ gi¸ > 100 triÖu th× ngêi ngoµi thÇu, cßn < 100 triÖu x· cã thÓ tham gia. Tuy nhiªn, kh«ng cã c«ng tr×nh nµo díi 100 triÖu. ChØ l·nh ®¹o x· cã quyÒn gi¸m s¸t, d©n kh«ng. Nh÷ng ngêi khoÎ ®îc thuª lµm vµi ngµy, nÕu gãp ý sÏ bÞ th¶i ngay.

§Êt trång lóa kh«ng chñ ®éng ®îc níc tíi. Tõ xa, 2 th«n Lôc Ngï vµ Pß §¸n ®· cïng x©y dùng m-¬ng dµi 5 km, §C§C chØ gióp mét Ýt m×n ®Ó b¾n ®¸. Con m¬ng ®ã qua xö dông l©u ngµy ®· bÞ h háng nÆng. C¶ 2 th«n ®Ò nghÞ huyÖn gióp ®ì tõ gÇn 10 n¨m nay. HuyÖn duyÖt vµ söa 3 lÇn, toµn ngêi ngoµi vµo lµm. LÇn thø nhÊt cÊp 50 triÖu, lÇn thø hai – 160 triÖu, lÇn thø ba – 190 triÖu. Song, cø mçi lÇn söa ch÷a cha ®îc 1 n¨m lµ háng. Cho ®Õn nay m¬ng vÉn kh«ng ®ñ níc phôc vô cho gÇn 200 ha cña 2 th«n. NÕu ®Ó cho d©n tù lµm th× chØ cÇn 100 triÖu lµ ®ñ.

PRA th«n Khe Mã: ch¬ng tr×nh 135 hç trî lµm 5 çi cèng. Cèng chë ®Õn vµ d©n ®îc thuª lµm, 12.000 ®/ngµy c«ng. Gi¸ thµnh cèng vµ tæng kinh phÝ cña c«ng tr×nh lµ bao nhiªu d©n kh«ng biÕt. Theo ho¹ch to¸n cña d©n th× chØ 600.000-700.000 ®/cèng. Sau 3 th¸ng ®· cã 1 cèng háng trÇm träng.

of 69

� TÝnh céng ®ång cña d©n ë ®©y rÊt cao. Khi cã viÖc lín nh lµm nhµ, cíi xin, èm ®au, d©n trong b¶n gióp nhau b»ng c«ng lao ®éng, cho vay kh«ng l·i vµ kh«ng thêi h¹n. Thêng thêng, vèn vay ë díi d¹ng vËt chÊt vµ tr¶ l¹i còng b»ng vËt chÊt. VÝ dô: vay lîn, tr¶ lîn, vay tr©u tr¶ tr©u . . .

� Tuy r»ng møc sèng cã kh¸ lªn, song, ngêi d©n ë ®©y, kÓ c¶ çc hé kh¸, vÉn chØ quanh n¨m lo cho b÷a ¨n, chæ ë yªn æn, ®ì dét n¸t. Çc nguån chi c¬ b¶n cña çc hé chØ lµ mua muèi, m× chÝnh, mì lîn, quÇn ¸o ë møc tèi thiÓu vµ çc ®Çu t cho s¶n xuÊt nh ph©n bãn, thuèc trõ s©u, gièng c©y trång. Çc hé kh¸ còng chØ d¸m mua 2-3 kg mì lîn/th. §Çu t cho y tÕ vµ gi¸o dôc ë møc thÊp nhÊt so víi çc kho¶n ®Çu t kh¸c cña hé.

� Thñ tôc cíi xin cßn rÊt nÆng nÒ, trung b×nh mét ®¸m cíi chi 7-8 triÖu. Sau mçi lÇn cíi, gia ®×nh ph¶i tr¶ nî trong nhiÒu n¨m, ngêi nghÌo th× cã khi suèt c¶ ®êi.

� TÊt c¶ çc hé ®iÒu tra ®Òu vay vèn u ®·i çch ®©y 4-5 n¨m. Sè Ýt hé ®· tr¶ l·i vµ chØ cßn nî gèc, phÇn lín çc hé cßn nî c¶ gèc lÉn l·i nªn sè vay tõ 1,5-2,5 triÖu trong kho¶ng 1998-2000, nay ®· t¨ng lªn nhiÒu. Sè vay nµy ®îc ng©n hµng ra h¹n thªm 3 n¨m vµ kh«ng chÞu l·i xuÊt theo chÝnh s¸ch míi cña nhµ níc. Çc hé vay vèn ®Ó ®Çu t vµo çc kho¶n sau: ch¨n nu«i (tr©u vµ lîn), trång rõng (håi vµ quÕ). ChØ cã mét sè Ýt hé vay ®Ó lµm nhµ vµ cíi cho con. Khi thiÕu ¨n, èm ®au hoÆc chi çc viÖc kh¸c th× mäi ngêi thêng vay hä hµng hoÆc hµng xãm.

� Çc hé vay tiÒn nhng kh«ng biÕt nguån tiÒn tõ ®©u, t¹i sao ®îc vay. ChØ biÕt nghe trëng th«n phæ biÕn, ghi tªn vµ Ýt l©u sau nhËn tiÒn vµ sæ t¹i th«n.

� TÊt c¶ çc hé ®iÒu tra ®Òu cã nhu cÇu vay thªm vèn. PhÇn lín lµ ®Ó ch¨n nu«i (mua tr©u) vµ trång rõng. Mét sè Ýt hé cÇn vèn ®Ó n©ng cÊp nhµ. Tuy nhiªn, çc hé ®Òu muèn vay kh«ng l·i, cßn nÕu cho vay cã l·i th× kh«ng vay v× sî kh«ng tr¶ ®îc.

� Ngoµi sè håi mµ ch¬ng tr×nh PAM ®Çu t, nhiÒu hé tù mua håi vµ quÕ trªn thÞ trêng tù do ®Ó trång hoÆc muèn trång nhng cha cã vèn. Hä trång quÕ vµ håi v× thÊy çc x· l©n cËn vµ mét sè ngêi trong x· trång ®· cã hiÖu qu¶.

� Theo ®¸nh gi¸ chung, cuéc sèng cña hÇu hÕt çc hé kh¸ dÇn lªn kÓ tõ khi kho¸n ruéng vµ ®Æc biÖt kh¸ lªn nhiÒu trong 3-4 n¨m qua, khi cã çc ch¬ng tr×nh trî gióp 325, PAM, 135 .. .

3.4.3.2 Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña çc hé kh¸ ë 2 th«n

� Trõ mét vµi hé cã chót l¬ng hoÆc trî cÊp cña x· hoÆc cña nhµ níc (th¬ng binh), phÇn lín çc hé kh¸ ®îc thõa hëng tµi s¶n cña thÕ hÖ tríc ®Ó l¹i (nhµ, tr©u, nhiÒu ruéng vµ mét sè ®å dïng kh¸c). §ång thêi, céng thªm víi sù cÇn cï tiÕt kiÖm, tÝch luü trong nhiÒu n¨m mµ hä x©y ®îc nhµ tèt, cã nhiÒu tr©u, cã xe m¸y (lo¹i misnk), m¸y x¸t lóa... N¨ng xuÊt lóa vµ çc c©y trång kh¸c cña çc hé nµy thêng cao h¬n v× hä cã vèn ®Ó mua gièng lóa cao s¶n, thuèc trõ s©u vµ ph©n bãn.

� VÒ tæng gi¸ trÞ tµi s¶n th× çc hé giµu bªn Lôc Ngï kh¸ h¬n hé giµu cña Khe Mã. §ã lµ nhê çc hé bªn Lôc Ngï cã thu nhËp tõ quÕ håi trong 3-4 n¨m qua. Cã 4 hé ®Æc biÖt kh¸ ë Lôc Ngï ®· lµm nhµ 2 tÇng hiÖn ®¹i (tù lµm, chØ mua v«i, xi m¨ng vµ thÐp). §©y lµ nh÷ng hé cã thu nhËp tõ håi, quÕ vµ ch¨n nu«i kh¸.

3.4.3.3 Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña çc hé nghÌo ë c¶ 2 th«n

� PhÇn lín nh÷ng hé nghÌo vµ ®ãi ë c¶ 2 th«n ®Òu bÞ coi lµ kh«ng n¨ng ®éng. Song ®iÒu tra thùc tÕ cho thÊy kh«ng ph¶i hä lµ nh÷ng ngêi lêi vµ hoµn toµn kh«ng biÕt tÝnh to¸n (xem hép díi)

Hép 3.4.4: ngêi nghÌo ®îc coi lµ kh«ng n¨ng ®éng suy nhÜ vÒ çc khã kh¨n cña m×nh

� ë møc ®é kh¸c nhau, tõng hé ®Òu tù x¸c ®Þnh nguyªn nh©n ®ãi nghÌo cña m×nh. Çc nguyªn nh©n cña mçi ngêi kh«ng hoµn toµn nh nhau, song xÕp theo møc ®é t¬ng ®ång tõ trªn xuèng díi nh sau:

� It ruéng vµ Ýt rõng � §Êt ruéng c»n cçi vµ thiÕu níc � ThiÕu vèn nªn kh«ng ph¸t triÓn ®îc s¶n xuÊt, ®Çu t vµo ch¨n nu«i, trång rõng (håi vµ quÕ) � ThiÕu kiÕn thøc kÜ thuËt trong lµm ¨n, kh«ng ®îc ®i tËp huÊn vÒ ch¨n nu«i bao giê. � Mét sè Ýt ngêi cho r»ng m×nh kh«ng kh¸ lªn v× ®«ng con, nay ®i häc nhiÒu rÊt tèn kÐm. � §Êt rõng chia ë xa nhµ, tr©u bß ph¸ nhiÒu mµ kh«ng cã çch g× b¶o vÖ ®îc

TrÇn Hoµng B, Khe Mã,: kh«ng biÕt t¹i sao m×nh nghÌo, thÊy ngêi kh¸c lµm g× m×nh còng lµm theo nhng rÊt hay thÊt b¹i. M×nh cha bao giêi ®îc ®i tËp huÊn. §êi sèng mÊy n¨m qua kh«ng kh¸ lªn v× chi phÝ cho 4 con ®i häc nhiÒu.

of 69

3.5. X· Qu¶ng L©m, huyÖn §Çm Hµ

3.5.1. Tæng quan t×nh h×nh d©n sinh kinh tÕ cña Qu¶ng L©m

Qu¶ng L©m gi¸p víi x· Hóc §éng chØ b»ng mét ngän nói.

Çc sè liÖu thèng kª chung vÒ ®Êt ®ai, d©n sè, d©n téc, c¬ së h¹ tÇng cña x· ®îc tr×nh bÇy trong phô lôc 1.

T¬ng tù nh phÇn ®«ng çc x· miÒn nói, x· kh«ng cã sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c vÒ tr×nh ®é gi¸o dôc cña d©n trong x·, tuy nhiªn, ®iÒu tra cho thÊy mÆt b»ng d©n trÝ còng t¬ng tù nh Hóc §éng.

Qu¶ng L©m nhËn ®îc Ýt çc dù ¸n hç trî h¬n so víi çc x· ®iÒu tra kh¸c. Trõ mét vµi dù ¸n cã sù tham gia cña x· nh SCF, PAM, 325, çc dù ¸n cßn l¹i (®Æc biÖt lµ thuéc 135), x· kh«ng ®îc tham gia thÇu, gi¸m s¸t. Khi c«ng tr×nh x©y xong th× bªn thÇu bµn giao cho x· (xem hép díi).

Hép 3.5.1: Çc dù ¸n triÓn khai ë Qu¶ng L©m tõ n¨m 1980 trë l¹i ®©y:

T¬ng tù çc x· ®iÒu tra kh¸c, nhiÒu dù ¸n UBND x· kh«ng ®îc tham gia vµo qu¸ tr×nh gäi thÇu, ®ãng gãp ý kiÕn, lùa chän ngêi thi c«ng . .. UBND chØ ®îc bµn giao khi c«ng tr×nh hoµn thµnh. NhËn xÐt chung lµ hiÖu qu¶ cña çc dù ¸n 135 kh«ng cao, kh«ng t¬ng xøng víi vèn ®Çu t (xem hép díi).

Hép 3.5.2: ý kiÕn cña Ban L·nh ®¹o x· vÒ chÊt lîng çc c«ng tr×nh vµ sù tham gia cña nhãm hëng lîi

� L©m nghiÖp: rõng ë trªn ®Ønh nói cao cha giao cho hé. D©n ë x· kh«ng khai th¸c ®Ó b¸n mµ chØ cã ngêi n¬i kh¸c ®Õn khai th¸c trém. Tríc ®©y 3 n¨m cã tæ tuÇn tra do cã kinh phÝ thu tõ lÖ phÝ quÕ. Tæ nµy nay ®· gi¶i t¸n vµ thay b»ng KiÓm l©m x·. Tæng diÖn tÝch rõng 6700 ha, ®· giao cho hé 3.400 ha. Sè cßn l¹i rÊt khã b¶o vÖ v× xa lµng.

� Nguån thu nhËp cña çc hé: L¬ng thùc qui thãc trÞ gi¸ kho¶ng 2 tØ ®/n¨m. Ch¨n nu«i: x· cã > 800 tr©u vµ 850 lîn, ngoµi ra cßn cã çc lßai gia cÇm. Thu nhËp tõ quÕ chiÕm tØ träng cao, tríc n¨m 2000 thêng cao h¬n n«ng nghiÖp. HiÖn nay gi¸ quÕ gi¶m nhiÒu, trong khi n¨ng xuÊt n«ng nghiÖp ngµy mét t¨ng nªn n«ng nghiÖp cao h¬n.

� Chî b¾t ®Çu x©y tõ n¨m 2001, ®Õn th¸ng 9-2002 míi b¾t ®Çu ho¹t ®éng. HiÖn cã 35 hé ®¨ng kÝ kinh doanh ë chî: dÞch vô ¨n uèng, b¸n çc nhu yÕu phÈn hµng ngµy, quÇn ¸o vµ çc ®å gia dông kh¸c. §Ó khuyÕn khÝch ph¸t triÓn dÞch vô, UBND x· hiÖn cha thu thuÕ kinh doanh cña çc hé.

§Þnh híng cña x·: t¨ng cêng ph¸t triÓn l©m nghiÖp

� trång quÕ xen håi � trång tr¸m v× ®©y lµ c©y ®a môc ®Ých, s¶n phÈm lu«n cã nhu cÇu

� Dù ¸n §C§C n¨m 1982 hç trî d©n trång quÕ � N¨m 1993-1994, SCF hç trî c¶ x· g¹o vµ c©y gièng ®Ó trång 20 ha quÕ � N¨m 1995-1996, §C§C hç trî mét Ýt gièng quÕ vµ tiÒn. Sè lîng lµ bao nhiªu kh«ng ai râ

� Dù ¸n PAM 1992 hç trî trång mét Ýt b¹ch ®µn, n¨m 2000-2001 hç trî x· g¹o vµ gièng ®Ó trång 17 ha quÕ vµ 28 ha keo tai tîng

� Ch¬ng tr×nh 135 hç trî x©y dùng chî, trêng häc, tr¹m x¸, uû ban. � Ch¬ng tr×nh X§GN (325), tríc kia ®· cho mét sè hé vay, hiÖn ®ang cã kÕ ho¹ch cho nhiÒu hé vay h¬n

� Ch¬ng tr×nh lµm ®êng d©n sinh: 250 triÖu ®Êu thÇu do çc c«ng ty lµm.

D©n lµm thuª l¹i cho çc c«ng ty tróng thÇu. Víi sè tiÒn ®ã mµ cho d©n tù lµm th× sÏ ®Ñp h¬n. X· kh«ng thÓ lµm g× ®îc v× huyÖn lµ chñ ®Çu t vµ chØ ®Þnh thÇu kh«ng tham kh¶o ý kiÕn cña x· ngay c¶ khi kh¶o s¸t vµ triÓn khai thùc hiÖn.

of 69

Hai th«n ®îc chän ®Ó ®iÒu tra lµ LÝ S¸y vµ B×nh Hå 2 v× ®iÒu kiÖn tµi nguyªn gÇn t¬ng ®ång, song, LÝ S¸y cã c¬ së h¹tÇng kh¸ h¬n (lµ trung t©m cña x·) nhng thu nhËp l¹i thÊp h¬n ë B×nh Hå 2.

3.5.2. KÕt qu¶ PRA cña hai th«n LÝ S¸y vµ B×nh Hå 2

3.5.2.1. Nh÷ng ®iÓm chung cña 2 th«n

� C¶ 2 th«n cã chung mét nguån gèc d©n téc. N¨m 1977, sau khi ngêi Hoa chuyÓn ®i hÕt v× chiÕn tranh biªn giíi ViÖt Trung, huyÖn vËn ®éng çc hé d©n téc Dao Thanh y sèng ë B×nh Hå 2 vµ SÑc Lèng M×n chuyÓn ®Õn LÝ S¸y. V× vËy, ®Õn n¨m 1979, th«n LÝ S¸y míi chÝnh thøc h×nh thµnh víi 40 hé. Do cã nguån gèc chung nªn d©n ë 2 th«n cã nhiÒu phong tôc tËp qu¸n nh nhau. Mèi quan hÖ hä hµng cña nhiÒu hé ë 2 th«n cßn rÊt chÆt chÏ v× khi chuyÓn ®i, thêng trong mét gia ®×nh, cø 1 ®i th× 1 ë l¹i.

B¶ng 3.5.1: LÞch sö ph¸t triÓn vµ sö dông ®Êt cña th«n LÝ S¸y vµ B×nh Hå 2

� ¥ th«n cò, çc hé tham gia HTX NN n¨m 1961-1962 vµ khi chuyÓn ®Õn th«n míi, 40 hé nµy ®· tiÕp qu¶n toµn bé ruéng n¬ng vµ c¬ së h¹ tÇng cña ngêi Hoa vµ còng tham gia hîp t¸c x·. Th«n LÝ S¸y chØ lµ mét trong sè 5 ®éi cña HTX Qu¶ng L©m.

� Qu¸ tr×nh c¶i çch n«ng nghiÖp ë c¶ 2 th«n b¾t ®Çu rÊt sím so víi çc vïng miÒn nói kh¸c cña tØnh. LÝ S¸y ¸p dông kho¸n s¶n n¨m 1979, n¨m 1984 b¾t ®Çu chia ruéng cho çc hé vµ n¨m 1986, qu¸ tr×nh chia ®Êt n«ng nghiÖp hoµn thµnh. B×nh Hå 2 thùc hiÖn kho¸n s¶n chËm h¬n 2 n¨m, nhng thùc chÊt ®Êt chia h¼n cho çc hé theo khÈu vµ kh«ng chØnh l¹i vÒ sau. N¨m 1994, cã sù ®iÒu chØnh l¹i ®Êt cho hîp lÝ h¬n, song, chØ lµ chia hÕt quÜ ®Êt chung vµ lÊy ®Êt cña çc hé chuyÓn ®i n¬i kh¸c ®Ó cho çc hé cha cã hoÆc Ýt ®Êt (ë LÝ S¸y). N¨m 1997, çc hé ®îc ph¸t sæ ®á cho ®Êt n«ng nghiÖp. Do qu¸ tr×nh chia nh vËy nªn hiÖn nay, cã hé nhiÒu ®Êt vµ cã hé rÊt Ýt ®Êt. D©n cho lµ kh«ng c«ng b»ng vÒ hëng lîi ®Êt ®ai.

LÝ S¸y B×nh Hå 2

LÞch sö h×nh thµnh th«n 1977-1979 Kh«ng ai nhí râ

D©n téc ~ 100% lµ Dao ~ 100% lµ Dao


N¨m thµnh lËp HTX 1960 - 1961

N¨m chia ruéng theo kho¸n s¶n 1979 1981-1982, thùc chÊt lµ kho¸n h¼n : 600 m2/khÈu

N¨m chia h¼n ruéng cho d©n 1984-1986

N¨m gi¶i thÓ HTX, chuyÓn sang chÕ ®é trëng th«n

1994 1994

N¨m ®iÒu chØnh l¹i ®Êt n«ng nghiÖp N¨m 1994 1994

Tæng ®Êt n«ng nghiÖp 39,2 ha Kh«ng nhí chÝnh x¸c


� DiÖn tÝch nhiÒu nhÊt/hé � ThÊp nhÊt

10 ha 3 ha

10 ha 2 ha

Sè hé kh«ng cã ®Êt rõng 1 0


Tæng diÖn tÝch ®· giao cho hé

300 ha

~50%

Kh«ng biÕt

of 69

Hép 3.5.3: Ph¬ng thøc chia ®Êt cho hé ë Qu¶ng L©m

§Êt rõng ®· chia cho çc hé vµ cã cÊp sæ xanh. Ph¬ng thøc chia còng t¬ng tù nh çc x· kh¸c, v× vËy hé nhiÒu rõng, hé Ýt.

Hép 3.5.4: NhËn xÐt cña nhãm PRA vÒ thiÕu sãt trong chia ®Êt l©m nghiÖp cña chÝnh quyÒn

� §Êt l©m nghiÖp cña çc hé ®îc trång quÕ vµ håi. C©y quÕ ®· ®îc ngêi Dao trång ë Qu¶ng L©m tõ l©u ®êi. Mét sè hé ë th«n LÝ S¸y hiÖn vÉn cßn rõng quÕ trªn B×nh Hå 2, mÆc dÇu diÖn tÝch ®Êt nµy ®· chia cho ngêi kh¸c.

� ChÝnh s¸ch x· qui ®Þnh kh«ng ®îc nhîng b¸n ®Êt, song, trong thùc tÕ cã chuyÓn nhîng ruéng cho nhau v× mét sè hé chuyÓn ®i n¬i kh¸c.

� D©n sè ë c¶ 2 th«n cã biÕn ®éng chót Ýt. LÝ S¸y cã trªn 20 hé chuyÓn ®Õn çc x· ë khu vùc thÊp h¬n vµ 4 hé ®i T©y Nguyªn. Sau nµy, cã 5 hé håi c. Nh÷ng hé nµy vÉn gi÷ xuÊt ®Êt cò do cã bè mÑ hoÆc hä hµng tr«ng gi÷. B×nh Hå 2 còng cã 6 hé chuyÓn ®i Nam vµ chØ cã 1 hé håi c.

� Ban chñ nhiÖm HTX NN trong giai ®o¹n 1981-1994 vÉn tån t¹i, song vai trß cña Ban chØ lµ mua ph©n ho¸ häc, thuèc trõ s©u ë trªn huyÖn vµ x· vÒ ph¸t cho çc hé, lo vÊn ®Ò thuû lîi vµ mét vµi chøc n¨ng lÆt vÆt kh¸c. Çc hé nép mét Ýt quÜ vµ thuÕ ®Ó tr¶ l¬ng cho Ban chñ nhiÖm.

� N¨m 1994, chÕ ®é Ban chñ nhiÖm HTX thay b»ng trëng th«n víi nhiÖm k× bÇu 2 n¨m mét lÇn theo bá phiÕu kÝn (xem hép). Sè thµnh viªn cña Ban chñ nhiÖm HTX gi¶m vµ ®Õn n¨m 1996, chuyÓn sang HTX DÞch vô. Ban ®Çu, HTX nµy ho¹t ®éng tèt, song, ®Õn nay kh«ng ho¹t ®éng ®îc do kh¶ n¨ng kinh doanh h¹n chÕ.

Hép 3.5.5: ý kiÕn cña nhãm PRA vÒ çch thøc bÇu trëng th«n

� Çc lo¹i c©y trång vËt nu«i. C©y n«ng nghiÖp: lóa níc, ng«, l¹c, s¾n, ®Ëu t¬ng, gõng. C©y l©m nghiÖp truyÒn thèng lµ quÕ, trong thËp kØ qua cã thªm håi. HiÖn nay, kh«ng chØ ë 2 th«n, mµ c¶ x· ®ang cã phong trµo d©n tù trång håi, xuÊt ph¸t tõ chç d©n thÊy håi cã gi¸. C©y quÕ vÉn ®îc x¸c ®Þnh lµ c©y chiÕn lîc. VËt nu«i chñ yÕu lµ tr©u, lîn, gµ, ngan vÞt. Cã mét sè hé ®ang thö nghiÖm nu«i ç.

� Nguån thu nhËp: Nguån thu nhËp chÝnh cña c¶ 2 th«n lµ trång c©y n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i vµ quÕ. Th«n B×nh Hå 2 cã tØ träng thu nhËp tõ l©m nghiÖp lín, hiÖn t¹i chiÕm 40% tæng sè thu.

� Trång trät: L¬ng thùc ®ñ ¨n vµ cßn thõa b¸n ®Ó mua ph©n bãn vµ çc kho¶n kh¸c. Sè ngêi cßn thiÕu ¨n rÊt Ýt, chØ vµo lóc gi¸p h¹t. Kh«ng cã sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c vÒ sè d b¸n ra. VD, th«n LÝ S¸y íc tÝnh b¸n kho¶ng 5-10 tÊn/n¨m. C©y mµu nh ng«, khoai, l¹c vµ ®Ëu t¬ng chØ ®Ó ¨n vµ ch¨n nu«i lµ chÝnh.

� Ch¨n nu«i: Sè lîng ®µn tr©u gi¶m dÇn v× nhiÒu hé cã m¸y cµy. Ngoµi ra, b·i ch¨n th¶ h¹n chÕ, x· cã qui ®Þnh nghiªm lµ tr©u kh«ng ®îc th¶ r«ng, ph¸ h¹i c©y trång cña çc hé. Lîn: b×nh qu©n mçi hé nu«i 2-3 con. Lîn t¨ng träng kh¸ h¬n tÊt c¶ çc x· ®iÒu tra v× cã ®Çu t tèt: gièng lai, çm c«ng nghiÖp. Lîn chØ nu«i b×nh qu©n 6 th¸ng lµ b¸n víi träng lîng cã thÓ ®¹t 60-90 kg/con. Th«n LÝ S¸y nu«i lîn t¨ng träng nhanh h¬n th«n B×nh Hå 2 v× ®Çu t cao h¬n vµ nu«i mang tÝnh kinh doanh chø kh«ng cßn nöa tù cung tù cÊp nh B×nh Hå 2. Çc hé ®Òu nu«i gia cÇm nh gµ, ngan, vÞt ngçng võa lµ ®Ó tù cÊp vµ còng lµ ®Ó b¸n.

PRA th«n LÝ S¸y: Khi chia ®Êt n«ng nghiÖp n¨m 1986, th«n chia theo lao ®éng chÝnh. Mét lao ®éng chÝnh ®îc 1 xuÊt, 2 lao ®éng phô 1 xuÊt, cßn 3 ngêi ¨n theo míi ®îc 1 xuÊt. Mêi phÇn tr¨m ®Êt ®Ó lµm quÜ chung. QuÜ ®Êt chung nµy chia hÕt cho hé khi ®iÒu chØnh l¹i ®Êt n¨m 1994.

PRA th«n LÝ S¸y: Cã 1 hé kh«ng cã ®Êt rõng do çn bé huyÖn nhÇm lÉn lóc chia. Th«n ®· cã kiÕn nghÞ lªn x· nhng cha ®îc. Nguyªn nh©n v× sao th× cha râ, trªn lµm sai nhng kh«ng lµm l¹i.

PRA th«n LÝ S¸y: BÇu trëng th«n theo phiÕu kÝn. D©n giíi thiÖu, x· chØ ®¹o bÇu. NÕu ®óng ngêi cña x· muèn th× ®îc, b»ng kh«ng x· chØ ®Þnh. Cha bao giê d©n bÇu mµ x· c«ng nhËn. Kh«ng biÕt râ vai trß cña trëng th«n, chØ thÊy b¸o thu quÜ, thu quyªn gãp, th«ng b¸o häp ®Ó thùc hiÖn chØ thÞ cña x·. X· giao g× th× lµm nÊy, song kh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Òu th«ng b¸o cho mäi ngêi biÕt.

of 69

Cã hé kinh doanh ®Õn 60 vÞt thÞt, vÞt ®Î trøng. Tuy nhiªn, dÞch bÖnh ®èi víi gia cÇm diÔn ra nhiÒu nªn rñi ro rÊt cao. KN huyÖn vµ x· cha cã biÖn ph¸p hç trî çc hé.

� L©m nghiÖp: QuÕ lµ nguån thu hÕt søc quan träng cña çc hé. Nh÷ng hé kh¸, x©y nhµ kiªn cè vµ s¾m ®îc çc ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt vµ çc tiÖn nghi cho sinh ho¹t ®Òu tõ quÕ. Ngoµi ra, nhê tiÒn thu tõ quÕ mµ çc hé cã vèn ®Ó ®Çu t cho n«ng nghiÖp nh mua gièng míi, ph©n bãn vµ thøc ¨n c«ng nghiÖp cho ch¨n nu«i khiÕn cho lîn t¨ng träng nhanh. Håi míi cã mét sè Ýt hé thu trong mÊy n¨m qua. Ngoµi ra, cßn cã mét vµi s¶n phÈm thu tõ rõng tù nhiªn, gi¸ trÞ rÊt thÊp. ChØ cã trÎ em thu ®Ó b¸n lÊy tiÒn lµm vèn riªng.

� Nguån thu nhËp phi n«ng nghiÖp � Lµm thuª: Çc hé nghÌo ®Òu lµm thuª cho çc hé kh¸ trong th«n hoÆc cho çc c«ng tr×nh ®Çu t cña nhµ níc (135). Lµm cá cho quÕ 15.000 ®/ng, nÕu ¨n mét b÷a c¬m th× 12.000 ®/ng. Bãc vá quÕ 500 ®/kg, ngêi lµm khoÎ cã thÓ ®¹t 20.000-25.000 ®/ng. Ngoµi ngêi nghÌo ë ®Þa ph¬ng cßn cã ngêi tõ çc x· kh¸c ®Õn lµm thuª nh Hóc §éng, Qu¶ng Lîi. Çc lao ®éng ®ßi hái kÜ thuËt cao h¬n mét chót nh x©y nhµ kiªn cè ®Òu ph¶i thuª thî tõ miÒn xu«i (Hng Yªn) x©y.

� DÞch vô: Tríc kia, dÞch vô ë c¶ 2 th«n rÊt kÐm. ¥ mçi th«n chØ cã 1 vµi qu¸n b¸n t¹p phÈm, víi l·i xuÊt mçi th¸ng dao ®éng trªn díi 100.000 ®. D©n cña x· ph¶i ®i chî thÞ trÊn §Çm Hµ. Tõ khi chî x· ®îc ®a vµo ho¹t ®éng (9-2002), riªng th«n LÝ S¸y cã 12 hé kinh doanh ë chî vµ 5 hé kinh doanh ë th«n. Sè hé ë B×nh Hå 2 lµm dÞch vô Ýt h¬n. Th«n chØ cã 1 hé lµm dÞch vô t¹i th«n.

� L¬ng vµ phô cÊp: sè ngêi ®îc hëng l¬ng hu ë 2 th«n rÊt Ýt, chØ cã 4 ngêi. Mét sè ngêi ®îc hëng l¬ng do lµm çn bé x· (dao ®éng tõ 80.000 ®-380.000 ®/th)

� T¬ng tù çc x· ®iÒu tra kh¸c, d©n ë 2 th«n kh«ng biÕt vÒ tªn çc dù ¸n hoÆc ch¬ng tr×nh, phÇn lín kh«ng quan t©m (trõ mét sè çn bé l·nh ®¹o çc tæ chøc ®oµn thÓ). Hä chØ biÕt nhµ níc cho.

� Çc nguån th«ng tin vÒ mu sinh : � KNKL huyÖn th«ng b¸o vÒ çc gièng míi, trùc tiÕp tËp huÊn kÜ thuËt cho mét sè ngêi, nh÷ng ngêi nµy lµm ®îc th× ngêi kh¸c l¹i lµm theo.

� Nghe ®µi, xem tivi, b¸o (çn bé x·), hái th«ng tin nhau trong céng ®ång � §i ®Õn hä hµng ë vïng xa ®Ó xem vµ häc hái � Xem nh÷ng gia ®×nh kh¸ gi¶, hái kinh nghiÖm çch lµm ¨n � Th«ng tin gi¸ c¶ vµ nªn trång c©y g×, nu«i con g× tõ nh÷ng ngêi bu«n, ë chî thÞ trÊn §Çm Hµ

� Tiªu thô s¶n phÈm: quÕ, lîn , thãc b¸n t¹i nhµ. Rau vµ çc thø kh¸c b¸n ë chî. Çc s¶n phÈm cÇn cho sinh ho¹t cña gia ®×nh mua ngay t¹i chî hoÆc th«n. ¦íc tÝnh sè lît ngêi ®i chî §Çm Hµ gi¶m tíi 60%.

� LÝ do lµng kh¸ lªn: nhê quÕ, mäi mua s¾m ®Òu tõ quÕ. Ngêi nµo cã nhiÒu n¬ng quÕ lµ ngêi ®ã giµu.

Khã kh¨n:

� Khi cÊp sæ ®á, cã nh÷ng hé cã qu¸ nhiÒu ®Êt, mét sè hé míi kh«ng cã ®Êt. §Æc biÖt lµ ®èi víi çc hé ph¶i di chuyÓn tõ 2 th«n ®Ó x©y dùng hå: ®Êt Ýt, tiÒn båi thêng Ýt (3000 ®/m2).

� §Êt ®· cÊp sæ ®á nay l¹i cÊm ph¸t ®Ó trång rõng. D©n kh«ng ®îc gi¶i thÝch lÝ do t¹i sao. � Nh©n lùc vµ ®Êt ®ai nhiÒu, nhng thiÕu vèn vµ kÜ thuËt (VD: cã nhiÒu diÖn tÝch mÆt níc cã thÓ nu«i ç nhng kh«ng cã kinh nghiÖm). Thñ tôc vay vèn NHNN cßn khã kh¨n, ®îc vay qu¸ Ýt so víi nhu cÇu (chØ ®îc vay 50% thÕ chÊp)

� ThiÕu th«ng tin thÞ trêng nªn kh«ng biÕt nªn trång c©y g× vµ nu«i con g× ®Ó bít rñi ro vÒ biÕn ®éng gi¸ h¬n. � Ch¨n nu«i thiÕu kinh nghiÖm, KN kh«ng gióp ®îc mÊy � Gi¸ quÕ gi¶m dÇn. D©n kh«ng biÕt nguyªn nh©n t¹i sao, do chÊt lîng hay do bÞ Ðp gi¸ hay do chÝnh s¸ch. D©n chØ biÕt b¸n hµng cho bu«n

� Khã kh¨n riªng cña B×nh Hå 2: thuû lîi kÐm, cÇn vèn ®Ó söa m¬ng. §êng giao th«ng kÐm, kh«ng cã cÇu qua suèi nªn mïa ma trÎ em kh«ng ®i häc ®îc

� LÝ do nghÌo cña mét sè hé: D©n trÝ thÊp kh«ng cã kinh nghiÖm lµm ¨n, thiÕu vèn. NhiÒu hé nghÌo do lêi, kh«ng d¸m nghÜ d¸m lµm, do rîu chÌ. Sè kh¸c do míi t¸ch hé.

� Hç trî nghÌo: Míi cã mét sè hé ®îc vay vèn u ®·i. Ngoµi ra th«n vµ x· cha cã biÖn ph¸p g× gióp hä tho¸t nghÌo. ChØ cã hä hµng cña hä gióp th«i. §TN LËp nghiÖp ch¼ng ho¹t ®éng g× ®Ó gióp çc gia ®×nh míi t¸ch hé. Víi nhiÒu hé trong sè nµy, x· cÇn cho hä vay vèn vµ d¹y hä çch sö dông vèn.

3.5.2.2. Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau trong PRA cña 2 th«n

LÝ S¸y B×nh Hå 2

of 69

B¶ng 3.5.2: §¸nh gi¸ vai trß chÝnh quyÒn, çc ®oµn thÓ vµ dù ¸n ®èi víi ph¸t triÓn th«n cña nhãm PRA

Nguån thu nhËp ®a d¹ng h¬n. TØ träng thu nhËp tõ lóa, çc lo¹i c©y mµu, ch¨n nu«i vµ dÞch vô cao h¬n so víi l©m nghiÖp (quÕ)

Çc hé cã nhiÒu rõng quÕ. PhÇn lín nhµ x©y 2 tÇng hiÖn ®¹i hoÆc cÊp 4 to tõ nh÷ng n¨m 1992- 1997. Çc hé cã m¸y mãc thiÕt bÞ phôc vô s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t. TÊt c¶ lµ nhê tiÒn b¸n quÕ.

Kinh tÕ thÞ trêng thÓ hiÖn râ nÐt h¬n. Th«n lµ trung t©m v¨n ho¸ kinh tÕ cña x·, n¬i cã trêng häc, chî vµ çc c¬ quan chÝnh quyÒn. Cã thuËn lîi lµ tiÕp qu¶n toµn bé c¬ së h¹ tÇng mµ ngêi Hoa ®Ó l¹i (hÖ thèng thuû lîi kªnh m¬ng ®Ó tíi níc cho lóa) vµ n©ng cÊp dÇn nªn lóa ®ñ níc vµ phÇn lín ruéng cÊy ®îc 2 vô. Ngêi d©n biÕt ph¸t huy thÕ m¹nh vÒ ch¨n nu«i: lîn gµ, ngan vÞt, khi hä cã d thõa l¬ng thùc. Çc s¶n phÈm s¶n xuÊt ®Òu mang tÝnh kinh doanh h¬n lµ tù cÊp. Vay vèn cña ngêi ngoµi ph¶i chÞu l·i suÊt cao (2%)

TÝnh céng ®ång cña ngêi d©n cao. Çc nguån thu tõ n«ng nghiÖp chñ yÕu lµ ®Ó tù cÊp, gióp ®ì nhau nh cho vay lîn vµ çc thø kh¸c khi cã cíi, lµm nhµ, ma chay, vay tiÒn kh«ng l·i vµ kh«ng thêi h¹n khi èm ®au hoÆc gÆp khã kh¨n.


Lo¹i kh¸: Nhµ x©y kiªn cè, xe m¸y, tivi, m¸y xay x¸t, tuèt lóa, nhiÒu tr©u hoÆc m¸y cµy vµ çc ph¬ng tiÖn kh¸c

Lo¹i kh¸: Nhµ to vµ x©y kiªn cè, xe m¸y, tivi, xa l«ng vµ tñ ly, m¸y xay s¸t, m¸y tuèt lóa, m¸y cµy, nhiÒu n-¬ng quÕ

Lo¹i trung b×nh: Nhµ lîp ngãi, kh«ng cã m¸y cµy, xe m¸y, cã tivi, ®ñ ¨n vµ trang tr¶i çc nhu yÕu phÈm, häc hµnh cña con

Lo¹i trung b×nh: Nhµ x©y g¹ch , m¸i ngãi (cÊp 4), ®ñ ¨n cã thÓ cã mét vµi ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt hoÆc ®i l¹i, cã Ýt rõng quÕ h¬n vµ cßn non

Lo¹i nghÌo: Nhµ tranh v¸ch ®Êt, thiÕu ¨n lóc gi¸p h¹t, kh«ng cã tiÖn nghi, chi tiªu chËt hÑp, chØ ®îc ¨n thÞt ç mét sè lÇn trong n¨m

Lo¹i nghÌo: Nhµ tranh, cßn thiÕu ¨n lóc gi¸p h¹t chót Ýt, 1-2 ha rõng quÕ non


Lo¹i kh¸: 14 hé, chiÕm 17,9% Lo¹i kh¸: 9 hé, chiÕm 32,2%

� Nhê l¬ng, phô cÊp + n¨ng ®éng: 4 hé Nhê l¬ng, phô cÊp + n¨ng ®éng: 1 hé

Nhê n¨ng ®éng: 13 hé Nhê n¨ng ®éng: 8 hé

Lo¹i trung b×nh: 31 hé, chiÕm 39,7% Lo¹i trung b×nh: 13 hé, chiÕm 46,4%

Lo¹i nghÌo: 33 hé, chiÕm 42,3% Lo¹i nghÌo: 6 hé, chiÕm 21,4%

Do kh«ng n¨ng ®éng hoÆc míi t¸ch hé � Do bÖnh tËt : 1 hé

� Do kh«ng n¨ng ®éng hoÆc míi t¸ch hé: 5 hé

78 28

Tªn tæ chøc LÝ S¸y B×nh Hå 2


ChÝnh quyÒn th«n

BÇu trëng th«n n¨m 1994, nhiÖm k× 2 n¨m Th«ng b¸o çc th«ng tin chÝnh s¸ch nhËn tõ x· ®Õn çc hé vµ ngîc l¹i çc ho¹t ®éng cña th«n lªn x·. Häp khi cã viÖc cÇn th«ng b¸o hoÆc thùc hiÖn.

T¬ng tù

Chi HCCB Th¸ng häp 1 lÇn, gióp nhau lµm kinh tÕ, tuyªn truyÒn chÊp hµnh ®êng lèi chÝnh s¸ch. Gióp ®ì çc gia ®×nh nghÌo thuéc héi

Kh«ng râ rÖt

of 69

Hép 3.5.6: NhËn xÐt cña nhãm PRA vÒ tËp huÊn cña KN

3.5.3. §iÒu tra kinh tÕ hé

Tæng sè hé ®iÒu tra lµ 26, trong ®ã cã 5 hé kh¸ vµ 11 hé nghÌo ë LÝ S¸y, 6 hé kh¸ vµ 4 hé nghÌo ë B×nh Hå 2.

3.5.3.1 §Æc ®iÓm chung cña çc hé ®îc pháng vÊn

� MÆt b»ng d©n trÝ cña çc hé ®iÒu tra t¬ng tù Hóc §éng. Nh÷ng thÕ hÖ giµ hoÆc tuæi trung niªn thêng cã tr×nh ®é v¨n ho¸ líp 2-4 (bæ tóc v¨n ho¸). Cßn thÕ hÖ tõ 18 ®Õn trªn 30 tuæi phÇn lín lµ thÊt häc, kh«ng biÕt ®äc biÕt viÕt.

MTTQ Tríc kia cã, hiÖn nay kh«ng cã ho¹t ®éng g× Trëng th«n kiªm CTMT. Kh«ng häp ®Þnh k×, kh«ng cã ¶nh hëng g×

Chi §TN MÊy n¨m nay kh«ng thÊy cã ho¹t ®éng g× ®¸ng kÓ, tuy vÉn thu ®oµn phÝ

Tham gia lµm çc c«ng tr×nh, vËn ®éng kh«ng kÕt h«n tríc tuæi thµnh niªn. Kh«ng tÝch cùc, hiÖu qu¶ kÐm

Chi HPN KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, nu«i con khoÎ d¹y con ngoan, th¨m hái lÉn nhau khi èm ®au vµ khã kh¨n. TØ lÖ sinh ®Î cã gi¶m

T¬ng tù

Chi HND Trëng th«n kiªm chi héi trëng. Kh«ng thÊy ho¹t ®éng T¬ng tù

Chi bé §¶ng Cã 7 ngêi. Th¸ng häp 1 lÇn, cã vai trß quan träng trong mäi quyÕt ®Þnh cña th«n

Cã 4 ngêi. Ho¹t ®éng kÕt hîp víi çc ®oµn thÓ kh¸c

Dù ¸n §C§C 1982 cho çc hé mét Ýt tiÒn trång quÕ (600 ®/ha) T¬ng tù

SCF (1992-1994)

Hç trî c¶ x· c©y con vµ tiÒn c«ng trång 20 ha. X· chia ®Òu cho çc th«n. Th«n chia ®Òu cho çc hé

V× vèn Ýt qu¸ nªn th«n chän mét Ýt hé tham gia

Dù ¸n PAM Kh«ng thÊy nh¾c ®Õn Hç trî g¹o vµ gièng quÕ cho 3 th«n ®Ó trång 17 ha. Th«n chia ®Òu cho çc hé, mçi hé ®îc 200-300 c©y vµ mét Ýt g¹o.

Ch¬ng tr×nh 135

X©y dùng tr¹m x¸, trêng häc, chî

Ch¬ng tr×nh 325

Cã kho¶ng 60 % hé vay X§GN, mçi hé 3 triÖu 5 hé ®îc vay

KNKL VÒ x· tËp huÊn IPM, c©y ¨n qu¶, ch¨n nu«i T¬ng tù

Tr¹m y tÕ X· cã tr¹m x¸. Mçi th«n cã 1 y t¸. D©n ph¶i tù mua thuèc, kh«ng ®îc miÔn phÝ nh çc n¬i

T¬ng tù

Trêng häc Cã trêng cÊp 1 Cã trêng cÊp 1

CÊp 2 Cã trêng 2 Kh«ng cã trêng cÊp 2

CÊp 3 Kh«ng cã trêng cÊp 3. Häc xa, chi phÝ tèn kÐm, mét sè cho con ®i häc hoÆc ë thÞ trÊn B×nh Liªu hoÆc ë Hµ Cèi

C¶ th«n kh«ng cã häc sinh cÊp 3. cã 7 häc sinh cÊp 2, trong ®ã cã mét sè häc néi tró ë Hµ Cèi

PRA LÝ S¸y: X· trùc tiÕp b¸o cho ai ®i tËp huÊn th× ngêi Êy biÕt. Trëng th«n kh«ng hay. TËp huÊn vÒ cã nãi l¹i cho d©n nghe vÒ trång lóa, c©y ¨n qu¶, ch¨n nu«i. §i häp ë x· cã tµi liÖu, vÒ th«ng b¸o l¹i kh«ng cã tµi liÖu. Ch¨n nu«i lîn kh«ng ¸p dông ®îc v× ®Çu t cao.

of 69

Mét sè nãi tiÕng kinh rÊt khã kh¨n. Phô n÷ bÞ thÊt häc nhiÒu h¬n, ®ång thêi l¹i Ýt giao tiÕp víi ngoµi x· héi, v× vËy, rÊt nhiÒu ngêi kh«ng nãi ®îc tiÕng Kinh. HÇu hÕt, viÖc trong nhµ lµ do chång quyÕt ®Þnh. PhÇn ®«ng phô n÷ kh«ng biÕt nhµ cã bao nhiªu ®Êt n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp. ChØ vµi hé ®iÒu tra cã vî lµ ngêi Kinh, cã tr×nh ®é v¨n ho¸ cao h¬n nªn rÊt tÝch cùc tham gia vµo quyÕt ®Þnh kinh doanh cña gia ®×nh. PhÇn lín çc hé cha thÊy nhu cÇu bøc xóc lµ ph¶i cho con ®i häc. Cã nh÷ng hé kh¸, nhng vÉn b¾t con bá häc v× thiÕu lao ®éng, trong ®ã, cã c¶ çc çn bé x·. Tuy nhiªn, gÇn ®©y, cã mét sè Ýt hé ®· ®Çu t cho con ®i häc cÊp 2 néi tró ë Hµ Cèi (çch trªn 20 km) vµ chi phÝ tíi hµng triÖu ®ång/n¨m.

� T¬ng tù nh çc x· kh¸c, kh«ng ai biÕt çc chÝnh s¸ch hç trî vïng cao, çc c«ng tr×nh x©y dùng ë x· lµ tõ nguån kinh phÝ nµo, ai thùc thi vµ gi¸m s¸t. Ngêi d©n thÊy ®îc cho lµ nhËn vµ cè g¾ng ph©n ®Òu ®Ó mäi ngêi cïng ®îc h-ëng lîi.

� C©y quÕ ®îc x¸c ®Þnh lµ c©y chiÕn lîc ë c¶ 2 th«n, mÆc dÇu gi¸ quÕ gi¶m liªn tôc. Mét sè ngêi n¨ng ®éng tù trång håi xen víi quÕ, víi suy tÝnh lµ khi thu ho¹ch quÕ th× vÉn cßn håi. N¨ng suÊt håi thu ®îc trong 4 n¨m qua cña çc hé nµy kh«ng cao, song, còng ®ñ khuyÕn khÝch tÊt c¶ çc hé kh¸c trång theo. NhiÒu hé ph¶i mua gièng trªn thÞ trêng tù do víi gi¸ cao (1000 ®/c) vµ trång víi tØ lÖ sèng thÊp. Çc hé nghÌo còng ®i vay vèn ®Ó trång håi.

� Çc th«ng tin vÒ kinh kÕ ®Õn víi ngêi d©n tõ nhiÒu nguån: khuyÕn n«ng, hµng xãm, b¹n bÌ ë çc huyÖn l©n cËn nh B×nh Liªu, ®µi hoÆc ti vi (®èi víi ngêi tiÕng kinh th¹o). Nhê cã ph¬ng tiÖn giao th«ng tèt (xe m¸y, xe ®¹p), l¹i gÇn thÞ trÊn §Çm Hµ nªn th«ng tin thÞ trêng ®Õn víi çc hé kh¸ nhanh.

� Çc hé x¸c ®Þnh chiÕn lîc mu sinh cho m×nh chñ yÕu lµ trªn cë së häc hái lÉn nhau (lµm theo). Cø thÊy ai lµm ¨n ®îc lµ lµm theo nÕu cã thÓ. Song, trong sè ®«ng nµy còng cã mét sè Ýt ngêi lu«n tù t×m tßi sinh kÕ riªng.

Hép 3.5.7: Suy nghÜ cña mét ngêi ®îc coi lµ n¨ng ®éng trong t×m kiÕm mu sinh

� MÆc dÇu cã thu nhËp cao tõ n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp, song cã tíi trªn 90% hé ®îc ®iÒu tra cÇn vèn ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Sè hé vay ®îc tõ nguån X§GN kh«ng nhiÒu víi 3 triÖu/hé. Lîng vèn nµy cha ®ñ ®Ó më réng s¶n xuÊt. Mét sè hé ®· vay NHNN huyÖn, song thñ tôc vay rÊt phøc t¹p, mÊt nhiÒu thêi gian vµ çc tiªu cùc phÝ cho çn bé ng©n hµng. V× vËy, chØ nh÷ng ngêi hiÓu biÕt, cã mèi quan hÖ x· héi tèt míi vay ®îc. Nh÷ng ngêi kh¸c thêng vay hä hµng kh«ng l·i xuÊt hoÆc vay ngêi cho vay nÆng l·i víi l·i xuÊt cao (2%/th¸ng). Hä kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ngêi cho vay nÆng l·i chuyªn nghiÖp (vay l·i míi cã mÊy n¨m gÇn ®©y). Hä lµ gi¸o viªn, nh©n viªn y tÕ hoÆc nh÷ng ngêi ®îc hëng l¬ng nhµ níc, cã tiÒn nhµn rçi.

Hép 3.5.8: Çc khã kh¨n khi vay tiÒn ng©n hµng mµ ngêi d©n ph¶i ®èi mÆt

� Kh¸c víi çc x· ®iÒu tra kh¸c, ngêi d©n ë 2 th«n vay tiÒn cho nhiÒu môc ®Ých ®Çu t kh¸c nhau: trång thªm håi vµ quÕ, ch¨n nu«i lîn vµ gia cÇm, më dÞch vô kinh doanh, mua ruéng quÕ non, thuª nh©n c«ng thu ho¹ch vµ ch¨m sãc quÕ, n©ng cÊp nhµ... Nh×n tæng thÓ, ph¬ng thøc sö dông vèn ë ®©y rÊt ®a d¹ng. PhÇn ®«ng çc hé cÇn vèn lín chø kh«ng ph¶i 2-3 triÖu nh nhµ níc thêng cho vay. VÝ dô: trëng th«n LÝ S¸y vay 25 triÖu ®Ó më dÞch vô ¨n uèng ë chî x·.

� Lµ mét x· cã ch¨n nu«i ph¸t triÓn h¬n çc x· ®iÒu tra kh¸c nhê cã d l¬ng thùc vµ vèn thu tõ quÕ, song, hiÖu qu¶ ch¨n nu«i vÉn cha cao. Ch¨n nu«i gia cÇm rñi ro rÊt lín, dÞch bÖnh thêng xuyªn. RÊt Ýt hé ®iÒu tra cho r»ng

T»ng T¾ng Phóc, th«n LÝ S¸y. Gi¸ quÕ mÊy n¨m qua xuèng liªn tôc, hiÖn t¹i chØ kho¶ng 7.000 ®/kg. Trång håi, tuy gi¸ lªn xuèng nhng vÉn lµm ®îc ë B×nh Liªu. Theo çc cô, håi ë Qu¶ng L©m kh«ng sai qu¶. Çc hé cø trång µo µo do thÊy lªn gi¸. T«i b¶o con çi døt ®iÓm kh«ng trång. Ph¶i tÝnh ®Çu ra, nÕu kh«ng cã th× lç. T«i khuyªn çc con trång tr¸m v× tr¸m cã thÓ dïng qu¶, trÝch nhùa vµ gç b¸n lóc nµo còng cã gi¸.

ChÝu A Ba, 25 tuæi, LÝ S¸y: M×nh kh«ng vay ®îc vèn NHNN v× kh«ng cã chøng minh th. §· xin lµm tõ n¨m 1995 nhng c«ng an x· chôp ¶nh 3 lÇn vÉn kh«ng ®îc. Mçi lÇn chôp ¶nh l¹i mÊt tiÒn. ¥ x· cã nhiÒu trêng hîp nh vËy. HiÖn m×nh ph¶i vay ngoµi víi l·i xuÊt 2%/th. Võa råi ph¶i b¸n ®i mét Ýt quÕ non ®Ó tr¶ nî.

Ch×u T¸c Hång, LÝ S¸y: Vay NHNN rÊt khã kh¨n. Vay 5 triÖu th× ph¶i chi phÝ cho hä mÊt 500.000 ®. Ngoµi ra, cßn mÊt rÊt nhiÒu thêi gian ®i l¹i, xin giÊy chøng nhËn cña x·, mêi çn bé ng©n hµng ®Õn ®Þnh gi¸ tµi s¶n cña gia ®×nh ®Ó lµm thÕ chÊp. Tæng thêi gian ®i l¹i ph¶i mÊt trªn 10 ngµy.

of 69

m×nh cã l·i tõ ch¨n nu«i gia cÇm. � Sù hç trî cña KN huyÖn h¹n chÕ. Mçi th«n chØ ®îc mét sè rÊt Ýt ngêi tham gia líp tËp huÊn cña KN ë x·, ®îc cÊp tµi liÖu vÒ IPM vµ ch¨n nu«i lîn. Nh÷ng ngêi nµy cã th«ng b¸o l¹i cho çc hé trong th«n, song, kh«ng cã tµi liÖu. §a sè hé thÊy m×nh kh«ng ¸p dông kÜ thuËt míi ®îc v× nhiÒu lÝ do: kh«ng hiÓu hÕt th«ng tin truyÒn ®¹t l¹i, v× ch¨n nu«i kiÓu míi ®Çu t qu¸ cao cho gièng, thøc ¨n, chuång tr¹i.

3.5.3.2 Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña çc hé kh¸ ë 2 th«n

� §ã lµ nh÷ng hé ®· sèng ®Þnh c l©u ®êi ë B×nh Hå 2, tuy cã di c ®Õn LÝ S¸y, song vÉn cßn cã nhiÒu n¬ng quÕ ë quª cò. Çc hé kh¸ cã rÊt nhiÒu ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt l©m nghiÖp nªn hä thêng ph¶i thuª thªm lao ®éng. Tuy PRA ë 2 th«n nãi r»ng ®Êt l©m nghiÖp nhiÒu nhÊt lµ 10 ha/hé, song, ®iÒu tra cho thÊy mét sè hé cã tíi 14-20 ha, cßn phÇn ®«ng cã tõ 5 ®Õn 10 ha. Nh÷ng hé nµy còng cã nhiÒu ®Êt n«ng nghiÖp, thêng trong kho¶ng tõ 4000-11.000 m2, phæ biÕn lµ 6.000-7.000 m2. §Êt cña hä ë vÞ trÝ thuËn lîi cho tíi tiªu tèt h¬n nªn cÊy ®îc 2 vô. Çc hé ®Òu thõa ¨n nhng chØ cã mét sè Ýt b¸n lóa, cßn l¹i lµ ®Ó ®Çu t cho ch¨n nu«i.

� Møc sinh ho¹t cña çc hé nµy nh×n chung lµ kh¸. Çc hé ®Òu cã mua thøc ¨n thÞt ç thêng xuyªn, trung b×nh 10 kg thÞt lîn/th¸ng/hé. Nh÷ng hé ë LÝ S¸y mua ngay ë chî. B×nh Hå 2 xa chî nªn çc hé gi¶i quyÕt b»ng çch lÇn l-ît lµm thÞt lîn vµ cho nhau vay.

� Çc hé kh¸, ®Æc biÖt lµ çc hé ë B×nh Hå 2, ®Òu cã thu nhËp tõ quÕ. Rõng quÕ cña hä ®îc trång tõ l©u ®êi, ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu 90, khi kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn, gi¸ quÕ ®Æc biÖt cao, çc hé b¸n quÕ vµ x©y nhµ to hiÖn ®¹i. TÊt c¶ çc ph¬ng tiÖn ®Çu t cho s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t ®Òu nhê quÕ.

� Chi phÝ cho giao tiÕp x· héi cña çc hé kh¸ cao h¬n. Cã sù ph©n biÖt trong ®èi sö víi ngêi d©n thêng vµ l·nh ®¹o th«n x· hoÆc ngêi giµu. VÝ dô: ®¸m cíi ngêi b×nh thêng mõmg 20.000 ®, ®¸m cíi con çi cña chñ tÞch x· th× dao ®éng trong kho¶ng 50.000-150.000 ®.

ý kiÕn cña çc hé kh¸ vÒ nguyªn nh©n nghÌo cña çc hé nghÌo lµ: Ýt ®Êt vµ thiÕu vèn, kh«ng cã kinh nghiÖm lµm ¨n, quÕ míi trång, cßn non kh«ng b¸n ®îc, kh«ng n¨ng ®éng, lêi, hay ch¬i vµ rîi chÌ.

3.5.3.3 Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña çc hé nghÌo

� Çc hé nghÌo cã Ýt ®Êt n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp. §Æc biÖt lµ ë LÝ S¸y, ®Êt n«ng nghiÖp cña çc hé dao ®éng trong ph¹m vi 2000 m2-3.000 m2, chØ vµi hé cã ®Õn 4.000 m2. §Êt l©m nghiÖp phæ biÕn lµ tõ 0,5 ha-2 ha, sè Ýt hé cã 3-4 ha. Song ®Êt nµy míi ®îc trång quÕ mÊy n¨m gÇn ®©y (tõ n¨m 1996). NhiÒu hé míi trång ®îc mét Ýt th× kiÓm l©m b¾t dõng l¹i, kh«ng cho ph¸t ®Ó trång tiÕp. V× vËy, hÇu hÕt çc hé kh«ng cã thu nhËp tõ ®Êt rõng.

� MÆc dÇu hÇu hÕt çc hé nghÌo nµy ®îc nhãm PRA xÕp vµo lo¹i kh«ng n¨ng ®éng, kh«ng chÞu suy nghÜ lµm ¨n, song, trong thùc tÕ, chØ cã vµi trêng hîp ë B×nh Hå 2 lµ ®óng nh vËy. Çc thµnh viªn cña nh÷ng hé nµy ®Òu mï ch÷, kh«ng cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn ®îc víi kÜ thuËt míi, kh«ng nhí m×nh cã bao nhiªu ®Êt rõng vµ ®Êt n«ng nghiÖp. Ngîc l¹i, sè ®«ng çc hé nghÌo ë LÝ S¸y lµ nh÷ng hé rÊt cÇn kiÖm. Víi diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp Ýt ái, hä vÉn ®¹t s¶n lîng cao, tù tóc ®îc l¬ng thùc, nÕu kh«ng ph¶i b¸n ®Ó trang tr¶i çc nhu yÕu phÈm kh¸c vµ ®Çu t vµo trång rõng (mua c©y gièng).

� Çc hé nghÌo, ngoµi mét vµi hé ®îc u tiªn vay vèn X§GN, cßn l¹i kh«ng ®îc hç trî g× thªm, kh«ng ®îc ®i tËp huÊn, kh«ng tæ chøc ®oµn thÓ nµo b¶o ban çch lµm ¨n. Mét sè hé nghÌo ®¸nh gi¸ qu¶n lÝ cña chÝnh quyÒn vµ çc tæ chøc ®oµn thÓ th«n x· kh«ng c«ng b»ng vµ cã suy nghÜ lµ m×nh bÞ bá r¬i.

Hép 3.5.9: C¶m nhËn cña ngêi nghÌo th¸i ®é cña ngêi kh¸c vÒ m×nh

� Cã 2 trêng hîp ®iÒu tra ë LÝ S¸y ®îc xÕp lo¹i nghÌo do kh«ng n¨ng ®éng, song thùc ra ®©y lµ nh÷ng hé hÕt søc n¨ng ®éng (xem hép díi)

ChÝu D× ãn, 62 tuæi, mï ch÷, th«n LÝ S¸y: kh«ng vµo héi n«ng d©n, kh«ng thÊy tæ chøc nµo gióp ®ì c¶, tù xoay së lÊy th«i. Cã thÓ lµ do nhµ m×nh nghÌo qu¸ nªn hä kh«ng ñng hé (quan t©m)

Ch×u D× Qui, mï ch÷, th«n LÝ S¸y: ®êi sèng khã kh¨n vµ kh«ng thay ®æi so víi tríc v× ®«ng con ®i häc (6 con), chÝnh quyÒn x· kh«ng d©n chñ vµ c«ng b»ng. LÊy mét çi giÊy khai sinh còng mÊt 20.000 ®. §¸m cíi kh«ng ai mêi v× hä nghÜ m×nh nghÌo.

of 69

Hép 3.5.10: Nh÷ng ngêi nghÌo nghÜ vÒ vÊn ®Ò cña m×nh vµ gi¶i ph¸p cña hä

10 hé nghÌo ë LÝ S¸y tù x¸c ®Þnh li do nghÌo cña hä, cã lÝ do chung, cã lÝ do riªng. XÕp theo thø tù t¬ng ®ång:

� It ®Êt trång lóa vµ mµu � It ®Êt rõng ®Ó trång quÕ, sè quÕ ®· trång cßn non � ThiÕu vèn ®Çu t s¶n xuÊt, vay NHNN khã kh¨n. Hä hµng nghÌo, kh«ng gióp ®îc. Vay ngoµi l·i xuÊt cao nªn chØ cã thÓ vay Ýt trong thêi gian ng¾n.

� Cã ®«ng con ®ang ®i häc, trong bèi c¶nh ruéng Ýt, thiÕu vèn ®Çu t. � Må c«i bè mÑ sím c¶ bªn vî vµ bªn chång, kh«ng ®îc häc (mï ch÷) vµ kh«ng ®îc thõa hëng tµi s¶n (tr©u vµ nhµ) cña bè mÑ ®Ó l¹i.

� Tôc lÖ cíi xin qu¸ tèn kÐm (7-10 tr. ®). Sau khi kÕt h«n ph¶i tr¶ nî trong nhiÒu n¨m

4. Th¶o luËn kÕt qu¶ ®iÒu tra

4.1 tæng quan çc sù kiÖn quan träng trong lÞch sö sö dông ®Êt

Muèn hiÓu râ çc ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn cña mét nÒn kinh tÕ, nh÷ng nguyªn nh©n khiÕn nÒn kinh tÕ ®ã ph¸t triÓn nhanh hay chËm so víi çc nÒn kinh tÕ kh¸c, cÇn ph¶i ®i ngîc l¹i qu¸ khø ®Ó xem xÐt çc vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn tµi nguyªn, chÝnh s¸ch sö dông vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Nh vËy, tríc hÕt cÇn ®iÓm qua çc chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi trong tõng thêi k× vµ sinh kÕ cña cña mçi céng ®ång. §©y lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p nªn trong bèi c¶nh ®iÒu tra ë ®©y, chóng t«i chØ cã thÓ ®i ngîc l¹i lÞch sö trong ph¹m vi 6 thËp kØ qua. §©y lµ giai ®o¹n lÞch sö cã nhiÒu biÕn ®éng vµ 5 x· ®iÒu tra còng kh«ng n»m ngoµi çc biÕn ®éng nµy.

Çc d©n téc trong 5 x· ®iÒu tra ®a sè lµ Dao Thanh ph¸n, Dao Thanh Y vµ S¸n ChØ. Trõ ngêi S¸n ChØ ë Hóc §éng, ngêi Dao ë çc x· cßn l¹i sèng du canh ë trªn nói cao vµ b¾t ®Çu ®Þnh c thµnh th«n b¶n çch ®©y 5-6 thËp kØ (phô lôc 1). Hä b¾t ®Çu häc kiÓu canh t¸c n«ng nghiÖp cña ngêi Kinh: trång lóa níc vµ mét sè c©y mµu. Rõng lµ nguån cung cÊp mét sè nhu yÕu phÈm, vËt liÖu lµm nhµ, thuèc cha bÖnh, LSNG ®Ó trao ®æi víi ngêi vïng xu«i lÊy muèi, çc c«ng cô lao ®«ng... Tãm l¹i, nÒn kinh tÕ cña hä chñ yÕu lµ tù cÊp.

NÒn kinh tÕ tËp trung b¾t ®Çu tõ thËp kØ 60. Qu¸ tr×nh tËp thÓ ho¸ ®îc khëi ®Çu b»ng tæ ®æi c«ng, råi chuyÓn dÇn sang HTX NN cÊp thÊp. Song song víi qu¸ tr×nh tËp thÓ ho¸ lµ c¶i çch ruéng ®Êt vµ çc ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt (chñ yÕu lµ tr©u cµy). §Êt n«ng nghiÖp vµ tr©u cµy trë thµnh së h÷u chung. TiÕp theo lµ nhËp nhiÒu HTX cÊp thÊp trong mét x· thµnh HTX NN cÊp cao. Giai ®o¹n tån t¹i cña HTX cÊp cao rÊt ng¾n (2-4 n¨m). Nã ®¸nh dÊu sù tho¸i trµo cña tËp thÓ ho¸, dÉn ®Õn gi¶i thÓ HTX NN vµ thay vµo ®ã chÕ ®é trëng th«n. Toµn bé qu¸ tr×nh kÐo dµi kho¶ng gÇn 4 thËp kØ, ®Õn tËn cuèi nh÷ng n¨m 90, tuú thuéc vµo viÖc ¸p dông chÝnh s¸ch ë tõng th«n x·.

Qu¸ tr×nh tËp thÓ ho¸ ban ®Çu ®îc tiÕn hµnh song song víi ch¬ng tr×nh xo¸ mï: trÎ em ®Õn trêng, cßn ngêi trëng thµnh

T»ng V¨n Sïng, th«n LÝ S¸y: V¨n ho¸ líp 5, vî ngêi Kinh. §Êt n«ng nghiÖp 500 m2/khÈu, trong ®ã chØ cã 1/2 lµ cÊy ®îc 2 vô. Tuy ®Êt Ýt, nhng c¶ 2 vî chång khÐo lµm, ch¨n nu«i vµ chi tiªu t»n tiÖn nªn ®ñ ¨n. Gia ®×nh míi t¸ch riªng 7 n¨m nªn ®Êt l©m nghiÖp chung víi bè mÑ ®îc 0,5 ha, hiÖn ®ang trång quÕ ®îc 6 n¨m. Khi cã chî, vî ra kinh doanh b¸n quÇn ¸o dµy dÐp vµ thu l·i 250.000/th. RÊt muèn thay ®æi mÆt hµng kinh doanh nhng cÇn thªm vèn, trong khi vay NHNN khã kh¨n vµ chØ ®îc 50% tæng vèn thÕ chÊp.

ChÝu S×u SÕnh, th«n LÝ S¸y: XÕp lo¹i nghÌo v× kh«ng n¨ng ®éng vµ ®«ng con. Thùc tÕ, chñ hé cã 4 con vµ 1 con nu«i, tÊt c¶ ®ang ®i häc. Ra ë riªng tõ l©u, kh«ng ®îc thõa hö¬ng g× cña bè mÑ ®Ó l¹i. B¶n th©n chñ hé ®· häc hÕt líp 5, ®· tù bá tiÒn ®i kh¾p n¬i kÓ c¶ Nam chÝ B¾c ®Ó t×m hiÓu ®êi sèng vµ häc çch lµm ¨n. Cã hiÓu biÕt tèt vÒ çc dù ¸n vµ cho r»ng chØ cã mét sè Ýt ®¹t kÕt qu¶, phÇn lín lµ hiÖu qu¶ rÊt kÐm, tham nhòng nhiÒu. Tù cho lÝ do nghÌo cña b¶n th©n lµ Ýt ruéng, ®Êt c»n cçi vµ thiÕu vèn. CÇn ®îc vay nhiÒu vèn h¬n ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, Ýt nhÊt lµ 10 triÖu.

of 69

theo líp bæ tóc v¨n ho¸. V× vËy, phÇn ®«ng nh÷ng ngêi trëng thµnh hoÆc trÎ em ®Õn tuæi häc trong giai ®o¹n nµy cã tr×nh ®é v¨n ho¸ trong kho¶ng líp 1-4 (biÕt ®äc vµ viÕt). Phô n÷ Ýt ®îc tham gia nªn tØ lÖ mï ch÷ cao h¬n. Tõ giai ®o¹n tho¸i trµo cña HTX NN cho ®Õn ®Çu thËp kØ 90, v× nhiÒu lÝ do, trong ®ã cã hËu qu¶ cña chiÕn tranh chèng Mü kÐo dµi, hÇu hÕt trÎ em sinh ra trong kho¶ng thêi gian nµy kh«ng ®îc ®Õn trêng. V× vËy, ë tÊt c¶ çc x· ®iÒu tra, tØ lÖ mï ch÷ ë løa tuæi tõ 17 ®Õn trªn 30 rÊt cao.

NÒn kinh tÕ tËp trung ®îc khëi ®Çu trªn c¬ së kÜ n¨ng canh t¸c n«ng nghiÖp yÕu, v¨n ho¸ thÊp, víi ®Þnh híng tù cÊp. §Êt rõng ®îc coi lµ ®Êt cña chung vµ phÇn lín do çc l©m trêng quèc doanh qu¶n lÝ. TÊt c¶ çc s¶n phÈm rõng cã gi¸ trÞ nh gç quÝ vµ mét sè LSNG phôc vô cho xuÊt khÈu ®Òu do çc c«ng ty quèc doanh thu mua theo gi¸ qui ®Þnh hoÆc hµng ®æi hµng (sa nh©n, quÕ, ba kÝch... ®æi muèi, v¶i, m× chÝnh... ). Trong suèt thêi k× nµy, kinh tÕ cña çc x· ®Òu hÕt søc khã kh¨n nh nhau, ngêi d©n chØ lo cã ®ñ l¬ng thùc. Thu nhËp cña çc hé trong cïng mét th«n gÇn nh nhau, v× vËy, cho ®Õn thêi ®iÓm nµy kh«ng cã sù ph©n ho¸ giµu nghÌo.

ChÝnh s¸ch ®æi míi bao gåm mét lo¹t çc thay ®æi trong së h÷u ®Êt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, më cña thÞ trêng. Mäi thµnh phÇn ®Òu cã quyÒn tham gia kinh doanh n«ng l©m s¶n (bu«n b¸n, vËn chuyÓn, chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu).

Tríc tiªn, ®Êt n«ng nghiÖp ®îc qu¶n lÝ theo kho¸n s¶n, sau ®ã chia h¼n ruéng cho çc hé. Thùc chÊt, kho¸n s¶n lµ giai ®o¹n chuyÓn giao quyÒn së h÷u ®Êt n«ng nghiÖp cho hé. Cã n¬i, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®· gép lµm 1, giao lu«n quyÒn së h÷u ®Êt n«ng nghiÖp cho hé (B×nh Hå 2). ChÝnh s¸ch c¶i çch ®Êt n«ng nghiÖp ®· thæi mét luång sinh khÝ míi cho ngêi n«ng d©n. Møc an toµn l¬ng thùc ®îc c¶i thiÖn mét bíc vµ ®iÒu nµy ®îc ghi nhËn ë tÊt c¶ çc th«n ®iÒu tra. Tuy nhiªn, víi diÖn tÝch n«ng nghiÖp cán con, tr×nh ®é canh t¸c vµ møc ®Çu t thÊp, ®i ®«i víi tØ lÖ t¨ng d©n sè cao nªn phÇn ®«ng d©n vÉn thiÕu ¨n.

Bíc tiÕp theo lµ ®æi míi qu¶n lÝ ®Êt l©m nghiÖp. MÆc dÇu chÝnh s¸ch cã tõ cuèi thËp kØ 80 nhng ®Õn thËp kÜ 90 míi ®îc triÓn khai ë çc x· ®iÒu tra, n¬i sím nhÊt lµ §ång L©m (1992) vµ muén nhÊt lµ L¬ng M«ng (1997). §æi míi trong chÝnh s¸ch l©m nghiÖp lµ mét bíc ®ét ph¸ kh¸c trong ®êi sèng cña ngêi d©n vïng cao. Tõ thêi ®iÓm ban ®Çu ngì ngµng, kh«ng mÊy quan t©m ®Õn nhËn ®Êt rõng (hä ®· quen víi suy nghÜ rõng lµ cña chung vµ chØ biÕt khai th¸c chø kh«ng nghÜ ®Õn ph¸t triÓn rõng), ®Õn nay ngêi d©n ®· hiÓu gi¸ trÞ cña phÇn ®Êt m×nh ®îc chia, cè g¾ng tÝch cãp ®Çu t vµo m¶nh ®Êt cña m×nh vµ suy nghÜ çch sö dông ®Êt cã hiÖu qña h¬n. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh chia ®Êt diÔn ra ë çc x· cã nhiÒu bÊt cËp v× rÊt nhiÒu nguyªn nh©n: chÝnh s¸ch kh«ng ®îc phæ biÕn râ ®Õn ®èi tîng hëng lîi, kh«ng cã sù tham gia cña ngêi d©n, ph¬ng ph¸p lµm viÖc kÐm hiÖu qu¶ vµ mét phÇn thiÕu tr¸ch nhiÖm cña çc nh©n viªn kiÓm l©m. §ång thêi, ë ®©y kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã sù t lîi cña çc bé th«n x· víi ý ®å mong ®îc hëng lîi nhiÒu h¬n (xem hép 3.1.1, 3.1.2, 3.1.7, 3.2.2, 3.5.4). HËu qu¶ lµ mét sè hé, ®Æc biÖt hé nghÌo, ®îc hëng lîi Ýt h¬n, thËm chÝ kh«ng cã ®Êt rõng.

§i ®«i víi sù ®æi míi trong së h÷u ®Êt ®ai lµ çc ch¬ng tr×nh hç trî sö dông hiÖu qña ®Êt, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, n©ng cao kÜ thuËt canh t¸c, c¶i thiÖn møc sèng cña ngêi d©n nh»m xo¸ dÇn kho¶ng çc gi÷a vïng thÊp vµ vïng cao (327, 661, 135, 325 .. çc dù ¸n cña çc tæ chøc quèc tÕ). Çc dù ¸n nµy ®· ®em l¹i khëi s¾c cho çc vïng miÒn nói. Ngêi d©n ë çc th«n x· ®iÒu tra ®Òu cã nhËn xÐt chung lµ ®êi sèng thùc sù kh¸ lªn trong 2-3 n¨m gÇn ®©y. Tuy nhiªn, hä còng nªu nhiÒu yÕu ®iÓm trong qu¸ tr×nh thùc thi çc dù ¸n khiÕn hiÖu qña cña hç trî gi¶m ®¸ng kÓ. Mét ®iÓm chung nhÊt lµ çc dù ¸n thùc hiÖn kh«ng cã ngêi d©n tham gia, kh«ng cã sù ®iÒu tra kÜ vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, ®Êt ®ai, khÝ hËu, tËp qu¸n cña ngêi ®Þa ph¬ng, thÞ trêng cña s¶n phÈm. HËu qu¶ lµ c©y trång bÞ chÕt nhiÒu hoÆc chËm ph¸t triÓn vµ h¹i ®Êt, s¶n phÈm kh«ng tiªu thô ®îc (hép 4.1). KN vÉn ¸p dung ph¬ng ph¸p tËp huÊn cò, cè g¾ng truyÒn ®¹t néi dung mµ kh«ng cã ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ tËp huÊn nh thÕ nµo. X©y dùng m« h×nh trång trät vµ ch¨n nu«i víi ®Çu t cao cho mét vµi hé n«ng d©n kh¸, n¨ng ®éng ®Ó cho ngêi nghÌo häc tËp.

S¬ ®å 1: C¶i çch ruéng ®Êt vµ møc sèng chung cña çc hé trong 5 x· ®iÒu tra trong 5 thËp kû qua

of 69

Hép 4.1: NhËn xÐt cña héi th¶o "T¨ng cêng ph¸t triÓn thÞ trêng ë Hoµnh Bå" vÒ hiÖu qu¶ cña mét sè dù ¸n hç trî ph¸t triÓn l©m nghiÖp

Trong sè çc ch¬ng tr×nh hç trî, 135 cã ®Çu t cao nhÊt vµ ®îc ®¸nh gi¸ lµ kÐm hiÖu qu¶ vµ tham nhòng nhÊt. §¸nh gi¸ nµy xuÊt phÊt tõ nh÷ng çn bé l·nh ®¹o cña th«n vµ x·, cßn b¶n th©n ngêi d©n b×nh thêng kh«ng biÕt g× vÒ ch¬ng tr×nh. §©y lµ vÊn ®Ò ®· ®îc nªu nhiÒu trong b¸o chÝ, kÓ c¶ çc phiªn häp cña quèc héi. MÆc dï vËy, cha cã g× thay ®æi cho ®Õn tËn thêi ®iÓm nµy.

Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo n¶y sinh trong qu¸ tr×nh thùc thi chÝnh s¸ch ®æi míi. Nã ®îc ph«i thai trong chia ®Êt, ®Æc biÖt lµ ®Êt rõng. TiÕp theo lµ çc dù ¸n hç trî còng gãp phÇn t¨ng sù ph©n ho¸ nµy. PhÇn 4.3 sÏ ph©n tÝch s©u h¬n vÒ diÔn biÕn cña sù ph©n ho¸ nµy. Trong phÇn díi ®©y lµ ph©n tÝch nguyªn nh©n dÉn ®Õn møc thu nhËp kh¸c nhau gi÷a çc x·.

4.2. Nguyªn nh©n nµo khiÕn cã sù chªnh lÖch trong thu nhËp gi÷a çc x·

§Ó thuËn lîi h¬n cho ph©n tÝch, n¨m x· ®iÒu tra ®îc ph©n lµm 3 nhãm: §ång L©m vµ Thanh S¬n, Hóc §éng, L¬ng M«ng vµ Qu¶ng L©m. Hóc §éng lµ x· nghÌo nh §ång L©m vµ Thanh S¬n, song, l¹i cã nh÷ng ®iÓm ®Æc thï nªn coi nh lµ mét nhãm. Tuy 5 x· ë 4 huyÖn kh¸c nhau, song, çc x· cã mét sè ®iÓm chung, ®ã lµ:

� Cã c¬ cÊu tæ chøc chÝnh quyÒn vµ ®oµn thÓ nh nhau. NhËn ®îc sù chØ ®¹o nh nhau cña tØnh. Ba trong 5 x· míi ®îc huyÖn cö çn bé vÒ t¨ng cêng, thay cho l·nh ®¹o ngêi ®Þa ph¬ng (theo chÝnh s¸ch míi cña tØnh)

� Çc chÝnh s¸ch ®æi míi vÒ c¬ b¶n ¸p dông ë çc x· nh nhau, tuy thêi gian vµ ph¬ng ph¸p thùc hiÖn kh¸c nhau, tuú thuéc vµo chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, çn bé thõa hµnh vµ gi¸m s¸t.

� TÊt c¶ çc x· ®Òu nhËn ®îc hç trî cña nhµ níc, tØnh vµ çc tæ chøc quèc tÕ, tuy sè lîng dù ¸n vµ tæng kinh phÝ cã kh¸c nhau.

VËy nguyªn nh©n nµo dÉn ®Õn møc thu nhËp kh¸c nhau gi÷a çc x·? Tríc hÕt, cÇn nh×n l¹i chÝnh s¸ch hay chiÕn lîc sö dông tµi nguyªn, thÞ trêng cña çc x· trong mÊy thËp kÜ qua.

Çc dù ¸n hç trî d©n trång c©y mµ kh«ng cã ®iÒu tra kÜ vÒ thæ nhìng cã phï hîp kh«ng. Ngoµi ra, gièng c©y cÊp cho d©n thêng cã chÊt lîng thÊp. VD: gièng quÕ huyÖn cÊp lµ gièng quÕ nhít, chóng t«i b¸n rÎ còng kh«ng ai mua.

of 69

4.2.1 §ång L©m vµ Thanh S¬n

§ång L©m vµ Thanh S¬n thuéc 2 huyÖn, nhng cã nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång:

� VÒ ®Þa lÝ, nÕu tÝnh theo ®êng chim bay, 2 x· rÊt gÇn nhau. D©n cña 2 x· ®Òu lµ Dao Thanh ph¸n � Cã diÖn tÝch rõng nhiÒu, b×nh qu©n 4,9 vµ 5,8 ha/khÈu, trong khi ®Êt n«ng nghiÖp rÊt Ýt, b×nh qu©n 437 vµ 631 m2/khÈu.

� Thu nhËp cña n«ng d©n dùa vµo 2 nguån chÝnh: n«ng nghiÖp vµ khai th¸c rõng � Çch qu¶n lÝ tµi nguyªn rõng t¬ng tù nh nhau trong çc thËp kØ tríc, khai th¸c nhiÒu mµ ph¸t triÓn Ýt. Th¶m thùc vËt rõng cña 2 x· cã nhiÒu loµi c©y gç vµ LSNG nh nhau. Song, do rõng ë Thanh S¬n bÞ khai th¸c kiÖt nªn nhãm tre ®· thay thÕ th¶m thùc vËt cò, ®ång thêi ®a d¹ng sinh häc còng mÊt dÇn. Nguyªn nh©n rõng Thanh S¬n bÞ khai th¸c kiÖt lµ do vËn chuyÓn s¶n phÈm ë ®©y thuËn lîi h¬n, chÝnh quyÒn huyÖn l¹i bu«ng láng qu¶n lÝ (hép 4.2.1). §ång L©m cã may m¾n h¬n lµ ®é che phñ cña rõng tù nhiªn cßn kh¸, chØ cã çc loµi gç cã gi¸ trÞ cao bÞ khai th¸c hÕt. Nhê vËy, çc s¶n phÈm cßn l¹i tõ rõng tù nhiªn vÉn lµ nguån thu nhËp quan träng cña çc hé.

S¬ ®å 2: Çc nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn nghÌo ®ãi cña Thanh S¬n

of 69

Hép 4.2: LÞch sö sö dông tµi nguyªn rõng kh«ng bÒn v÷ng vµ nguyªn nh©n nghÌo ®ãi cña Thanh S¬n

PRA Th¸c Lµo: Trong giai ®o¹n ®Çu cña HTX, nguån thu nhËp chÝnh lµ tõ khai th¸c gç cho l©m trêng. Nam khai th¸c gç, n÷ vµ trÎ em lµm n«ng nghiÖp. Gç quÝ rÊt nhiÒu, 1m3 gç b¸n cho l©m trêng ®îc 50 kg g¹o. Lo¹i gç nµy tõ n¨m 1990 trë l¹i ®©y kh«ng cßn n÷a. Tríc chiÕn tranh víi Trung Quèc (1979), gç chØ b¸n cho l©m trêng, sau ®ã cã c¶ t nh©n ®Õn mua. Giai ®o¹n cuèi thËp kØ 80 vµ ®Çu 90, ngêi tõ c¸c vïng kh¸c ®Õn khai th¸c nhiÒu. Hä cã c¸c ph-¬ng tiÖn khai th¸c tèt h¬n. ¦íc tÝnh 80% s¶n lîng lµ do hä khai th¸c, cßn d©n ®Þa ph¬ng chØ 20%. D©n cã kªu lªn x· vµ huyÖn, nhng chÝnh quyÒn kh«ng can thiÖp. Trong khi ®ã, ë Hoµnh Bå ngêi ®Þa ph¬ng kh¸c ®Õn khai th¸c lµ bÞ ®uæi ®i ngay. Tõ n¨m 1995 cã lÖnh cÊm khai th¸c gç, song, hiÖn nay vÉn cã xe khai th¸c cµnh ngän vµ gç t¹p. Hä khai th¸c ®îc nhng d©n ®Þa ph¬ng l¹i kh«ng ®îc phÐp. Hµng ngµy, tõ 4 giê chiÒu thêng cã xe vËn chuyÓn gç rõng tù nhiªn.

of 69

� Hai x· ®Òu kh«ng cã chî, ngêi d©n vÉn rÊt thô ®éng trong tiªu thô s¶n phÈm, cha thùc sù thÝch øng víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng.

� Møc sèng ë 2 x· thÊp. Ngay ®Õn c¶ nh÷ng ngêi ®îc coi lµ kh¸, nhng kh«ng ®îc hëng l¬ng nhµ níc, mµ do chÝnh sù nç lùc cña b¶n th©n th× tµi s¶n cña hä kh«ng nhiÒu (xem tiªu chÝ ph©n lo¹i kinh tÕ hé).

� C¶ 2 x· tõ tríc cho ®Õn hiÖn t¹i kh«ng x¸c ®Þnh ®îc chiÕn lîc ph¸t triÓn cho riªng m×nh mµ chØ tu©n thñ theo sù chØ ®¹o cña huyÖn.

Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau cña 2 x·:

� Hai x· thuéc 2 huyÖn nªn nhËn ®îc sù chØ ®¹o kh¸c nhau. � Bªn c¹nh tµi nguyªn rõng phong phó, §ång L©m cã vÞ trÝ thuËn lîi lµ çch çc trung t©m v¨n ho¸, c«ng nghiÖp vµ du lÞch kh«ng xa (20-30 km) nh Ha long, U«ng bÝ, thÞ trÊn huyÖn, S¬n §éng, nhê vËy mµ giao lu hµng ho¸ dÔ h¬n vµ b¸n ®îc gi¸ cao h¬n.

� ChÝnh s¸ch lu th«ng çc hµng ho¸ l©m s¶n cña Hoµnh Bå th«ng tho¸ng h¬n Ba ChÏ, n¬i mµ l©m trêng ®îc giao qu¶n lÝ thÞ trêng çc mÆt hµng nµy. Nhê vËy, cïng mét mÆt hµng, nhng ngêi d©n §ång L©m b¸n ®îc gi¸ cao h¬n ë Thanh S¬n. VÝ dô: tre giÊy, d©n ë th«n Cµi b¸n ®îc 100-130 ®/kg thay v× 70 ®/kg ë Thanh S¬n. L©m trêng Hoµnh Bå chØ cã quyÒn qu¶n lÝ ®èi víi mét sè s¶n phÈm thuéc ®Êt cña l©m trêng hoÆc rõng tù nhiªn.

� PhÇn lín ®Êt rõng cña Thanh S¬n do l©m trêng qu¶n lÝ vµ diÖn tÝch chia cho hé Ýt so víi diÖn tÝch tríc kia HTX qu¶n lÝ (hép 3.2.2).

� Thu nhËp tõ rõng ë §ång L©m cao h¬n v× rõng cßn phong phó h¬n. � Gi¸ trÞ ngµy c«ng lao ®éng ë §ång L©m cao gÇn gÊp ®«i ë Thanh S¬n do nhiÒu nguyªn nh©n: gi¸ s¶n phÈm cao h¬n, cßn cã nhiÒu s¶n phÈm cã gi¸ trÞ trong rõng ®Ó khai th¸c, cã nhiÒu nguån thuª nh©n c«ng.

TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè trªn t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi d©n §ång L©m cã møc sèng b×nh qu©n cao h¬n Thanh S¬n.

Tãm l¹i: lÝ do nghÌo cña 2 x· lµ sö dông tµi nguyªn rõng kh«ng bÒn v÷ng. Thanh S¬n nghÌo h¬n tÊt c¶ v× ngoµi s¶n phÈm rõng bÞ kiÖt, chÝnh s¸ch qu¶n lÝ thÞ trêng cha thùc sù th«ng tho¸ng cµng gãp phÇn gi¶m thu nhËp ngêi d©n.

4.2.2. Hóc §éng

GÇn 100% d©n Hóc §éng lµ S¸n chØ – mét d©n téc cã truyÒn thèng canh t¸c n«ng nghiÖp l©u ®êi h¬n d©n téc Dao, l¹i rÊt cÇn kiÖm vµ khÐo tay. Trong khi d©n Qu¶ng L©m lµm nhµ hiÖn ®¹i ph¶i mua hÇu hÕt vËt liÖu vµ thuª nh©n c«ng tõ vïng thÊp th× ngêi Hóc §éng tù s¶n xuÊt ®îc g¹ch vµ tù x©y. Hóc §éng lµ c¬ së kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, nhiÒu ngêi tham gia c¶ 3 cuéc chiÕn tranh chèng Ph¸p, Mü vµ Trung Quèc nªn cã c¬ héi giao lu nhiÒu. Víi tÊt c¶ çc ®iÒu kiÖn trªn, nhÏ ra Hóc §éng ph¶i cã møc sèng kh¸. VËy, mét x· víi çc ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn vµ nh©n lùc nh thÕ t¹i sao vÉn nghÌo, víi trªn 50% çc hé thiÕu ¨n?. Nguyªn nh©n nµo khiÕn Hóc §éng tôt hËu vÒ thu nhËp so víi çc x· l¸ng giÒng?

Tríc hÕt, ®Þnh híng ®óng hay sai trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ lµ vÊn ®Ò mÊu chèt khiÕn nÒn kinh tÕ ®ã m¹nh hay yÕu. Sèng ë mét n¬i mµ diÖn tÝch ®Êt rõng gÊp trªn 22 lÇn ®Êt n«ng nghiÖp (®Êt n«ng nghiÖp còng tõ khai ph¸ rõng, víi ®é dèc lín vµ nhiÒu ®¸ héc) mµ l¹i chØ cã mçi nguån thu n«ng nghiÖp, kh«ng sö dông ®îc tiÒm n¨ng to lín cña ®Êt rõng ngoµi mét sè s¶n phÈm cho tù cÊp lµ mét ®Þnh híng sai. Ph¶i mÊt gÇn 3 thËp kØ ngêi d©n míi hiÓu vµ söa sai b»ng çch häc tËp hai x· b¹n. Ba thËp kÜ lµ qu¸ ®ñ ®Ó cho mét nÒn kinh tÕ bÞ tôt hËu.

T¹i sao ®iÒu ®ã l¹i x¶y ra víi Hóc §éng?. Bao cÊp vµ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn mÖnh lÖnh trong chÝnh s¸ch hç trî chÝnh lµ nguyªn nh©n. Ch¬ng tr×nh hç trî d©n trång hµng ngh×n ha trÈu vµ së do Ban §C§C thùc hiÖn mµ kh«ng cã nghiªn cøu thÞ trêng ®· kh«ng ®em l¹i thu nhËp cho x·. Sù bao cÊp (cho kh«ng gièng vµ 400 kg g¹o/ha së vµ trÈu) ®· khiÕn ngêi h-ëng lîi trë nªn thô ®éng hoµn toµn (trong bèi c¶nh thiÕu ¨n trÇm träng), mÆc nhiªn nhËn sù hç trî mµ kh«ng mét chót b¨n kho¨n vÒ t¬ng lai dµi ra sao. Nh vËy, hç trî mang nÆng tÝnh bao cÊp, kh«ng nghiªn cøu çc ®iÒu kiÖn vµ ®Æc biÖt kh«ng nh»m ph¸t huy néi lùc cho ngêi hëng lîi sÏ cã h¹i h¬n lµ lîi.

Trëng phßng NN&PTNT huyÖn Ba ChÏ: Thanh S¬n nghÌo v× tríc sèng dùa vµo rõng, tµi nguyªn nµy bÞ khai th¸c kiÖt nªn hÕt nguån sèng.

of 69

Ngêi d©n Hóc §éng ®· vµ ®ang chñ ®éng x¸c ®Þnh l¹i chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong khi Ban l·nh ®¹o x· cßn ®ang tr¨n trë t×m híng ph¸t triÓn kinh tÕ th× nhiÒu ngêi d©n ®· chñ ®éng trång håi vµ quÕ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90. Trong 3-4 n¨m qua, hä ®· cã thu nhËp tõ çc s¶n phÈm nµy (30 % hé cña Lôc Ngï). §iÒu ®ã ®· khÝch lÖ nh÷ng ngêi d©n kh¸c lµm theo, dï cã hç trî hay kh«ng. TÝnh chñ ®éng cña ngêi d©n ë ®©y cao nªn hy väng råi ®©y cuéc sèng cña ngêi d©n sÏ kh¸ lªn nhanh

4.2.3 Qu¶ng L©m vµ L¬ng M«ng

§©y lµ hai x· n¬i mµ d©n cã thu nhËp cao nhê quÕ, mÆc dÇu ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña hai x· còng t¬ng tù nh §ång L©m vµ Thanh S¬n hoÆc thËm chÝ cßn kÐm h¬n (L¬ng M«ng).

Tuy hai x· thuéc hai huyÖn, song cã mét sè ®iÓm t¬ng ®ång:

� Hai x· kh¸ lªn nhê quÕ. Tríc khi cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng, 2 x· còng khã kh¨n nh çc x· kh¸c. Qu¶ng L©m trång quÕ tríc ®ã vµ cã mét chót thu nhËp tõ quÕ v× ph¶i b¸n cho c«ng ty quèc doanh theo gi¸ chÕt. L¬ng M«ng míi trång quÕ tõ ®Çu thËp kØ 80. Khi nÒn kinh tÕ thÞ trêng më cöa, gi¸ quÕ t¨ng cao v× ®éc quyÒn bÞ xo¸ bá vµ v× chØ mét sè Ýt vïng cã trång quÕ. Thu nhËp cao tõ quÕ ®· t¹o ®µ cho c¶ 2 x· cã vèn ®Ó n©ng cÊp nhµ, ®Çu t l¹i cho n«ng nghiÖp, më réng s¶n xuÊt. Sù ®Çu t nµy ®· ®em l¹i thu nhËp cao h¬n, çc hé kh«ng chØ cã an toµn l¬ng thùc mµ cßn thõa cho ch¨n nu«i vµ b¸n ra thÞ trêng.

� MÆc dÇu gi¸ quÕ hiÖn nay gi¶m chØ cßn b»ng 1/2 so víi çch ®©y 5-7 n¨m, song, vÉn cã l·i h¬n trång çc lo¹i c©y trång kh¸c. MÆt kh¸c, trång quÕ kh«ng ®ßi hái ®Çu t cao, ®Æc biÖt lµ khi ngêi d©n ®· ®i vµo chuyªn canh, kh«ng ph¶i ®Çu t gièng. §Êy lµ mét thÕ m¹nh mµ 3 x· trªn kh«ng cã ®îc.

� N¨ng xuÊt çc c©y trång n«ng nghiÖp t¨ng t¹o ®iÒu kiÖn cho çc hé ®Çu t ch¨n nu«i. Nguån thu nµy ®ang cã chiÒu híng t¨ng nhanh v× ®i vµo th©m canh.

� Çc chi phÝ cho thùc phÈm, ch¨m lo søc khoÎ vµ gi¸o dôc t¨ng (b×nh qu©n 10 kg thÞt/hé/th ë Qu¶ng L©m thay cho 1-2 kg mì/hé/th ë Hóc §éng)

ChÝnh s¸ch qu¶n lÝ thÞ trêng cña Ba ChÏ cha th«ng tho¸ng, song ®iÒu nµy kh«ng ¶nh hëng ®Õn L¬ng M«ng nhê x· gÇn víi S¬n §éng vµ s¶n phÈm quÕ vÉn b¸n ®îc gi¸.

S¬ ®å 3: Nguyªn nh©n phån thÞnh cña Qu¶ng L©m vµ L¬ng M«ng

of 69

L¬ng M«ng nhËn ®îc nhiÒu tµi trî (liÖu cã ph¶i x· cã nhiÒu çn bé ë cÊp huyÖn vµ tØnh kh«ng? Xem hép 3.3.1). D©n tù -¬m quÕ vµ trång, sau ®ã ®îc nhµ níc tr¶ 200 ®/c. NhÏ ra çc kho¶n hç trî nµy nªn dµnh cho nh÷ng x· thùc sù khã kh¨n h¬n, hoÆc dïng vµo çc viÖc kh¸c thiÕt thùc h¬n nh n©ng cao kÜ thuËt ch¨n nu«i, ®óng nh ý kiÕn cña nhãm PRA.

Tãm l¹i, chiÕn lîc sö dông tµi nguyªn rõng céng víi chÝnh s¸ch thÞ trêng ®óng hay sai lµ nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn hay tôt hËu trong thu nhËp cña céng ®ång. §èi víi §ång L©m vµ Thanh S¬n, qu¶n lÝ rõng kh«ng bÒn v÷ng, dùa trªn khai th¸c mµ kh«ng cã ph¸t triÓn ®· lµm suy kiÖt tiÒm n¨ng chÝnh cña céng ®ång. Cßn Hóc §éng l¹i lµ x¸c ®Þnh sai s¶n phÈm hµng ho¸. Nhãm thø 3 cã ®êi sèng kh¸ h¬n chÝnh lµ nhê quÕ, nh vËy lµ hä ®· x¸c ®Þnh ®óng s¶n phÈm chiÕn lîc, sö dông hîp lÝ ®Êt rõng.

of 69

4.3. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong mçi céng ®ång vµ nguyªn nh©n

Muèn hiÓu ®îc qu¸ tr×nh ph©n ho¸ giµu nghÌo diÔn ra nh thÕ nµo, chóng ta cÇn ph©n tÝch çc yÕu tè néi lùc vµ ngo¹i lùc ë çc cÊp ®é kh¸c nhau: chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, viÖc thùc thi chÝnh s¸ch cña chÝnh quyÒn çc cÊp nh thÕ nµo vµ néi lùc ngêi d©n ë mçi x·. VËy, tríc hÕt h·y xem xÐt chÝnh quyÒn çc cÊp vµ çc dù ¸n X§GN ®· lµm g× ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ céng ®ång, ®Æc biÖt lµ hç trî hé nghÌo, cßn çc hé nghÌo tiÕp nhËn sù hç trî nµy ra sao? Suy nghÜ vÒ sù nghÌo cña m×nh vµ çch tho¸t nghÌo nh thÓ nµo?

4.2.1. §ång L©m

MÆc dï ®êi sèng cña 2 th«n §ång QuÆng vµ Cµi ®· kh¸ lªn râ rÖt trong vµi n¨m qua, song, phÇn ®«ng ngêi d©n vÉn cha tho¸t nghÌo (34,95 % hé cña §ång QuÆng vµ 57,74% hé ë Cµi).

ChÝnh quyÒn x· biÕt nguyªn nh©n nghÌo cña x·. Tuy nhiªn, Ban l·nh ®¹o vµ ®oµn thÓ x· kh«ng ®Þnh híng ®îc chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ, vÉn chê chØ ®¹o cña huyÖn. B¶n th©n hä còng kh«ng biÕt hÕt çc chÝnh s¸ch ph¸t triÓn miÒn nói cña nhµ níc. Hä kh«ng ®ång t×nh víi ph¬ng ph¸p tiÕp cËn mÖnh lÖnh cña çc dù ¸n hç trî, song còng nh chÝnh quyÒn çc x· kh¸c, hä ®· im lÆng ®Ó mÆc cho sù viÖc diÔn ra (dù ¸n 135 n©ng cÊp ®êng).

L·nh ®¹o th«n x· ®Òu thÊy d©n trÝ thÊp lµ mét nguyªn nh©n quan träng cña nghÌo ®ãi, nhng kh«ng lµm g× ®Ó xo¸ mï cho lùc lîng lao ®éng ®«ng ®¶o ®ang ë ®é tuæi sung søc.

L·nh ®¹o vµ ®oµn thÓ ë 2 th«n (PRA) còng x¸c ®Þnh râ nguyªn nh©n nghÌo cña mçi th«n. Cã nguyªn nh©n chñ quan vµ nguyªn nh©n kh¸ch quan, song, kh«ng ®a ra biÖn ph¸p ®Ó kh¾c phôc. Hä chØ thùc thi chØ thÞ cña UBND x· (hép 3.1.5). Çc ®oµn thÓ ®îc hëng trî cÊp th¸ng víi nhiÖm vô phèi hîp víi chÝnh quyÒn th«n x· ph¸t triÓn kinh tÕ v¨n ho¸ céng ®ång, ®Æc biÖt lµ hç trî ngêi nghÌo. Tuy nhiªn, trõ HPN (®èi t¸c cña dù ¸n FAO), çc tæ chøc kh¸c kh«ng ho¹t ®éng hoÆc ho¹t ®éng rÊt yÕu. L·nh ®¹o héi kh«ng biÕt chøc n¨ng nhiÖm vô cña héi vµ cÇn ph¶i lµm g× ®Ó ph¸t triÓn th«n xãm. Çc vÞ trÝ l·nh ®¹o th«n phÇn lín do nh÷ng ngêi cã quan hÖ huyÕt thèng n¾m gi÷. Vai trß cña trëng th«n rÊt quan träng, th«ng b¸o çc chÝnh s¸ch cña cÊp trªn ®Õn hé, gi¶i quyÕt mäi sù vô hµnh chÝnh trong th«n vµ ®èi tho¹i víi cÊp trªn. Vai trß nµy ®· kh«ng ®îc thùc hiÖn tèt ë 2 th«n ®iÒu tra (xem hép 3.1.3.7, 3.1.3.8, 3.1.2.4)

ViÖc chia ®Êt n«ng nghiÖp mµ kh«ng ®Ó l¹i quÜ dù phßng lµ nguyªn nh©n khiÕn mét sè hé ë §ång QuÆng hoµn toµn kh«ng cã ®Êt n«ng nghiÖp (cã hé kh«ng cã c¶ ®Êt rõng vµ n«ng nghiÖp) vµ chØ kiÕm sèng b»ng ®i lµm thuª hoÆc khai th¸c rõng tù nhiªn.

§Êt rõng chia trong ®iÒu kiÖn ngêi d©n cha ®îc chuÈn bÞ ®Çy ®ñ nhËn thøc vÒ mét lo¹i së h÷u míi lµ mét sai lÇm kh¸c dÉn ®Õn sù kh«ng c«ng b»ng vµ ph©n ho¸ giµu nghÌo. Çc hé ®îc th«ng b¸o nÕu nhËn ®Êt mµ kh«ng trång rõng th× sÏ bÞ nhµ níc thu håi l¹i. §©y lµ mét trong nh÷ng lÝ do quan träng khiÕn ®a sè çc hé nghÌo hoÆc sî kh«ng nhËn ®Êt hoÆc chØ nhËn mét Ýt, trong tÇm kh¶ n¨ng ®Çu t cña m×nh. Nh÷ng ngêi trong nhãm çn bé nßng cèt cña x· vµ hä hµng cña hä cã th«ng tin nªn nhËn nhiÒu ®Êt rõng h¬n (hép 3.1.3). §Ó söa chöa sai lÇm nµy, ®Êt rõng cã chØnh l¹i vµi lÇn, song, vÉn cßn mét sè hé ë c¶ 2 th«n kh«ng ®îc nhËn ®Êt (b¶ng 3.1.1). §©y mét phÇn lµ do thiÕu tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, phÇn kh¸c lµ do n¨ng lùc yÕu kÐm cña çn bé kiÓm l©m, tron khi UBND x· vµ çc tæ chøc ®oµn thÓ ®· kh«ng lµm g× ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cho nh÷ng hé nghÌo nµy (hép 3.1.2.1, 3.1.2.2 vµ 3.1.3.7).

Çc dù ¸n/ch¬ng tr×nh hç trî quèc gia ®· cã mét sè t¸c ®éng tèt ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ cña x·, tuy ë møc ®é nµo ®ã gãp phÇn lµm t¨ng sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong céng ®ång. TÊt c¶ çc dù ¸n sö dông ph¬ng ph¸p tiÕp cËn mÖnh lÖnh. D©n kh«ng ®îc biÕt, ®îc bµn vµ cho g× biÕt nÊy. Ph¬ng ph¸p triÓn khai ho¹t ®éng dù ¸n th«ng thêng lµ tiÕp cËn trëng th«n vµ l·nh ®¹o ®oµn thÓ, nhê hä lùa chän mét sè hé tham gia theo ý chñ quan mµ kh«ng dùa trªn nguyªn t¾c d©n chñ bµn b¹c nµo. Dù ¸n FAO ®îc nhãm PRA ®¸nh gi¸ lµ cã hiÖu qu¶ nhÊt trong sè çc dù ¸n ®èi víi ph¸t triÓn th«n, cã sù quan t©m ®Õn phô n÷ vµ n©ng cao tr×nh ®é kÜ thuËt cho d©n. Tuy nhiªn, ®èi t¸c cña dù ¸n lµ Trung t©m KN huyÖn víi çch tiÕp cËn cò lµ x©y dùng çc m« h×nh (chän hé kh¸, cã kh¶ n¨ng tiÕp thu kÜ thuËt míi, cho ®i th¨m quan vµ tËp huÊn kÜ thuËt, ®Çu tvèn ®Ó x©y dùng m« h×nh). Ph¬ng ph¸p nµy ®· kh«ng tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng kinh tÕ vµ tr×nh ®é v¨n ho¸ cña phÇn ®«ng çc hé, ®iÒu kiÖn dÞch vô cña ®Þa ph¬ng vÒ cung cÊp nguyªn vËt liÖu vµ tiªu thô s¶n phÈm (xem hép 4.3.1). V× vËy, hiÖu qu¶ çc dù ¸n thÊp. RÊt Ýt ngêi ®îc hëng lîi, vµ ngay nh÷ng ngêi ®îc tham gia còng kh«ng häc hái ®îc mÊy (hép 3.1.6). Dù ¸n §C§C cho çc hé gièng quÕ mµ kh«ng cã th«ng b¸o cho hé, kh«ng cã tiªu chÝ chän hé tham gia, kh«ng cã tËp huÊn kÜ thuËt trång. Cã vÎ nh dù ¸n chØ cè gi¶i ng©n xong th× coi nh lµ thµnh c«ng (xem hép 3.1.5). Dù ¸n 325 cho vay vèn cã tiªu chÝ râ rµng: hé nghÌo. Song, nh÷ng çn bé cã liªn quan ®Õn c«ng t¸c X§GN ë mäi cÊp, tõ tØnh, huyÖn,

of 69

®Õn x· vµ th«n, kh«ng ai quan t©m ®Õn viÖc hç trî ngêi nghÌo sö dông vèn thÕ nµo cho cã hiÖu qña vµ nªn ph¸t vèn vay vµo thêi ®iÓm nµo lµ thÝch hîp. V× vËy, nhiÒu trêng hîp sö dông vèn kh«ng cã hiÖu qu¶. Cã trêng hîp vay råi cÊt kÜ chê ®Õn lóc cÇn míi ®em dïng (xem hép 4.4)

Hép 4.3: vÝ dô vÒ x©y dùng m« h×nh

Hép 4.4: vÝ dô vÒ ngêi ®îc hç trî vèn sö dông tµi trî nh thÕ nµo

TÊt c¶ çc hé ®Òu thiÕu vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt, song, kh«ng biÕt vay ë ®©u. Ngêi nghÌo th× chê vay cña X§GN. §iÒu nµy còng thÊy râ vai trß l·nh ®¹o cña chÝnh quyÒn ®oµn thÓ ë çc cÊp th«n x· rÊt yÕu, kh«ng híng dÉn d©n vay vèn NHNN.

ThiÕu th«ng tin thÞ trêng (theo PRA) nªn d©n kh«ng biÕt ph¸t triÓn s¶n phÈm nµo ®Ó cã ®Çu ra. Mäi ngêi chØ lµm theo cÊp trªn hoÆc häc hái lÉn nhau. TÊt c¶ muèn vay vèn chØ ®Ó nu«i tr©u vµ trång keo. LiÖu 5-7 n¨m sau, toµn bé rõng trång cña Hoµnh Bå lµ keo th× thÞ trêng gç trô má cßn cã nhu cÇu kh«ng, khi mµ vËt liÖu gç ®ang dÇn thay thÕ b»ng s¾t cã ®é bÒn h¬n. Së NN&PTNN Qu¶ng Ninh ®ang ®Çu t x©y dùng nhµ m¸y MDF ë Hoµnh Bå, song, hiÖn t¹i nhµ m¸y MDF ë T©y Nguyªn ®ang ho¹t ®éng cÇm chõng v× kh«ng tiªu thô ®îc s¶n phÈm.

ChÝnh quyÒn th«n x· cha cã biÖn ph¸p g× ®Ó hç trî hé nghÌo. Hä thêng bÞ coi lµ kh«ng n¨ng ®éng. Tuy nhiªn, chØ cã mét sè rÊt Ýt thùc sù kh«ng biÕt tÝnh to¸n ph¸t triÓn kinh tÕ hé. Cã nh÷ng ngêi nghÌo rÊt ham häc hái vµ n¨ng ®éng, song, thiÕu th«ng tin lµ nguyªn nh©n chñ yÕu khiÕn hä kh«ng x¸c ®Þnh ®îc sinh kÕ thÝch hîp. T×nh tr¹ng khuyÕch ®¹i cña çc b¸o chÝ ®«i khi lµm cho ngêi d©n dÔ tin chÞu thiÖt thßi

ThiÕu th«ng tin cã liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch hëng lîi lµ mét ®iÓm chung cña ®a sè hé nghÌo. Çc hé ë xa nhµ trëng th«n thêng kh«ng ®îc th«ng b¸o ®Ó tham gia vµo çc dù ¸n hç trî (hép 3.1.7 vµ 3.1.8). Song hä l¹i lu«n ®îc mêi quyªn gãp cho çc quÜ tõ thiÖn (ñng hé Cu Ba, ®ång bµo b¶o lôt...) Nãi lµ tù nguyÖn nhng dï ®ãi nghÌo thiÕu ¨n ®Õn ®©u, çc hé vÉn ph¶i ®ãng gãp. Kh«ng mét hé nghÌo ®iÒu tra nµo bÞ quªn th«ng b¸o tham gia ®ãng gãp qòi tõ thiÖn. Nh vËy, vÞ trÝ c tró hÎo l¸nh, xa trëng th«n vµ l·nh ®¹o çc ®oµn thÓ kh«ng ph¶i lµ lÝ do chÝnh ®Ó mäi ngêi bÞ quªn vµ mÊt c¬ héi tham gia çc dù ¸n. §iÒu nµy còng dÔ hiÓu, khi mµ çc nguån hç trî cã kinh phÝ h¹n rÊt chÕ.

§éc quyÒn trong thu mua tre cña t th¬ng do nhµ m¸y giÊy l©m trêng Hoµnh Bå cÊp phÐp còng gãp phÇn h¹n chÕ thu nhËp cña çc hé nghÌo. Trªn cïng mét qu¶ng ®êng vµ chØ çch trung t©m th«n 2 km, nhng gi¸ thu mua tre chªnh lÖch 30 ®/kg (100 ®/kg thay v× 130 ®/kg ë ®Çu th«n).

B¶n th©n ngêi d©n rÊt thô ®éng trong maketing s¶n phÈm, x¸c ®Þnh c©y trång phï hîp ®Ó ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm hµng ho¸, ®¸p øng nhu cÇu thÞ trêng cña çc thµnh phè gÇn x·. Hä cha kÞp thÝch nghi víi kinh tÕ thÞ trêng, ®óng nh PRA ë Cµi x¸c ®Þnh: HTX NN gi¶i thÓ qu¸ muén. Ngêi d©n cßn thÊy ngîng khi ®em s¶n phÈm cña m×nh ®i b¸n (hép 3.1.4).

TÊt c¶ çc nguyªn nh©n nªu trªn khiÕn §ång L©m vÉn lµ x· nghÌo vµ sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong x· ngµy mét t¨ng. Mét khi mµ ®Êt rõng, tµi nguyªn chÝnh cña x· thuéc vÒ mét nhãm Ýt ngêi, sè cßn l¹i kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ýt th× trong t-¬ng lai gÇn sÏ h×nh thµnh mét nhãm ngêi chuyªn ®i lµm thuª cho nhãm kh¸c cã nhiÒu ruéng ®Êt.

§ång QuÆng ®îc coi lµ th«n kh¸ nhÊt trong x·. TØ lÖ ngêi kh¸ ë §ång QuÆng cao h¬n lµ nhê cã nhiÒu ngêi ®îc hëng l¬ng vµ phô cÊp (th«n cã nhiÒu ngêi tham gia chÝnh quyÒn x·). §ång QuÆng nhËn ®îc nhiÒu ®Çu t h¬n: tõ 135 vµ §C§C, cã tr-êng cÊp 2, tr¹m x¸. §©y còng lµ mét yÕu tè khiÕn çc dÞch vô ë §ång QuÆng ph¸t triÓn h¬n. Tuy nhiªn, çi nghÌo ë 2

LÝ ThÞ H¶i, phã chi héi MTTQ, hé kh¸ th«n Cµi: §îc FAO chän x©y dùng m« h×nh nu«i gµ c«ng nghiÖp Tam hoµng. §îc dù ¸n cho ®i tËp huÊn, cÊp cho 60 con gµ vµ mét Ýt thøc ¨n ban ®Çu. Song chÞ kh«ng nu«i tiÕp ®îc v× rÊt kho mua thøc ¨n c«ng nghiÖp trong vïng, ngoµi ra, ®Çu t mçi ngµy qu¸ cao.

LÝ Tµi B¸o, 24 tuæi, mï ch÷, xãm 1, th«n Cµi: M×nh ®îc xÕp lo¹i hé nghÌo, võa råi ®îc vay 2,5 triÖu ®. TiÒn cha dïng, ®Ó dµnh ®Êy ®Ó trång keo. B©y giê th¸ng 9, s¾p ®Õn mïa kh« råi kh«ng trång ®îc, ph¶i chê ®Õn th¸ng 3 sang n¨m.

of 69

th«n gièng nhau hoµn toµn, vµ chØ kh¸c nhau ë nguån thu nhËp. Hé nghÌo ë §ång QuÆng cã nhiÒu c¬ héi t×m viÖc lµm thuª, song, rõng cña Cµi l¹i phong phó h¬n nªn sù phô thuéc vµo rõng cña ngêi nghÌo ë Cµi nhiÒu h¬n.

4.3.2. X· Thanh S¬n

Thanh S¬n rÊt gÇn thÞ trÊn Ba ChÏ, cã diÖn tÝch rõng b×nh qu©n trªn khÈu cao nhÊt, ngoµi ra ®Êt n«ng nghiÖp còng réng h¬n so víi mét sè x· ®iÒu tra. Víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh vËy, nhÏ ra Thanh S¬n ph¶i cã ®êi sèng kh¸ h¬n. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo ë ®©y ®· cã, song cha râ nÐt vµ kho¶ng çch giµu nghÌo kh«ng ®¸ng kÓ, ®Æc biÖt lµ ë Láng Toáng, n¬i mµ hé kh¸ còng chØ cã nhµ m¸i ngãi, v¸ch ®Êt, cã tr©u vµ xe m¸y rÎ tiÒn víi tæng trÞ gi¸ c¶ gia tµi kh«ng qu¸ 10 triÖu ®. §iÒu tra 19 hé c¶ kh¸ vµ nghÌo ë 2 th«n, song, chØ cã 2 hé ®ñ l¬ng thùc khi ®îc mïa. §Ó h×nh dung ®îc møc nghÌo ®ãi cña Thanh S¬n, cÇn so s¸nh møc mua s¾m çc ph¬ng tiÖn phôc vô ®i l¹i, s¶n xuÊt vµ çc tiÖn nghi kh¸c cña Th¸c Lµo vµ Láng Toáng víi çc th«n cña x· kh¸c (xem çc b¶ng 3.2.2, 3.3.2, 3.4.2, 3.5.2, 3.1.2).

VËy nguyªn nh©n nµo khiÕn x· nghÌo vµ chÝnh quyÒn çc cÊp còng nh b¶n th©n ngêi d©n ®· lµm g× ®Ó tho¸t nghÌo?. LÝ do nghÌo ®îc x¸c ®Þnh ë çc cÊp x·, th«n vµ hé (xem hép díi).

Hép 4.5: Nguyªn nh©n nghÌo do çc cÊp th«n x· hé x¸c ®Þnh

Nguyªn nh©n nªu ra cña çc cÊp l·nh ®¹o x·, th«n vµ ngêi d©n cã nhiÒu ®iÓm gièng nhau, song hä ®Òu kh«ng x¸c ®Þnh ®îc híng kh¾c phôc. X· cã ý tëng cho d©n ®i t×m hiÓu thÞ trêng ®Ó x¸c ®Þnh c©y trång råi vÒ tù lµm lÊy. ThËt lµ mét ý t-ëng s¸ng suèt, nhng kh«ng ®îc thùc hiÖn v× thiÕu tù tin, lo liÖu ®i cã t×m ®îc kh«ng?. NghÜ lµ cÇn ph¶i lµm thÕ nµy thÕ kia nhng thÊy khã qu¸. VËy lµ hä ngåi chê sù chØ ®¹o cña huyÖn. L·nh ®¹o th«n Th¸c Lµo muèn trång tr¸m vµ nu«i tr©u, song thiÕu vèn, vay sî kh«ng tr¶ ®îc. Láng Táng chØ lo kiÕm ®ñ ¨n nªn cha nghÜ xa ®îc. Çc hé muèn sèng kh¸ h¬n nh-ng kh«ng t×m ra gi¶i ph¸p, chØ biÕt nu«i tr©u lµ ch¾c ¨n, hé nµo còng mong cã vèn ®Ó nu«i tr©u. ThËt lµ mét nghÞch lÝ khi rõng trång bÞ tr©u ph¸, kh«ng b¶o vÖ ®îc. QuÕ vµ sa méc bÞ tr©u dÉm chÕt nhiÒu, cßn tr¸m th× tr©u ¨n hÕt (hép 3.2.6). Song ®iÒu nµy còng dÔ hiÓu v× thiÕu tiÒn vµ v¨n ho¸ thÊp c¶n trë hä giao lu víi bªn ngoµi. Quanh n¨m sèng trong céng ®ång vµ ch¹y ¨n tõng b÷a nªn ngêi d©n bÞ cuèn vµo çi vßng luÈn quÈn cña nghÌo ®ãi, v¨n ho¸ thÊp vµ ®«ng con lµ ®iÒu tÊt yÕu.

L·nh ®¹o cÊp x·, kÓ c¶ nh÷ng ngêi ®îc huyÖn t¨ng cêng vÒ (víi thu nhËp cao gÊp trªn 10 lÇn ngêi cã thu nhËp kh¸) kh«ng cã mét nç lùc nµo ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh. Cã nh÷ng viÖc lµm hoµn toµn trong kh¶ n¨ng cña th«n x·, song, còng kh«ng lµm hoÆc kh«ng nghÜ ra. VÝ dô nh qui ho¹ch b·i ch¨n th¶ tr©u, x©y dùng qui chÕ b¶o vÖ rõng trång, n©ng cao d©n trÝ.

Sù kh«ng c«ng b»ng trong së h÷u ®Êt rõng còng lµ nguyªn nh©n nghÌo, tuy lµ thø yÕu trong hiÖn t¹i nhng sÏ lµ trÇm träng trong t¬ng lai xa. Cã nh÷ng hé ë c¶ 2 th«n kh«ng cã ®Êt rõng hoÆc cã Ýt vµ xa nhµ khã canh t¸c, trong khi ®ã, mét sè çn bé huyÖn ë thÞ trÊn l¹i cã ®Êt rõng ngay c¹nh nhµ d©n, nh÷ng kho¶nh rõng dÔ canh t¸c vµ d©n ®· trång quÕ nhng buéc ph¶i nhîng l¹i. Mét ®iÒu hÕt søc bÊt hîp lÝ nhng lµ mét thùc tÕ (hép 3.2.2).

Tõ cÊp huyÖn ®Õn cÊp x·, çc c¬ cÊu cã ®ñ ®Ó thùc thi çc ch¬ng tr×nh hç trî. Tuy nhiªn ph¬ng ph¸p hç trî t¬ng tù nhë §ång L©m, ngêi d©n kh«ng ®îc tham gia, kh«ng biÕt çc chÝnh s¸ch vµ môc tiªu cña dù ¸n, quyÒn lîi hä cÇn ®îc hëng.

CÊp x·: d©n trÝ thÊp, giao th«ng kh«ng thuËn tiÖn, khã b¸n s¶n phÈm v× thñ tôc cho phÐp t th¬ng mua cña huyÖn qu¸ phøc t¹p, Ýt ®Êt n«ng nghiÖp, thuû lîi kÐm, thiÕu vèn nhng khi vay sö dông kh«ng cã hiÖu qu¶, tµi nguyªn rõng c¹n, kh«ng cã qu¶n lÝ th«n trong thêi gian ®Çu, khi míi gi¶i thÓ HTX, chñ tr¬ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång vÉn chØ tËp trung vµo hç trî çc gièng lóa míi.

CÊp th«n: thuû lîi kÐm, d©n trÝ thÊp, thiÕu vèn ®Çu t, s¶n phÈm khã tiªu thô vµ lu«n bÞ Ðp gi¸, c©y trång bÞ tr©u bß ph¸, tØ lÖ sinh cao.

Hé nghÌo: Ýt ruéng, thiÕu thuû lîi, ®«ng con, yÕu søc khoÎ kh«ng ®i rõng ®îc, thiÕu vèn mua tr©u.

of 69

KN mét n¨m ®Õn x· tËp huÊn vµi lÇn (hép 3.2.5) vµ lu«n cho r»ng d©n trÝ thÊp qu¸, l¹i lêi nªn kh«ng ¸p dông ®îc kÜ thuËt míi.

PhÇn lín ®Êt rõng lµ cña l©m trêng. ThÞ trêng s¶n phÈm do d©n trång hoÆc khai th¸c tõ rõng tù nhiªn ®Òu n»m díi sù qu¶n lÝ cña l©m trêng. Cïng víi nh÷ng phiÒn hµ tõ phÝa c«ng an vµ kiÓm l©m, chi phÝ mµ ngêi bu«n ph¶i tr¶ cho 3 ngµnh nµy (hép 3.2.4) gãp phÇn lµm gi¶m gi¸ s¶n phÈm, vµ lµm t¨ng sù nghÌo khã cña d©n.

Cuéc sèng ë Th¸c Lµo kh¸ h¬n ë Láng Toáng lµ nhê thu nhËp tõ rõng trång. KÕt qu¶ PRA cho thÊy vai trß l·nh ®¹o cña çn bé Th¸c Lµo m¹nh h¬n cña Láng Toáng. §iÒu nµy cã thÓ lµ nguyªn nh©n khiÕn Th¸c Lµo nhËn ®îc nhiÒu hç trî vµ ®Êt rõng h¬n (gÊp 3 lÇn cña Láng Toáng)

Tãm l¹i, mÆc dï nhµ níc ®· cã nhiÒu ®Çu t cho vïng cao, song chÝnh quyÒn çc cÊp, tõ huyÖn ®Õn x· cha lµm g× nhiÒu ®Ó gióp ngêi d©n tho¸t nghÌo. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña huyÖn cha th«ng tho¸ng, çc çn bé thõa hµnh g©y nhiÒu phiÒn nhiÔu cho ngêi d©n. Çn bé x· thiÕu n¨ng lùc qu¶n lÝ vµ n¨ng ®éng. B¶n th©n ngêi d©n thô ®éng, v¨n ho¸ thÊp, chØ cè g¾ng ®¸p øng çc nhu yÕu phÈm tèi thiÓu cña gia ®×nh. Mäi hy väng vµo ®êi sèng kh¸ lªn cña ngêi d©n lµ vµo c©y quÕ míi trång ®îc 2-3 n¨m nay. T¬ng lai cña mét cuéc sèng no ®ñ cßn xa ®èi víi ngêi nghÌo Thanh S¬n, nÕu huyÖn kh«ng thùc thi mét chÝnh s¸ch xo¸ nghÌo cã hiÖu qu¶ h¬n.

4.3.3 X· L¬ng M«ng

L¬ng M«ng lµ x· cã kinh tÕ ph¸t triÓn t¬ng ®èi ®ång ®Òu. TÊt c¶ çc hé ®· cã an toµn l¬ng thùc. Nh÷ng hé nghÌo nhÊt còng ®ñ hoÆc d l¬ng thùc cho ch¨n nu«i, cã mét Ýt tiÖn nghi tèi thiÓu cho sinh ho¹t nh xe ®¹p, ®µi.. . Kh¸c víi çc x· kh¸c, çc hé cña L¬ng M«ng muèn vay vèn u ®·i chØ lµ ®Ó n©ng cÊp nhµ.

Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo lµ qui luËt tÊt yÕu trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, song, trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra, kh«ng cã trêng hîp nµo phµn nµn vÒ sù bÊt b×nh ®¼ng trong céng ®ång (chia ®Êt n«ng vµ l©m nghiÖp, hëng lîi tõ çc dù ¸n hç trî).

MÆt b»ng d©n trÝ cña çc hé kh¸ h¬n tÊt c¶ 4 x· ®iÒu tra, tuy cã vµi trêng hîp mï ch÷ hoÆc t¸i mï, song, mäi ngêi ®Òu nãi tiÕng Kinh tèt, biÕt tÝnh to¸n trong kinh doanh hé.

ChÝnh quyÒn vµ ®oµn thÓ th«n x· ho¹t ®éng tèt, quan t©m ®Õn hé nghÌo, cã nç lùc gióp hä vît nghÌo. Tõ cÊp x· cho ®Õn th«n vµ hé, mäi ngêi x¸c ®Þnh ®îc khã kh¨n , ®Þnh híng chiÕn lîc vµ cã kiÕn nghÞ víi cÊp trªn.

X· cã ®Þnh híng râ rµng: n©ng cao d©n trÝ (phæ cËp cÊp 2), ®Èy m¹nh kinh tÕ: lÊy ph¸t triÓn l©m nghiÖp (trång quÕ vµ tr¸m), ch¨n nu«i vµ dÞch vô lµ chiÕn lîc chÝnh.

Khe GiÊy cã mét tËp thÓ çn bé l·nh ®¹o m¹nh, víi tinh thÇn ®oµn kÕt cao vµ n¨ng ®éng. Hä lµ thÕ hÖ sau cña nh÷ng çn bé çch m¹ng ®i khai ph¸ Khe GiÊy tríc kia, ®· tõng lµ bé ®éi, c«ng an hoÆc çn bé vÒ hu, cã hiÓu biÕt réng h¬n nhê ®îc giao lu nhiÒu. Th«n cã quÜ ®Ó gióp çc hé lóc khã kh¨n. Ngêi d©n hiÓu râ khã kh¨n vµ tiÒm n¨ng cña th«n, lÊy thÕ m¹nh cña ®Êt rõng lµm ®Þnh híng n©ng cao møc sèng. NhiÒu hé ®· thùc hiÖn chiÕn lîc nµy, tù lµm giµu rõng tù nhiªn ®îc giao cho hé b»ng trång tra dÆm thªm tr¸m, bíc ®Çu tù x©y dùng vên ¬m håi cã kÕt qña. Th«n thÊy râ sù kÐm hiÖu qu¶ cña nhiÒu dù ¸n vµ ®a ra nh÷ng kiÕn nghÞ víi nhµ níc hoµn toµn ®óng ®¾n (xem hép 3.3.5). Hé nghÌo ë Khe GiÊy tù x¸c ®Þnh nguyªn nh©n nghÌo cña m×nh râ rµng vµ víi sù hç trî cña céng ®ång th«n, hä ®ang nç lùc ®Ó tho¸t nghÌo.

Kh¸c víi Khe GiÊy, Ban l·nh ®¹o §ång CÇu rÊt thô ®éng, mÆc dÇu cã biÕt râ çc khã kh¨n cña th«n, song kh«ng t×m ®-îc híng ph¸t triÓn, biÖn ph¸p kh¾c phôc çc nguyªn nh©n khiÕn th«n nghÌo mµ chØ chê chØ ®¹o cÊp trªn. Hä còng kh«ng cã kiÕn nghÞ g× víi nhµ níc. Tuy nhiªn, mäi ®Çu t hç trî ®îc thùc thi c«ng b»ng trong th«n, çc hé ®Òu ®îc hëng lîi.

Cïng trong t×nh tr¹ng chung, çc dù ¸n hç trî ®îc thùc hiÖn mµ kh«ng cã sù tham gia cña ngêi d©n, kh«ng ®iÒu tra kÜ nhu cÇu, x¸c ®Þnh d©n cã khã kh¨n trong lÜnh vùc nµo vµ cÇn hç trî ra sao, dù ¸n 135 bÞ d©n cho lµ cã tham nhòng nhiÒu. V× vËy, hiÖu qu¶ cña nhiÒu dù ¸n hç trî ®îc d©n ®¸nh gi¸ lµ thÊp (hép 3.3.4, 3.3.5 ).

Tãm l¹i, ngêi d©n L¬ng M«ng ®· biÕt ph¸t huy thÕ m¹nh cña rõng: trång çc s¶n phÈm hµng ho¸ cã gi¸ trÞ cao, khai th¸c rõng bÒn v÷ng ®Ó cã thu nhËp thêng xuyªn. ChÝnh quyÒn th«n x· cã ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh tÕ vµ n©ng cao møc

of 69

sèng cho d©n, thùc thi c«ng b»ng, cã biÖn ph¸p hç trî çc hé vît nghÌo. Bªn c¹nh çc u ®iÓm, x· vÉn cã nh÷ng ®iÓm yÕu nh cha t¹o ®iÒu kiÖn cho çc th«n ph¸t triÓn ®ång ®Òu, cha ph¸t huy thÕ m¹nh vÒ ch¨n nu«i, ®Æc biÖt lµ trong ®iÒu kiÖn çc hé cã d lóa vµ çc lo¹i mµu mµ kh«ng cã thÞ trêng tiªu thô, trong khi gi¸ thùc phÈm cao vµ x· kh«ng s¶n xuÊt ®ñ ®Ó ®¸p øng cho nhu cÇu cho ®Þa ph¬ng. MÆc dï, ë mäi cÊp ngêi d©n hiÓu râ çc khã kh¨n vµ hiÖu qu¶ thÊp trong thùc thi çc ch¬ng tr×nh hç trî ph¸t triÓn, toµn bé céng ®ång ®ã vÉn díi sù chØ ®¹o chung cña huyÖn. NhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc mµ d©n ë mäi cÊp trong x· ®Òu nhËn thøc ®îc, song vÉn cha ®îc gi¶i quyÕt, vÝ dô nh vÊn ®Ò ®Êt rõng, gi¸ nhùa th«ng, ph-¬ng ph¸p hç trî cña 135, §C§C, KN (hép 3.3.4, 3.3.5,3.3.6, 3.3.7, 3.3.3).

4.3.4 Hóc §éng

MÆc dï Hóc §éng kh«ng ®Õn møc nghÌo nh Thanh S¬n, song, kho¶ng 50% sè hé vÉn thiÕu l¬ng thùc ë çc møc ®é kh¸c nhau. ChÝnh quyÒn x·/ th«n hiÓu ®îc çc khã kh¨n vµ cè g¾ng kh¾c phôc trong ph¹m vi quyÒn h¹n vµ n¨ng lùc. ChÝnh quyÒn x· cã ý tëng ph¸t triÓn mét sè c©y trång vµ vËt nu«i vµ chÕ biÕn s¶n phÈm (miÕn dong, tre lÊy m¨ng, th¶o qu¶, nu«i ong vµ dª) ®Ó t¨ng thu nhËp cho hé, gi¶i quyÕt viÖc lµm cho lao ®éng thõa. Song ®Þnh híng nµy Ýt cã tÝnh kh¶ thi v× thiÕu th«ng tin thÞ trêng vµ hiÓu biÕt vÒ ®Æc ®iÓm sinh th¸i cña c©y trång vµ vËt nu«i mµ hä muèn ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, trong qu¶n lÝ, UBND x· cã nç lùc thùc hiÖn c«ng b»ng ®Ó mäi ngêi d©n trong x· ®îc hëng lîi tõ çc dù ¸n hç trî, cã u tiªn çc hé khã kh¨n, th¬ng binh liÖt sÜ. Dù ¸n cÊp níc s¹ch lµ mét vÝ dô: cã sù tham gia bµn b¹c cña d©n, song khi d©n kh«ng x¸c ®Þnh ®îc tiªu chÝ hëng lîi phï hîp trong ®iÒu kiÖn nguån hç trî h¹n chÕ, x· ®· can thiÖp b»ng çch ®a ra tiªu chÝ cô thÓ víi u tiªn cho hé th¬ng binh liÖt sÜ vµ nghÌo. X· ®· ¸p dông biÖn ph¸p cøng r¾n ®Ó n©ng cao d©n trÝ cho d©n. TrÎ em ®Õn tuæi buéc ph¶i ®i häc, nh÷ng ngêi cßn trÎ mµ mï ch÷ hoÆc trÎ em bá häc gi÷a chõng ph¶i häc bæ tóc, nÕu kh«ng sÏ bÞ ph¹t vÒ kinh tÕ.

MÆc dÇu x· ®· cã mét sè nç lùc ®Ó ph¸t triÓn céng ®ång, song, vai trß qu¶n lÝ cña x· béc lé nhiÒu yÕu ®iÓm. X· kh«ng x©y dùng ®îc çc qui chÕ vÒ an ninh trËt tù, ®¶m b¶o cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn. VÝ dô, kh«ng cã qui chÕ vÒ ch¨n th¶ tr©u nªn rõng trång bÞ ph¸ ho¹i nhiÒu, trong khi hÇu hÕt çc hé muèn vay vèn ®Ó nu«i tr©u. X· nghÌo, nhng cßn nhiÒu tËp tôc nÆng nÒ, chi phÝ tèn kÐm, song, UBND x· ®· kh«ng lµm g× ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh. Ban l·nh ®¹o x· ®· kh«ng tÝnh ®Õn nguån nh©n lùc dåi dµo, rÊt cÇn cï vµ khÐo tay, thay v× vèn ®Çu t trång th¶o qu¶ hay nu«i ®ª, cã thÓ dïng ®µo t¹o hä thªm vÒ x©y dùng vµ nghÒ méc ®Ó hä cã thÓ lµm dÞch vô cho çc x· l¸ng giÒng nh Qu¶ng L©m, n¬i ph¶i thuª nh©n c«ng tõ miÒn xu«i lªn. TiÒm n¨ng dÞch vô cña x· cha ®îc ph¸t triÓn. Ngêi d©n b¸n thùc phÈm cho ngêi bu«n ë thÞ trÊn B×nh Liªu ®Ó råi l¹i ®Õn ®Êy mua thÞt hµng ngµy (vÝ dô: qu¸n ¨n ngay cæng UBND x· s¸ng nµo còng ®i chî B×nh Liªu mua thùc phÈm. Kinh tÕ thÞ trêng cha ph¸t triÓn, ngêi d©n cha quen víi s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ maketing, song, b¶n th©n nh÷ng ngêi ®øng ®Çu x· cha nghÜ ®îc híng ®i vÒ vÊn ®Ò nµy. §Êy lµ cha kÓ phong c¶nh thiªn nhiªn ë Hóc §éng rÊt ®Ñp, cã thÓ lµ ®iÓm du lÞch sinh th¸i nÕu cã maketing tèt.

So víi Khe Mã, Lôc Ngï cã çc tæ chøc ®oµn thÓ m¹nh (nhiÒu ngêi lµ cùu chiÕn binh hoÆc ®· tõng mét thêi tham gia çch m¹ng), th«n cã truyÒn thèng gióp ®ì nhau. L·nh ®¹o th«n cè g¾ng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thu nhËp cho çc hé, ®Æc biÖt hé nghÌo, ®iÒu mµ cÊp x· kh«ng lµm ®îc. Trong khi chÝnh quyÒn x· cßn ®ang tr¨n tr¬ t×m híng ®i th× çc hé Lôc Ngï ®É quyÕt ®Þnh häc tËp x· b¹n trång håi vµ quÕ tõ ®Çu thËp kØ 90 vµ nay ®· cã 30% hé cã thu nhËp tõ çc s¶n phÈm nµy. Çc ®Þnh híng vµ kiÕn nghÞ cña l·nh ®¹o th«n Lôc Ngï rÊt thùc tÕ vµ s¸ng suèt: lµm m¬ng ®Ó æn ®Þnh s¶n xuÊt, trång rõng håi vµ quÕ, cho vay vèn ch¨n nu«i. KiÕn nghÞ cña hä ®èi víi nhµ níc râ rµng vµ rÊt cã tÝnh kh¶ thi: cho d©n trùc tiÕp tham gia x©y dùng c«ng tr×nh (135), nhµ níc cÇn cã biÖn ph¸p gi¸m s¸t chÆt chÏ ®Ó chèng tham nhòng, n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t, tËp huÊn cho d©n çch ¬m c©y håi ®Ó d©n kh«ng ph¶i phô thuéc.

Ban l·nh ®¹o cña Khe Mã yÕu h¬n. Çc ®oµn thÓ kh«ng cã hoÆc cã nhng ho¹t ®éng kÐm. NhiÒu ngêi d©n phµn nµn vÒ tçch cña trëng th«n (nhiÖm k× 5 n¨m). Tuy vËy, hä còng x¸c ®Þnh çc khã kh¨n cña th«n vµ ®a ra gi¶i ph¸p mong muèn cã tÝnh kh¶ thi nÕu ®îc cÊp x· vµ huyÖn quan t©m. §ã lµ hç trî cho di d©n trong néi ®Þa x· (gi·n d©n) - ®Õn çc th«n ë s©u h¬n ®Ó trång rõng håi vµ quÕ, d©n sÏ tù bá c«ng søc vµ vèn ®Ó trång. Nh vËy lµ hä kh«ng mong chê sù gióp ®ì vÒ tµi chÝnh mµ chØ lµ mét chÝnh s¸ch ®óng ®¾n, cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn cho hä ph¸t huy néi lùc ®Ó vît nghÌo.

Ngêi nghÌo muèn vay vèn u ®·i ®Ó nu«i tr©u vµ trång håi. MÆc dï gi¶i ph¸p tho¸t nghÌo cña hä kh«ng cã g× ®Æc biÖt v× hä chØ lµm theo sè ®«ng. Song, ®©y còng lµ biÓu hiÖn sù nç lùc v¬n lªn b»ng søc lao ®éng cña m×nh.

D©n téc S¸n chØ cã tÝnh céng ®ång cao. Tinh thÇn t¬ng th©n t¬ng ¸i cña mäi ngêi d©n ®îc biÓu hiÖn: gióp ®ì nhau lóc khã kh¨n, cho vay tiÒn hoÆc hiÖn vËt kh«ng l·i vµ kh«ng thßi h¹n, gióp lµm nhµ kh«ng c«ng vv. Nhê vËy mµ çc hé lµm

of 69

nhµ, kÓ c¶ nhµ kiªn cè kh«ng ph¶i thuª nh©n c«ng, gi¸ x©y dùng nhµ thÊp v× chØ ph¶i mua mét sè vËt liÖu mµ hä kh«ng thÓ tù kiÕm ho¨c s¶n xuÊt ®îc.

PhÇn lín çc dù ¸n hç trî ®îc ngêi d©n ®¸nh gi¸ lµ cã hiÖu qu¶ thÊp nh ®© nªu ë trªn. §©y còng kh«ng n»m ngoµi ®Æc ®iÓm chung trong thùc thi çc dù ¸n ë c¶ 5 x·. Dù ¸n Pam ®îc ®¸nh gi¸ lµ cã hiÖu qña nhÊt, cÊp gièng c©y mµ d©n ®ang mong muèn vµ cho g¹o ®Ó trång. Tuy nhiªn hiÖu qu¶ cña dù ¸n cã thÓ cao h¬n nÕu ngêi d©n ®îc trùc tiÕp tham gia

Tãm l¹i, Hóc §éng cßn nhiÒu hé nghÌo, tuy sù ph©n ho¸ giµu nghÌo cã, nhng Ýt. ChÝnh quyÒn çc cÊp cè g¾ng thùc thi c«ng b»ng ®Ó ngêi nghÌo còng ®îc hëng lîi tõ çc nguån hç trî, ®ång thêi còng cã mét vµi biÖn ph¸p thiÕt thùc trong ph¸t triÓn céng ®ång. Ngêi d©n Hóc §éng cã truyÒn thèng gióp nhau, cÇn cï vµ n¨ng ®éng, mong muèn çc hç trî cña nhµ níc cã d©n tham gia, sao cho hä cã thÓ ph¸t huy néi lùc vµ cã thÓ tù v¬n lªn tho¸t khái ®ãi nghÌo.

4.3.5 X· Qu¶ng L©m

So víi L¬ng M«ng, møc thu nhËp cña Qu¶ng L©m theo íc tÝnh cao h¬n. Kinh tÕ thÞ trêng cña x· ph¸t triÓn nhanh vµ sù ph©n ho¸ giµu nghÌo diÔn ra m¹nh. Kho¶ng çc gi÷a ngêi giµu vµ nghÌo còng lín dÇn.

Qu¶ng L©m thùc hiÖn chÝnh s¸ch kho¸n s¶n vµ chia h¼n ruéng cho d©n sím (1979-1981), gi¶i thÓ HTX NN sím, chia ®Êt rõng muén h¬n mét chót (1996) nhng ®Êt ®· ®îc trång quÕ tõ l©u. Tuy ®Êt n«ng nghiÖp sau ®ã cã ®iÒu chØnh l¹i chót Ýt, song, t×nh tr¹ng cã hé nhiÒu ®Êt n«ng l©m nghiÖp vµ hé kh«ng cã hoÆc cã Ýt lµ mét nguyªn nh©n quan träng dÉn ®Õn chªnh lÖch trong thu nhËp. H¬n thÕ n÷a, mäi ngêi trong x· tù chuyÓn nhîng ®Êt cho nhau, mÆc dÇu x· kh«ng khuyÕn khÝch. Nh vËy qu¸ tr×nh ph©n ho¸ giµu nghÌo ph«i thai ngay tõ khi chia ®Êt n«ng nghiÖp.

TÝnh t¬ng th©n t¬ng ¸i trong céng ®ång gi¶m dÇn cïng víi ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng vµ sù ph©n ho¸ trong thu nhËp. Khi gÆp khã kh¨n, mäi ngêi chØ cßn tr«ng cËy vµo sù gióp ®ì cña ngêi th©n. Trong céng ®ång cã nhiÒu hé chuyÓn dÇn sang lµm dÞch vô, bu«n b¸n ë chî hoÆc mua rõng quÕ non cña nh÷ng hé ®ang bÝ tiÒn. DÞch vô cho vay nÆng l·i còng h×nh thµnh. Sù ph©n biÖt ®èi sö gi÷a nh÷ng thµnh viªn trong céng ®éng còng ®îc thÓ hiÖn râ. Ngêi nghÌo cã c¶m nghÜ m×nh bÞ coi thêng vµ bá r¬i (hép 3.5.8).

VËy, chÝnh quyÒn çc cÊp ®· cã ®ãng gãp g× ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x·, b¶o ®¶m c«ng b»ng vµ hç trî hé nghÌo ? X· khuyÕn khÝch çc hé trång quÕ xen håi, trång tr¸m, lµm dÞch vô ®Ó ®a d¹ng ho¸ nguån thu nhËp (kh«ng thu thuÕ ®èi víi çc hé lµm dÞch vô trong thêi gian ®Çu). X· x©y dùng qui chÕ nghiªm ngÆt cÊm th¶ r«ng tr©u ®Ó b¶o vÖ c©y trång. §©y lµ ®iÒu mµ çc x· kh¸c cha thùc hiÖn ®îc. Nhê vËy, kh«ng mét hé nµo phµn nµn vÒ rõng trång bÞ tr©u ph¸. VÒ viÖc n©ng cao d©n trÝ, míi ®©y, x· khuyÕn khÝch nh÷ng trÎ em bá häc nay ph¶i ®i häc bæ tóc, song líp häc tæ chøc t¹i thÞ trÊn §Çm Hµ nªn chØ mét sè Ýt cã ph¬ng tiÖn tèt míi theo ®îc. Ngoµi nh÷ng viÖc lµm trªn, x· kh«ng cã ph¬ng ph¸p nµo gióp hé nghÌo. §TN lËp nghiÖp kh«ng cã ho¹t ®éng g× ®Ó gióp nh÷ng hé míi ra ë riªng. Çc hé ®Òu cÇn vèn ®Çu t s¶n xuÊt. Vèn X§GN Ýt, trong khi x· kh«ng cã nç lùc nµo ®Ó gióp hä cã thÓ vay vèn NHNN thuËn lîi h¬n. H¬n thÕ n÷a, cã nh÷ng çn bé x· cã hµnh vi g©y khã kh¨n cho ngêi nghÌo kÐm hiÓu biÕt (hép 3.5.7) v× quyÒn lîi riªng cña m×nh. X· Ýt quan t©m phæ biÕn çc th«ng tin chÝnh s¸ch ®Õn ngêi d©n, dïng ph¬ng ph¸p mÖnh lÖnh h¬n lµ cã ngêi d©n tham gia. VÝ dô: cÊm ph¸t n¬ng trång quÕ trªn ®Êt rõng ®· lµ së h÷u cña hé, mµ kh«ng cã lêi gi¶i thÝch. Trong x· cha thùc sù cã d©n chñ, ®iÒu nµy thÓ hiÖn ë bÇu chän l·nh ®¹o th«n (hép 3.5.5). NhiÒu l·nh ®¹o th«n vµ ®oµn thÓ kiªm dÞch vô nªn nhiÖm vô qu¶n lÝ th«n bÞ sao nh·ng, cha nãi g× ®Õn tÝnh t lîi gi÷a viÖc c«ng vµ riªng. VÝ dô: trëng th«n LÝ S¸y cã më dÞch vô ¨n uèng ë chî. Trëng th«n B×nh Hå 2 kh«ng cã sæ s¸ch ghi chÐp g×, ®Õn danh s¸ch çc hé trong th«n còng kh«ng cã, song l¹i kiªm dÞch vô thu gom vá quÕ vµ mua n¬ng quÕ non cña mét sè hé cÇn tiÒn mÆt.

Nh võa nªu ë trªn, l·nh ®¹o vµ ®oµn thÓ ë th«n ho¹t ®éng yÕu, tån t¹i thÕ th«i, ®Ìn nhµ ai nhµ nÊy r¹ng. Th«n B×nh Hå 2 xa chî h¬n, Ýt t¸c ®éng kinh tÕ thÞ trêng h¬n. Trong th«n çc hé vÉn gióp nhau cho vay tiÒn hoÆc hiÖn vËt kh«ng l·i. Hä x¸c ®Þnh lÝ do nghÌo cña çc hé nghÌo: d©n trÝ thÊp, thiÕu vèn, nhiÒu hé nghÌo do lêi vµ rîu chÌ, sè kh¸c do míi t¸ch hé. Th«n kh«ng cã biÖn ph¸p g× gióp hä tho¸t nghÌo. §îc çc dù ¸n hç trî mét Ýt c©y gièng th× chia ®Òu cho tÊt c¶. ChØ dù ¸n 325 lµ cho hé nghÌo do tiªu chÝ cña nhµ níc ®Ò ra. Trong khi ®ã, Qu¶ng L©m nhËn ®îc Ýt hç trî so víi çc x· kh¸c (hép 3.5.1), trõ 135 cã kinh phÝ lín vµ do huyÖn chØ ®¹o, çc dù ¸n trång c©y vµ 325 cã tæng kinh phÝ thÊp vµ rÊt Ýt hé ®îc hëng lîi.

§iÒu tra çc hé nghÌo ( nh÷ng hé bÞ coi lµ kh«ng n¨ng ®éng) cho thÊy chØ cã sè Ýt (2 hé ë B×nh Hå 2) thùc sù lµ kh«ng

of 69

n¨ng ®éng. Ngêi nghÌo ë LÝ S¸y x¸c ®Þnh lÝ do nghÌo cña m×nh cña m×nh rÊt râ rµng vµ cè g¾ng kh¾c phôc khã kh¨n. Mét sè hé nghÌo cña LÝ S¸y rÊt n¨ng ®éng vµ cã hiÓu biÕt réng (hép 3.5.9). DÉu kh«ng nhËn ®îc sù gióp ®ì nµo cña chÝnh quyÒn, hä ®ang nç lùc ®Ó vît nghÌo vµ thùc tÕ nhiÒu hé ®· gÇn ®¹t ®Õn ngìng tho¸t nghÌo. Hä muèn vay vèn kh«ng ph¶i ®Ó mua s¾m tiÖn nghi vµ n©ng cÊp nhµ, mµ lµ ®Ó ®Çu t vµ s¶n xuÊt hoÆc dÞch vô. §Êy lµ c¬ së ®Ó cã thÓ nãi r»ng hä sÏ biÕt sö dông vèn cã hiÖu qu¶.

Vai trß cña KN rÊt quan träng trong ®iÒu kiÖn d©n trÝ thÊp, thiÕu kinh nghiÖm s¶n xuÊt vµ thiÕu th«ng tin thÞ trêng. Tuy nhiªn KN huyÖn ®· kh«ng gióp g× mÊy cho ngêi d©n Qu¶ng L©m (b¶ng 3.5.2) ®Ó gi¶i quyÕt çc khã kh¨n cña hä trong nç lùc ph¸t triÓn kinh tÕ.

Tãm l¹i, Qu¶ng L©m lµ x· cã kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn sím vµ m¹nh, møc sèng b×nh qu©n cao so víi çc x· ®iÒu tra kh¸c, dÉu nhËn ®îc rÊt Ýt çc hç trî cho X§GN. Song sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong x· còng m¹nh, nhiÒu hé giµu, trong khi cã hé vÉn thiÕu ¨n. Nguyªn nh©n cña sù ph©n ho¸ nµy mét phÇn b¾t nguån tõ sù kh«ng c«ng b»ng trong chia ®Êt n«ng l©m nghiÖp. Çc cÊp chÝnh quyÒn ®oµn thÓ kh«ng cã biÖn ph¸p g× gióp hé nghÌo vµ ng¨n chÆn hµnh vi g©y khã kh¨n cña mét sè çn bé tho¸i ho¸ ®èi víi nh÷ng ngêi yÕu thÕ. Trong x· ®· h×nh thµnh mét nhãm ngêi nghÌo chuyªn lµm thuª cho ngêi giµu víi ho¹ch to¸n kinh doanh chi li h¬n §ång L©m (lµm cá quÕ 15.000 ®/ng, ¨n 1 b÷a c¬m tra th× 12.000 ®/ng). Víi chÝnh s¸ch hiÖn t¹i, kho¶ng çch thu nhËp gi÷a hé kh¸ vµ nghÌo sÏ lín víi tèc ®é nhanh h¬n.

5. kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ

KÕt qu¶ ®iÒu tra vµ ph©n tÝch cho phÐp chóng t«i ®a ra nhng kÕt luËn sau:

a) KÕt luËn chung

1. Lµm thÕ nµo ®Ó x¸c ®Þnh ®îc s¶n phÈm cã thÞ trêng æn ®Þnh lµ mèi quan t©m chung cña ngêi d©n ë c¶ 5 x· ®iÒu tra. ThiÕu th«ng tin thÞ trêng lµ t×nh tr¹ng chung khiÕn ngêi d©n ph¸t triÓn c©y trång theo chØ thÞ cña cÊp trªn (çc ch¬ng tr×nh hç trî) hoÆc häc nhau trong céng ®ång.

2. Ngêi d©n Ýt cã c¬ héi tiÕp cËn çc chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña tØnh vµ nhµ níc, hay nãi çch kh¸c, çc chÝnh s¸ch ph¸t triÓn vïng cao ®· kh«ng ®îc phæ biÕn tèt ®Õn ngêi d©n, ®Æc biÖt lµ ngêi nghÌo víi ®a sè lµ mï ch÷.

3. Gi¶i thÓ HTX NN vµ chia ®Êt cho hé sím lµ ®éng lùc thóc ®Èy ngêi d©n ®Çu t s¶n xuÊt tèt h¬n vµ ®©y lµ nguyªn nh©n an toµn l¬ng thùc vµ cuéc sèng ®îc c¶i thiÖn

b) Çc nguyªn nh©n dÉn ®Õn møc sèng kh¸c nhau cña çc céng ®ång

1. Sö dông tµi nguyªn rõng kh«ng bÒn v÷ng lµ nguyªn nh©n chÝnh cña sù ®ãi nghÌo cña c¶ mét céng ®ång, n¬i mµ ®Êt n«ng nghiÖp Ýt vµ rõng lµ nguån sèng chÝnh. ViÖc khai th¸c bõa b·i mµ kh«ng cã ph¸t triÓn khiÕn nguån tµi nguyªn bÞ suy kiÖt vµ lµm c¹n nguån sèng cña d©n ®Þa ph¬ng. Tr¸ch nhiÖm chÝnh trong qu¶n lÝ rõng kh«ng bªn v÷ng thuéc vÒ çc cÊp chÝnh quyÒn huyÖn vµ l©m trêng.

2. ChÝnh s¸ch qu¶n lÝ thÞ trêng çc l©m s¶n theo mét mèi víi çc thñ tôc phøc t¹p lµ khe hë cho tham nhòng vµ ®éc quyÒn, ngêi s¶n xuÊt bÞ Ðp gi¸. §©y còng lµ nguyªn nh©n gãp phÇn kiÒm h·m ph¸t triÓn s¶n xuÊt, gi¶m thu nhËp cña céng ®ång.

3. Ph¸t triÓn s¶n phÈm hµng ho¸ (®Æc biÖt lµ l©m s¶n cã chu k× kinh doanh dµi) trªn diÖn réng theo kiÓu bao cÊp hoµn toµn, víi ph¬ng ph¸p mÖnh lÖnh vµ thiÕu nghiªn cøu kÜ thÞ trêng dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ s¶n phÈm kh«ng cã ®Çu ra. §ã lµ nguyªn nh©n chÝnh khiÕn c¶ céng ®ång kh«ng cã nguån thu nhËp tõ rõng vµ chØ sèng dùa vµo diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp Ýt ái, kh«ng ®ñ cho tù cÊp.

c) Sù ph©n ho¸ trong mçi céng ®ång vµ vai trß cña çc ch¬ng tr×nh hç trî

1. Kh¸c víi nhiÒu x· vïng thÊp, ®Êt n«ng nghiÖp ë 5 x· ®iÒu tra ph©n hÕt cho hé mµ kh«ng ®Ó l¹i mét quÜ chung. V× vËy, çc hé thµnh lËp sau thêi ®iÓm chia kh«ng cã hoÆc cã Ýt rÊt ®Êt. §©y lµ mét trong sè çc nguyªn nh©n nghÌo cña hé.

2. Qu¸ tr×nh chia ®Êt rõng béc lé nhiÒu thiÕu sãt nh ngêi d©n kh«ng ®îc cung cÊp ®ñ th«ng tin vµ gi¶i thÝch râ vÒ vai trß cña së h÷u ®Êt, sù quan liªu vµ n¨ng lùc h¹n chÕ cña çn bé kiÓm l©m còng nh tÝnh t lîi cña mét sè çn bé l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng. HËu qu¶ lµ sù kh«ng c«ng b»ng trong hëng lîi ®Êt rõng vµ mét sè Ýt hé cã qu¸ nhiÒu ®Êt,

of 69

trong khi sè kh¸c kh«ng cã ®Êt ph¶i ®i lµm thuª cho çc hé nhiÒu ®Êt. §©y còng lµ nguyªn nh©n gãp phÇn lµm cho hé nghÌo vµ vÊn ®Ò nµy sÏ cßn trÇm träng h¬n trong t¬ng lai

3. Vai trß cña l·nh ®¹o th«n/x· hÕt søc quan träng trong viÖc duy tr× sù c«ng b»ng x· héi vµ hç trî hé nghÌo còng nh ph¸t triÓn kinh tÕ céng ®ång nãi chung. Trong tÊt çc lµng x· ®iÒu tra, n¬i nµo ban l·nh ®¹o cã tr×nh ®é qu¶n lÝ tèt th× kinh tÕ cña c¶ céng ®ång ph¸t triÓn h¬n râ rÖt. Çc çn bé hu trÝ vµ cùu chiÕn binh lµ nguån nh©n lùc cã kÜ n¨ng qu¶n lÝ tèt, gãp phÇn quan träng n©ng cao cuéc sèng n«ng th«n.

4. §a sè ngêi n«ng d©n rÊt thô ®éng trong tiÕp nhËn hç trî, trong maketing s¶n phÈm. Trong khi ®ã, ph¬ng ph¸p hç trî theo kiÓu bao cÊp (cho kh«ng) lµm t¨ng tÝnh thô ®éng cña ngêi hëng lîi, ®ång thêi lµm gi¶m tÝnh bÒn v÷ng cña ph¸t triÓn. Bao cÊp vµ ph¬ng ph¸p mÖnh lÖnh còng lµ khe hë cho tham nhòng.

5. Trong khi chÝnh quyÒn çc cÊp th«n x· vµ KNKL cho r»ng phÇn ®«ng çc hé nghÌo v× kh«ng n¨ng ®éng, lêi th× kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, nguyªn nh©n nghÌo cña ®a sè çc hé nµy lµ do Ýt ®Êt n«ng vµ l©m nghiÖp, tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp, vÞ trÝ c tró kh«ng thuËn lîi cho giao lu vµ canh t¸c, Ýt nhËn ®îc gióp ®ì cña çc cÊp l·nh ®¹o, Ýt ®îc tham gia vµo çc ch¬ng tr×nh hç trî vµ çc líp tËp huÊn.

6. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo ph«i thai tõ qua tr×nh chia ®Êt n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp, ph¸t triÓn m¹nh trong kinh tÕ thÞ trêng. Sù bÊt c«ng b»ng trong ph©n chia ®Êt n«ng l©m nghiÖp vµ hëng lîi tõ çc dù ¸n hç trî lµ nguyªn nh©n quan träng gãp phÇn t¨ng møc chªnh lÖch trong thu nhËp cña çc hé trong céng ®ång (§ång L©m vµ Qu¶ng L©m). §· h×nh thµnh mét nhãm hé nghÌo chuyªn lµm thuª cho nhãm hé cã thu nhËp cao, çc çn bé x· ®îc hëng l-¬ng hoÆc trî cÊp.

7. D©n trÝ thÊp lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng cña sù yÕu kÐm trong tiÕp thu khoa häc kÜ thuËt, n©ng cao kinh nghiÖm canh t¸c. Trõ L¬ng M«ng, tØ lÖ mï ch÷ hoÆc t¸i mï rÊt cao, ®Æc biÖt, phÇn lín sè nµy l¹i ®ang ë ®é tuæi lao ®éng sung søc. Hóc §éng ®· b¾t ®Çu cã nç lùc xo¸ mï. Çc x· cßn l¹i kh«ng lµm g× hoÆc cã lµm còng theo kiÓu nöa vêi, kh«ng thùc sù coi ®ã lµ gi¶i ph¸p quan träng cho xo¸ nghÌo nªn hiÖu qu¶ thÊp.

8. PhÇn lín çc dù ¸n hç trî ®îc ®¸nh gi¸ lµ kÐm hiÖu qu¶, kh«ng cã sù tham gia cña ngêi d©n. Ch¬ng tr×nh 135 bÞ çn bé x· vµ th«n ®¸nh gi¸ lµ cã nhiÒu tham nhòng vµ hiÖu qu¶ rÊt thÊp. Ch¬ng tr×nh 325 cho hé nghÌo vay vèn nhng cha cã biÖn ph¸p gióp hä çch sö dông vèn hîp lÝ. Çc dù ¸n hç trî quèc tÕ quan t©m ®Õn ngêi nghÌo vµ phô n÷, cã nç lùc ®Ó ®em l¹i sù c«ng b»ng trong hëng lîi cho çc hé vµ ®îc çc ®èi tîng hëng lîi ®¸nh gi¸ cã ¶nh hëng tèt ®Õn ph¸t triÓn céng ®ång. Tuy nhiªn, nh÷ng dù ¸n nµy vÉn cha thùc sù ¸p dông ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cã ngêi d©n tham gia nªn hiÖu qu¶ cha ®¹t nh mong muèn. Cha dù ¸n nµo thùc sù quan t©m ®Õn t¨ng cêng n¨ng lùc, ph¸t huy néi lùc cho d©n mµ chØ nÆng tÝnh bao cÊp.

9. KN ë tÊt çc x· ®iÒu tra ®Òu kÐm c¶ vÒ ho¹t ®éng vµ hiÖu qu¶ tËp huÊn. Ho¹t ®éng cña KN chØ tËp trung vµo çc gièng lóa míi vµ mét vµi c©y ¨n qu¶, thiÕu ®iÒu tra ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu tËp huÊn cña d©n vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ hiÖu qu¶ nh»m rót kinh nghiÖm. Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn mÖnh lÖnh, Ýt ngêi ®îc tham gia, ®Æc biÖt lµ ngêi nghÌo.

10. L¬ng M«ng, víi th«n Khe GiÊy lµ ®iÓn h×nh cña mét m« h×nh ph¸t triÓn céng ®ång tèt. Nh÷ng ngêi ®i tiªn phong khai ph¸ vïng ®Êt rõng hoang s¬ ®· x¸c ®Þnh chiÕn lîc së dông ®Êt rõng bÕn v÷ng, lÊy ng¾n nu«i dµi vµ coi ®ã lµ nguån thu nhËp chÝnh. Vît qua nhiÒu trë ng¹i vÒ ®Þa lÝ, c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm, hä ®· ®¹t ®îc môc tiªu cña m×nh, ph¸t triÓn mét céng ®ång ®oµn kÕt, ph¸t huy néi lùc, Ýt tr«ng chê vµo çc nguån hç trî ®Ó ®¹t møc sèng ngµy mét kh¸ h¬n.

11. ¥ c¶ 5 x· ®iÒu tra, ngêi d©n cã nhËn xÐt chung lµ møc sèng ®i lªn tõ khi chia ®Êt n«ng nghiÖp cho hé, ®Æc biÖt kh¸ lªn râ rÖt trong 2-3 n¨m qua. LiÖu møc sèng t¨ng nhanh trong vµi n¨m qua lµ do nç lùc thùc sù cña ngêi d©n díi sù hç trî cña çc ch¬ng tr×nh X§GN hay chØ lµ do ®îc bao cÊp nhiÒu? LiÖu sù ®i lªn nµy cã bÒn v÷ng kh«ng khi mµ çc kho¶n hç trî hoÆc cho vay lín h¬n gÊp nhiÒu lÇn tµi s¶n cña ngêi hëng lîi, vµ ®Æc biÖt sù gióp ®ì thiªn vÒ cho vËt chÊt h¬n lµ t¨ng cêng n¨ng lùc cho tù th©n.

12. L©m trêng ë mét sè huyÖn, ®Æc biÖt lµ Ba ChÏ, qu¶n lÝ nhiÒu rõng tù nhiªn, nhng kh«ng b¶o vÖ ®îc, trong khi ng-êi d©n ®Þa ph¬ng kh«ng cã ®ñ ®Êt ®Ó trång rõng s¶n xuÊt cho n©ng cao thu nhËp. D©n ë 2 x· ®iÒu tra ®Òu cã mong muèn nhµ níc gióp ®ì b»ng çch chia thªm ®Êt rõng cho hé, ®Æc biÖt lµ hé hiÖn ®ang kh«ng cã hoÆc cã Ýt ®Êt rõng.

KhuyÕn nghÞ

1. Çc huyÖn cÇn nghiªn cøu l¹i vÊn ®Ò së h÷u ®Êt, ®Æc biÖt lµ ®Êt rõng nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho çc hé cã ®ñ ®Êt ®Ó trång rõng s¶n xuÊt, n©ng cao thu nhËp. §©y lµ mét trong sè çc biÖn ph¸p quan träng cho X§GN vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt rõng.

2. Çc lµng/x· hiÖn vÉn cßn quÜ ®Êt rõng cÇn nghiªn cøu chia thªm cho çc hé kh«ng cã hoÆc cã Ýt ®Êt. Trong tr-êng hîp ®Êt rõng qu¸ xa lµng khã b¶o vÖ cÇn t×m gi¶i ph¸p cã hiÖu qu¶. VÝ dô nh thµnh lËp HTX l©m nghiÖp cã sù tham gia bµn b¹c cña d©n nh mét sè ®Þa ph¬ng ®· thùc hiÖn thµnh c«ng.

of 69

3. N©ng cao d©n trÝ lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc bøc sóc trong nç lùc XN, v× vËy chÝnh quyÒn çc cÊp cÇn cã cã qui chÕ râ rµng, cã kinh phÝ hç trî xo¸ mï vµ cã kiÓm tra ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thêng xuyªn.

4. CÇn nghiªn cøu çc biÖn ph¸p qu¶ng b¸ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn miÒn nói hiÖu qu¶ sao cho çc ®èi tîng hëng lîi cã thÓ tiÕp cËn ®îc.

5. Çc ch¬ng tr×nh hç trî cÇn thay ®æi ph¬ng ph¸p tiÕp cËn mÖnh lÖnh b»ng ph¬ng ph¸p cã d©n tham gia, gi¶m bít bao cÊp víi chiÕn lîc n©ng cao kh¶ n¨ng ph¸t huy néi lùc cña ngêi d©n. V× v©y, mäi sù hç trî ph¶i lÊy chiÕn lîc ph¸t huy néi lùc lµm cèt lâi. Sù bao cÊp mét phÇn cã thÓ cho phÐp, song vÉn cÇn theo ®Þnh híng t¨ng cêng néi lùc cho ngêi hëng lîi.

6. T¨ng cêng n¨ng lùc qu¶n lÝ cho l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng ®i ®«i víi ¸p dông vµ gi¸m s¸t chÆt chÏ çc qui chÕ d©n chñ trong qu¸ tr×nh bÇu cö lµ mét vÊn ®Ó hÕt søc quan träng.

7. Çc x· ®iÒu tra ®Òu cã chung mét vÊn ®Ò khã kh¨n trong x¸c ®Þnh s¶n phÈm cã ®Çu ra. V× vËy n©ng cao n¨ng lùc maketing cho ngêi d©n, ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm ®Ó gi¶m thiÓu rñi ro lµ vÊn ®Ò bøc sóc. §©y còng thuéc vÒ chiÕn lîc ph¸t triÓn néi lùc cho ngêi hëng lîi. V× vËy ph¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ ph¸t triÓn thÞ trêng cÇn ®îc ®a vµo çc ch¬ng tr×nh hç trî ph¸t triÓn miÒn cao bëi v× nã gióp n©ng cao n¨ng lùc cña nhãm hëng lîi trong lËp kÕ ho¹ch, t×m kiÕm nguån hç trî kÜ thuËt vµ vèn, maketing s¶n phÈm ..

8. §a d¹ng ho¸ nguån thu nhËp cÇn ®îc quan t©m, nhÊt lµ nh÷ng n¬i thiÕu viÖc lµm nh Hóc §éng. V× vËy, ngoµi hç trî ph¸t triÓn dÞch vô ë ®Þa ph¬ng, chÝnh quyÒn huyÖn vµ x· cã thÓ dµnh mét kho¶n kinh phÝ ®µo t¹o nghÒ cho lùc lîng trÎ, t¹o ®iÒu kiÖn cho hä kiÕm viÖc lµm ngay trong vïng.

9. CÇn cã biÖn ph¸p n©ng cao tr×nh ®é kÜ n¨ng tËp huÊn cho çc çn bé KN ®Ó hä cã ®iÒu kiÖn n¾m b¾t çc ph-¬ng ph¸p tËp huÊn míi cã hiÖu qu¶ h¬n. §ång thêi ph¶i cã biÖn ph¸p gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ tËp huÊn ®Ó n©ng cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña çn bé.

10. Nhµ níc cÇn xem xÐt l¹i ph¬ng thøc ®Çu t cña ch¬ng tr×nh 135, cã qui chÕ râ rµng vµ qui chÕ ®ã ph¶i ®îc phæ biÕn ®Õn ngêi d©n, cã ban gi¸m s¸t vµ thanh tra viÖc thùc thi çc c«ng tr×nh. Çc ban nµy cÇn ho¹t ®éng ®éc lËp, kh«ng n»m díi sù chØ ®¹o cña tØnh vµ huyÖn.

11. ChÝnh quyÒn tØnh vµ trung ¬ng cÇn tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ t¸c ®éng vµ hiÖu qu¶ cña çc ch¬ng tr×nh hç trî ®îc thùc hiÖn bëi çc tæ chøc vµ c¬ quan ®èi víi ®èi víi sinh kÕ vïng cao, sù bÒn v÷ng vÒ x· héi vµ tµi nguyªn ®Ó rót kinh nghiÖm cho c¶i tiÕn.

12. HuyÖn Ba ChÏ cÇn cã sù thay ®æi trong qu¶n lÝ thÞ trêng çc s¶n phÈm l©m nghiÖp, lo¹i bá çc thñ tôc thu mua s¶n phÈm phøc t¹p ®Ó thÞ trêng th«ng tho¸ng, cã sù can thiÖp ®èi víi l©m trêng Ba ChÏ vÒ gi¸ thu mua nhùa th«ng (Ýt nhÊt b»ng gi¸ thu mua cña l©m trêng B×nh Liªu) , t¹o ®iÒu kiÖn cho çc hé nghÌo c¶i thiÖn møc sèng. ChÝnh quyÒn huyÖn còng cÇn xem sÐt vÊn ®Ò së h÷u ®Êt rõng mµ nhãm PRA cña tÊt çc th«n cña x· Thanh S¬n vµ L¬ng M«ng nªu.

Phô lôc 1: §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ d©n sinh kinh tÕ cña çc x· ®iÒu tra

§ång L©m Thanh S¬n L¬ng M«ng Qu¶ng L©m Hóc §éng

Tæng diÖn tÝch tù nhiªn (ha)

10.462 8.520,00 6.454,00 8.911 4.718

§Êt n«ng nghiÖp (ha)

� ®Êt lóa � ®Êt mµu

79,6

66

92,97

59,55

214

217,6

§Êt l©m nghiÖp cã rõng (ha)

7.867,5 4.578,20 1.277,80 5.076,1 2.646

- rõng tù nhiªn 7.451,5 4.044,00 593,00 3.851,4 2.646

- Rõng trång 416,4 683,80 534,20 1.500 (quÕ) 1.000

Giao cho hé 1094,69

D©n sè 2.147 1.473 1117 2.350 2.148

of 69

Phô lôc 2: C«ng lao ®éng ë çc x· ®iÒu tra

Sè hé 435 253 225 377 401

Sè nhãm téc Dao Thanh ph¸n chiÕm ®a sè, Kinh

Dao Thanh ph¸n ®a sè, S¸n chØ, Cao lan, Tµy Kinh Hoa

Dao Thanh ph¸n ®a sè, kinh Tµy. Dao chiÕm ®¹i ®a sè

Dao Thanh y chiÕm 79,1% , S¸n r×u, S¸n chØ, Hoa, Kinh, Cao lan,

S¸n chØ chiÕm ®a sè, Tµy, Dao, Kinh

Çch trung t©m huyÖn (km)

12 8 46 10 20

C¬ së h¹ tÇng: §êng lo¹i 3 ®Õn mét sè th«n b¶n

§êng « t« ®Õn thÞ trÊn huyÖn . Cã 4 b¶n xe kh«ng ®Õn ®îc

§êng lo¹i 3, rÊt xÊu, xe kh«ng ®i ®îc vµo mïa ma. 1 b¶n xe kh«ng ®Õn ®îc

§êng lo¹i 3, « t« laäi tèt vµo ®îc ®Õn trung t©m x·

§êng « t« ®Õn trung t©m x· (míi ®îc x©y dùng n¨m 2001). PhÇn lín çc th«n xe kh«ng ®Õn ®îc

Chî Kh«ng cã chî Kh«ng cã chî Cã chî Cã chî Kh«ng cã chî

Trang thiÕt bÞ ®¸ng kÓ (çi)

3 xe c«ng n«ng, 1 xe « t« U¸t, 8 m¸y tuèt lóa, nhiÒu m¸y xay s¸t, m¸y nghiÒn thøc ¨n gia sóc, m¸y b¬m níc, m¸y ph¸t ®iÖn, thuû ®iÖn nhá, ®µi tiÕp sãng, tivi .

7 xe c«ng n«ng, 30 m¸y tuèt lóa, 40 m¸y x¸t, 5 m¸y nghiÒn, 120 giÕng khoan+ m¸y b¬m, ~ 20 m¸y cµy . ..

56 m¸y suèt lóa, 63 m¸y xay x¸t, 3 xe c«ng n«ng

Trêng häc Mçi th«n cã mét tr-êng cÊp 1

C¶ x· cã 1 trêng cÊp 2

T¬ng tù T¬ng tù T¬ng tù T¬ng tù

Y tÕ Mçi x· cã 1 tr¹m x¸. Mçi th«n cã 1 y t¸. Tr×nh ®é líp 4-7

T¬ng tù T¬ng tù T¬ng tù T¬ng tù

Th«ng tin liªn l¹c

X· cã ®iÖn tho¹i X· cã ®iÖn tho¹i Kh«ng cã ®iÖn tho¹i

X· cã ®iÖn tho¹i X· cã ®iÖn tho¹i

Lo¹i viÖc Ngµy c«ng (1000 ®)

§ång L©m Thanh S¬n L¬ng M«ng Hóc §éng Qu¶ng L©m

Nam N÷ Nam N÷ Nam N÷ Nam N÷ Nam N÷

Trång c©y 20 20 13 20 20 15 15

Lµm cá 20 20 20 20 15 15

Thu ho¹ch quÕ 20 20-25

of 69

Khai th¸c gç tr¸i phÐp

40-50

Khai th¸c tre 15 10-15

Khai th¸c LSNG kh¸c

5-15 5-10

§i s¨n 0-200 Ýt Ýt

Lµm cho c¸c c«ng tr×nh 135 hoÆc kh¸c

12 25

of 69

Download - Sinh kÕ vïng cao vµ hç trî ph¸t triÓn - MekongInfo · 2011-11-14 · Sinh kÕ vïng cao vµ hç trî ph¸t triÓn Lª ThÞ Phi, Tèng V¨n Chung, Lª B¨ng T©m 6-2003 Môc

Top Related