nszGiriHADSSNNET

ATarifler1.Hadis2.Snnet

BPeygamberveSnneteOlanhtiya

CSnnet'lelgiliBazMeseleler1.SnnetinKayna2.SnnetinDindekiYeri3.SnnetinBalaycl4.SnnetinEvrenselBtnl5.SnnetinKorunmuluu6.SnnetinKurtarcl

DSnneteYneltilentirazlar1.HadislerKelimesiKelimesineAynenmiRivayetEdilmitir?2.ifhiRivyeteGvenilebilirmi?3.HadisilerSadeceSenetlemiMegulOlmulardr?

EBazSorular1.SahihHadislerinSaysNeKadardr?2.SahihHadislerSadeceKtbiSittedemiBulunur?3.erhsizHadisOkumakDorumudur?

MAMNEVEV,HAYATIVEESERLER

ADoumuveocukluuBTahsiliCHocalarDTalebeleriElmiFGrnveYaayGYneticileriUyarmasHVefatIHakkndaSylenenlerJHakkndaYazlanEserlerKEserleri

1.HadislelgiliEserleri2.fiFkhylalgiliEserleri3.KuranlalgiliEserleri4.DillelgiliEserleri5.MuhtelifKonularaDairEserleriRYZSSLHN

AYazlGayesiBNevevninRiyzsslihn'iYazarkenGzettiiPrensiplerCTertibiDHadislerinGvenilirliiEerhleri

FMuhtasarlarGeitliNeirleriHTercmeleriKAYNAKLAR

MSLMANINHAYATLLERBLMMellifinMukaddimesihlsveNiyetTvbeSabrDoruSzllk(Sdk)AllahnKullarDenetlemesi(Murkabe)TakvTereddtszmanveAllahaTamGven(YaknveTevekkl)Doruluk(stikamet)HayrllereKomakMchedemrnSonlarndaHayrArtrmayaTevikHayrYollarnnSayszlAllahnEmirlerineUymadallOlmakbadetleriveHayrlleriSrekliYapmakSnnetiKorumakAllahnHkmneBoyunEmek

RiyzsSlihn

mm NevevPeygamberimizdenHayatlleri

Prof.Dr.M.YaarKANDEMR

Prof.Dr.smailLtfiAKAN

Yrd.Do.Dr.RaitKK

Bu alma,Erkam Yaynlar tarafndan 8 cilt olarak yaymlanm bulunan RiyzsSlihn:PeygamberimizdenHayatlleri (Tercmeveerh:Prof.Dr.M.YaarKandemir,Prof. Dr. smail Ltfi akan, Yrd. Do. Dr. Rait Kk stanbul 2001) isimli eserin hadismeallerindenolumaktadr.MetinlerErkamYaynlarndansalanm,sayfadzeniEdam(EitimDanmanl ve Aratrmalar Merkezi) tarafndan yaplmtr. Gsterdii kolaylk, yardm veibirliiiinErkamYaynlarna,katklarndandolayEdamateekkrederiz.

NSZAllahahamd,ResliEkremine,onunlveashbnasaltselmolsun.

mm Nevevnin Riyzsslihni necip milletimizin din kltrnde ncelikli yeri olan hadiskitablarnnbandagelir.ZiraCumhuriyetdnemiTrkiyesinde,SahhiBuhrMuhtasarTecrdiSarhTercemesiveerhindensonra,merhumHasanHsnErdemveKvmddinBurslantarafndandilimizetercme edilerekDiynet leri Bakanlnca yaymlanan ikinci hadis kitabRiyzsslihn olmutur.Uzunyllarbutercmevstasylakendisindenistifdeedileneser,grdrabetsebebiylesonsenelerdebirka tercmeye veDelllflihn adndaki erhinden yaplan tercme bilgilere dayanan ksa bir erhalmasnakavumubulunmaktadr.

Zenginmuhtevsvemkemmel tertibi iledikkatekenbudeerlieser,dier slmlkelerindedahaziydekelimelerininaklanmastarzndakiilmneirlerledaimagncelliinikorumutur.slmlkelerininpek ounda, eitli seviyedeki din retim kurumlarnn ders proramlarnda okunmasnn yanndabilhassavaazveiradfaaliyetlerinindevazgeilmezelkitabhviyetiylegenibirkullanmalannasahipolmutur.Giderekderinlikkazanansnnetkltrmz,uzuncabirzamandanberidierhadiskaynaklarnnyannda bu deerli eserin de yeni ve doyurucu bir erhe kavuturulmas ihtiyacn hissettirmekteydi.zellikledinhizmetiverenlerin,cemaatlarnaydnlatmaktakendisindengvenlefaydalanacaklarbirerheolanihtiyalardahadabykt.

Gzel yurdumuzda her geen gn biraz daha gelien tebli ve irad alanlar ve yeni yeni siyaszgrlklerinekavuanOrtaAsyaTrkCumhuriyetlerindekimslmanlarnihtiyalardikkatealndndaRiyzsslihn gibi bir esere daha fazla grev dt kabul edilecektir. Bu dnce ve tesbitlerdenhareketle,ncelikledinhizmetiverenmfti,viz,imamvehatiplerimizin,aynzamandaslmrenmekve uygulamaya koymak isteyen niversite ve lise talebelerinin ve slm konularda bilgilenme ihtiyacduyanhalkmznbuihtiyalarnkarlayacakbir tercmeveortabyklktebirerhalmasyapmayakararverdik.Uzunbirhazrlkdneminden sonra,her seviyedeki insanmzn istifdesinikolaylatrmayesasalanbutercmeveerhiyazmayabaladk.

Tercmeveerhinmhiyetindenkaynaklananglklere,komisyonalmalarnntabivekanlmazglklerideeklenince,igerektendahauzunbirzamanvemesgerektirdi.Mtercimverihlerolarakaramzdagelitirdiimizprensipler listesininzamldeuygulanabilmesi iinbirimizinyapt tercmeveerh,dierleritarafndanbatansonaokunupkontroledildi.ylemidediyoruzki,buyollahemslptabelli bir yaklam salanm hem de kanlmas mmkn olmayan hatalar en aza indirme imknyakalanmoldu.

Bu almamz mtalaa buyuracak aziz okuyucularmzn dikkatlerini ekeceini sandmz baz

uygulamalarmzylecesralamakmmkndr:

1.Konubalklareldengeldiinceksavezlyazlm,dahasonratamtercmesiverilmitir.

2.Konubalarndakiyetlerksacaaklanmtr.

3. Hadis metinlerinden sonra, Nevevye ait baz aklamalar Arapametinden karlm, ancak bubilgilererhesnasndadikkatealnmtr.

4.Hadislerinsahbrvileri,ilkgetikleriyerdehadisintercmesindenhemensonraksacatantlmtr.

5.Hadislerin,elMucemlmfehreslielfzlhadsinnebevesasalnarakKtbiSitteerevesindetahriciyaplmancakNevevningstermediikaynaklarAyrcabk.diyerekverilmitir.

6.Hadislerinkitapiindetekrarlandyerlereiaretedilmitir.

7.Hadislerhergetiiyerde,zellikleokonuylailgiliynleriasndanerhedilmitir.

8.erhtegnmznartlarveihtiyalargznndebulundurulmu,hadislerinbuadanihtivettiimnalar,anlalrbirdilleifadeedilmeyeallmtr.

9. Aklamalar esnasndaKtbi Sitte erhleri yannda Ali elKrninMirktlmefth adl pekdeerliMiktlMesbherhidaimagznndebulundurulmutur.

10. erhte bir konu hakkndaki farkl grler iinden genellikle biri tercih edilerek verilmi, bunlarayrcatartlmamtr.

11. Yazmda genellikle Diyanet Vakf slm Ansiklopedisinin (DA) imls esas alnm, ahsisimlerinin yazmnda Arapa gramer kurallarna deil, Trke syleyie uyulmutur. Mesel Zeyd b.Abdillahismi,ZeydbniAbdullahdiyeyazlmtr.

12.Soncilt,arananherkonununkolaylklabulunabileceiokynlvebilimselbirfihristcildiolarakdnlmtr. nallah bu fihrist yardmyla kitaptan shhatli ve sratli olarak yararlanma imkn teminedilmiolacaktr.

lediikonularadairyetlerveKtbiSittedenseilmihadislerihtivedenRiyzsslihnin hertrl bilimselmesye lyk bir hadis kitab olduu aktr. Biz gerekletirdiimiz bu tercme ve erhalmasnn, snnet kltrmze katkda bulunacan mid ediyoruz. Kkleri gemiin karanl ileemperyalistlerinslmcorafyasntalanitihasndayatan,mslmanlarninan,amelvedncebirliiniykmay ve mmet uurunu ortadan kaldrmay hedefleyen, snnet aleyhindeki almalarn yazlpkonuulduubirsradabylebireseringnyznekmasbizimiinayrbirsevinvekrkonusudur.

Mslman milletimize hizmet etmek arzusuyla orta hacimde, sade, anlalr bir erh olarak kalemealdmzbualmann,yceRabbimizinrzsnavesevgiliPeygamberimizinefaatinevesleolmasndileriz.

Ayrca eserin yaymn stlenerek hi bir fedakrlktan kanmadan en gzel ekilde nerinigerekletirenErkamYayneviyetkililerine,zelliklehazrlksafhasndabizeyardmcolanHadisAnabilimDalAratrmaGrevlisiAynurUralere,hadismetinlerinibykbirzenledizenHasanAlioluna,eseriyayna hazrlama ve tashihte gsterdii titizlik ve ciddiyetten dolay muhterem Mustafa Erie ve herkademedeemeigeendiergrevlilereteekkrederiz.

Mtercimverihler10Eyll1996

GRHADSSNNET,NEVEVVERYZSSLHN

I

HADSSNNET

Gzel dinimizin iki temel kayna vardr. Bunlar yce kitabmz Kurn Kerm ve PeygamberEfendimizinSnnetidir.

Ashbkirm,slmdinini,KurnKerm,Hz.Peygamberinahsveonunszlveyafiilteblivetlimtdemekolansnnetindenmeydanagelenbirbtnolaraktand.

Hz. Peygamberin vefatndan sonra slm dini, Kitap ve Snnetin ortaya koyduu esaslarerevesindeanlaldveyaanmayaalld.

DahailkhalfeHz.EbBekirzamanndaKuranyetleribirarayatopland.BizzatHz.Peygamberinizniylekendidevrindebalayansnnetiezberlemeveyazarakderlemealmalarise,zamaniindegiderekhzveyaygnlkkazand.lkbirbuukasrdatamamenyazlhalegetirilmiolansnnetbilgivebelgeleri,ikinci ve zellikle nc hicr yzylda byk hadis kitaplarnda topland. Bugn bizim hadiskitaplarndagrdmzbuyazlmetinler,birersnnetbelgesiolarakhadisadylaanlageldi.

A.Tarifler

l.Hadis

Hadisin terim anlam, Hz. Peygamberin sz, fiili, ashbnn yaptn grp de reddetmediidavranlar (takrir) ve onun yaratl veya huyu ile ilgili her trl bilgi demektir. Hadis, Hz.Peygamberi dinleyen sahbden balayarak onu rivyet edenlerin adlarnn yazl olduu sened ileHz.Peygamberin sz, fiil veya takrrinin yazld metindenmeydana gelir.Yani hadis deyince, sened vemetinden oluan bir yazl yap anlalr. Ancak Riyzsslihnde hadis metinlerinin kolay okunuprenilmesiiinsahbdndakirvilerynisenedksmmelliftarafndankarlmtr.

Hadislmiikianablmeayrlr:

a.Rivyetlhadsilmi.Hz.Peygamberinsz,fiili,takriri,hallerivebunlarnrivayetvezabtediliiile alkal bir bilim daldr.Hadismetinlerini ihtiva eden kitaplar, bu dala ait kaynaklardr.Bu ilim dalhadisnaklindehatadanuzakkalmatemelizerindeyaplmalmalaryanstr.

b.Diryetlhadsilmi.HadisIstlahlarlmidiyedeanlr.Hadisinyapsnmeydanagetirensenedvemetni anlamaya imkn veren birtakm kaideler ilmidir. Bu kaideler yardmyla bir hadisi kabul veyareddetmekmmknolur.Hadisuslileilgilieserlerbuilminkaynaklardr.

Bu ilmin hedefi, Hz. Peygamberin hadislerini baka szlerle kartrlmaktan, deitirilmekten,bozulmaktan ve iftiraya uramaktan ilm yollarla korumaktr. Hz. Peygambere nisbet edilen szngerektenonaaitolupolmadbuilminkurallarylaanlalr.

Hadisilminingayesi,rivayetlerinsahihvedoruolanlarnsahihvedoruolmayanlarndanayrmaktr.Bir baka ifade ile Hz. Peygamberin sylemedii bir sz ona syletmemek, yapmad bir ii onayaptrmamak,yanisnnetiaslberrakliindekorumaktr.

Herikidalylabirliktehadisilminingelimesi,Hz.Peygambereyalanisnadetmemedikkativetebligrevininyerinegetirilmesisyesindegereklemitir.Bukonudailkveendeerligayret,sevgiliPeygamberimizin en hayrl nesil olarak takdir ve takdimbuyurduu ashb kirma aittir. Rivayetlhads ilminin kurucular olduklar gibi, diryetlhads ilminin temellerini atanlar da onlardr. Allahkendilerindenrazolsun.

Ashb, sahb kelimesinin ouludur. Sahb, mslman olarak Hz. Peygamberi gren ve o imanzerelenkimseyedenir.Herhangibirsahbilegrmeimknbulankimseyedetbiadverilir.

2.Snnet

Snnet, szlkte yol demektir. Yolun iyisine de ktsne de snnet denir. Yaln halde sylendiizamangzelyolanlamndadr. KurnKermdebukelime,devamldet,kintndzenindegeerliolan tabi kanunlar, gidilen yol gibi anlamlarda kullanlr. Bir de snnetullah terimi vardr.Bu,Allahnkoyduukurallar,toplumlarnhayatlarndagrlenilerleme,gerilemevehattayokolmadageerliolanilhkanunlardemektir.

Terim olarak snnet, sz, fiil ve takrirleri ileHz. Peygamberin slm yaayarak yorumlamasdemektir.Buanlamdasnnet,hadistendahakapsamldr.NitekimSizeikieybrakyorum.Onlarasksarldnzsreceyolunuzuarmazsnz:AllahnkitabveReslnnsnneti..(Mlik,Muvatta,Kader3)hadisindebuanlamakcagrlmektedir.Hz.Peygamberenisbetedilenher eyinyazlmetnimnasndahadis,gnmzdesnnetyerinedekullanlmaktadr.Artkbugnhadisdeyincesnnet,snnetdeyincehadisanlalmaktadr.SnnetinoulusnenolduugibiHz.Peygamberinsz,fiilvetakrirlerineaithadisleriierenkitaplardanbirksmnnaddaSnendir.

Balangtahadisin,Hz.Peygamberinszlerini,snnetinise,fiilveuygulamalarnifadeetmekiinkullanlmas,hadisisnnettenayrdnmekiinyeterlideildir.Bubirlik,snnete,kendineaitolmayanbir unsuru yamamak, ona kendisinden olmayan bir eyi katmak mnasna asla gelmez. Bu yndekimsterik iddialarna kulak asmamak gerekir. Zaten snnet, hadis kitaplarnda grdmz hadismetinlerideil,onlarnifadeettiimnalardr.

Snnet,KurnnaklaycsolduuiinKurnKermdenhemensonrakiikincidelildir.Kuran,okunanvahiysnnet,rivayetolunanvahiy(fi,Risle,s.9192)hadisise,rivayetedilensnnet(Ksm,Kavidttahds,s.3538Cezir,Tevchnnazar,s.2)demektir.

Hadis kitaplarmz, rivayet olunan vahiy demek olan snnetin yazl belgeleri ile doludur. Bubelgelerinniteliklerinegrefarklvezel terimlerle ifadeedilmesivedeiikhkmlerebalanmas ilmbirmeseledir.BunitelikleriveterimleriHadisUsllmitayinvetesbitetmektedir.

B.PeygamberveSnneteOlanhtiya

Yce yaratc insanolunu mkerrem ve mkemmel bir varlk olarak yaratmtr. Fakat bumkemmelliine ramen insan, ilh hitba dorudanmuhtap olacak yapya sahip deildir. Bu sebeplednyadainsanhayatnnbaladgndenberi,AllahTel,onlarnarasndansetiiNebveyaResldenilenpeygamberlerikendisiylekullararasndakiirtibtkurmakveaklamaklagrevlendirmitir.

Btn peygamberler, Allahn emir ve nehiylerini Onun kullarna ulatrmak ve onlara doru yolugstermeklegrevlendirilmihidyetelileridir.Peygamberlerbukutsalelilikgrevlerinihakkylayerinegetirmeye almlardr. Bizim Peygamberimiz Hz.MuhammedMustafa sallallahu aleyhi ve sellem demmetineAllahTelnnistediiekildeyaamalariingereklibilgileriuygulamalolarakvermitir.Herpeygambergibibizimpeygamberimizindeikitemelgrevivard:Teblivebeyn.

Ey Peygamber, Rabbinden sana indirileni tebli et, eer bunu yapmazsan, Onun eliliiniyerinegetirmemiolursun[Midesresi(5),67].

..

nsanlara, kendilerinene indirildiini akca anlatasndiye sanadaKurn inzl ettik [Nahlsresi(16),44].

PeygamberEfendimizvahiyyoluylaAllahtanaldKuranyetlerini,grevigerei,insanlarasadeceulatrmakla kalmyor ayn zamanda onlar aklyor ve anlatyordu. Tebli ettiklerini aklamak veanlatmakonunaslgreviydi.HemeniretedelimkiPeygamberimizintebligrevievrenselolduuiin,aklamalar da ona uygun bir ereve ve nitelikte gerekleiyordu. Yani snnet, Kurnn evrenselplandaHz.Peygambertarafndanyorumlanmasdemekoluyordu.

Mukaddes kitabmz Kurn Kermin eksiksiz, yeterli, ak ve her eyi aklayc olmasna vedinimizin de ikmal edilmi bulunmasna ramen, snnetin ifade ettii bir yorum ve anlatma gerektenihtiya var mdr, eklinde bir soru aklmza taklabilir. Gerek u ki, yce kitabmzn yeterli, ak veaklayc oluu elbette bir hakikattr. Ancak onun bu niteliklerine ramen, muhataplar olan insanlarnanlay seviyeleri farkl olduu iin onu tek tek doru olarak anlayp kavramalarmmkn deildir.teyandansorumluluk iinduymakdeil,anlamakgerekmektedir. nsanlaranlamadklareylerdensorumlututmakmmkndeildir.Busebeplekim,neyianlamakihtiyacndaise,onaonuanlatmaklzmdr.Eniyi,engzel,endoruveendoyurucuaklamaydaelbetteKuranyetlerinigetirip tebliedenPeygamberyapacaktr.Peygamberinaklamalar,hibirzamanKuranneksik,yetersizvekapalolduuanlamnagelmez.Allahakulolmaktanbakagrevibulunmayaninsanlar,ancakbuaklamalarsayesindeOnanasl kulluk edeceklerini renmi olacaklardr. Bu sebeple snnetsiz bir mslmanlk dnmekmmkndeildir.

Hayatn ilh irde dorultusunda ekillenmesi konusunda Snnet, Kuran ile birlikte hemenonunyanbandabirinciderecedenbirgrevstlenmibulunmaktadr.Bununbyle olduunuhemPeygambere itaat emreden Kurn Kerm, hem de Hz. Peygamberin bizzat kendisi ifade ve ilnetmektedir.

KurnKermdeylebuyurulmaktadr:

Peygambersizeneverirseonualn,neyiyasaklarsaondandakann![Harsresi(59),7].

Deki:Allahseviyorsanz,banauyunuzki,Allahdasizisevsinvegnahlarnzbalasn[li

mrn:(3),31].

AllahavekyametgnnekavuacanumansizleriinAllahnReslndegzelbirrnek

vardr[Ahzbsresi(33),21].

Allahaveahiretgnneinanyorsanz,anlamazladtnzkonularAllahaveReslne

arzediniz![Nissresi(4),59].

Hayr Rabbine andolsun ki onlar, aralarnda kan anlamazlklarda seni hakem tayin edip

verdiinhkm,ilerindehibirskntduymadankabuledipteslimolmadklarsrecetammminolamazlar[Nissresi(4),65].

Gerektensen,doruyola,Allahnyolunaaryorsun[rasresi(42),52].

Peygamberin emrine muhlefet edenler, fitneye ya da can yakc bir azaba uramaktan

ekinsinler[Nrsresi(24),63].

KimPeygambereitaatederse,Allahaitaatetmiolur(Nissresi(4),80).

Hz.Peygamberylebuyurmaktadr:

..Kimbenimsnnetimden(yaamatarzmdan)yzevirirsebendendeildir(Buhr,Nikh1Mslim,Nikh5).

Dinineldenksnnetinterkiylebalar.Halatnaslliflifkopupparalanrsa,dindesnnetinbirerbirerterkiyleortadankalkar(Drim,Mukaddime16).

Btn bu yet ve hadisler, mslmanlarn ancak snnete sarlmak ve ondan ayrlmamaya almaksuretiyle slm kimliklerini koruyabileceklerini ifade etmektedir. Zira ak bir gerektir ki, snnetinterkedilmesiyledoacakboluk,snnetintamzdddemekolanbidatladoldurulacaktr.

Snnet,enksavegenelanlatmylaslmkltrdemektir.Bidatise,slmkltrnetersden,onda yeri olmayan ve fakat ondanm gibi grlmeye ve gsterilmeye allan yabanc unsur demektir.Muhtelif kta ve iklimlerde yaayan mslmanlar arasnda alar boyu grlegelen ortak deerler veuygulamabenzerlikleri,snnetinbelirleyicilii,birletiricilii,btnletiriciliiyanievrenselliisayesindeolmutur. Akca syleyecek olursak, mmet snnetle vardr, onunla yaar. Yozlama snnettenayrlmaklabalar.

C.SnnetlelgiliBazMeseleler

1.SnnetinKayna

Kurn Kerm, hem lafz hem de mnasyla vahiy olduu iin ona vahyi metlv (okunan vahiy)denilmektedir.Snnetise,vahyinbireitmelvemefhmuolduundandolaylvahiydir.Fakatlafzolarakvahiyniteliinesahipdeildir.Busebepledeonavahyigayrimetlvdenilmektedir.

Hz. Peygamber, vahiy, stn beer akl ve nebev akl ya da peygamberlik birikimi (melekeinbvvet)denilenlbiryollailimeldeetmeimknnasahipbulunmaktadr.Vahiygibidierinsanlarnulamasmmknolmayanbirbilgikaynaylauzunsre temastabulunanbeeraklnenst seviyesinesahipHz.Peygamberde,melekeinbvvetdenilenbirpeygamberneictihadkabiliyetvebirikimininoluacamuhakkaktr.BuyeteneksayesindeHz.Peygamber,bakalarnnintikaledemediibirtakmilhgerekleri kavrayp en uygun ifade ve uygulamalarla insanlara anlatr. Snnetin ulalmaz boyutu,bakalarnnyorumlarndanstnoluuiteburadankaynaklanmaktadr.

Hz.Peygamberdekibupeygamberlikmelekesine,dierbirifadeylenbvvetilmine,KuranKermdeiikkelimeve tbirlerle iaretbuyurmaktadr:Zikir,hkm,hikmet, erhi sadr, tefhm, talmveiregibikelimeveterimlerbunlardandr.Hz.Peygamberinilhirdeninbeynniteliindekiaklamalar,ilhanlatmvedenetimaltndakinebevakldandomaktadr,denilebilir.Snnetinbalaycldaitebuilhnebevniteliindenilerigelmektedir.

2.SnnetinDindekiYeri

Yukarda iaretettiimizgibisnnet,PeygamberEfendimizdenKurndndasdrolmuher trlsz, fiilve takrirlerdenolumaktadr.Dahaksave fkhusllimlerininanlaynauygunbir anlatmlaSnnet,AllahReslnn sz, fiil ve takrirlerinden ibarettir. er delillerin ikincisi olan snnetintarifinde peygamberlik kayd, vaz geilmez unsurdur. Bylece sevgili Peygamberimizin,peygamberliininbalangcndanvefatnakadar,Kurandndasylemiolduuherszveyayaptherfiil snnet iinde yerini alm olmaktadr. Bu sz ve fiillerin mmete ynelik genel bir hkm getirmiolmas ile zelkiilereveyakendi ztnaynelikolmas arasndahibir farkyoktur.Yineonun fiilininyaratlla ilgili (cibill) olup olmamas da neticeyi deitirmez.Btn bunlar, sonuta farkl hkmlerebalansabile, Peygamberden sdr olan sz ve fiiller olarak snnet kavram ve kapsam iindedir.Kimine vcip, kimine mendup, kimine mekruh v.s. denilmesi, kiminin mmetin tamamna ynelik,kimilerininbellibazkiilerehasolmasayrbirkonudur.

Yalnz burada bir kere daha iaret edelimki,Hz. Peygamberin szlerini snnet kavramndan ayrdnmek isteyenlere, buna gereke olarak da balangta snnet denilince Hz. Peygamberin sadecefiillerininanlaldn,szlerininoerevedednlmediiniilerisrenlereiltifatedilmemelidir.

Bukapsamdakisnnetindelilolduundabtnmslmanlaricmetmilerdir.Yanisnnetindindedelilolmadnsyleyenhibirkimseveyagrupbulunmamaktadr.

te yandan,Kitabn Snnete gre stn olduu konusunda da bir gr ayrl bulunmamaktadr.ZiraKitap, lafzolarakAllahkatndan indirilmi, ibadetlerdeokunmasemredilmi,btnbir insanlkenkksresininbenzerinigetirmektencizkalmilhbirbeyndr.Snnetisebuvasflarasahipdeildir.Buadanbakldzaman,delillerinsralanmasndasnnet,elbetteKitaptansonragelmektedir.

Kurandasnnetinhukkdelilolduunugsterenyetlerbulunmaktadr.Busebeplesnneteaitherhangi bir delilin, mesel eliki halinde olduu sanlan bir yetin zhirini korumakmaksadyla dikkatealnmamas,snnetindelilliinigsterenyetlerintamamnndikkatealnmamasanlamnagelir.

Dier taraftan Peygamberinmcize gstermesi, rabbinden tebli ettii eylerin gvenilir, doru vehatadan korunmu olduunu isbat eder. Demek oluyor ki Kitap ve Snnetten her biri yekdierinidesteklemektevedorulamaktadr.Dindedelilolduklardaaynderecedekesindir.

mam finin ifadesiyle Kurnn okunan, snnetin rivayet olunan vahiy olmas, nce bu kaynakbirliiiindekiikidelilarasndaherhangibirelikininbulunmamasngerekliklar.Bunabalolarakdaayet grnrde bir eliki varsa, bu takdirde, her ikisi de yet olsayd ne yaplacak idiyse yle hareketedilmesilzmgelir.Birisnnetdelilidir,tekisiKitaptrdeyiphemenbirincisindenvazgemeeklindebiryola gidilmemeli, gerekli ilm aratrma yaplmak suretiyle cemtelif, nesh veya tercih gibi zmyollarnabavurulmaldr.

Snnet,Kurnkarsndagrevstlenmitir:Tekid,tefsir,ter.

Tekid: Snnet herhangi bir hkme Kuran gibi dellet eder, yani her ynyle Kurann hkmneuygun bir beynda bulunur. Mesel,Namaz kln ve zekt verin, Ey inananlar, oru size farzklnd,Kbeye gitmeye yol bulabilene haccetmek Allahn insanlar zerinde bir hakkdryetlerindemutlakolarakifadebuyurulanslmnartlarnbirdeslmbetemelzerinekurulmutur(Buhr,mn,1,2Mslim,mn1922)hadisi,uygulamayaynelikhibiraklamagetirmeksizinsadecehkmasndan beyn etmektedir.YineMallarnz aranzda haksz sebeplerle yemeyin... [Bakara sresi (2), 188]yetiileHibirmslmannmal,kendignlrzsbulunmadanhellolmaz(EbDvd,Mensik56)hadisitambiruyumiindeaynmnayifadeetmektedirler.

Buradaakla,snnetinKuranaverdiidestekveteyid,Kuraniinbirkymetifadeedermi?eklindebirsorutaklabilir.Buhusus,SnnetileKuranarasndakikaynakbirliindendoanbiruyumugstermesiynyleelealnmaldr.Kuraniindeilsebile,Kurannmuhtaplarasndansnnetinteyidvetekidielbette byk bir anlam ifade eder. Buradaki beraberlik, dier noktalardaki birlikteliin ve uyumungstergesiolarakkabuledilmelidir.

Tefsirveyabeyn:Snnet,Kurandabulunanherhangibirhkmherhangibiryndenaklar.Bunagenellikle, ksaca temas edilmi (mcmel) hkmlerle, anlalmas kolay olmayan (mkil) hkmlerinaklanmas, mutlak hkmlerin belli kaytlara balanmas (takyid), genel hkmlerin zelletirilmesi(tahsis) denilmektedir. Mesel namaz ve zektn uygulama biim, l ve ekillerine aklk getirenhadisler, yinebeyaz iplik siyah iplikten sizin iin ayrt edilinceye kadar [Bakara sresi ( 2),187] yetindekibeyaz ve siyah ipliktenmaksadn gndzn aydnl ile gecenin karanl olduunu belirten hadisler veyineinanpdaimnlarnaherhangibirzulmbulatrmayanlar..[Enamsresi(6),82]yetindekizulmdenkastn,irkolduunuaklayanhadis,snnetinbuzelliiniortayakoymaktadr.

Snnetin en youn ekilde icr ettii grev Kitab aklamaktr. Bu sebeple Snnet Kitabnaklaycsdr denilmi ve Kitap ile Snnet arasndaki iliki de aklayan aklanan (mbeyyinmbeyyen)alkasolaraktesbitedilmitir.

Snnetin bu iki fonksiyonu (tekid ve tefsir) hakknda slm bilginleri arasnda herhangi bir grayrlszkonusudeildir.

Ter:Kurannherhangibirhkmgetirmediikonudasnnetinbirhkmortayakoymasdemektir.Bu konu limler tarafndan tartlmtr. Baz limler, Allah Tel, Peygambere itaat farz klm vePeygamberin kendi rzsna uygun davranacan bildii iin Kitapta hkm belirtilmeyen konulardaPeygamberehkmkoymayetkisivermitirdediler.BazlardaHibirsnnetyokturki,onunmutlakaKuranda bir asl bulunmasn. Namazn nasl klnacan gsteren snnetin, namazn klnmas emrinigetirenyetedayandgibidierkonulardakiterisnnetlerdemutlakabiryetedayanr.Peygamberneyiharamveyahellklmsa,onlarAllahtarafndanbiraklamaolmakzereortayakoymuturdediler.

Birksmlimlerde, Peygamberin snnetolarakortayakoyduuher ey,onunkalbineAllahTeltarafndan konulan hikmetten ibrettir. Peygamberin kalbine konulan ey, onun snneti olmaktadrdediler.

Bu grler snnetin mstakil olarak hkm getireceinde birlemekte, sadece Peygamberin tekbana ortaya koyduu hkm, dorudan doruyaAllahn yardmna dayanarak kendiliindenmi ortayakoyduu, yoksa kendisine vahiy mi edildii, ya da kalbine ilka ve ilham m edildii noktasndabiribirlerinden ayrlmaktadrlar. htilf aslnda ite bu deerlendirme ve ifadelendirme noktasndayounlamaktadr.

Kitapta olmayan bir hkm snnetin belirlemesi Kitaba muhlefet anlamna gelmez mi? diyesorulabilir.Bunaylecevapvermekmmkndr:

Kitapzerineyaplanziydeuhaldebulunabilir:

1.OkonuReslullahsallallahualeyhivesellemtarafndanortayakonulmamolur.

2.Varolanbirhkmortadankaldrc (nsih)olabilir. (Tabi snnetin mtevtirolmashalindebuihtimaldnlebilir)

3.Hkmbirkonuyatahsisedici(muhasss)olabilir.

Budemektirki,Kitapzerineziydeeerbylebireyvarsayahkmortadankaldrc(nsih)veyabir konuya ait klc (muhasss) olacaktr. Bu iki halde de iyi dnld zaman iki ynn bulunduuanlalacaktr:

a.Kitabn(yaniyetin)beyn.

b.Kitabnbiraklamagetirmediikonudakihkmtekbana(mstakillen)aklamas.

Muhasss, bir taraftan genel olan nassn hkmn, o hkmedhil olanlarn bir ksmyla snrlarken,dieryandandaogenelnassnkapsamndankarlanlarnhkmntekbanabeynetmiolur.MeselBunlarndndakalanlarsizehellklnd[Nissresi(4),24]yetindensonraReslullahsallallahualeyhivesellemKadnn, halas ile ayn nikah altnda birletirilmesi haram olur. Nesep yoluyla haram olan, stemme yoluyla da haram olur (Buhr, Nikh 27 Mslim, Nikh 33) buyurmutur. Bu u demektir: yettekibunlarndndakalanlarifadesindenmaksat,ddakalanlarnhepsideil,bazlardr.Budurumdayetbu bazlarnn hellliine dellet etmi, fakat hkm dnda kalanlarn hkmn aklamam olur.Reslullahn beynmuhasss olarak hembu baz fertlerin o genel hkmn dnda olduklarn, hemdehkmdnakarlmolanlarnharamlnaklamolur.Yanimuhassshemyetinhkmnaklar,hem de yetin skt ettii noktann hkmn tek bana (mstakillen) ortaya koyar. Bu sebepleKitabtahsis,takyidveyaneshedensnneteaitdelillerinbeynvemstakillikolmakzereikiynbulunduudikkattenuzaktutulmamaldr.

Ohaldeyukardakiesasveaklamalarerevesindesnnetinmstakillenterikaynaolduuaklkkazanmaktadr.FkhkitaplarndagrlenBukonununmeriyetisnnetlesbittir ifadeleridesnnetinmstakilterikaynakabuledildiinigsterir.Mesel,mestzerinemeshetmek,yamurduasvenamaz,fa,lukata,ikiieneverilecekcezabutrkonulardandr.

Buradauhususadadikkatedilmelidir.Nebsallallahualeyhivesellem,herhangibirhkmntebliikonusundahatayadmektenkorunmutur.Buhkmistervahyimetlv istersevahyigayrimetlv ileindirilmi olsun ister mstakil hkm koyucu, ister beyan edici veya isterse teyid edici olsun, hatadankorunmulukasndanfarketmemektedir.Hattaeriatntamamvahyigayrimetlveklindeyanisnnetolarak gnderilmi olsayd bile, o yine hataya dmekten korunur, teblii de balayc olurdu. Nitekimpeygamber olarak gnderilmenin artlar arasnda kendisine mutlaka bir kitap indirilme kaydbulunmamaktadr. te yandan Allah Telnn, peygamberine kitabnda indirmedii bir hkm teblietmesiniemretmesinemniherhangibirhaldeszkonusudeildir.ZiraAllahyaptklarndankimseyehesapverecekdeildir[Enbiysresi(21),23].

3.SnnetinBalaycl

Snnetinbirbtnvekavramolarakbalayclkesindir.Peygambereuymay,verdiihkme raz

olmay, onun hkm karsnda mminlere seim hakk tannmadn belirleyen yetler, snnetinmslmanlarnhayatndakietkinvebalaycrolnortayakoymaktadr.

Ancak Hz. Peygamberin deiik vasflarla ortaya koyduu snnetin balayclk derecesinin veerevesininaynolmaddabirgerektir.Hz.Peygamber

Rislet(peygamberlik),ft(mftilik)Kaz(hkimlik)mmet(devletbakanl)vasflarndanbiriiletasarruftabulunur.

Risletyanipeygamberlikvasfylaortayakoyduusnnet,geneldeyetlerizelliklerinegreaklama(tefsir), belli bir arta balama (takyid),muayyen fertlere zel klma (tahsis), hell ve haram aklama,akid ve ahkm beyn etmemaksadn tar. Bu eit snnet, ilh ahkmn bir beyn ve tefsiri demekolduuiin,hkmkyametekadardevamedecekolanbirteranlamndadr.ZiraHz.Peygamberbuteblivebeyntasarrufundabirteblicivenakilcidurumundadr.Allahkatndankendisinebildirilengereklerinakil ve beyn etmektedir.Hz. Peygamberin bu sfatla ortaya koyduu tasarruflar btn mmetibalaycdr.

ft,AllahTelnnhkmndelillerdenkararakdinsorularcevaplandrmak,ahkmAllahadnahabervermek, teblive izahetmekdemektir.Hz.Peygamberbu tasarrufundadelillerebaldr.Buyollaortayakoyduklardammetibalaycdr.

Kaz, iki veya daha fazla kii arasnda cereyn eden anlamazlklarda, sebep ve delillerinmeydanagetirdii kanaate gre, hakly haksz belirlemek (adlet tevzii) maksadyla verdii hkmlerdir.Peygamberburadayenibirhkmortayakoymaktadr(mndir.)

Hz. Peygamber, kendisine getirilen dvalar konusunda genel durumu ortaya koymak zere ylebuyurmutur:

Dvanzbanagetiriyorsunuz,benancakbirbeerim.(Kiminhaklolduukonusunda)banabirvahiygelmi deildir. Vahiy gelmeyen konularda ben ancak reyimle hkmediyorum. Olur ki biriniz, dierinenisbetledelilinidahatesirlianlatr,dahaiyiortayakoyar,bendeonuhaklzannedereklehinehkmederim.Herkimekardeineaitbirhakkhkmeder,verirsem,saknonualmasn.Benonabirateparasvermiolurum(AhmedbniHanbel,Msned,VI,307,320Buhr,Ahkm20).

Hz. Peygamberin kaz tasarrufu olarak ortaya koyduu snnet, sadece dvac ve dvalybalar.Ancakhkmverirkentakipettiiusl,dikkatealdesaslar,kazvehukukuslndebizernekoluturur.

mmet(devletbakanl)tasarrufu,ilkvasfvetasarrufundanfarklveonlarailvebirselhiyetve tasarruftur. Bunda bir yaptrm gc sz konusudur. te yandan peygamberliin devlet bakanlngerektirmediideortadadr.nkbazpeygamberlerehkmdarlkverilmemi,bazlarnaiseverilmitir.HemhkmdarhemdepeygamberolanEfendimizinbuikivasfylaortayakoyduutasarruflarbirbirindenfarkldr.

Hz.Peygamberindevletbakansfatylayaptklarhemdierdevletbakanlarnbalamazhemde zamann devlet bakan izin vermedikce, benzeri haklar mminler tarafndan resen eldeedilemez.Ganimetlerinpaylatrlmas,devleteaitmalvarlnnuygunbir ekildekullanlmasve sarf,cezlarninfz,ordularntekilivesevki,toprak,maden,sugibikaynaklarnzelahsveyakurulularcailetilmesigibihususlarbu tr tasarruflardr.Bakanveya temsilcisihkmve izinvermedike,bunlarnalnmas, yaplmas, icr ve infaz edilmesi ciz deildir.Bu konulara ait tasarruflar, sonra gelen bakandeitirebilir.MeselHz.OsmanisyanclarnzerineaskersevketmezkenHz.Alisevketmitir.

Hz.Peygamberintasarruflarkonusundaennemlihusus,onuntasarrufununhangivasfnngereivesonucu olduunu tesbit edebilmektir. limler, bu noktadaki farkl tesbitleri dolaysyla bir ok konudadeiiksonularavarmlardr.MeselHz.PeygamberBiryeriileyerekkullanlrhalegetirenonamlikolur(Buhr,Hars15)buyurmutur.Hz.Peygamberinbuhadsierfiiftveteblisfatylaortayakoyduukabuledilirse,birbakasnnmlkiyetindeolmayantopraileyipkullanlrhlegetirenkii,orayasahipolabilecektir.Nitekimmamfi,buhadisifetvveteblitasarrufunabalam,nkReslullahnasl

ii ve sfat budur, aksine delil bulunmadkca hadisleri buna gre yorumlamak gerekir demitir. Byleolunca da bu hakk kullanmak hi kimsenin iznine tbi olmaz. Herhangi bir kii topra slah ederekkendiliindenonasahipolabilir.

Hz. Peygamber bu hadisi, devlet bakan sfatyla sylemise, bu hkm dier bakanlar balamaz,onlarkendiavelkelerindekamuyararngzeterekdevleteaittopraklarzerindetasarruftabulunurlarve toprak imarnn mlkiyet sebebi olmas, srekli olarak devletin iznine bal bulunur. Eb Hanfe bugrtedir. nk toprak zerinde onu birine balamak (ikt) vb. ekillerde tasarruf hakk ve grevidevletbakannaaittir.

mamMlik,bukonudaehirvemcviralantopraklarnbirbirindenayrm,ehirtopraklarndevletbakanl sfatyla ilgili grmtr. nk buralarda oturan insanlarn huzur vemenfaatlarn korumakdevletbakannnsorumluluualtndadr(Konuyaaitgenibilgiiinbk.Karfi,hkm,s.86l09bnAr,Maksduera,s.2740).

BumisaldedegrldgibiHz.Peygamberinortayakoyduu tasarruflarn,onunhangivasfnaaitolduunu tesbit etmek fevkalde nem arzetmektedir. Zira snnetin balayclk erevesini ortayakoyabilmek,bunoktanndoruolaraktesbitiylealkalbulunmaktadr.

Snnetinbalaycl,tartmaszbirgerektir.Cereyanettiikonuyavedayandvasfagrekapsamve fkh hkm asndan (vcip, mendup, mstehab gibi) farkllk gstermesi onun temel niteliini(balaycln) ortadan kaldrmaz, aksine uygulama alan ve kymet hkmnn aka belirlenmesianlamnagelir.

4.SnnetinEvrenselBtnl

Snnetin tm hayat ya da hayatn tm safhalarn btn boyutlaryla kucaklayc bir yapya sahipolduuaktr.Budurum,snnetinevrenselbtnldemektir.

Deki,eyinsanlar!BensizinhepinizegklerinveyerinsahibiolanAllahnelisiyim[Arfsresi(7),158]yetivekonuyaaitdieryetler,birtaraftanslmncihanmulbirdinolduunuilnederkenbirtaraftandaHz.Peygamberineliliininvedolaysylaonunsnnetinin,yaamatarznnevrenselboyutvekarakteriniortayakoymaktadr.

slm tebliinemuhtap olan insanlar arasnda eitli alardan farkllklar olaca pek tabidir. Bufarkllklararamenherinsanveyatopluluk,yatpkalkmak,yiyipimek,alaypglmek,alveri,hayrhasentyapmak,renipretmek,hastalanptedvolmakgibihayatnbtnhallerindekendilerinernekalacaklar bir rehbere muhtatrlar. Bu ihtiya, rh ve hiss alanlarda ve ilikilerde daha bykboyutlardadr.

tebtntoplumkesimlerininbtnihtiyalarnferd,aile,millet,mmetveinsanlkseviyesindeveevrenselerevedekarlamak,ekillendirmek,rneklendirmeksnnetinsorumluluuvezelliidir.AllahTelnn Hz. Peygamberi en gzel rnekdiye tantmas, onun hayatnda btn bu hayat art veekillerine gre slm erevesinde rnek alnabilecek ahenkli bir eitlilik, zenginlik, seyyliyet veuygulanabilirlik bulunduunu gstermektedir. Hz. Peygamberin hayatn ve ondaki eitlilii ashbkirm,Obirpeygamberdir,bizden farkldr.Bizkendi iimizebakalmyorumu iledeil, Onunbtnhareketlerinin bize bakan bir yn mutlaka bulunmaktadr. Biz onu rnek almalyz yaklam iindealglamlardr.Hz.Peygamberinhayatnciddiyetveinsafiletedkikedenherkesneticede,tarihboyuncabakahibir kimsede toplanmam, hayatn her ynn etkileyen, ekillendirenstnzelliklerinResliEkremdebiraradagrldnitirafetmekzorundakalmtr.

Hz. Peygamberin temiz bir gemie sahip olduu, hem Kurn Kermin ehdeti hem deMekkelilerinkendisineelEmnlakabnvermelerindenanlalmaktadr.Peygamberliinekarktklarzaman o kendisini daha nce yllarca aralarnda yaam olduunu hatrlatarak savunmutur. Budemektirki,Hz.Peygamberin,peygamberlikncesihayatbilernekalnabilecektemizliktedir.

Onunpeygamberlikgnleri,hemenhemenhersafhasylagzlernndedir.

rnekalnacakahsnpratikbirhayatsahibiolmasfevkaldenemtamaktadr.Budarnein,okynl bir yaay deneyimine sahip olmasylammkndr.mmet iinHz. Peygamberin yegne rnek

oluu biraz da bu adan ele alnmaldr. Zira snnet, Hz. Peygamberin, Allahn emirlerine uygunhareketetmekmaksadylaseipyaadhayat,gittiiyoldemektir.Biranlamdasnnet,sonilhkitapKurann,sonpeygamber,lemlererahmet,sveihasene,bykahlksahibi,mminleredkn ve onlarn skntya uramas kendisine ok ar gelen bir Allah elisi olarak Reslullahtarafndanevrenselplndaortayakonmunebevyorumudur.BusebepledeKurnKerm,beer,coraf,tarih, sosyal, meslek ve ekonomik farkllklarna ramen btn insanlar Reslullahn sretine, hayatmodelineuymaya,onun izindengitmeye,onunyolunakoyulmayadavetetmektedir.nkonunsnneti,muhtelif toplum kesimlerinin hepsine birden rnek olabilecek zenginliktedir. Onun hayat, canl Kuranniteliiyle insan hayatna tam bir uygulama rnei ve dr. Herkes onda rnek alabilecek bir ynbulabilir. Snneti bu btnlk, zenginlik ve evrensellik iinde dnmemek, Hz. Peygamberi ve onunekillendirdii slm hayatn kavramakta ve tabiatyla Reslullah anlamakta ekilen glklerin vedlen yanllarn gerek sebebidir. Konuya ait btn olumsuz ve temelsiz dnce ve beynlarndzeltilebilmesi,snnetievrenselboyutvebtnliindealglayabilmeyebaldr.

Hz.Peygamberinsnnetininevrenselboyuttauygulanabilirbirbtnleveesnekliesahipolduunugsterenashbkirmaaitbirkatesbitiylecesralayabiliriz:

Yaplabilecekleri emrederdi: Hz. ie anlatyor: Reslullah sallallahu aleyhi ve sellem ashabnaemrettiizaman,daimakolaylklastesindengelebilecekleriamelleriemrederdi(bk.Buhr,mn13).

mmetinidnrd:bniAbbasradyallahuanhm,Hz.Peygamberin, mmetimi meakkate sokacandan endie etmeseydim, yats namazn ge saatlerdeklmalarnemrederdimbuyurduunu (Buhr,Mevkt 24)EbHreyreradyallahuanhdemmetime zorgeleceinden endie etmeseydim, onlara her abdest alrken misvak kullanmalarn emrederdimbuyurduunu(Mslim,Tahret42)habervermektedirler.YineEbHreyreradyallahuanhnbildirdiinegreHz.PeygamberSizibireydenmenettiimzamanondankesinliklekann.Bireyemrettiimdeise,onugcnzyettiinceyerinegetirin(Buhr,tism2)buyurmutur.

Resli Ekrem Efendimiz gsterdii yolda, din gayretle de olsa, ar davranlmasn asl tasvipetmemitir.Bazlarnaneoluyorki,benimyaptmbireyiyapmaktanekiniyorlar.Allahayeminederimki,ilerindeAllaheniyitanyanveOndanenokkorkanbenim(Buhr,tism5)buyurarakkendisindendahaileribirmslmanolmaimknnnbulunmadndilegetirmitir.

Yaplabilecekleriemretmiolmasnaramen,onunemirlerininemsemeyerekkarkanlardaaslhokarlamamtr. Seleme bniEkv anlatyor:Reslullah sallallahualeyhi ve sellem sol eliyle yemekyiyenBsrbniRilayrigrdvekendisine:

Saelinleye!buyurdu.Bsr:

Yapamyorum, dedi. (Mslimin rivayetinde onun, bu sz kibirlenerek sylediine iaretedilmektedir).Hz.Peygamber:

Yapamazol!buyurdu.

RvSelemebniEkvdiyorki,Bundansonraadamnsaeliaznaulaamazoldu (bk.161,614,742numaralhadisler).

Hz.Peygamberevresinekarduyarlyd,cemaatinigzetirdi.EnesibniMlikradyallahuanhnumhedeleribunugstermektedir:

Reslullah sallallahu aleyhi ve sellem, hi bir eyi eksik brakmakszn, insanlarn en hafif namazkldranyd.

Reslullahsallallahualeyhivesellem namazdayken, annesininyanndamescidegelmibir ocuunalamasniitirdeksabirsreokuyuverirdi(Buhr,Ezn65Mslim,Salt37,187)

Kolaylatrmaonuntemelprensibiydi.Hz.PeygamberbuprensibiKolaylatrnz,zorlatrmaynz.Mjdeleyiniz,nefretettirmeyiniz!(Buhr,lim11)eklindetesbitveilnetmitir.

Btn bu nakillerden ok ak bir ekilde anlalaca gibi snnet, kolaylatrma ve sevdirme

izgisinde slmn uygulanndan ibarettir. Bu sebeple de her insan ve toplum Hz. Peygamberinhayatndavesnnetindekendilerinernekolacakbirokynveolaybulabilir.nkbtn insanlbirahsiyette toplaypmisallendirmekAllahTel iinasla zordeildir.Bu sebepleHz.Peygamberin sreti,hayatn her safhasn kapsayan bir btnlk iindedir.OAllahn kendisine verdii yetki ile, lkelerindekrallara,devletbakanlarnayollarda,yaylaklardaobanlaramekteplerdehocalarasnflardarencilereobalarda fakirlere kklerde zenginlere otalarda, klalarda ordulara, komutanlara yuvalarda analarababalara, yavrulara ksaca btn insanlara ayn ary yapmakta, kendisini izlemeye davet etmektedir.nk onun sreti, btn insanlk iin en gzel rnektir. nk onun snneti, dnyay kucaklayc birzenginlik,eitlilik,pratiklik,btnlkvehenkmanzmesidir.

Hz. Peygamberin harbsulh, ibadetticaret, hak ve adlet, sucez gibi cidd ve nemli konularlamegul olmas hemen herkes tarafndan pek tabi karland halde, onun, gnlk insan hareketlerininbiimveekilleriyledemegulolmasnbazlarakllarnasdramayabilirler.NitekimSelmnFrisyebirmrikbirazdaalaylbiredileylededi:

GryorumkidostunuzMuhammed,sizehereyi,amahereyi,hattahelyanasloturacanzbileretiyor?

Selmn,gayetciddbiredile:

Evet, gerekten de yle, diye onu tasdik ettikten sonra Hz. Peygamberin tuvalet dbyla ilgilitavsiyelerinisralad(bk.Mslim,Tahre5758).

Hi kukusuz ilerin ve konularn nemlerine gre sralanmas esastr. Ancak insan hayatndaki hereyinbelli ekillerle slah edilmesi, inan sisteminingereklerineuygunhle getirilmesi de ayn derecedenemlidir.Hz.Peygambermmetinebir babagibi her konuyuretmi, onlarn izzet ve erefineyarardavranlargstermitir.Bundakkilerlemegliyetgibibirbasitlikdeil,enkkayrntybileihmaletmemederecesindebirciddiyet,sorumlulukveinsanbirbtnolarakdeerlendirmegibiderinveanlaml bir hasssiyet yatmaktadr. te Selmn, bunun farkndayd ve aklnca alay etmek isteyen birpeygamberdebyleeylerleurarmym?demeyegetirendevrinadamrikkafasnagereibtnsafiyetiveaklilehaykryordu:Evet,hereyibizeoretiyor!.

Abdullahbnimerradyallahuanhmdakendisine:

Bizhazarnamazile,korku(havf)namaznKurandabuluyoruz.Fakatsefer(yolculuk)namaznKurandabulamyoruz.Nasloluyorbu?diyenmeyyebniAbdullahbniHlide

Bak yeenim!Biz hibir ey bilmezkenAllah bizeMuhammedi peygamber olarak gnderdi. Biz,Muhammedineyi,naslyaparkengrmsek,onuyleceyaparz(Nes,Taksrussalt1)diyor,ashbnbilgikaynannvehershadarneininHz.Peygamberolduunuakcaifadeediyordu.

Hz.Peygamberinsnnetinin,evrenselkarakteri,onunashbkirmtarafndandeitirilmesinemniolmutur. Nitekim Hz. ie: Eer kadnlarn yeni yeni icad ettikleri halleri Reslullah grseydi, srailoullarnn kadnlarnnmen olunduu gibi onlarmescidlere gitmektenmenederdi (Buhr, Ezn 163Mslim,Salt144)demekleberaber,bylebiryasaklamayolunanekendisigidiyor,nedehalifelerdenbylebiryasakgetirmeleriniistiyordu.nkAllahnHanmkullarn,Allahnmescidlerindenmenetmeyiniz!(Buhr,Cuma13)hadsierfionabuyetkiyivermiyordu.

Snneti evrensel btnl iinde dnmek ve onu her hareketimizde k noktas olarakbenimsemek, kendi iimizde tatmin edici bir yoruma kavuturamadmz snnet verilerini hemencecikreddedivermekten bizi kurtaracaktr. Hatta onlarn da geerli olaca yre ve dnemlerin bulunabileceifikrineverahatlnaulatracaktr.Buiseslmkltrolduunubelirttiimizsnnetedairhibirbilgivebelgeninzyiolmamasngerektirir.Hz.Peygamberbtnhayatboyunca,szvedavranlarileKurandabildirilenhakikatlarnizahnyapmtr.BusebepleZhrnindediigibi,PeygamberlikAllahvergisidir.Resletebli,bizedeteslimiyetdmektedir(bk.Beav,erhussnne,I,217).

Neticeitibriylebirkeredahavurgulamamzgerekirse,snnetintemelzelliinigerekilik,evrensellikveesneklikyaniuygulanabilirlikolaraktesbitetmemizmmkndr.Aslndabunlar,bizzatslmntemelzellikleridir.

slm,ensonveenmkemmeldin,Hz.Muhammeddeensonpeygamberdir.Kyametekadargeerli

olanKuran ve onunbirinci dereceden aklamas ve uygulamabiimi demekolan snnet, her trl artaltndaki insanlarn meselelerine zm getirmek ve mslmanlar arasnda inan ve davran birliinisalamakla ykmldr. Byle olunca da snnetin gerekleri esas almas, insan tanmas, ona her trlimkn ve artta yaayabilecei genel esaslar tedric olarak retmesi, ayn konuda uygulanabilir farklekil ve biimleri sunmas pek tabidir. Bu sylediklerimiz, cihanmulln yani evrenselliin birsonucudur.

Aynkonudafarklbilgilervedeiikuygulamaimknlarsunanhadislerin,buadanbakldzamantabiliklermanzumesiolduklar,bubahiskonusufarkllklarnyadaseenekimknlarnnmmetiintambir rahmet vesilesi olduu aktr.Zira slmbelli bir yreveya ehir halknagelmi deildir.Eer yleolsayd,dahanetvedeimeyenuygulamalarteklifederdi.Halbukislm,btninsanlaragelmibirdindir.Bu yzden de getirdii esaslarn kyamete kadar dnyann her tarafnda uygulanabilir olmas, kendisineinananlarnhidyetleriniteminedebilmesiasndanhaytbirzorunluluktur.

5.SnnetinKorunmuluu

AllahTelKurnKermde,kfirleristemeselerdenrunutamamlayacanaklamaktadr[bk.Tevbesresi(9),32].Allahnnuru,kullariinsetii,onlarkendisindensorumlututtuuveReslnevahyettiieriatdr.BuhemKurnhemdeSnnetiiinealr.

Allah Tel Gerekten Zikri biz indirdik onun koruyucusu da elbette biziz [Hicr sresi (15), 9]buyurmutur.Buyettegeenzikri,KitapveSnnetolarakanlamakmmkndr.ZikirkelimesiKurniletefsiredilecekolursa,butakdirdeyettekihasrifadesinden,Kurnndndahibireyinkorunmayaca,koruma hkmnn sadece Kurn iine ald anlam kmaz. nkAllah Tel,KurndaKurndnda baka eyleri de mesel, Reslullah insanlarn verecei zararlardan koruyacan bildirmi vekorumutur.Yine ar, gkleri ve yeri kyamete kadar yok olmaktan koruyacaktr. Sonra yetteki lehkelimesininnealnmolmas,hasriindeil,yetsonlarndakiuyumariyetiindir.

Kurnn korunmas, snnetin korunmasn da iine alr. nk Snnet, Kurnn aklaycs,gvenilir bekisidir keyf yorumlara tbi tutulmasn nler. O halde snnetin korunmas, Kurnnkorunmas iin gerekli nlemlerden biridir. Bu sebeple de Kurnn korunmas, snnetin de korunmasdemektir.

Snnetinkorunmasmmete,mmetinlimlerinehavleedilmigzkmektedir.Yani sadeceKuranile snnetin korunma ekillerinde farkllk vardr. Bu da slm bilginlerinin hadis ilimlerinin btnbranlarnda gerekletirdikleri her trl takdirin stnde deer arzeden ilm mesiler ile gzler nneserilmibirgerektir.

Snnetin tamam mmet tarafndan korunmutur. Tek tek fertler ele alnd zaman, elbette onlarnbtnsnneti ihataedemediklerigrlrsede,mmetinbtnelealndzamansnnettenhibir eyinkaypolmad anlalacaktr.Tpk herhangi bir dili, bir dil limininbtnyle bilmesimmknolmasabile, o dili konuan milletin o dilin btn kelimelerini bilmesinin pek normal olduu gibi. Hatta mamMlike, devrin halifesi,Muvatta yegne hadis kitab olarak iln etme teklifini iletince, byk imamBizim muttali olmadmza bakalar muttal olmu olabilir diyerek kar km, snneti, mmetinbtnerevesindednmekgerektiinihatrlatmtr.Yanifertolarakbilgilerisnrldaolsalimlerintm,snnetintmnihtaetmilerdir.Budasnnetinkorunmuluunugsterir.

6.SnnetinKurtarcl

Snnetten yararlanabilmek iin her eyden nce onun engzel rnek olduuna, yaanabilirliine,insanzneveihtiyalarnaenstseviyedencevaplarvealternatiflergetirdiineinanmakgerekir.Sonradabuinancadayalolaraksnnetikendizellikleriiindeiyitanmaklzmdr.ZiraHz.Peygamberlemlererahmet ve hidyet rehberi olarak gnderilmitir. Onun snneti, hidyette olabilmenin arelerinigstermektedir.SnnetinkurtarclndanpheetmekHz.Peygamberinrisletinekarkmakanlamnagelir. Nitekim Abdullah bni Mesd bir defasnda Nebinizin snnetini terkettiniz mi saptnz gittidemektirtenbihindebulunmutur.

Gerektensendoruyolaaryorsun[Mminn sresi (23), 73 ayrca bk. ra sresi (42), 52] ve Eeropeygambere itaat ederseniz doru yolu bulmu olursunuz [Nr sresi (24), 54] yetleri, snnetinkurtarclnortayakoyanKurndelillerdendir.

Hz.Peygamberdemuhtelif hadsi erflerindebir yandankendikonumunuanlatrkenbir yandandammetin kurtuluuna olan katksn akca gzler nne sermitir. Atee dmeye alan kelebek vepervneleri kovalamaya alan kii durumunda olduunu hatrlatarak Ben sizi bel banzdan tutmuatee dmekten kurtarmaya alyorum siz ise, elimden kurtulup atee girmeye alyorsunuzbuyurmutur.Okendisininmmetiinkurtuluvesilesiolduunudahabakahadislerindedeyinebyletemsillerleaklamtr.Kendisini,dmangrpkoarakgelenvemilletiniuyaranbirhaberciyebenzettiihadisdebuhusustatambirkanaatverecekaklktadr:

Benim ve Allahn benimle gnderdii slmn durumu, bir toplulua gelip yle diyen kiinindurumunabenzer:

Ey Milletim, gerekten ben, zerinize gelmekte olan bir orduyu gzlerimle grdm. Ben, size butehlikeyibildirenapakbirhaberciyim.Binaenaleyhcannzkurtarmayabakn!

Bu szler zerine ahlinin bir ksm ona itaat etti ve akamdan yola karak tabi bir yrylebulunduklaryeriterkedipgittiler,kurtuldular.Birksmdaonuyalanlad,yerlerindekaldlar.Orduonlarasabahakarbasknverdivehepsininkknkazd.tebuhal,banaitaat,getirdiklerimeittibaedenlerilebanaisyanveHaktangetirdiklerimiyalanlayankimselerindurumununtakendisidir(Buhr,tism2).

Snnetin kendisine sarlanlar kurtard kesindir. TbinmfessirlerindenDahhk bniMzhim negzel ifade etmitir: Cennet ile snnet ayn konumdadr. Zira hirette cennete giren, dnyada snnetesarlankurtulur(Kurtub,Tefsr,XIII,365).mamMlikdesnnetiNuhaleyhisselmngemisinebenzetmiveKimonabinerse,kurtulur,kimbinmezseboulurdemitir(Syt,Mifthlcenne,s.5354).

D.SnneteYneltilentirazlar

slm tarihi iinde snneti kaynak olarak kabul etmeyip inkr eden herhangi bir mezhep mevcutolmamtr. Snnetin er delillerden olduu herkes tarafndan kabul edilmitir. Ancak snneti prensipolarakkabuletmekleberaber,onunyazlbelgeleridemekolanhadislereyeryeritirazedenkiivegruplararastlanagelmitir. Bu itirazlara gereke olarak da Kurn Kermin n plana karld grlmektedir.Mesel ashb kirmdan mrn bni Husayn radyallahu anh, Hz. Peygamberin snnetindenbahsetmekteykenadamnbiri:

EyEbNceyd!BizeKurndanbahset!demitir.Bununzerinemrn:

Sen ve senin gibiler Kurn okuyorsunuz (deil mi?). Bana, namazdan, namazn iindekidavranlardan bahsedebilir misin? Bana altnn, srn, devenin ve dier mallarn zektndanbahsedebilirmisin?Fakatsenyokkenbenpeygamberleberaberdim,diyekmt.

Daha sonra mrn, adama Hz. Peygamberin zekt konusundaki aklamalarn anlatt. Adambununzerine:

Beniihyettin,Allahdaseniihyetsin!dedi.

OlaybizenakledenHasanBasrdemitirkiBuadamdahasonramslmanlarnfakihlerindenoldu(Hkim,elMstedrek,I,109110).

Buvebenzerimnferitolaylar,teskidenyanisahbednemindenberigrlegelmitir.mamfibuistikmettekigrsahipleriyletartmayagirerekonlarcevaplandranvesusturanilkmelliflerdendir.Busebepleimdilerdemodernistlertarafndantenkidetbitutulmaktadr.

Zamaniindeuzunsrehiseslendirilmeyenbuyndekiitirazlar,batsmrgeciliininetkisiylesonbirikiasrdrslmdnyasndayenidengndemegelmitir.

MsrdaTevfikSdk,AhmedEmin,smailEdhemveEbReyyegibikiilervebunlarbellibirdnemiindeolsadestekleyenbirkakii,HindistandaEhliKurnCemiyetievresindekmelenenkiilerveonlarntekislmlkelerindekiuzantlarimdiyenidenKurnlayetinmearlaryapmayabalam,snnetsiz slm aray iine girmilerdir. Her konuda yet aramakta, yet dnda kendilerini balhissedecekleribirbakalraybefihdelilinbulunmadnilerisrmektedirler.

Bu anlayn varaca nih noktay, Ehli Kurn Cemiyetinin kurucusu Gulm Perviz Ahmedinhayatndaizlemekmmkndr.Bukii,Kurndndaherhangibirszileameledenlerin,istersebuszHz. Peygambere ait ve mtevtirsahih bir hadis olsun Allahn indirdii ile hkmetmeyenler

kfirlerintkendileridir[Midesresi(5),44]yetininhkmnegirerlerdemekcretinigstermitir.Bunakarlkdevrin limleri dekendisininkfregirdiinedir fetvvermilerdir (Bilgi iin bk.Mbrekfr,Tuhfetlahvez,VII,425).

Varacanoktabuolayladahabatanbelliolanbuakmnmaalesefmemleketimizdedeuveyabuekilde gndeme getirilmekte olmas, yeni yeni yerlemekte olan slm bilincini ve birikimini temeldenyaralayabilecektehlikelibirgelimeolarakgrlmektedir.

Buradakonuyaaitiddialartektekcevaplandrmadurumundadeiliz.Ancakukadarnaiaretetmekyerindeolacaktr.

Nasl,iimizdensetiipeygamberleraraclileemirveyasaklarnkullarnaduyurmas,AllahTeliin bir cizlik ve eksiklik deilse, snnetin varl da Kurn Kermin eksik ve yetersizlii anlamnagelmez. Vahyi alp renmede peygamberlerin araclna insanlarn nasl ve ne lde ihtiyc varsa,Kurn anlamakta da Peygamberin yorumuna yani snnete ylece ihtiya vardr. Tabi ve doru olanbudur.Bunundndakiiddialarneadnayaplrsayaplsn,nasltakdimedilirseedilsin,temeldenyanltr.ButriddiavetavrHz.Peygambertarafndanncedentehisvetehiredilmitir:Benimemrettiimveyanehyettiim bir konu kendisine iletildiinde, sakn sizden birinizi, koltuuna yaslanm olarak, biz onubunubilmeyiz,Allahn kitabndanebulursakonauyarz, ite o kadarderkenbulmayaym! (Eb Davd,Snnet5Tirmiz,lim10bniMce,Mukaddime2).

slmmmetininkimlikvekiiliini dokuyanyorum,Hz.Peygamberin yorumuyani snnetidir.Busebeplesnnet,slmanlama,kavramaveyaamadavazgeilmezendorulveyorumdur.Onunverilerineyanihadislereyneltilecekhibirtenkid,snnettenuzakkalmayhaklklamaz.Birbakaifadeilenesnnetsizmslmanlkolurnedesnneteramenmslmanlk..

1.HadislerKelimesiKelimesineAynenmiRivayetEdilmitir?

HadislerinHz.Peygamberinmbarekazndanktgibikelimesikelimesineaynennakilverivayetedilip edilmediimerakkonusudur?Bu soruya mutlakolarakevetveyahayr eklindecevapverilemez.Lafzanrivayetesasolmaklaberaber,mnanntersyzedilmemesikaydyla,gerektenokskartlaraltndamna ilehadislerinrivayetedilmesine izinverilmitir.Aynhadisindeiikrivayetlerindegrlenkelimedeiiklikleri, takdimtehirlerohadisinmna ile rivayetedildiinigsterir.Btnhadislerinaynlafzlarla rivayet edilmi olmasn dnmek ve istemek, tabilik ve gerekilikten uzak ve mmeti zorakoanbirdncevetemenniolur.

teyandanhadislerinmnailerivayetininmmknolmas,mnaydoruyanstmakkaydylaonlarnbaka dillere tercme edilmesinin ciz olduuna da delil saylmtr. Mna ile hadis rivayeti ruhsatnaramen ilkmslman nesiller, hadise kar nasl dikkatli ve titiz davranmlarsa, bugn de tercmelerdeayn dikkat ve itinay gstermek gerekir. Rastgele, alelacele ve piyasa hesaplaryla hadisleri ve hadiskitaplarntercmevenerekalkmakbuadanbyksakncalartamaktadr.

una da iaret edelim ki, mna ile hadis rivayetine ruhsat verilmesi, hadislerin, hadis kitaplarndatoplanmasndan nceki ifah rivayet dnemlerine aittir. Bugn artk kimse mna ile hadis nakletmeyekalkamaz.Kitaplaragemilafzlardanbirinitercihedipkullanmakzorunluuvardr.

2.ifhRivayeteGvenilebilirmi?

Hadis tarihinin ve snnete ait metinlerin, bir baka mmette benzeri grlmeyen bir titizlik ve ilmusllerle tesbit ve nakledilmi olmas, her nedense Batl ilim evrelerini rahatsz etmitir. ifh nakledayanan eski kltrlerinin bir kelimesini bile fed etmek istemeyen Batllar, ifh rivayetegvenilemeyeceini, dolaysyla balangta ifh bir dnem geirmi olan hadislere belbalanamayacansylemektedirler.

Dahabalangtadoruolarakkaydedilmive iyikorunmuyazlvesikalaragre ifh rivayetlerindahaazemniyettelkinettiidorudur.Ancakbu,hibirzaman,yazlvesikalarnhertrltehlikedenuzakkaldanlamnagelmez.ifhrivayetleriindnlengvenkrcihtimallerkadaryazlvesikalariinde bir ok noktadan endie belirtmek mmkndr. Nitekim gnmz basnyayn organlar bu konudaduyulabilecekendieninboyutlarn sahteevrak tanzimi,vesika tahrifigibiolaylarlahemenhergnkamuoyunaarzetmektedir.

Bu olaylar da gstermektedir ki, asl mesele, rivayetin yazl ya da ifh olmas deil, o rivayetinakledenlerin kiilii, inan deerleri ve mensup olduu kltr evresidir. Bu ok nemli noktaydikkatlerden karmak suretiyle gveni yazl vesikaya balamak hatal, doruluu tartlabilir ve bykihtimalledekastlbirtavrdr.

Kaldki,hadislerinHz.Peygamberzamanndanberibizzatonunizniileyazyageirilmeyealldtarihi bir gerektir. Ayrca her hadis metninden nce yer alan sened dediimiz o hadis metnininkendilerindenalndravilerigsterenksm,bizimifhrivayetlerimizinbiledaimailmusllereuygunvedenetimeakolduunubelgelemektedir.

lk mslman nesillerin hadisleri, dine sahip kma gaye ve gayretiyle en salam ekilde tesbit vemuhfazaettikleridegzardedilmemelidir.

3.HadisilerSadeceSenedlemiMegulOlmulardr?

Snneteaitbilgivebelgelerdemekolanhadislerin,senedvemetindenilenikianablmdenmeydanageldiine yukarda iaret etmitik. Bu belgelerin gerekten Hz. Peygamber tarafndan sylenmi szleriveya ilenmi fiilleri bize yanstp yanstmadn anlamak iin yaplmas gereken i, bu bilgileri bizenakleden kiilerin gvenilirlik asndan tetkik edilmesidir. Bir baka ifade ile, hadis rvilerininniteliklerinin aratrlmasdr. Rviler, her hadisin senedinde isimleri zikredilen kiilerdir. Hadisiler, bukiilerindurumlarnenkkayrntsnakadarbilimselusullerlearatrmaksuretiyleverdiklerihaberlerverivayetettiklerihadislerkonusundakanaatedinmeyevebukanaatlarndazelterimlerleifadelendirmeyefevkalde nem vermilerdir. Bir baka deyimle, haber kaynaklarn aratrmak suretiyle o kaynaklararacl ile kendilerineulaanhaberlerin shhatini tesbite ynelmilerdir.Bukonudagerektenhayranlkuyandracak ilm usuller gelitirmilerdir. Genel bir tavr olarak da senedin durumunu aklamay, hadismetninin salamlk derecesini belirtmek iin yeterli grmlerdir. Bu konudaki alma younluunudikkate alan baz kimseler, hadisilerin sadece senedle megul olup hadislerin metinleriyleilgilenmediklerinisanarakonlarsulamayakalkmlardr.

Hadisilerin senedlere zel bir nem verdikleri dorudur. Ancak bu, onlarn metin tenkidi ile himegulolmadklaranlamnagelmez.tenkidveyametintenkidikonusundadagelitirilmi zel bilimdallarbulunmaktadr.Mesel,hadismetinlerindegeenanlalmaszorkelimelerikonuedinenGarblhadis ilmi, hadislerin anlalmasn kolaylatran Hadislerin vrud sebepleri ilmi, Nsihmensuhilmi, birbirinemna bakmndan zt gibi grnen hadisleri tetkik edenMuhteliflhadis ilmi,AllahTelnn sfatlaryla ilgili kelimeler ihtiva eden hadisleri inceleyen Mkillhadis ilmi, murzolmayan hadisleri ifade eden muhkem gibi terimler dorudan doruya ve sadece hadis metinleriyleilgilidir.Ayrcamaklb,mdrec,mnker,musahhafvemuallelgibi senedvemetinarasndamterekolanterimvebilimselbranlardaszkonusudur.

Hadisilergereksenedgereksemetintenkidindetarih,psikolojivesosyolojidenyararlanmlardr.Birsznuydurmaolupolmadntesbitiindikkatealdklarller,hadisilerinmetintenkidikonusundakigayretlerininenbelirginrneklerinioluturmaktadr.Bukonularvedaha ilaveedilebilecekolanhususlarehlincebilinmektedir (Geni bilgi iin bk.MuhammedLokman esSelef, htimmlmuhaddisn bi nakdilhads seneden vemetnen,Riyadl408/l987).

Hadisiler, ilh vahyemazhar, cevmilkelim zelliine sahip bir peygamberin beynlaryla karkaryaolduklarnpekiyibiliyorlard.Buvasflarnsahibibirpeygamber,muhtelifsebeplerleadalarnnanlaylardndakalacakszlersyleyebilir,haberlerverebilirdi.Bunamniolacakherhangibireyszkonusudeildi.Kanunmaddelerigibizlszlerlehukukkidelervazedebilirdi.Szlerimeczbirmnaifadeedebilirdi.leridekefedilecekbirilmhakikateiaretetmiolabilirdi.

Btn bunlardan dolay hadisiler, dier kiilerin szlerine uyguladklar tenkidleriHz. Peygamberinhadisleri iin tatbiketmekte ihtiyatgstermilertemkinlidavranmlardr (Geni bilgi iin bk.Mustafa esSib, esSnnevemeknethfitterilslm,s.275279).

Biz, hadisin sened vemetinlerini inceleme usullerinin tarihte bir benzerinin bulunmad ve bununsadecemslmanlaraaitbirilmstnlkolduugrndeyiz.

E.BazSorular

1.SahihHadislerinSaysNeKadardr?

Sahihhadislerin sayshakkndakesinbir rakamvermekmmkndeildir.Sahihadyla telif edilmihadis kitaplarnda bulunan hadisler ile dier sahih hadis kaynaklarndaki hadislerin toplam aayukaryirmibinibulur.Ancakunutulmamaldrki,sahih,hasenvezayfgibi terimlerleanlanhadislerhakkndadaima farkl gr beyan edenler olabilir. nk bu deerlendirmeler, aratrmaya dayal nisbdeerlendirmelerdir. Gnmzn bilgisayar teknolojisinden yararlanlarak kendilerine sahih hkmverilmi hadislerin bir saymn yapmak mmkndr. nmzdeki yllar, muhtemelen bu konuda bellirakamlaraulamamzmmknklacaktr.

2.SahihHadislerSadeceKtbiSittedemiBulunur?

Hadisler ou kere, bu, Ktbi Sittede var m? veya Buhr bunu nakletmi mi? yahut daMsliminkitabndageiyormu?cmleleriylearatrlmaktadr.Butrsorular,aslnda,sahihhadislerinsadeceKtbiSittedeveyaBuhrveMsliminelCmiussahhlerindebulunduu,bunlarndndakihadis kitaplarna gvenilemeyecei kanaatndan kaynaklanmaktadr. Bu, ou kiinin her eyiKurandaaramasna benzemektedir. Yeterli din kltr almam kimseler, din bir esas kendilerine hatrlatlncahemen bu Kuranda var m? diye itiraz anlamnda sorular sorarlar. Her eyi Kuranda aramak naslhatalbir tutumise,hadisdiyeduyulanherszdemutlaka BuhryadaMslimdebulmayaalmak,yahutKtbi Sittede grmek istemek de en azndan o kadar hataldr. Gvenilir her hadisin mutlakaBuhr ve Mslimde olmas lzm geldii dncesinden vaz geilmelidir. Zira Buhr de Mslim debtn sahih hadisleri toplamak amacyla kitaplarn tasnif etmi deillerdir. Kitaplarna aldklarnnkendilerine gre sahih olmasna dikkat etmiler, fakat btn sahihleri toplamak gibi bir alma iinegirmemilerdir.

BuhrveMslimdndahattaKtbiSitte dndakalandier hadis kitaplarndada sahihhadislerbulunmaktadr.ukadarvarkilimler,BuhrveMsliminherikisininbirdenkitabnaald(mttefakunaleyh)hadisleri,engvenilirsahihhadislerolarakkabuletmilerdir.

3.erhsizHadisOkumakDorumudur?

KurnvedolaysylaslmSnnetemrcaatetmedenanlamakveyaamaknekadarmmknse,erhlerebavurmadanhadisokumaksuretiyleslmanlaypyorumlamakdaancakokadarmmkndr.ouyerdeinsan,kendianlaynnyetersizliisebebiyleskntyadebilir.Busebeple,ksadaolsaerhihtivaedeneserlerdenhadisokumak,balangtadoacakanlayhatalarnnleyecektir.

Memleketimizdeuzuncabirsredenberi,sadece tercmesi ilehalkmzasunulmubulunanRiyzsslihnin, ok okunan bir hadis kitab olarak, tatmin edici bir erhinin bulunmamas byk bir bolukdourmaktayd. Son yllarda younlaan ilgi ve ihtiyac dikkate alarak, elinizdeki bu tercme ve erhigerekletirmeyealtk.

Bu almamzla necip milletimizin snnet bilgi ve kltrne bir katkda bulunabilirsek, gerektenmutlu olacaz. Zira biz, snnetteki yorumuyla Kuran ve slm kavramak ve yaamakla iyimslmanolunacanainanmaktayz.Bununyoludahadiskitaplarmzdanyararlanmaktr.

Gemiteslmlimlerihadismetinlerinibykhacimlivebellitertipleresahipkitaplardatoplamlar,bylecemmetinistifadesinesunmulardr.zelliklehicrilkdrtasrbutralmalarnyounlatasrlardr.Dahasonrakidnemlerde,buhacimlihadiskitaplarndansemeleryaplmaksuretiylefarkltertipvemuhtevda hadis kitaplar meydana getirilmitir. Hadis kltr bakmndan kendisine ok ey borluolduumuzmamNevevveonunRiyzsslihnadleseribualandamstesnbiryerevekymetesahipbulunmaktadr.

MAMNEVEV,HAYATIveESERLER

A.Doumuveocukluu

AdEbZekeriyyYahybnierefbniMrenNevevdir.631ylMuharremaynnortalarnda(Ekim1233)SuriyeningneyindekiHavranblgesindebulunanNevkyndedodu.KynenisbetleenNevevveyaenNevv, o blgeyenisbetle elHavrn, dedelerindenHizmanisbetle de elHizmdiyeanld.KendisininNevevnisbesinikulland,yazlarndagrlmektedir.AdYahyolanlar,babaoulikipeygamberin htrasna hrmeten Eb Zekeriyy diye knyelendikleri iin, o da gelenee uyarak, hievlenmediihalde,buknyeyiald.slmdinineolanhizmetlerinebakarakkendisine,diniihyedenkimseanlamndaMuhyiddin lakab verilmitir. vlmekten holanmayan Nevev, dinin her zaman canl vedipdiriolduunu,kimseninihysnaihtiyacbulunmadnbelirterek,kendini tezkiyeanlamtad iinbulakaplaanlmaktanholanmaz,hattakendisineMuhyiddindiyenlerehakknhelletmeyeceinisylerdi.BabaserefbniMr,mtevzidkknndaalan,evresindedrstliletannanzhidvemttakibirkimseydi.

Nevev on yana basnca, babasnn dkknnda almaya balad. Fakat o ticaretle uramaysevmedii gibi, arkadalaryla oynamay da arzu etmezdi. Erginlik ana girerken hfzettii KurnKermi her frsatta okumaktan byk haz duyard. Evliyullahdan mbarek bir zt diye bilinen, dahasonralarNevevninmnevmridiolanYsnbniYsufelMerke(veyaZerke)osralardaNevyageldi.ocuklarnbirlikteoynayalmdiyezorlamasna ramenonlardankurtulupKuranokumayaalanNevevyipeksevdi.NevevninKuranhocasnagiderek,buocuunileridenemlibirlimvebykbirzhidolacantahminettiini,onunlazelsurettemegulolmasnistedi.FakatKuranmuallimionaSenmneccimmisin?diyekaraktavsiyesinidikkatealmad.

B.Tahsili.

Nevev babasna yardm ederek ve frsat bulduka evresindeki limlerden temel slm bilgilerirenerek on sekiz yana kadarmemleketinde kald. 649 (1251) ylnda babas onuDmaka getirerekRevhiyye medresesine yerletirdi. Medresede talebeye gnde sadece bir ekmek veriliyordu. Nevev bumtevziartlaraltndatannmlimlerdenokumayabalad.Ebshkerznin(.476/1083)fifkhnadairikimtebereserinden(bykboy166sayfatutan)etTenbhidrtayda,elMhezzebinibdtblmnndrttebirinide(buksmbykboy257sayfatutmaktadr)oylngerikalansekizayiindeezberledi.Nevev,aadaanlatlacazere,dahasonralarbuikieserierhetmitir.

ki yl sonra babasyla birlikte hacca gitti. Yolda hastaland veMekkeye varncaya kadar stmadankvrand. Fakat sesini karp da hlinden ikyet etmedi.MedneiMnevverede bir buuk ay kalarakoradakilimlerinderslerinekatld.

Kendisinde ilme kar yle bir itiyk vard ki, bizzat sylediine gre, iki yl boyunca yere uzanpyatmad.Uykusugelincekitaplarnayaslanarakbirazuyuklard.Onun ilmeolandknldarbmeselhline geldi. Hocalarna gidip gelirken bile, okuduklarn tekrar ederdi. Yllar sonra yazaca eserlerdebelirttiigibi,onagrelimleuramak,Allahrzsnkazanmakiintutulaneniyiyolveenstnibadetti.limtahsilinfileoru,namazvezikirdendahafaziletliydi.

Hergnonikihocadanlugat,sarf,nahiv,fkh,hadis,kelmgibishalardaonikieitdersalyordu.Hadisilminedairokuduueserler,bukonudabirfikirverebilir:

KtbiSitteyihocalarnabizzatokuduktanbaka,MlikinMuvattan,mmfinin,AhmedbniHanbelin, Osman bni Sad edDrimnin, Eb Avne elsferyn ve Eb Ya`lnn Msnedlerini,DrekutnveBeyhakninesSnenlerini,BegavninerhusSnnesi ileHumeydninelCembeynesSahhaynini ve Hatb elBaddnin elCmi` li ahlkrrv ve dbissmi`ini de okudu. Devamlalmassebebiyle,onylgibibirzamandaparmaklagsterilenbirilimadamoldu.660ylndanitibaren

deeservermeyebalad.Nevevninilkeserini655ylndayazddasylenmektedir.

C.Hocalar.

Birkimseninhocalar,onundindebabalardr.Allah ile irtibatn salayanvstalardrdiyenNevev,enokfkhvehadissahalarndakilimlerdenfaydaland.

Hadisilmindekihocalar,hadisleilgilinemlibilgilerirendiivebirokhadiskitabnkendisindendinlediiZiybniTemmmelHanef,SahhiMslimiokuduuEbshkbrhimbnimerelVst(.662/126364),onylboyuncadahaokBuhrveMslimhadislerininerhikonusundafaydalandveodevirdebirbenzerinigrmediinisyledii brhimbni selMurdelEndels (.668/1269)veenbyk hocas olduu sylenen EblFerec Abdurrahman bni Muhammed bni Ahmed elMakdis (.682/1283)gibimuhaddislerdir.

Fkhilmindekihocalararasnda,kendisindenenokfaydalandveilkhocamdediizhdvetakvsahibimkemmel insan shk bniAhmed elMarib (. 650/1252), o devirde fi fkhn en iyi bilenDmakmftsEbMuhammedAbdurrahmanbniNhbniMuhammedelMakdis(.654/1256),fifkhnnenndegelenlimlerindenEblHasanSellr bniHasanelrbl (.670/127172) ve fkhuslokuduukdEblFethmerbniBndretTifls(.672/127374)gibifakihlervardr.

Nahiv ilmi tahsil ettii limler arasnda, nahivcilerin imm bni Mlik etTnin (. 672/1274) adzikredilebilir.

D.Talebeleri.

Nevevye pek ok lim talebelik etmitir.Bunlarn enmehuru bnlAttr Aleddin EblHasanAli bni brhim edDmakdir. Bu lim Nevevnin mrnn son alt ylnda ondan hi ayrlmad,devaml hizmetinde bulunduu iin kendisine MuhtasarunNevev lakab verilmitir. bnlAttr,aadabelirtileceizere,Nevevninhayatnkalemealmveyazdtercmeihlihocasnakontrolvetashih ettirmitir. Hadis uslne dair Garm sahh adl manzmenin mellifi bni Ferah elbl (.699/1300) elMenhelrrev adl usli hadis kitabnn mellifi, Msr ve am kads Bedreddin bniCem`a (. 733/1333), fi limlerinden kd Ziyddin Ali bni Selm elEzr` (. 731/133031),TehzblKemlmellifiYsufbniAbdurrahmanelMizz (.742/1341),kdlkudtemseddinbnnNakbMuhammedbnibrhim(.745/1345)vemuhaddistrihibniKesrinbabasEbHafsmerbniKesr gibi nemli ahsiyetler ona talebelik etmitir. Bunlardan baka baz limler de Nevevden iczetyoluylarivayettebulunmulardr.

E.lmi.

Muhtelif devirlerde hadis ilmini yeniden canlandran limler gelmitir.Nevevnin yaad yzyldabnsSalhileNevev,birsonrakiasrdaZeheb,mtekipasrdabniHacerelAskaln gibi limlerhadis ilmine byk hizmet etmilerdir. Zehebninhadis limlerinin efendisi diye and Nevev, birhadishfz,aynzamandahadisilimlerindetannmbirotoriteydi.Sahhhadisleriolduukadarzayfveuydurma rivayetleri, rvilerinhllerinibilirdi.Hadislerdegeengarbkelimelerianlamadavehadislerdenfkhhkmeldeetmedepekmhirdi.

fifkhndadevrininenbyklimioidi.Bumezhebinesaslarn,uslvefrunu,birmeseleyedirsahbe ve tbin limlerinin neler sylediklerini, hangi noktada birleip hangi noktada birbirindenayrldklarnezberebilirdi.BirgnmmGazzlninelVastindenyaplanbirnakilhakkndakendisiylemnakaa ettiler. Halbuki Nevev mnakaa etmekten hi holanmad gibi, mnakaa edenleri desevmezdi.ylededi:

BenimleelVasthakkndamnakaaediyorlar.Benoeseridrtyzdefaokudum.

Tahsil iin geldiiDmakta kendisinden ilk faydaland hocas ammfts Firkh ile aralarndadahasonrakiyllardaganimetlerin taksimikonusundagrayrlkt.Hocalarnaarderecedesaygduymakla beraber, onlarn fi mezhebine veya snnetin ak hkmne aykr grleri karsnda himtevzi davranmayan Nevev, devrin artlarn dikkate alarak fetv veren hocasn tasvip etmedi busebeplearalarald.

Mezhepteimmolanefi`ninHellveharambilgisindensonraendeerliilimtbilmidirdemesisebebiyleolmalki,rencilikyllarndabiraratptahsiletmekistedi.BusebeplebniSnnnelKnnadleserinisatnald.Fakatogndenitibarenpekbunalpsklmayabalad.Sonundabuhlinkendisinetpla uramaktangeldiini anlayarakelKnnu satt ve odasnda tpla ilgili ne varsa elinden karmaksuretiylerahatlad.

Nevev muhtelif medreselerde hocalk yapt. 665 (1267) ylnda Eb me elMakdisnin vefatylaboalan Suriyenin en tannm retim messesesi olan Erefiyye Drlhadisi eyhliine getirildi.Veftnakadaronbirsenemddetlebugrevidevamettirdi.

F.GrnveYaay.

Nevevortaboylu,karayazbirkimseydi.Birkateliaarmskvesiyahsakalheybetligrnneayrbirarlkverirdi.Ciddiyzndetebessmazgrlrd.Klkyafetidevrininlimlerininzelgiyimkuamnahibenzemezdi.Srtndakikabadokunmupamukelbisevebandakikksarylaonugren,DmakgezmeyegelmiNevlbirkylzannederdi.

mrn ilme nikhlayan Nevev hi evlenmedi. Belki evliliin kendisini megul edecei, belki dekendisinemuhtelifsorumluluklarykleyeceikanaatylaevlenmeyihidnmedi.

hireteduyduuzlemsebebiylednyazevklerine,yiyipimeye,giyinipkuanmaya,ksacasylemekgerekirse rahat yaamaya deer vermezdi. Gnde bir defa geceleyin, sadece bir eit yemek yerdi.Sofrasndaikieityiyecekndirenbulunurdu.Eti,kynegideceizamanlaryerdi.Sadecesehervaktisuierdi. Karla soutulmu suyu imez rutubeti uyku getirir diye salatalk bile yemezdi. Kebap ve tatlyazlimlerinyiyeceidiyeiltifatetmezdi.Talebeliindenitibarenkazandazuyumaalkanln,fnmr,yeterincedeerlendirebilmekiinhayatboyuncauygulad.

Onun hayatn yazanlarn hemen hepsinin belirttiine gre, Dmakta yetien meyvalar yemezdi.BununsebebinisorantalebesibnlAttra,Dmaktapekokvakfarazibulunduunu,bunlarntitizlikleidareedilmediini,ortaklnmerbir ekildeyaplmadn,dolaysylabumeyvalaraharamkartnsyledi. Babasnn getirdii yiyeceklerle geimini salar, sadece onun getirdii incirleri yerdi. Btn buhlleronuniradesininnekadarglolduunugstermektedir.

EnbykibadetinsamimibirniyetlehellveharamlarrenmekolduunusyleyenNevev,hayatboyuncakimsedenbirkurualmad.Grevyaptmedreselerdenkendisineverilenaylklakitapalr,sonradabunlaromedreseyevakfederdi.Erefiyyedrlhadisindenhimaaalmad.Onunbuhli,hakmefhumunanebyknemverdiinigstermektedir.Nevevyiyakndantanyanbazlimleronunbirsahbgibi,bazlarisebirtbigibiyaadnsylemilerdir.

limlebukadarokmegulolmasna ramen ibadete,KuranokumayaveAllahTelyzikretmeyegeni zaman ayrrd. Bir gece sabaha doru Dmak Cmiinde bir diree ynelmi karanlkta namazklyordu. Allah Telnn, zlimler ile onlarn arkada olan gnahkrlar cehenneme gtrmeleri iinmeleklere verdiiOnlar tutuklayn nkonlar sorguya ekileceklerdir [Sfft sresi (37), 24] emrini,hesbaekilenkendisiymigibiderinbirhznvehuiindedakikalarcatekrarlaypdurmutu.

Nevevyiyakndantanyanbazlimleronunkermetlerindenszederler.

G.YneticileriUyarmas

Nevev,emirbilma`rfnehiyanilmnkergreviniyerinegetirmekonusundabenzeripekazbulunanbir insand. Hakszla boyun emez, doru bildiini sylemekten, yneticileri szl veya yazl olarakuyarmaktanekinmezdi.

I.Baybarsdiyebilinen,MsrveSuriyedeMemlkDevletinikurarakonyediyl saltanatsrenelMelikzZhirRknddinelBundukdryeNevevninmuhtelifmektuplaryazd,hattabumektuplarnbir ksmn ileri gelen limlere de imzalatarakmterek bir dileke halinde sunduu ve ktlk sebebiylemadd sknt iinde bulunan Dmak halkna kolaylk gstermesini, ar vergilerle onlar zor durumdabrakmamasnistediibilinmektedir.Dileiyerinegetirilmediiveyaisteklerininaksiyapldzamanbumektuplarn sertlik dozunun daha da artt, hibir tehdidin ve hatta lmn kendisini yldrmayacansultana hatrlatt grlmektedir. Fakat bu mektuplarnda sultana kar hibir zaman saygszlkgstermemitir.Onundindarbirkimseolduunubildiiiin,yetvehadislerdenpekokrneklervererek

kendisiniiknetmeyealmtr.

Nevevninaslhedefisultannhalkaiyidavranmasnteminetmekolduuiinyumuakveyapcbirslpkullanmaytercihetti.BumektuplarndaAllahTelnnsultanaksazamandabykzaferler,genitopraklar nasip ettiini, din dmanlarn bozguna urattn syledikten sonra, Cenb Hakknkendisinidininehizmetetmesi,mslmanlarnhaklarngzetmesi,halkaefkatgstermesi,onlarnzayflarna sahip kmas ve tebaasn her trl zarardan korumas iin bu makama getirdiini,bunlar yapmayp halkn hakkn inedii takdirde Allahn huzurunda zor durumda kalacanhatrlatt.Halkntopranelindenalmanndinencizolmadn,buuygulamaylayetim,dul,yoksulbir ok zavallyabykzararlarvereceini, o gnekadardinin emirlerindenayrlmayan sultann,kendihalknnmalnzorlaellerindenalmasnndoruolmayacanbelirtti.

Nevevnin sultan bu tarzda uyarmas baz kimseleri telaa drd. Ona, bu tavrn brakmadtakdirde hizmetlerinin engellenebileceini sylediler. Sultana kar direnmekten vazgemesini istediler.HibirmevkidegzolmayanNevev, bukimselerede zehir zemberekdenencinstenmektuplaryazarakuyard,onlardininbuyruklarnauygunyaamayadvetetti.

HallarakarverdiisavalarlanlmelikBaybars,aslndasamimibirmslmand.BuKpakasllTrk sultan,MoollarnSuriyeye saldrd sralardahalknmnbit topraklarn,bahelerinihazineyekatmakistemi,bununiindeSuriyelilimlerinfetvasnabavurmutu.Bazlimlerkorktuklariin, bazlar dnyalk elde etmek iin sultann istedii fetvy vermiti. Baybars Nevevden de fetvaistemi,fakatbuuygulamannhakszlkolduunainananNevevfetvvermeyeyanamamt.

AnlatldnagreSultannbukonudakisrarlarzerineNevevonaunlarsylemiti:

yibiliyorumki,senbirzamanlarEmrBunduktrnklesiydin.HibireyinyokkenAllahlutfedipsenimelik yapt. Duyduuma gre saraynda, eerlerinin kaylar altndanmmul bin klen, eit eitzineteyalarna sahip ikiyzcriyenvarm.Btnbunlaronlardanalp savahazrl iinkullandnhldedevlethazinesiyetersizkalrsa,halknmalnaelkoymaniinozamansanafetvveririm.DahasonraSuriyelilereyklenensavavergilerininarlndanszederekbuvergilerinkaldrlmasn,mderrislerinmaalarnnazaltlmamasnistedi.

Nevevninbupervszszlerineveistediifetvyvermemesineokkzanmelik:

ehrimdenkgit!dedi.Nevev:

Bastne!diyerekDmakterkettiveNevyagitti.

Nevev huzurundan knca sultan Baybars onun vazifesine son verilmesini vemaann kesilmesiniemretti.Adamlar onaNevevnin bir vazifesi bulunmadn, dolaysylamaa da almadn, sylediler.BununzerineBaybars:

yleyseneilegeiniyor?diyesordu.

Babasnngnderdikleriyle,dediler.

SylendiinegremelikeNevevyiniinldrtmediinisorduklarnda:

Bunuistemedimdeil.Fakatonuldrtmeyiherarzuettiimde,ikimizinarasndaaznkocamanambirarslanbunaengeloldu.ldrlmesiniemretseydimbeniparalayacakt,dedi.NevevilebirkadefagrenelMelikzzhir,ondanekindiiniyaknlarnaitirafetmitir.Nevev665(126667)ylnda,34 yanda Erefiyye drlhadisi eyhi olduuna gre, bu hdisenin daha nce meydana geldiianlalmaktadr.

Nevevnin melik Baybarsa kar gsterdii bu yiit tavrndan sonra n yayld. Eserlerine bykrabetgsterildi.

H.Vefat.

Talebesi bnlAttrn sylediine gre, vefatndan iki ay kadar nce ziyaretine gelen bir fakir,kyllerdenbirininhediye ettii ibriiNevevye teslimetti.Hayat boyuncahikimsedenbir eykabuletmeyenNevev,ibriinbirseferletiolduunusyleyerekald.

Veft edeceini sezmi olmal ki, kendisine sefer izni ktn syleyerek hocalarnn kabirlerini,ehirdekitandklarnziyaretettivekitaplarnmedreseyevakfetti.

Daha sonraKudse gitti. Ziyretini tamamlaypNevya dnd.Birka gn sonra babasnn evindehastalanarak676ylnn24Receb(22Aralk1277)arambagnsehervaktiMevlsnakavutu.

CenbHakefaatnanileylesin.

I.HakkndaSylenenler.

Ashb kirm andran bu rnek ahsiyeti tantrkenZeheb, zhd takv bakmndan esiz, iyiliitavsiye edip ktlkten sakndrmahususunda benzersiz bir kimse dedikten sonra, onun azla yetindiini,basitegiyindiini,yemeyeimeyedeervermediini,bununlaberabervakurveheybetliolduunu,ksacaonun Allahdan, Allahn da ondan memnun kaldn, bu sebeple kendisini cennetinde arlayacansylemektedir.

Nevevnin talebelerinden fakih ve muhaddis bni Ferah elbl (. 699/1300), onun nemlizellii bulunduunu syledikten sonra, bir kimsedebuzelliklerden sadecebiri bulunsa, insanlarondanfaydalanmakzere,onadnyanndrtbucandankalkpgelirler,diyerekbuzelliiylesayar:

*limvegrevsorumluluu,

*Dnyayavednyamenfaatlerinedeervermemek,

*yiliitavsiyeedipktlktensakndrmak.

TceddinesSbkninnaklettiinegrebabasTakiyyddinesSbk(.756/1355),Nevevyederinhayranlk duyard.ErefiyyedrlhadisineNevevden sonrabykmuhaddisMizz (. 742/1341), onunveftzerinedeTakiyyddinesSbkeyholmutu.Fkhvehadissahalarndadeerlieserlervermiveamkadlyapmolanbulim,NevevninErefiyyedrlhadsindedersverdiiyerdegeceleri ibadetederken yanan yere koyar ve Nevevnin ayak bast yere belki yzm temas eder diyeduygulanrd.

YineTceddinesSbkninanlattnagre,babasbirgnbinitiylegiderkenyoldahalktanchil,yalbir adama rastlad. Bu ihtiyar, bir zamanlar Nevevyi grdn syleyince, Takiyyddin esSbkbinitindeninerekadamnelinipt,duasnistedi.SonradaNevevyigrenbiribenimnmdeyrrkenben hayvana binemem diyerek onu terkisine ald. Takiyyddin esSbk, Nevevnin evliyullahdanolduunusylerdi.

J.HakkndaYazlanEserler.

1. Aleddin bnlAttr Ali bni brhim efi` (. 724/1324), Tuhfetttlibn f tercemetieyhinelimmMuhyiddn.bnlAttaryazdbutercmeihliNevevyesunmu,NevevdeokuyarakdzeltmeleryapmvebueserNevevyedairyazlanbiyografilerekaynakolmutur.

2.MuhammedbniMuhammedbniAhmedenNveyr(.873/1469),Tuhfetttlibvelmnteh ftercemetilimmenNevv.

3. bni mmlKmiliyyeMuhammed bni Muhammed bni Abdurrahman elKhir (.874/1470),BuyetrrvftercemetilimmenNevv.

4.MuhammedbniAbdurrahmanesSehv(.902/1497),elMenhellazbirravftercemetikutbilevliyilkirm eyhi meyihilslm Muhyiddn bni Zekeriyy enNevv (nr. Mahmd Hasan Reb`,Kahire1354/1935).

5. Syt, elMinhcssev f tercemetilimm enNevev (nr. Ahmed efk Demc, Beyrut1408/1988).

6.AbdlganedDakr,elmmenNevev(Dmak1407/1987).

7.AhmedAbdlazizKasmelHaddd, elmm enNevev ve eseruh filhads ve `ulmih (Beyrut1413/1992).

K.Eserleri.

Nevevninyazdkitaplargruptatoplamakmmkndr.Kitaplarnnbirksmntamamlam,birksmntamamlamayamryetmemi,sylendiinegreonbinsayfa(binkrrse)kadarndayazdktansonra o devrin usllerine gre ykatm yani sildirmitir. Ar titizlii sebebiyle yeterli bulmayp imhetmek istedii eserleri yakmak yerine ykatmas, kd tekrar kullanma ihtiyac sebebiyledir. Birokkitabnn yarm kalmas, Nevevnin muhtelif almalar ayn zamanda yrttn gstermektedir.Hacimli kitaplarn okunma ansnn fazla olmad dncesiyle ksa ve zl yazmaya alt eserleriunlardr:

1.HadislelgiliEserleri

a) Riyzsslihn. Bu almann konusu olan eser, Nevevnin hayatndan sonra mstakil olaraktantlacaktr.

b)elMinhcferhiSahhiMslimbniHaccc.SahhiMslimerhlerininennemlilerindenbiridir.Herbirhadisitektekelealmam,erhedilmesinigerekligrdksmlaraklamtr.Muhtasarbirerholmasnaramen,hadislerinsenedindekirvileritantm,metinlerdekigarbkelimeleriaklam,birbirineztgibigrnenhadislerhakkndaaklaycbilgivermivemnannkolaycaanlalphadistenhkmeldeedilmesinisalamtr.

Mzernin elMu`lim adl Sahhi Mslim erhi ile onu tamamlamak zere Kd yzn yazdkmllMu`limden okca faydaland anlalmaktadr. Mufassal erhlere fazla rabet edilmedii iineseriniksatuttuunu,ayetyleolmasayd,hibirtekraradmedenvefaydaszszsylemedenbukitabyzcilttenfazlayazabileceinibelirtmitir.

Nevev mrnn son iki senesinde yazd bu eserleSahhiMslime byk hizmet etmitir. OnunSahhiMslimeyaptnemlibirhizmetde,babbalklarnyazmasdr.Dahanceeserierhedenbazlimler kendilerine gre bab balklar koymakla beraber, hi biri bu konuda Nevev kadar baarlolmamtr.BugnmatbSahhiMslimlerdekibabbalklarNevevyeaittir.

EserKahirede (IIV,1271 IV,1283),Leknevde (1285)veDelhide (1304,1309), dokuz ciltteonsekiz cz hlinde Kahirede (19291930) mstakil olarak, rdssrnin kenarnda on cilt halindeBulakta (1267, 1275, 1276, 1285, 1288, 1292, 13041306) ve yineKahirede (1276, 1306, 1307, 13251326)yaymlanmtr.

c) elEzkr. Ksaca elEzkr diye tannan bu eserin tam ad Hilyetlebrr ve i`rlahyr ftelhsidde`avti velezkr elmstehabbeti filleyli vennehrdr. Nevev, bir mslmann hayatndakarlaabileceiolaylar,yapacaibadetlerivedavranlargznndebulundurarakbunlarlailgiliduavezikirleribirarayagetirmitir.667 (1268)ylbanda tamamladbueseri19blmve356babhlindetasnif etmitir.Ayrca eserin sonunayaygndualarla ilgili 30kadarhadis toplamtr.Riyzsslihndeyaptgibi,bueserdede,okuyucuyakolaylkolmasiinhadislerisenedsizolarakvermitir.

NevevzikirvedualarlailgilihadisleridahaokBuhrileMsliminSahhleriileEbDvd,Tirmizve Nesnin Snenlerinden derlemitir. Toplad hadislerin ounun sahih olduunu, zayf hadislerindirenaldnveotakdirdehadisinza`fnbelirttiinisylemektedir.Nevevdenncebukonudapekoklimeservermitir.FakatonlarnhepsindenmuhtevalolanelEzkrdahaokkabulgrmtr.limlerinevisat,Ezkraldemelerieserinnekadarbeenildiinigstermektedir.

RiyzsslihnrihibniAllnesSddk(.1057/1647)elEzkrelFthtrrabbniyyealelEzkrinNeveviyyeadylaerhetmitir(IVII,Kahire1348/1929).fifakihlerindenAhmedbniHseyinerReml(.844/1441)veBahrakdiyetannanMuhammedbnimerelHimyer(.930/1524)elEzkrhulsaetmilerdir.

bniHacerelAskalnelEzkrnhadislerininteikisini(bblistiznakadarEmldiyedeanlanNeticlefkrftahrciehdsilEzkradleserindetahricetmi,fakatbualmasntamamlamayamryetmemitir. cilt olanEmlnin birinci cildiAbdlmecid esSilef tarafndan yaymlanmtr (Badat1406). bnAllnn elFtht bn Hacerin bu almasn ihtiva etmektedir. Celleddn esSytnineserzerindeEzkrlEzkradlmuhtasar,ayrcaTuhfetlebrrbinketilEzkradltaliki(nr.KemlYsufelHt,Beyrut1410/1990)bulunmaktadr. bniTolundiyemehur tarihvefkhlimiMuhammed

bni Ali edDmak elHanefnin (. 953/1546) eser zerinde thflahyr f nketilEzkr adl biralmasvardr.MuhammedAliesSbnelEzkrdansemeleryapmveeserineelMntekalmuhtrfKitbilEzkr(Kahire1986)adnvermitir.

elEzkr Kahirede (1306, 1312, 1323 nr. Mustafa Hseyin Ahmed 1356 nr. Muhammed EnverBaltac1406)veDmakta (nr.Abdlkdir elArnat1391/1971nr.AhmedRtibHam1404/1983)neredilmi, Abdlhlk Duran tarafndan da elEzkr Tercmesi adyla Trkeye tercme edilmitir(stanbul1973).

d)rdtullbilhakikilma`rifetisnenihayrilhaliksallallahualeyhivesellem.bnsSalhn(.643/1245),slmdnyasndapekazeserenasipolacakekildeilgigrenvezerindepekokalmayaplanMukaddimet bnisSalh diye nl kitabnn muhtasardr. bnsSalhn hadis ilimlerini 65blm hlinde ele alp inceledii usli hadse dair bu almasn, Nevev, anlaldna gre Erefiyyedrlhadisieyhiolduktansonra,kolaycaezberlenmesinisalamakzeresadebirifadeylezetlemi,ayrcaesereyeryerilaveleryapmtr.

rd, Abdlbr Fethullah esSelef tarafndan iki cilt hlindeMedinede (1408/1987), Nreddin ItrtarafndandabircilthlindeDmakta(1408/1988)yaymlanmtr.

e) etTakrb vetteysr li (f) ma`rifeti snenil berinnezr. Eser bir nceki maddede tanttmzrdtullbilhakikinmuhtasardr.ZtenbirzettenibaretolanrdbileokumayaenenkimselerekolaylkolmakzereetTakrbikalemealmtr.UslihadisbilgilerinipekgzelzetlemesisebebiyleetTakrbokrabetgrm,ZeynddinelIrk(.806/1404),MuhammedbniAbdurrahmanesSehv(.902/1496)veSyt(.911/1505)gibilimlertarafndanerhedilmitir.SytninTedrbrrvferhiTakrbinNevev adl erhi pek nl olupKahirede baslmtr (1307 nr.AbdvehhbAbdllatf, III,Kahire1385/1966).

WilliamMaraisetTakrbifranszcayatercmeetmiveJournalAsiatiquedeyaymlamtr(9.seri,XVIXVIII,19001901).

etTakrb,Tedrbrrv ilemuhtelifdefalarbaslmaklaberaber,AbdullahmerelBrd tarafndanyenidenneredilmitir(Beyrut1406/1986).

f)elErbe`nenNeveviyye.Krkhadisdiye tannanbueserdininesaslarnadairouSahhiBuhrileSahhiMslimden seilmi 42 hadisi ihtiva etmektedir. Nevev bu almay, krk hadis derlemeyetevik edenzayf rivayetedayand iindeil,ResliEkremin,huzurundabulunanlar bulunmayanlarateblietmeyevehadisleribakalarnaretmeyetevikedenbuyruunadayanarakyaptnsylemektedir.668ylndatamamladbueserdekihadislerinkolaycarenilmesiiinsenedlerinizikretmemitir.

AbdullahbniMbarek(.181/797)ilebalaypdevamedenkrkhadisalmalariindeNevevninbu eseri hemen her devirde byk kabul grm, muhtevs ezberlenmi ve bata kendisi olmak zere40danfazlalimtarafndanerhedilmitir.

elErbe`nenNeveviyyeBulakta(1294),Kahirede(1278)veerhleriylebirliktedahabakayerlerdepekokdefabaslmveBatdillerineevrilmitir.BunlardanMuhammedAliSabritarafndanhazrlananArapa talyanca basks zikredilebilir (Roma 1982). Eserin Trke tercmeleri arasnda BabanzdeAhmedNaimBeyeaitolan(stanbul1341)anlmayadeergzelliktedir.

g)etTelhserhulBuhr.NevevSahhiMslimgibiSahhiBuhryideerhetmekistemi,fakateserin ikinci kitab olan Kitblmndan sonrasn yazmaya mr yetmemitir. Bu eserin mellifhattndan istinsah edilen 105 varaklk bir nshas Sleymaniye Ktphanesinde (Kl Ali, nr. 243)bulunmaktadr.Buyarmkalmalma,KastallnninrdssrveSddkHasanHannAvnlbradlBuhrerhlerininbazblmleriylebirlikteyaymlanmtr(Kahire1347).

h)MtemessileyhihcetlkrliSahhilmmilBuhr.Buhrilehocalarverencileri,sahihhadis ve Sahhaynin deeri hakknda bilgi verildikten sonra baz hadis stlahlarnn tantld eser AliHasanAliAbdlhamdtarafndanBeyrutta(ts.,Drlktbil`ilmiyye)neredilmitir.

)elHulsafehdsilahkm.Eser,Hulsatlahkmf(min)mhimmtissnenivekavidilslmadyla da anlmaktadr. Nevevnin KitbzZekta kadar yazabildii bu eserin mellif nshasngrdn syleyen bniMlakkn (. 804/1401), ayet tamamlanabilseydi ahkm hadisleri konusunda

benzersiz bir kitap olurdu demektedir. Sahih ve hasen hadislerden meydana gelen eserde her konununsonunda o bahisle ilgili zayf hadisler toplanm ve zayf olduklar zellikle belirtilmitir. EserinHaydarbd elMektebetsSa`diyyedeki nshasndan alnan fotokopisi, Medine elCmiatlslmiyyede (mahttt nr. 1096) bulunmaktadr. Muhammed bni Sud niversitesinde bir gruprencinineserinerehazrladsylenmektedir.

j)elczferhiSneniEbDvd.TpkSahhiBuhrerhigibiyarmkalanbueserSleymaniyeKtphanesinde(Hekimolunr.200,139vr.)bulunmaktadr.

Nevevnin innemela`ml binniyyt hadisini elml adyla hayatnn son gnlerinde erhebalad, fakat almasn tamamlayamad sylenmektedir. Sehv, Nevevye nisbet edilenKitblEmlninbualmaolabileceinidnmektedir.Cmi`ussnneadndabireseredahabalam,fakatSehvninbelirttiinegre ancakbirkayaprakyazabilmitir.SytonunSneniTirmizyi de ihtisarettiinisylemektedir.

2.fiFkhylalgiliEserleri

a)Ravzatttlibnve`umdetlmttekn.BueserGazzlninelVeczadl fkhkitabnerhetmekzereAbdlkermbniMuhammederRfi`nin(.623/1226)yazdeerhulkebrdiyeanlanFethul`azzinmuhtasardr.Nevevbueserisadeceihtisaretmemi,aynzamandaonaikicilthacmindeilaveleryapmtr. kibuukyl srenbualmasn669ylnda tamamlamtr.Nevevninelyazsyladrt cilttutan bu eser, fi fkhn en gzel ekilde derlemesiyle nldr. erRavza zerinde 40 kadar filimininerh,hiye,muhtasar,ta`lkvetashihnevindenalmasvardr.RavzatttlibnDelhide(1307) veBeyrutta yaymlanmtr (IVIII, 19661970).Nevev bu eserdeki isim ve lugatleri aklamakzereelrtilmvaka`afirRavzaminelesmivellugtadlbireseryazmayabalam,SehvninpeknefisbulduubueserinKitbsSalttansonrakiksmntamamlamayamryetmemitir.

b) Minhcttlibn. Rfi`nin elMuharrer adl kitabn tamamlayarak tashih ettii ve kolaycaezberlenebilmesi iin yzde elli nisbetinde zetledii bu almay 19 Ramazan 669 tarihindetamamlamtr. fi limleriyle talebenin el kitab mahiyetinde olan ve Elfiyye mellifi bni Mliktarafndan Bugnk aklmolsayd, vallahi ezberlerdimdiyemedh edilen bu eser zerine40dan fazlaerhyazlmtr. Eserin ayrcamuhtasarlar, bumuhtasarlarn erhleri bulunduu gibi, hadislerini tahricetmek, mkil grnen i`rbn halletmek ve manzum hle getirmek maksadyla da birok eser kalemealnmtr.

MinhcttlibnKahirede(1297,1305,1308,1314,1329)veMekkede(1306)baslm,ayrcavandenBergtarafndanfranszcatercmesiylebirlikteyaymlanmtr(Batavia18821884).

Minhcn lafzlarn aklamakmaksadyla kaleme aldDekikulMinhc adl 33 sayfadan ibaretkkbireserierhuDekikilMinhcadylayaymlanmtr(Mekke1353).

c)elMecm`erhulMhezzeb.Ebshkerznin(.476/1083),fifkhndelilleriylebirlikteortaya koyduu elMhezzeb adl eserini, hadislerini tahkik etmek, her meselede dier mezhepleringrlerini delilleriyle birlikte ortaya koymak ve tartmak suretiyle erhetmeye balad ve ancakKitblBey`i yazmakta iken vefat etmesi sebebiyle yarm brakt bir eserdir. limlerin son derecemkemmel bulduu bu byk eseri Takiyyddin esSbk tamamlamak istemi, bugn 20 cilt halindeneredileneserin(baskyerivetarihiyok)10ve11.ciltlerinetekabledenblmyazdktansonravefatetmi,fakateserdierfilimlerinceikmledilmitir.

d)TashhutTenbh.fifkhnnmteberbekitabndanilkikabuledilenEbshkerzninetTenbhizerineyazdbirokkitaptanbiriolanbueserileNkettTenbhiNevevninilkalmalararasndayeralr.etTenbh`almfitTenbhveelUmdeftashhitTenbhdiyedebilinenbirincieseretTenbh ilebirliktebaslmtr (Kahire1329).YineayneserzerindekiTuhfetttlibinnebh f erhitTenbh adl geni erhi KitbusSalta kadar yazabilmitir (bni Kd hbe, II, 157). etTenbihinlugatlerinedairetTahrradlnemlialmas,dilleilgilieserleriksmndatantlacaktr.

e)elUsl vezzavbt.Kkbir risaleden ibaret bu almada ou fkhla ilgili bazmeseleler elealnmtr. EserMuhammedMazharBek tarafndanMecelletlbahsil`ilm vettrsilslmde (III,367381, Mekke 1400) yaymlanmtr. Muhammed Hasan Heyto da eseri nce Kveytteki Mecellet

Ma`hedilmahtttilArabiyyede neretmi (XXVIII, sy.2, s. 425455), sonra da kitap olarakyaymlamtr(Beyrut1407/1986).

f)elzhfilmensik.Haccn ifsnadairNevevninyazd alt kitabn engeniidir.Nevevninbukonudadrt veya be kitap yazdn, bunlardan birinin elcz filmensik adn tadn syleyenler de vardr. EserNreddin esSemhd (. 911/1505) tarafndan erh edilmi, bni Hacer elHeytem (. 974/1566) tarafndan dazerinebirhiyeyazlmtr.elzhKahirede(1282,1316),Bombayda(1291),Mekkede(1316,1329),Metnlzh filmensik adyla da Beyrutta (1406/1985) yaymlanmtr. Ayrca bni Hacer elHeytemnin hiyesiylebirlikteyineKahirede(1294,1323,1329,1344)baslmtr.

KadnlarnhaccnadairolanMensiklmere,SlihbniAbdurrahmanelAtramtarafndanEdvuer`adergisindeyaymlanmtr(XV,2575,Riyad1404).

g) elMensrt ve `uynlmesililmhimmt. Kaynaklarda elMesillmensre ve `Uynlmesililmhimme adlaryla da zikredilen eser, Nevevnin verdii baz fetvlar ile ders esnasndaakladfkh,tefsirvehadisedair362meselenintalebesiAleddinbnlAttr(.724/1324)tarafndanderlenerek bablara gre tertip edilmesiylemeydana gelmitir.Meselelerin 310u fkha, 6s tefsire, 37sihadise, 3 imna, 6 tanesi de zhde dairdir. 1352 ylnda Kahirede yaymlanan eser, daha sonraAbdlkdirAhmedAttarafndanyineKahirede(1982),MuhammedHaccrtarafndandaFetvlmmenNevevadylaMedinede(1405/1985)yaymlanmtr.

h)etTahkk. Nevevnin daha ok elMecm`erhlMhezzebden faydalanarak saltlmsfirbahsinekadaryazabildiibueser,mteahhirnlimlerinceonunengzel fkhkitabkabuledilmektedir.bnlMlakkin gnmze geldii bilinmeyen bu eserin, yukarda tanttmz elMecm`un muhtasarolduunutahminetmektedir.AyrcaelealdkonularbakmndanetTahkkeokbenzeyenMhimmtlahkmdayarmkalmolupbedenveelbisetemizliibahsinekadaryazlabilmitir.

3.KuranlalgiliEserleri

a)etTibynfdbihameletilKurn.DmakhalknnKurnKermokumayaveokutmayaolanar ilgisi, Nevevyi bu konuda onlara yardm etmek zere bu hacmi kk fakat faydas byk eserikalemealmayasevketmitir.

On babdan meydana gelen eserde Kuran okuyup ezberlemenin fazileti, Kuran ile megul olankimseleredeervermeninnemi,Kuranretenverenenkimselerinuymasgerekenesaslar,nsanlarnKuranakargrevleri,bellizamanlardavedurumlardaokunmassevapolanyetvesrelergibikonularilenmitir.Sehvnindedii gibi,etTibyn,hemKuran okuyanlarn hemde retenlerinmutlakaokumasgerekennemlibireserdir.

Nevev bir ok kitabnda yapt gibi, halkn ilgisini artrmak iin bu eseriMuhtrutTibyn adylaihtisar etmi, Ahmed bni md elAkfehs (. 808/1405) Tuhfetlihvn f nazmitTibyn f dbihameletilKurn adylamanzumhle getirmi,Muhammed bniMuhammed bniMuhammed bniEbSadelcdeHadkatlbeynadylaFarsayatercmeetmitir.

etTibynKahirede (1286, 1307, 1353 nr.MuhammedHaccr 1985),Dmakta (1965),Beyrutta(nr. Abdlaziz zzeddin Seyrevn 1984) ve Kveytte (nr. Mansr bni Ya`kb elBesre 1407)baslmtr.Ahmetnce tarafndanyaplanTrke tercmesiKuranEhlineRehber adyla yaymlanmtr(stanbul1973).

etTibyn Ahmed bniMuhammed bni Abdlkerim elmnnin (. XI/XVII.yy.)Menrlhdfilvakfi velibtid adl eseriyle birlikte basld iin (Bulak 1286) olmal ki, Zirikl Nevevnin ilmikratkonusundaMenrlhdadlmatbbireseribulunduunuilerisrmtr.

b) Gaysnnef` filkrtisseb. Nevevnin byle bir eseri bulunduunu Badatl smil Paasylemektedir(zhulmeknn,II,152).

4.DillelgiliEserleri

a) Tehzblesm vellugt. Nevev etTahrr adl eserini sadece etTenbhdeki lugatleri ve fkhterimleri aklamakmaksadyla yazd hlde, bu eserinietTenbhde, erh ettiielMhezzebde, ihtisarettiiRavdatttlibnde,fifkhndanemliyeriolanmmfinintalebesiMzennin(.264/878)

elMuhtasar ileGazzlnin elVast ve elVecz adl eserlerinde geen isimleri, lugat, stlah ve fkhlafzlar aklamakzere kaleme almtr.Kitabn daha faydal hle getirmekdncesiyle bu alt eserebalkalmakistemeyenNevev,bakaeserlerdegeenbazahs,melekvecinadlarndakitabnaalm,fakatonutemizeekmeyefrsatbulamamtr.

Muhammed adl ahslar bata olmak zere dier isim ve lugatlerin alfabetik srayla ele alndTehzblesmnn isimlere dair birinci cildiWstenfeld tarafndan Gttingende (18421847), lugatleredairikinciksmdaKahirede(tarihsiz)neredilmitir.

b) elrt il beynilesmilmbhemt. Hadis ilimlerinin elli dokuzuncusu olarak bilinenma`rifetlmbhemt konusunda Hatb elBadd, mphem isimlerin sahiplerini alfabetik olaraksralayarak elEsmlmbheme filenbilmuhkeme adl eserini yazm, bu eseri ihtisar eden Neveveserin tertip tarzn deitirerek daha kullanl olaca dncesiyle rivayetleri sahbe adlarna grealfabetik hle getirmi ve birok ismin okunuunda farkl kanaatini ortaya koymutur. elMbhem `alhurfilmu`cem diye de anlan eser, Lahorda baslm (1341), daha sonra Hatbin elEsmlmbhemesininsonksmnda(s.531622)neredilmitir(nr.zzeddinAliesSeyyid,Kahire1405/1984).

c)Tahrru elfzitTenbh. etTahrr f erhi elfztTenbh veTahrrutTenbh adlaryla da bilineneseri, Eb shk erznin, etTenbhindeki lugatleri ve fkh terimleri aklamak maksadylayazmtr.Birfkhlugatiolaneserde,kelimelerikitaptagetiisrayagreerhetmive671ylZilhicceaynda(Haziran1273)tamamlamtr.fifakihiHamzabniAhmedbniAlielHseynnin(.874/1469)bueserzerindeelzhaltahrritTenbhadlbiralmasvardr.AbdlganDakreseri tahkikederekTahrruelfzitTenbhevLugatlfkhadylayaymlamtr(Dmak1408/1988).

5.MuhtelifKonularaDairEserleri

a)MeksdlmmenNevev.MeksdulmmenN