136 SOUL 137

∆ύο κτίρια γραφείων, 26.000 τετραγωνικών µέ-τρων και 24 ορόφων, έδρα της εταιρίας Brascan Imobiliaria, σε ένα από τα κεντρικότερα σηµεία του Σάο Πάολο, στη συµβολή των λεωφόρων Παουλίστα, Βεργκουέιρο και Βίντε ε τρες ντε Μάιο, έρχονται από το 2008 να χαρίσουν ένα νέο τοπόσηµο στην περι-οχή, διαµορφώνοντας επιπλέον την κορυφογραµµή της πόλης. Οι δυο υπερσύγχρονοι ουρανοξύστες Top Towers µορφολογικά θυµίζουν κτίρια άλλης εποχής επαναχρησιµοποιώντας ένα αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο που παραπέµπει στο παρελθόν. Ένας ποπ µοντερνι-σµός που συνδυάζει την πλαστικότητα και την ασυµ-µετρία, µια γλυπτική εφευρετικότητα που εναρµονί-ζεται µε τις απλές και οικονοµικές κατασκευαστικές τεχνικές. Η σταδιακή αποδόµηση των εξωστών, η απλή και καθαρή κάτοψη και η µελετηµένη κατάργη-ση των αυστηρών ορίων των επιµηκών κατακόρυ-φων όγκων οδηγούν σε µια παιχνιδιάρικη προσέγ-γιση µιας κατά τα άλλα «σοβαρής» αρχιτεκτονικής. Εµπνευστές του έργου, ο Γιόργκε Κόνιγκσµπεργκερ από το Σάο Πάολο, ο οποίος και ίδρυσε το αρχιτεκτο-νικό στούντιο το 1971, και ο Τζιανφράνκο Βανούκι, γεννηµένος στη Φλωρεντία, µε σπουδές αρχιτεκτο-νικής και πολεοδοµίας στο Σάο Παόλο, που ακολού-θησε τον Κόνιγκσµπεργκερ το 1975. Στο ενεργητικό τους περιλαµβάνονται αµέτρητα έργα, ένα από τα οποία, το SESC Paulista, ένας ακόµη ουρανοξύστης σε εξέλιξη, που βραβεύτηκε πρόσφατα από το Ινστι-τούτο Αρχιτεκτόνων της Βραζιλίας.

TROPICÁLIA ARQUITETURAΥπάρχει βραζιλιάνικη αρχιτεκτονική μετά τους Όσκαρ Νιμέγιερ, Λούσιο Κόστα και Πάουλο Μέντες ντα Ρότσα; Πέντε νέα γραφεία υπογράφουν ναι. Γνωρίστε τα. Κείµενο: Τζίνα Σωτηροπούλου

Königsberger Vannucchi arquitetos

Οι ουρανοξύστες Top Towers, δυο δυνατές κατακόρυφες γραµµές στην καρδιά του Σάο Πάολο. © Leonardo Finotti/Königsberger Vannucchi arquitetos

Το πολιτιστικό κέντρο SESC Paulista, 12.422 τ.µ., αναµένεται να αναµορφώσει την κορυφογραµµή του Σάο Πάολο. © Königsberger Vannucchi arquitetos

138 SOUL 139

Το περιβαλλοντικό κέντρο εκπαίδευσης και έρευνας CEPEMA στο Κουµπατάο του Σάο Πάολο ασπάζεται το µοντερνισµό σε σηµείο που να νοµίζει κανείς πως πρόκειται για ένα έργο του παρελθόντος, παρόλο που άνοιξε τις πύλες του µόλις το 2006. Έργο εφά-µιλλο των κτιρίων του µεγάλου βραζιλιάνου µετρ της αρχιτεκτονικής που ακούει στο όνοµα Όσκαρ Νιµέγιερ, ο 67χρονος Κάρλος Μπράτκε, γεννηµένος στο Σάο Πάολο, είναι και αυτός από τους σιωπηλούς πρωτεργάτες και συνεχιστές του µοντέρνου βρα-ζιλιάνικου κινήµατος. Η Βραζιλία, από τις πρώτες χώρες εκτός Ευρώπης που ασπάστηκαν το µοντερ-νισµό, απέδειξε περίτρανα πως το λεκορµπυζιανό ρητό, κατά το οποίο το µοντέρνο κίνηµα δεν έχει τόπο και όρια, είναι πέρα για πέρα αληθινό. Με ση-µείο αφετηρίας το Υπουργείο Παιδείας και Υγείας το 1936 και 20 χρόνια µετά τη δηµιουργία της Μπραζί-λια (1956-1960), της µόνης πόλης στον κόσµο που χτίστηκε αποκλειστικά µε τις πολεοδοµικές αρχές του µοντέρνου κινήµατος, η Βραζιλία µεταµορφώ-θηκε, από µια «περιθωριακή» εξωτική χώρα, σε κοι-τίδα της διεθνούς αρχιτεκτονικής σκηνής, µε πρωτα-γωνιστές τον Όσκαρ Νιµέγιερ, τον Λούσιο Κόστα και τον πιο σύγχρονο Πάουλο Μέντες ντα Ρότσα.

O Κάρλος Μπράτκε, γεννηµένος στις 20 Οκτω-βρίου 1942, σπούδασε αρχιτεκτονική και πολε-οδοµία στο Σάο Πάολο και διετέλεσε πρόεδρος του Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής το ’92-’93 και του Ιδρύµατος της Μπιενάλε κατά την περίοδο 1999-2002. Η τολµηρή ρετρο-φουτουριστική πρότασή του για το περιβαλλοντικό κέντρο εκπαίδευσης και έρευνας CEPEMA, που βρίσκεται σε µια έκταση 20.000 τετραγωνικών µέτρων, συντίθεται από έναν κωνικό χώρο υποδοχής, δύο µεγάλους εργα-στηριακούς όγκους, έξι αίθουσες διδασκαλίας, µία αίθουσα τεκµηρίωσης, ένα αµφιθέατρο µέσα σε ένα τριγωνικό πρίσµα, χώρους διοίκησης και φι-λοξενίας για τους ερευνητές. Απόλυτα γεωµετρι-κοί όγκοι σε ολόλευκο φόντο και µια σκουροκόκκι-νη χαλύβδινη µεταλλική γέφυρα που αιωρείται και κοιτάζει προς τη Σέρρα ντο Μαρ είναι στοιχεία που συνθέτουν µια καθαρή και µοντέρνα αρχιτεκτονι-κή που συνδιαλέγεται µε πάθος µε τη γλυπτική.

Carlos Bratke

Μια εντυπωσιακά τολµηρή πρόταση από την αρχιτε-κτονική οµάδα των Μαρέινες και Παταλάνο του Ρίο ντε Τζανέιρο έρχεται να ταράξει τη γαλήνια ηρεµία της αµµουδερής ακρογιαλιάς της ακτής Άνγκρα ντος Ρέις. Η επιτοµή του παραλιακού εξοχικού σπιτιού, ακόµα και αν απέχει από τα αρχιτεκτονικά σου γού-στα, δεν µπορεί να µη σε µαγέψει χάρη στον εκπλη-κτικό τρόπο µε τον οποίο διεισδύει στο φυσικό τοπίο. Το Leaf House ή, αλλιώς, το Σπίτι-Φύλλωµα, που ολοκληρώθηκε µόλις το 2008 και βρίσκεται στο Ρίο ντε Τζανέιρο, αναβλύζει ποίηση και θεατρικότητα, εναρµονίζεται µε την τροπική βλάστηση και προσφέ-ρει απλόχερα τη σκιά του στον επισκέπτη. Το υπερ-µέγεθες στέγαστρο παραπέµπει απευθείας σε ένα γιγαντιαίο φύλλο, σε ένα τεράστιο κέλυφος δροσιάς και προστασίας από τον καυτό βραζιλιάνικο ήλιο.

Η οικία ενσαρκώνει το ιδανικό οικολογικά απο-δοτικό σπίτι. Το νερό της βροχής συλλέγεται στην πρωτοποριακή στέγη του και ανακυκλώνεται, τα υλικά κατασκευής είναι πέρα για πέρα οικολογικά, ξύλο και πέτρα σε πλήρη αρµονία µε τη φύση, ενώ φυσικός είναι ο αερισµός, ο δροσισµός και ο φωτι-σµός. Φύση και τεχνητό περιβάλλον σε µια ιδανική ισορροπία, οργανική αισθητική και αρχετυπικά σύµβολα ταράζουν τα αρχιτεκτονικά στερεότυπα στην κόψη των βραζιλιάνικων γαλάζιων ακτών.

Mareines + Patalano Arquitetura

Πάνω: Το CEPEMA ακολουθεί πιστά τις αρχές του µοντέρνου κινήµατος. © José Moscardi/Carlos Bratke

Κάτω: Γλυπτική διάθεση σε τόνους λευκού σοβά και σκουροκόκκινου χάλυβα. © José Moscardi/Carlos Bratke

Ένα υπερµεγέθες σπίτι-φύλλωµα στην ακτή Άνγκρα ντος Ρέις του Ρίο ντε Τζανέιρο. © Pedro Lobo/Mareines + Patalano Arquitetura

Φύση και τεχνητό περιβάλλον σε µια ιδανική ισορροπία. © Pedro Lobo/Mareines + Patalano Arquitetura

140 SOUL 141

Γεννηµένος το 1952, ο Μάρσιο Κόγκαν σπούδασε αρχιτεκτονική στο Σάο Πάολο, ενώ µερικά χρόνια αργότερα ίδρυσε το Studio mk27. Όπως έχει δηλώ-σει ο Όσκαρ Νιµέγιερ, αυτό που τελικά µετράει είναι η ζωή και όχι η αρχιτεκτονική, κάτι που το Studio mk27 κάνει πράξη σχεδιάζοντας ολοζώντανους και λειτουργικούς χώρους. Ο Μάρσιο Κόγκαν, σε συ-νεργασία µε τον Μπρούνο Γκόµες και τον Μπρούνο Γκουέντες, σχεδίασαν το 2007 ένα παράρτηµα που στα βραζιλιάνικα ακούει στο όνοµα «puxadinho», το πρωτοποριακό Micasa Volume B, το κατάστηµα λιανικής πώλησης επίπλων του Vitra στο Σάο Πάολο. Τα αδρά υλικά και η µπρουταλιστική αρχιτεκτονική αποτυπώνονται στην όψη των 250 τετραγωνικών µέτρων, που χρησιµοποιεί εµφανές και ακατέργαστο µπετόν, σανίδες καλουπώµατος και σκίαστρα µε τη µορφή πολλαπλών στρωµάτων πλέγµατος σιδήρου αντίστοιχου του οπλισµού του σκυροδέµατος, αδι-αφορώντας για το φινίρισµα και την τελική επεξερ-γασία. Τα µινιµαλιστικά υλικά και η κατασκευαστική µέθοδος σχεδόν αποφασίστηκαν στο εργοτάξιο µε την καθοριστική συµµετοχή των εργατών.

Σε τελείως άλλο µήκος κύµατος κινείται το νηπι-αγωγείο Primetime (2007), ένα έργο του Μάρσιο Κόγκαν µε τον Λάιρ Ρέις, το εσωτερικό του οποίου επιµελήθηκαν οι Νταϊάνα Ραντοµάισλερ και Ρετζιά-νε Λεάο, και αυτό στο Σάο Πάολο. Λιτό και µοντέρνο στη σύλληψή του, απόλυτα γεωµετρικό και εξαιρε-τικά προσεγµένο στην κατασκευή του, έρχεται να αγκαλιάσει παιδιά προσχολικής ηλικίας, ώς 3 ετών, προσφέροντάς τους έναν οικείο, ρευστό και ζεστό χώρο σε κιτρινοπορτοκαλί αποχρώσεις, που σηµει-ακά αγγίζουν το κόκκινο. Ένας τσιµεντένιος όγκος κι ένα γυάλινο νοτιοανατολικό άνοιγµα συνδια-λέγονται επιτυχώς µε µια µεταλλική βορειοδυτική όψη που εδράζεται σε ένα πολυκαρβονικό κουτί. Με πολλά βραβεία από το βραζιλιάνικο ινστιτούτο αρ-χιτεκτονικής και όχι µόνο, το αρχιτεκτονικό στούντιο Studio mk27 λατρεύει τη Villa Arpel, την υπερµο-ντέρνα κατοικία της ταινίας «Ο θείος µου» του Ζακ Τατί, λικνίζεται ασταµάτητα στη βραζιλιάνικη µου-σική και γοητεύεται από το Σάο Πάολο, παρ’ όλους τους χαώδεις ρυθµούς και την άναρχη δόµησή του.

Οι Triptyque συνιστούν τη νέα γαλλο-βραζιλιάνικη δύναµη. Ένα από τα 15 νέα ταλέντα του 2008, σύµ-φωνα µε το γαλλικό Υπουργείο Πολιτισµού, άφησαν το Ρίο ντε Τζανέιρο, για να µετακοµίσουν το 2000 στο Σάο Πάολο. Ο Γκρεγκ Μπουσκέ, η Καρολίνα Μπουένο, ο Γκιγιόµ Σιµπό και ο Ολιβιέ Ραφαέλι συ-ναντήθηκαν στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού κι έκτοτε ένωσαν τις δυνάµεις τους µε έδρα το Σάο Πάολο και παράρτηµα στο Παρίσι. Ένα από τα πιο ελπιδοφόρα έργα της σύγχρονης οικολογικής αρχι-τεκτονικής αποτελεί το Αρµονία_57, πρότζεκτ που πρωτοπαρουσιάστηκε στην περσινή Αρχιτεκτονική Μπιενάλε της Βενετίας, ως τµήµα της γαλλικής συµµετοχής και έχοντας ως θέµα την «αστική γεν-ναιοδωρία». Στην καρδιά µιας καλλιτεχνικής και µποέµικης γειτονιάς, στη Βίλα Μανταλένα, το τριώ-ροφο συγκρότηµα κατοικιών και ατελιέ Αρµονία_57 βρίσκεται σε µια περιοχή που πληµµυρίζει από ζω-ντάνια και εκφραστικότητα, µε τα αποτυπώµατα να

διαγράφονται πάνω στο κέλυφος των κτιρίων.Μια φαινοµενικά ανολοκλήρωτη κατασκευή 1.000 τετραγωνικών µέτρων, αν και «ολοκληρώθηκε» το 2008, βρίσκεται σε µια διαρκή εξέλιξη και µια ατέρµονη δυναµική. Ένα ζωντανός οργανισµός, ένα κτίριο που αναπνέει, ζει και µιλάει µε µια πρωτόγονη κοµψότητα. Μια οικολογική µηχανή ανακύκλωσης βροχής. Μια φυτεµένη όψη που ποτίζεται µε ένα «οµιχλώδες» αρδευτικό σύστηµα, ένα πρασινοκί-τρινο φυσικό στρώµα ποικιλόµορφης χλωρίδας που σκαρφαλώνει πάνω σε έναν πορώδη οργανικό µπετονένιο τοίχο. Αναρριχητικά φυτά µπλέκονται µε γρασίδια. Ένα µωσαϊκό κισσού, φτέρης και αγιοκλή-µατος ψεκάζεται κάθε τόσο µε τη βοήθεια εµφανών «αρτηριακών» λεµονί ηλεκτρικών σωληνώσεων. Ορατοί µηχανισµοί άντλησης νερού και χαραµάδες από όπου ξεφυτρώνουν πράσινα ελπιδοφόρα επί-πεδα µετατρέπουν το κτίριο σε έναν µεταµοντέρνο ακατέργαστο αστικό κατακόρυφο κήπο.

Studio mk27

Triptyque Architecture

Το νηπιαγωγείο Primetime, 870 τ.µ., παίζει µε την ανθρώπινη κλίµακα. © Nelson Kon/Studio mk27 (Marcio Kogan + Lair Reis)

Το κατάστηµα Micasa Volume B συντίθεται από αδρά υλικά και µια απόλυτη µινιµαλιστική διάθεση. © Nelson Kon + Fran Parente/Studio mk27 (Marcio Kogan + Bruno Gomes + Bruno Guides)

Το τριώροφο συγκρότηµα κατοικιών και ατελιέ Αρµονία_57 αποτελεί παράδειγµα βιοκλιµατικού σχεδιασµού. © Beto Consorte/Triptyque architecture

Ένα πρασινοκίτρινο φυσικό στρώµα ποικιλόµορφης χλωρίδας σκαρφαλώνει πάνω σε έναν πορώδη οργανικό µπετονένιο τοίχο. © Beto Consorte/Triptyque architecture