• I. ÜNİTE: ÇAĞDAŞ EĞİTİM VE ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ
• II. ÜNİTE - BÖLÜM 1: REHBERLİĞE GİRİŞ • II. ÜNİTE - BÖLÜM 2: BAŞLICA REHBERLİK MODELLERİ • III. ÜNİTE - REHBERLİK TÜRLERİ (ÇEŞİTLERİ) • IV. ÜNİTE - REHBERLİĞİN KAPSAMI (OKULDA
REHBERLİK HİZMETLERİ) • V. ÜNİTE - BÖLÜM 1: EĞİTSEL REHBERLİK • V. ÜNİTE - BÖLÜM 2: MESLEKİ REHBERLİK • V. ÜNİTE - BÖLÜM 3: KİŞİSEL-SOSYAL REHBERLİK • VI. ÜNİTE – BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ • VII. ÜNİTE – ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK • VIII. ÜNİTE – REHBERLİK HİZMETLERİNDE ÖRGÜTSEL
YAPI
Birey
Psikolojik danışma
Rehberlik
Öğrenci kişilik hizmetleri
Çağdaş eğitim
Öğ.Kiş. Hiz.
Sağlık Hizmetleri
Sosyal Yardım
Hizmetleri
Sosyo- kültürel
Hizmetler
Özel Yetiştirme Hizmetleri
Rehberlik Hizmetleri
6
1. SAĞLIK HİZMETLERİ
• Taramalar, Aşılar
• Sağlıkla ilgili bilgilendirmeler, Tedavi hizmetleri
2. SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ
• Burs, beslenme, ulaşım, ek iş vb.
ÖZEL EĞİTİM VE ÖZEL YETİŞTİRME Özel öğretim, özel eğitim, özel yetenek kursları vb
SOSYO-KÜLTÜREL HİZMETLER
Boş zaman değerlendirmeleri, spor, kültürel faaliyetler, sanat
REHBERLİK HİZMETLERİ
8
9
12
13
Rehberliğin İlkeleri
Demokratik ve insancıldır
İnsan saygıya değer bir varlıktır
Gönüllülük esasına dayanır.
Öğrenciyi merkez alan bir eğitim
sistemi öngörür. İşbirliği esastır
Öğrenciyi her yönü ile tanımak
gerekir.
Gizlilik esastır
Tüm öğrencilere yönelik bir hizmettir.
Okulun amaç ve ihtiyaçları
belirleyicidir.
Sistematiktir
Öğretimle birbirini
tamamlar
Karar vermeye yardım eder
Süreklidir
Özerklik esastır
Bireye ve topluma
sorumludur
Bireysel farklara saygı
esastır
16
Rehberliğin ortaya çıkmasını sağlayan nedenler
A- Sosyo-Kültürel ve ekonomik etmenler
* Hızlı değişmeler
* Bilimde ve teknolojide gelişmeler,
* Kültürel alışverişin hızlanması
* İnançlar ve değerlerindeki değişmeler,
* Nüfus artışı ve göç
* Kuşaklararası çatışmalar,
* Suç işleme oranının artması
* Ruhsal boz., hastalıklarının artması
• A- Sosyo-Kültürel ve ekonomik etmenler (Devam)
* Çekirdek aileye geçiş,
* Çocuk eğitiminde ailenin rolünü etkileyen çevresel etmenlerin artması,
* Ailenin fonksiyonlarından bazılarının okula kayması, * Kadının çalışma hayatına katılması
* Toplumun nitelikli insan gücüne ihtiyacının artması
* İş hayatındaki değişmeler,
* Mesleklerin çeşitlenmesi
B- Psikolojik Etkenler
* Seçme özgürlüğünün verilmesi,
* İlerici eğitim anlayışının benimsenmesi
* Psikoloji ve psikometrideki gelişmeler,
* Bireysel farklılıkların eğitimde dikkate alınması,
* Eğitimde bireyin duygularına verilen önemin artması
Rehberliğin Tarihsel Gelişimi ABD’de
• 1908 ABD’de Frank Parson tarafından iş arayanlara yardım hizmeti verilmeye başlanması. İşe yerleşme isteği ile başvuran adayların niteliklerini yetenek ve ilgilerini saptayarak sahip oldukları özelliklere uygun bir işe yerleştirme hizmetini başlatmıştır.
• 1910 bu alanda çalışanların örgütlenmeye başlaması
• 1913 ABD’de rehberlik hizmetlerinin eğitim sistemine alınması
Türkiye’de
o 1950’li yıllarda Türk-Amerikan işbirliği kapsamında çalışmalar başlamıştır.
o 1954 de lisans programlarına ders olarak konması
o 1970’de okullarda rehberlik uygulamalarının başlaması
o 1983 yılında MEB bünyesinde Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Daire Başkanlığı Kuruldu.
• VII. Milli Eğitim Şurasında ele alındı
• IX. Milli eğitim Şurasında Zorunlu hale getirildi.
REHBERLİK MODELLERİ
Parsonian Eğitimle Kaynaştırılmış
Klinik (özellik-faktör)
Karar vermeye yardım süreci
Gelişimsel
Frank Parsons Brewer Williamson Katz, Tiedeman, Jones, Tyler
Bireyi tanıma Mesleği tanıma İşe yerleşme
Rehberlik programıyla akademik programın birlikte yürütülmesini savunur. NOT: Bu modelle okullarda rehberlik saatleri başlamıştır
Parsons modelinden esinlenmiştir. Bireyin karardan sonra ayrıntılı incelenmesini savunur. Test ve test dışı tekniklerin eğitimde kullanılmasına katkı sağlamıştır.
Rehberlik bireyin karar verme sürecine yardımdır. Eğitsel ve mesleki seçenekler arasında bireyin yapacağı seçime profesyonel müdahaledir.
Gelişim dönemleri, görevleri ve kritik dönem önemlidir. Rehberlik yaşam boyu devam eder. Kapsamlı PDR programları bu yaklaşımın uygulama boyutudur.
22
23
Rehberliğin Başlıca Türleri
• Hizmet Alanlarına Göre • Öğretim Basamaklarına Göre • Birey sayısına göre • Temel işlevlerine göre • Problem Alanlarına Göre
Hizmet Alanlarına Göre
Eğitim
Sağlık
Sosyal Yardım
Endüstri
Adalet ve
Güvenlik
Eğitim alanında; Bütün eğitim kademeleri, çıraklık eğitim merkezleri, halk eğitim merkezleri, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri, bilim
ve sanat merkezleri. Sağlık alanında;
Sağlık ocakları ve hastanelerde özellikle anne çocuk sağlığını koruyucu nitelikte
Sosyal yardım alanında; Huzurevleri, çocuk esirgeme kurumları, sosyal
yardımlaşma ve dayanışma kurumları, kızılay Endüstri alanında;
İş ve işçi bulma kurumu, işçi sendikaları, personel seçimi yapan merkezler vb. Adalet ve güvenlik;
Cezaevleri, ordu, ıslahevleri, emniyet, aile mahkemeleri
Öğretim Basamaklarına Göre
Okul Öncesi
İlköğretim Ortaöğretim
Yükseköğretim
Okul öncesi Özgüven
Benlik Benlik saygısı Sosyalleşme
Kişilik v e zeka gelişimi Kendini kabul
Okula uyum ve ilköğretime hazırlık
Mesleki gelişim
Daha çok grup rehberliği, oyun, gözlem ağırlıklıdır.
İlköğretim I. kademe
Kendini tanıma
Benlik gelişimi
Sosyalleşme
Mesleki gelişim
•Daha çok grup rehberliği •Eğitsel rehberlik önemlidir. *Koruyucu ve önleyici çalışmalar
İlköğretim II. kademe
Kendini tanıma
Çevreyi tanıma
Mesleki gelişim açısından önemli Yöneltme hizmetleri önemli
Orta öğretim
Çevreyi tanıma
Olanakların farkına varma
Psikolojik danışma hizmetleri öne çıkar Akran danışmanlığı önemlidir Mesleki gelişim açısından önemlidir Mesleki rehberliğin en yoğun dönemidir. Ergenlik döneminin özellikleri dikkate alınmalıdır
Yükseköğretim
Ev ve aileden ayrılma
Kendi başına kararlar alabilme
Akademik başarı
Karşı cinsle ilişkiler
Mali destek Aile kurma
Psikolojik danışma ön plandadır
Birey Sayısına Göre
• Bireysel Psikolojik Danışma /Rehberlik • Grupla Psikolojik Danışma / Rehberlik
Danışanın probleminin niteliği Belirleyicidir.
Rehberlik ile psikolojik danışma arasındaki farklar
Rehberlik Psikolojik danışma
Rehberlikte bilişsel yön ön plandadır Duyuşsal yön ağır basar
Kişi sayısında sınırlama yoktur Kişi sayısı sınırlıdır
Zaman sınırlaması yoktur Zaman sınırlıdır
Profesyonel düzeyde sınıf öğretmenleri yapabilir Sadece uzman yapar
Kapsamı geniştir Daha özneldir
35
Bireyle Psikolojik Danışmada
• 45-50 dakika haftada bir oturum.
• Etkileşim sınırlıdır
• Maliyeti yüksektir
• Yardım süreci derindir
• Kendini açmada sıkıntı yaşayan ve grupta dışlanabilecek bireyler için daha uygundur
• 90 dakika oturum.
• İdeal kişi sayısı 8-12 arasıdır.
• Etkileşim yüksektir
• Ekonomiktir
• Yardım süreci daha yüzeyseldir.
• Benzer problemli bireylerin bir arada olması çözüm sürecini kolaylaştırır.
Grupla Psikolojik
Danışmada
Temel İşlevlerine Göre
Ayarlayıcı
Geliştirici
Önleyici
Uyum sağlayıcı
Yöneltici
Tamamlayıcı
İyileştirici
Kriz odaklı
•Önleyici rehberlik problem çıkmadan önce, •Krize müdahale problem anında, •İyileştirici rehberlik problemin ortadan kaldırılmasına yöneliktir.
Problem Alanlarına Göre
• Eğitsel Rehberlik • Kişisel Rehberlik • Mesleki Rehberlik
40
Eğitsel Rehberlik
Okul seçme
Okula uyum
Ders tercihi
güdülenme Verimli çalışma
Zaman kullanımı
Sınavlara hazırlanma
Öğrencilerin öğrenmeyi öğrenmelerini amaçlar
Kişisel Rehberlik
Bireyin kendisini kabul etmesi
Fiziksel ve sosyal çevresini tanıması
Bireyin potansiyelini en iyi şekilde kullanmasını amaçlar
Kişisel Rehberlik Uyum
Kişiler arası ilişkiler
İletişim problemleri
Özgüven
Benlik saygısı
Korku ve kaygılar
Karşı cinsle ilgili problemler, ailevi problemler, sosyal beceri ve benzeri konularla ilgilenir.
44
Çatışma Çözme Stratejileri
• Johnson ve Johnson, kişilerarası bir çatışma veya sorun karşısında insanların beş farklı çözüm stratejisinden birini izleyebileceklerini belirtilmiştir.
• Her biri hayvanla simgelenmiştir, hangisinin kullanılacağı ise amaç ve ilişki faktörüne bağlamıştır. Amaç faktörü; çatışmaya yol açan amaç, birey açısından ne ölçüde önem taşımaktadır? Kişi faktörü; çatışmaya girdiği kişi ile olan ilişkileri ne ölçüde önemlidir?
46
Kendini tanıma penceresi (Johari Penceresi) modeli
• Çatışma çözmede iletişim becerileri çok önemlidir. İletişim becerilerinin başında bireyin kendisini tanıması gelir. Bireyin kendisini tanımasına yönelik olarak kullanılan tekniklerden birisi de Johari Penceresidir.
• Johari modeli, örgütlerde üyeler arası iletişim düzeyini ölçmek amacıyla geliştirilmiştir ve amacı bireyler arası iletişimin yapısını test etmektir. Bu modelde 4 pencere vardır ve her bir pencere bireylerin davranış, duygu, ihtiyaç ve tercihlerine işaret etmektedir. Kişinin hangi pencerede duracağı diğerleriyle kuracağı iletişimi etkilemektedir.
48
Mesleki rehberlik Kendini tanıma
Meslekleri tanıma
Niteliklerine uygun meslek seçme
Seçilen mesleğe hazırlanma
Mesleki yönden gelişme
Yetenek ve ilgi önemlidir.
Mesleki Gelişim süreci
Uyanış ve farkında olma (5-12)
• İnsanların farklı uğraşları olduğu
• Farklı meslekler fak edilir
Meslekleri keşfetme ve araştırma (13-14)
• Mesleklerin benzer ve farklı yönleri keşfedilir
• Yeni yönleri araştırılır
Karar verme (15-18) • Kişi mesleğine karar verir.
Hazırlık (18-23) • Seçilen mesleğe hazırlanılır
İşe yerleşme (23+) • Birey kazandığı bilgi ve becerileri uygular.
Meslek seçimi ile ilgili kuramlar
• Bireyin özellikleri
• Mesleğin özellikleri
• Uygun meslek Parson modeli
• Hayal dönemi (6-11) bu dönemde hoşa giden mesleklere girmek istenir. Model alma belirleyicidir.
• Geçici seçim dönemi (12-17): İlgi, yetenek, değer ve geçiş
• Gerçekçi dönem (17-22): araştırma, billurlaşma, belirleme basamakları vardır
Ginzberg ve arkadaşları
• Bilinçdışı Psikanalitik
yaklaşım
52
Meslek seçimi ile ilgili kuramlar
SUPER’IN BENLİK KURAMI
Büyüme (0-14) meslekleri tanır
Araştırma 15-24 ilgi ve yeteneğe göre meslek
araştırılır
Deneme 14-17
Geçiş 18-21
Sınama ve izleme 22-24
Yerleşme 25-44 meslek seçilir
Çöküş 65+ deneyim ve emeklilik
Koruma 45-64 en iyi olunmaya çalışılır
54
Roe’nin ihtiyaç kuramı
İnsanlara yakın
meslekler
İnsanlardan uzak
meslekler
Meslek seçimi psikolojik ihtiyaçların doyurulmasıdır.
Çocukluk yıllarındaki anne/baba ve çocuk ilişkisi önemlidir.
56
57
Kişilik Tipleri Kişilik Özellikleri Meslekler
Gerçekçi Sabırlı, hoşgörülü, pratik, maddeci
Elektrikçi, mühendis, beden eğitimi öğretmeni
Araştırıcı
Entelektüel, analitik düşünen, titiz, bağımsız, içedönük.
Biyolog, matematikçi, fizikçi, astronot.
Artistik Coşkulu, hayalci, sezgisel, etkileyici
Yazar, ressam, mimar
Sosyal
Yardımsever, sorumluluk sahibi, empatik anlayışı gelişmiş
İnsan kaynakları uzmanı, sosyal hizmet uzmanı, akademisyen, öğretmen
Girişimci Dışadönük, kendine güvenen, sosyal, konuşkan
Satıcı, pazarlamacı, politikacı, avukat
Geleneksel Dikkatli titiz, ,itaatkar Veznedar, postacı
Holland’ın Tipoloji kuramı
Katz Gelatt’ın Karar kuramı
• Mesleki seçim sürecini duygusal değil, akılcı süreçlerle açıklar.
• Kişi bilgilenirse karar vermesi kolaylaşır.
• Hoppock’un İhtiyaçlar Kuramı
• İhtiyaçlar meslek seçiminde temel rol oynar.
• Tiedeman ve O’hara kişilik Kuramı
• Mesleki gelişimin tek belirleyicisi kişiliktir.
60
Rehberlik Hizmetleri
Psikolojik danışma
Yöneltme ve yerleştirme
Oryantasyon
Çevre / veli İle ilişkiler
Bireyi tanıma
Müşavirlik Ar – Ge
Bilgi toplama ve yayma
İzleme Değerlendirme
Sevk
• Başlangıçta
• Yatay geçişle gelenlere
• Programa yeni katılan öğrencilere Oryantasyon
• Eğitsel bilgiler
• Mesleki bilgiler
• İmkanlar
• Üst eğitim kurumları
• Burslar vb.
Bilgilendirme Hizmetleri
• Üst eğitim kurumları
• İş imkanları
• Eğitsel kol
• Meslek seçimi
Yöneltme ve yerleştirme
62
• Hizmetlerin amacına ulaşıp ulaşmadığı izlenir İzleme ve değerlendirme
• Yardımın yetersiz kaldığı durumlarda yapılan hizmetleri kapsar
• RAM’a
• Özel eğitim uzmanına vb sevk etmedir.
Sevk
Bireyi tanıma
Test teknikleri Test dışı teknikler
Bireyi Tanıma Hizmetinin İlkeleri
Amaç bireyin kendisini tanımasına
yardım etmedir
Tüm öğrencilere yöneliktir
İşbirliği gerektirir.
Süreklidir Özel olmayan
durumlar ilgililerle paylaşılmalıdır.
Tüm yönleriyle tanınmalıdır
En uygun ve güvenilir araçlar kullanılmalıdır.
Tüm araçlar birlikte ele alınmalı ve
değerlendirilmelidir.
Ölçme araçları amaç değil araçtır.
Sonuçlarından yararlanılmayacak
araçlar kullanılmamalıdır.
Yetenek testleri
• Genel yetenek
• Özel yetenek testleri
Başarı testleri
• Standart testler
• Öğretmen yapımı testler
Tutum envanterleri
Kişilik testleri
İlgi envanteri
Test dışı teknikler
Gözleme dayalı teknikler
Kendini anlatmaya dayalı teknikler
Başkalarının kanılarına dayalı teknikler
Etkileşime dayalı teknikler
Diğer
Gö
zleme
dayalı tekn
ikler
Gözlem
• Gelişigüzel
• Sistematik
• Katılımlı
• katılımsız
Gözlem listesi
Özellik kayıt çizelgesi
Anekdot
Derecelendirme ölçeği
Vaka incelemesi
Ken
din
i anlatm
a teknikleri
Otobiyografi
Arzu listesi
Zaman cetveli
Problem tarama listesi
Anket
Öğrenci tanıma formu
Sosyometri
Kimdir bu?
Sosyal uzaklık ölçeği
Başkaların
ın kan
ılarına d
ayalı teknikler
71
72
Etkileşime
dayalı tekn
ikler
Görüşme
Ev ziyaretleri
Sosyodrama
Psikodrama
ÖZEL EĞİTİM VE REHBERLİK
76
77
80
81
82
85
Okul Rehberlik Öğretmeninin Görevleri
