UNIVERSITETI I GJAKOVËS ”FEHMI AGANI”
FAKULTETI I EDUKIMIT
PROGRAMI PARASHKOLLOR
PUNIM DIPLOME
INSTRUMENTET MUZIKORE FËMIJËRORE DHE ATO TË
ORFIT
Udhëheqëse Shkencore: Kandidate:
Prof. Asoc. Msc. Mimoza Kurshumlia Zana Berisha
Gjakovë, 2019
2
Ky punim diplome u mbrojt më _____________ para Komisionit vlerësues në përbërje:
1. ___________________ Kryetar
2. ___________________ Anëtar
3. ___________________ Anëtar
Komisioni vlerësues e vlerësoi punimin me notën ___.
Nënshkrimet e anëtarëve të Komisionit vlerësues:
1. ___________________ Kryetar
2. ___________________ Anëtar
3. ___________________ Anëtar
Ky punim është realizuar në Fakultetin e Edukimit, me qëllim të arritjes së titullit:
Bachelor i Edukimit-Programi Parashkollor.
3
Përmbajtja
I. FALËNDERIM ......................................................................................................................................... 6
II. BIOGRAFIA............................................................................................................................................. 7
III. ABSTRAKT .............................................................................................................................................. 8
IV. HYRJA .................................................................................................................................................... 9
KAPITULLI I .................................................................................................................................................. 10
1. ARTI DHE MUZIKA ............................................................................................................................... 10
1.1 MUZIKA DHE FËMIJËT ....................................................................................................................... 13
1.2 MUZIKA NË KLASË ............................................................................................................................. 14
1.3 QENDRA E ARTIT GJEGJËSISHT E MUZIKËS ....................................................................................... 15
KAPITULLI II ................................................................................................................................................. 17
2. INSTRUMENTET MUZIKORE ................................................................................................................ 17
2.1 INSTRUMENTET ME TELA / HARKORE: ............................................................................................. 18
2.1.1 VIOLINA ...................................................................................................................................... 18
2.1.2 VIOLA .......................................................................................................................................... 19
2.1.3 VIOLONÇELI ................................................................................................................................ 19
2.1.4 KONTRABASI .............................................................................................................................. 19
2.1.5 HARPA ........................................................................................................................................ 19
2.1.6 KITARA ........................................................................................................................................ 20
2.2 INSTRUMENTET E TUNXHIT .............................................................................................................. 20
2.2.1 TRUMBETA ................................................................................................................................. 20
2.2.2 TROMBONI ................................................................................................................................. 20
2.2.3 KORNO ....................................................................................................................................... 20
2.2.4 TUBA........................................................................................................................................... 21
2.3 INSTRUMENTET E DRUNJTA .............................................................................................................. 21
4
2.3.1 FLAUTI ........................................................................................................................................ 21
2.3.2 KLARINETA.................................................................................................................................. 21
2.3.3 OBOA .......................................................................................................................................... 22
2.3.4 FAGOTI ....................................................................................................................................... 22
2.4 INSTRUMENTET ME TASTIERË .......................................................................................................... 23
2.4.1 ÇEMBALI ..................................................................................................................................... 23
2.4.2 PIANO ......................................................................................................................................... 23
2.4.3 ORGANO ..................................................................................................................................... 24
2.4.4 HARMONIKA ............................................................................................................................... 24
2.5 INSTRUMENTET ME GODITJE/PERKUSIONET ................................................................................... 25
2.5.1 KSILOFONI .................................................................................................................................. 25
2.5.2 VIBRAFONI .................................................................................................................................. 25
2.5.3 TIMPANI ..................................................................................................................................... 26
2.5.4 DAULLJA ..................................................................................................................................... 26
KAPITULLI III ................................................................................................................................................ 27
3. INSTRUMENTET MUZIKORE FËMIJËRORE ........................................................................................... 27
3.1 NDIKIMI I MUZIKËS NË ZHVILLIMIN E FËMIJËS ................................................................................. 30
3.1.1 NDIKIMI I MUZIKËS NË ZHVILLIMIN EMOCIONAL ...................................................................... 30
3.1.2 NDIKIMI I MUZIKËS NË ZHVILLIMIN SHOQËROR ........................................................................ 31
3.1.3 NDIKIMI I MUZIKËS NË ZHVILLIMIN E GJUHËS DHE KOMUNIKIMIT........................................... 31
3.1.4 MUZIKA DHE ZHVILLIMI MOTORIK TE FËMIJËT ............................................................................. 32
KAPITULLI IV ............................................................................................................................................... 33
4. INSTRUMENTET E ORFFIT ................................................................................................................... 33
4.1 INSTRUMENTET MELODIKE ............................................................................................................... 35
4.1.1 ZILET ........................................................................................................................................... 35
4.1.2 KSILOFONI .................................................................................................................................. 35
5
4.1.3 METALOFONI.............................................................................................................................. 36
4.1.4 TIMPANI ..................................................................................................................................... 36
4.1.5 BLOK-FLAUTA ............................................................................................................................. 36
4.1.6 FYELLI POPULLOR ....................................................................................................................... 36
4.2 INSTRUMENTET RITMIKE .................................................................................................................. 37
4.2.1 LODRA E MADHE ........................................................................................................................ 37
4.2.2 TAM-TAMI .................................................................................................................................. 37
4.2.3 PJATAT ........................................................................................................................................ 37
4.2.4 TREKËNDËSHI ............................................................................................................................. 38
4.2.5 MARAKASI .................................................................................................................................. 38
4.2.6 DAJREJA ...................................................................................................................................... 39
4.2.7 KASTANJETËT ............................................................................................................................. 39
4.2.8 SHKOPINJTË ................................................................................................................................ 39
KAPITULLI V ................................................................................................................................................ 40
5. PLANI DITOR .................................................................................................................................... 40
5.1 ECURIA DITORE ................................................................................................................................. 41
5.2 PËRFUNDIMI ..................................................................................................................................... 45
REFERENCAT ............................................................................................................................................... 46
LITERATURA NGA INTERNETI ...................................................................................................................... 47
6
I. FALËNDERIM
Në këtë proces të gjatë të studimeve të mia në Fakultetin e Edukimit, drejtimi Parafillor, synimet
e mia drejt diturisë ishin sa nxitëse aq edhe sfiduese, megjithatë çdoherë afër vetes pata shumë
njerëz, të cilët më ndihmuan dhe iu jam mirënjohëse duke iu shprehur falënderimet e mia.
Gjatë kohës së studimeve çdoherë pata përkrah meje, ata të cilët me veprat e tyre më bën të kuptoja
se janë mbështetja ime.
Andaj, falënderoj prindërit e mi, të cilët për të përfunduar këto studime nuk u kursyen në asnjë
moment duke më dhënë përkrahje maksimale.
Falënderim të veçantë i bëj edhe bashkëshortit tim, të cilin çdoherë e kisha motivues dhe
mirëkuptues.
Dedikim special dhe falënderim i posaçëm i kushtohet profesoreshës Prof. Asoc. Msc. Mimoza
Kurshumlia, e cila ishte e afërt me këshillat dhe udhëzimet e saj, duke më ndihmuar në realizimin
final të këtij hulumtimi, gjegjësisht përgatitjen e Punimit të Diplomës.
7
II. BIOGRAFIA
Quhem Zana Berisha, e lindur në qytetin e Gjakovës më datë 5.12.1996.
Shkollimin fillor dhe atë të mesëm të ulët e kam kryer në SHFMU “Zekeria Rexha” në Gjakovë.
Më pastaj, shkollimin e mesëm e kreva në gjimnazin “Hajdar Dushi” në Gjakovë.
Tashmë kam përfunduar të gjitha provimet në Universitetin e Gjakovës “Fehmi Agani”, ku me
këtë punim timin me temën “Instrumentet muzikore fëmijërore dhe ato të Orfit” pres të diplomoj
dhe të marr titullin edukatore.
8
III. ABSTRAKT
Ky punim mbështetet në argumentin se në zhvillimin e fëmijëve ka shumë ndikim muzika,
instrumentet muzikore fëmijërore dhe ato të Orfit.
Fokusimi kryesor i këtij punimi është se instrumentet muzikore fëmijërore ndikojnë në zhvillimin
e shumë fushave te fëmijët, si në atë konjuktive, sociale, emocionale, po ashtu edhe në kreativitet
dhe mendim kritik etj.
Gjatë këtij punimi u mundova të vërtetoj se muzika ka ndikim që nga fëmijëria e hershme e deri
në moshën madhore, sepse muzika është ajo që i qetëson dhe iu jep gëzim fëmijëve duke ndikuar
kështu edhe në gjendjen emocionale të tyre.
Për fëmijët parashkollorë, mësimi është lojë, kurse loja është mësim dhe këto nuk ndahen nga
njëra-tjetra. Kështu që, instrumentet muzikore janë vegla të këndshme, të cilat ata i përdorin si
lodra dhe në të njëjtën kohë përpos që dëfrehen me to, ata mësojnë edhe ritmin, melodinë, tingullin
dhe specifikat e tij.
Muzika është e pranishme edhe në aktivitetet tona të përditshme dhe për këtë zë vend kyç në jetën
e njeriut. Andaj, përmes këtij punimi sugjeroj që instrumentet muzikore fëmijërore dhe ato të Orfit
duhet t’u ofrohen fëmijëve gjatë jetës së tyre të përditshme, në mënyrë që të shtrijnë ndikim në
zhvillimin e mëtutjeshëm.
FJALËT KYQE:
Muzikë
Instrumente muzikore
Fëmijë
Tingull
Zhvillim
9
IV. HYRJA
Ky punim shqyrton rëndësinë e muzikës, sidomos instrumenteve fëmijërore dhe atyre të Orfit.1
Në këtë studim çdo gjë fillon me artin, duke vlerësuar muzikën si disiplinë të tij, për t’u “zhytur”
më pastaj në rëndësinë e instrumenteve muzikore në procesin edukativ të fëmijës, që nga lindja e
në veçanti në moshën parafillore, por edhe në jetën e tij të mëtutjeshme.
Këtu është trajtuar rëndësia e instrumenteve muzikore te fëmijët e moshës parafillore, duke
shtjelluar edhe rëndësinë e instrumenteve të Orfit, që luajnë një rol kyç në zhvillimin konjitiv të
fëmijëve. Kështu, përmes ritmit dhe melodisë instrumentet muzikore janë një ndër faktorët, që iu
hapin dyert fëmijëve drejt botës së magjisë së artit dhe muzikës.
Hapat e parë të fëmijëve në procesin e edukimit kanë një rëndësi të madhe për formimin dhe
aftësimin e tyre për jetë. Parashkollorja është shkolla e tyre e parë. Kjo shkollë siguron bazën për
përgatitjen e tyre për shkollimin e mëtutjeshëm. Andaj, edukimi muzikor është një fushë shumë e
rëndësishme dhe për mendimin tim është edhe bazike te fëmijët e moshës parashkollore (5-6 vjeç).
E them këtë, duke u bazuar në atë se fëmijët në këtë fazë ende nuk dinë të shkruajnë dhe të lexojnë
dhe për këtë arsye instrumentet e Orfit janë ideale për të punuar, ngase për të interpretuar në to
nuk nevojitet shkollim paraprak. Ekzistojnë një mori strategjish dhe teknikash të edukimit
muzikor, që përdoren në praktikë për të ndikuar te fëmijët për një mësim-nxënie më cilësore.
Kështu, me përdorimin e instrumenteve muzikore dhe përmes ritmit dhe melodisë paraqiten gjërat,
që e preokupojnë dhe pasqyrojnë brendinë e tyre. Edukatoret me vizionin e tyre mund të jenë një
prej faktorëve më thelbësorë, të cilat luajnë rol vendimtar gjatë aplikimit të strategjive dhe
teknikave adekuate.
Gjatë studimit dhe shqyrtimit të literaturave të shumta, të cilat kam përdorur për këtë punim
diplome mund të them se instrumentet muzikore fëmijërore dhe ato të Orfit janë të
pazëvendësueshme për zhvillimin e fëmijëve përgjatë stadeve të rritjes së tyre.
Shpresoj që këto përfundime nga ky punim të jenë të dobishme dhe të japin kontribut sado të vogël
qoftë në fushën e muzikës e pse jo edhe më gjerë.
1 Carl Orff (1895-1982), Kompozitor dhe pedagog gjerman i njohur për veprat e tij dhe ndikimin në
edukimin muzikor të fëmijëve.
10
KAPITULLI I
1. ARTI DHE MUZIKA
Fjala art rrjedh nga latinishtja “ars” që ka kuptimin e të bukurës. Arti është veprimtari krijuese
artistike e shpikur nga njeriu, për dallim nga veprat e natyrës, që pasqyron ambientin që na rrethon
nëpërmjet riprodhimit të realitetit. Çdo shprehje apo aplikim i shkathtësive kreative dhe
imagjinatës quhet art dhe shpesh cilësohet si një dritare e hapur e mendjes. Bota e artit është një
univers i vërtetë, që ka një histori të gjatë që nga kohët e lashta deri në ditët e sotme e që përfshin
në vete një shumëllojshmëri të madhe dukurish nga: letërsia, muzika, teatri, piktura, skulptura,
filmi etj. Artin mund ta definojmë si një pasqyrim estetik të realitetit që na rrethon, por edhe
imagjinatës së bujshme njerëzore. Emocionet, ndjenjat dhe mendimet janë dukuri shpirtërore, të
cilat nuk mund të kapen drejtpërdrejt nga shqisat tona. Përmbajtja e tyre e bukur ose e
madhërishme nuk mund të shikohet ose të preket, prandaj arti me mjetet e tij materiale, me anë të
fjalëve, gjesteve, vijave, ngjyrave, lëvizjeve etj., riprodhon estetikisht pamjet e jashtme fizike të
dukurive të realitetit ose ndërton botën e imagjinatës duke i fiksuar ato në figura të ndryshme
artistike. Si i tillë, arti përfshin një gamë të gjerë të aktiviteteve, krijimeve dhe mënyrave të
shprehjes njerëzore.
“Artet (muzika, artet pamore, vallëzimi, drama) janë pjesë e kulturës dhe shërbejnë si mjete
universale të komunikimit dhe interpretimit të ideve, mesazheve dhe emocioneve individuale e
kolektive. Artet përfshijnë krijimtarinë artistike e autoriale, por edhe elemente të trashëgimisë
kulturore lokale, kombëtare e universale të manifestuara përmes kulturës, artefakteve, objekteve
dhe krijimtarisë popullore (këngët, vallet, lojërat, legjendat, përrallat, mitet, etj.). Edukimi artistik
u mundëson nxënësve që të kenë vizion, të planifikojnë dhe të caktojnë qëllime, të përcaktojnë
metoda të ndryshme si t’i arrijnë ato qëllime, të identifikojnë alternativa, t’i rishikojnë ato, të
zgjedhin probleme, të imagjinojnë, të punojnë në grupe dhe të aplikojnë vetëdisiplinë, durim,
përqendrim, guxim dhe iniciativë. Me të gjitha këto veprime në fushën mësimore - Artet, nxënësit
përdorin tërë potencialin e tyre njerëzor, emocional dhe kreativ në mënyrë unike. Të mësuarit
11
përmes arteve e mundëson një nivel të të menduarit më specifik, më kreativ dhe më të avancuar,
të bazuar në gjykim, invencion, inovacion dhe imagjinatë”.2
Arti është një nënndarje e madhe e kulturës i përberë nga shumë, disiplina krijuese ku një ndër to
është edhe muzika. Fjala muzikë vjen nga fjala greke “mousike”, që do të thotë "arti i muzave".
Në Greqinë e lashtë muzat përfshinin perëndeshat e muzikës, poezisë, artit dhe valleve.
Megjithëse, vështirë të vendoset ndonjë definicion, që përkufizon tërësinë e muzikës, muzika është
arti i shprehjes së mendimeve dhe ndjenjave me anë të tingujve. Muzika, sikur artet tjera të bukura
e ushqen shpirtin dhe prek trupin duke e bërë atë të lëvizë, andaj, cilësohet ndryshe si gjuha e
shpirtit.
“Jeta nuk mund të merret me mend pa art, pa muzikë. Njeriu ndikohet nga fuqia shprehëse e saj,
ajo na mahnit, na jep impulse për synime e veprime të mëdha. Fuqia e muzikës, e pashpjeguar deri
në fund, por plotësisht evidente, qëndron edhe aty se ajo është përdorur në të kaluarën, ashtu si
edhe sot, në mjekësi, si mjet terapeutik. Popujt e kulturave të lashta i kushtonin rëndësi më shumë
se sa duhet, duke i dhënë fuqi gati të mbinatyrshme. Ata, duke u bazuar në etosin muzikor,
mendonin se muzika me karakter të ndryshëm mund të shërojë sëmundje të ndryshme. Muzika, si
mjet terapeutik, përdoret sidomos në mjekimin e sëmundjeve shpirtërore, ndaj ekzistojnë
institucione të posaçme, që merren me studimin e ndikimit të muzikoterapisë gjithandej botës.
Kërkimet më të reja i plotësojnë njohuritë se muzika ndikon edhe në pakësimin e përceptimit të
lodhjes psikofizike. Për të vërtetuar se muzika është e shkrirë në të gjitha poret e jetës së njeriut,
s`duhen shumë shpjegime. Sidomos sot, zhvillimi i teknologjisë e bën të mundur pranimin e saj të
gjërë. Kjo ka bërë që muzika të komunikojë në çdo skutë të planetit tonë. Kështu është arritur
demokratizimi i vërtetë i artit muzikor, sepse arrtijet më të larta muzikore s’janë më privilegj vetëm
i niveleve të caktuara shoqërore.”3
2 KURRIKULA BËRTHAMË, MASHT https://masht.rks-gov.net/uploads/2017/03/korniza-berthame-2-final.pdf
3 Spahiu Seniha, Metodika e mësimit të muzikes. Prishtinë, 2008, fq. 20
12
Muzika konsiderohet si gjuha më universale e njerëzimit, të cilën të gjithë e kuptojnë. Ajo është
pjesë e qëndrimeve dhe identitetit tonë. Muzika është art kohor, kjo do të thotë se për ndryshim
nga artet figurative, të cilat shtrihen në hapësire dhe përceptohen së pari në tërësi e më pas në
detaje, muzika përceptohet së pari në detaje e më pas në tërësi. Kështu, sepse ne dëgjojmë fillimisht
tingujt e parë e më pas gradualisht vargun deri në përceptimin e plotë të figurës artistike që ajo
përfaqëson. Muzika, po ashtu për dallim nga artet tjera shprehet me anë të tingujve dhe perceptohet
me anë të dëgjimit. Muzika është një ndër veprimtaritë më të rëndësishme të kulturës, që
karakterizon një popull. Ajo, përmes interpretimit, kompozimit, ekzekutimit mishëron
rrethanshmërinë tonë dhe ndjenjat tona shpirtërore duke krijuar harmoni të përsosur, që promovon
emocione estetike. Ajo është një burim apo edhe një lloj përçuesi, që konsiderohet si urë
komunikimi mes qenieve njerëzore në veçanti, gjithashtu edhe në mes kulturave e popujve në
përgjithësi.
Format më të lehta të prodhimit të tingujve mendohet se lidhen me imitimin e tingujve dhe
zhurmave të natyrës, me zërat e kafshëve, fishkëllimën e erës etj. Andaj, diçka e tillë nuk na lejon
të themi se muzika ka lindur në këtë apo në atë vend. Gjersa, në lidhjet e para muzikore teza
mbisunduese e etnologëve ishte që muzika primitive lidhej ngushtë me ritmin e valles duke u
përfshirë në ritualet e magjisë së fiseve tribale. Elementet kryesore të muzikës janë intonacioni: që
nënkupton frekuencën e toneve të larta apo të ulëta; ritmi: që është mënyra se si tingujt dhe
pushimet vendosen së bashku në kohë të caktuar; dinamikat: që nënkupton nëse toni është i qetë
apo i zhurmshëm apo diku në me; timbri: që është mënyra se si dëgjohet një tingull, i cili mund të
jetë i mbyllur, i hapur, i mbushur, i thatë, i butë, i ashpër etj., duke bërë kështu që të dallojë një
instrument nga tjetri.
Muzika ngërthen zhanre të ndryshme, mirëpo me fëmijët parashkollorë punohet me muzikë të
adaptuar për moshën e tyre, pasi zhanret si: popullore, klasike, jazz, blues, pop, hip-hop, rock,
regge, alternative etj., janë stile të rënda si koncepte për moshën e tyre. Një ndër zhanret, që
konsiderohet se ka më së shumti vlera estetike është muzika klasike apo serioze, e cila përfshin
periudha të ndryshme që nga renesanca, baroku, klasicizmi, romantizmi, impresionizmi deri te
modernizmi dhe muzika kontemporare. Muzika klasike interpretohet në forma të ndryshme, si:
opera, koncert për solist dhe orkestër, sonatë, pjesë të lirë, etidë, temë me variacione etj. Po ashtu
formacionet mund të jenë të ndryshme dhe me një gamë të gjerë instrumentesh, si: solo, duet, trio,
kuartet, kuintet e kështu me radhë, pastaj ansambël kamertal, orkestër, solist dhe orkestër etj.
13
1.1 MUZIKA DHE FËMIJËT
Fëmijët me muzikën komunikojnë menjëherë pas lindjes, në kontaktin e tyre me rrethin familjar.
Këtë e bëjnë p.sh. kur ata qajnë dhe për t’i qetësuar, ne përdorim tinguj të mjeteve të ndryshme si
“rrakërrakja”, duartrokitja, fishkëllima apo lodra të ndryshme në formë të instrumenteve etj.
Ata fillojnë të qetësohen si pasojë e tërheqjes së vëmendjes nga tingujt që dëgjojnë. Po ashtu edhe
gjatë vënies në gjumë shpesh fëmijët flenë duke iu kënduar ninulla, apo duke iu lëshuar melodi të
ndonjë kënge apo të ndonjë instrumenti muzikor, e cila shpesh ndikon direkt në gjendjen
emocionale të tyre. Vitet e para të jetës janë një periudhë e veçantë, gjatë të cilës prindërit dhe
fëmijët mund të argëtohen me ritmet muzikore, të cilën mund ta përdorin për të krijuar mes tyre
një lidhje të fuqishme. Muzika luan një rol të mrekullueshëm në jetën e fëmijëve, ku përmes saj
fëmijët lidhin ndjenjat e tyre dhe kuptojnë botën që i rrethon. Po ashtu, muzika është një mënyrë e
fuqishme, që fëmijët të lidhen me origjinën dhe me rrënjët e tyre. Një këngë popullore apo një
ninullë e njeh fëmijën me trashëgiminë kulturore të familjes dhe lidhja me rrënjët është një mënyrë
tjetër për t’i bërë fëmijët të ndihen të sigurt. Studimet kanë treguar se muzika gjithashtu ndikon në
zhvillimin e shëndetshëm të fëmijëve të vegjël. Ajo krijon një mjedis të pasur që fuqizon
vlerësimin e fëmijës për veten dhe nxit zhvillimin social, emocional dhe intelektual. Fëmijët e
vegjël janë të tërhequr nga struktura dhe lloji i muzikës dhe këtë e shfaqin në disa mënyra, si për
shembull, duke përplasur duart në fund të këngës, ose duke bërë lëvizje të duarve në pjesë të
veçanta të këngës, sipas ritmeve të ndryshme.
“Hulumtimet kanë treguar që vogëlushët parashkollorë, të cilët kanë pasur vazhdimisht orë muzike
për disa muaj me radhë, kanë pasur një përparim në raport me vogëlushët tjerë. Hulumtimi ka
kontrolluar aftësitë e fëmijëve në punën me labirinte, me imitime të mostrave të figurave
gjeometrike në ngjyrosje dhe vizatim, dhe rezultati ishte pozitiv. U dallua përparimi te fëmijët që
kishin mbajtur orë muzike. Aftësitë të cilat ishin objekt i studimit zënë hapësirën e inteligjencës,
që është baza e mënyrës së të menduarit (krahas atyre që përdoren në matematikë, art dhe shkencë).
Muzika ofron mundësinë e natyrshme dhe të shëndetshme për shprehje individuale, rrit zhvillimin
e fëmijës dhe rrit aftësitë sociale, fizike, emotive dhe njohëse. Muzika në përgjithësi ofron ndjenjë
qetësuese dhe kënaqësie, këtë ndikim pozitiv ka edhe në emocionet e fëmijëve. Përveç kësaj u
zbulua, që fëmijët që i bien ndonjë instrumenti kanë vetëbesim më të madh.”4
4 https://www.gazetaexpress.com/shneta-perse-lodrat-me-muzike-jane-te-mira-per-femije-51999/
14
Gjithashtu, muzika i njeh fëmijët me tingujt dhe kuptimin e fjalëve dhe ndihmon në forcimin e
kujtesës. Këngët me alfabet dhe numra e ndihmojnë fëmijën të mbajë në mend radhën e shkronjave
dhe numrave, pastaj këngë të tjera u tregojnë atyre se si funksionojnë gjerat etj. Muzika u jep
mundësi fëmijëve të bashkëveprojnë me fëmijët e tjerë në mënyrë të gëzueshme dhe me dashuri.
Muzika është një element esencial në zhvillimin mësimor dhe atë psiko-motorik të fëmijëve.
Njëherit, është vërtetuar se muzika shërben si relaksim, dhe ndikon në rritjen
dhe zhvillimin e memories së fëmijëve, në zhvillimin kreativ, dhe në koordinimin e sensorëve-
ndijimeve. Muzika ka efekte edhe në procesin e të mësuarit, madje mund të themi që është një
mënyrë solide për të rritur shpejtësinë e të nxënit. Kontakti me muzikën qysh në fëmijëri jo vetëm
që i ndihmon fëmijët të arrijnë ta shijojnë muzikën më lehtë, por edhe iu ndryshon atyre
ndërlidhjet me sistemin nervor qëndror, ndryshime këto të cilat sjellin zhvillime konjitive të
mëtutjeshme. Muzika në fëmijëri të hershme ndryshon trurin në mënyrë të tillë që një i rritur të
arrijë rezultate më progresive se sa të tjerët pa prapavijë muzikore.
Afërsia e fëmijëve me muzikën është e madhe qysh në lindje, duke ndikuar pozitivisht tek ata, si
dhe duke i bërë të entuziazmuar, të kënaqur ku shpesh mund të vërejmë se sa me padurim ata
presin të vallëzojnë dhe të këndojnë kur janë me kontakt me muzikën. Për shembull, shumë fëmijë
në fushat e tjera janë më të ndrojtur, kurse në kontakt me muzikën janë të gëzuar, të relaksuar, dhe
nuk nevojitet t’i nxisim të koncentrohen apo të përfshihen në aktivitete sepse ata me vetëdëshirë
dhe me kureshtje të plotë marrin pjesë në aktivitete muzikore. Gjatë praktikës sime kam pasur rast
të takoj fëmijë, të cilët kanë insistuar të mos kalojnë në qendrat tjera, por të vazhdojnë vetëm me
muzikën, mirëpo duke përdorur strategji edukative jam munduar t’i bind që të gjitha qendrat janë
të rëndësishme dhe se do të vazhdojmë prapë me ritme muzikore, ku më pastaj edhe ata janë
pajtuar. Kjo nënkupton afërsinë dhe pëlqimin e muzikës te fëmijët dhe ndikimin pozitiv në
disponimin dhe socializimin e tyre.
1.2 MUZIKA NË KLASË
Në të gjitha kohërat nga ato më të lashta e deri në ditët e sotme, njerëzit pavarësisht nga kultura
dhe origjina e tyre kanë krijuar muzikë. Muzika konsiderohet edhe si mjet komunikimi mes
njerëzve, pavarësisht ndryshimeve gjuhësore, prejardhjes dhe kulturave, moshave etj.
15
Muzika është një ndër lëndët më të dashura dhe më atraktive për fëmijë. Ajo në klasë përdoret
gjatë gjithë ditës për të mundësuar integrimin e aktiviteteve ditore si dhe lëndëve mësimore, p.sh.,
përmes tingujve të një instrumenti fillon takimi i përbashkët i mëngjesit. Varësisht nga planifikimi
i edukatores gjatë kryerjes së aktiviteteve nëpër qendra mësimore, muzika është ajo që u jep
fëmijëve të kuptojnë se ka mbaruar aktiviteti i një qendre dhe ndërmjet një sinjali muzikor mund
të kalohet në qendrën tjetër, ku për fëmijët është edhe argëtuese dhe iu kalon në shprehi.
Muzika ka ndikim të madh te fëmijët e moshës parashkollore, sepse tek ata krijon ndjesitë e të
mësuarit të ritmit, llogaritjes, modeleve gjuhësore, pastaj forcon muskujt e vegjël dha ata të
mëdhenj, dhe po ashtu mundëson shpalosjen e krijimtarisë së lirë dhe jo rrallë prirjen e fëmijës
për artin muzikor.
Nga praktika ime kam vërejtur, se fëmijët në klasë me padurim i mirëpritnin aktivitetet e edukatës
muzikore, sepse gjatë kryerjes së aktiviteteve të fushave të tjera iu duket se kanë ngarkesa më të
mëdha, gjersa te muzika gjejnë lojën, argëtimin dhe kënaqësinë. Kështu që gjatë orës muzikore ata
liroheshin dhe të kënaqur merrnin pjesë në aktivitete muzikore duke i pritur me padurim. Kam
pasur raste të cilat vetëm kur kemi dhënë sinjalin e ndërrimit të aktivitetit ata menjëherë kanë
filluar të këndojnë apo të vallëzojnë duke hyrë në botën e muzikës me plot energji. Shpesh edhe
kur fëmijët kanë pasur ndonjë kundërthënie apo ndonjë mosmarrëveshje mes vete, muzika ishte
ajo që i bënte të harronin ato duke u shoqëruar mes vete plot lumturi.
1.3 QENDRA E ARTIT GJEGJËSISHT E MUZIKËS
Në klasën parafillore çdo fushë e ka qendrën e saj, e cila është e pajisur me mjete dhe materiale që
janë të nevojshme për aftësimin sa ma të lehtë të fëmijëve në mënyrë që ata të mësojnë duke
luajtur dhe eksploruar në mes veti.
Andaj, edhe qendra ku zhvillohen aktivitetet e edukatës muzikore duhet të jetë e pajisur me
laramani instrumentesh madhësish të ndryshme, që i përshtaten moshës së fëmijëve. Brenda saj
nevojitet të ketë edhe materiale natyrore, sidomos materiale recikluese me të cilat vetë fëmijët të
mund të formojnë instrumente e lodra dhe përmes tyre të dëgjojnë dhe formojnë tinguj të
ndryshëm. Kështu mundësohet që ata në të njëjtën kohë të mund të bëhen edhe krijues, duke i
modifikuar ato si dhe duke u aftësuar si në zhvillimin motorik, po ashtu edhe në atë muzikor.
16
“Qendra e aktivitetit të artit u sjell fëmijëve të vegjël gëzim, emocione dhe kënaqësi. Synimi i saj
kryesor është të ushqejë aftësitë krijuese të fëmijëve, kureshtjen, imagjinatën dhe iniciativën.
Nëse fëmijëve u jepet kohë, mundësi dhe liri të eksperimentojnë me materiale krijuese, të bëjnë
zbulime dhe të testojnë ide të ndryshme, ata krijojnë një bazë për arritje akademike në të
ardhmen.”5
Qendra e edukatës muzikore është një qendër mjaft atraktive, ku fëmijët përveç që zhvillojnë dhe
eksplorojnë aftësitë e tyre, ata edhe dëfrehen duke fituar shkathtësi të shumta dhe vihet në pah
talenti i tyre për muzikën.
Fëmijët këtu fitojnë edhe edukim të qëndrueshëm duke mësuar si të përdorin instrumentet
muzikore, si duhet të kujdesen për to, dhe të fitojnë shprehi që pas çdo përdorimi ato t’i kthejnë në
vendin e tyre.
Në qendrën e artit dhe muzikës fëmijët ndihen më të gëzueshëm, më të hareshëm, më të relaksuar,
më të socializuar dhe më kreativ, kështu që është qendra më e preferuar e tyre.
Vlen të ceket se shumica e parashkolloreve e sidomos atyre, që vijojnë qëndrimin në institucionet
shtetërore kanë mungesë të qendrës së artit, ose ndodh që edhe aty ku është qendra e artit të
mungojnë materialet dhe instrumentet fëmijërore dhe ato Orfit, gjë e cila ndikon në mbarëvajtjen
e denjë të orës së edukatës muzikore. Raste të tilla ndikojnë që ora të duket më pak atraktive, në
krahasim me ato klasë që mund të jenë të pajisura me materiale e instrumente të llojllojshme
muzikore. Edukatoret përdorin telefonat, radiot dhe mjetet e ndryshme audio-vizuele, mirëpo është
shumë më e nevojshme dhe më efektive që fëmijët t’i shohin dhe të kenë kontakt fizik me
instrumentet, duke i bërë ata të përjetojnë momentin dhe ngjarjen dhe të kenë emocione ndryshe
me to.
5 Pamela A. Caughlin, Kristen A. Hansen, Dinah Heller, Roxane K.Kaufmann, Judit Rothschild Stolberg, Kate
Burgewalsh. “Krijimi i klasave me fëmijën në qendër”
17
KAPITULLI II
1 INSTRUMENTET MUZIKORE
Nëse zëri është “instrument fiziologjik” i lindur me njeriun, veglat muzikore janë shpikje të
mendjes së tij. Kjo shpjegon edhe faktin pse muzika për shekuj e shekuj me radhë ishte vokale
dhe më pas instrumentale. Një instrument muzikor është një instrument i krijuar ose i përshtatur
për të prodhuar tinguj muzikorë. Në parim, çdo objekt, që prodhon tingullin mund të konsiderohet
si një instrument muzikor apo është drejt qëllimit që objekti të bëhet një instrument muzikor.
Të dhënat e para për zhvillimin e muzikës janë paraqitur përmes vizatimeve nëpër shpella, në të
cilat tregohej jeta e njerëzve në bashkësitë e para. Prej tyre kuptojmë se në përditshmërinë e njeriut,
përveç këngës dhe lojës, rol të rëndësishëm dhe përdorim të madh kanë pasur edhe instrumentet
muzikore. Instrumentet e para kanë qenë të ndërtuara prej materialeve të ndryshme. Ato paraqitën
bazën për zhvillimin e mëtutjeshëm të instrumenteve muzikore.
Historia e instrumenteve muzikore daton që në fillimet e kulturës njerëzore. Instrumentet e
hershme muzikore mund të jenë përdorur për rituale të asaj kohe, si një bori për të sinjalizuar
suksesin në gjueti ose një daulle në ceremoni fetare. Instrumentet muzikore evoluan në hap me
ndryshimin e funksionimin e shoqësirë njerëzore, duke bërë kështu që nga veglat e ndryshme
muzikore që përbëheshin nga materiale jo të qëndrueshme natyrore me ndërtim të thjeshtë, të
arrijmë gjer tek e sotmja ku njeriu ka bërë që në përbërjen e instrumenteve të marin pjesë shumë
mekanizma të përsosur, që ndikojnë në cilësinë e tingullit dhe interpretimit të tij.
“Data dhe origjina e objektit të parë që konsiderohet si një instrument muzikor është kontestuese.
Objekti më i vjetër që disa studiues i referohen si një instrument muzikor është një flaut i thjeshtë
që daton deri në 67,000 vjet. Megjithatë, shumica e historianëve besojnë se përcaktimi i një kohe
specifike të shpikjes së instrumenteve muzikore është i pamundur për shkak të subjektivitetit të
përkufizimit dhe paqëndrueshmërisë relative të materialeve të përdorura për t'i bërë ato. Shumë
instrumente muzikore të hershme janë bërë nga lëkurat e kafshëve, kocka, druri dhe materiale të
tjera jo të qëndrueshme.”6
6 https://en.wikipedia.org/wiki/Musical_instrument
18
Ҫdo popull njihet për instrumentet e veta, që mund të karakterizohen edhe si relikte të tij. Si
shembull, ne kemi lahutën që është trashënguar nëpër breza dhe është përdorur nëpër këngët epike
dhe lirike të trevave të ndryshme shqiptare e më shumë ato malësore. Po ashtu, kemi edhe çiftelinë
si njëri ndër instrumentet, që është përdorur nga breza të ndryshëm deri në ditët e sotme.
Disa nga instrumentet si p.sh. disa prej instrumenteve të Orfit mund të përdoren së bashku me
fëmijët ngase kanë ndërtim dhe përdorim më të thjeshtë, ndërsa instrumente të tjera mund t’u
prezantojmë vetëm si foto për shkak se kërkohet një shkollim adekuat për to.
Në vazhdim do të ndalemi në ndarjet dhe nënndarjet e disa instrumenteve, si dhe karakteristikat e
tyre, mirëpo duke pasur parasysh se këto instrumente nuk parashihet të jenë në qendrat mësimore
të fëmijëve parashkollorë sepse në këtë moshë ka rëndësi vetëm dallimi i tyre sipas pamjes vizuale
dhe nuk ka nevojë të hyjmë në detaje specifike.
Ka shumë metoda të klasifikimit të instrumenteve muzikore. Metoda të ndryshme shqyrtojnë
aspekte të tilla si vetitë fizike të instrumentit (materiali, ngjyra, forma, etj.). për shembull si:
përdorimi i instrumentit, mënyra me të cilën prodhohet muzika me instrumentin, regjistri i
instrumentit dhe vendi i instrumentit në një orkestër ose ansambël tjetër. Forma më e zakonshme
dhe standarde e klasifikimit të instrumenteve është në këto grupe: instrumentet me tela/harkore,
instrumentet e tunxhit, instrumentet e drunjta, instrumentet me tastierë dhe ato me goditje/
perkusionet.
2.1 INSTRUMENTET ME TELA/HARKORE:
2.1.1 VIOLINA
Violina është instrument i krijuar kryesisht nga druri. Ajo ka harkun dhe katër tela. Tingulli
prodhohet duke e mbështetur në lëvizjen e harkut mbi tela por edhe duke i tërhequr telat me
gishtërinj, metodë kjo e cila quhet picikato nga italishtja. Violina është një ndër instrumentet më
të rëndësishme, e cila pozicionohet e para në orkestër duke u ndarë në dy seksione violinë I dhe II.
Ngjyra e tingullit të violinës qëndron mbi instrumentet e tjera duke e bërë kështu të përshtatshme
për të luajtur vijën melodike. Violina jep mundësi për interpretim jashtëzakonisht të shkathët dhe
ekzekutim të sekuencave të shpejta dhe të vështira të notave.
19
2.1.2 VIOLA
Viola është më e madhe se violina, me një ngjyrë më të mbyllët dhe më të ulët të tingullit.
Konsiderohet si zëri i mesëm apo alto i familjes së instrumenteve harkore, kjo edhe për shkak të
pozicionimit në mes të violinës dhe violonçelit. Sikurse violina edhe kjo akordohet në kuinta duke
filluar nga C, G, D, A. Zakonisht luan zërat e brendshëm të harmonisë apo shoqëron më rrallë edhe
vijën melodike.
2.1.3 VIOLONÇELI
Instrument harkor me përmasa shumë më të mëdha se violina dhe viola, duke bërë që
instrumentisti, që interpreton në violonçel të luajë ulur gjatë gjithë kohës. Është i akorduar në
kuinta C, G, d, A, një oktavë më poshtë se viola. Notat për instrumentin e violonçelit shumicën e
rasteve shënohen në çelësin e basit. Repertoari për violonçelin është i pasur duke filluar nga solo,
muzikë dhome dhe orkestër ku zakonisht luhet vija e basit.
2.1.4 KONTRABASI
Në familjen e instrumenteve harkore kontrabasi ka tingullin më të ulët dhe më të gjerë. Akordohet
në kuarta duke filluar nga E, A, D, G. Përveç muzikës klasike, e cila është pjesë e orkestrës dhe
formacioneve të ndryshme kamertale, kontrabasi përdoret shumë edhe në muzikën jazz.
2.1.5 HARPA
Harpa është instrument i njohur që daton që nga civilizimet e hershme. Ka formë të ramit trianësor.
Përbëhet prej piedestalit ku shtrihet tërë instrumenti. Në të janë të vendosura pedalet për akordim
të telave, qafa që është në formë të shkronjës “s” dhe ura. Harpa ka 46 ose 48 tela, në të cilat luhet
me tërheqje, me gishtërinjtë e të dy duarve nëpër tela. Ekzekutuesi ekzekuton në pozicionin e ulur
duke e mbështetur instrumentin në krah dhe në gjunjë. Harpat e mëparshme janë shfrytëzuar si
instrumente për shoqërim, por me përsosjen e tyre u bënë pjesë e orkestrës. Për shkak të kolorizmit
dhe lirizmit të pasur të tingullit, harpa gjeti vend dhe përdorim në veprat e Handel, Mozart, Vagner,
Berlioz, Debussy, Ravel dhe kompozitorëve të tjerë.
20
2.1.6 KITARA
Kitara është një nga instrumentet më të popullarizuara. Formën e saj përfundimtare e fitoi në
Spanjë. Përbëhet prej korpusit rezonant nga druri, qafës me gjilpëra për shtrëngim të telave dhe
prej gjashtë telave metalikë. Në qafë janë të vendosura të ashtuquajturat pragje, të cilat i
përcaktojnë vendet e toneve. Ekzekutohet me tërheqje të telave me gishta ose me dridhje dhe me
dridhjen e tyre krijohet tingulli. Gishtat e dorës së majtë i shtypin telat dhe kështu fitohen tinguj të
lartësive të ndryshme. Më shumë përdoret në muzikën argëtuese dhe atë flamengo.
2.2 INSTRUMENTET E TUNXHIT
2.2.1 TRUMBETA
Trumbeta është instrument frymor me përdorim të shumtë në muzikën klasike dhe në atë jazz e
blues. Në familjen e instrumenteve të tunxhit trumbeta konsiderohet si instrumenti me ambitusin
më të lartë duke luajtur shpesh vijën melodike. Tingulli prodhohet duke fryrë me buzë gati të
mbyllura në gojzë dhe duke vibruar pastaj në tërë instrumentin. Ajo ka tri taste me anë të cilat
ndërrohen notat.
2.2.2 TROMBONI
Mënyra e prodhimit të tingullit është e njëjtë me trumbetën duke përdorur amazhurën e njëjtë,
mirëpo për dallim me rastin e ndërrimit të tingullit në trombon përdoret një pjesë, e cila rrëshqet
dhe lëvizë sipas pozitës së caktuar në instrument. Trombonin e gjejmë në muzikë dhome, orkestër
dhe banda frymore.
2.2.3 KORNO
Korno është instrument i përbërë nga metali në formë të një gypi të rrumbullakosur në të cilin
vibron tingulli. Me një ngjyrë të veçantë është pjesë e orkestrës, grupeve kamertale, ansambleve
dhe grupeve të ndryshme frymore.
21
2.2.4 TUBA
Ky është instrumenti më i madh frymor. Gjatë interpretimit, ekzekutuesi e mban instrumentin para
vetes, me hinkë të kthyer lartë. Ka tri ose katër valvula. Tuba posedon zë të thellë, timbër masiv
dhe për këtë shkak në orkestër ka rol të basit.
2.3 INSTRUMENTET E DRUNJTA
2.3.1 FLAUTI
Flauti është njëri nga instrumentet më të vjetra frymorë. Forma e saj në vazhdimësi është në
përsosje. Me konstruktimin e sistemit me valvula, flauti e fitoi formën finale të saj. Sot ato më së
tepërmi përpunohen nga bakri, nikeli, zinku ose nga argjendi, mirëpo gjendet në grupin e
instrumenteve të drunjta për shkak të përmbajtjes së saj të drunjtë në fillet e saj. Flauta paraqet një
gyp të gjatë dhe të drejtë dhe përbëhet prej tri pjesëve, të cilat hyjnë njëra në tjetrën me çka
mundësohet akordimi i instrumentit. Instrumenti mbahet në pozitë horizontale, me çka ajri kalon
përmes birave dhe krijohet zë. Flauti është instrument me zë të errët në regjistrin e ulët, por
kumbues dhe të ndritshëm në regjistrin e lartë. Regjistri i mesëm është karakteristik për tingujt e
butë dhe të ngrohtë, të përshtatshëm për vijën melodike. Për shkak se është tepër lëvizës dhe
virtuoz si dhe si një instrument me shumëngjyrëshmëri dhe dinamikë të madhe, flauta shfrytëzohet
si instrument solistik, kamertal dhe orkestral.
2.3.2 KLARINETA
Klarineta është njëri ndër antarët më të rinj të instrumenteve të drunjta. Në shekullin XVIII,
ndërtuesi gjerman i instrumenteve, Johan Dener, e përsosi mekanizmin e klarinetës. Me këtë
zmadhohen mundësitë e tij tekniko-ekzekutive. Me ndërtimin e tij të përsosur u bë teknikisht më i
lëvizshëm dhe një instrument virituoz me vargun më të madh të toneve në grupin e instrumenteve
frymorë. Sot më shpesh përpunohet prej drurit të zi abonoso dhe kryesisht përdoren dy lloje
klarinetësh: gjerman (i zakonshëm) dhe francez (sistem Boehm), në të shumtën e rasteve në
tingullin A dhe B. Klarineta ka rol të rëndësishëm në muzikën orkestrale dhe kamertale. Si
instrument solistik përfshihet në zhanre të ndryshme: artistike, popullore, xhaz dhe në muzikën
pop.
22
2.3.3 OBOA
Oboa u krijua nga një lloj shallmi mesjetar, instrument me gyp të gjatë nga druri. Gjatë shekullit
XIX. Ajo u përsos me shtim të mekanizmit të valvulave dhe thuprës së metaltë. Sipas formës është
e ngjashme me klarinetën, por në vend të pipëzës ka një gyp metali të shkurtër në të cilin është
futur pipëza e dyfishtë. Në pjesën e mesme janë birat me valvula ndërsa pjesa e poshtme e gypit
ka formë topi. Ka ngjyrë nazale të vrazhdtë. Varësisht nga regjistri, mund të japë një ngjyrë të butë
në mënyrë idilike, deri në zë të prekshëm, ndërsa tingujt e lartë nganjëherë kanë tone orientale.
Oboa është instrument, të cilit i ndahen pjesët solistike në orkestër. Për shkak të intonacionit dhe
tingullit preciz të saj, shfrytëzohet për akordim të orkestrit. Përveç në orkestër përdoret edhe në
muzikë kamertale dhe në muzikë solistike. Ekzistojnë disa lloje të obosë (në regjistra të ndryshëm),
por më i rëndësishmi dhe më i përhapuri është korno angleze.
2.3.4 FAGOTI
Fagoti është instrumenti më i madh frymor nga druri. Emrin e ka marrë nga ndërtimi i tij (italisht,
fagatto-dengu). Ky instrument ka gyp druri të gjatë rreth 2,5 m. i ndarë në pjesë, të cilat lidhen
mes vete. Në pjesën më të shkurtër të epërme të gypit është shtuar një gyp metali me gjuhë të
dyfishtë nga kallami, në të cilin fryhet nga ku edhe krijohet zëri. Fagoti ka bira përgjatë gypit dhe
mekanizëm të ndërlikuar të valvulave. Përfshin një radhë të gjerë tonesh në regjistrin e thellë dhe
të mesëm. Tingujt e thellë i ka të fortë, por jo shumë energjikë. Në regjistrat e lartë tingëllon butë
dhe këndshëm, ngjashëm me saksofonin. Në kuptimin teknik është instrument lëvizës, prandaj
kompozitorët e shfrytëzojnë për melodi të shpejta, tallëse dhe për melodi me qetësi të theksuar. Në
grupin e instrumenteve të drunjtë ka rol të basit. Përveç në orkestër përdoret edhe në ansamblet
kamertale, veçanërisht në kuintetet frymore, ku plotëson melodinë e ulët. Nganjëherë ka përdorim
në koncert ose solistik.
23
2.4 INSTRUMENTET ME TASTIERË
2.4.1 ÇEMBALI
Çembali ose klaviçembali, është instrument i cili është shfrytëzuar në kohën e Mesjetës së vonë.
Në Itali ndodhen ekzemplarët më të vjetër të klaviçembalit. Në fillim kishte një klaviaturë dhe
shpesh shërbente edhe si shoqërues. Sipas formës është i ngjashëm me pianon. Mbi pllakën
rezonante janë vendosur telat, të cilët tërhiqen me pendë. Në shekullin e XVII dhe XVIII është
shtuar numri i telave, ku i është shtuar edhe një klaviaturë dhe regjistri për ndërrimin e ngjyrës së
zërit. Çembali ka zë karakteristik, tingëllues dhe të qartë. Në periudhën nga shekulli XVI deri në
shekullin XVIII kishte rol primar në orkestër, në orkestrin kamertal dhe në veprat operistike. Më
tepër kompozicione për çembalin kanë shkruar kompozitorët barok J.S.Bach dhe G.F.Handel.
2.4.2 PIANO
Piano është instrument me origjinë nga çembali dhe grupi i familjes së tij. Është paraqitur në fillim
të shekullit XVIII në Itali. Piano, emrin e ka marrë në kohën kur është shpikur mekanizmi i
çekiçëve me anën e të cilëve mund të interpretoheshin tinguj me fortësi të ndryshme. Pianot e para
janë quajtur piano-forte (nga italishtja qetë-fortë), për shkak të mënyrës së përfitimit të fortësisë
së tingullit. Piano moderne është krijuar në shekullin XIX. Piano përbëhet prej trupit nga druri, i
cili është i vendosur në tri këmbë në formë harpe të vendosur horizontalisht dhe me kapak nga ana
e epërme. Në trup është vendosur korniza metalike me tela të kryqëzuar, mekanizmi rezonant dhe
ai i çekiçëve. Me përdorim të pedaleve pasurohen mundësitë e theksuara të instrumentit. Tastatura
përbëhet prej 88 tasteve (52 të bardha dhe 36 të zeza) në të cilën luhet me të dyja duart. Me goditje
në taste ngriten çekiçët dhe u bien telave të cilët dridhen dhe krijojnë tinguj. Franc Listi është
pianisti më i madh, i cili ka shkruar për mundësitë dhe zërimin më të potencuar të pianos, ku citoi:
,,Në piano mund të interpretohen akorde si në harpë, të këndohet si me instrumente frymore, të
interpretohen njëmijë pasazhe të cilët më herët është dashur që patjetër të luhen me shumë
instrumente të tjera të ndryshëm”. Me zhvillimin e muzikës instrumentale nga shekulli XVII,
piano si dhe paraardhësit e saj, morën një vend të rëndësishëm në muzikën solistike, por edhe në
muzikën kamertale dhe orkestrale. Rolin udhëheqës ia ndanë edhe klasikët vjenez Haydn, Mozart
dhe Bethoven. Përveç në muzikën klasike ajo përdoret edhe në xhaz muzikë dhe në muzikë
argëtuese.
24
2.4.3 ORGANO
Organo ka origjinë nga instrumentet e lashta të lindjes dhe nga flauta antike ,,Panova”. Në mesjetë,
organot janë shfrytëzuar si instrumente shoqëruese në këngët kishtare te liturgjitë krishtere
perëndimore. Në kohën e barokut përsëri u bënë instrumente të rëndësishme në muzikën
instrumentale. Organot janë instrumentet më të mëdha dhe më të ndërlikuara, të përbëra nga gypa
të shumtë. Tingulli krijohet me rrymim të ajrit nga lëvizja e ajrit nëpër gypa. Organot më shpesh
kanë tri tastierë, të radhitura në shkallë dhe në to luhet me duar. Në pjesën e poshtme të tastierës
luhet me këmbë (pedale). Menjëherë pranë manualeve janë regjistrat të cilët shërbejnë për
përcaktimin e ngjyrës së zërit, me çka përfitohet tingulli. Gypat janë të përbërë prej druri ose
metali. Ato janë të formave dhe të madhësive të ndryshme. Për secilin ton organot kanë një ose
më shumë gypa, por me ngjyrë dhe lartësi të ndryshme të zërit. Për këtë qëllim arrihet tingëllimë
e orkestrit simfonik. Sot, organot janë instrumente solistike koncertale. Shfrytëzohen në kisha,
katedrale dhe në salla të mëdha koncertesh.
2.4.4 HARMONIKA
Te harmonika tingulli përfitohet me dridhje të gjuhëve metalike me ndihmën e rrymave të ajrit.
Për herë të parë u paraqit në Gjermani. Për shkak të zërit të saj të pazakontë, atëherë zë tërësisht i
ri, u bë instrument i njohur, i cili më pas u përsos. Mund të ndërtohet nga druri, por edhe nga
metali. Ka formë të trekëndëshit kënddrejtë me dy rrathë birash, në të cilat luhet me të fryrë dhe
me të tërhequr të ajrit. Në harmonikë gojore përveç melodisë mund të përfitohet edhe shoqërim
akordik. Instrumenti mbahet me shuplakë dore, ndërsa me lëvizje fiton efekt dhe vibrim. Në këtë
mënyrë krijohen tone karakteristike me ngjyrim të bukur. Ky instrument me tingëllimën e tij gjen
përdorim në muzikën blues, ku interpretuesit kanë të zhvilluar teknikë të veçantë të interpretimit.
Sot përdoret në zhanre të ndryshme muzikore sidomos në tango.
25
2.5 INSTRUMENTET ME GODITJE/PERKUSIONET
2.5.1 KSILOFONI
Emrin e ka marrë nga fjala greke “ksilos”– dru dhe “fonos”– zë, sipas materialit nga i cili janë
ndërtuar pllakat. Ksilofoni rrjedh nga Azia, por mund ta hasim edhe te popujt afrikanë dhe
amerikolatinë. Ksilofoni i sotëm ka pllaka druri në dy rradhë, ngjashëm sikurse tastet te pianoja
dhe rezonator të llojit të gypave, në të cilët janë të radhitura pllakat. Luhet me goditje të pllakave
me dy shkopinj me përfundim në formë topthi. Tingujt janë të thekshëm në të fortë, por edhe të
butë dhe të ngrohtë në dinamikë pianoje. Ksilofoni për herë të parë është përdorur në orkestër në
mes të shekullit XIX. Sot përdoret në orkestrin simfonik.
2.5.2 VIBRAFONI
Emri vibrafon është përfituar nga fjalët ,,vibra”-dridhje dhe ,,fone”- zë, tingull. Origjinën e ka nga
instrumentet e vjetra me goditje dhe vjen nga ujdhesat Java dhe Bali. Vibrafoni është i ndërtuar
nga pllaka metali (alumini), të radhitura në dy radhë hatullash drunore mbi kornizën e metaltë dhe
nga rezonatori i përbërë nga gypa me madhësi të ndryshme. Vibrafoni ka edhe pedale, të ngjashme
si të pianos dhe shërben për shurdhim të zërit. Kështu, tingulli bëhet i shurdhuar dhe i shkurtër.
Gypat janë të vendosur vertikalisht nën pllaka dhe me ndihmën e elektromotorit krijojnë tone
vibruese. Në pllaka luhet me shkopinj. Ata mund të jenë të ndryshëm për nga madhësia, ndërsa
më shpesh kanë “kokë” të mbeshtjellur me lesh. Për të luajtur akord shfrytëzohen dy, tre, ndoshta
edhe katër shkopinj.
26
2.5.3 TIMPANI
Instrumente të ngjashme me timpanët e sotëm në Evropë kanë ekzistuar që nga shekulli XV. Në
shekullin XVII janë bërë pjesë e orkestrit. Përbëhet nga korpusi prej metali dhe membrana që
përbëhet nga lëkura natyrale ose artificiale e mbështjellur rreth hapësirës së korpusit. Shtrëngimi i
lëkurës ndryshon me ndihmë të pesales, me të cilën ndryshohet lartësia e tingullit të instrumentit.
Zëri përfitohet me goditje me shkopinj në lëkurë të ngrehur. Ato mund të jenë të përbëra nga
materiale të ndryshme që kanë rëndësi të veçantë në kualitetin dhe ngjyrimin e zërit. Timpanët
mund të prodhojnë zëra të tingëllueshëm, por edhe shurdhues, varësisht nga forma e instrumentit
dhe lloji i shkopinjve. Mund të krijojnë gradacion dinamik nga pianisimo deri në fortisimo. Në
orkestër kanë rol për theksim të ndonjë ritmi ose të krijojnë ndonjë efekt zëri (bubullimë, krisje
topi, ujëvare dhe të ngjashme). Timpanët përfshihen në zhanre të ndryshme muzikore: muzikë
klasike, muzikë argëtuese dhe në jazz.
2.5.4 DAULLJA
Daullja është instrument ritmik. Zëri përfitohet me dridhje ose me goditje në membranën e
instrumentit. Përdoret në zhanre të ndryshme muzikore: muzikë zbavitëse, jazz, popullore dhe në
muzikë klasike.
“Specifikat për interpretimin e fëmijëve në disa prej këtyre instrumenteve:
Oboa - Një tipar i rëndësishëm për të zotëruar këtë instrument shumë të ndërlikuar është
inteligjenca mbi mesataren.
Tuba - Një instrument perfekt për fëmijët me buzë të trasha.
Tromba - Dhëmbët e parë të fëmijës duhet të jenë të barabarta.
Violina - Fëmijët mund të fillojnë ta luajnë nga mosha 2-3 vjeçare. Kjo është konsideruar
si një instrument universal.
Piano - Gishtat duhet të jenë të gjatë dhe duart e mëdha. Fëmija duhet të jetë gjithashtu
edhe nje mendimtar i mirë, si edhe tepër kureshtar e analitik.”7
7 https://www.pernenat.al/instrumentat-muzikore-me-i-miri-per-femijen-tuaj/
27
KAPITULLI III
3. INSTRUMENTET MUZIKORE FËMIJËRORE
Shkëmbimi muzikor midis fëmijëve dhe instrumenteve muzikore është një nxitje për krijimtarinë
dhe imagjinatën e tyre. Muzika është lojë, ndjenjë, emocion dhe argëtim në të cilën pavarësisht
asaj se mund të mos arrihet saktësia që ne e kërkojmë, prapëseprapë arrihet suksesshëm ta lidhim
fëmijën me ndjenjën e asaj që muzika përcjell. Luajtja në një instrument muzikor mund t’i
ndihmojë fëmijët të përqëndrojnë vëmendjen, kontrollojnë emocionet dhe të zvogëlojnë ankthin e
tyre. Dëgjimi është mënyra më kryesore, ku fëmija vihet në kontakt me instrumentin. Përmes
dëgjimit ata shprehin emocione duke “shijuar” tingullin e instrumentit.
“Fëmijët e kësaj moshe zotëronin artin e të luajturit në një metalophone. Ky mjet ndihmon për të
zhvilluar një vesh muzikor, një ndjenjë ritmi, si dhe një kujtim muzikor. Mësimdhënësi i kushton
vëmendje të madhe ekranit dhe shpjegimit të njëkohshëm të pozicionit të saktë të trupit, lëvizjeve
të dorës. Njohja e parë me teknikën e luajtur në një metalophone ndodh në klasë dhe trajnimi dhe
përforcimi i aftësive vazhdon gjatë ndërveprimit individual me fëmijët - për shembull, kur një
fëmije i kërkohet të portretizojë një model ritmik të emrit të tij me shoqërimin e njëkohshëm me
zë. Në mënyrë që të portretizojë ritmin me besnikëri, mësuesi sugjeron së pari të përplasë, dhe
pastaj të riprodhojë modelin ritmik në një çekiç tamburinë ose muzikorë. Rëndësi të madhe i është
dhënë riprodhimit të linjës melodike, respektimit të ritmit dhe koherencës së lëvizjeve. Duke
luajtur instrumente me tela gjithashtu zhvillon aftësi të shkëlqyera motorike.”8
Vetë trupi i njeriut mund të shërbejë si instrument ritmik ku me goditje të duarve, këmbëve,
kërcitjes së gishtërinjve etj., fëmijët realizojnë një numër të konsiderueshëm të lojërave, që në këtë
rast janë lojëra ritmike, por nëse këtu e bashkangjesim edhe këndimin atëherë kemi arritur krijimin
e lojës muzikore ritmiko-melodike. Ka shumë instrumente muzikore, të cilat kanë nevojë për të
gjithë trupin e fëmijës dhe jo vetëm duart e tij. Për këtë nevojitet qafa, këmbët, duart dhe koka.
Kur fëmijët luajnë në instrumente nuk duhet të harrojmë, që ata po ushtrohen fizikisht, por edhe
që po bëjnë diçka shumë të mirë për shëndetin e tyre. Kur fëmijët luajnë në instrumente muzikore
ata bëhen pjesë e një grupi të madh nxënësish për të krijuar një melodi. Pra, gjithçka ka të bëjë me
8 https://giropark.ru/sq/holodnoe-vodosnabzhenie/detskie-muzykalnye-instrumenty-svoimi-rukami-muzykalnye.html
28
mirëkuptimin dhe bashkëpunimin ndërmjet tyre. Në këtë mënyrë fëmijët bëhen më socialë dhe më
të komunikueshëm, duke kultivuar kështu ndjenjën e punës në grup. Luajtja e një instrumenti mund
të duket si një akt vetëm krijues, por ekzistojnë shumë lidhje me matematikën. Muzika dhe
matematika janë shumë të ndërthurura. Duke kuptuar ritmin dhe shkallët, fëmijët mësojnë si të
përpjesëtojnë, të ndajnë numrat dhe të njohin figurat. Studimet shkencore gjithashtu kanë rezultuar
se fëmijët që luajnë në instrumente muzikore fëmijërore qysh në parafillore rezultojnë se
zhvillojnë hapësirat vizuale, verbale, si dhe performancën në lëndën e matematikës. Duke studiuar
një instrument muzikor fëmijës i duhet të koordinojë sytë dhe duart duke zhvilluar kështu aftësi të
rëndësishme motorike.
“Në fillim instrumentet u shërbejnë fëmijëve për improvizimet e tyre të para, në mënyrë që më
vonë kur e përvetësojnë shkrim-leximin muzikor (notat), të mund të interpretojnë edhe pjesë
muzikore më të mëdha. Duke e shprehur muzikalitetin nëpërmjet instrumentit, fëmijët fitojnë
vetëbesim dhe gëzim, dhe besim në aftësitë vetanake. Në klasën e parë, instrumenti më tepër
shërben si bazament për ritëm, sidomos gjatë lojës muzikore. Në klasën e dytë, kur ende nuk i kanë
të mësuara notat, me të mbajtur në mend ekzekutohet ndonjë vijë ritmike, duke u përcaktuar për
llojin e instrumentit dhe momentin se kur mund të ndrërhyhet. Kjo vlen më tepër nëse ndonjë
melodi këndohet bashkë me përcjellje instrumentale. Kur shkruhet teksti letrar në dërrasë shënohet
edhe fraza apo takti në të cilin ndërhyjnë ndonjë nga instrumentet ritmike fëmijërore.”9
Gjatë dëgjimit të një instrumenti fëmijët dallojnë vetitë themelore të tingullit si: gjatësinë (tinguj
të gjatë dhe të shkurtër), lartësinë (tinguj të ultë dhe të lartë), ngjyrën (tinguj të hapur dhe të
mbyllur) dhe forcën (të fortë dhe të butë). Përpos që, fëmijët njoftohen me instrumentet muzikore
dhe emërtimet e tyre, ata tani ato i dallojnë nga lodrat, ku në moshë të vogël s’kanë mundur ta
bëjnë këtë krahasim dhe janë të gatshëm të formojnë edhe instrumente muzikore me materiale
ricikluese. “Puna me instrumente muzikore ka për qëllim njohjen e instrumentit, shton interesimin
për aktivitet si dhe ndihmon drejt në edukimin e ndjenjës ritmike apo melodike. Në këtë mënyrë
krijojmë modele të thjeshta ritmike, rrahje me pëllëmbë, me vegla, me goditje, krijojmë
instrumente prej materialeve ricikluese të cilat i shoqërojmë me këngë, pastaj edhe me lëvizje
trupore etj. “10
9 Prof. Ajmone Dhomi, “Metodika E Edukatës Muzikore” Fq. 72 10 Plani dhe Programi Mësimor, Klasa Pergatitore, Masht Fq. 35
29
Edukatorja së bashku me fëmijët mund ta realizojë orën muzikore me instrumente të ndryshme
muzikore fëmijërore, ritmike dhe melodike. Këto instrumente ndonjëherë mund të krijohen me
materiale të ndryshme edhe në klasë apo me objekte të përditshmërisë. P.sh., disa instrumente
ritmike mund t’i realizojmë edhe vetë me shishe plastike të mbushura me material të ndryshëm,
me pllakëza, me dy kapakë të tengjereve, duke i godituar së bashku etj. Disa nga këto instrumente
po ashtu mund të jenë:
MELODIKA
Ky instrument melodik gjen përdorim në klasën e muzikës çdo ditë e më shumë. Përbëhet prej
tasteve në formë të pianos deri në dy oktava, ku tingulli prodhohet duke fryrë në një gyp të lidhur
me taste, ku pastaj me anë të gishtave shtypim tastet për të ndërruar lartësinë e tingullit. Është
instrument mjaft melodik dhe atraktiv për fëmijët.
RRAKË-RRAKU
Me materiale të ndryshme mund të ndërtohet në formë rrethore me një shkop për mbajte duke futur
brenda guralecë të vegjël apo fara. Kështu, me anë të lëkundjes krijohet tingulli, i cili është shumë
interesant për fëmijët.
TARABUKU
Ndërtohet nga druri, argjila apo metali dhe ka formën e një qypi. Në pjesën e përparme ka një
lëkurë të ngjitur ku tingulli krijohet duke e goditur me shuplakë apo përmes gishtërinjve dhe duke
krijuar ritme të ndryshme. Ka madhësi të ndryshme, por për fëmijë këshillohet të jetë me madhësi
të vogël.
30
3.1 NDIKIMI I MUZIKËS NË ZHVILLIMIN E FËMIJËS
Muzika përveç gëzimit, emocioneve dhe përjetimit që sjell, te fëmijët ka ndikim të madh edhe në
zhvillimin e personalitetit të tyre dhe ndërlidhjen me lëndët tjera, si me Matematikë, Gjuhët dhe
komunikimi, Njeriu dhe natyra, Edukatë Fizike, Shoqëria dhe mjedisi etj. Ndikim të veçantë ka
edhe në zhvillimin emocional, shoqëror, të gjuhës dhe komunikimit si dhe atë motorik. Më
gjerësisht për këtë ndikim do të vazhdojmë më poshtë.
3.1.1 NDIKIMI I MUZIKËS NË ZHVILLIMIN EMOCIONAL
Muzika, që nga lindja luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin emocional të fëmijës. Prindërit
nëpërmjet muzikës arrijnë të zhvillojnë emocionet e fëmijëve duke iu kënduar dhe ofruar aktivitete
të ndryshme muzikore. Varësisht nga mosha e fëmijëve, gjatë rritjes prindërit iu dhurojnë lodra të
ndryshme me emërtime të tingujve ose të ndonjë melodie apo instrumenti për t’i bërë kureshtarë
ata, si dhe për t’i disponuar emocionalisht. Shumë fëmijë kur dëgjojnë këta tinguj lodrash me zë,
ndihen të gëzuar, por nga emocionet vetvetiu fillojnë të bëjnë lëvizje të koordinuara, ritmike dhe
të hareshme. Që në klasën parafillore, fillet e para të njoftimit me muzikën në formë grupore
fëmijët i përceptojnë përmes lojës, dëgjimeve muzikore, instrumenteve të ndryshme dhe
vallëzimit. Të gjitha këto aktivitete në klasë, fëmijëve u nxisin emocione dhe u japin një
ndjeshmëri të mirë. Gjatë kësaj kohe fillojnë të mësojnë rregullat e mësimit për muzikën dhe
koordinimin me njëri-tjetrin duke shprehur emocione të ndërsjella.
31
3.1.2 NDIKIMI I MUZIKËS NË ZHVILLIMIN SHOQËROR
Muzika është faktor i fuqishëm për socializimin e fëmijëve. Shumë fëmijë janë të ndrojtur dhe
ngurojnë të marrin pjesë në aktiviteteve grupore gjatë mësimit, mirëpo në orën e edukatës
muzikore ata marrin pjesë me shumë dëshirë. Gjatë aktiviteteve muzikore ata ndihen të lirshëm
me shokët e tyre, kështu që, muzika është ajo që krijon kushtet për socializim të fëmijëve lehtësisht
në mes vete. Nëse në shkollë lëshojmë muzikë të preferuar për fëmijët dhe ata janë të ndarë në dy
grupe, është shumë e lehtë që ata të shoqërohen në mes vete, qoftë ajo këngë apo valle. Ata aq
bukur koordinohen pa asnjë problem duke reflektuar të lirshëm, të gëzuar dhe të barabartë mes
vete. Kjo është dëshmuar edhe gjatë garave të ndryshme muzikore që zhvillohen nëpër shkolla.
Fëmijët, përveç pjesëmarrjes krijojnë shoqëri të re, promovojnë vetën, shkëmbejnë eksperienca
dhe argëtohen.
3.1.3 NDIKIMI I MUZIKËS NË ZHVILLIMIN E GJUHËS DHE KOMUNIKIMIT
Muzika ndihmon dhe rrit zhvillimin e gjuhës. Dihet, se gjatë të folurit tingujt e gjuhës sa janë
ritmikë aq janë edhe melodikë, kështu që fëmijët gjatë të kënduarit luajnë natyrshëm me fjalët e
këngës. Gjatë dëgjimit dhe këndimit të këngëve fëmijët aftësohen dhe e memorizojnë tekstin e
këngëve. Ka shumë fëmijë që kanë probleme për të mësuar përmendësh një tekst të një vjershe,
kurse tekstin e një kënge e mësojnë me lehtësi dhe kënaqësi, ku kjo më vonë mund të iu ndihmojë
atyre edhe në aftësimin gjuhësor për të mësuar vjersha të tjera. Shumë fëmijë gjatë këndimit të
këngëve, duke dëshiruar të tregojnë ndonjë ndodhi të tyre, ata shpesh e ndërrojnë tekstin duke
përmendur gjëra që iu kanë lënë përshtypje, duke emërtuar apo cekur në këngë emrin e qenit të
tyre, apo duke ndërruar tekstin dhe duke zhvilluar imagjinatën. Një studim ka treguar se muzika
është faktor edhe për zhvillimin e të folurit te fëmijët, të cilët kanë probleme me të folurit
(belbëzojnë). Ekzistojnë aludime se nëse ata në fëmijërinë e hershme merren me këndim mund të
shërojnë problemin e belbëzimit. Te klasat parafillore, nëse nxënësve shkronjat iu mësojmë përmes
këngës, ata aq lehtë dhe me kënaqësi i mësojnë ato, saqë vijmë në përfundim se muzika ka ndikim
shumë të madh në zhvillimin e gjuhës dhe komunikimit te fëmijët e moshave parafillore.
32
3.1.4 MUZIKA DHE ZHVILLIMI MOTORIK TE FËMIJËT
Aftësitë motorike rriten shumë nëpërmjet muzikës. Aftësitë e muskujve finë (të vegjël) rriten gjatë
përdorimit të instrumenteve muzikore duke përdorur gishtat. Aftësimi i këtyre muskujve bëhet
gjatë kreativitetit në krijimin e instrumenteve me mjete recikluese. Gjatë këndimit të ndonjë kënge,
fëmijët zhvillojnë muskujt me anë të koordinimit të lëvizjeve të tyre këmbë-dorë, sy-dorë sipas
ritmit. Gjatë vallëzimit–valleve fëmijët mësojnë të bëjnë koordinimin e hapave me hapat e shokëve
të tyre, duke mësuar kështu në të njëjtën kohë edhe kërcimin, duke u dëfryer dhe duke zhvilluar
muskujt e mëdhenj. Përmes, këngës fëmijëve mund të iu mësojmë shumë shprehi varësisht nga
përdorimi i temës së këngës, si për pastërtinë, ngrënien, veshjen etj. Gjatë këndimit fëmijët këngën
e shoqërojnë me lëvizje dhe gjeste, të cilat ndikojnë në zhvillimin motorik të tyre. “Muzika është
përdorur gjithmonë për të qetësuar, rehatuar, zbavitur dhe ndriçuar mendjen e fëmijëve. Fëmijët
janë krijues të natyrshëm të muzikës. Dy muzikantë të Evropës Lindore, Karl Orff dhe Zoltan
Koldal i kushtuan vlerë të konsiderueshme rëndësisë së muzikës në zhvillimin e fëmijës. Orfi
formuloi disa nga parimet bazë të muzikës në fëmijëri. Ai besonte se të folurit, lëvizja, loja dhe
kënga janë një e vetme. Ai mbështeste mendimin se të folurit e natyrshëm dhe lëvizja e fëmijëve
mund të përdoren si trampolina për përjetimet muzikore dhe se fëmijët duhet të jenë pjesëmarrës
aktiv në krijimin e muzikës. Madje, ai besonte se këngët e natyrshme të fëmijëve ishin bazat e
krijimit të të gjitha melodive. Koldal përdori teoritë e Orff për të krijuar sistemin e mësimit të
simboleve muzikore nga fëmijët e rritur, notat muzikore dhe interpretimin pa partiturë. Mendimi i
këtyre dy kompozitorëve ka ndikuar në mënyrën e përdorimit të muzikës në edukimin e fëmijëve
në mbarë botën.”11
11 Pamela A. Caughlin, Kristen A. Hansen, Dinah Heller, Roxane K. Kaufmann, Judit Rothschild Stolberg, Kate
Burgewalsh - “Krijimi i klasave me fëmijën në qendër”
33
KAPITULLI IV
4. INSTRUMENTET E ORFIT
Kompozitori me prejardhje gjermane Karl Orf njihet si një pedagog i muzikës dhe iniciator i
metodës së përfshirjes së arteve në orën mësimore, me synimin kryesor mbi zhvillimin e intelektit
të fëmijëve. Ai së bashku me kolegun e tij Gunild Keetman erdhën në përfundim të një metode e
quajtur “Schulwerk”(nga gjermanishtja) që në gjuhën shqipe ka kuptimin “shkollim”. Kjo metodë
kishte për qëllim edukimin e fëmijëve përmes aktiviteteve të përditshme kreative, ku me fëmijën
në qendër trajtohej muzika si sistem bazik, duke e mësuar atë në mënyrë sa më të afërt dhe më të
përshtatshme për fëmijët.
Kjo sipas Orfit, arrihet duke i dhuruar fëmijës atmosferën e përafërt me botën e tij të lojërave dhe
duke e lejuar atë të shprehë aftësitë vetanake muzikore përmes eksplorimit të instrumenteve
muzikore. Këto instrumente përdoren si mjete për inkurajimin e nxënësve, që të shijojnë muzikën
individualisht dhe në grup. Përmes tyre ata e kuptojnë ndjenjën e koordinimit të lëvizjeve, ritmit
dhe melodisë në kohë të caktuar. Këto aktivitete me anë të instrumenteve zgjojnë vëmendjen e
plotë të nxënësit dhe e bëjnë nxënësin të vetëdijshëm për kohën, hapësirën, formën, linjat
melodike, ngjyrat e tingujve etj. Gjatë orës mësimore fëmijët këshillohen të këndojnë, të
duartrokasin ose të kërcasin gishtat në sinkronizim me ritmin dhe melodinë e krijuar nga
instrumentet. Duke e parë ritmin perkusiv si formë bazë të shprehjes njerëzore Orfi renditi disa
instrumente të cilat kryesisht janë të lehta për t’u ekzekutuar dhe të përshtatshme për moshat e
ndryshme të fëmijëve. Është vërtetuar se këto instrumente zhvillojnë shkathtësitë intelektuale dhe
ato të koordinimit si dhe përmirësojnë fushën e memories.
Kjo qasje e Orfit me anë të këtyre instrumenteve nxiti mendimin krijues duke i dhënë nxënësit
lirinë e improvizimit në to. Por, gjithashtu Orfi rekomandoi edhe mësimin e valleve dhe këngëve
popullore duke e bërë fëmijën të ndihet më i familjarizuar dhe ta kultivojë folklorin e popullit të
tij qysh në moshë të hershme. Kështu, një nxënës që merr pjesë në një klasë të tillë nuk e ndjen
presionin e shfaqjes, që shpesh vjen bashkë me muzikën sepse çdo nxënës në klasë trajtohet si i
barabartë duke synuar nga edukatorja që me anë të interpretimit në instrumente, fëmija të lirohet
nga ndjenja e gjykimit nga edukatorja dhe bashkëmoshatarët e tij, duke e rritur kështu ndjenjën e
vetëbesimit. Në të njëjtën kohë, kur muzika krijohet nga nxënësit me anë të improvizimit në këto
34
instrumente, një dëshirë për të kompozuar apo krijuar mund të lindë në këtë moshë apo të shfaqet
ndonjë shkathtësi apo talent në interpretim të ndonjë instrumenti apo ndonjë forme muzikore.
Teknikat bazë, të cilat u mësohen fëmijëve në këto instrumente nga edukatorja do të iu mundësojnë
atyre krijimin e idesë dhe konceptit të luajtjes në një instrument muzikor profesional. Përdorimi i
instrumenteve të ndryshme në orë të ndryshme do të mundësojë vetëdijësimin për specifikat dhe
dallimet e grupeve të ndryshme të instrumenteve në bazë të elementeve të ndryshme.
Këto instrumente janë të ndara në dy grupe duke u bazuar në tingull:
- instrumentet melodike - instrumentet me lartësi të caktuar të tingullit dhe,
- instrumentet ritmike - instrumentet me lartësi të pacaktuar të tingullit.
Instrumentet melodike janë ato instrumente të cilat prodhojnë tingull me lartësi të ndryshme,
gjegjësisht me të cilat mund të krijojmë melodi.
Kurse, instrumentet ritmike janë ato instrumente tingulli i të cilave nuk ndryshon lartësi, pra është
vetëm një. Me këto instrumente mund të krijojmë ritme të ndryshme.
Të dy këto lloje të instrumenteve i kontribuojnë orës mësimore duke pasur parasysh se me anë të
melodisë dhe ritmit qysh prej edukimit të hershëm nxënësi zhvillon ndjesinë për muzikën dhe
veshin muzikor, por jo vetëm atë. Interpretimi në këto instrumente ndikon në zhvillimin e intelektit
të fëmijëve, me ç’rast ata përmirësojnë sjelljet dhe kanë vëmendje më të shtuar duke përceptuar,
krahasuar dhe duke dalluar melodi dhe ritme të ndryshme muzikore. Sigurisht jo të gjithë fëmijët
deri në klasën e dytë mund të jenë në gjendje të prodhojnë melodi apo ritëm të caktuar në këto
instrumente, andaj i inkurajojmë të kërcejnë valle, të duartrokasin dhe të këndojnë së bashku me
bashkëmoshatarët e tyre të cilët interpretojnë në instrumente.
Meqenëse Orfi ishte vetë pedagog dhe edukator i muzikës ai ka ditur të përshtatë dhe adaptojë këto
instrumente në përputhje me moshën dhe pëlqimin e fëmijëve parashkollor. Ai ka bërë
përzgjedhjen dhe konstruktimin e këtyre instrumenteve në mënyrë që të iu duken fëmijëve sa më
atraktive, tinguj të adaptuar, me madhësi që iu përshtaten për përdorim, të jenë relaksuese dhe të
zgjojnë kureshtjen e fëmijëve.
35
Më poshtë do të ceken instrumentet që hyjnë në grupin e instrumenteve të Orfit sipas ndarjes në
dy grupe: melodike dhe ritmike.
4.1 INSTRUMENTET MELODIKE
4.1.1 ZILET
Një nga materialet e përdorura nga njerëzit për ndërtimin e instrumenteve muzikore qysh në kohët
e lashta ka qenë metali. Kështu, edhe zilet janë të ndërtuara prej metalit. Disa zile janë varur në
një mbajtëse dhe janë goditur me shkop, ku tingujt kanë ndryshuar në bazë të madhësisë së zileve.
Përdorimi i zileve filloi si shoqërim i riteve fetare ku më vonë filloi të trajtohet si instrument
muzikorë. Me kalimin e kohës këto zile u transformuan në gypa të metaltë të varur në një kornizë
ku në bazë të gjatësisë së tyre përcaktohej tingulli. Avancimi i zileve në një instrument që sot
përdoret në orkestër u bë në shekujt e fundit me emërtimin Glockenspile (Gllokenshpill).
4.1.2 KSILOFONI
Emrin e ka marrë nga fjala greke “ksilos” – dru dhe “fonos” – zë, sipas materialit nga i cili janë
ndërtuar pllakat. Ksilofoni rrjedh nga Azia, por mund ta hasim edhe te popujt afrikanë dhe
amerikolatinë. Në Evropë, për herë të parë paraqitet në shek. XVI. Ksilofoni i sotëm ka pllaka
druri në dy radhë, ngjashëm sikurse tastet te pianoja dhe rezonatorë të llojit të gypave në të cilët
janë të radhitura pllakat. Luhet me goditje të pllakave me dy shkopinj me përfundim në formë
topthi. Tingujt janë të thekshëm në të fortë, por ritmet mund të jenë të buta dhe të ngrohta me
dinamikë pianoje.
36
4.1.3 METALOFONI
Origjinën e ka nga instrumentet e vjetra me goditje dhe vjen nga ujdhesat Java dhe Bali. Metalofoni
është i ndërtuar nga pllaka metali (alumini), të radhitura në dy radhë hatullash drunore mbi
kornizën e metaltë dhe rezonator të përbërë nga gypa me madhësi të ndryshme. Metalofoni ka dhe
pedale, e ngjashme si te pianoja dhe shërben për shurdhim të zërit. Kështu, tingulli bëhet i
shurdhuar dhe i shkurtër. Gypat janë të vendosur vertikalisht nën pllaka dhe me ndihmën e
elektromotorit krijojnë tone vibruese. Në pllaka luhet me shkopinj. Ata mund të jenë të ndryshëm
për nga madhësia, ndërsa më shpesh kanë kokë të mbeshtjellur me lesh. Për të luajtur akord
shfrytëzohen dy, tre, ndoshta edhe katër shkopinj. Metalofoni është instrument solistik, më shpesh
në xhaz, por shfrytëzohet edhe si instrument orkestral në muzikë klasike në muzikë filmi dhe
argëtuese.
4.1.4 TIMPANI
Instrumente të përafërta me timpanët e sotëm në Evropë kanë ekzistuar që nga shek. XV. Timpani
përbëhet nga korpusi prej metali, ndërsa membrana përbëhet nga lëkura natyrale ose artificiale e
mbështjellur rreth hapësirës së korpusit. Shtrëngimi i lëkurës ndryshon me ndihmë të pesales, e
cila ndikon në në ndryshimin e lartësisë së tingullit të instrumentit. Zëri përfitohet me goditje
shkopinjsh prej lëkurës së ngrehur. Ata mund të jenë të përbërë nga materiale të ndryshme, që kanë
rëndësi të veçantë në kualitetin dhe ngjyrimin e zërit. Timpanët mund të prodhojnë zëra të
tingëllueshëm, por edhe shurdhues, varësisht nga forma e instrumentit dhe lloji i shkopinjve. Mund
të krijojnë gradacion dinamik nga pianisimo deri në fortisimo. Në orën muzikore për fëmijët mund
të përdoren timpane me madhësi diametri prej 25cm deri në 45cm.
4.1.5 BLOK-FLAUTA
Orfi e ka parë të arsyeshme, që për fëmijët në moshë të hershme të përdoret blok-flauta në orë të
muzikës. Në vendin tonë ndryshe e quajmë edhe fyell. Është instrument frymorë i ndërtuar nga
druri e në ditët e sotme edhe nga plastika e përpunuar. Ndërtohet nga dy pjesë ku pjesa e lartë është
gojëza në të cilët fryejmë dhe pjesa e poshtme është më e gjatë, e cila ka vrimat me anë të cilave
krijohen tinguj të ndryshëm me lartësi të ndryshme.
4.1.6 FYELLI POPULLOR
Në trojet shqiptare sidomos në ato veriore përdoret fyelli si instrument muzikor. Për nga ndërtimi
në të shumtën e rasteve është dypjesorë, i përbërë nga druri me gojzën në pjesën e lartë dhe vrimat
në pjesën e poshtme, të cilat me anë të gishtave i mbyllim dhe i hapim për të formuar tinguj.
37
4.2 INSTRUMENTET RITMIKE
4.2.1 LODRA E MADHE
Lodra e madhe ka pasur rëndësi të madhe në jetën e njeriut. Me kalimin e kohës është ndryshuar
dhe sot ekzistojnë lloje të ndryshme të saj. Zëri përftohet kur me shkopinj goditet mbi mëmbranën
e instrumentit, pas së cilës ajo dridhet dhe prodhohet tingulli. Shkopinjtë janë të përbërë nga
materiale të ndryshme dhe janë me madhësi dhe peshë të ndryshme. Ky instrument ka gjetur
përdorim në imitimin e dukurive të natyrës si bubullima ose skena të ndryshme luftarake etj. Ka
një tingull të kumbueshëm dhe të ulët.
4.2.2 TAM - TAMI
Është instrument i vjetër kinez, që ndryshe njihet edhe me emrin gongu. Ngjan në pjatë metali të
madhe dhe luhet me goditje me shkop në mes të instrumentit. Ekzistojnë lloje të ndryshme gongu,
por më i përhapuri është gongu i madh dhe i vogël. Në orkestër më shpesh përdoret për krijim të
efekteve të ndryshme. Tingulli është i kumbueshëm dhe zgjat shumë. Nëse dëshirojmë ta
ndërprejmë tingullin, e prekim pllakën me dorën e majtë .
4.2.3 PJATAT
Pjatat apo ndryshe çinelët janë instrumente në të cilët luhet me shkopinj. Pjatat janë të vendosura
horizontalisht ose nëse janë të vendosura vertikalisht goditen njëra me tjetrën. Mund të kenë
madhësi të ndryshme nga e cila varet edhe lartësia e tingulllit.
38
4.2.4 TREKËNDËSHI
Është instrument nga metali i thyer në formë të trekëndëshit. Mbahet në dorën e majtë, ndërsa me
thupër metalike goditet në anët e instrumentit. Ka zë kumbues dhe shërben për efekte ritmike dhe
melodike. Nëse goditet baza e trekëndëshit prodhohet një tingull i qartë metalik, kurse nëse goditet
maja e trekëndëshit atëherë arrihet një tingull më i lehtë. Ka lloje të ndryshme të trekëdëshave ku
sipas madhësive kanë edhe lartësinë e tingullit.
4.2.5 MARAKASI
Është instrument ritmik me zë karakteristik. Në zbrazëtirën e kokës së instrumentit hidhen kokrra
të ndryshme ku tingulli krijohet duke i tundur ato shpejt. Është i ndërtuar nga druri i fortë dhe ka
formë të dardhës. Zakonisht përdoren dy marakas. Përdorim më të madh gjen në muzikën zbavitëse
dhe në jazz. Shfrytëzohet edhe në folklorin meksikan.
39
4.2.6 DAJREJA
Është instrument ritmik ku zëri përfitohet me dridhje ose me goditje në membranën e instrumentit.
Përgjatë rrethit janë të hapura disa vrima, ku në to janë të vendosura pllaka të vogla të metalta, të
cilat me anë të lëkundjes dhe goditjes së dajresë cingërrojnë, duke e bërë tingullin më tërheqës.
Në literatura të tjera quhet edhe tambourin kurse në popull e quajmë def. Përdoret në zhanre të
ndryshme muzikore: muzikë zbavitëse, jazz, popullore dhe në muzikë klasike.
4.2.7 KASTANJETËT
Janë instrumente ritmike muzikore ku si te pjatat edhe te kastanjetët, zëri përftohet me goditje të
njërës sipërfaqe në tjetrën. Ndërtohen prej një druri të fortë në formë të guaskës. Tingulli nuk zgjat
shumë kështu që edhe notat kanë vlera më të vogla ritmike. Janë dominuese në folklorin spanjoll.
Përfshihen edhe në zhanret tjera muzikore.
4.2.8 SHKOPINJTË
Janë dy shkopinj të ndërtuar nga druri i fortë, të cilët mbahen një në një dorë dhe duke u goditur
me njëri - tjetrin formojnë tingull karakteristik.
40
KAPITULLI V
5. PLANI DITOR
Dita : Data:
ASPEKTET E PËRGJITHSHME TË PLANIT TË ORËS MËSIMORE
Fusha kurrikulare: Artet Lënda: Edukatë muzikore Shkalla e korrikulës: I /Klasa: Përgatitore
Tema (nga plani dy mujor): Rezultati i të nxënit të temës (nga plani dy mujor):
Lojëra Muzikore Dëgjon muzikë duke dalluar tinguj dhe ritme
Rezultatet e të nxënit për kompetencat kryesore të shkallës (të synuara): I.3; III.2; III.7;
Rezultatet e fushës së kurrikulës (të synuara): 1.1,; 1.2; 1.3;
ASPEKTET SPECIFIKE TË PLANIT TË ORËS MËSIMORE
Njësia mësimore: INSTRUMENTET MUZIKORE
Fjalët kyçe: Instrument, tingull, ritëm, piano, harmonikë, tupan, violinë, trekëndësh etj.
Rezultatet e të nxënit për orë mësimore : -Dallon instrumentet muzikore sipas llojit,
Emërton instrumentet e përzgjedhura në klasë
Kriteret e suksesit: Trego në bazë tingullit të dëgjuar emrin e instrumentin
Burimet, mjetet e konkretizimit dhe materialet mësimore: Instrumente muzikore të ndryshme, shkopinj të akullores, letër,
fije të shkrepëses dhe lidhëse gome.
Lidhja me lëndët tjera mësimore dhe/apo me çështjet ndërkurrikulare dhe situata jetësore:
Gjuhë shqipe, matematikë, shoqëria dhe mjedisi dhe edukatë figurative
PËRSHKRIMI I METODOLOGJISË DHE VEPRIMTARITË E PUNËS ME NXËNËS GJATË ORËS MËSIMORE
Rutina ditore, plotësimi i kalendarit, dita, data, muaji dhe viti, stina dhe koha.
Pas kryerjes së rutinës ditore, fëmijët i pyesim: - A ju pëlqeu muzika?, -Tingujt e cilit instrument ishin?.
Secilit nga fëmijët, jep mendimin e tij duke u përgjigjur në pyetjet e parashtruara nga edukatorja.
Fëmijët përzgjedhin instrumentin e preferuar në qendrën e muzikës duke e emërtuar atë, po ashtu edhe duke treguar për përjetimet
dhe kënaqësitë që jep ai instrument. Ata ndajnë në rrokje fjalët harmonikë, piano etj. Numërojnë sa instrumente janë gjithsej, si dhe
krahasojnë tingujt më të ulet dhe më të lartë, instrumentin më të madh dhe më të vogël. Ata shprehin emocione duke treguar
përjetime nga jeta e tyre e përditshme dhe ndodhitë e mëparshme në ahengje muzikore. Me mjete recikluese modelojnë harmonikën.
Dhe në fund me tingujt e instrumenteve vallëzojnë të gëzuar në grup.
VLERËSIMI I NËNËSVE
Vlerësimi bëhet përmes vëzhgimit gjatë kryerjes së aktiviteteve në orën mësimore e në veçanti emërtimin e instrumentit dhe
dallimin e tingullit të tij.
DETYRA DHE PUNA E PAVARUR
Secili fëmijë modelon harmonikën.
Reflektimi për rrjedhën e orës mësimore
Të gjithë fëmijët ishin aktivë, kureshtarë, kreativë, dhe të gëzuar gjatë kryerjes së aktiviteteve, kështu që planifikimi i orës mësimore
u realizua me sukses.
41
5.1 ECURIA DITORE
Dimë se lënda e artit, gjegjësisht edukatës muzikore është një lëndë e cila ka ndërlidhje shumë të
mira me të gjitha fushat korrikulare. Unë këtu do të paraqes se si është ndërlidhur plani ditor i orës
muzikore me temën: Instrumentet muzikore me të gjitha fushat korrikulare.
Pas arritjes së fëmijëve në klasë nën tingujt e një instrumenti (piano), ata formojnë rrethin e
përbashkët ku bëhet edhe rutina ditore: plotësimi i kalendarit duke treguar ditën, datën, muajin,
vitin, dhe kohën.
Pas kryerjes së rutinës ditore, fëmijët i pyesim:
- A ju pëlqeu muzika?
-Tingujt e cilit instrument ishin?
Secili nga fëmijët, jep mendimin e tij duke u përgjigjur në pyetjet e parashtruara nga edukatorja.
Gjuhë Shqipe :
Nxënësit i udhëzojmë që në këndin e muzikës, secili të merr nga një instrument muzikor sipas
preferencës së tij. Secili fëmijë, pastaj emërton instrumentin muzikor që e ka në dorë.
42
Ata tregojnë arsyen pse e preferojnë atë instrument më shumë dhe tregojnë përjetimet që kanë nga
ai instrument.
Disa nga komentet ishin: tupanin, sepse unë kërcej me të; e pëlqej kur e dëgjoj në ahengje; pianon,
se motra e ime luan me të ; violina, se ka tela dhe ka zërin më të bukur; tarabuku, se unë i bie në
shtëpi;... etj. Pastaj me fëmijët, ndajmë në rrokje fjalët si: pi-a-no, har-mo-ni-ka, tu-pa-ni, etj.
Matematikë:
Fëmijët i udhëzojmë të numërojnë sa instrumente i kanë në duar, të bëjnë krahasimin cili është më
i madh e cili më i vogël, të dallojnë format e instrumentit (p.sh.: tupani dhe defi, të rrumbullakët;
piano dhe harmonika, katërkëndëshit; trekëndëshi, si instrument etj.), pastaj numërojnë numrin e
telave apo tastierave te disa instrumenteve, dallojnë gjatësinë e tingullit më të lartë apo më ulët.
Shoqëria dhe mjedisi:
Fëmijët, flasin lirshëm për kënaqësitë që ndjejnë kur dëgjojnë ndonjë instrument muzikor nëse
kanë qenë në ndonjë koncert klasik. Përjetimet e tyre kur kanë qenë në ndonjë aheng me të afërmit
e tyre, duke treguar si kanë kërcyer dhe si janë ndier dhe duke treguar emocionet e tyre. Po ashtu
ata nxiten të tregojnë dëshirën e ndonjërit, i cili pretendon që në të ardhmen të luajë me ndonjë
instrument. Në fund, fëmijëve iu tregojmë rëndësinë dhe rolin e instrumenteve muzikore, ndjesinë
që kanë secili nga ata kur luajnë me instrumentin e preferuar, duke krijuar tinguj që japin
bashkërisht një lloj orkestre të harmonizuar si tërësi. Meqenëse, gjatë kësaj dite në praktikë koha
ishte me shi, unë mora dy gota plastike dhe në to vendosëm kokrra të orizit, pastaj i mbyllëm dhe
duke i lëkundur ato mes vete, krijuam imitimin e shiut me tingujt herë më të butë si shiu i qetë, e
herë më të fortë si rrëbesh shiu.
43
Edukatë figurative:
Fëmijët me mjete recikluese modelojnë harmonikën. Materialet: dy shkopinjë të akullores, letër e
thjeshtë, lidhëse gome, fije shkrepëse nga druri.
Fëmijëve iu japim materialet ku ata fillimisht marrin shkopinjtë e akullores, presin një shirit nga
letra me madhësi të shkopinjve. Mbi njërin shkop vendosim shiritin e letrës.
Pastaj mbi shiritin e letrës në të dy skajet vendosim fijen e shkrepsës të ndarë në dy pjesë dhe mbi
të vendosim shkopin tjetër. Në vazhdim dy skajet e shkopinjve i lidhim me lidhësen prej gome.
44
Në fund secili nga fëmijët provon çfarë tingulli i jep harmonika e punuar nga ai vetë. Këtu fëmijët
përpos zhvillimit fizik, fitojnë edhe shprehitë motorike si koordinimin sy-dorë, zhvillimin e
muskujve finë duke konstruktuar harmonikën, ata bëjnë krahasimin e materialit i fortë- i butë;
fitojnë shprehi të përqëndrimit, zhvillojnë shqisat e të dëgjuarit dhe të prekurit e mbi të gjitha bëhen
kreativë.
Në fund nën tingujt e instrumenteve muzikore të gjithë fëmijët vallëzojnë sipas dëshirës së tyre si
individualisht e në çifte e në fund të grupuar në valle.
Me këte aktivitet, të gjithë fëmijët ishin mjaft aktivë, kishin emocione të gëzimit dhe ishin shumë
të relaksuar.
45
5.2 PËRFUNDIMI
Pas një analize përmbledhëse nga literaturat e shumta që kam përdorur gjatë punimit të diplomës,
me temën: “INSTRUMENTET MUZIKORE FËMIJËRORE DHE ATO TË ORFIT”, vijmë në
përfundim se instrumentet muzikore janë ato që ndikojnë në formimin e personalitetit të fëmijëve,
duke zhvilluar aftësitë njohëse psikofizike dhe ato motorike. Fëmijët që rriten duke dëgjuar muzikë
instrumentesh të ndryshme, formojnë lidhje të ngushtë me muzikën dhe kjo ndikon në forcimin e
gjuhës dhe komunikimit, si dhe aftësive tjera të shumta, duke bërë që ata të jenë më të lirshëm dhe
më këmbëngulës, të luajnë, kërcejnë, këndojnë e vallëzojnë. Andaj, rekomandoj që me fëmijë të
organizohen sa më shumë aktivitete me instrumente muzikore dhe ato të jenë sa më atraktive në
mënyrë, që fëmijët të fitojnë shprehi në edukiminin muzikor.
Gjatë punimit të kësaj teme është nxjerr përfundimi, se instrumentet muzikore ndryshojnë mënyrën
e funksionimit të trurit të fëmijëve për të mirë dhe nxisin zhvillimin konjiktiv dhe atë fizik. Po
ashtu, ato gjithsesi ndikojnë edhe në përmirësimin dhe funksionimin e të gjitha fushave të sistemit
qendror duke i mundësuar fëmijës të shfaqë performancë më të mirë në mësimnxënie edhe në
fushat tjera si: matematikë, gjuhë dhe komunikim, shoqëria dhe mjedisi etj. Prezantimi dhe
edukimi i mëtutjeshëm me ritmin, tingullin, melodinë, harmoninë dhe ngjyrat e ndryshme me
instrumente të ndryshme, bëjnë fëmijën të zgjerojë diapazonin duke u ndier i lirshëm dhe pro
socializimit me të tjerët. Disponimi dhe pozitiviteti i tij i krijojnë kushte të përshtatshme, që ai të
ndjehet i akomoduar, të bëhet kreativ dhe të zgjerojë imagjinatën.
Pas kryerjes së këtij punimi me një përkushtim të madh mendoj se çdo ent parashkollor duhet të
pajiset me instrumente muzikore fëmijërore dhe ato të Orfit, duke ditur përfitimet dhe zhvillimet
që mund t’i ketë fëmija nga muzika dhe këto instrumente, të cilat i kam përmendur gjatë shtjellimit
të këtij punimi. Edhe edukatoret gjatë përpilimit të planprogramit të tyre, mendoj se duhet të bëjnë
përzgjedhjen e temave sa më atraktive dhe sa më të përshtatshme për moshën e fëmijëve.
Përfundimisht mendoj se, instrumentet muzikore fëmijërore dhe ato të Orfit janë të
pazëvendësueshme për zbavitjen dhe zhvillimin e gjithanshëm të fëmijëve sepse ekrani i TV-së
dhe telefonat e mençur nuk mund të zëvendësojnë ndjesinë e kontaktit fizik me instrumentet
muzikore, pasiqë kënaqësia dhe emocioni me to përjetohet ndryshe.
46
REFERENCAT
1. Dhomi, Ajmone “Metodika e Edukatës Muzikore”
2. Pamela A. Caughlin, Kristen A. Hansen, Dinah Heller, Roxane K. Kaufmann, Judit Rothschild
Stolberg, Kate Burgewalsh. “Krijimi i klasave me fëmijën në qendër”
3. Plani dhe Programi Mësimor, Klasa Përgatitore, Masht
4. Spahiu, Seniha, “Metodika e mësimit të muzikës”, Prishtinë, 2008
47
LITERATURA NGA INTERNETI
1. https://masht.rks-gov.net/uploads/2017/03/korniza-berthame-2-final.pdf
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Musical_instrument
3. https://www.gazetaexpress.com/shneta-perse-lodrat-me-muzike-jane-te-mira-per-femije-
51999/
4. https://giropark.ru/sq/holodnoe-vodosnabzhenie/detskie-muzykalnye-instrumenty-svoimi-
rukami-muzykalnye.html
5. https://www.pernenat.al/instrumentat-muzikore-me-i-miri-per-femijen-tuaj/
48
Punimi: “INSTRUMENTET MUZIKORE FËMIJËRORE DHE ATO TË ORFIT”
Autore: Zana Berisha
Lektore: Mr.Sc. Elinda Rexha Pruthi; Nënshkrimi:
Gjakovë, më 16.07.2019
