POLIMERNO
INŽENJERSTVO
Doc. dr. sc. Ljerka Kratofil Krehula
STUDIJ: Kemijsko inženjerstvo
1
Izvođenje nastave
• srijedom, 12-15 h, Marulićev trg 19,
P2KM-19
• Prof. dr. sc. Emi Govorčin Bajsić
• Prof. dr. sc. Marko Rogošić
• Doc. dr. sc. Ljerka Kratofil Krehula
2
Predavanja, 1. dio
Doc. dr. sc. Ljerka Kratofil Krehula
10. listopada
17. listopada
24. listopada
31. listopada 1. kolokvij
Laboratorijske vježbe
utorkom, 8-11 h, 16. i 23. listopada
ZPIOKT, Savska cesta 16/2 Graft polimerizacija Identifikacija
3
4
1. dio kolegija (doc. Krehula) - ocjenjivanje
Ukupna ocjena: maksimalno 85 bodova 70 bodova - kolokvij 10 bodova - lab. vježbe 5 bodova - prisutnost 51 – 59 bodova – 60 % dovoljan (2) 60 – 67 bodova dobar (3) 68 – 75 bodova vrlo dobar (4) 76 – 85 bodova odličan (5)
Polimeri
5
Polimeri - kemijski spojevi vrlo velikih molekulskih masa
(u rasponu od nekoliko 1000 pa sve do nekoliko 1 000 000)
Naziv polimer grčkog je podrijetla - poli - mnogo meros - dio
Švedski kemičar Jöns Jakob Berzelius 1833. nazvao je polimerima
kemijske spojeve koji se sastoje od
istovrsnih ponavljanih jedinica, mera.
6
1839. E. Simon – prva polimerizacija
1924. H. Staudinger – uvodi naziv makromolekule
1839. - prirodni kaučuk po prvi puta je vulkaniziran i dobiven je visoko
elastični materijal - guma.
1870. - dobiven komercijalni celuloid
(75 % celulozni nitrat + 25 % kamfor)
1892. - dobiveno je prvo tekstilno vlakno, rayon
1907. sintetiziran polimer fenol–formaldehidna smola (bakelit)
1920. - postavljena Staudinger-ova hipoteza o
makromolekulama
- započinje snažniji razvoj gumarske industrije zajedno s
razvojem autoindustrije.
1930. - započinje razvoj polimerne industrije.
1950. - snažan razvoj sintetskih polimera i industrije
polimernih materijala 20. stoljeće
„polimerno doba”
POVIJESNI RAZVOJ sintetskih polimera
7
1953. H. Staundinger - za osnovne postavke teorije o polimerima
1963. K. Ziegler i G. Natta - za otkriće koordinacijske
polimerizacije s katalizatorima i za pripravu stereoregularnog
polimera
1974. P. J. Flory - za teorijski i eksperimentalni doprinos osnovnim
načelima polimerne znanosti
1991. P.-G. de Gennes - za uspješan matematički opis fenomena
faznog prijelaza kod polimera, tekućih kristala i super-
vodljivih materijala
2000. A. J. Heeger, A. G. Mac Diarmid i H. Shirakawa
- za otkriće i razvoj vodljivih polimera
Dobitnici Nobelove nagrade (područje polimera)
8
Prirodni polimeri – nastaju biosintezom u prirodi gdje se prikupljaju
i potom se prerađuju u polimerni materijal ili se sintetiziraju iz monomera
prirodnog porijekla.
Od prirodnih se polimera kao materijali upotrebljavaju prirodna koža,
svila, škrob, celuloza i celulozni derivati, hitin te prirodna guma.
Neki prirodni polimeri ne upotrebljavaju se kao materijali, ali se ubrajaju u
makromolekule (polimere): polisaharidi, enzimi, proteini.
• uz dodatak aditiva (punila, boja, stabilizatora…) nastaju
polimerni materijali
Polimeri - prirodnog ili sintetskog porijekla
9
Sintetski polimeri
• Sintetski polimeri - organskog ili anorganskog porijekla, bitno se razlikuju po svojstvima.
1. polimeri organskog porijekla:
polietilen - [CH2 - CH2 ]n-
– polazne sirovine (monomeri) dobivaju se iz nafte – nazivaju se još i petrokemijski polimeri - relativno jeftini
– do sada su najviše istraživani, najveća primjena
2. polimeri anorganskog porijekla –
- svakim danom sve se više istražuju i nalaze sve
veću primjenu.
10
NOMENKLATURA POLIMERA
• Polimer dobiva ime prema svojoj osnovnoj monomernoj jedinici (meru), dakle prema izvoru nastajanja uz dodatak prefiksa poli-, npr.
• Monomer Polimer
CH2 = CH2 etilen ─( CH2 ─ CH2 )n─ polietilen, PE
CH = CH2 propilen ─( CH ─ CH2 )n ─ polipropilen, PP ׀ ׀ CH3 CH3
CH = CH2 vinil-acetat ─( CH - CH2 )n ─ poli(vinil-acetat), PVAc ׀ ׀ OCOCH3 OCOCH3
CH=CH2 vinil-klorid ─( CH - CH2 )n ─ poli(vinil-klorid), PVC Cl Cl Ako se ime monomera sastoji od 2 riječi, tada se ime polimera piše tako da se ime monomera piše u zagradi.
11
1. skupina polimera
Polimer dobiva ime prema karakterističnoj strukturnoj skupini
budući da osnovna monomerna jedinica nastaje iz različitih polaznih tvari.
Poliesteri HO – R– OH + HOOC – R' – COOH – (O – R –C O)n –
dialkohol dikiselina esterska skupina
COO
Poliamidi NH2-R-NH2 + HOCO-R'–COOH – (NH–R–CO)n-– ili
diamin dikiselina – (NH–R–NH–CO–R'–CO)n
CONH
Poliuretani HO-R-OH + OCN-R'-NCO -(O-R-O-CO-NH-R'-NH-CO)n-
dialkohol diizocijanat COONH
2. skupina polimera
12
POLIMERNA molekula:
- homopolimer - sastoji se od 1 vrste monomera
- kopolimer - sastoji se od 2 ili više vrsta monomera
- linearan
- razgranat
- umrežen
RAZGRANATI
KOPOLIMERI
PS -lanac
EPDM
- cijepljeni kopolimer ili graft kopolimer
- blok kopolimer
LINEARNI
Strukturna građa molekula polimera
- statistički ili random kopolimer - alternirajući kopolimeri
13
PODJELA POLIMERA prema mehaničkim svojstvima
14
POLIMERI
POLIPLASTI ELASTOMERI
TERMOPLASTI
KRISTALNI
TERMOSETI
AMORFNI
NEUMREŽENI UMREŽENI
Plastična svojstva Elastična svojstva
ili duromeri ili plastomeri
Svojstva polimera ovise o:
• Strukturi polim. molek. (lanca)
– veličini molek. masa
– umreženosti
• Duromeri
• Guma
– neumreženosti • Linearni
• Razgranati
• Amorfni
• Kristalni
• Semikristalni
15
• Kemijskom sastavu
– Poliolefini (PE,PP)
– Poliesteri (PET)
– Poliuretani
– Poliamidi („najlon”)
– Celuloza
– Epoksi smole
– Polikarbonati (PC)
– Polibutadien (BR guma)
– Polikloropren (CR guma)
– Silikoni
– Polisilani
POLIMERNI MATERIJALI
• Kemijska
– degradacija
– topljivost
– gorivost
– barijerna svojstva
• Mehanička
– čvrstoća
– istezanje
– tvrdoća
• Fizička
– temperatura taljenja
– gustoća
– viskoznost
• optička
– transparentnost
• električna
– električna vodljivost
16
Svojstva polimera
KARAKTERIZACIJA POLIMERA
Svojstva su posljedica – sastava i strukture polimerne molekule
- određivanjem svojstava „opisuje se” polimerni materijal – na
osnovi čega se određuje kvaliteta i područje primjene polimera.
a) kemijski sastav
b) struktura polimernog lanca
c) veličina i raspodjela molekulskih masa polimera
d) amorfna/kristalna struktura
e) morfologija – višefazni sustavi
S
V
O
J
S
T
V
A
Iznimno važan odnos struktura – svojstvo
ZAŠTO SU VAŽNA ODREĐUJU PODRUČJE PRIMJENE I
KVALITETU PROIZVODA 17
Kloroprenska guma
PRIMJENA
• vlakna
• ambalažni materijali
• premazi (boje i lakovi)
• ljepila
• primjena u elektronici
• membransko razdvajanje
• nosači lijekova
foije
Membrane separation
Adhesives
ODNOS struktura – svojstva
polietilen
18
POLIMERI
19
1. Plastika ili poliplasti
Plastomeri ili termoplasti
& duromeri ili termoseti
• Svojstva - primjena
– materijal (ambalaža, konstr. materijal)
– vlakna
– premazi
– ljepila
• Aditivi za plastiku
• Tehnologije prerade plastike (ekstruzija, injektiranje, predenje, premazivanje)
2. Gume (elastomeri)
prirodna & sintetska guma
– umješavanje & tehnološki
procesi prerade (auto gume, cijevi, crijeva…)
– tehnološki procesi prerade
lateksa (proizvodi tankih stijenki;
rukavice, baloni)
20
3. Polimerne mješavine &
(nano)kompoziti
– mješljivost komponenti
– vrste mješavina
• Mješljive
• Kompatibilne
• Nemješljive
Svojstva mješavina i
(nano)kompozita
– izrazito drugačija u odnosu na
polazni polimer
4. Biopolimeri &
biorazgradljivi polimeri
– Bio- makromolekule
• Polisaharidi
• Polipeptidi & Poliproteini
• Prirodna guma
– Biorazgradljivi sintetski
polimeri
• Polilaktidna kiselina (PLA)
• Polihidroksialkanoat (PHA)
– Polihidroksibutirat (PHB)
• Polikaprolakton (PCL)
21
5. Polimeri za napredne tehnologije
• Membrane i membranske tehnologije
– Barijerna svojstva
– Separacijske membrane
• Biomedicinska primjena i nosači lijekova
• Primjena u elektronici – Vodljivi polimeri
22
Okoliš & Polimeri
• Održivi razvoj
• Zbrinjavanje polimernog
otpada
• mehaničko recikliranje
• kemijsko recikliranje
• energetski oporavak
• kompostiranje
23
ORGANSKI POLIMERI
• POLISTIREN – proizvodnja polistirena
iz stirena (vinil-benzena)
CHCH2n CH2 CH
n
Stiren (vinil-benzen) polistiren (poli (vinil-benzen))
tekućina PS
Polimeri dobiveni
radikalskim polimerizacijama
24
Stiropor • Vrsta polistirena dobivena bubrenjem pentanom
- ekspandirani polimerni materijal
• gori čađavim plamenom zbog prisutne benzenske jezgre
25
POLIETILEN
n
CH2CH2 CH2 CH2
etilen, plin polietilen, PE
26
• Polietilen se ekstrudira uz dodatak raznih pigmenata
• Crni polietilen – za vreće za smeće i u poljoprivredi
• Prozirni polietilen – za plastenike u poljoprivredi
• Bijeli ili obojeni polietilen – za plastične vrećice u
kućanstvu (LDPE), kutije i posude (HDPE)
27
POLI(VINIL-KLORID)
CHCH2CH2 CH
Cl Cl
vinil-klorid, plin poli(vinil-klorid), PVC
28
• Vrlo je dobar izolator-za električne
žice, za cijevi
• „Skaj” – vinilna sintetska koža-za torbe
i odjeću, cipele
29
POLI(VINIL-ACETAT)
• PVAc u emulziji –za boje i ljepila
vinil-acetat, tekućina poli(vinil-acetat), PVAc
O
CO
CH
CH3
CH2 CH2
CH3
CH
CO
O
30
POLI(TETRAFLUOR-ETILEN)
CF2 CF2 CF2CF2
Tetra(fluor-etilen) poli(tetrafluor-etilen),
PTFE, Teflon
31
POLIAKRILATI
Akrilna kiselina poli(akrilna kiselina), PAA
Metilni ester akrilne kiseline poli (metil-akrilat), PMA
metakrilat
CH2
COOCH3COOCH3
CHCH2 CH
CH CH 2 CH
COOH COOH
CH 2
32
• PMMA – za sintetske zube
• PMA – za podne lakove
Metil ester metakrilne kiseline poli (metil-metakrilat)
metil- metakrilat PMMA
CH2CH2
CH3
C
COOCH3
C
CH3
COOCH3
33
Polimeri dobiveni
kondenzacijskim polimerizacijama
• POLIAMIDI
H2N CH2( )
6 NH2 + HOOC 4)( CH2 COOH
-2H2O
Heksametilendiamin adipinska kiselina
COCH2( )
4NH OC6)( CH2HN
Nylon 6,6; poliamid, poli(heksametilen-adipamid) PA
34
• PA – za zupčanike u tvornicama, masna
opipa, a ne treba ga podmazivati
• za odjeću
35
n HOCH2CH2OH + n HOOC COOH ↔
↔ OOC COOCH2CH2n + 2n H2O
monomer
etilen-glikol
(EG)
monomer
tereftalna kiselina
(TPA)
poli(etilen-tereftalat), PET
POLIESTERI
36
PET
– za boce – voda, osvježavajuća pića
- za tekstil
- za automobilsku industriju-odbojnici
(vrlo žilav materijal)
- konstrukcijski materijal
37
POLIURETANI
– za mekane i tvrde spužve
- za pokućstvo
- za sportsku opremu
ONCO C R'HONR + OH
Diizocijanat dialkohol
R HNO C NH
O
R C
O
O
poliuretan, PU
38
GUME – prirodne i sintetske
• Vulkanizacija – umrežavanje sumporom
ili drugim aditivima
C HCCH2 CH2
CH3 CH3
CH2CH2 CHC
izopren poliizopren
Si Si
Si Si
O
O
CH3 CH3
CH3CH3
O
O
silikonska guma
39
• SBR – stiren butadienska guma
• CR – polikloroprenska guma
• EPDM – etilen-propilen-dienska guma
40
CELULOZA – prirodni polimer
H
OH
H
H
OH
CH2OH
OO
H
OH
H
OH
CH2OH
O
O
HHO H
C6H10O6 n
41
ANORGANSKI POLIMERI
- sadrže Si, Ge, Sn te polifosfazen (P=N):
- silikoni
- polisilani
- poligermani i polistanani
- polifosfazeni
42
Silikoni
• Silikoni se upotrebljavaju u različite svrhe, a posebno su
otporni na visoke temperature (600°C)
• svojstvo im određuje primjenu.
(R2SiO)n
43
Opća formula
Opća formula polimera silikona
Osnovni lanac sastoji se - silicijevog i kisikovog atoma
R - organska grupa
metilne grupe – poli(dimetil siloksan).
- fenilna grupa – poli(difenil siloksan)
Poli(dimetil siloksan) najčešće upotrebljavani silikon.
• Silikoni mogu biti linearni, ciklički ili umreženi
44
• Silikoni su dobri elastomeri jer su im veze između
silicijeva atoma i dva kisikova atoma vrlo fleksibilne.
45
Kut koje tvore te veze može se otvarati i zatvarati
(kao otvaranje i zatvaranje škara)
Polisilani su značajnije izučavani oko 1950-tih godina prošlog
stoljeća.
1949. godine sintetizirani polisilan nazvan je
poli(dimetil silan), strukturne formule
- čvrsti kristali - netopljivi
- zagrijavanjem tali se tek kod 250 oC
Polisilani
46
- germanij (Ge) ili kositar (Sn)
čine polimerni lanac
Polisilani, poligermani i polistanani se istražuju posebno za primjene u
elektronici.
Poligermani i polistanani
47
Polifosfazeni - osnovni lanac čini izmjena fosfornog i
dušikovog atoma.
R može biti bilo koja organska grupa
Polifosfazen ima - fleksibilan osnovni lanac – elastomer
- dobri izolatori
Polifosfazeni
48
Polimerizacija – kemijska reakcija u kojoj
niskomolekulski spojevi, monomeri,
međusobnim povezivanjem kovalentnim
kemijskim vezama tvore makromolekule,
tj. molekule polimera
49
Oligomeri – polimeri s malim stupnjem polimerizacije, - viskozne kapljevine ili lako taljive krutine, lako su topljivi
Stupanj polimerizacije, DP – broj ponavljanih jedinica neke
polimerne molekule
DP – engl. degree of polymerization
Mn = DP x M0
Molekulska masa polimera, Mn
– produkt DP-a i molekulske mase ponavljane jedinice, M0
Polimeri s većim stupnjem polimerizacije i molekulskim masama
većim od 10000 - otapaju se uz prethodno bubrenje i stvaraju čvrste filmove ili vlakna
50
Reakcije polimerizacije dijele se s obzirom na
1. mehanizam rasta lanca
2. medij polimerizacije
51
1. Mehanizam rasta lanca:
1. lančane polimerizacije (radikalske)
- lančasti rast polimernog lanca.
I. inicijacija
II. propagacija
III. terminacija
2. stupnjevite polimerizacije (kondenzacijske)
- stupnjeviti rast polimernog lanca,
izdvajanje vode, amonijaka…(„male” molekule)
monomer + monomer → dimer
dimer + monomer → trimer
dimer + dimer → tetramer
trimer + monomer → tetramer itd.
52
2. Medij polimerizacije
- homogene polimerizacije
- u masi
- u otopini
- heterogene polimerizacije
- u masi
- u otopini
- u suspenziji
- u emulziji
- u plinskoj fazi
- međupovršinske polikondenzacije
53
1. lančane polimerizacije (radikalske)
54
n HOCH2CH2OH + n HOOC COOH ↔
↔ OOC COOCH2CH2n + 2n H2O
monomer
etilen-glikol
(EG)
monomer
tereftalna kiselina
(TPA)
poli(etilen-tereftalat), PET
2. stupnjevite polimerizacije (kondenzacijske)
55
a) lančane polimerizacije (radikalske)
1. Inicijacija
- djelovanje inicijatora
RMMR ik
primarna
aktivna specija
1. Inicijacija
2. Propagacija
3. Terminacija
1. mehanizam rasta lanca
R2I
56
Primjer radikalske polimerizacije:
1. Inicijacija
- prvi stupanj u reakciji polimerizacije, uključuje:
a) reakciju dekompozicije (homolitičkog razlaganja inicijatora)
Inicijator - vrlo važan za početak reakcije polimerizacije jer
stvara prve radikale – nastajanje dvaju primarnih radikala
b) reakciju između primarnog radikala nastalog raspadom inicijatora i monomerne jedinice:
nastajanje primarne aktivne specije
R2I
R RMM primarna
aktivna specija
57
• Inicijatori – kemijski spojevi relativno male energije
disocijacije karakterističnih kemijskih veza (120-170 kJ mol-1)
pa se pod uvjetima procesa polimerizacije razlažu uz stvaranje
slobodnih radikala
Inicijator je vrlo važan za početak reakcije polimerizacije jer stvara prve
radikale koji iniciraju nastajanje monomernih radikala i tako započinje
prijenos aktivnosti.
Razgradnja inicijatora: toplina, energija zračenja,
kemijske reakcije
- kemijski spojevi koji sadrže –O-O-, -S-S-, =N-O-, -N=N-
funkcionalne skupine – homolitska razgradnja
R2I
HO22O2H
58
Vrijeme poluraspada inicijatora (t1/2) – veličina za određivanje brzine
dekompozicije inicijatora i njegove primjene pri danoj temperaturi –
vrijeme potrebno da se koncentracija inicijatora smanji na polovinu
početne vrijednosti.
Brzina dekompozicije inicijatora jako ovisi o temperaturi.
Za svaki inicijator postoji određeno temperaturno područje prikladno za
proces polimerizacije.
Pri nižim temperaturama od potrebne temp. polimerizacije nastajanje
slobodnih radikala je presporo, a pri višim temperaturama dekompozicija
je prebrza (kod nekih slučajeva reakcija pri višim temperaturama može
biti i nekontrolirana te eksplozivna).
59
Inicijatori:
a) anorganski inicijatori
vodikov peroksid, H2O2 (O-O veza)
HO2OHHOC60o
hidroksilni radikal
kalijev persulfat K2S2O8 (O-O veza)
sulfatni anion- radikal
KO S O O S OK
O
O O
O
40
O
O
O S 2O + 2K +
o C
60
b) organski peroksidi
dibenzoil peroksid, DBP (O-O veza)
Co
2H3C O100-130
O O CH3C C
CH3CH3
CH3
C
CH3
CH3
CH3
CH3
benzoiloksi radikal
ditercijarni butilperoksid (O-O veza)
t-butiloksi radikal
C o
O 65
O O O C C C O
2
O
2 + 2CO2
61
t-butilhidroperoksid (O-O veza)
CH3
CH3CH3
CH3
CH3C COHO OH3C OH+
c) inicijatori sa S-S vezom
tetrametiltiuram disulfid, TMTD - vulkanizacija kaučuka – nastanak gume
(CH 3 ) 2 N C
S
N (CH 3 ) 2 C S S
S
60 o C
S
S 2 C N (CH 3 ) 2 2 +
62
d) inicijatori s N-N vezom
2,2'-azobisizobutironitril, AIBN
2 cijano-2 propil radikal
CH 3
CH 3
CH 3
C
CH 3
C
C H 3 C C 40
2 H 3 C o C
N N C
N N
C N
+ N 2
63
2. Propagacija
– dobivaju se polimerni lanci različitih duljina
RM RMMpkM
RMMMMRMM pk
2 2 2 2R CH CH R CH C H
2 2 2 2 2 2 2 2R CH C H CH CH R CH CH CH C H
- primjer: polimerizacija etilena – nastanak polietilena
primarna
aktivna specija
primarna
aktivna specija
RM RMMpkM
primarna
aktivna specija 64
3. Terminacija – faza prestanka rasta polimernog lanca
a) kombinacijom
RMRMRM mnmnRM ktk
2 2 2 2 2 2 2 2R CH CH CH CH CH CH CH CH R
2 2 2 2 2 2 2 2R CH CH CH C H C H CH CH CH R
- primjer - polietilen:
65
mnmn RMRMRMRM
tdk
b) disproporcioniranjem
2 2 2 2 2 2 2 2R CH CH CH C H C H CH CH CH R
2 2 2 3 2 2 2R CH CH CH CH CH CH CH CH R
terminirani polimerni
lanac
ova dvostruka veza može
se napasti i ponovo se
može izazvati polimerizacija
66
c) prijenosom rasta lančane reakcije
(chain transfer) – nepoželjno Rast lanca prenosi se na nešto drugo.
RHRMRHRM n
k
ntt postaje aktivan
I- inicijator, - radikal, M - monomer, kd – konstanta disocijacije, ki- konstanta
inicijacije, kp- konstanta propagacije, ktk- konstanta transfera kombinacijom,
ktd- konstanta disproporcionacije, ktt- konstanta transferom
R
67
• Prijenos rasta lanca
RH može biti: - inicijator
- otapalo
- monomer
- polimer
R3CH2CH2CH2CHHORH2HC2CH2CH2CHHO
terminirani polimerni
lanac
Rast lanca prenosi se na nešto drugo
68
1. Prijenos rasta lanca na inicijator
- Inicijatori u pravilu nisu prenosioci rasta lanca
- do faze terminacije većina se inicijatora potroši
(dodaje se u vrlo malim konc. (svega 0,1%) i zato je
efekt prijenosa rasta s molekulama inicijatora vrlo malen)
- Vodikov peroksid – dobar inicijator, loš prenosilac rasta
lanca (poželjno)
- t-butilhidroperoksid – prenosilac rasta lanca
69
2. Prijenos rasta lanca na otapalo
- Otapalo je uvijek prisutno, osim kod polim. u masi.
- Otapalo utječe na krajnje grupe polimernog radikala i na veličinu
molekulskih masa, ali ne utječe na strukturu lanca.
Aldehidna i ketonska otapala - odlični prenosioci rasta lanca kod
radikalske polim. zbog lakog otpuštanja H-atoma.
Serija otapala:
benzen, toluen, etilenbenzen, kumen, trifenilmetan: ovim redom
raste brzina prijenosa zbog lakoće otpuštanja H-atoma.
70
benzen
H C H
H
toluen
H C H
H C H
H
e t ilb e n z e n
bolji prijenos rasta lanca
Serija otapala:
benzen, toluen, etilenbenzen, kumen, trifenilmetan
ovim redom raste brzina prijenosa zbog lakoće otpuštanja H-atoma:
71
C H
H 3C C H 3
k u m en
C H
t r if e n ilm e ta n
bolji prijenos rasta lanca
72
- halogena otapala: prenosioci rasta lanca
CH3Cl, CH2Cl2, CHCl3, CCl4
- CCl4 najveći prenosilac rasta lanca (nestabilnost Cl, jaka mobilnost)
- tioli (merkaptani) jako veliki prenosioci
(veza S-H) nestabilna: C2H5SH etantiol
73
3. Prijenos rasta lanca na monomer
- relativno je malen jer na kraju polimerizacije kad nastupa
terminacija teorijski nema monomera (slično kao što nema
ni inicijatora)
U početnoj fazi dolazi do prijenosa aktivnosti s inicijatora na
monomer, a potom monomer prelazi u oligomer i polimer što
utječe na smanjenje konc. monomera.
74
CH2 CH
O
C O
CH3
Reaktivni monomeri - prenosioci rasta lanca
- vinil-acetat
- vinil-klorid CH2=CHCl
75
