© Copyright 2016 Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad. Het auteursrecht, ook ten aanzien van artikel 15 AW, wordt uitdrukkelijk voorbehouden. zaterdag, 26 november 2016

waar Kerstmis - een verbastering van Christ-mis, de viering van de dag dat Jezus werd geboren - voor staat. Het feest van licht. „Of zoals Jezus het in de Bijbel zegt: ‘Ik ben ’t licht der wereld, die mij volgt, zal in de duisternis niet wandelen, maar zal het licht des levens hebben’”, citeert museum-educator Anite Haverkamp enthousiast door de telefoon. De vrolijke historica is in dienst bij Museum Catharij-neconvent in Utrecht waar christelijke kunst centraal staat. Ze is ook het brein achter de website feestweet-watjeviert.nl. We schaffen massaal een kerstboom aan en shoppen ons suf om cadeaus, kerstkalkoenen en andere lekkernijen in huis te halen, maar steeds minder (jonge) mensen weten waarom we dat doen. En wat we eigenlijk vieren…? Goed, de geboorte van Jezus zal nog wel een belletje doen rinkelen. De verlosser die geboren werd in een armoedige stal in

Bethlehem, waar Maria en Jozef het wonderkind op de aarde brachten. „Mensen zoeken naar betekenisgeving. Ook nu nog. Zeker. Misschien nu nog wel meer dan jaren geleden. Je kunt wel iets vieren, maar als je niet meer weet waarom, is dat… (ze zoekt even naar het juiste woord:)… jammer. Het wordt vluchtig en het heeft minder inhoud. Als je de achtergronden en betekenis van onze feestdagen beter kent, krijg je wellicht ook meer begrip voor tradities van andere religies. Welke verhalen zij geloven. Daardoor ontstaat saamho-righeid en kun je beginnen met delen. Het delen van begrip en verhalen en de acceptatie van andermans geloof.”

ParadijsboomParadijsboomDe geschiedenis van de kerstboom zo-als wij die kennen, is lastig te herleiden,

meldt Marianne van Zuijlen van het Meertens Instituut dat de Nederlandse taal en cultuur onderzoekt en vastlegt. Er is veel niet-onderbouwde informatie te vinden op ‘Mr. Google’, zoals het feit dat de ‘verering’ van de boom uit de Germaanse cultuur stamt. Germanen aanbaden bepaalde natuurgoden, en majestueuze bomen werden als heilige plek beschouwd. De traditie van de hui-dige kerstboom mag je daar niet aan linken, benadrukt Van Zuijlen. Het is waarschijnlijker dat de eerste ‘moderne’ West-Europese kerstbomen uit de vijftiende, begin zestiende eeuw stammen. In Duitsland wordt voor het eerst bewijs gevonden van de kerst-boom als een inwoner van Straatsburg meldt dat in chique salons van rijke families sparren worden neergezet met papieren rozen, appels, wafels en

suikerkransjes. De regio Elzas-Lotharingen (dan nog onder Duits bewind) zou een rijke historie als kerst-boomregio kennen, vertelt Haverkamp.In de ‘donkere’ middeleeuwen bestond de boomtra-ditie ook al, maar in een iets andere vorm. De boom werd toen alleen in kerken gebruikt, in de vorm van een ‘paradijsboom’. Een symbool tijdens het feest van Adam en Eva op 24 december, waarbij de boom behangen werd met noten, koekjes en… appels. Inder-daad dezelfde vrucht waaraan Eva geknabbeld had voordat zij en Adam uit het paradijs werden gegooid. In Nederland heeft dominee Ottho Gerhard Heldring uit het Betuwse Hemmen de primeur als het gaat om de kerstboom. Hij is zo begaan met de armen, alco-holisten, gevallen vrouwen en daklozen uit zijn regio,

dat hij in 1835 besluit een kerstboom in zijn parochiekerk neer te zetten. In de boom hangt hij appels, peren en noten. Cadeaus liggen onder de boom. Het idee heeft hij waarschijnlijk afgekeken van de Duitse tak van zijn familie. Van een rijke adellijke heer bij wie - zoals eerder gezegd - de boom al langer tijdens kerst wordt opgezet. Heldring is slim, want door de arme sloebers te verleiden met cadeautjes en eten wor-den de ‘schapen’ ontvankelijk(er) voor zijn herdersboodschap: het evangelie. Heldring plaatst vooral kinderen centraal om jonge zieltjes te winnen. In zijn eigen woorden: „Op kinderen maakt dit feest eenen diepen indruk voor het gansche leven”, zo staat te lezen in het Volkskundig Bulletin (1982) dat te vinden is in de omvangrijke bi-bliotheek van het Meertens Instituut.

nen.

nn

e -r

OnbijbelsOnbijbelsHistorica Haverkamp struint kwiek verder door de geschiedenis. De boom leidt aanvankelijk tot afkeurende fron-sen van de heren geestelijken. Zeker in de orthodoxe (protestante) leerschool wordt dergelijke ‘heidense’ frivoliteit niet gewaardeerd. Nergens in de Bijbel wordt gerept over een (kerst)boom. Haverkamp: „Die is onbijbels.” Ook de katholieken willen in het begin niets van een boom weten. Zij hebben hun eigen symbool voor Kerstmis: in goed Limburgs, ut kribke met de hoofdrol-spelers Jozef, Maria en het kindeke Jezus. Deze hoofdrolspelers staan

wél duidelijk in de Bijbel omschreven, hetgeen zeker niet voor de stal zelf geldt. Waarschijnlijk is die er rond 1200 bijgekomen nadat Franciscus van Assisi tijdens de nachtmis een levende kerststal had opgetuigd. Franciscus is een bekende dierenliefhebber. Op 4 ok-tober - zijn sterfdag - wordt nog altijd Werelddierendag gevierd, omdat hij de patroonheilige van dieren en planten is. De kerststal wordt dankzij Franciscus van Assisi een hit en verovert een vaste plek in de kerst-line-up. De boom geldt voor rijke mensen als een statussymbool, maar vergis je niet: de ‘diepere’ betekenislaag onder de gesuikerde kransjes en glanzende kaarsjes is er zeker, benadrukt Haver-kamp. „Geven om je naasten speelt een heel belangrijke rol. Tot het midden van de negentiende eeuw kende ons land bittere armoede. Mensen die stierven van de honger, van de

Mensen zoeken naar betekenis. Ook nu nog.

OH DENNENBOOM…

Ondenkbaar: een kerst-feest zonder kerstboom. Feitelijk is onze ‘oh dennenboom, oh dennen-boom, wat zijn je takken wonderschoon’ een spar. De Nordmann is de

topper onder de kerstbo-men vanwege zijn robuuste uiterlijk en minimaal verlies van naalden gedurende de periode dat de boom in huis staat.

WAAROM HANGEN ER EIGENLIJKBALLEN IN DE KERSTBOOM?

De symbolische betekenisvan de kerstboom en de versieringen.Boom: alle bomen verliezen in de winter hun blad, alleen de ‘kerst-boom’ (de spar) niet, die blijft altijd groen. Een teken dat het leven doorgaat.Bal: een ronde vorm, die staat voor het eeuwige leven.Engelen: boodschappers tussen mens en God. Zij maken de geboorte van

Jezus zingend bekend aanhet volk: ‘Daar hoorden zijd’engelen zingen, hun liederen vloeiend en klaar…’ (uit De Herdertjes lagen bij nachte)Kerstkrans: ook weer eenrond symbool voor het leven dat altijd doorgaat.Kaarsjes: verwijzing naar ’t licht der wereld: Jezus.Ster: de ster van Beth-lehem, waar het kindeke Jezus het licht zag.(bron: Museum Catharij-neconvent.)