Narodna muzika užičkog

kraja

Narodna vokalna tradicija

Užički kraj: geografsko odreĎenje

- opštine -

Užice

Čajetina

Arilje

Požega

Ivanjica

Kosjerić

Bajina Bašta

Etnomuzikološka istraživanja u

užičkom kraju

krajem 80-tih godina XX veka

težnja istraživača/ica: zabeležiti starije

oblike narodnog vokalnog muziciranja

(još jedno) propuštanje beleženja aktuelne

narodne muzike u drugoj polovini XX veka

Tipovi narodnog pevanja u užičkom

kraju

Jednoglasno Dvoglasno

- češća pojava

- više istraživano

- pevanje “u pravom

smislu te reči”

Jednoglasno pevanje 1. uspavanke i pesme kad se cuca dete

- mali ambitus

- jednostavan oblik (varijantni jednodel)

- sadržaj: poruka da dete zaspi ili čitava narativna priča

2. pevanje uz tepsiju

- pratnja pevanju: intenzivni motorični šum okretanja tepsije

- pevaju uglavnom žene

3. pevanje kad se pale lile (na Petrovdan)

- lile: oljuštena kora trešnjevog drveta nanizana na drvene štapove koja se upali

- lile nose deca i putem pevaju, npr.

Lila gori, Boga moli

da nam žito bolje rodi

Jednoglasno pevanje 4. eganje – pevanje kada se pobodu bikovi

- egalice:dok se bikovi bore i kada odredjeni bik pobedi

- tehnika izvodjenja: prstom se pomera jabučica u grlu i glas naglašeno vibrira

- oblik: eganje se pojavljuje kao uvod i zevršetak pevanja

- tempo: promenljiv sa čestim ubrzavanjima

5. rabadžijsko pevanje

- na dugačak glas

- solo pevanje ili antifono komuniciranje (dvojica rabadžija u putu)

- mnogo ornamentike u izvoĎenju

- “Rabadžinski se može otpevati bilo koja pesma u glas, samo se onda ne usjeca, već se tera pravo.”

6. pevanje uz pečenje rakije

- prizvuk varoške, kafanske pesme

- ritmičke, melodijske i intonativne slobode, isprekidane fraze

- teatralni vokalni performans “pripitog” domaćina (simbolička oznaka za količinu rakije koju peče, a time i za njegov ekonomski status)

Jednoglasno pevanje 7. samačko pevanje – kroza zube

- dok se čuvaju ovce

- obično uprošćeniji vid starijeg ili novijeg seoskog dvoglasnog pevanja

8. kukanje za mrtvim

- afektivno izvoĎenje

- struktura fraza: od najvišeg tona prema nižim

- intonacija: nestabilna, sa tendencijom povišavanja

- ritualni dodaci tekstu: joj, ajoj, kuku

- Ribaševina: učestvuju dve žene u nekoj vrsti stretto antifonije

9. krstonoško pevanje

- jednoglasno, ponekad u maniru novijeg dvoglasnog (uticaj novijeg na starije varijante pevanja)

- izlaganje melostrofe – solo, refren – grupno

10. pevanje na glas – posebni slučajevi

- nema usijecanja

- svi usijecaju

- u slučajevima kada svi u grupi znaju samo vodeći glas; ovaj tip pevanja retko opstaje celu melostrofu

Dvoglasno pevanje

-starije seosko dvoglasno pevanje-

terminologija: na glas, iz vika

bliže odreĎenje:

- brojenica (broenica, brenica)

- svatovska (na svatovski, na svatovski glas)

načini pevanja

1. prema silabičnosti

- kratko

- dugačko – razvučeno

2. prema sazvučnosti

- heterofono

- heterofono-bordunsko

- bordunsko

Dvoglasno pevanje

-starije seosko dvoglasno pevanje-

- heterofonija - terminologija: jedan povede (i usijeca), drugi ga prate/voze

napravo

tip sazvučnosti: blisko jednoglasu, usijecanja na krajevima melostihova i/ili melostrofa (reĎe prateći usijeca)

melodijski model: kajda (reĎe glas)

tipovi kajdi:

- brojeničke

- slavske

- druge

Dvoglasno pevanje

-starije seosko dvoglasno pevanje-

- heterofonija-bordun -

terminologija: u dvoje (udvoje)

melodijski tip: zlatiborska kajda

struktura izvoĎenja: jedan povede, u trenutku pojave borduna dolazi do usporavanja

oblik: ponovljeni dvostih (melostrofa velikih dimenzija)

tehnika izvoĎenja: vazduh se uzima naizmenično (signal je usijecanje) –čini se kao da je pesma bez prekida/bez uzimanja vazduha

završetak melostrofe: uzvik/poniranje

intonacija: podložna konstantnom povišavanju

Dvoglasno pevanje

-starije seosko dvoglasno pevanje-

- bordun -

zabeleženo isključivo od starijih ljudi, pretežno muškaraca

rabadžijske, slavske, kosačke pesme

struktura izvoĎenja: uglavnom vodi onaj koji počinje, ali tokom melostrofe može doći i do promene uloga

oblik: veoma razraĎena i duga melostrofa

završetak melostrofe: izvici

Dvoglasno pevanje

-starije seosko dvoglasno pevanje-

- generalne karakteristike -

uzak ambitus (F-B kao F G A(s) B/Heses)

ornamenti:

- falsetni predudari

- postudari (odreĎene ili neodreĎene visine)

- kvocajući tonovi

- izvikivanje

- poniranje glasom

tendencija povišavanja intonacije (lakše se zapaža u razvučenim pesmama)

Dvoglasno pevanje

-novije seosko dvoglasno pevanje- melodijski model: arija

terminologija: na ariju

broj učesnika/ca: od četvoro pa naviše

struktura izvoĎenja: 1 počinje/vodi, ostali/e prate/basiraju/basuju

osnovni sazvučni interval: terca

završni sazvuk: kvinta

uticaj starijeg na novije seosko pevanje:

- pojava sekundnih sazvučja

- poniranje glasova na završetku melostrofe

- tipično usijecanje 1. glasa

- pojava troglasja C-F-G / C-E-G (reĎe)

Problemi interpretacije teksta

tipična melostrofa (oblik/sadržina): jasan, rečit, često duhovit dvostih

stariji tekstovi (obredne, slavske pesme): nemaju rimu

tekstovi prokomponovanog oblika:

- kukanje

- pesma jenĎi kad poslužuju goste

- litanijsko aminovanje čauša na svadbi

osobene pojave pri izvoĎenju:

- elizija

- afereza

- gutanje glasova

- višak glasova u pesmi u odnosu na govorni jezik (j)

- poluglasovi

ornamentika:

- ukrasni tonovi (predudari, postudari)

- tremola

- trileri