CM

/Rec

(201

0)7

sayı

lıTa

vsiy

eK

arar

ıve

Açı

klay

ıcı N

otaç

ıkla

yıcı

no

tHukuki Enstrümanlar

Avrupa Konseyi DemokratikVatandaşlık Eğitimi ve İnsan HaklarıEğitimi Şartı

CM/Rec(2010)7 sayılıTavsiye Kararı ve açıklayıcı not

Avrupa Konseyi DemokratikVatandaşlık Eğitimi ve İnsan HaklarıEğitimi Şartı

Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin11 Mayıs 2010 tarihinde kabul ettiği, CM/Rec(2010)7 sayılıTavsiye Kararı ve açıklayıcı not

Avrupa Konseyi Yayınları

Bu metin, kaynağın tam adının, yani Avrupa Konseyi’nin belirtilmesi kaydıyla çoğal-tılabilir. Ticari amaçlarla kullanılması veya Avrupa Konseyinin resmi dilleri dışındaki birdile çevrilmesi düşünülüyorsa lütfen publishing@coe.int ile temasa geçin.

Avrupa Konseyi YayınlarıF-67075 Strasbourg Cedexhttp://book.coe.intISBN 978-92-871-6898-6©Council of Europe, Şubat 2011Avrupa Konseyinde Basılmıştır

3

1. Eğitim Yönlendirme Komitesinin (CDED) önerdiği ve Avrupa KonseyiBakanlar Komitesinin 11 Mayıs 2010’da kabul ettiği CM/Rec(2010)7sayılı Tavsiye Kararı

2. Bu yayında CM/Rec(2010)7 sayılı Tavsiye Kararının metni veaçıklayıcı notu yer almaktadır.

5

CM/Rec(2010)7 sayılı Tavsiye Kararı

Bakanlar Komitesinin, Avrupa Konseyi Demokratik Vatandaşlıkve İnsan Hakları Eğitimi Şartı ile ilgili olarak üye ülkelere yönelikTavsiye Kararı

(Bakanlar Komitesinde, 11 Mayıs 2010 tarihinde 120. Oturumda kabuledilmiştir)

Bakanlar Komitesi, Avrupa Konseyi Kuruluş Yasasının 15.b Maddesiuyarınca; Avrupa Konseyinin temel görevinin insan haklarını,demokrasiyi ve hukukun üstünlüğünü yaygınlaştırmak olduğunu;

Bu görevin yerine getirilmesinde eğitimin temel bir rol oynadığı; ulus-lararası hukukta, özellikle de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde(ETS No. 5), İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Ekonomik, Sosyalve Kültürel Haklara ilişkin Uluslararası Sözleşme ve Çocuk HaklarıUluslararası Sözleşmesinde verilen eğitim hakkını, 1993’te Viyana’datoplanan Dünya İnsan Hakları Konferansında ülkelere insan hakları,demokrasi ve hukukun üstünlüğünün, yaygın ve örgün eğitimde yeralan tüm öğrenim kurumlarında ders olarak okutulması çağrısındabulunulduğunu;

Avrupa Konseyi Devlet ve Hükümet Başkanları 2. Zirvesinde (1997)alınan, demokratik bir toplumda vatandaşların hak ve sorumluluklarınailişkin farkındalıklarının arttırılmasına yönelik demokratik vatandaşlıkeğitimi girişimini başlatma kararını;

Bakanlar Komitesi demokratik vatandaşlık eğitimi konulu, Rec(2002)12sayılı Tavsiye Kararını, Bakanlar Komitesinin gençlerin yaygın eğitim/öğreniminin yaygınlaştırılması ve tanınmasına ilişkin Rec(2003)8 sayılıTavsiye Kararı ve üniversite eğitiminde ve mesleki eğitimde Avrupaİnsan Hakları Sözleşmesine ilişkin Rec(2004)4 sayılı Tavsiye Kararını,Parlamenter Meclisinin, demokratik vatandaşlık ve insan hakları eğiti-mi için bir Avrupa çerçeve sözleşmesinin yazılmasını öngören 1682(2004) sayılı Tavsiye Kararını,

göz önüne alarak ve;

2005 yılında Budapeşte’de yapılan Gençlikten sorumlu Avrupa Bakanları7. Toplantısında demokratik vatandaşlık ve insan hakları eğitimi için birçerçeve prensip dokümanı oluşturulması çağrısına cevaben;

Avrupa Konseyinin Avrupa’da bölgesel ortağı olduğu, Birleşmiş MilletlerGenel Kurulunun 2005 yılında kabul ettiği, İnsan Hakları Eğitimi içinDünya Programının amaçlarına ulaşılmasına katkıda bulunmak;

Ülkelerin ve sivil toplum kuruluşlarının demokratik vatandaşlık ve insanhakları eğitimi alanında çeşitli iyi uygulamaları sundukları, Eğitim YoluylaVatandaşlık Avrupa Yılı 2005 deneyiminden yararlanarak, bu yöndeilerlemeyi ve bu tür iyi uygulamaları Avrupa’nın her yerinde güçlendirmek,belirli kurallara bağlamak ve yaymak,

İsteği ile;

Üye ülkelerin eğitim sistemlerinin düzenlenmesi ve içeriğinden sorumluolduklarını dikkate alarak, Sivil toplum örgütlerinin ve gençlikkuruluşlarının eğitimin bu alanında oynadıkları önemli rolün farkındaolarak ve bu kuruluşları bu alanda destekleyerek;

Üye ülkelerin:

– Bu tavsiye kararının ekinde belirtildiği gibi, Avrupa KonseyiDemokratik Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Şartında yer alanhükümlere dayalı tedbirleri uygulamalarını;

– Söz konusu Şartın eğitim ve gençlikten sorumlu yetkililere geniş birşekilde dağıtımını sağlamalarını;

tavsiye eder.

Genel Sekretere bu tavsiye kararını:

– Avrupa Konseyi üyesi olmayan, Avrupa Kültür Sözleşmesine taraf ülkelerin hükümetlerine (ETS No. 18);

ve

– uluslar arası kuruluşlara iletmeleri talimatını verir.

7

CM/Rec(2010)7 sayılı Tavsiye Kararının Eki

Avrupa Konseyi Demokratik Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Şartı

Bakanlar Komitesinin CM/Rec(2010)7 sayılı Tavsiye Kararıçerçevesinde kabul edilmiştir

Bölüm I – Genel hükümler

1. Kapsam

Mevcut Şart, Madde 2’de tanımlanan demokratik vatandaşlık ve insanhakları eğitimiyle ilgili olup; demokratik vatandaşlık ve insan haklarıeğitimiyle örtüştükleri ve etkileşim içinde oldukları durumlar haricinde,kültürlerarası eğitim, eşitlik eğitimi, sürdürülebilir kalkınma için eğitim vebarış eğitimi gibi ilgili alanlarla doğrudan ilgilenmez.

2. Tanımlar

Mevcut Şartın maksatları dahilinde:

a. “Demokratik vatandaşlık eğitimi”, demokrasi ve hukukun üstünlüğünüyaygınlaştırmak ve korumak amacıyla; öğrencileri bilgi, beceri veanlayışla donatmak ve tavır ve davranışlarını geliştirmek suretiyle, onlarıtoplumda demokratik haklarını ve sorumluluklarını kullanıp savunacakşekilde yetkinleştirmeyi, öğrencilerin çeşitliliğe değer vermelerini vedemokratik yaşamda aktif bir rol oynamalarını sağlamayı amaçlayan,eğitim, öğretim, farkındalık arttırıcı girişimler, bilgiler, uygulamalar vefaaliyetlerdir.

b. “İnsan hakları eğitimi”, insan haklarının ve temel özgürlüklerinyaygınlaştırılması ve korunması amacıyla; öğrencileri bilgi, beceri,anlayışla donatmak ve tavır ve davranışlarını geliştirmek suretiyle, onlarıtoplumda evrensel bir insan hakları kültürünün yaratılıp savunulmasınakatkıda bulunacak şekilde yetkinleştirmeye yönelik,eğitim, öğretim,farkındalık arttırıcı girişimler, bilgiler, uygulamalar ve faaliyetlerdir.

c. “Örgün eğitim”, ilk öğretim öncesinden başlayarak, ilk ve ortaöğretimde, ardından da üniversitede devam eden, belirli bir yapısalçerçevesi olan eğitim ve öğretim sistemidir. Bu eğitim kural olarak genelveya mesleki eğitim kurumlarında verilir ve eğitim sonunda bir diplomavb. alınır.

8

d. “Yaygın eğitim”, resmi eğitim sisteminin dışında yer alan ve bir dizibeceri ve yetkinliğin geliştirilmesine yönelik olarak hazırlanmış herhangibir planlı eğitim programıdır.

e. “Enformel öğrenme” her bireyin kendi çevresindeki eğitimkaynaklarından ve günlük deneyimlerinden (aileden, benzer niteliktekiarkadaşlarından, komşularından, çeşitli insanlarla karşılaşmalarından,kütüphaneden, kitlesel haberleşme araçlarından, iş yerinden, oyunoynarken vb.) yaşam boyunca çeşitli tavırlar, değerler, beceriler vebilgiler edinme sürecidir.

3. Demokratik vatandaşlık eğitimiyle insan haklarıeğitimi arasındaki ilişki

Demokratik vatandaşlık eğitimi ve insan hakları eğitimi birbiriyle yakın-dan ilişkili olup, birbirini karşılıklı olarak destekler. Amaç ve uygulamalar-dan ziyade, odaklandıkları alan ve kapsamları açısından farklılıkgösterirler. Demokratik vatandaşlık eğitimi esas olarak toplumunvatandaşlıkla, siyasi, sosyal, ekonomik, yasal ve kültürel alanlarıyla ilgilidemokratik hak ve sorumlulukları ve aktif katılımı üzerinde odaklanırken,insan hakları eğitimi, insanların yaşamlarının tüm yanlarıyla ilgili dahageniş kapsamlı insan hakları ve temel özgürlüklerle ilgilenir.

4. Anayasal yapılar ve üye ülke öncelikleri

Aşağıda belirtilen hedef, ilke ve prensipler geçerli olacaktır:

a. Her bir üye ülkenin anayasal yapısına gerekli saygı gösterilecek ve buyapılara uygun araçlar kullanılacaktır;

b. Her bir üye ülkenin öncelikleri ve ihtiyaçları göz önüne alınacaktır.

Bölüm II – Hedefler ve İlkeler

5. Hedefler ve İlkeler

Aşağıdaki hedefler ve ilkeler üye ülkelere kendi politikalarını,mevzuatlarını ve uygulamalarını düzenlerken aynı zamanda rehberolarak düşünülmelidir.

a. Ülke topraklarında yaşayan her bireye demokratik vatandaşlık veinsan hakları eğitimi alma fırsatı sunma amacının benimsenmesi.

9

b. Demokratik vatandaşlık ve insan hakları eğitimi yaşam boyu sürecekbir süreçtir. Bu alanda etkili bir öğrenim, politika oluşturanlar, eğitimciler,öğrenciler, ebeveynler, eğitim kurumları ve eğitim yetkilileri, kamugörevlileri, sivil toplum örgütleri, gençlik kuruluşları, medya ve halk dahilolmak üzere çok geniş bir paydaş yelpazesini içermektedir.

c. Bu eğitim sürecinde, ister örgün, ister yaygın, isterse yaygın ve algınöğrenme araçları olsun, tüm eğitim araçları, söz konusu eğitim sürecininilkelerinin yaygınlaştırılması ve hedeflerine ulaşması açılarından değertaşımaktadırlar.

d. Sivil toplum kuruluşlarının ve gençlik kuruluşlarının demokratik vatan-daşlık eğitimine ve insan hakları eğitimine özellikle de yaygın ve algıneğitim vasıtalarıyla yapabilecekleri değerli katkılar vardır; bu nedenle de,bu katkıyı yapabilmeleri için söz konusu kuruluşlara fırsatlar verilmelidir.

e. Öğretim ve öğrenim uygulamalarıyla ve faaliyetleriyle, demokratik veinsan hakları değer ve ilkeleri izlenmeli ve yaygınlaştırılmaya çalışılmalı;özellikle de, okullar dahil olmak üzere, eğitim kurumlarının yönetişimiinsan hakları değerlerini yansıtmalı ve yaygınlaştırılmaya çalışılmalı veebeveyn de dahil olmak üzere, öğrencilerin, eğitim personelinin vepaydaşların yetkinleştirilmesi ve aktif katılımı için olumlu ortamsağlanmalıdır.

f. Tüm demokratik vatandaşlık ve insan hakları eğitiminin en önemliunsurlarından biri de sosyal birlik ve beraberliğin ve kültürler arasıdiyalogun yaygınlaştırılması ve toplumsal cinsiyet eşitliği de dahil olmaküzere çeşitliliğe ve eşitliğe değer verilmesidir. Bu amaçla, çatışmayıazaltan, inanç grupları ve etnik gruplar arasındaki farklılıkların daha çokkabul edilmesini ve anlaşılmasını sağlayan, insan onuruna ve paylaşılandeğerlere karşılıklı saygı gösterilmesini mümkün kılan, sorun veanlaşmazlıkların çözüme kavuşturulmasında diyalogu teşvik ederekşiddete karşı, kişisel ve sosyal becerilerin ve anlayışın oluşturulmasışarttır.

g. Demokratik vatandaşlık eğitimi ve insan hakları eğitiminin en temelamaçlarından biri öğrencilere sadece bilgi, anlayış ve becerilersağlamakla kalmayıp, onların, aynı zamanda toplumda insan haklarını,demokrasiyi ve hukukun üstünlüğünü savunmak ve yaygınlaştırmak içinharekete geçmeye hazır olacak şekilde yetkinleştirilmeleridir.

h. Eğitim uzmanlarının ve gençlik liderlerinin yanı sıra, eğiticilerin dedemokratik vatandaşlık eğitimi ve insan hakları eğitimi ilkeleri ve

10

uygulamalarında sürekli eğitim almaları, bu alanda etkin bir eğitiminverilmesinin ve sürdürülebilmesinin hayati bir parçası olup, yeterli birşekilde planlanmalı ve bu eğitim için yeterli kaynak ayrılmalıdır.

i. Devlet düzeyinde, bölgesel ve yerel düzeylerde demokratikvatandaşlık ve insan hakları eğitiminde yer alan ve aralarında politikayapıcılar, eğitimciler, öğrenciler, ebeveynler, eğitim kurumları, siviltoplum kuruluşları, gençlik kuruluşları, medya ve kamuoyu dahil olmaküzere çok çeşitli paydaşlar arasında (katkılarından azami olarakyararlanılabilmesi için), ortaklık ve işbirliği teşvik edilmelidir.

j. İnsan haklarıyla ilgili değerlerin ve yükümlülüklerin uluslararası niteliğiile demokrasinin ve hukukun üstünlüğünün dayandığı ortak ilkeler gözönüne alındığında, üye ülkelerin bu Şartın kapsadığı faaliyetler ve iyiuygulamaların tespiti ve karşılıklı alışverişi konularında uluslararası vebölgesel işbirliğini gerçekleştirmeye çalışması ve teşvik etmesi önemlibir husustur.

Bölüm III – Politikalar

6. Örgün Eğitim (Genel ve mesleki eğitim)

Üye ülkeler demokratik vatandaşlık ve insan hakları eğitimini okulöncesi, ilköğretim ve orta öğretimin yanı sıra, genel ve mesleki eğitimve öğretim düzeyinde de öğretim programlarına dâhil etmelidirler. Üyeülkeler aynı zamanda, bu öğretim programlarında yer alan demokratikvatandaşlık ve insan hakları eğitimini, söz konusu eğitimin anlamlıolmasını ve bu alandaki faaliyetlerin sürdürülebilir olmasını sağlamaküzere desteklemeye, gözden geçirmeye ve güncelleştirmeye devametmelidirler.

7. Yüksek öğrenim

Üye ülkeler, akademik özgürlük ilkesine saygılı olarak, özellikle degeleceğin eğitimcilerinin yararlanması amacıyla, demokratik vatandaşlıkve insan hakları eğitiminin yüksek öğrenim kurumları tarafından daverilmesini yaygınlaştırmalıdırlar.

8. Demokratik yönetişim

Üye ülkeler tüm akademik kurumlarda demokratik yönetişimi hem kendiiçinde arzu edilen ve yararlı bir yönetişim yöntemi olarak, hem de

11

demokrasiyi ve insan haklarına saygıyı öğrenme ve deneyimlemeninuygulamalı bir aracı olarak yaygınlaştırmalıdırlar. Üye ülkeler, uygunvasıtalarla, öğrencilerin, eğitim personelinin ve ebeveyn de dahil olmaküzere paydaşların eğitim kurumlarının yönetişimine aktif bir şekildekatılımını teşvik etmelidirler.

9. Eğitici çalışmalar

Üye ülkeler öğretmenlere, diğer eğitim personeline, gençlik liderlerine veeğiticilere, demokratik vatandaşlık ve insan hakları eğitimi için başlangıçdüzeyinde ve sürekli eğitici çalışmalar ve geliştirme olanakları sağlama-lıdırlar. Bu eğitici çalışmalar ve geliştirme olanakları, söz konusupersonelin, ilgili bilim disiplininin hedef ve ilkelerinin yanı sıra, uygunöğretim ve öğrenim yöntemleriyle ilgili ayrıntılı bilgiye ve anlayışa ve bualandaki diğer uygun temel becerilere sahip olmalarını temin etmelidir.

10. Sivil toplum kuruluşları, gençlik kuruluşları ve diğerpaydaşların rolü

Üye ülkeler, özellikle de yaygın eğitim alanında, sivil toplumkuruluşlarının ve gençlik kuruluşlarının demokratik vatandaşlık ve insanhakları eğitimi alanındaki rollerini desteklemeli ve kolaylaştırmalıdırlar.Üye ülkeler bu kuruluşları ve faaliyetlerini eğitim sisteminin değerli birparçası olarak kabul etmeli ve bu kuruluşlara mümkün olduğunda,gereken desteği vermeli ve her tür eğitime katkı sağlayabilecekleriuzmanlık ve bilgi birikimlerinden azami ölçüde yararlanmalıdırlar. Üyeülkeler aynı zamanda, özellikle de medyaya ve genel kamuoyu olmaküzere diğer paydaşlara, bu alanda yapabilecekleri katkıyı azami seviyeyeçıkarmalarını sağlamak üzere, demokratik vatandaşlık ve insan haklarıeğitiminin tanıtımını yapmalıdırlar.

11. Değerlendirme kıstasları

Üye ülkeler demokratik vatandaşlık ve insan hakları için eğitimprogramlarının etkililiğinin değerlendirilmesi için kıstaslaroluşturmalıdırlar. Öğrenici gruplarının bu konudaki geri bildirimleri bu türdeğerlendirmelerin ayrılmaz bir parçasını oluşturmalıdır.

12. Araştırma

Üye ülkeler, bu alandaki mevcut durumu değerlendirebilmek içindemokratik vatandaşlık ve insan hakları eğitimi ile ilgili araştırmalarıbaşlatmalı ve teşvik etmeli ve politika üretenler, eğitim kurumları, okul

12

müdürleri, öğretmenler, öğrenciler, sivil toplum kuruluşları ve gençlikkuruluşları da dahil olmak üzere paydaşlara, etkililiklerini verimlilikleriniölçmelerine ve arttırmalarına ve uygulamalarını iyileştirmelerine yardımcıolmak üzere, karşılaştırmalı bilgiler sağlamalıdırlar. Söz konusuaraştırmalar diğerlerinin yanı sıra, öğretim programıyla ilgili araştırmalar,yenilikçi uygulamalar, öğretim sistemleri ve değerlendirme kıstasları vegöstergeleri de dahil olmak üzere, çeşitli değerlendirme sistemleriningeliştirilmesini içermelidir. Üye ülkeler araştırmalarının sonuçlarını yerinegöre diğer üye ülkelerle ve paydaşlarla da paylaşmalıdırlar.

13. Sosyal birlik beraberliği geliştirmeye, çeşitliliğe değervermeye, farklılıklarla ve çatışmalarla baş etmeye yönelikbeceriler

Üye ülkeler eğitimin bütün alanlarında demokratik ve birçok kültürü barın-dıran toplumlarda birlikte yaşamayı öğrenmeyi ve öğrencilerin sosyalbirlik beraberliği geliştirmelerini, çeşitliliğe ve eşitliğe değer vermelerini -özellikle de farklı inanç grupları ve etnik gruplar arasında olmak üzere -farklılıkları kabul etmelerini, anlaşmazlıkları ve çatışmaları şiddetebaşvurmadan çözüme kavuşturmalarını, her türlü ayrımcılık ve şiddetle,özellikle de şiddetle ve tacizle mücadele etmelerini sağlayacak bilgi vebecerileri elde etmelerini amaçlayan eğitim yaklaşımlarını ve öğretimyöntemlerini geliştirmelidirler.

Bölüm IV – Değerlendirme ve işbirliği

14. Değerlendirme ve inceleme

Üye ülkeler bu şartla ilgili olarak sürdürdükleri stratejileri ve politikalarıdüzenli olarak değerlendirmeli ve bunlara uygun uyarlamalaryapmalıdırlar. Bunu diğer üye ülkelerle, örneğin bölgesel düzeyde,işbirliği yaparak ger- çekleştirebilirler. Herhangi bir üye ülke de bukonuda Avrupa Konseyinden yardım isteyebilir.

15. Müteakip izleme faaliyetlerinde işbirliği

Üye ülkeler mevcut Şartın amaç ve prensiplerini uygularken yerine görediğer üye ülkelerle ve Avrupa Konseyi kanalıyla aşağıda belirtildiği gibiişbirliğinde bulunmalıdırlar:

a. belirlenen öncelikler ve ortak çıkarları gerçekleştirerek;

b. demokratik vatandaşlık ve insan hakları eğitimiyle ilgili mevcut

13

koordinatörler de dahil olmak üzere, çok taraflı ve sınır ötesi faaliyetleridestekleyerek;

c. iyi uygulama alışverişi yaparak, bunları belirli bir düzenleme yapılarakve yaygınlaştırılmalarını temin ederek;

d. kamuoyu da dahil olmak üzere tüm paydaşları Şartın amaç ve uygu-lamalarından haberdar ederek;

e. Avrupa’daki sivil toplum kuruluşları, gençlik kuruluşları ve eğitimciağlarını ve bunlar arasındaki işbirliğini destekleyerek.

16. Uluslararası işbirliği

Üye ülkeler Avrupa Konseyi kapsamındaki demokratik vatandaşlık veinsan hakları eğitimi çalışmalarının sonuçlarını diğer uluslararasıkuruluşlarla paylaşmalıdırlar.

15

Açıklayıcı not

I. Konunun arka planı, başlangıcı ve müzakere süreçleri

1. Bakanlar Komitesinin, CM/Rec(2010)7 sayılı Tavsiye Kararıkapsamında kabul edilen Avrupa Konseyi Demokratik Vatandaşlık ve İnsanHakları Eğitimi Şartı (Şart) Avrupa Konseyinin bu alandaki çalışmalarınınönemli bir aşamasıdır.

Bu çalışmalar ilk kez 10-11 Ekim 1997 tarihlerinde Strasbourg’da yapılanAvrupa Konseyi Devlet ve Hükümet Başkanları 2. Zirvesinde ivmekazanmıştır. Bu zirvede üye ülke hükümet ve devlet başkanları:

“vatandaşların demokratik bir toplumdaki hak ve sorumluluklarla ilgilibilincinin yaygınlaştırılması amacıyla demokratik vatandaşlık eğitimigirişimi başlatmaya” karar vermişlerdi. (Avrupa Konseyi Devlet veHükümet Başkanları 2. Zirvesi Nihai Deklarasyonu).

Karar, Avrupa Konseyinin temel değerleri olan demokrasi, insan hakları vehukukun üstünlüğünün yaygınlaştırılmasında ve insan hakları ihlallerininönlenmesinde eğitimin rolünün giderek daha çok anlaşılmasının bir yan-sımasıydı. Daha genel bir ifadeyle, eğitim giderek şiddetin, ırkçılığın, aşırıuçların, yabancı düşmanlığının, ayrımcılığın ve hoşgörüsüzlüğünartmasına karşı bir savunma mekanizması olarak görülmeye başlamıştı.Aynı zamanda eğitimin sosyal birlik beraberliğe ve sosyal adalete büyük birkatkı sağladığı da geniş bir biçimde kabul edilmişti. 2. Zirvede alınan kararKuruluşa hem örgün, hem de yaygın eğitimde, vatandaşlık ve insan haklarıeğitimi alanlarında geniş kapsamlı bir işbirliği oluşturma görevi verdi.

2. Bakanlar Komitesinin 7 Mayıs 1999’da Budapeşte’de kabul ettiğiDemokratik Vatandaşlık için Eğitim Girişimi Programı ve Deklarasyonuhazırlanarak 2. Zirve kararı siyasi seviyede yürürlüğe sokuldu. Operas-yonel seviyede ise, projenin 1997-2000 yılları arasındaki ilk safhasında,Avrupa Konseyinin çeşitli bölümleri birlikte çalışarak, tanımlar, temelkavramlar, yöntemler, uygulamalar ve malzemeler üzerinde araştırmalaryaparak tabana yayılmış projeleri (“vatandaş siteleri”) desteklediler. 2000Ekim’inde projenin ilk safhasının sonuçları Krakov’da toplanan eğitimbakanlarınca onaylandı. Bakanlar projenin devam etmesi gerektiğini teyitederek Bakanlar Komitesinin bu yönde bir tavsiye kararı alması çağrısındabulundular.

16

3. Projenin 2001-2004 yılları arasındaki ikinci safhasında politikalaroluşturuldu, üye ülkelerden demokratik vatandaşlık eğitimi koordinatörleriağı kuruldu ve 2005 yılında yapılacak Eğitim Yoluyla Avrupa VatandaşlıkYılı hazırlıkları tamamlandı. İkinci safhanın önemli bir gelişmesi de eğitimbakanlarının yukarıda değinilen çağrısına cevaben, Bakanlar Komitesininüye ülkeler için, demokratik vatandaşlık eğitimi konusunda Rec(2002)12sayılı Tavsiye Kararını yayınlamasıydı.

4. Eğitim Yoluyla Avrupa Vatandaşlık Yılı girişimi 2005 yılında başarıylagerçekleştirildi ve bunun sonucunda da üye ülkelerde demokratikvatandaşlık eğitiminin önemi konusundaki farkındalığın artmasının yanısıra, bu eğitimin öğretim programının ve hayat boyu öğrenme program-larının parçası haline geldiği ülkelerin sayısı arttı. Eğitim Yoluyla AvrupaVatandaşlık Yılı girişimi ve bu girişimin sonlandırıldığı Romanya’nın Sinaiakentindeki değerlendirme konferansı, ülkelerin ve sivil toplumkuruluşlarının bu alanda pek çok iyi uygulamayı paylaşmaları için bir fırsatoluşturdu.

5. Eğitim Yoluyla Avrupa Vatandaşlık Yılı girişimi esnasında üye ülkelerinpolitikaları ve uygulamaları her ne kadar Rec(2002)12 sayılı TavsiyeKararına olumlu cevap verildiğini ortaya koyduysa da, başlangıç safha-sından itibaren, sonradan muhtemelen bağlayıcı bir şekle dönüşebilecek,daha kapsamlı bir çerçeve prensip dokümanı oluşturulması yönündetalepler vardı. 2004 Ekim ayında Parlamenter Meclisi, BakanlarKomitesince demokratik vatandaşlık ve insan hakları eğitimi için bir Avrupaçerçeve sözleşmesi oluşturulmasını önerdi (Parlamenter Meclisinin Avrupaiçin eğitim konulu, 1682 (2004) sayılı Tavsiye Kararı). 2004 Aralık ayında,Avrupa Kültür Sözleşmesine taraf devletlerin kültür, eğitim, gençlik ve sporbakanlarınca kabul edilen 50 Yıllık Kültürel İşbirliği WroclawDeklarasyonunda (ETS No.18), “Avrupa Konseyi, insanları demokratiktoplumlarda yaşam boyu bilgi, beceri ve yaklaşımlarla donatacak politikalariçin bir mükemmeliyet merkezi olma rolünü güçlendirmelidir... Bu amaçla,uygun geleneksel mekanizmalar kullanılarak Avrupa standartlarıoluşturulması düşünülmelidir...” ifadeleri yer aldı. 2005 Mayıs’ındaVarşova’da yapılan Devlet ve Hükümet Başkanları 3. Zirvesinde, devlet vehükümet başkanları “Avrupa Konseyinin eğitim alanında, Avrupa’nın heryerindeki, tüm gençlerin eğitime erişimini sağlama ve bu eğitimin kalitesiniarttırırken, diğer konuların yanı sıra, kapsamlı bir insan hakları eğitimininyaygınlaştırılması yönündeki çabalarını arttırmasını” istedi. Avrupa EğitimBakanları Daimi Konferansının 22. oturumunda (İstanbul, Mayıs 2007)Eğitim Bakanları Daimi Konferansı ve Almanya Federal Eyaletler Kültürİşleri Başkanı, üye ülkelerde eğitim durumunun çok radikal farklılıklargöstermesi nedeniyle demokratik vatandaşlık eğitimi/insan hakları eğitimiile ilgili bir çerçeve prensip dokümanı oluşturma fikrine Almanya’nın ilgi

17

duymadığını, ancak Almanya’nın, pek çok üye ülkenin Avrupa Konseyininyol göstericiliğine ihtiyaç duyabileceğini gayet iyi anladığını ve herkesinkabul edebileceği bir uzlaşma yolunun bulunabileceğinden emin olduğunubelirtti.

6. Aynı zamanda, gençlik politikaları alanında da paralel gelişmeler vardı.İnsan Hakları Eğitimi Gençlik Programı 2000 yılında, “insan haklarıeğitimini başlıca gençlik politikalarına ve gençlik uygulamalarına ana akımolarak dahil etme” iddiasıyla başlatıldı. Gençlikten Sorumlu AvrupaBakanları 7. Konferansında bakanlar, Avrupa Konseyini, gençler için insanhakları eğitimi konusunda Bakanlar Komitesince bir tavsiye kararıoluşturulmasına ve bu karara, özellikle de şiddetin önlenmesi ve AvrupaKonseyinin İnsan Hakları Eğitimi Gençlik Programından elde edilendeneyimden yararlanılması konularında Avrupa’da işbirliğinin güçlendiril-mesine ilişkin maddelerin de dahil edilmesini teşvik ettiler. AvrupaKonseyinin gençlik politikalarında insan hakları eğitimine ilişkin (2008) 23sayılı Tavsiye Kararında, Bakanlar Komitesi gençlik politikalarında insanhakları eğitiminin temel rolünü daha da güçlendirerek insan hakları vedemokrasiyi gençlik politikaları için bir öncelik olarak belirledi ve bupolitikalara “gençlerin insan haklarından tam olarak yararlanmalarınınsağlanmasını, insanlık onurunun korunmasını ve bu yöndeki kararlılığınınteşvik edilmesini” de dahil etti.

7. Avrupa Konseyinde meydana gelen bir diğer önemli ve konuyla ilgilipolitik gelişme de kültürler arası diyaloga artan ilgidir. Bu husus üyeülkelerde giderek önem kazanmakta ve Avrupa Konseyinin alışılagelmişöncelikli konularının yanı sıra gündeme gelmektedir. Özellikle dedemokratik vatandaşlık ve insan hakları eğitiminin kültürler arası diyalogundesteklenmesi için önemi, 2008 yılında yayınlanan “Kültürler Arası DiyalogBeyaz Kitabı”nda teyit edilmiştir.1

8. Aynı sırada, küresel çapta yaşanan gelişmeler de, özellikle de BirleşmişMilletlerde (BM) aynı eğilimi izlemektedir. 10 Aralık 2004’te BM GenelKurulu tarafından onaylanan Dünya İnsan Hakları Eğitimi Programı, ilkaşamada üye ülke seviyesinde ilk ve orta dereceli okullarda olmak üzere,insan hakları eğitiminin güçlendirilmesi ve geliştirilmesi için iddialı hedefleribelirledi. Avrupa Konseyi, Dünya İnsan Hakları Eğitimi ProgramınınAvrupa’da uygulanmasında Birleşmiş Milletlere resmi bir anlaşmaçerçevesinde destek vermektedir.

1 “Kültürler Arası Diyalog Beyaz Kitabı: Eşit insanlar olarak ve onurlu bir biçimde birlikteyaşama” 118. Bakanlar Seviyesindeki Oturumunda (Strasbourg, 6-7 Mayıs 2008) AvrupaKonseyi üyesi 47 ülkenin Dışişleri bakanlarınca yayınlanmıştır.

18

9. Bu gelişmeler karşısında, Avrupa Konseyi Eğitim Yönlendirme Komitesiprojenin üçüncü safhası (2006-2009) için Konseyin DemokratikVatandaşlık / İnsan Hakları Eğitimi ile ilgili faaliyet programını kabuletmesinin ardından “demokratik vatandaşlık/insan hakları eğitimine ilişkinbir referans çerçevesi fizibilite etüdünün (uygun geleneksel mekanizmalar)hazırlanmasını sağladı. Bu çalışmanın görev kapsamına göre, bu konudabir Avrupa çerçeve prensip dokümanına olan ihtiyacın incelenmesi; gerekAvrupa Konseyi dahilindeki gerekse diğer uluslararası kuruluşlardakimevcut çerçeve dokümanlarının incelenmesi, eksikliklerin belirlenmesi;muhtemel bir yeni dokümanın getirebileceği katma değerle ilgili bilgilerinsağlanması ve böyle bir dokümanın şekli ve içeriğine ilişkin seçeneklerinve kapsamının belirlenmesi gerekiyordu.

10. Çeşitli ülkelerden, içlerinde gerek eğitim uzmanları gerekse gençlikkuruluşlarının temsilcileri bulunan gayri resmi bir uzmanlar grubunun yar-dımıyla fizibilite çalışması hazırlamak üzere bir uzman görevlendirildi.Uzman çalışmasını 2007 Nisan’ında sundu.

11. Yapılan çalışmada, “çerçeve prensip dokümanı” deyimi, DemokratikVatandaşlık / İnsan Hakları Eğitimi (DVE/İHE) alanında izlenecek,üzerinde mutabık kalınmış standartları ve politikaları içeren, devletlerehitaben oluşturulmuş (bağlayıcı veya bağlayıcı olmayan) bir uluslararasıbelge anlamında kullanıldı. Bu çalışmada, Avrupa Konseyinin demokratikvatandaşlık alanındaki, kökleri Konseyin insan haklarını, demokrasiyi vehukukun üstünlüğünü yayma temel misyonuna dayanan gayretlerininbaşlangıcı incelendi. Çalışmada, tüm ortak ilgi alanlarında ve üye ülkeleringirişimlerinde (insan hakları, ulusal azınlıklar, sosyal politikalar, terörlemücadele vb.) Avrupa Konseyinin sürekli olarak, çeşitli biçimlerde çerçevedokümanları hazırladığına ve bu dokümanların üye ülke seviyesinde birodaklanma alanı ve yapılacak girişimler için bir itici güç oluşturduğuna, budokümanın, iyi uygulamaların yaygınlaştırılması ve Avrupa çapındastandartların yükseltilmesi için bir vasıta oluşturduğuna dikkat çekildi.Çalışmada aynı zamanda, bu konuyla ilgili mevcut enstrümanlar daincelenerek, eksiklik ve yeni bir belgenin getirebileceği artı değerler debelirlendi. Çalışmada bağlayıcı olabilecek veya olmayacak yenienstrümanın ne şekilde hazırlanabileceği ve bu enstrümanın kapsam veiçeriğinin neler olabileceği de incelendi.

12. Çalışmanın sonuç bölümünde, bu alanda yeni bir çerçeve prensipdokümanının biçim ve içeriğinin müzakerelerine geçmek üzere birprensip kararının verilmesinin uygun olacağı tavsiyesinde bulunuldu.

19

13. 2007-2008 yılları arasında söz konusu çalışma, önce bu amaçlakurulan Demokratik Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Geçici DanışmaGrubuna (ED-EDCHR), daha sonra da, çalışmayla ilgili görüşlerinibildiren çeşitli Avrupa Konseyi kuruluşlarına: (İnsan Hakları YönlendirmeKuruluna (CDDH), Gençlikle İlgili Ortak Konseye (JCY), Yüksek ÖğrenimYönlendirme Kuruluna (CDESR), Eğitim Yönlendirme KomitesiBürosuna (CDED) ve son olarak da 2008 Mart ayında, EğitimYönlendirme Komitesi Bürosu Genel Kuruluna) sunuldu. Danışılan bütünkuruluşlar, eğitimle ilgili temel sorumluluğu olan CDED’ye yazılıgörüşlerini sundular. Üye ülkelerin kendilerine danışılan DVE/ İHEkoordinatörleri de görüşlerini CDED’de belirttiler.

14. Bu değerlendirme döneminde bazı görüş eğilimleri belirdi. Çalışmadayer alan, mevcut durumun siyasi ve yasal arka planına ilişkin değerlen-dirme ve mevcut çerçeve prensip dokümanlarının eksikliklerine ilişkinanalizler genelde paylaşılan değerlendirmelerdi. Yeni bir dokümanınönemli katkılarının olacağı üzerinde de fikir birliğine varıldı. Böyle birdokümanın içeriği konusundaysa, dokümanın kapsamı ve temelterimlerin net tanımlarının ve kesin içeriğinin bilahare kapsamlı olaraktartışılacağı hedef, ilke ve politikaların yer aldığı bölümlerin gerekliliğiüzerinde büyük ölçüde görüş birliği mevcuttu. Ülkelerin yeni dokümanınuygulamasıyla ilgili olarak, bir Avrupa Konseyi uzmanlar komitesindedeğerlendirilip üzerinde görüş bildirilecek üzere düzenli raporlarsunmasını gerektiren bir harici izleme mekanizması önerisi üzerinde iseaynı ölçüde mutabakat sağlanamadı. Bazıları bunun önemli yararlarsağlayacağını düşünürken, diğerleri, söz konusu mekanizmanın gereksizbir yük getireceği görüşündeydi. Dokümanın şekline gelince, burada dabir görüş ayrılığı mevcuttu. Bazıları dokümanın bağlayıcı bir dokümanolması gereğini savunurken, diğerleri bağlayıcı olmasının gerekmediğigörüşündeydiler.

15. Çalışmanın yapılmasını talep eden CDED, 10 Mart 2008’de yaptığıgenel kurulda, diğer tüm kuruluşların görüşlerini göz önüne aldıktansonra çalışmayı memnuniyetle karşıladı ve “biri bağlayıcı, diğeri isebağlayıcı olmayan iki ayrı versiyondan oluşan bir taslak dokümanhazırlayarak ve Demokratik Vatandaşlık ve İnsan Hakları EğitimiDanışma Grubunun (ED-EDHCR) politika oluşturanlar için temel konularbelgesi üzerindeki çalışmalarını da göz önüne alarak, çerçeve prensipdokümanı üzerinde müzakerelere devam etmeye” karar verdi. CDEDaynı zamanda üyelerinden bir bölümünü taslak dokümanı hazırlamagrubuna atadı ve genel sekreterlikten, eğitim ve gençlik konusundauzmanlığı olan diğer üyeleri de gruba atamasını istedi. CDED aynızamanda iki taslak versiyonun 2009 Mart ayında yapacağı toplantıda

20

görüşülmesine yeterli zaman bırakacak şekilde sunulmasını da istedi.

16. Taslak doküman oluşturma grubu Haziran, Eylül ve Kasım 2009’daolmak üzere üç defa toplandı. İlk toplantıda iki taslak dokümanın yasalşekli ve genel form ve içeriği üzerinde görüş alış verişinde bulunuldu vefizibilite çalışmasının yazarından iki metnin ilk taslaklarını yazmasınınistenmesine karar verildi. İkinci toplantıda, söz konusu iki alternatiftaslak metinle ilgili ilk değerlendirme yapıldı ve çeşitli mütalaalardabulunuldu. Bu görüşler, üçüncü toplantıya sunulan yeni taslaklar da gözönüne alındı. Üçüncü toplantıda metinler yeniden gözden geçirildi veüzerinde anlaşmazlık olan hemen tüm konularla ilgili uzlaşı çözümlerisağlandı. Sadece birkaç değişken, CDED Bürosunun Aralıktoplantısında karara bağlanmak üzere bırakıldı. Büro tercihini yaptı veCDED genel kuruluna sunulacak taslak metinleri onayladı.

17. 2009 Mart ayında yapılan CDED genel kurulunda iki taslak metinüyelere sunuldu. Özünde, karşılanacak ihtiyaçlar ve ulaşılacak amaçlaraynı olduğundan, her iki metin de hemen hemen birbirinin aynıydı.Aradaki fark, şekille ve metinlerin yasal etkisiyle ilgiliydi; metinlerden biribağlayıcı bir çerçeve anlaşma olup, kullanılan dile yaptırımcı bir üsluphakimdi, diğeri ise bağlayıcı olmayıp, daha yumuşak bir dille yazılmıştı(“yapılacaktır” yerine “yapılmalıdır” gibi). İçerik açısından tek büyük farkise, izleme bölümüyle ilgili olup, taslak anlaşmada, ülkelerin raporverdiği ve her ne kadar hafif olsa da, harici bir denetimin yer aldığı birmekanizma söz konusu iken, taslak Şart metninde, üye ülkelerin özdeğerlendirme yapmaları esas alınmıştı.

18. Yapılan müzakereler sonucunda söz alan tüm ülke temsilcileri yenibir dokümanın kabul edilmesi gereği üzerinde görüş birliğine vardı vebüyük çoğunluk bağlayıcı olmayan Şart tercih etti. Komite buna göre 20Mart 2009’da resmen kayıtlara geçen aşağıdaki kararı aldı:

“Komite:

- çerçeve prensip dokümanını hazırlayan grubun yaptığıçalışmaların sonucunu memnuniyetle karşılamıştır;

- grup tarafından sunulan iki teklifi inceleyerek, DVE/İHE ile ilgilibir Şart yönünde görüş bildirmiştir;

- üye ülkelerde DVE/İHE prensip ve uygulamalarının sürdürülebilirbir şekilde geliştirilebilmesi için böyle bir Şartın yararlılığınıvurgulamıştır;

- Şartın CDED’nin 2010 genel kurulundan önce nihai halegetirilmesi için bir yol haritası çizmiştir. …”

21

19. Yol haritasının ilk aşaması, tüm delegasyonların belirli bir miada kadarŞartın mevcut metni ile ilgili herhangi bir değişiklik teklifini sunmaya davetedilmeleri olmuştur. Bu değişiklik önerileri CDED’nin mevcut ve öncekibaşkanlarından oluşan küçük bir grup tarafından değerlendirilecek,kendilerine fizibilite çalışmasının yazarı yardımcı olacak, ve yapılan değer-lendirme değişiklik önerilerini veren ve metin yazma sürecine katılmakisteyen delegelerin katılımına açık olacaktı. Söz konusu grup 2009Haziran ayında toplandı ve yapılan önerileri inceleyerek, bir kısmını kabulederken bir kısmını reddetti. Birkaç teklifle ilgili olarak da, önerilen değişik-liği başlangıç noktası olarak alıp, metni daha kapsamlı olarak yenidenyazdı veya kendi inisiyatifiyle değişiklikler yaptı.

20. CDED Bürosu 9-10 Eylül 2009’da toplanarak metnin Haziran toplantı-sında değişiklik yapılan şeklini, Avrupa Konseyi Hukuk Danışmanlığınınverdiği, 4 Eylül 2009 tarihli bilgilerin ışığında inceledi. Hukuk Danışman-lığının verdiği bilginin ana noktası, Şartın Avrupa Konseyi uygulamalarıylauyumlu olabilmesi için, Bakanlar Komitesinin bir Tavsiye kararıkapsamında kabul edilmesinin gerekli olduğu idi. Büro, hem gözdengeçirilmiş metni hem de Hukuk Danışmanlığının bilgi yazısını CDED’nin10-11 Aralık 2009’da yapılan olağanüstü toplantısına gönderdi. Büro aynızamanda, bu açıklayıcı notun ilk taslağını da dikkate alarak, bu metnigenel kurula gönderdi. CDED üyelerinden her iki metin üzerindeki görüşve önerileri istendi.

21. CDED Aralık ayındaki toplantısında Şart metninde yapılması önerilendeğişiklikleri inceledi. Verilen hukuki bilgilerin ışığında yapılan gözdengeçirilmiş metni kabul etti. Buna göre, Şart, Bakanlar Komitesinin TavsiyeKararının Eki, Şartın giriş bölümü ise tavsiye kararının giriş bölümü olarakbelirlendi. Bu formatın, tavsiye kararları bağlayıcı olmadığından, Şartınbağlayıcı olmama özelliğini kuşkuya yer bırakmayacak bir şekilde ortayakoyduğuna dikkat çekildi. Şart metninde yapılan birkaç değişiklik üzerindedaha mutabakata varıldı. CDED açıklayıcı notla ilgili değişiklik önerileriniele aldı ve yeni bir taslağın hazırlanmasını istedi.

22. Komite, 24-26 Şubat 2010 tarihlerinde yaptığı toplantıda BakanlarKomitesinin üye ülkelere Demokratik Vatandaşlık (DVE) ve İnsan HaklarıEğitimi (İHE) ile ilgili Avrupa Şartına ilişkin tavsiye kararının ve açıklayıcınotunun son şeklini değerlendirdi. Komite taslak tavsiye kararınıonaylamaya ve kabul edilmek üzere Bakanlar Komitesine göndermeyekarar verdi. Komite taslak tavsiye kararının açıklayıcı notunu dikkatealarak, bu notu bilgi için Bakanlar Komitesine göndermeye karar verdi.

22

II. Tavsiye kararının ve şartın hükümleriyle ilgili mütalaalar

Tavsiye kararı: giriş ve resmi maddeler

23. Tavsiye kararı resmi açılış maddeleriyle başlamakta ve Madde 1’de1

Şartın hangi yetkiye dayanılarak kabul edildiği açıklanmaktadır. Söz konu-su yetki, özellikle de sporla ilgili konularda, Şartların kabul edilmesindedaha önce de kullanılan bir yetkidir. Daha sonraki bölümde ise, adetolduğu üzere, üye ülkelerin hangi mülahazalarla Şartı kabul ettiğine ilişkinaçıklamalar ve Şartın çıkış noktası ve amaçları yer almaktadır. Şartınformatı ‘Hatırda tutarak’, ‘göz önüne alarak’ şeklinde başlayan bir dizimaddeden oluşmaktadır ve bu format aynı zamanda antlaşmastatüsündeki dokümanlarda da görülmesine rağmen, burada böyle birstatünün göstergesi değildir. Bu format hiçbir zaman bağlayıcı olmayanBakanlar Komitesi tavsiye kararlarında da normal olarak kullanılanformattır.

24. 2. ve 3. giriş maddelerinde, Avrupa Konseyinin temel görevi olaninsan haklarını, demokrasiyi ve hukukun üstünlüğünü yaygınlaştırmagörevi ve eğitimin bu amaca ulaşmada temel bir rol oynadığı inancınadikkat çekilmektedir. Bu inanç da, 1997’den itibaren tüm DVE/İHEprojesinin ve üye ülkelerin bu projeye olan kararlılığının ve bu amacaulaşmak için koydukları standartların bir ifadesi olan Şartın temelinioluşturmaktadır.

25. 4. ve 5. giriş maddelerinde, örneğin, gerek Avrupa İnsan HaklarıSözleşmesinde gerekse Birleşmiş Milletler dokümanlarında yer alan, eği-timin “insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı güçlendirmesini” ve“tüm bireylerin özgür bir topluma etkin bir şekilde katılmasının sağlan-masını” (Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi1966, Madde 13(1)) gerekli kılan eğitim hakkının yasal temelleri elealınmakta ve insan hakları konusunun eğitim programlarına dahiledilmesinin önemi vurgulanarak, ülkelerden bunu gerçekleştirmeleriniisteyen 1993 Viyana Deklarasyonuna değinilmektedir.

26. 7-10. giriş maddelerinde Bakanların başlıca siyasi deklarasyonlarınave Şartın kabulüne yol açan önemli aşamaları oluşturan Avrupa Konseyikurumlarının tavsiye kararlarına değinilmektedir. Pek çok açıdan, Şartın

1 Metinde giriş paragrafları numaralandırılmamıştır, ancak açıklayıcı notta referansınkolaylaştırılması için sıraya göre numaralandırılmıştır. (İlk giriş paragrafı için 1, ikincigiriş paragrafı için 2 ve bu şekilde devam)

23

en önemli ön göstergesi Bakanlar Komitesinin yukarıda değinilen vebenzer konuları ele alan ve benzer amaçları olan (2002)12 sayılı TavsiyeKararıdır.

27. 11. giriş maddesinde Şart küresel bir çerçeveye oturtularak, Şartın ,Avrupa Konseyinin, Dünya İnsan Hakları Eğitimi programının Avrupa’dabölgesel ortağı olduğu dikkate alındığında, çok benzer amaçları olanDünya İnsan Hakları Eğitimi programının amaçlarına ulaşmasına katkıdabulunacağı ifade edilmektedir.

28. 12. giriş maddesinde, DVE/İHE projesinde bir kilometre taşı olan ve2005 yılında yapılan, Eğitim Yoluyla Avrupa Vatandaşlık Yılı girişimineatıfta bulunulmaktadır. Maddede, Şartın temel amaçlarından biri olan vepek çok üye ülkede yerleşik olan ve söz konusu girişimle de kanıtlanan,eğitim politikalarında iyi uygulamalardan yararlanarak, bu uygulamalarınderlenerek Avrupa çapında yaygınlaştırılması hedefi vurgulanmaktadır.

29. 13. giriş maddesinde, eğitimin tüm Şart için geçerli olan bir özelliğine,4. maddede spesifik olarak belirtilen, üye ülkelerin eğitim sistemlerininbirbirinden büyük farklılıklar gösterdiğine ve bu farklılıklara saygı gösteril-mesinin gerekli olduğuna değinilmektedir. Söz konusu farklılıklaranayasadan kaynaklanabildiği gibi, eğitimin ilgili ülkede nasılyapılandırıldığına da bağlıdır. Bu itibarla, Şartta yer alan tüm politika veuygulamalar münferit ülkelerce söz konusu anayasal ve yapısalsistemlere saygı gösterilerek uygulanacaktır.

30. 14. giriş maddesinde eğitimin bu alanında sivil toplum kuruluşlarınınve gençlik kuruluşlarının oynadığı role işaret edilmektedir. Gerçekten de,yaygın eğitim giderek bu kuruluşlar tarafından sağlanmaktadır. Bunlarörgün eğitimde de önemli bir rol oynamakta olup, pek çok ülke, bu işleviçin bu kuruluşlara bel bağlamaktadır. Girişin bu maddesinde de, 10.maddede de, bu kuruluşların katkıları ve duydukları destek ihtiyacı ortayakonmaktadır.

31. Bunları da tavsiye kararının resmi nihai maddeleri izlemektedir. Bumaddeler, giriş maddeleri mahiyetinde olmayıp, operasyonelmaddelerdir. O nedenle, kullanılan dil nesnel ifadelerde gözlenenobjektif bir dildir.

24

Komite, üye ülkelerin hükümetlerinin ekteki Şartı temel alan tedbirleriuygulamalarını ve bunların eğitim ve gençlikten sorumlu yetkililere genişbir şekilde dağıtımının yapılmasını tavsiye etmektedir. Son olarak daGenel Sekretere, tavsiye kararını, aynı zamanda Avrupa Konseyi üyesiolmayan, Avrupa Kültür Sözleşmesine taraf olan ülkelerinhükümetlerine ve uluslararası kuruluşlara göndermesi talimatıverilmektedir. Bu da, demokratik vatandaşlık ve insan hakları eğitiminin,daha geniş kapsamlı uluslararası niteliğini ve yeni Şartın Avrupa sınırlarıiçinde olduğu gibi Avrupa sınırları dışında da etkili olması arzusunuyansıtmaktadır.

Şart

Başlık

32. “Şart” terimi, uluslararası uygulamalarda hem bağlayıcı belgeler, kibunların en ünlüsü Birleşmiş Milletler Bildirgesidir, hem de Avrupa BirliğiTemel Hak ve Görevler Bildirgesi gibi (2000 yılında kabul edildiği şekliyle,2005 Lizbon Anlaşmasına göre Avrupa Birliği (AB) üyelerinin çoğu buşartın kendileri için bağlayıcı olması üzerinde mutabakata varmışken,bazı üye ülkeler için söz konusu belge bağlayıcı değildir), bağlayıcıolmayan belgeler için kullanılmaktadır. Avrupa Konseyi uygulamasındada, bu terimin anlamında müphemlik söz konusudur: Avrupa Sosyal Şartı(1961, 1996’da gözden geçirildi) bağlayıcıdır, ancak Gençlerin Yerel veBölgesel Yaşama Katılımına ilişkin Avrupa Şartı (2003) bağlayıcı değildir.Şart adı ve şekli, Avrupa Konseyince bu alanda daha önce kabul edilmişdokümanlara göre daha “ağırlığı olan” bir dokümana duyulan arzuyu,yani daha güçlü bir kararlılığı ifade etme maksadıyla seçilmiştir. Bununlabirlikte, üye ülkelerin, Avrupa Konseyi Demokratik Vatandaşlık Eğitimi veİnsan Hakları Eğitimi Şartının, uluslararası kamu hukukunda bağlayıcıolmaması yönündeki açık niyetleri nedeniyle, önce, konuda kuşkuya yerbırakmamak üzere Şarta, “Sözleşme statüsünde olmayan şart” altbaşlığının dahil edilmesi üzerinde mutabık kalınmıştı. Ancak, Şartıntavsiye kararı niteliğinde kabul edilmesine karar verildikten sonra, sözkonusu alt başlığa gerek kalmamıştır, çünkü tavsiye kararları ve bunlarınekleri, tanımları gereği, zaten bağlayıcı değildirler. Buna göre, başlıktansonra, “Bakanlar Komitesinin CM/Rec(2010)7 sayılı Tavsiye Kararıkapsamında kabul edilmiştir” ifadesinin yer alması üzerinde mutabakatavarılmıştır. Eğer Şart, çoğunlukla, şartın kabul edilmesine ilişkin tavsiyekararı olmaksızın yayınlanırsa, ki bu muhtemelen böyle olacaktır,yukarıdaki ifade ile metnin bağlayıcı olmayan niteliği, tam ve açıklıklabelirtilmiş olacaktır.

25

Bölüm I − Genel hükümler

1. Kapsam

33. Bu maddede, Şartın maddi içeriği ele alınmaktadır. Şartın ortayaçıkması ile sonuçlanan süreçte ortaya atılan mülahazalar ve yapılanmüzakerelerde, bu tür daha önceki belgelerde dikkat çeken bir noksanlıkortaya kondu. Bu noksanlık, bu belgelerde sadece demokratikvatandaşlık eğitimi veya sadece insan hakları eğitiminin ele alınmışolmasıydı. Bu Şartta, iki konuyu farklı, ancak birbiriyle yakından ilişkilikonular olarak ele almak, bilinçli olarak yapılmış bir seçimdi. Bu tür birkapsamlı yaklaşım, yeni belgenin getireceği artı değerlerden biri olarakgörüldü. Bundan sonra ortaya çıkan bir başka sorun da, birbiriyle ilgiliancak farklı konuların nasıl ele alınacağıydı. Bu konulardan dördümetinde belirtilmektedir. “Kültürler arası eğitim”le, birden fazla kültürünyer aldığı toplumlarda, karşılıklı anlayış ve saygı için gerekli olan bilgi,yetkinlik, beceri ve tavırların geliştirilmesi yoluyla demokrasininkorunması ve insan haklarının geliştirilmesi amaçlanmaktadır. “Eşitlikeğitimi” ve “barış eğitimi” ise açıklama gerektirmeyen terimlerdir.UNESCO Genel Müdürünün 2005 Ağustos’unda yayınladığı bir raporagöre “Sürdürülebilir kalkınma için eğitim”, “bireyleri, kuşaklar arası eşitlikve adalete katkıda bulunma amacıyla çevreye önem veren; adil, eşitlikçive barışçıl bir dünya, sürdürülebilir bir dünya idealine bağlı, sorumluvatandaşların hayata hazırlanmasının bir parçası”dır. BM SürdürülebilirKalkınma için Eğitim On yılı (2005-2014) girişiminin amacı, böyle bireğitimin ve bu eğitimin, örgün, yaygın ve algın eğitim ve öğretimprogramlarına dahil edilmesini teşvik etmektir. Sürdürülebilir kalkınmaiçin eğitimin DVE/İHE ile çok açık benzerlikleri bulunmaktadır. Ancak bugirişimin kökleri BM içindeki çevreci harekete uzanmaktadır ve ana odaknoktası çevreyle ilgilidir. Benzer bir şekilde, Şartta değinilen tümkonuların büyük ölçüde genel DVE/ İHE kavramının kapsadığı, ancakkonunun özellikle bir bölümü üzerinde yoğunlaşan, spesifik bir odaknoktası bulunmaktadır. Şartın bu ilgili konuları doğrudan ele almaması,ve ancak, söz konusu konuların DVE/İHE ile örtüştüğü veya etkileşimiçinde olduğu durumlarda ele alınması üzerinde mutabakata varılmıştır.

26

2. Tanımlar

34. Her ne kadar projenin birinci safhasında büyük ölçüde tanımlar, kav-ramlar vb. üzerinde çalışılmışsa da, mevcut çerçeve prensip dokümanla-rında halâ “demokratik vatandaşlık eğitimi” ve “insan hakları eğitimi” gibiterimlerle ilgili net tanımlar yoktu. Varsa bile, bunlar terimin anlamındançok, terimin neleri içerdiğini uzun ifadelerle anlatıyorlardı, yani, gerçek birtanımdan ziyade, birer tarif niteliğindeydiler. Yeni bir dokümanın kalemealınmasına ilişkin olarak yapılan müzakerelerde, tüm politika üretenlerinve yeni dokümanı anlayıp uygulamaya çalışan diğerlerinin, temelterimlerin ne anlama geldiğini bilmeleri açısından, net, ve özlü tanımlaraihtiyaç olduğu konusunda kesinlikle hiçbir görüş ayrılığı yoktu.

35. a ve b fıkralarındaki iki ana tanım, mevcut tanımlardan yararlanılarakoluşturulmuştur: demokratik vatandaşlık eğitimi tanımı Eğitim YoluylaVatandaşlık Avrupa Yılı 2005’deki tanımdan, insan hakları eğitimi tanımıise, BM İnsan Hakları Komiserinin bürosunca kullanılan tanımdanalınmıştır. Öyle ki, bu tanımlarda kullanılan, “yetkinleştirme amacıyla”terimine kadar tanım aynen alınmış olup, tanımların bundan sonrakibölümleri, üzerinde odaklanılan farklı alanlara göre, bir yanda demokratiktoplumda yaşam boyu gereken becerileri, diğer yanda da tüm alanlardainsan haklarının yaygınlaştırılması ve savunulmasını içerecek şekildefarklılaşmaktadır. Her iki tanımda da, böyle bir eğitim sonucunda ortayaçıkanların sadece bilgiden oluşmayıp, gerekli girişimlere dönüşecek biryetkinleştirme olduğu vurgulanmıştır.

36. c, d, ve e fıkralarındaki tanımlar Avrupa Konseyi tarafından 2002yılında yayınlanan PUSULA (COMPASS) adlı, gençlerle insan haklarıkonulu el kitabına dayalıdır. Dokümanın yazım safhasında bu tanımlargenişletilmiş ve daha ayrıntılı olarak sunulmuştur. Örneğin örgün eğitiminbelirleyici özelliklerin-den birinin, bu eğitimin sonunda belgelendirildiğibelirtilmiş ve bu anlama gelen ifadeler tanıma dahil edilmiştir. Örneğin,örgün eğitimin ayırt edici özelliğinin bu eğitimin bir diploma ilebelgelendiği hakkındaki ortak görüş, tanımlarda sözcüklerle ifadesinibulmuştur. Yaygın eğitimle ilgili olarak ise, algın eğitimlekarşılaştırıldığında yine bir belgelendirmeyle sonuçlanmakla birlikte, bukarmaşık noktanın metinde doğrudan açıklanmaması kararlaştırılmıştır.

3. DVE ile İHE arasındaki ilişki

37. DVE ile İHE arasındaki önemli ilişki, bu Şart metnini yazanların bildiğikadarıyla şimdiye kadar ilk defa tanımlanmaktadır. 1997 yılında başlayan

27

sürekli programla ilgili Avrupa Konseyi dokümanlarının çoğunda, her ikiterim de kullanıldığında, normal olarak aralarına bir “/” işareti konarak buiki terim birlikte yazılmış, ancak bu durum, bu iki kavram arasındaki ilişki-nin müphem kalmasına yol açmıştır. Bu durum, fizibilite çalışmasınıngörev kapsamı için de geçerli olup, söz konusu fizibilite çalışmasında bukonunun göz ardı edilmesinin artık mümkün olmadığına ve herhangi biryeni dokümanda konunun ele alınmasının gerekli olduğuna değinilmiştir.İki terimin örtüştüğü alanlar vardır, çünkü vatandaşlık açısından önemliolan, örneğin, oy kullanma hakkı, ifade özgürlüğü ve toplantı özgürlüğüklasik insan hakları olup, DVE alanında yer aldığı kadar İHE alanında dayer almaktadırlar. Bununla birlikte, madde 3’ün metninde açıklık getiril-meye çalışılan bir fark vardır. Belirtildiği gibi, bu fark, amaç ve uygulama-lardaki bir farktan ziyade, üzerinde odaklanılan alan ve kapsam farkıdır.

4. Anayasal yapılar ve üye ülke öncelikleri

38. Bu kapsamlı maddede, giriş bölümündeki 13. maddeyle ilgili olarakele alınan görüşler üzerinde durulmaktadır. Dokümanın yazımı vemüzakereler boyunca, anayasal yapılarının ve eğitim sistemlerinin –eğitim alanında, diğer pek çok Avrupa işbirliği alanından çok daha fazlaolmak üzere – büyük farklılıklar göstermesi nedeniyle, Şartın hükümleriniuygulamada kullanacakları vasıtalar bakımından, üye ülkelerin dahageniş bir takdir yetkisine sahip olmalarının gereği anlaşılmıştır. Örneğinbazı eğitim sistemleri çok merkezi olup, tüm öğretim programları veyöntemleri üye ülke hükümeti seviyesinde belirlenmekteyken, diğerlerin-de bu çok daha yerinden yönetimle gerçekleştirilmekte, yerel yönetimlerve münferit okullar genel hedefler kapsamında önemli bir özerkliğe sahipolmaktadırlar. Federal yönetimlerde ise eğitimle ilgili sorumluluk federas-yonu oluşturan çeşitli eyaletlerin hükümetlerince üstlenilmektedir. İşte bunedenle de a fıkrasına ihtiyaç doğmuştur. b fıkrasında ise, programboyunca ve özellikle de Eğitim Yoluyla Vatandaşlık Avrupa Yılı uygula-masında ortaya çıktığı üzere, farklı üye ülkelerin DVE ve İHE mevzuatlarıve uygulamaları açılarından birbirlerinden çok farklı noktalarda olduklarıkabul edilmektedir. Bazı ülkelerde bu konular öğretim programında veuygulamada yıllardır yer alırken, diğer ülkelerde yeni başlamaktadır. Bunedenle de ilgili ülkelerin bu konulara ilişkin öncelikleri ve ihtiyaçları farklıolacak olup, bu ülkeler Şartın diğer bölümleri üzerinde duracak ve bukonuları farklı bir sıralamaya göre ele alacaklardır.

28

Bölüm II − Hedefler ve ilkeler

5. Hedefler ve ilkeler

39. Şartın bundan sonraki yapısına baktığımızda 5. Madde’de bir dizihedef ve ilkenin genel olarak ifade edildiğini ve bunların pek çoğununmüteakip, kapsamlı 6-16. maddelerde ayrıntılı olarak ele alındığını görü-yoruz. Ancak, 5. Madde’nin kalın hatları ve genel özelliği önemini koru-maktadır, her bir nokta daha ileride tek tek detaylı olarak ele alınmadığıiçin, bu maddede tüm üye ülkelerin DVE/İHE’ye ilişkin faaliyetleriyle ilgilibilgi verilmektedir.

40. Bu maddenin giriş cümlesindeki “rehberlik” sözcüğü ile biçimlendirilenifade önemlidir: buradaki hedefler ve ilkeler yol göstericidir, yani neuygulanacak politikalar, mevzuat ve uygulamalar için tarif edici birreçetedir, ne de arka planda yer alacak bir takım fikirlerden sözedilmektedir. Metni kaleme alanlar hem daha kuvvetli (“mevzuatlarını vb.aşağıdaki hedef ve ilkeleri temel alarak belirlemelidirler”), hem de dahazayıf seçenekleri (….aşağıdaki hedef ve ilkeleri göz önüne almalıdırlar”)düşünmüşler, ancak mevcut ifadeyi özellikle tercih etmişlerdir.

a. Bu maddede yer alan hedefte, herkese DVE ve İHE sağlanmasınailişkin Birleşmiş Milletler 1993 Viyana Deklarasyonu ve bu hakkı, sadecevatandaş olanlara değil, ülke topraklarında bulunan herkese yaygınlaş-tıran Avrupa İnsan hakları Sözleşmesi (Madde 1) hatırlatılmaktadır.

b. Burada, eğitimin, özellikle de vatandaşlık ve insan hakları alanlarındayaşam boyu sürecek bir süreç ve Avrupa Konseyi programlarının kalıcıbir konusu olduğuna değiniliyor. Süreçte yer alan paydaşların listesibilinçli olarak uzun ve açık uçlu (“dahil olmak üzere”) tutulmuş olup, hertürlü kurum, sivil toplum kuruluşu (STK) vb. dahil edilmiştir.

c. Hükümetler, anlaşılır bir biçimde, en fazla etkileyebilecekleri ve paraayırabilecekleri eğitim türü olan örgün eğitime daha fazla kaynak ayıra-cakları halde, bu prensip, bu süreçte her türlü öğrenimin değerliolduğunu hatırlatmaktadır.

d. STK’ların ve gençlik kuruluşlarının vazgeçilmez katkıları yukarıda,giriş bölümündeki 14. Madde kapsamında vurgulanmıştı. Burada“destek” konusuna yapılan göndermeden kasıt, genel bir destek olup,söz konusu finansal veya diğer tür desteğe hak kazanma söz konusudeğildir. Bununla birlikte bu ilkede, STK’ların ve gençlik kuruluşlarınıngerek devletten gerekse diğer kaynaklardan sağlanmak üzere, budesteğe ihtiyacı olduğu belirtilmektedir. Gençlik kuruluşlarına yapılan bu

29

özel göndermede, öğrenci örgütleri de, insan hakları eğitiminin önemliortakları olarak sürece dahil edilmektedirler.

e. Eğitim kurumlarının bir yandan demokratik ilkelere ve insanlara saygıyıöğretip, öte yandan hiç de demokratik olmayan bir şekilde yönetilmelerianlamsız olur. Okullarda ve diğer eğitim kurumlarında demokratikyönetişim ihtiyacı Avrupa Konseyi programlarında sürekli olarakvurgulanmıştır. Bu ilke daha kapsamlı 8. Madde’de tekrar ele alınmıştır.

f. Çeşitliliğe saygı da Avrupa Konseyinin temel ilkelerinden biri olup,(örneğin Bak: gençlik kampanyaları, (“Herkes farklı, herkes eşit”)DVE/İHE’nin ana amaç ve yararlarından biri karşılıklı anlayışın artırılmasıve çatışmaların önlenmesidir. Farklı inanç grupları ve etnik gruplar örneğikarşılıklı anlayışın ve saygının oluşturulması bağlamında verilmiştir,ancak aynı ilke, aralarında yanlış anlama ve çatışma baş gösterebilecekdiğer gruplar için de geçerlidir.

g. DYE ve İHE’nin tanımlarında da olduğu gibi, bu ilkede ağırlık, sadecebilgi ve becerilerin elde edilmesine değil, belirli bir eyleme dönüştürülme-sine verilmiştir.

h. Bu ilke, daha kapsamlı olan 9. Madde’de açıklık getirildiği gibi,eğitimin, hizmet öncesi ve hizmet sırasındaki safhaları dahil olmak üzere,tüm aşamaları için geçerlidir. Bu ilke, öğretim gönüllüleri vekolaylaştırıcılarının eğitilmesine ilişkin olanakları çoğu kez çok kısıtlı,geçici ve yardım sağlayan kurumların desteğine bağlı olan sivil toplumkuruluşları ve gençlik sektörü için özellikle önemlidir.

i. Bu kadar geniş bir yelpazeye yayılmış paydaşlar arasında ortaklık veişbirliğini sağlamak, bazı çıkarlarının kesinlikle çatışacağı ve sınırlıkaynaklar için rekabet edeceklerinden, kolay değildir. Bununla birlikte,paydaş işbirliğinin getirdiği yararlar öylesine büyüktür ki, ülkelerin bualanda sarf edecekleri her türlü gayret karşılığını bulacaktır.

j. Şartın bizzat kendisi Avrupa Birliğinin 47 ülkesinin – ve eğitim alanındada Avrupa Kültür Sözleşmesine taraf olan tüm devletler arasında –uluslararası işbirliğinin bir sonucu olarak ortaya konmuştur. Şartın yasalve siyasi dayanağı işbirliği olduğundan, böyle bir işbirliğinin gelecekte desürdürülmesi amaç ve prensibinin vurgulanması beklenen bir durumdur.Kendi içinde değerli olmasının yanı sıra, bu tür bir işbirliği ve iyiuygulamaların paylaşılması, örneğin mükerrer çabaları azaltma, sinerjiyikolaylaştırma ve maliyetleri düşürme gibi önemli pratik yararlarsağlayabilir.

30

Bölüm III − Politikalar

41.Şartın 6-16. maddelerinde operasyonel hükümler yer almaktadır. Bumaddelerde, 5. Madde’de sıralanan hedef ve ilkelerin uygulanmasınımümkün kılmak üzere, belirli alanlara ilişkin politikalar yer almaktadır.Genel ifadelerle açıklanan politikalar üye ülkelere bunların nasıluygulanacağı konusunda kayda değer bir takdir marjı bırakmaktadır.Tabiatıyla, 4. Madde de bu bağlamda geçerlidir (Bak: yukarıdaki 38.Madde)

6. Örgün genel ve mesleki eğitim

42. Yukarıda da belirtildiği gibi, Avrupa Konseyinin bu alandaki gayret-lerinin temel noktası, diğer eğitim biçimlerini dışlamaksızın, bu eğitimtürüdür. Bunun nedeni bu eğitim türünün, ülkelerin fark yaratarak sonuçalabilmeleri daha olası bir alan olması nedeniyle, önemli yararlarsağlamasıdır. Bu madde yukarıdaki 4. Maddenin uygulanmasına iyi birörnek oluşturmaktadır çünkü bazı ülkelerin anayasaları ve mevcutyapıları merkezi hükümetin öğretim programında doğrudan değişiklikleryapmalarını mümkün kılarken, diğer ülkelerde merkezi hükümet, bunuyapma yetkisi olan diğer yetkili kurumlardan ancak istekte bulunabilmekteve bunları teşvik edebilmektedir. Federal sisteme dayalı devletlerdeysefederal hükümetin eğitim alanında bir yenilik yapma veya bir taleptebulunma sorumluluğu yok gibidir. Benzer bir biçimde, bazı ülkeler bunuçok uzun bir süre önce yapmış olduğundan başka öncelikleri olacak,diğer ülkeler içinse bu alan öncelikli bir alan olacaktır. Şart bu farklıyöntemlerin uygulanması ve farklı seçimler yapılması için serbestisağlamaktadır. Arada farklılıklar olan bir başka alan da, genel vemesleki örgün eğitimin yapılandırılmasındaki farklılıklardır. Metinde herülkenin kendi sistemine uyarlamasını mümkün kılacak bir üslupkullanılmıştır.

43. Şart metnini kaleme alanlar uluslararası sivil toplum kuruluşlarındangelen ve DVE ve İHE’ye, bu eğitimlerin değişik seviyelerinde, belirlenendersleri öğretim programına dahil etmek yerine, “yetkinlikler”i dahil etmeönerisini dikkate almışlardır. “Yetkinlik” terimi akademik literatürdegiderek daha fazla kullanılmakta olan bir terim olup, uygulamada, birbeceri, bilgi ve tutumlar demetini anlatmaktadır. Burada öğrenci hedefleriyerine, alınan eğitimin çıktıları, yani sonuçları üzerinde durulmakta ve buçıktıların karmaşık çıktılar olabileceği de kabul edilmektedir. Yazım grububu modern terminolojinin çekiciliğini görmüş, ancak, bu terimin, evrenselkabul gören “öğretim programı” teriminin aksine, henüz yeterince iyiyerleşmediği ve anlaşılmadığı sonucuna varmıştır. Bununla birlikte, bumaddenin amacı, yukarıdaki 2. Madde ile birlikte okunduğunda,

31

kuşkusuz, verilen eğitimin sadece bilgi aktarmaktan ibaret olmayıp, aynızamanda becerilerin geliştirilip, belirli konulardaki tavırlar etkilenerek,toplumda aktif katılımın özendirilmesi ve insan haklarının savunulmasıdır.

44. İkinci cümlede, DVE ve İHE’nin öğretim programına dahil edilmesininbir defaya mahsus bir girişim olmayıp, öğretim programının anlamlıkılınması ve öğretim yöntemlerinin etkililiğinin sağlanması için, öğretimprogramının sürekli incelemeden geçirilmesi ihtiyacı vurgulanmaktadır.

7. Yüksek öğrenim

45. Yüksek öğrenim kurumları, daha alt seviyedeki eğitim kurumlarıylakarşılaştırıldığında ortaya çıkan durum, bu maddede kullanılan eylemlerinifade edilmesinde yansıma bulmaktadır: örneğin, “dâhil etmelidir”, yerine“dahil edilmesine destek olmalıdır” gibi ifadelerin kullanılması gibi. Bu,bütün ülkelerde olmasa da, çoğu ülkede, yüksek öğrenim kurumlarınıngenelde kendi öğretim programları üzerinde özerkliğe sahip olduğugerçeğini yansıtmaktadır. Aynı hususa, akademik özgürlük bağlamındada değinilmektedir. Nitekim bu konu, 2007 yılında yeni bir çerçeveprensip dokümanı teklifini incelerken Yüksek Öğrenim YönlendirmeKomitesinin de ana endişe konularından birini oluşturmuştu. “Yükseköğrenim kurumları” kuşkusuz üniversiteleri kapsamakla birlikte, bunlarlasınırlı değildir

8. Demokratik yönetişim

46. Maddenin ilk cümlesinde eğitim kurumlarında demokratik yönetişiminiki yönlü yararına değinilmektedir: kendi içinde etkili bir yönetişim yöntemiolarak değerli ve yararlı olmanın yanı sıra, özellikle de öğrencileredemokrasiyi ve insan haklarına saygıyı uygulamalı olarak deneyimlemefırsatı sunmaktadır. İkinci cümle, belirtilen paydaşların, kılavuz bilgileriçeren dokümanlar ve eğitici çalışmalar gibi unsurları da içerebilecek“uygun vasıtalarla” böyle bir yönetişime aktif katılımlarının teşvikedilmesiyle ilgilidir. Demokratik yönetişim aynı zamanda, en etkilidemokratik vatandaşlık alıştırması yöntemi olduğu geniş kabul gören,eğitimin her seviyesinde anlamlı ve sürdürülebilir öğrenci katılımınımümkün kılacak yapıları da içerebilir.

47. İngilizce “governance” sözcüğüyle ifade edilen “yönetişim” kavramı(Şartla ilgili müzakereler de İngilizce olarak yapılmıştır) karmaşık birkavram olup, diğer dillere tek bir sözcükle tercümesi zordur. “Yönetişim”,sadece yönetme ve karar verme süreci olarak bilinen sürecin ötesinegeçerek, bu süreçlerin ve kararların, üzerinde mutabık kalınmış değerler

32

ve tercihlerle olan ilişkilerini içerir. Yönetişimin tanımlarından biri: “Ortayakonmuş değerlerin ve tercihlerin, süreçler ve kurumlar vasıtasıyla, birgrubun ve grubun münferit üyelerinin güvenliğini, refahını ve moralgelişimini arttıran kolektif eylemlere dönüştürülmesidir.” şeklindedir.

Daha fazla bilgi edinmek isteyenler için, 2005 yılında yapılan YüksekÖğrenimde Yönetişim adlı konferansla ve bu terimle, anlamıyla, tercüme-siyle ve pratikteki uygulamasıyla ilgili kayda değer tartışmaların yer aldığıAvrupa Konseyi raporu çok aydınlatıcı bir dokümandır. Konferansta herne kadar esas itibarıyla yüksek öğrenim ele alınmışsa ve diğerkurumların yönetişimi bazı farklılıklar gösterse de, burada belirtilenilkelerin çoğu pek çok alan için geçerlidir.

9. Eğitici çalışmalar

48. Öğretmenlerin ve gerek eğitim sisteminin içinde gerekse dışında yeralan, örneğin gençlik liderleri gibi, diğerlerinin DVE/İHE konularındaeğitim almaması halinde, DVE/İHE konusunda verilecek eğitim etkisiz vetamamen yararsız olacaktır. Bu konu geleneksel konulardan çok farklı birkonudur. Bunun dersini vereceklerin, önce kendilerinin konunun eğitiminialmaları gereklidir. Bunu en iyi şekilde öğretme yöntemleri de farklıdır veöğrenilmeleri gerekir. Bu maddede, sadece öğretmenlerin değil,öğretmenlere konuyu öğretecek olanların eğitilmesinin de önemivurgulanmaktadır.

10. Sivil toplum kuruluşları, gençlik kuruluşları ve diğer paydaşlarınrolü

49. STK’ların ve gençlik kuruluşlarının DVE/İHE eğitimindeki rolününönemi 14. giriş maddesinde ve 5.d maddesinde vurgulanmıştı. Buradakonu bu kuruluşların sadece eğitim işinin fiilen büyük bir bölümünügerçekleştirmeleri değil, aynı zamanda konuyla ilgili araştırmalarınyapılması, hükümet nezdinde lobi faaliyetlerinde bulunulması vekamuoyunun farkındalığının arttırılmasında da aktif olmalarıdır. Bukuruluşlar ayrıca, öğrencilerin, çocukların ve gençlerin insan hakları vedemokrasi konularında alıştırma ve uygulama çalışmaları yapabilecekleriyegane yerlerdir. Bu kuruluşların çalışma ve değerlerinin anlaşılması vegörülmesi gerekmektedir ve bu maddenin temel amacı da bunusağlamaktır. İlk iki cümlede, devletin bu kuruluşların rolüne destek olmave yaptıkları işi desteklemedeki kararlılığı üzerinde durulmaktadır. 5.dmaddesinde olduğu gibi, herhangi bir destek türü konusunda birtaahhütte bulunulması söz konusu olmayıp, sağlanan destek, ülkelerinkaynaklarına ve önceliklerine göre farklılıklar gösterecektir. Son cümlededaha geniş bir kitleye değinilmekte olup, DVE ve İHE eğitiminin

33

yaygınlaştırılması ve duyurulması için, özellikle medya ve genel kamuoyuolmak üzere, diğer oyuncuların da sürece dahil edilmesi amaçlanmak-tadır. Burada kullanılan dil özellikle genel mahiyette olup, ülkelerin bumaddeyi kendi durumlarına uygun bir biçimde uygulamalarına imkantanınması amaçlanmıştır. Burada, örneğin, gazete ilanları, televizyonreklam kampanyaları, internet siteleri, aile birliği, sendikalar, inançgrupları vb. gibi örgütlerle çalışmalar sayılabilir.

11. Değerlendirme kıstasları

50. Diğer herhangi bir eğitim türünde olduğu gibi, bu eğitimin etkililiğininde değerlendirildiği kıstaslar olmalıdır. Bu tür kıstasların oluşturulmasıkolay değildir, ancak bu konuda kıstaslar ve göstergeler oluşturulmasıiçin uluslararası girişimler mevcuttur. Nihayette, her ülke kendi kıstas-larını oluşturacaktır. Ancak, özellikle de Avrupa Konseyi dahilinde,Avrupa devletlerinden oluşan bölgesel gruplar içinde veya koordinatörağları içinde (Bak: aşağıdaki 12.14.15.ve 16. maddeler) deneyimleripaylaşmak ve ortak kıstaslar oluşturmak üzere uluslararası işbirliğindenkayda değer yardım sağlanabilir. İkinci cümlede, kıstasların oluşturul-masında öğrencilerden alınacak geri bildirimin önemi vurgulanmaktadır.

12. Araştırma

51. Araştırma, değerlendirmeyle yakından ilgilidir. İlk cümlede açıkçaanlatıldığı gibi, araştırmanın hükümetlerce yapılmasına gerek yoktur.Nitekim, eğitim alanındaki tecrübelere bakıldığında, araştırmaların büyükbölümünün STK’larca uluslararası düzeyde, üye ülke düzeyinde ve belirliprojeler için devlet fonları alsalar bile, hükümetten bağımsız diğerkurumlarca yapıldığı görülmektedir. Araştırmanın pek çok amacı vearaştırmadan yararlanan pek çok grup vardır. Ana amacı mevcutdurumun bir değerlendirmesini yaparak, DVE/İHE eğitimiyle uğraşanlarınperformanslarını ölçmelerine ve etkililik ve verimliliklerini arttırarak,verimsiz çabalarını azaltıp maliyetleri düşürmelerine yardımcı olmaktır.İkinci cümlede uzun ancak açık uçlu (diğerlerinin yanı sıra) bir muhtemelaraştırma konuları örnek listesi verilmektedir. Araştırmaların diğer üyeülkelerle paylaşılmasına ilişkin son cümle, işbirliğiyle ilgili 15. ve 16.maddelerle bağlantılıdır.

13. Sosyal birlik beraberliği geliştirmeye, çeşitliliğe değer vermeye,farklılıklarla ve çatışmalarla baş etmeye yönelik beceriler

52. Bu maddede, 5.f maddesindeki prensip ayrıntılı olarak ele alınmaktaolup, o maddeyle ilgili görüşler burası için de geçerlidir. Burada,

34

DVE/İHE’nin bir ders olarak öğretilmesi gibi dar bir anlayışın ötesinegeçilerek, DVE/İHE ilkelerinin eğitimin her alanında uygulanması teşvikedilmektedir. Bu anlayışın özü, çeşitlilikler içeren bir toplumda,farklılıklara saygı göstererek, çatışmaları şiddete başvurmadan çözümekavuşturarak, birlikte yaşamayı öğrenmektir. DVE/İHE’nin tanımlarındada açıklık getirildiği üzere, DVE/İHE sadece ve hatta ilke olarak bilgi ileilgili değil, beceriler edinip mevcut davranış ve tavırların değiştirilmesiyleilgilidir. Burada, özellikle de gerek fiziksel, gerek psikolojik olarakuygulanan veya giderek artan bir şekilde internet ortamında (siber-kabadayılık) görülen, okullara musallat olabilen, kabadayılık ve tacizolarak adlandırılan türlerde ayrımcılık ve şiddet gibi, tüm ayrımcılık veşiddet türleriyle mücadeleye özel olarak değinilmektedir.

Bölüm IV − Değerlendirme ve işbirliği

14. Değerlendirme ve inceleme

53. Şart metnini kaleme alan grup, üye ülkelerinin çoğunun, ortayaçıkara- cağı maliyetler de dahil olmak üzere, çeşitli nedenlerle haricidenetleme sistemlerine taraftar olmadığını hatırda tutarak, her bir üyeülkenin kendi kendini değerlendireceği bir sistemi tercih etmişlerdir.Böyle bir değerlendir- menin hem düzenli aralıklarla yapılması hem deyapılan değerlendirmenin takibi ve izlenmesi gerekmektedir. Bu madde,değerlendirme kıstaslarına ilişkin 11. maddeyle, araştırma ile ilgili 12.maddeyle ve işbirliğiyle ilgili 15. maddeyle ilgilidir. İkinci cümlede spesifikolarak üye ülkelerin değerlendirme sürecinde diğerleriyle işbirliği yapmaseçeneğine değinilmekte, üçüncü cümlede ise ülkelerin bu konudaAvrupa Konseyinden yardım isteyebileceği belirtilmektedir. Her ikiyaklaşım da çok yararlı olabilir, ancak, tamamen isteğe bağlıseçeneklerdir.

15. Müteakip faaliyetlerde işbirliği

54. Bu maddede, Avrupa Konseyi üye ülkeleri arasında bu konuda1997’den beri süregelen mükemmel işbirliğini devam ettirerek buişbirliğinin, Şartın uygulanmasından sonraki müteakip faaliyetler üzerindeodaklandırılması arzu edilmektedir. Fıkralardan üçü; a,c ve d, esasitibariyle hükümetlerin kendileri içindir. Diğer b ve e fıkraları ise,hükümetlerin kendi ülkelerinde yaşayan insanların ve kuruluşlarınişbirliğini geliştirmeleri ve desteklemeleriyle ilgilidir. Avrupa çapında üyeülke DVE/İHE koordinatörleri ve STK ve gençlik kuruluşu ağları yıllariçinde bu konuda çok şey başarmışlardır. Amaç bu bağlantıları ve bunlarınyarattığı sinerjiyi teşvik etmektir. Benzer bir şekilde, hükümetler birliktehareket ederek israfa yol açacak mükerrer eylemlerden kaçınacak ve kıt

35

kaynakları daha verimli kullanacaklardır.

55. c fıkrasında geçen “derleme” teriminden kasıt, iyi uygulamalarındaha geniş çaplı uygulanacak bir tür norma dönüştürülmesidir. Budüzenleyici nitelikte olabilir ancak daha çok bir kılavuz veya tavsiyelerdizisi şeklinde olacaktır. Mahiyeti itibariyle böyle bir kodifikasyon, her birüye ülkenin kendi yetki alanında uygulanmak üzere benimsemesi içindir,ancak birkaç ülkenin birden uygulayacağı, üzerinde mutabık kalınmış birrehber veya kurallar dizisi de mümkündür. Nitekim, Şartın bizatihi kendisiiyi uygulamaların derlenmesine bir örnek oluşturmaktadır.

16. Uluslararası işbirliği

56. Bu maddeyle, işbirliği kapsamı, Avrupa Konseyi ile DVE/İHEkonusunda ortaklık yapan uluslararası kuruluşları, esas olarak BirleşmişMilletleri, Avrupa Birliğini ve Avrupa’da Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatınıkapsayacak şekilde genişletilmektedir. Bu dört kuruluşun genel sekreterlikseviyesinde yakın irtibatı vardır ve konuyla ilgili önemli ortak toplantılardüzenlemişlerdir. Ancak bu maddede üye ülkeler arasında ve hatta üyeülke dahilinde bu konuda daha yakın ilişkiler teşvik edilmektedir. Çünküçoğu kez, bir uluslararası kuruluşta çalışan bir devlet memurunun başkabir uluslararası kuruluşta aynı konuda yürütülmekte olan çalışmadanhaberdar olmadığı görülmektedir. Bu maddenin amacı Şartın, ve Şartdoğrultusunda benimsenen politika ve uygulamaların yararlarını gerekAvrupa’da gerekse Avrupa’nın ötesinde geniş bir şekildeyaygınlaştırmaktır. Kuşkusuz bu madde aynı zamanda diğer uluslararasıkuruluşların da üyesi olan üye ülkelerin, deneyimlerini ve iyiuygulamalarını bu kuruluşlarla doğrudan doğruya paylaşmalarını hiçbirşekilde engellememektedir.

Avrupa Konseyi Yayınları satış temsilcileri

BELÇİKALa LibrairieEuropéenne - TheEuropean BookshopRue de l’Orme, 1BE-1040 BRUXELLESTel.: +32 (0)2 231 04 35Fax: +32 (0)2 735 08 60E-mail: order@libeurop.behttp://www.libeurop.be

Jean De Lannoy/DL ServicesAvenue du Roi 202 KoningslaanBE-1190 BRUXELLESTel.: +32 (0)2 538 43 08Fax: +32 (0)2 538 08 41E-mail: jean.de.lannoy@dl-servi.comhttp://www.jean-de-lannoy.be

BOSNA HERSE Robert’s Plusd.o.o. Marka Maruliça 2/VBA-71000, SARAJEVOTel.: + 387 33 640 818Fax: + 387 33 640 818E-mail: robertsplus@bih.net.ba

KANADARenouf Publishing Co. Ltd.1-5369 Canotek RoadCA-OTTAWA, Ontario K1J 9J3Tel.: +1 613 745 2665Fax: +1 613 745 7660Toll-Free Tel.: (866) 767-6766E-mail: order.dept@renoufbooks.comhttp://www.renoufbooks.com

HIRVATİSTANRobert’s Plus d.o.o.Marasoviçeva 67HR-21000, SPLITTel.: + 385 21 315 800, 801, 802, 803Fax: + 385 21 315 804E-mail: robertsplus@robertsplus.hr

ÇEK CUMHURİYETİSuweco CZ, s.r.o.Klecakova 347CZ-180 21 PRAHA 9Tel.: +420 2 424 59 204Fax: +420 2 848 21 646E-mail: import@suweco.czhttp://www.suweco.cz

DANİMARKAGADVimmelskaftet 32DK-1161 KØBENHAVN KTel.: +45 77 66 60 00Fax: +45 77 66 60 01E-mail: gad@gad.dkhttp://www.gad.dk

FİNLANDİYAAkateeminen KirjakauppaPO Box 128 Keskuskatu 1FI-00100 HELSINKITel.: +358 (0)9 121 4430Fax: +358 (0)9 121 4242E-mail: akatilaus@akateeminen.comhttp://www.akateeminen.com

FRANSALa Documentation française(diffusion/distribution France entière)124, rue Henri BarbusseFR-93308 AUBERVILLIERS CEDEXTél.: +33 (0)1 40 15 70 00Fax: +33 (0)1 40 15 68 00E-mail:commande@ladocumentationfrancaise.frhttp://www.ladocumentationfrancaise.fr

Librairie Kléber1 rue des Francs BourgeoisFR-67000 STRASBOURGTel.: +33 (0)3 88 15 78 88Fax: +33 (0)3 88 15 78 80E-mail: librairie-kleber@coe.inthttp://www.librairie-kleber.com

ALMANYA/AVUSTURYAUNO Verlag GmbHAugust-Bebel-Allee 6DE-53175 BONNTel.: +49 (0)228 94 90 20Fax: +49 (0)228 94 90 222E-mail: bestellung@uno-verlag.de http://www.uno-verlag.de

YUNANİSTANLibrairie Kauffmann s.a.Stadiou 28GR-105 64 ATHINAITel.: +30 210 32 55 321Fax.: +30 210 32 30 320E-mail: ord@otenet.grhttp://www.kauffmann.gr

MACARİSTANEuro Info ServicePannónia u. 58.PF. 1039HU-1136 BUDAPESTTel.: +36 1 329 2170Fax: +36 1 349 2053E-mail: euroinfo@euroinfo.huhttp://www.euroinfo.hu

İTALYALicosa SpAVia Duca di Calabria, 1/1IT-50125 FIRENZETel.: +39 0556 483215Fax: +39 0556 41257E-mail: licosa@licosa.comhttp://www.licosa.com

MEKSİKAMundi-Prensa México, S.A. De C.V.Río Pánuco, 141 Delegacíon CuauhtémocMX-06500 MÉXICO, D.F.Tel.: +52 (01) 55 55 33 56 58Fax: +52 (01) 55 55 14 67 99E-mail: mundiprensa@mundiprensa.com.mxhttp:// www.mundiprensa.com.mx

HOLLANDARoodveldt Import BVNieuwe Hemweg 50NL-1013 CX AMSTERDAMTel.: + 31 20 622 8035Fax.: + 31 20 625 5493Website: www.publidis.orgEmail: orders@publidis.org

NORVEÇAkademikaPostboks 84 BlindernNO-0314 OSLOTel.: +47 2 218 8100Fax: +47 2 218 8103E-mail: support@akademika.nohttp://www.akademika.no

POLONYAArs Polona JSC25 Obroncow StreetPL-03-933 WARSZAWATel.: +48 (0)22 509 86 00Fax: +48 (0)22 509 86 10E-mail: arspolona@arspolona.com.plhttp://www.arspolona.com.pl

PORTEKİZLivraria Portugal(Dias & Andrade, Lda.)Rua do Carmo, 70PT-1200-094 LISBOATel.: +351 21 347 42 82 / 85Fax: +351 21 347 02 64E-mail: info@livrariaportugal.pthttp://www.livrariaportugal.pt

RUSYA FEDERASYONUVes Mir17b, Butlerova ul.RU-101000 MOSCOWTel.: +7 495 739 0971Fax: +7 495 739 0971E-mail: orders@vesmirbooks.ruhttp://www.vesmirbooks.ru

İSPANYAMundi-Prensa Libros, s.a.Castelló, 37ES-28001 MADRIDTel.: +34 914 36 37 00Fax: +34 915 75 39 98E-mail: libreria@mundiprensa.eshttp://www.mundiprensa.com

İSVİÇREPlanetis Sàrl16 chemin des PinsCH-1273 ARZIERTel.: +41 22 366 51 77Fax: +41 22 366 51 78E-mail: info@planetis.ch

BİRLEİK KRALLIKThe Stationery Office LtdPO Box 29GB-NORWICH NR3 1GNTel.: +44 (0)870 600 5522Fax: +44 (0)870 600 5533E-mail: book.enquiries@tso.co.ukhttp://www.tsoshop.co.uk

AMERİKA BİRLEİK DEVLETLERİve KANADAManhattan Publishing Co2036 Albany Post RoadUSA-10520 CROTON ON HUDSON, NYTel.: +1 914 271 5194Fax: +1 914 271 5886E-mail: coe@manhattanpublishing.coehttp://www.manhattanpublishing.com

Avrupa Konseyi YayınlarıFR-67075 STRASBOURG Cedex

Tel.: +33 (0)3 88 41 25 81 – Fax: +33 (0)3 88 41 39 10 – E-mail: publishing@coe.int – Website: http://book.coe.int

ID10955

Eğitimin, Avrupa Konseyi’nin temel değerleri olan: demokrasi, insan hakları vehukukun üstünlüğünün yanı sıra, insan hakları ihlallerinin önlenmesinde de hayati birrolü vardır. Daha genel anlamda eğitim, giderek daha büyük ölçüde, şiddetin,ırkçılığın, aşırılığın, yabancı düşmanlığının, ayrımcılığın ve hoşgörüsüzlüğünartmasına karşı bir savunma yöntemi olarak görülmektedir. Bu konuda giderekartan farkındalık, Avrupa Konseyi Demokratik Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi(“EDC/HRE”) Şartının, CM/Rec(2010)7 sayılı Tavsiye Kararı kapsamında AvrupaKonseyinin 47 üye ülkesince kabul edilmesiyle yansıma bulmuştur. Şart genişkapsamlı istişareler sonucunda birkaç yıl süren bir çalışma neticesindehazırlanmış olup bağlayıcı değildir. Şart, vatandaşlık ve insan hakları konularıylailgilenen herkes için önemli bir başvuru belgesi olacaktır. Belgenin üye ülkelerdebu konularda harekete geçilmesi için bir odak noktası ve katalizör olmanın yanı sıra,Avrupa’da ve ötesinde iyi uygulamaların yaygınlaştırılması ve standartlarınınyükseltilmesi için bir vasıta olacağı ümit edilmektedir.

www.coe.int

The Council of Europe has 47 member states, covering virtually the entirecontinent of Europe. It seeks to develop common democratic and legalprinciples based on the European Convention on Human Rights and otherreference texts on the protection of individuals. Ever since it was founded in1949, in the aftermath of the Second World War, the Council of Europe hassymbolised reconciliation.

ISBN 978-92-871-7031-6

€8/US$16http://book.coe.int

Council of Europe Publishing