ARNAS APARATUA

INGURUNEAREN EZAGUERA LEHEN HEZKUNTZAKO 5. MAILA

Txaro Morrás

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

1

LAN-ESKEMA

Irakasgaiak: INGURUAREN EZAGUERA

Gaia: Arnas Aparatua

Maila: 5. Maila Saio kopurua: 8 Proposamenaren testuingurua: Ikasleek Arnas aparatuaren funtzionamendu on bat eta osasun ohiturak garatzea oso lotuta daudela ulertu behar dute. Arnasketa prozesua izaki bizidunen bizitzan duten garrantziaz jabetu behar dira eta horretarako ezinbestekoa da atalak eta hauen eginkizuna ongi ezagutzea eta bereiztea.

Landuko diren oinarrizko gaitasunak:

Gaitasun zientifikoa: A.2, A.3,A.4, A.5, A.6, A.8 Ikasten ikasteko gaitasuna: A.1, A.7, A.8, A.10

Hizkuntza gaitasuna: A.2, A.3, A.4, A.5, A.6, A.7 Gaitasun matematikoa: A.9 Informazio trataera konpetentzia eta konpetentzia digitala: A.9, A.10 Konpetentzia artistikoa: A.8

Giza eta hiritar gaitasuna: A.7, A.10

Autonomia gaitasuna: A.7, A.11, A.12, A.13

Helburu didaktikoak:

Zelula baten atalak deskribatzen eta bereizten ikasi

Ehuna, organoa, aparatua eta organismo kontzeptuak ikasi.

Arnas aparatuaren organoak ezagutu, bereiztu, deskribatu eta bakoitzaren eginkizuna azaltzen ikasi.

Ahots kordaren funtzionamendua ulertu.

Arnas aparatuaren funtzionamendua eta prozesua ongi azaltzen ikasi.

Arnasketa zelularra ulertu.

Gaixotasun arruntenak ezagutu eta prebenitzeko aholkuak landu.

Laborategiko esperientziak egiteko arauak ikasi eta bereganatu

Disekzioa egiteko erabiltzen den teknika ezagutu.

IKTko eta multimedio baliabideak ezagutu eta erabili

Hizkuntza zientifikoa erabili

Informazio iturri ezberdinak ezagutu eta erabili

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

2

Lan taldetan lan egiteko arauak errespetatu

Gure arnas aparatua osasuntsua mantentzen ikasi.

Solas-ariketa, aurkezpenak,..ongi egiteko arauak ikasi.

Lan pertsonalerako esfortsua eta jarrera aktibo eta arduratsua azaldu

Gaiari buruzko esperientzien aurrean, laborategiko materiala errespetatu, era egokian erabili.

Power point egin arnas aparatuari buruz.

Edukiak:

Animali zelula eta bere atalak

Ehuna, organo, aparatua eta organismo kontzeptuak

Arnas bideak eta bakoitzaren eginkizuna.

Ahots kordak eta funtzionamendua

Arnasketa prozesua

Arnasketa zelularra

Arnas-aparatuaren gaixotasun arruntenak

Laborategiko esperientziak egiteko arauak eta disekzio bat egiteko teknika

IKTko materialetan eta multimedian testuak ezagutzeko eta bereizteko teknikak

Hizkuntza zientifikoa erabiltzeko esfortzua

Informazio iturri ezberdinak erabiltzeko irizpideak

Lan-taldetan lan egiteko eta eztabaidetan parte hartzeko arauak

Arnas-aparatua eta bere organoak zaintzeko eta mantentzeko aholkuak

Arnas-aparatuari buruzko solas-ariketak, ahozko aurkezpenak eta posterrak egiteko arauak.

Lan pertsonalerako esfortsua eta jarrera aktiboa eta arduratsua

Power point bat egin arnas aparatuari buruz

Jardueren sekuentzia*

a) Planifikatzea: A.1, A.2

b) Gauzatzea: A.3, A.4, A.5, A.6, A.7, A.8, A.9, A.10,

c) Erabiltzea : A.11, A.12, A.13

Ebaluazioa Adierazleak:

Ea ezagutzen duen arnas aparatuaren organo nagusiak.

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

3

Ea bereizten duen ehuna, organoa, aparatua eta organismoa

Ea ongi azaltzen duen arnas aparatuaren funtzionamendua.

Ea dakien ahots kordak zer diren

Ea dakien arnasketa zelularra zer den

Ea arnas aparatuaren gaixotasun arruntenak identifikatzen dituen.

Ea, era kritikoan azaltzen dituen bizimoduek osasunean eragiten dituzten ondorioak, eta ea lotzen duen arnas aparatuaren funtzionamendua eta zenbait osasun-ohitura.

Ea laborategiko esperientzietan, identifikatzen dituen arnas aparatuaren organoak

Ea disekzio bat egiteko erabiltzen den teknika ezagutzen duen.

Ea, bere azalpenetan, hizkuntza zientifikoa erabiltzen duen.

Ea informazio iturri desberdinak erabiltzen dituen.

Ea ahozko aurkezpen bat egiteko arauak errespetatzen dituen.

Ea lan taldetan lan egiten duenean errespetuzko jarrerak agertzen dituen

Ea arduraz egiten dituen banakako lanak.

Ea dakien power point-en bidez ikasitakoa azaltzen

Tresnak:

Jardueren sekuentzian

Aurreko ideiak detektatzeko ekintzak:

Gaiari buruzko froga idatzia

Koadernoaren behaketa

Esperientziak burutzeko trebetasuna

Planteatutako ekintzen burutzea

Autoebaluaketa

Power point-eren balorazioa

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

4

EKINTZEN PROGRAMA

A.1. ARNAS APARATUARI BURUZ ZER DAKIZU? Ziur oso ondo dakizula,arnasa hartzea beharrezkoa dugula. Ongi pentsatu eta galdera hauek erantzun:

• Beste zein izaki bizidunek behar dute arnasketa bizitzeko ?

• Gauez ere, arnasa hartzen dugu?

• Arnasketan, zer hartzen dugu?

• Nondik?

• Eta zer botatzen dugu? Hori egiteko,gorputzeko hainbat atal behar ditugu,horiek,arnas bideak dira eta orain ikasiko dituzu,baina lehen hor duzun marrazkian saiakera bat egin eta zure aurreko ezagupenak erabiliz,izenak jarri: Gai honen bukaeran, taldeka power point prestatu behar duzu beste ikasleen aurrean azaltzeko.

Google irudiak

A.2. GURE GORPUTZA ZELULAZ OSATUTA DAGO

Arnas aparatuarekin hasi baino lehen, gure gorputza eta baita ere gure organo guztiak nola dauden osaturik ikasiko duzu.

1. Nukleoa 2. Mikrotobulua

3. Mitokondria

4. Plasma

5. Lisosoma

6. Mikrofilamentoak

7. Bakuola

8. Ribosomak

9. Golgi konplex

10. Mintza

11. Zentrosoma

ZELULAREN ZATIAK

Gure gorputzean milioika zelula daude. Zelulak beraien artean elkartu egiten dira eta EHUNAK sortzen dira.

EHUNAK

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

1

Ehunak, beraien artean elkartu eta gure gorputzeko ORGANOAK osatzen dituzte: bihotza, birikak, gibela, garuna, urdaila....

ORGANOAK

Organoen artean elkartu egiten dira eta gure gorputzeko APARATUAK osatzen dituzte: zirkulazio aparatua, arnas aparatua, liseri aparatua...

APARATUAK

Aparatu guztien batura gure ORGANISMOA da

ORGANISMOA

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

2

A.3. ARNAS-BIDEAK Orain Arnas aparatuaren atal edo organo garrantzitsuak ezagutuko dituzu.Hurrengo testua ongi irakurri eta gero marrazkian izenak jarri. 1.- Sudurzuloak:airea hemendik sartzen da. Hor dauden iletxoek, hauts eta partikulak,aireari kentzen dizkiote. Aire garbia sudurraren barrura doa. 2.- Sudur-mizpirak: hor mukosa bat dago, pituitaria gorria izenekoa eta airea hortik pasatzean epeldu eta hezetu egiten da. 3.- Laringea: hemen, ahots-kordak daude eta hitz egiten dugunean, honen bibradurak, ahotsa sortzen dute. 4.- Zintzurrestea: eraztunez osaturiko hodia da. Bronkio izeneko bi adarretan banatzen da. Bronkioetatik, bronkioloak ateratzen dira. 5.- Birikak: bular-kaiolan daude, omoplato, saihetsezur, bularrezur eta klabikulak babesten dituzte. Elastikoak, bigunak eta arrosa kolorekoak dira. Kanpotik pleura izeneko mintzaz inguraturik daude. Biriken azpian, diafragma dago, hau mintz gihartsu eta sendoa da eta kizkurtuz eta zabalduz arnasketan laguntzen du. 6.- Albeoloak: bronkioloen bukaeran daude. Hemen gas-trukea gertatzen da, odolak oxigenoa (O2) hartu eta karbono dioxidoa (CO2 ) uzten du.

Google irudiak

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

3

A.4. AHOTS-KORDAK Nola sortzen da ahotsa?

Froga hau egin ezazu: Zure behatzak eztarriko alboetan jarri eta hizki ezberdinak ahozkatu.

Zer nabaritzen duzu? Marrazkian ikusten dituzun barra urdinak, ahots- kordak dira. Airea hortik pasatzean kordak bibratzen dute, elkartuz eta bananduz. Behatu ondoko marrazkia eta gero galderak erantzun:

Zer da epiglotisa?

Zer esan nahi du “Kontrako eztarritik joan zait” esamoldeak?

Zure etxekoei galdetu, erantzuna ekarri eta gelan komentatuko dugu. A.5. ARNASKETA PROZESUA Ondorengo azalpena irakurri eta gero galderak erantzun. Sudurretik airea hartzen dugu. Airearekin batera oxigenoa sartzen da. Faringe, laringe eta zintzurrestetik pasa ondoren, biriketara ailegatzen da. Biriketan dauden albeoloetan gas-trukea gertatzen da, hau da, odolean dauden globulu gorriek, oxigenoa (O2) hartu eta gorputzeko zelula guztietara eramaten dute eta aldi berean karbono dioxidoa (CO2) uzten dute albeoloetan. Karbono dioxido hau kanpora doa eta berriro sudurretik edo ahotik botatzen dugu.

Epiglotisa

Ahots korda

Ahots kordak

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

4

1. Non daude albeoloak? 2. Zer gertatzen da hor? 3. Zeintzuk hartzen dute oxigenoa? 4. Nora eramateko? 5. Eta albeoloetan, zer uzten dute? 6. Karbono dioxidoa nora doa? A.6. ARNASKETA ZELULARRA Zelula guztietan gertatzen dena, eskema baten bidez azalduko dizut. Ongi behatu, INFORMAZIO gehiago lortu eta gero zure koadernoan eskema garatu eta arnasketa zelularra zure hitzez azaldu. OXIGENOA + ELIKAGAIAK = ENERGIA SORTZEN DA + KARBONO DIOXIDOA O2 CO2

Airea (oxigenoa)

Albeoloa

Odola karbono dioxidoarekin

Odola oxigenoarekin

Odol kapilarea

Zeluletara ailegatzen dena.

Zeluletan gertatzen dena.

Zeluletan sortzen den hondakina.

Google irudiak

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

5

A.7. ARNAS APARATUAREN GAIXOTASUN ARRUNTENAK Zure etxean eta familiaren laguntzaz ondorengo taula bete ezazu.

ARNAS APARATUAREN GAIXOTASUN ARRUNTAK Gaixotasunaren

izena Sintomak Nola sendatzen duzu?

Sendagileak emandako

botikak

Erremedio naturalak erabiliz

Taula bete ondoren, gelan taldeka jarri (binaka), informazioa elkar trukatu

eta gero denen artean eztabaidatu. Zuk eta gelakideek ekarritako erremedio natural guztiak bildu, txostena

osatu , fotokopiatu eta etxe guztietara bidali.

Google irudiak

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

6

A.8. LABORATEGIKO ESPERIENTZIA Gelara txerri baten barruko organoak (mingaina, zintzurrestea, bronkioak eta birikak) ekarri, laborategian behatu eta hainbat ekintza egingo dituzu. Materiala:

• Txerri baten barruko organoak • Bisturia • Guraizeak, • Puntzoia, • Bandejatxoa • Eskularruak • Hodi kapilarra

Nola egin:

• Txerriaren organo guztiak mahai gainean jarri eta organo bakoitza

identifikatu behar duzu.

• Hodi kapilarra zintzurrestetik sartu eta indarren putz egin.

• Zer gertatu da?

Orain biriken disekzioa egin behar duzu. Disekzioa egin baino lehen eta puntzoiaren laguntzaz pleura mintza banatzen saiatu.

Nola da?

• Bisturiaren laguntzaz birika ireki eta erantzun:

• Bronkioak ikusten dituzu?

• Nola dira?

• Eta bronkioloak?

Esperientzi honetan ikusi dituzun organoak zure koadernoan marraztu.

Esperientzia bukatu ondoren laborategiko materiala ongi garbitu eta dagokion e lekuan utz ezazu.

Hodi kapilarra

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

7

A.9. ZENBAT AIREA SARTZEN DA GURE BIRIKETAN? Web orrialdean sartu eta informazio bilatu ondoren galdera hauei erantzuna ematen saiatu. http://es.wikipedia.org/wiki/Capacidad_pulmonar_total 1. Arnasa hartzen duzun bakoitzean, zenbat litro aire sartzen dira gure

biriketan? Eta zenbat da cm3-tan adierazita? 2. Arnasa botatzen duzun bakoitzean, zenbat litro aire irteten dira gure

biriketan? Eta zenbat da cm3-tan adierazita? 3. Zenbat litro aire gelditzen dira biriketan? A.10. POWER POINT PRESTATU

Talde bakoitzean 3 edo 4 ikasle jarriko zarete.

Power point aurkezpen bat prestatu beharko duzu.

Diapositibetan agertu behar diren kontzeptuak hauek izango dira:

• Zelula baten atalak • Zelula, ehuna, organoa, aparatua eta • organismoa zer den. • Arnas-aparatuaren atalak • Arnas-aparatuaren funtzionamendua • Gas-trukea zer den • Gaixotasun arruntenak

Marrazkiak txertatu ditzazkezu.

Eta nahi baduzu gifs animatuak ere bai…

Ez ahaztu, bukatuta dagoenean, eskolako beste ikasleei azaldu behar

diezula.

Google irudiak

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

8

EBALUAKETA A.11. FROGA IDATZIA 1. Eskema hau osatu ezazu.

2. Ondoko marrazkian, Arnas-aparatuaren atalak idatz itzazu.

Gure organismoa da

………………..... Guztien batura

Zelulak elkartuz

Organoak elkartuz

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

9

3. Gure Arnasketa prozesua, nola gertatzen da? Zure hitzez ongi azaldu. 4. Lotu itzazu: Arnasketan hartzen dugu Arnasketan botatzen dugu Biriketako albeoloetan gertatzen da Bronkioetako bi adarrak Ahots kordak Pituitaria gorriak

Gas-trukea Hauen bibradurek ahotsa sortzen dute Oxigenoa Aireak epeldu eta hezetu egiten du Karbono dioxidoa Bronkioloak

5. Arnas aparatuaren gaixotasun batzuk aipatu itzazu eta esan zein organoari dagokio eta sendatzeko zer egingo zenuke.

Gaixotasunaren izena Zein organoari dagokio? Sendatzeko zer egin dezaket?

Arnas Aparatua

SEKUENTZIA DIDAKTIKOA. Lehen Hezkuntza 5. Maila Inguruaren Ezaguera

10

A.12. AUTOEBALUAKETA Beti Gehienetan Batzuetan Gutxietan Arduratsua izan naiz

Lana esandako epeetan bukatu dut.

Egindako esperientzietan interesa agertu dut.

Esperientziak egiteko pausoak jarraitu ditut.

Etxekoei, galdetegia ongi pasatu diet

Materiala zaindu dut

Nire lagunei laguntza eman diet

Besteen lana baloratu dut

Nire lanak txukunak egin ditut

Lan taldeetan besteak errespetatu ditut

A.13. BESTEEN BALORAZIOA (POWER POINT AURKEZPENA) Oso ongi Nahiko ongi Gutxi Aurkezpena Ulertu duzue Gustatu zaizue Ikasi duzue