Сэдэв : Их Монгол улс

Э.Цэрэнбаатар

ИХ МОНГОЛ УЛС

1189 онд Тэмүүжин “Хамаг Монгол” ханлиг улсын тэргүүн болж “Чингис хаан “хэмээн өргөмжлөгдөв.

Энэ үйл явдал “Хар зүрхний хөх нуур” гэдэг газар болжээ.

1185-1206 оны хооронд маш их хүнд нөхцөлд 30 гаруй дайн тулаан хийж 81 монгол аймаг улсуудыг эзэлж ,өөрийн

эрхэндээ оруулсан

1206 онд Онон мөрний хөвөө “Дэлүүн болдог” гэдэг газар “Их Монгол улс”-ын

далай их “Чингис хаан”-нд өргөмжлөгдсөн

Их Монгол улсын газар нутаг

Их Монгол улсын засаг төрийн зохион байгуулалт

• Их монгол улсын төрийн бүх дээд эрхийг баригч нь :Чингис хаан

• Улсын ван – Их Монгол улсын өдөр тутмын үйл хэргийг удирдан явуулна.

• Их хуралдай: төрийн дээд хэмжээний бодлого боловсруулагч- парламент

• Сэцдийн зөвлөл: Их хуралдайд зөвлөх үүрэг бүхий мэргэн түшмэл, зүтгэлтнүүд

• Их заргач: Нийгмийн амьдралын олон асуудын үнэн , худлыг ялган дэнслэх онцгой эрх бүхий албан тушаал

• Төрийн бэхи/зурхайч / : Төрийн чухал үйл хэргийг эхлэхэд тохиромжтой цаг хугацаа, орон зайн хамаарлыг тодорхойлно.

• Төрийн их зайран : Төрийн гол шүтлэг, бөө мөргөлийн тэргүүн

Их хааны есөн өрлөг • Хаан эзний алтан амийг сахиж , төр улсыг бататгахад онц үүрэгэ

гүйцэтгэн, хаанд зөвлөх , сануулах, зэрэг давуу эрхтэй байв • Жалайрын Го ван Мухулай /1169-1223/.Зүүн түмний захирагч • Аруладын Боорчи /1164-1226/. Баруун түмний их ноён • Жүрхэний Борохул /1186-1215/.Цэргийн жанжин • Татарын Шихихутуг /1190-1262/.Төрийн их заргач • Тайчуудын Зэв буюу Зургаадай /1160-1224/.Цэргийн алдарт

жанжин • Урианхайн Зэлмэ/1159-1213/.Итгэлт шадар анд • Сүлдүсний Сорхон Шар . Хааныг аварсан ачтан. Төрийн эрх

мэдэлтэн• Ойрадын Хар хирүгэ • Зүрчидийн Чуу мэргэн . /1189-1243/Борохулыг нас барахад

нэмэгдсэн

Их хааны дөрвөн хөлөг баатар

• Боорчи .Наху баяны хөвүүн • Мухулай. Тэрэгт баян Гүн Гуагийн

хөвүүн • Борохул ноён .Жүрхэн аймаг • Чулуун .Сорхон Шарын бага хөвүүн

Их хааны дөрвөн жанжин

• Зэв жанжин /1160-1224/ . Тайчууд аймаг • Зэлэм жанжин ./1159-1213 /Жарчиуд

Урианхай • Сүбээдэй жанжин. /1175-1248/. Зэлэмийн

дүү • Хубилай /Худус /жанжин./1160-1211/

Барулас аймаг

Их хааны дөрвөн дархад

• Борохул ноён .Жүрхэн аймаг• Зэлэм жанжин ./1159-1213 /Жарчиуд

Урианхай • Боорчи .Наху баяны хөвүүн • Сүлдүсний Сорхон Шар .

• “ИХ ЗАСАГ” хууль 1206 онд Их хуралдайгаар хэлэлцэн баталсан монгол улсын анхны хууль . Нийгмийн бүхий л хүрээг хамарсан маш нарийн зүйл заалттай . Энэ хуулиас гадуур нэг ч үйл хэрэг болдоггүй байв .

• Торгоны замыг бүрэн мэдэлдээ авсан нь гадаад худалдаа хөгжихөд маш их түлхэц болсон .

• “Өнчдийг тэтгэх сан” байгуулж, төр улсын төлөө амиа зориулсан баатруудын ар гэрт тэтгэлэг олгох, нийгмийн доод давхаргыг албан татвараас хөнгөлөх , чөлөөлөх зэрэг арга хэмжээ авч байв .