Download - 40-45 Groningen

Transcript

4045

Groningen

4045

De foto’s in Groningen 40-45 vertellen het verhaal van stad en provincie Groningen in oorlogstijd. Ze werden onder andere gemaakt door persfoto­grafen, onderduikers, verzetsmensen, Duitse soldaten, politieagenten, nsb’ers, evacués en geallieerde bevrijders. Uiteraard pakten ook ‘gewone Groningers’ de camera om het gewone leven onder ongewone omstandig­heden vast te leggen.Het overgrote deel van de ruim 140 geselecteerde foto’s werd nooit eerder gepubliceerd. Ze zaten ruim zeventig jaar verborgen in particuliere foto­albums of archieven. Samen met krantenberichten, dagboekfragmenten en persoonlijke herinneringen brengen ze de jaren 1940­1945 op ooghoogte in beeld.

Groningen 40-45 werd samengesteld door Bettie Jongejan (Oorlogs­ en Verzets­centrum Groningen), Michael Hermse en Harry Romijn (rhc Groninger Archieven) en historicus Martin Hillenga.

Groningen 40-45: oorlog op ooghoogte

w w w . w b o o k s . c o m

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het nIOD instituut voor oorlogs­, holocaust­ en genocidestudies.

ma

rtin

hil

le

ng

a e.a.

4045G

roningen

martin hillenga e.a.

4045

Groningen

redactie, onderzoek en samenstelling

michael hermse martin hillenga

bettie jongejan

harry romijn

tekst en eindredactie

martin hillenga

wbooksin samenwerking met

rhc Groninger Archieven &Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen

2 Inleiding Groningen4045

Inleiding 3

h e t b e g o n r o n d m e l k e n s t i j d 4

s t a n d o r t g r o n i n g e n 18

d a g e l i j k s l e v e n 34

j o d e n v e r v o l g i n g 58

v e r z e t 70

c o l l a b o r a t i e 84

b e v r i j d i n g 100

Illustratieverantwoording 127

Colofon 128

i n h o u d

3Inleiding Groningen4045

i n l e i d i n g

Een vlag, een fles drank, een sigaar of een fotorolletje. Waar-schijnlijk werden deze zaken in afwachting van de bevrijding het meest bewaard. De eerste drie om de feestvreugde kracht bij te zetten, de laatste om deze voor de eeuwigheid vast te leggen. Foto’s van bevrijders en feesten zijn dan ook volop aan wezig, evenals van de verwoestingen in stad en provincie.De focus van dit boek ligt echter op de periode daarvoor, de be-zettingsjaren. Twee verhalen lopen hier parallel: het oorlogs-verloop en fotografie in bezettingstijd. Onlosmakelijk zijn ze met elkaar verbonden. Op sommige foto’s is de oorlog min of meer in stilte aanwezig, in de vorm van afgeplakte ramen bij een gezellig zitje in de tuin, een schuilkelder in het straat-beeld of huwelijksgasten onderweg met paard en wagen. Maar dat laatste is al een twijfelgeval: wilde de fotograaf vooral dat feestelijke gezelschap vastleggen, of juist die uitzonderlijke omstandigheid? Daarmee zijn we aangekomen bij een andere categorie opna-men: de eigen – huiselijke – omgeving onder oorlogsomstan-digheden. Vooral de schaarste was een dankbaar onderwerp. Tot ook het fotomateriaal zélf schaars werd in de laatste oor-logsjaren. Maar weinig Groninger fotografen hebben kennelijk de aan-drang gevoeld om het ‘grote verhaal’ van de bezetting in beeld te brengen. Het fotograferen in de openbare ruimte was dan ook gebonden aan allerlei restricties, vanaf 20 november 1944 zelfs geheel verboden. Grote voorzichtigheid was daarom geboden.

De stad-Groninger fotograaf Piet Boonstra bijvoorbeeld, werk-zaam bij Persfotobureau ‘Folkers’ aan het Gedempte Zuider-diep, raakte door zijn camera in de problemen. In zijn oorlogs-dagboek noteerde hij:

‘Ik had een foto gemaakt vanuit het zolderraam van Folkers naar het dak van de Weeva waar de duitse meisjes toendertijd hun intrek genomen hadden, en die op de bewuste middag een brandblusdemonstratie kregen van enkele officieren. Ik werd ontdekt en even later stormden de duitsers al naar boven. Het toestel werd in beslag genomen en ik werd onder geleide mee-gevoerd naar het Scholtenhuis. Ik ontkende de foto gemaakt te hebben maar steeds trachtte de duitser door handig praten mij een bekentenis te doen uitlokken. Na 1,5 uur werd ik vrij-gelaten en het geluksgevoel dat mij doorstroomde toen ik weer op de Markt stond is niet te begrijpen (...)’

Desalniettemin bleef de foto – hieronder afgebeeld – bewaard: een collega van Boonstra had de plaat juist voor de inval van de Duitsers uit de camera kunnen verwijderen.

Juist dat wát er bewaard is gebleven, en zeventig jaar na de bevrijding in dit boek getoond kan worden – veelal voor het eerst – verraste de samenstellers. Hopelijk geldt dat ook voor de lezers. De geselecteerde foto’s veranderen het beeld van de oorlog weliswaar niet, maar maken dit wel veelkleuriger, soms ook letter lijk.

5Het begon rond melkenstijd Groningen4045

Veel herinneringen aan de Duitse inval in 1940 werden gekleurd door het vroege uur ervan. ‘Het begon rond melkenstijd’ was een vaak gehoorde op-merking, zeker in een agrarische provincie als Groningen.

Het officiële tijdstip van de Duitse aanval, ‘X-Zeit’, was 3:55 uur. Maar in Nieuweschans passeerde een uur eerder al een Duitse pantsertrein de grens. Sergeant Frits Bos uit Muntendam, die in deze grensplaats ‘waakzaam wach-tend’ was, vertelde later hierover: ‘Op 10 mei ’40, ’t was net licht, werden wij door de oorlog verrast. ’t Allereerste schot van een Duits kanon schoot dwars door een woning, waar wij half voor stonden. Iedereen stoof weg. De Duitse vliegtuigen vlogen laag over. Een van de jongens loste er een schot op. Ik zei: Hou kinst dat nou doun, Berend, nou heb we ’n “grensincident.”’Voor grensincidenten was men in die tijd op zijn hoede. De hoop bestond dat Nederland, net als in de Eerste Wereldoorlog, neutraal kon blijven. Met het groeien van de oorlogsdreiging in de late jaren ’30 werden wel voor-bereidingen getroffen tegen een eventuele invasie. Uitgangspunt daarbij was dat het Noorden niet tot de laatste man verdedigd zou worden. De werke lijke strijd zou moeten worden geleverd voor de Vesting Holland, be-schermd door de Waterlinie. De verdediging van de grens in het noordoosten bestond daarom uit twee zwakke linies. Meest oostelijk lag de o-lijn. Deze was vooral bedoeld om het achterland te waarschuwen bij een aanval. Daarachter lag de Q-lijn, van Termunten naar De Krim (Overijssel). Hierlangs zou weerstand moeten worden geboden, vooral om een opmars te vertragen.Dat lukte op beperkte schaal. De pantsertrein die snel Duitse troepen rich-ting Afsluitdijk had moeten transporteren, stuitte voor Winschoten al op een opgeblazen brug en moest weeromkeer maken. Tot zware gevechten kwam het daarna eigenlijk alleen bij Ganzedijk en Nieuwolda. Voor veel militairen was de oorlog al gauw voorbij. Frits Bos vertelde: ‘Ik heb drie keer een schot gelost op een Duitser en hij op mij, maar we hebben elkaar niet geraakt.’ Bos werd daarna krijgsgevangen gemaakt. Aan het begin van de avond stonden de eerste Duitse soldaten op de Grote Markt.

Het begon rondmelkenstijd

NieuwjaarswensDe etalage van de stad-Groninger rijwielen fabriek Fongers aan de Hereweg was in december 1939 ingericht met een nieuwjaarswens voor 1940.rhc GroninGer Archieven

4045

6 Het begon rond melkenstijd Groningen4045

7Het begon rond melkenstijd Groningen4045

pk’sDe uitbreiding van het leger van 100.000 naar zo’n 280.000 man betekende een enorme krachtsinspanning in de laatste da-gen van augustus 1939. Aan van alles was gebrek, maar vooral aan vervoersmiddelen om de manschappen op hun posten te krijgen. Paarden en vrachtwagens werden daarom gevorderd, evenals gebouwen voor – tijdelijke – huisvesting. Op de foto, ge-maakt op 29 augustus, worden paarden voor het leger gekeurd bij Nienoord in Leek. historische krinG Gemeente Leek

Asperges pagina 8-9

Nederlandse militairen bewaken in 1939 de klapbrug over het Rütenbrocker kanaal in Barnflair (Ter Apel). Rioolbuizen volge-stort met beton en schuin geplaatste spoorstaven – zogenaamde asperges – moesten het tanks en pantserwagens onmogelijk maken de brug te passeren.GemeenteArchief vLAGtwedde

MobilisatieVanwege de oorlogsdreiging werden op 28 augustus 1939 vijf-tien lichtingen dienstplichtige soldaten, van 1924 tot 1938, weer onder de wapenen geroepen. Vanaf verzamelplaatsen vertrok-ken ze naar hun inkwartieringsplaats ‘ergens in Nederland’. Het plotselinge vertrek – met mogelijk lange afwezigheid in het vooruitzicht – leidde niet zelden tot tranen, zoals hier bij het Hoofdstation in Groningen.spAArnestAd photo

LegergroenEen gevorderde vrachtwagen wordt tijdens de mobilisatie in de Poelestraat in Groningen in de legerkleur grijsgroen geschil-derd. Op de trap staat Berend Rozema uit Appingedam. i. tiGGeLAAr-rozemA / rhc GroninGer Archieven

8 Het begon rond melkenstijd Groningen4045

9Het begon rond melkenstijd Groningen4045

10 Het begon rond melkenstijd Groningen4045

11Het begon rond melkenstijd Groningen4045

DornierEen Duits verkenningsvliegtuig maakte op 26 oktober 1939 om 17:45 uur een noodlanding in de Noordpolder bij Usquert, van-wege problemen met een van de motoren. Nederlandse mili-tairen nemen hier het toestel, een Dornier 17, in ogenschouw. De drie bemanningsleden werden aangehouden door mare-chaussees van de post Uithuizen, waar de Duitsers ook de nacht doorbrachten ‘in afwachting van de komst der militaire autori-teiten’. Het vliegtuig werd gedemonteerd en overgebracht naar de vliegbasis Soesterberg. Daar vonden de Duitsers het terug na de inval in mei 1940.beeLdbAnk wo2 - fries verzetsmuseum

RottumeroogHet eiland Rottumeroog werd bewaakt door detachementen van landmacht en marine. De commandant, sergeant J. Gerbers, herinnerde zich van de mobilisatie in augustus ’39: ‘Ik kreeg een aantal soldaten toegewezen, allemaal Groningers en we werden naar Rottumeroog gestuurd, met vier fietsen, wat nood-rantsoenen en een kist met medicijnen en een handleiding.

We kwamen daar aan met een man of veertien.’ Het eerste dat de mannen deden na aankomst: ‘op konijnenjacht, om maar iets te eten te hebben’.De omstandigheden op het eiland waren bar, zeker in de koude winter van 1939-1940. Toen de radio uitviel, moesten post duiven het contact onderhouden met de vaste wal. Maar die werden op-gegeten door valken. ‘Sommigen zaten soms aan tafel te huilen. Ze wilden van het eiland af.’b. Gerbers / rhc GroninGer Archieven

‘Cuisine et patisse’De zelfgebouwde keuken op Rottumeroog, oktober 1939. Rechts staat sergeant J. Gerbers met het dochtertje van strandvoogd Toxopeus. Niet zichtbaar op deze foto is het bord ‘Cuisine et patisse’ dat op het bouwsel was bevestigd.b. Gerbers / rhc GroninGer Archieven

12 Het begon rond melkenstijd Groningen4045

Misthoorns en stokkenIn januari 1940 was de Waddenzee deels dichtgevroren. Voor de soldaten op Rottumer-oog bood dit de gelegenheid even het eiland te ontvluchten. Sergeant J. Gerbers: ‘We hebben toen geprobeerd een route uit te zetten over het ijs naar de vaste wal. We kwamen terecht bij de molen De Zeemeeuw tussen Usquert en Uithuizen. Dat was in sneeuw en mist eigenlijk een levensgevaarlijke onderneming. We hadden misthoorns en stokken bij ons. We hebben daarbij veel hulp gehad van postkantoorhouder Van der Molen van Usquert.’b. Gerbers / rhc GroninGer Archieven

13Het begon rond melkenstijd Groningen4045

De Telegraaf‘De eerste krant in 2 1/2 maand’. De krant werd waarschijnlijk bemachtigd na de voet-tocht over het ijs van Rottumeroog naar de vaste wal in januari 1940.b. Gerbers / rhc GroninGer Archieven

14 Het begon rond melkenstijd Groningen4045

PolenGevluchte Polen worden januari 1940 aangehouden bij Beersterhoogen. Ze zijn gehuld in lakens om in het besneeuwde land niet op te vallen. De mannen werden krijgs-gevangen gemaakt na de Duitse inval in Polen en overgebracht naar een gevangenen-kamp in Duitsland, waaruit ze wisten te ontsnappen. Na een verhoor door Neder-landse mili tairen in Veenlust in Veendam werden ze in burgerkleding gestoken en ‘heen gezonden’. De mannen reisden af naar Parijs, waar ze zich meldden bij de Poolse regering in ballingschap om de strijd voort te zetten. Eén van hen kwam vijf jaar later, in april 1945, weer in Veendam als bevrijder. Hij herkende in Veenlust de plaats van zijn eerdere ondervraging. h. venemA / rhc GroninGer Archieven

15Het begon rond melkenstijd Groningen4045

155 BruggenIn de vroege ochtend van de 10e mei werden in de provincie Groningen 155 bruggen opgeblazen. In Zuidbroek gingen de klapbrug over het Winschoterdiep (boven) en de spoorbrug over het Muntendammerdiep (onder) de lucht in. Beide bruggen werden gauw provisorisch hersteld door de snel oprukkende Duitse troepen. De foto’s, ge-maakt door een Duitse soldaat, dateren waarschijnlijk uit een van de eerste oorlogs-dagen: de genisten werken met het geweer op de rug. m. hiLLenGA / rhc GroninGer Archieven

128 4045Colofon Groningen

c o l o f o n

u i t g a v e

wbooks, [email protected]. Groninger Archieven, [email protected] Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum [email protected]

t e k s t e n e i n d r e d a c t i e

Martin Hillenga

f o t o s e l e c t i e

Michael Hermse, Martin Hillenga , Bettie Jongejan en Harry Romijn

v o r m g e v i n g

Riesenkind, ’s-Hertogenbosch

f o t o a c h t e r z i j d e o m s l a g

Marij Kloosterhof

Groningen 40-45 verschijnt in de 40-45 reeks over lokale en regionale geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland. De reeks is gebaseerd op het concept van Het Grote 40-45 Boek, naar een idee van Erik Somers en René Kok.

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het niod instituut voor oorlogs- holocaust- en genocidestudies.

© 2015 wbooks / Groninger Archieven en Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen / de auteurs

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden ver-veelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektro-nisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking tot de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een cisAc-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2015.

isbn 978 94 625 8081 7nur 689, 693

o o k i n d e z e r e e k s

4045

Arnhem

4045

September 1944: jonge Duitse militairen hebben een Engelse Jeep buit-gemaakt; achterop zitten twee Engelse krijgsgevangenen die naar Musis Sacrum gebracht worden. Operatie Market Garden had de bevrijding van Europa dichterbij moeten brengen, maar verwerd tot de Slag om Arnhem. De oorlog duurde nog meer dan een half jaar langer. Arnhem herbergde gedurende de vijf oorlogsjaren een enorm aantal Duitse militairen en instellingen: het Dienstpostamt, de Deutsche Buchhandlung en het militaire vliegveld Deelen. Tussen al dat militair vertoon leefden de Arnhemmers in hun bezette stad. Wat was het lot van de Joodse Arnhem-mers? Wat deed de bezetting met het dagelijks leven, met vervoer, sport, cultuur? Na 17 september 1944 werd alles anders. De bevolking evacueerde, de stad was verlaten en werd systematisch leeggeroofd en geplunderd. Arnhem kende in april 1945 geen feestelijke bevrijding. De geallieerden troffen een desolate en verwoeste stad. Slechts 145 huizen waren zonder schade ge bleven. ‘Het gras groeide hoog in de straten.’

Drs. Ingrid D. Jacobs is Neerlandicus. Ze schrijft over cultuur en geschiedenis. Gelder land en Arnhem vormen een zwaartepunt in haar werk en onderzoek.

Arnhem 40-45 is het verhaal van een stad in de Tweede Wereldoorlog

4045A

rnhem

ingrid d. jacobs

ing

rid d. ja

co

bs

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het NIOD instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies.

4045

Dordrecht

4045

Dordrecht lag op de route die de Duitsers hadden uitgestippeld om zo snel mogelijk in het regeringscentrum in Den Haag te komen. Zij wilden de Zwijndrechtse brug en de brug over het Hollandsch Diep onbeschadigd in handen krijgen. Vier dagen lang is er hevig gevochten in de stad. Intussen, buiten het strijdgewoel, probeerden de Dordtenaren het dagelijks leven weer op te pakken.

Zo’n 100 bijzondere en indrukwekkende beelden geven een beeld van de stad in oorlogstijd: van de voorbereiding op de oorlog – die volledig on-toereikend bleek – en de overrompelende intocht van de Duitsers, tot de h eimelijke overtochten per kano tussen bezet en bevrijd gebied.

Als freelance journalist heeft Wim van Wijk (1953) vele jaren en in diverse kranten over Dordrecht geschreven. Ook heeft hij meerdere boeken over de stad en het eiland op zijn naam staan.

Dordrecht: een stad op de grens van bezetting en vrijheid

WIM VAN WIJK

W W W . W B O O K S . C O M

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het niod instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies.

WIM

VA

N W

IJK

WIM VAN WIJK

4045D

ordrecht

Drenthe

4045D

renthe

MIC

HIE

L GE

RD

ING

MICHIEL A.W. GERDING

4045

4045

Drenthe heeft een aparte plaats in de Nederlandse oorlogsgeschiedenis. Dat heeft te maken met de aanwezigheid van het Kamp Westerbork als nationale verzamelplaats waarvandaan meer dan 100.000 joden, roma en sinti zijn afgevoerd naar de vernietigingskampen in Polen. Daarnaast waren er tal van werkkampen die stamden uit de vooroorlogse crisistijd en die door de bezetter voor diverse doeleinden werden gebruikt. Heel veel oorlogsschade heeft Drenthe niet geleden, maar dat betekent niet dat de oorlog niet diep ingreep in het leven van alledag. Dat gold voor de mensen die zich verzetten tegen de Duitse overheersing, maar ook voor hen die zich in meerdere of mindere mate voegden naar de bezetter. Het verzet was verhoudingsgewijs omvangrijk en de terreur daartegen buitengewoon bruut. Diepe wonden zijn geslagen die nog altijd niet helemaal zijn geheeld.

Over vele plaatsen in Drenthe is een oorlogs geschiedenis verschenen, maar over de provincie als geheel ontbrak die. Met dit rijk geïllustreerde boek wordt in die leemte voorzien.

Dr. Michiel A.W. Gerding is sinds 1983 werk zaam als provinciaal historicus. Tal van publicaties staan op zijn naam. In 1985 verscheen van zijn hand een lesbrief over de oorlog in Drenthe die nog steeds hier en daar in het onderwijs wordt ge-bruikt. Bijna dertig jaar later krijgt deze een opvolger met dit boek.

Drenthe 40-45 vertelt het verhaal van de provincie in de Tweede Wereldoorlog

W W W . W B O O K S . C O M

Drenthe

MIC

HIE

L A.W. G

ER

DIN

G

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het niod instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies.

4045

Delft

4045

Dordrecht lag op de route die de Duitsers hadden uitgestippeld om zo snel mogelijk in het regeringscentrum in Den Haag te komen. Zij wilden de Zwijndrechtse brug en de brug over het Hollandsch Diep onbeschadigd in handen krijgen. Vier dagen lang is er hevig gevochten in de stad. Intussen, buiten het strijdgewoel, probeerden de Dordtenaren het dagelijks leven weer op te pakken.

Zo’n 100 bijzondere en indrukwekkende beelden geven een beeld van de stad in oorlogstijd: van de voorbereiding op de oorlog – die volledig on­toereikend bleek – en de overrompelende intocht van de Duitsers, tot de h eimelijke overtochten per kano tussen bezet en bevrijd gebied.

Als freelance journalist heeft Wim van Wijk (1953) vele jaren en in diverse kranten over Dordrecht geschreven. Ook heeft hij meerdere boeken over de stad en het eiland op zijn naam staan.

Dordrecht: een stad op de grens van bezetting en vrijheid

w w w . w b o o k s . c o m

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het NIOD instituut voor oorlogs­, holocaust­ en genocidestudies.

tru

dy v

an

we

es

4045D

elft

trudy van wees

4045

Den H

aag

4045

Dordrecht lag op de route die de Duitsers hadden uitgestippeld om zo snel mogelijk in het regeringscentrum in Den Haag te komen. Zij wilden de Zwijndrechtse brug en de brug over het Hollandsch Diep onbeschadigd in handen krijgen. Vier dagen lang is er hevig gevochten in de stad. Intussen, buiten het strijdgewoel, probeerden de Dordtenaren het dagelijks leven weer op te pakken.

Zo’n 100 bijzondere en indrukwekkende beelden geven een beeld van de stad in oorlogstijd: van de voorbereiding op de oorlog – die volledig on-toereikend bleek – en de overrompelende intocht van de Duitsers, tot de h eimelijke overtochten per kano tussen bezet en bevrijd gebied.

Als freelance journalist heeft Wim van Wijk (1953) vele jaren en in diverse kranten over Dordrecht geschreven. Ook heeft hij meerdere boeken over de stad en het eiland op zijn naam staan.

Dordrecht: een stad op de grens van bezetting en vrijheid

W W W . W B O O K S . C O M

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het niod instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies.

MA

AR

TE

N V

AN

DO

OR

N

vv

4045D

en Haag

MAARTEN VAN DOORN

o40-45-DenHaag-rug16mm-v1.indd 1 11-11-2014 11:20:48

4045

Rotterdam

4045

Rotterdam heeft het gedurende de oorlogsjaren zwaar te verduren gehad. Vijf dagen slechts had de rampzalige oorlog in mei 1940 geduurd. Vijf lange jaren van Duitse bezetting volgden. Kort na de meidagen werden de bombar-dementen op de stad hervat – de oorlog ging dus gewoon door – en geleidelijk groeide de repressie en begon de vervolging van joden en verzetsmensen. Daarnaast werden veel mannen verplicht in Duitsland te werken; vrouwen en kinderen bleven alleen achter. De schaarste nam bovendien steeds meer toe. Die ging in de Hongerwinter haar tol eisen. In dezelfde barre periode werden 52.000 Rotterdamse mannen opgepakt en weggevoerd. En dit alles speelde zich af in een gehavende, onttakelde en volledig ontwrichte stad.

Dr. J.L. van der Pauw is historicus. Eerder publiceerde hij onder meer het omvang-rijke standaardwerk Rotterdam in de Tweede Wereld oorlog. Aan dit boek werd in 2008 de Mr. J. Dutilhprijs toegekend voor de beste historische publicatie over Rotter dam in de periode 2006-2007.

Rotterdam 40-45 vertelt het verhaal van de stad in de Tweede Wereldoorlog.

J.L. VAN DER PAUWJ.L. VAN DER PAUW

4045Rotterdam

W W W . W B O O K S . C O M

J.L. VA

N D

ER P

AU

W

I N S A M E N W E R K I N G M E T S T A D S A R C H I E F R O T T E R D A M

4045

Utrecht

4045

Dordrecht lag op de route die de Duitsers hadden uitgestippeld om zo snel mogelijk in het regeringscentrum in Den Haag te komen. Zij wilden de Zwijndrechtse brug en de brug over het Hollandsch Diep onbeschadigd in handen krijgen. Vier dagen lang is er hevig gevochten in de stad. Intussen, buiten het strijdgewoel, probeerden de Dordtenaren het dagelijks leven weer op te pakken.

Zo’n 100 bijzondere en indrukwekkende beelden geven een beeld van de stad in oorlogstijd: van de voorbereiding op de oorlog – die volledig on­toereikend bleek – en de overrompelende intocht van de Duitsers, tot de h eimelijke overtochten per kano tussen bezet en bevrijd gebied.

Als freelance journalist heeft Wim van Wijk (1953) vele jaren en in diverse kranten over Dordrecht geschreven. Ook heeft hij meerdere boeken over de stad en het eiland op zijn naam staan.

Dordrecht: een stad op de grens van bezetting en vrijheid

w w w . w b o o k s . c o m

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het NIOD instituut voor oorlogs­, holocaust­ en genocidestudies.

ad v

an

lie

mp

t

4045U

trecht

ad van liempt

4045

4045

In Zeeland verliep de bezetting anders dan in de rest van Nederland. De Westerschelde was als toegangsweg tot grote delen van Europa strategisch van groot belang. Om de Westerschelde in handen te krijgen, moest Zeeland het eerst bevrijd worden. Zo kon de aanvoer naar Antwerpen op gang ko-men en kon het leger van de geallieerden verder trekken. Na D-Day was de Slag om de Schelde de belangrijkste strijd in de bevrijding van Nederland.

Maar hoe verging het de Zeeuwen gedurende de vijf oorlogsjaren? De be-volking was voortdurend op de vlucht. Dat betekende voor de bevolking dat alles wat veilig en vertrouwd was, onder druk stond. Dit fotoboek geeft een beeld van de meidagen van 1940, het verloop van de bezettingsjaren, dagelijks leven, collaboratie en verzet. Veronica Frenks verzamelde tal-rijke foto’s uit collecties in binnen- en buitenland. De foto’s geven een in-dringend beeld van gewone mensen in ongewone omstandigheden. .

Veronica Frenks is onderzoeker, publicist en tentoonstellingsmaker met grote belangstelling voor cultuurhistorische onderwerpen.

Zeeland 40-45 vertelt het verhaal van de provincie in de Tweede Wereldoorlog

Zeeland

4045Zeeland

VERONICA FRENKS

VE

RO

NIC

A FR

EN

KS

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het niod instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies.

4045

Zwolle

4045

10 mei 1940. Zwollenaren kijken vol ongeloof naar de Duitse militairen die de stad inrijden. De stad is offi cieel bezet. Het optimisme dat het allemaal wel zal meevallen, slaat om in woede en frustratie als de bezetter zich steeds dwingend met alle aspecten van het bestaan bemoeit. Weerstand tegen de maatregelen van de bezetter, de deportatie van joden en de tewerkstelling van mannen leidt tot onderduiken, verzet en illegaliteit.

Dit boek belicht het leven in Zwolle tijdens de Tweede Wereldoorlog, aan de hand van vele bijzondere beelden uit de archieven van het Historisch Centrum Overijssel en van de Stichting Collectie Zwolle 40-45. De korte teksten geven inzicht in het leven van alledag en bieden veel achtergrond-informatie.

Herman Aarts is oud-directeur van het Stedelijk Museum Zwolle en publiceert over regionaal historische onderwerpen.Paul Harmens is medewerker van het Historisch Centrum Overijssel en specialist op het gebied van de Tweede Wereldoorlog in de regio Zwolle.

Zwolle 40-45 vertelt het verhaal van de stad in de Tweede Wereldoorlog

HE

RM

AN

AA

RTS | P

AU

L HA

RM

EN

S

HERMAN AARTS | PAUL HARMENS

4045Zw

olle

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het niod instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies.

Ingrid D. Jacobs

J.L. van der Pauw

Wim van Wijk

Ad van Liempt Veronica Frenks

Michiel A.W. Gerding

Herman Aarts, Paul Harmens

Trudy van der Wees Maarten van Doorn

4045

Leiden

4045

Dordrecht lag op de route die de Duitsers hadden uitgestippeld om zo snel mogelijk in het regeringscentrum in Den Haag te komen. Zij wilden de Zwijndrechtse brug en de brug over het Hollandsch Diep onbeschadigd in handen krijgen. Vier dagen lang is er hevig gevochten in de stad. Intussen, buiten het strijdgewoel, probeerden de Dordtenaren het dagelijks leven weer op te pakken.

Zo’n 100 bijzondere en indrukwekkende beelden geven een beeld van de stad in oorlogstijd: van de voorbereiding op de oorlog – die volledig on-toereikend bleek – en de overrompelende intocht van de Duitsers, tot de h eimelijke overtochten per kano tussen bezet en bevrijd gebied.

Als freelance journalist heeft Wim van Wijk (1953) vele jaren en in diverse kranten over Dordrecht geschreven. Ook heeft hij meerdere boeken over de stad en het eiland op zijn naam staan.

Dordrecht: een stad op de grens van bezetting en vrijheid

W W W . W B O O K S . C O M

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het niod instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies.

HA

NS B

LOM

| AL

PH

ON

S SIE

BE

LT

4045Leiden

HANS BLOM | ALPHONS SIEBELT

Hans Blom, Alphons Siebelt

4045

Noord-Brabant

4045

Noord-Brabant herdenkt in 2014 dat het zeventig jaar geleden grotendeels bevrijd werd van de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog. Bij die gelegenheid verschijnt dit bijzondere fotoboek, waarin voor het eerst een alomvattend beeld wordt gegeven van de oorlogsjaren in deze provincie. Van de strijd in de meidagen en de aanloop daarnaar toe tot de storm-achtig verlopen bevrijding in de herfst van 1944 en de maanden daarna, toen het Zuiden de overgang beleefde van vrijheid naar vrede. Maar ook is er aandacht voor de bezettingsjaren, de collaboratie, het verzet en de vervolging.

Provinciaal historicus Jan van Oudheusden (1949) verzamelde talrijke foto’s uit privé-verzamelingen en openbare collecties in binnen- en buitenland. De mooiste daar-van, bekende maar ook diverse niet eerder gepubliceerde foto’s, werden geselecteerd voor dit boek. Samen geven zij een fascine-rend en soms ontroerend beeld van gewone mensen in ongewone omstandigheden.

Noord-Brabant 40-45 vertelt het verhaal van de provincie in de Tweede Wereldoorlog

4045N

oord-Brabant

W W W . W B O O K S . C O M

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het niod instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies. JAN VAN OUDHEUSDEN

JAN

VA

N O

UD

HE

US

DE

N

o40-45-NoordBrabant-rug19mm-DEF.indd 1 12-08-2014 10:26:29

4045

Twente

4045

Dordrecht lag op de route die de Duitsers hadden uitgestippeld om zo snel mogelijk in het regeringscentrum in Den Haag te komen. Zij wilden de Zwijndrechtse brug en de brug over het Hollandsch Diep onbeschadigd in handen krijgen. Vier dagen lang is er hevig gevochten in de stad. Intussen, buiten het strijdgewoel, probeerden de Dordtenaren het dagelijks leven weer op te pakken.

Zo’n 100 bijzondere en indrukwekkende beelden geven een beeld van de stad in oorlogstijd: van de voorbereiding op de oorlog – die volledig on-toereikend bleek – en de overrompelende intocht van de Duitsers, tot de h eimelijke overtochten per kano tussen bezet en bevrijd gebied.

Als freelance journalist heeft Wim van Wijk (1953) vele jaren en in diverse kranten over Dordrecht geschreven. Ook heeft hij meerdere boeken over de stad en het eiland op zijn naam staan.

Dordrecht: een stad op de grens van bezetting en vrijheid

WWW.WBOOKS .COM

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het niod instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies.

vv

4045Tw

ente

Jan van Oudheusden Jan Haverkate,Gerard Vaanholt,Adrie Roding

4045

Groningen

4045

De foto’s in Groningen 40-45 vertellen het verhaal van stad en provincie Groningen in oorlogstijd. Ze werden onder andere gemaakt door persfoto­grafen, onderduikers, verzetsmensen, Duitse soldaten, politieagenten, nsb’ers, evacués en geallieerde bevrijders. Uiteraard pakten ook ‘gewone Groningers’ de camera om het gewone leven onder ongewone omstandig­heden vast te leggen.Het overgrote deel van de ruim 140 geselecteerde foto’s werd nooit eerder gepubliceerd. Ze zaten ruim zeventig jaar verborgen in particuliere foto­albums of archieven. Samen met krantenberichten, dagboekfragmenten en persoonlijke herinneringen brengen ze de jaren 1940­1945 op ooghoogte in beeld.

Groningen 40-45 werd samengesteld door Bettie Jongejan (Oorlogs­ en Verzets­centrum Groningen), Michael Hermse en Harry Romijn (rhc Groninger Archieven) en historicus Martin Hillenga.

Groningen 40-45: oorlog op ooghoogte

w w w . w b o o k s . c o m

Deze uitgave kwam tot stand met advies van Erik Somers en René Kok, beiden als historici verbonden aan het nIOD instituut voor oorlogs­, holocaust­ en genocidestudies.

ma

rtin

hil

le

ng

a e.a.

4045G

roningen

martin hillenga e.a.


Top Related