Oscar Seinstra

Keuzes in Kaart (KiK) - CPBDoorrekening verkiezingsprogramma’s

VERKIEZINGEN 2017

2 Verkiezingsprogramma’s 2017

Overig:CNV onderwijs, overzicht politieke partijen over onderwijs, verkiezingen 2017.Giebels, R. (2017). Het milieu: alles bij het oude of op de schop? , De Volkskrant, 23 februari ’17Giebels, R. & Herderscheê , G. (2017). Wedstrijdje boekhouden? , De Volkskrant, 16 februari ’17Giebels, R. & Herderscheê , G. (2017). Maar wie gaat dat allemaal betalen? , De Volkskrant, 17 februari ’17Engelen, E. (2017). CPB rekent de politiek door: trap er niet in. NRC Handelsblad, 16 februari ’17Herderscheê , G. (2017). De zorg: alles uit de pot of ieder voor zich? , De Volkskrant, 1 maart ’17Stellinga, M. & Witt Wijnen, Ph. de (2017). Politiek kan weer uitdelen dankzij groei, NRC Handelsblad, 16 februari ‘17Luttikhuis, P. & Postma, R. (2017). Groot contrast tussen partijen op milieugebied, NRC Handelsblad, 16 februari ‘17

Bronnen:

En verder:- Verkiezingsprogramma’s

van besproken partijen.- Stemwijzer en Kieskompas

3 Verkiezingsprogramma’s 2017Doelen:1. Koppeling met het vak Overheidsfinanciën (meer dan alleen taaie stof...).2. Kennis economische ontwikkeling (we zijn een economische opleiding).3. Speciaal aandacht voor onderwijs (we zijn een lerarenopleiding).4. (Meer) kennis van partijprogramma’s (voor een bewustere keuze).

− Ik probeer objectief te zijn maar volledige objectiviteit bestaat niet.− Niet alle 11 partijen van KiK meegenomen (te omvangrijk/bewerkelijk).− Niet alle beleidskeuzes worden besproken (te omvangrijk/bewerkelijk).− Is het CPB/PBL wel objectief?

Beperkingen:

− Probeer de link te zien met ons vak:

− Doet ‘jouw’ partij wat je denkt? (let daarbij ook op jouw ‘nummer 2 en nummer 3 partij’)

Kijkwijzer:• economie • overheidsfinanciën• onderwijs

4 Verkiezingsprogramma’s 2017Doorrekeningen CPB: Zonde of Zegen?

− Het verengt de campagne tot louter materiële zaken:• alleen maar cijfers uit tabellen en grafieken,• niet in geld uit te drukken zijn verkiezingsthema’s als identiteit,

integratie, vergroening, normbesef, patriottisme, etc.• slechts nadruk op economische groei,• (investeringen in) onderwijs, innovatie, milieu ‘levert’ weinig op.

− Het geeft een schijnzekerheid:• economie is nu alweer anders dan tijdens berekeningen,• er zal nooit één partijprogramma onverkort worden uitgevoerd,• de modellen staan ver van de werkelijkheid en zijn beïnvloedbaar.

− Het CPB is niet onafhankelijk (valt onder Economische Zaken) en in de modellen zitten al politieke keuzes verscholen.

“Het is wereldkampioenschap vierkante millimeter zeiken..”(Tedje van Es, van de Tegenpartij)

A R G U M E N T E N T E G E N D O O R R E K E N I N G

5 Verkiezingsprogramma’s 2017Doorrekeningen CPB: Zonde of Zegen?

− Een onafhankelijk instituut dat verkiezingsprogramma’s langs een zelfde meetlat legt: het maakt vergelijken mogelijk.

− Partijen moeten serieus aangeven hoe zij dekking zoeken voor voorgestelde maatregelen (dus niet alleen maar cadeautjes).

− Partijen moeten keuzes maken. Wel of geen (extra) geld voor een bepaald dossier? In dat opzicht vaak meer duidelijkheid dan eigen verkiezingsprogramma’s.

− Het is een check op realiteitszin, het kan partijen geloofwaardigheid geven.

− Ook de gevolgen voor het milieu en de leefomgeving worden doorberekend (door het PBL: Planbureau voor de leefomgeving).

A R G U M E N T E N V O O R D O O R R E K E N I N G

6 Verkiezingsprogramma’s 2017

▪ BasispadMethodiek

− Bij ongewijzigd beleid gaat men uit van een ontwikkeling die loopt volgens het zogenaamde basispad.

− De beleidsvoornemens uit de miljoenennota 2017 zijn als uitgangspunt genomen bij het opstellen van het basispad.

− De beleidsvoornemens uit de verkiezingsprogramma’s zijn tegen deze basisgegevens gelegd: wijzigingen t.o.v. dit pad worden zichtbaar.

− Gegevens: BBP gemiddelde groei (in %) 2018-2021 1,7Koopkracht gemiddelde groei (in %) 2018-2021 0,0Werkloosheid (in %) in 2021 5,5EMU-saldo (in % BBP) in 2021 0,9EMU-schuld (in % BBP) in 2021 52,3Houdbaarheid (in % BBP) in 2021 0,4Inkomensongelijkheid (mutatie Gini-coëfficiënt) 2,9

7 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Ontwikkeling BBP en werkloosheid

VVD

PvdA

CDA

SP

D66

GL

BASISPAD

1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2 2.1

2

2

2

1.9

1.9

1.9

1.7

BBP (gemiddelde % per jaar 2018-2021)

SP

PvdA

GL

CDA

VVD

D66

BASISPAD

0 1 2 3 4 5 6

3.7

4.4

4.4

4.5

5.1

5.1

5.5

Werkloosheid (in 2021 in %)

− Het zit economisch mee. − Alle partijen profiteren hiervan.− Nieuwste cijfers zijn nog

rooskleuriger. − Oorzaken o.a.:

(aantrekken) wereldeconomie gevoerde beleid

− Lage(re) werkloosheid o.a. door: (aantrekken) wereldeconomie gevoerde beleid

− Bij SP minste werkloosheid door: lagere arbeidsaanbod extra banen in de zorg

8 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Werkgelegenheid

PvdA

SP

GL

CDA

VVD

D66

BASISPAD

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5

4.5

4.3

4.2

3.8

3.3

3.3

2.6

Wergelegenheid (gem. % per jaar tot 2021)

VVD

CDA

PvdA

D66

GL

BASISPAD

SP

0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9

0.8

0.7

0.6

0.6

0.6

0.5

0.3

Werkgelegenheid marktsector

PvdA

CDA

D66

GL

SP

BASISPAD

VVD

-0.2 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8

1.7

0.8

0.8

0.8

0.4

-0.1

-0.1

Werkgelegenheid overheid

SP

GL

VVD

CDA

PvdA

BASISPAD

D66

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4

3.6

2.8

2.6

2.3

2.2

2.2

1.9

Werkgelegenheid zorg

9 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Werkgelegenheid− Grote verschillen in werkgelegenheid ontstaan niet in de marktsector,

maar wel: bij de overheid: 100.000 PvdA-banen bij de overheid: conciërges,

tramconducteurs, bibliothecarissen, etc. in de zorg: met name SP door hogere bezettingsnorm in

verpleeghuizen etc. − Definitie: aantal gewerkte uren op de

langere termijn, als mensen hun gedrag volledig hebben aangepast aan het nieuwe beleid.

− Minder structurele werkgelegenh. door: hogere uitkeringen meer toeslagen

(terwijl op korte termijn toename werkgelegenh.)

− Meer structurele werkgelegenh. door: hogere arbeidskorting

VVD

D66

GL

PvdA

BASISPAD

CDA

SP

-6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4

3.5

0.7

0.3

0.1

0

-0.3

-4.6

Structurele werkgelegenheid

VVD wel ‘kampioen’ structurele werkgelegenheid.

10 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ EMU-saldo en overheidsschuld

− Alle partijen komen na de macro economische doorrekening uit op een begrotingsevenwicht of een (klein) positief EMU-saldo.

− Het verwachte overschot wordt (deels) gebruikt voor (nieuwe) beleidskeuzes.

− De schuld blijft met (rond de) 52% mooi beneden de Europese norm (<60%).

− Let op: door noemereffect kan schuldquote dalen ondanks afgenomen EMU-saldo.

PvdA

VVD

CDA

D66

BASISPAD

SP

GL

50 50.5 51 51.5 52 52.5 53 53.5 54 54.5

54.2

54.1

53.8

53.1

52.3

51.5

51.5

Overheidsschuld (% BBP)

PvdA

D66

VVD

CDA

SP

GL

BASISPAD

0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1

0

0.1

0.2

0.2

0.6

0.7

0.9

EMU-saldo (% BBP)

11 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Houdbaarheid

− Het negatieve houdbaarheidseffect SP komt vooral door: Zorg: - afschaffen eigen risico

- uitbreiden basispakket AOW: - verhoging AOW-uitkering

- AOW-leeftijd vast op 65

− Een situatie waarbij huidige collectieve arrangementen kunnen worden gehandhaafd, zonder dat in de toekomst de overheidsschuld op enig moment explodeert.

SP

PvdA

CDA

D66

GL

CU

VVD

-3 -2.5 -2 -1.5 -1 -0.5 0 0.5

-2.8

-0.7

-0.4

0

0.1

0.1

0.2

Houdbaarheid overheidsfinanciën (in % BBP)

12 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Koopkrachteffecten

SP

PvdA

GL

VVD

D66

CDA

BASISPAD

0 0.5 1 1.5 2 2.5

2.3

1.2

1.2

0.7

0.7

0.6

0

Koopkracht (gem. % per jaar tot 2021)

SP

GL

VVD

PvdA

D66

CDA

BASISPAD

0 0.5 1 1.5 2 2.5

2

1.3

1.2

1.1

0.8

0.7

0

Koopkracht werkenden

SP

GL

PvdA

D66

CDA

BASISPAD

VVD

-1.5 -1 -0.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5

3.2

1.3

1

0.2

0.1

-0.2

-1.2

Koopkracht uitkeringsgerechtigden

SP

PvdA

GL

D66

VVD

CDA

BASISPAD

-0.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3

2.5

1.7

1.1

0.7

0.4

0.4

-0,3

Koopkracht gepensioneerden

13 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Koopkrachteffecten

SP

PvdA

GL

D66

VVD

CDA

BASISPAD

-0.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3

2.7

1.6

1.3

0.6

0.2

0.2

-0.1

Koopkracht < 175% wml (36%)

SP

GL

VVD

PvdA

D66

CDA

BASISPAD

-0.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3

2.5

1.6

1.1

1.1

0.8

0.7

-0.1

Koopkracht 175-350% wml (38%)

VVD

SP

PvdA

GL

CDA

D66

BASISPAD

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2

1.1

1

1

0.9

0.9

0.8

0.1

Koopkracht 350-500% wml (15%)

CDA

VVD

D66

PvdA

BASISPAD

GL

SP

-2 -1.5 -1 -0.5 0 0.5 1 1.5

0.9

0.6

0.5

0.4

0.2

0.1

-1,5

Koopkracht > 500% wml (11%)

14 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Inkomensongelijkheid (op langere termijn)

− In basispad neemt Gini-coëfficiënt toe met 2,9%, vooral door: Lagere belastingtarieven in de

2e, 3e en 4e schijf. Beperking overdraagbaarheid

algemene heffingskorting. Verlaging van de bijstand.

− Afname SP door herverdelende effecten van inkomensafhankelijke zorgpremie, verhogen minimumloon en verkorten 3e schijf.

− Afname PvdA en GL met name door verhogen AOW en bijstand, verhogen algemene heffingskorting en verkorten 3e schijf.

− Verhoging VVD door verdere verlaging tarieven 2e en 3e schijf, bezuinigen op zorg- en huurtoeslag.

− Verhoging CDA door verder verlagen tarieven 2e , 3e en 4e schijf.

SP

GL

PvdA

D66

BASISPAD

CDA

VVD

-14 -12 -10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6

-11.5

-3.1

-2.8

1.2

2.9

3.3

5

Inkomensongelijkheid (mutatie Gini-coëf.)

15 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Lastenverlichting

16 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Veiligheid en defensie

− (wijk)agenten/recherche− justitie, OM, rechtelijke macht− gevangeniswezen− rechtsbijstand, begeleiding en

reclassering− terrorismebestrijding− beveiliging Schiphol

− defensiebudget − krijgsmacht− wapensystemen− JSF-programma− cybersecurity

SP

VVD

PvdA

CDA

D66

GL

CU

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4

1.3

0.7

0.4

0.4

0.3

0.2

0.1

Veiligheid (in € mld t.o.v. basispad)

CDA

CU

VVD

D66

PvdA

GL

SP

-1.5 -1 -0.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5

2.1

2

1

0.5

0.4

0

-1

Defensie (in € mld t.o.v. basispad)

17

GL

PvdA

VVD

CU

D66

SP

CDA

0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1

0.9

0.6

0.5

0.4

0.3

0.2

0

Bereikbaarh. (in € mld t.o.v. basispad)

Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Bereikbaarheid

− Weginfrastructuur− Openbaar vervoer− Fietspaden− Vaarwegen− Kilometerheffing

extra investeringen in Asfalt OV Fiets+

VVD 0,4 - -PvdA - 0,2 0,1SP -0,5 0,4 -CDA - - -D66 - - -CU -0,3 0,1 0,1GL -0,6 0,9 0,2

km-heffing?

neejaja

neejajaja

18 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Milieu

GL

PvdA

SP

CU

D66

CDA

VVD

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3

2.4

1

1

0.8

0.6

0.5

0

Milieu (in € mld t.o.v. basispad)

− VVD: Verlaging autobelasting + investeringen in asfalt CO2-afname in 2030 24% (afspraak Parijs is 40%) aandeel hernieuwde energie in 2030 21% (afspraak Parijs is 27%) Kolencentrales blijven open.

− GroenLinks: kilometerheffing fileheffing hogere aanschaf belasting minder asfalt lagere maximumsnelheden afschaffen fiscale voordelen

woon-werkverkeer aandeel hernieuwde energie in 2030 60% (afspraak Parijs is 27%) files nemen met 2/3 af

19 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Milieu

VVD PvdA SP CDA D66 GL CU

omvang veestapel omlaag + + + ++afname emissie ammoniak + ++ + ++afname emissie broeikasgassen + + ++ ++ ++geld voor landbouwsector + + ++ ++ +verbetering biodiversiteit + + ++ ++afvangen + opslaan CO2 + ++ ++ ++

maatregelen sluiten kolencentr. ++ ++ ++ ++ ++

Alleen GroenLinks en D66 bereiken de afgesproken Parijs-doelstellingen.

20 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Afname Gronings gas

Afname Gronings gas?nm3 € mld

VVD - -PvdA - 5 nm3 -0,7SP -12 nm3 -1,7CDA - -D66 - 3 nm3 -0,4CU - 3 nm3 -0,4GL -12 nm3 -1,7

21 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Sociale zekerheid

− PvdA: verhoging kinderopvangtoeslag verhoging AOW

− GroenLinks: ook verhoging uitkering AOW, maar: afschaffen zorgtoeslag (ook: verlagen zorgpremie + afschaffen eigen risico) afschaffen kinderbijslag (ook: verhogen kindgebonden budget).

PvdA

SP

CDA

D66

VVD

CU

GL

-6 -4 -2 0 2 4 6 8

5.7

2.6

0.2

-0.3

-2.7

-3.4

-5.1

Sociale zekerheid (in € mld t.o.v. basispad)

AOW-leeftijd (67+)eerder later

VVD - 3 jr.PvdA 3 jr 3 jr.SP vast op 65 jaar CDA - -D66 1 jr 5 jr.CU - -GL - 3 jr.

uitkering-

+4%-

+1,5%--

+15% (in 20 jr)

22

Afschaffen eigen risico?

Afschaffen? € mld.VVD nee 0PvdA ja -4,3SP ja (+ verbod) -4,4CDA € 105 verlagen -1,2D66 nee 0CU € 100 verlagen -1,1GL ja (+ verbod) -4,4

Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Zorg

− D66: weinig budgettaire aanpassingen beperking volumegroei curatieve

zorg (hoofdlijnenakkoord)

− SP:

SP

GL

PvdA

CDA

CU

VVD

D66

-2 0 2 4 6 8 10 12

11

4.7

3.2

0.5

0

-0.2

-0.6

Zorg (in € mld t.o.v. basispad) Afschaffen eigen risico?

Afschaffen? € mld.VVD nee 0PvdA ja -4,3SP ja (+ verbod) -4,4CDA € 105 verlagen -1,2D66 nee 0CU € 100 verlagen -1,1GL ja (+ verbod) -4,4

afschaffen verplicht eigen risico mondzorg, fysiotherapie en GGZ in basispakket bezettingsnorm: 2 medewerkers per acht bewoners in 2022 nationaal zorgfonds

23 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Ontwikkelingssamenwerking

− Alleen PvdA en GroenLinks halen de internationale afspraak waarin 0,8% van het BBP wordt uitgetrokken voor ontwikkelingssamenwerking.

GL

PvdA

D66

CU

SP

CDA

VVD

-3 -2 -1 0 1 2 3

2.1

2.0

1.1

1.0

0.5

0.2

-2.7

Ontw.samenw. (in € mld t.o.v. basispad)

D66

GL

PvdA

SP

CU

CDA

VVD

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4

3.8

2.8

2.6

1.2

0.6

0.2

0.1

Onderwijs (in € mld t.o.v. basispad)▪ Onderwijs

Welke keuzes maken de verschillende partijen?

24 Verkiezingsprogramma’s 2017

investering

partij

conciërge (taal

)achterstand

2e stud

ie normal

e prijs

invoeren basisbeurs

Investering in

onderzoek

salaris-verhoging werkdruk

kleinere klas

PO VO PO VO PO PO VO

0,1 VVD - - - - - - - - - - -

2,6a PvdA 3,25% 3,5% *

d*

d ja - - 0,1 ja - 0,2f

1,2 SP - - - - - < 25 - 0,2 - ja 0,2

0,2 CDA - - - - ja - - - - jae 0,2

3,8 D66 *b

*b -67 ku -67 ku ja < 24 - 0,2 ja - 0,5

0,6 CU - - - - - - - - - ja 0,3

2,8 GL 0,19% *c - -23 ku - - vmbo 0,1 ja - 0,1

▪ Onderwijs

a = exclusief 100.000 publieke banen, waarvan een deel in het onderwijs.b = 7,5% voor docenten op scholen met een groot deel leerlingen met laagopgeleide ouders.c = alleen vmbo 2%.d = achterstandsscholen -120 klokuren (ku)e = alleen bachelor (en niet master)f = exclusief oprichting (groene) investeringsbank waar € 2,5 miljard mee is gemoeid.

25 Verkiezingsprogramma’s 2017

investering

partij

conciërge (taal

)achterstand

2e stud

ie normal

e prijs

invoeren basisbeurs

Investering in

onderzoek

salaris-verhoging werkdruk

kleinere klas

PO VO PO VO PO PO VO

0,1 VVD - - - - - - - - - - -

2,6a PvdA 3,25% 3,5% *

d*

d ja - - 0,1 ja - 0,2f

1,2 SP - - - - - < 25 - 0,2 - ja 0,2

0,2 CDA - - - - ja - - - - jae 0,2

3,8 D66 *b

*b -67 ku -67 ku ja < 24 - 0,2 ja - 0,5

0,6 CU - - - - - - - - - ja 0,3

2,8 GL 0,19% *c - -23 ku - - vmbo 0,1 ja - 0,1

▪ Onderwijs

a = exclusief 100.000 publieke banen, waarvan een deel in het onderwijs.b = 7,5% voor docenten op scholen met een groot deel leerlingen met laagopgeleide ouders.c = alleen vmbo 2%.d = achterstandsscholen -120 klokuren (ku)e = alleen bachelor (en niet master)f = exclusief oprichting (groene) investeringsbank waar € 2,5 miljard mee is gemoeid.

26 Verkiezingsprogramma’s 2017VVD

− MBO/HBO/WO: stopzetten opleidingen die ondermaats presteren.− Meer aandacht voor vaardigheden als ondernemen, programmeren

en samenwerken.− Beter loon voor betere docenten.− Scholing onderdeel van de beloningsafspraken tussen de werkgever

en de werknemer.− Handhaving OV-studentenkaart.− Rekentoets meetellen voor diploma.

▪ Onderwijs

investering

partij

conciërge

(taal)

achterstand

2e stud

ie normal

e prijs

invoeren basisbeurs

Investering in

onderzoek

salaris-verhoging werkdruk

kleinere klas

PO VO PO VO PO PO VO

0,1 VVD - - - - - - - - - - -

27 Verkiezingsprogramma’s 2017PvdA

− Brede brugklas.− Meer aandacht voor burgerschap.− Meer geld voor brede scholen, cultuur en muziekonderwijs.− Vmbo-t naar 5 jaar.− Meer mogelijkheden voor docenten om door te groeien naar hogere

schalen.− Lestaak stapsgewijs terug naar 20 uur.− Rekentoets pas laten meetellen als het onderwijs daar voldoende

voor is ingericht.

▪ Onderwijs

investering

partij

conciërge

(taal)

achterstand

2e stud

ie normal

e prijs

invoeren basisbeurs

Investering in

onderzoek

salaris-verhoging werkdruk

kleinere klas

PO VO PO VO PO PO VO

2,6 PvdA 3,25% 3,5% *d

*d ja - - 0,1 ja - 0,2

d = achterstandsscholen -120 ku.

28 Verkiezingsprogramma’s 2017SP

− Brede brugklas.− Meer kansen voor stapelen onderwijs.− Groepsgrootte PO naar gemiddeld 23.− Op HAVO en VWO elke docent universitair geschoold.− Werkdruk leraren omlaag door aanpak administratieve rompslomp.− Studiebeurs voor alle studenten.− Geen verplichte rekentoets.

▪ Onderwijs

investering

partij

conciërge

(taal)

achterstand

2e stud

ie normal

e prijs

invoeren basisbeurs

Investering in

onderzoek

salaris-verhoging werkdruk

kleinere klas

PO VO PO VO PO PO VO

1,2 SP - - - - - < 25 - 0,2 - ja 0,2

29 Verkiezingsprogramma’s 2017

investering

partij

conciërge (taal

)achterstand

2e stud

ie normal

e prijs

invoeren basisbeurs

Investering in

onderzoek

salaris-verhoging werkdruk

kleinere klas

PO VO PO VO PO PO VO

0,2 CDA - - - - ja - - - - ja 0,2

CDA

− Brede en meerjarige brugklas.− Kleinschalig MBO.− Bevorderen stapelen.− Lerarenopleiding voor beroepsonderwijs.− Studenten selecteren aan poort lerarenopleiding.− Tijd en beloning voor (permanente) ontwikkeling leraren.− Terugdraaien leenstelsel en invoeren basisbeurs voor bachelorfase.− Afschaffen rekentoets.

▪ Onderwijs

30 Verkiezingsprogramma’s 2017D66

− Brede en meerjarige brugklas.− Bevorderen stapelen.− Aandacht voor digitale en sociale vaardigheden.− Kleinere klassen.− Verankering 20 urennorm.− Meer conciërges en klassenassistenten.− Beter belonen leraren moeilijkste klassen.− Geen rekentoets, wel investeren in rekenonderwijs op PO,

onderbouw VO en op lerarenopleidingen.

▪ Onderwijs

investering

partij

conciërge

(taal)

achterstand

2e stud

ie normal

e prijs

invoeren basisbeurs

Investering in

onderzoek

salaris-verhoging werkdruk

kleinere klas

PO VO PO VO PO PO VO

3,8 D66 *b

*b -67 ku -67 ku ja < 24 - 0,2 ja - 0,5

b = 7,5% voor docenten op scholen met een groot deel leerlingen met laagopgeleide ouders.

31 Verkiezingsprogramma’s 2017ChristenUnie

− Meer geld voor onderwijs achterstandsleerlingen en vluchtelingenkinderen.

− Stoppen met focus op toetsen en resultaten.− Leraren gaan levenslang leren.− Meer mannen en minderheidsgroepen voor de klas.− Meer zij-instroom.− Herinvoering basisbeurs.

▪ Onderwijs

investering

partij

conciërge

(taal)

achterstand

2e stud

ie normal

e prijs

invoeren basisbeurs

Investering in

onderzoek

salaris-verhoging werkdruk

kleinere klas

PO VO PO VO PO PO VO

0,6 CU - - - - - - - - - ja 0,3

32 Verkiezingsprogramma’s 2017GroenLinks

− Brede brugklas.− Geen financiering bijzonder onderwijs.− Kleinere klassen, binnen 6 jaar naar maximaal 23.− Meer leraren en meer tijd om lessen voor te bereiden.− Hogere opleidingseisen en salarissen vmbo-docenten.− Minder werkdruk beginnende leraren.− Afschaffen rekentoets.

▪ Onderwijs

investering

partij

conciërge

(taal)

achterstand

2e stud

ie normal

e prijs

invoeren basisbeurs

Investering in

onderzoek

salaris-verhoging werkdruk

kleinere klas

PO VO PO VO PO PO VO

2,8 GL 0,19% *c - -23 ku - - vmbo 0,1 ja - 0,1

c = alleen vmbo 2%.

33 Verkiezingsprogramma’s 2017SGP

− Rekentoets afschaffen en onderdeel maken van reguliere onderwijs.− Alle docenten havo en vwo universitair geschoold.

50plus− Kleinere klassen.− Minimaal 5 uur per week sport/zwemmen/gymnastiek.− Minder lesuren per docent.

PVV− Afschaffen islamitisch onderwijs.

PvdD− Aandacht voor duurzaamheid, voedsel, natuur- en milieu- educatie.− Kleinere klassen.− Docenten universitair geschoold (zoals het Finse model).

34 Verkiezingsprogramma’s 2017VVD

Bezuinigingen (Ongeveer) basispad Extra investeringen

Openbaar bestuur Bereikbaarheid Veiligheid

Sociale zekerheid Milieu Defensie

Ontwikkelingssamenwerking Onderwijs

Zorg

− Kleinere overheid.− Versobering sociale zekerheid: uitkeringen omlaag:

WW opbouw recht vertraagd en de duur verkort. Bijstand omlaag -5%.

− Werkenden: hogere arbeidskorting en andere belastingvoordelen.

− Geen geld meer naar ontwikkelingssamenwerking.− Geen extra milieumaatregelen.

35 Verkiezingsprogramma’s 2017PvdA

Bezuinigingen (Ongeveer) basispad Extra investeringen

Veiligheid Sociale zekerheid

Defensie Zorg

Onderwijs

Ontwikkelingssamenwerking

Openbaar bestuur

Milieu

Bereikbaarheid

− 100.000 extra banen in de collectieve sector. − Afname werkloosheid groter dan bij D66 en VVD, echter op langere

termijn een lagere structurele werkgelegenheid.− De lasten op arbeid en op inkomen dalen, de lasten voor bedrijven

stijgen juist aanzienlijk. − Laagste inkomens gaan er 4x meer op vooruit dan de hoogste. − Ouderen kunnen tot 3 jaar eerder stoppen met werken.

36 Verkiezingsprogramma’s 2017SP

Bezuinigingen (Ongeveer) basispad Extra investeringen

Defensie Openbaar bestuur Zorg

Bereikbaarheid Sociale zekerheid

Ontwikkelingssamenwerking Onderwijs

Veiligheid

Milieu

− Veruit grootste investeerder in zorg, o.a. landelijk zorgfonds.− Afname werkloosheid groter dan bij D66 en VVD, echter op langere

termijn een lagere structurele werkgelegenheid.− Verlaging AOW-leeftijd naar 65.− Veruit grootste verkleining van de inkomensverschillen. − Grootste houdbaarheidstekort. − Staatsschuld in 2021 lager bij de SP dan bij de VVD.

37 Verkiezingsprogramma’s 2017CDA

Bezuinigingen (Ongeveer) basispad Extra investeringen

Openbaar bestuur Zorg Defensie

Milieu

Veiligheid

Onderwijs

Sociale zekerheid

Ontwikkelingssamenwerking

Bereikbaarheid

− Sociale dienstplicht.− Minder geld naar ontwikkelingssamenwerking.− Milieuprogramma niet laten doorrekenen.− Tegen hulp bij beëindigen voltooid leven. − Verlagen vennootschapsbelasting.− Regeling vermindering hypotheekrente-aftrek versneld invoeren

(door: aftrekposten box 1 beperken tot tarief eerste schijf).

38 Verkiezingsprogramma’s 2017D66

Bezuinigingen (Ongeveer) basispad Extra investeringen

Openbaar bestuur Defensie Onderwijs

Zorg Veiligheid Ontwikkelingssamenwerking

Bereikbaarheid Milieu

Sociale zekerheid

− Halen milieudoelstellingen Parijs.− Regeling vermindering hypotheekrente-aftrek versneld invoeren. − De ‘onderwijspartij’... − Referendum.− Reguleren softdrugs.− Europees leger.

39 Verkiezingsprogramma’s 2017GroenLinks

Bezuinigingen (Ongeveer) basispad Extra investeringen

Sociale zekerheid Veiligheid Zorg

Openbaar bestuur Onderwijs

Defensie Milieu

Ontwikkelingssamenwerking

Bereikbaarheid

− Veruit grootste milieu-investeerder.− Halen milieudoelstellingen Parijs. − Het meest positieve EMU-saldo (+0,7% bbp)− Voor een bindend referendum. − Overheidsschuld neemt af (t.o.v. het basispad).− Europees leger.

40 Verkiezingsprogramma’s 2017▪ Hoe doet Nederland het eigenlijk?

− Economische groei in 2017 meer dan 2% en stijgend.− Begrotingstekort wordt begrotingsoverschot.− Percentage immigranten is 4,5% en dalend (plaats 18 in EU).− Werkloosheid naar 5,3% en dalend (plaats 5 in EU). − Plaats 7 in BNP, wereldwijd en stijgend.− Plaats 4 in Education Index (wereldwijd).− Plaats 5 in rijkste landen binnen de EU.− Plaats 2 in meest betaalbare zorg binnen de EU.− Plaats 2 in koopkracht in de EU.− Plaats 5 in Global Innovation index (143 landen).− Plaats 1 in kwaliteit gezondheidszorg in Europa.− Plaats 2 in beste pensioenen in Europa.− Plaats 4 in gelukkigste kinderen ter wereld.− Plaats 7 in gelukkigste bevolking ter wereld.− Plaats 7 in kwaliteit van leven, wereldwijd. − Plaats 5 in Human Development Index, wereldwijd.− Plaats 2 in Freedom Index, wereldwijd.− Plaats 2 in Press Freedom Index, wereldwijd.