doğu marmara bölge planı kapsamında Öne Çıkan sektörlerin tespiti

Doğu Marmara Bölge Planı Kapsamında Öne Çıkan Sektörlerin Tespiti

Doğu Marmara Kalkınma Ajansı (MARKA) Hale GÜLBAZ; Cem BAYRAK; Candan Umut ÖZDEN; Fatma AVŞAR;

Hüseyin Özgür ÜNSAL; Hülya YORULMAZ

İçerik

1. Çıkış Noktamız; Doğu Marmara 2014-2023 Bölge Planı

2. Çeşitli Kriterlere Göre Sektörlerin Değerlendirilmesi

3. Belirlenen Öne Çıkan Sektör Grupları

4. Genel Değerlendirme

• Planın amacı; bölgenin sosyo-ekonomik kalkınmasını mekânsal olarak tanımlayabilmek ve kalkınma sürecini stratejik olarak programlamaktır.

• Bölgede yatırımların bölgesel hedefe yönelik olarak yönlendirilebilmesi için; – Çevre düzeni planlarına girdi sağlanması – Bölgede karar verici/yönlendirici diğer paydaşları yönlendirmesi

gerekmektedir.

1. Çıkış Noktamız

Doğu Marmara 2014-2023 Bölge Planı

Sektörel Gelişme Önceliklerinin Belirlenmesi

Mali Destek Programları

Tasarımı

Yatırımların Yönlendirilmesi

• Ülke vergi gelirlerinin %11,7’sini ve toplam ihracatın %9,6’sını üreten Doğu Marmara Bölgesi Türkiye’nin üretim odağı konumundadır ve sektörel çeşitlilik arz etmektedir.

– Sektörel gelişime kaynak ayrılırken sektörlerin bölgedeki önemine bilimsel olarak hakim olunması

– Bölgedeki sektörlerin hangi alanlarda öne çıktığı, hangi alanlarda geliştirilmesine öncelik verilmesi gerektiğinin tespit edilmesi

Bölgesel rekabette odaklanılması gereken alanların tespiti gerekli görülmüştür.

• Bölgesel ölçekte mali destek programı tasarımında tüm bölgeyi ve tüm sektörleri kapsayan programların başarısının sorgulamaya açık olduğundan hareketle bölgede güçlü lobisi olan sektörlerden önce sağladığı katma değer açısından öne çıkan sektörlerin desteklenmesi ve hedef odaklı destek programı tasarlanması gerekmiştir.

• MARKA Yatırım Destek Ofislerine yapılan yatırımcı başvurularının akılcı yönlendirilmesi ve bölgesel hedefe erişilmesine yönelik olarak yönlendirilebilmesi için…

1. Çıkış Noktamız

• Bölgesel rekabette odaklanılması gereken alanların tespiti; 1. Halihazırda öne çıkan sektörlerin tespiti 2. Bölgede örgütlenme yapısı da dikkate alınarak

kümelenme potansiyeli taşıyan sektörlerin tespiti 3. Katma değer, ihracat ve istihdam açısından bölgede

halihazırda pay sahibi olmayan ancak küresel trendler ve sektörel potansiyel göz önüne alındığında bölgesel gelişmeye en fazla katkı sağlayacak niş alanların belirlenmesini kapsamaktadır.

YATIRIM YOĞUNLUĞU İSTİHDAM HACMİ İHRACAT HACMİ SAĞLADIĞI DEĞER, AR-GE VE TEKNOLOJİ DÜZEYİ

Teşv

ik B

elge

li Ya

tırım

An

aliz

leri

Yatır

ım A

rtış

Hız

ının

İrd

elen

mes

i KO

Bİ B

askı

nlığ

ının

İrd

elen

mes

i

Anke

t Uyg

ulam

asın

a G

öre

Payd

aş T

erci

hler

i

İstih

dam

a D

ayal

ı Yığ

ınla

şma

Anal

izi

İstih

dam

Hac

min

de A

rtış

Değ

eri

İstih

dam

Yar

atm

a Ka

pasi

tesi

Değ

işen

Pay

Ana

lizi

İhra

cat H

acm

i Ana

lizi

İhra

cata

Day

alı Y

ığın

laşm

a An

aliz

i İh

raca

t Hac

min

de A

rtış

Değ

eri

İhra

catt

a An

a Ak

törle

rin

İrdel

enm

esi

Üç

Yıld

ız A

naliz

i

Katm

a D

eğer

Ana

lizi

Yığı

nlaş

ma-

Katm

a D

eğer

İli

şkis

i Ana

lizi

Ar-G

e M

erke

zi V

e Pe

rson

eli

Yoğu

nluğ

u

KRİTER GRUPLARIU

lusl

arar

ası D

oğru

dan

Yatır

ım G

irişl

erin

in S

ıklığ

ı

Akad

emik

Yay

ın, T

ez V

e Ar

-G

e Pr

ojel

eri

Öze

l Sek

tör A

r-G

e Pr

ojel

eri

TÜBİ

TAK

Ensti

tüle

ri İh

tisas

Al

anla

rı


YATIRIM YOĞUNLUĞU

Teşv

ik B

elge

li Ya

tırım

An

aliz

leri

Yatır

ım A

rtış

Hız

ının

İrd

elen

mes

i KO

Bİ B

askı

nlığ

ının

İrd

elen

mes

i

Anke

t Uyg

ulam

asın

a G

öre

Payd

aş T

erci

hler

i

Ekon

omi B

akan

lığı,

2001

-201

2

Ekon

omi B

akan

lığı,

2001

-201

2

İŞKU

R, 2

012

Bölg

e Re

kabe

t ve

Yeni

likçi

lik A

nket

leri

Ulu

slar

aras

ı Doğ

ruda

n Ya

tırım

Giri

şler

inin

Sık

lığı

Ekon

omi B

akan

lığı,

2006

-201

0


Özel sektör yatırımlarının son 10 yılda ne gibi sektörel tercihlerinin olduğunun tespit edilmesi amacıyla Bölgede 2001-2012 yılları arasında gerçekleşen teşvik belgeli yatırım verileri temin edilmiştir. Teşvik belgeli yatırım istatistiklerini ayrıcalıklı kılan husus, bu istatistiklerden elde edilen bilgiler ışığında bölgede yer alan sektörler arasında birinci aşama elemenin yapılmış olmasıdır. Bölgede yatırım tercihlerinin detaylı olarak irdelendiği bu çalışma ile pek çok imalat ana sanayinde faaliyetin var olduğu Doğu Marmara Bölgesi’nde 10’u aşkın sektör elenmiş ve irdelenmesi gereken 18 sektör belirlenmiştir.Bu aşamada; farklı veritabanlarında farklı istatistiki sınıflamaların gruplandırılması yapılmış; bazı ana sektörler beraber ele alınırken; bazı alt sektörler öne çıkarılmıştır.

Büyük ölçekli ve çok uluslu şirketlerin istihdam, ihracat, ciro gibi kalemlerde yer aldıkları sektörleri öne çıkardıkları gerçeği doğrultusunda potansiyel barındıran ve bölgenin iç dinamikleriyle gelişmiş sektörlerin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Bölgede yer alan İŞKUR İl Müdürlüklerinden elde edilen 2012 yılı verilerine göre, bölge sektörlerinde işletme sayıları ile ortalama çalışan sayıları kullanılarak KOBİ baskınlığı analiz edilmiştir.

Bölgedeki yabancı sermayeli şirketlerin son yıllarda Doğu Marmara Bölgesi’ndeki doğrudan yatırım girişlerinin sektörel dağılımı incelenmiştir.

Doğu Marmara 2014-2023 Bölge Planı hazırlık sürecine halkın katılımının ve bölge planı sürecinden haberdar olmasının azami düzeyde sağlanması amacıyla çeşitli kanallarla internet anketleri uygulanmıştır. Uygulanan anketlerin arasında bulunan rekabetçilik anketi ile yenilikçilik anketinde bölgede yatırım yapılması tercih edilen sektörlere yönelik sorular yer almış ve bölge halkının öncü sektör tercihlerini belirlemeleri beklenmiştir. Söz konusu anketler; 2013 yılı Ocak-Temmuz ayları arasında toplamda 146 kişi tarafından doldurulmuştur.

1 2 3 54

İSTİHDAM HACMİ

İstih

dam

a D

ayal

ı Yığ

ınla

şma

Anal

izi

İstih

dam

Hac

min

de A

rtış

Değ

eri

İstih

dam

Yar

atm

a Ka

pasi

tesi

Değ

işen

Pay

Ana

lizi

SGK

ve G

İB 2

009-

2012

SGK,

200

9 &

201

1

Ekon

omi B

akan

lığı,

2001

-201

2

TUİK

, 200

3-20

08


Sektörel istihdam verileri kullanılarak yığınlaşma analizi gerçekleştirilmiş ve istihdam artış değerleri hesaplanmıştır.Böylece bölgeyi istihdam açısından ülke içinde öne çıkaran sektörler belirlenmiş; sektörlerin istihdama katkılarındaki değişim ortaya konmuştur.

Teşvik belgeli yatırım istatistikleri kullanılarak sektörlerin on yıllık bir dönemde sağladığı istihdam hesaplanmıştır.Böylece bölgedeki sektörlerin 10 yıl gibi geniş bir periyotta istihdam yaratma değerleri kıyaslanabilmiştir.

Değişen pay (shift-share) analizi, bir bölgedeki ekonomik gelişimin ya da düşüşün – sektörlere göre – nereden kaynaklandığının anlaşılmasında kullanılan bir yöntemdir. Bu analize göre bir sektörün ekonomik değişimi; bölgede o sektörün ulusal payı, sanayi bileşeni ve bölgesel değişiminin toplamına denk gelmektedir. Bölgedeki sektörel değişimlerin ülke ve sektör geneline göre durumunu göstermektedir.

1 2 3 4

İHRACAT HACMİ

İhra

cat H

acm

i Ana

lizi

İhra

cata

Day

alı Y

ığın

laşm

a An

aliz

i İh

raca

t Hac

min

de A

rtış

Değ

eri

İhra

catt

a An

a Ak

törle

rin

İrdel

enm

esi

TİM

, 201

2

TUİK

, 200

9-20

11

TUİK

, 200

9-20

11

TİM

, 201

0-20

11


1 2 3 4

Sektörlerin ihracat hacminin yanı sıra ihracatın miktar olarak hangi sektörlerden kaynaklandığı ve ihracata göre hangi sektörlerin ülke içinde bölgeyi öne çıkardığı belirlenmiştir. İhracata dayalı yığınlaşma analizi olarak adlandırılan bu çalışmada ihracat verileri ile her bir sektörün yığınlaşma katsayısı hesaplanmıştır. Yığınlaşma katsayısı (location quotient), bir sektörün bölge ekonomisi içindeki ağırlığının, aynı sektörün Türkiye ekonomisi içindeki ağırlığına oranlanması ile hesaplanmaktadır.

2010 ve 2011 yıllarına ait Türkiye ihracatta ilk 1000 işletme listelerinde üretim veya idari merkezi bölge illerinde yer alan ihracatçı işletmeler belirlenmiş ve bu işletmelerin faaliyet gösterdikleri sektörler ağırlıklandırılmıştır.

SAĞLADIĞI DEĞER, AR-GE VE TEKNOLOJİ DÜZEYİ

Üç

Yıld

ız A

naliz

i

Katm

a D

eğer

Ana

lizi

Yığı

nlaş

ma-

Katm

a D

eğer

İli

şkis

i Ana

lizi

Ar-G

e M

erke

zi V

e Pe

rson

eli

Yoğu

nluğ

u

SGK,

200

9 &

201

1

TUİK

, 200

6

Verim

lilik

Gen

el

Müd

ürlü

ğü, 2

005

Bilim

, San

ayi v

e Te

knol

oji

Baka

nlığ

ı, 20

12

Akad

emik

Yay

ın, T

ez V

e Ar

-G

e Pr

ojel

eri

Bölg

e Ü

nive

rsite

leri,

20

12

Öze

l Sek

tör A

r-G

e Pr

ojel

eri

KOSG

EB, 2

008-

2012

TÜBİ

TAK

Ensti

tüle

ri İh

tisas

Al

anla

rıTÜ

BİTA

K, 2

012


Üç yıldız analizi; kümelenme potansiyeli olan sektörlerin belirlenmesinde kullanılan analiz yöntemlerinden biri olarak; istihdam-çalışan sayısı-ciro verileri baz alınarak yapılmaktadır. Bu analizde, temel göstergeler olan büyüklük, başatlık ve uzmanlaşma parametrelerinin her biri için birer oran belirlenmekte ve belirlenen bu oranların üzerinde değer alan parametrelere birer yıldız verilmektedir. Analiz sonucunda üç yıldız alan sektörler, kümelenme potansiyeli olan sektörler olarak değerlendirilmektedir

Sektörlerin yarattığı katma değere göre bölgedeki öneminin ortaya konabilmesi için TÜİK’ten edinilen sektörel katma değer verileri değerlendirilmiş ve bölgede yarattığı katma değerin yüksek olduğu sektörler saptanmıştır

Analizin, sadece bölgede katma değeri yüksek sektörleri tespit etmek aşamasından daha ileriye gidebilmesi için sektörlerin yarattığı katma değer; o sektördeki yığınlaşma ile karşılaştırılmıştır. Bu kapsamda, bölgede faaliyet gösteren sektörler için yığınlaşma katsayıları hesaplanmış, sektörün bölge ekonomisi içindeki ağırlığının tespit edilmesi adına, sektörlerde istihdam edilen çalışan sayıları kullanılmıştır

Öne çıkan sektörlerin belirlenmesinde mutlaka ele alınması gereken bir diğer unsur da sektörlerin yenilik üretme yetenekleridir. Bu kapsamda;• Bölgede faaliyet gösteren özel sektör ar-ge

merkezlerinin ve bu merkezlerde yer alan ar-ge personeli verisi edinilmiş,

• akademinin yürütmekte olduğu bilimsel yayın ve tezler ile ar-ge projelerinin hangi sektörlere yönelik olduğu temin edilmiş;

• Ar-ge destek programlarından en fazla yararlanan sektörler tespit edilmiş,

• Bölgede yer alan TÜBİTAK-MAM’ın bölge sanayisine ar-ge desteği açısından önem arz ettiğinden hareketle, TÜBİTAK enstitülerinin ihtisas alanlarının da hangi sektörleri beslemekte olduğu değerlendirilmiştir

1 2 3 4 5 6 7

3. Belirlenen Öne Çıkan Sektör Grupları

4. Genel Değerlendirme

Doğu Marmara Bölgesi’nde mevcut durumda öne çıkan sektörlerin belirlenmesi çalışması ile;

• Bölge imalat sektörlerine yönelik kapsamlı bir veritabanı oluşturulmuş; bölgede mevcut durumda hangi sektörlerin etkin olduğu çok boyutlu göstergeler ile ortaya konmuş ve bölge imalat sektörü ekonomik açıdan detaylı bir şekilde analiz edilmiştir. • Bölgede yatırımların doğru yönlendirilmesine zemin sağlayacak nitelikte bir çalışma gerçekleştirilmiştir. • 2014-2023 yılları arasında kalan dönemde bölgede rekabet gücü en yüksek olan ürün ve sektör gruplarının da tanımlanmasını kapsayan ekonomik gelişme stratejilerine girdi sağlayacak bilgi altyapısı oluşturulmuştur. • Bölge özelinde tasarlanacak kalkınma ajansı mali destek programlarında kaynak olarak kullanılabilecek bir araştırma ortaya konmuştur. • Bölgede yürütülecek kümelenme ve yenilikçilik stratejisi gibi ekonomik açıdan yol gösterici temel belgelere esas teşkil edecek analiz altyapısı hazırlanmıştır.

TEŞEKKÜRLER…

Doğu Marmara Kalkınma Ajansı (MARKA) Hale GÜLBAZ; Cem BAYRAK; Candan Umut ÖZDEN; Fatma AVŞAR;

Hüseyin Özgür ÜNSAL; Hülya YORULMAZ

doğu marmara bölge planı kapsamında Öne Çıkan sektörlerin tespiti

Documents