DÖNÜŞÜMSEL LİDERLİK VE TANIMIJames Mcgregor Burns (1978) politik liderler

üzerine yapılan betimleyici bir araştırmasından bir dönüşümsel liderlik

teorisi formüle etmiştir. Burns’e göre, bir liderin temel rolü ahlaki konu ve sorunlara

ilişkin farkındalığı artırmak ve insanlara birbirleriyleçatışma halinde bulunan değerleri

analiz etme konusunda yardımcı olmaktır.Burns dönüşümsel liderliği “lider ve izleyenlerinin,

birbirlerinin ahlak ve motivasyon düzeylerini arttırdıkları

bir süreç” olarak tanımlamaktadır.

Bu liderler korku, açgözlülük, kıskançlık yada kin gibi olumsuz duygular yerine; eşitlik,

adalet, barış ve hümanizm gibi idealler ve ahlaki değerler yolu ile astların bilinç

düzeylerini yükseltmeye çalışır.Bernard Bass ise dönüşümsel liderliği

savunmuş ve yaygınlaştırmıştır. Ona göre dönüşümsel liderlik değişikliğe karşı

koyanların üstesinden gelebilir. Bunu da örgüt içinde yapabilir. Bu örgütler içerisinde amaçlar,

yapılar ve prosedürler net değildir. Ancak güven seviyeleri yüksektir.

(Bess ve Goldman, 2001:434)

Diphoye ve Ark, Kouzes ve Schermerhorn’a göre vizyon, okul, aile

ve çevre faktörlerinin sahip oldukları güç ve olanakları bütünleştirebilecek aynı

zamanda anlam ve yön verebilecek bir kavramdır dönüşümsel liderlik. Bu

nedenle dönüşümsel liderlik çalışmaları, belirlenen temel ilke ve özelliklere

uygulamacılara da rehberlik edebilecek çözümlemeler içermektedir. Bu özellikler şöyle sıralanabilir: (Sabancı , 2005:29)

*Paylaşılan bir vizyonu oluşturma ve ifade etme*Karizmatik olma

*İşbirliği koşullarını oluşturma*İzleyenlerin kişisel katkılarını ve başarılarını

takdir etme*Yeni fırsatları sezme gücüne sahip olma ve risk

üstlenme*Entelektüel işlem gerektiren durumlarda yüksek

düzeyde uyarılma*Yüksek edim beklentisi yansıtma

*Birey, grup ve örgüt amaçlarını bütünleştirme ve izleyenlerce kabulünü sağlama

*İzleyenlere gereksinim duydukları alanlarda bireysel destek sağlama

Dönüşümsel liderler,izleyenlerin gereksinimlerini kararlaştırırken şu

çıktıları sağlamayı amaçlar: Liderler,üyelerinin belirlenmiş hedeflerin

değerini önemini ve elde edilmenin anlamı hakkında farkındalığını

artırırlar.Bu liderler liderlik süreci ve misyonu doğrultusunda üyelerin daha yüksek düzeydeki gereksinimlerini karşılar

ve özendirirler.(Conger,1989)

Dönüşümsel lider, üyelerinin gereksinimlerini

Maslow’un gereksinimler hiyerarşisine göre daha yüksek

düzeylere çıkarmaya çalışır.(Bannon.2000) Dönüşümsel liderler misyonda, vizyonda,

stratejide, uygulama ve fonksiyonlarda değişim yaparak

çalışanlarını etkiler.

DÖNÜŞÜMSEL LİDERLİK BOYUTLARI1.İdeal Etki (Karizma)

Karizmatik önder, vizyon ve bir misyon duygusu sağlar, saygı ve güven elde eder, övünmeyi yavaş, yavaş yerleştirir, optimize

artırır.İdeal etki boyutu, örgüt üyelerinin liderlerine saygı ve hayranlıklarına dayanmaktadır. (Hukin ve Tracey,1999). Fakat (Burns

1978)’a göre sadece yaşamsal değerler etik olarak yükseltiliyorsa, önder dönüşümseldir diye düşünülebilir.

(Bass ve Steidımeirer,1999)

2. Zihinsel ÖzendirmeZihinsel özendirme, üyelerin değer ve inanışlarında değişimin yanı sıra, iş

görenlerin sorunlarını ve bunları çözmenin farkında olmaları yönündeki değişimi ifade

etmektir.Dönüşümsel liderlik, üyelerin sayıtlılarını

sorgulayarak, sorunlarını yeniden düzenleyerek ve eski durumlara yeniden

yaklaşarak yaratıcı olmalarına özendirmektir. Üyelerin düşünceleri önderin

düşüncelerinden farklı da olsa, asla eleştirilmezler. (Bannon,2000)

3.İlham Verici GüdülemeBass(1985) ” Önder arzu edilen

hedefleri ve onlara nasıl ulaşa bileceğini göstermesinden dolayı liderin önerilerinin bir sonucu olarak üyeler kendilerini daha

güçlü hissederlerse, o zaman önder ilham vericidir’’ifadesini kullanmaktadır.Dönüşümsel liderlerin ilham verici

çekicilikleri, insanları ahenkli, iyi iş ve iyi amaç üzerinde en iyisine odaklamaya

yöneltir (Bass ve Steidlmeier,1999)

4. Bireysel İlgiBireyselliği gösteren lider, bireysel farklıkları

benimsemiş ve kabul etmiş olur.Örgütün üyeleriyle etkileşimler bireysel

eleştiriler.Böylece bir üye sadece bir çalışan değil, bir birey olarak düşünülür. Bireysel olarak

ilgilenen bir önder, bir klavuz olarak algılanır.Bu boyutlardan ideal etki ve bireysel ilgi

boyutlarının insana yönelik zihinsel özendirme ve ilham verici güdülemenin ise işe yönelik

olduğunu söyleyebilir. Bu dört boyut birbiriyle bağlantılıdır, iş ve insan ilişkilerini bir araya

getirir.

Patricia (1995), dönüşümsel liderin izleyenlerin üzerindeki etkilerini şu şekilde

sıralamıştır: (Celep 1004;81-84)*Dönüşümsel liderler, örgütü bütün yönleriyle

algılar ve örgütün gerçekleştirebileceği vizyonunu kestirebilir.

*Dönüşümsel önder uzun dönen, geniş örgüt çözümleri için kısa dönem çabuk

çözümlerden vazgeçer.*Dönüşümsel liderler kendi yeterliliklerinin

farkındadır.*Dönüşümsel önderler gerçekten işinden

hoşlanır..

*Dönüşümsel önderler, izleyenlere güven duygusunu kazandırır,

karizmatik olma yönelimindedirler.*Dönüşümsel önder insanlara saygılı ve itibarlı davranırlar.

*Dönüşümsel önderlikler genellikle önderliğin gösterdiği sınırların

ötesindedir. İzleyenlerini sıradan olanın ötesine güdülerler.

*Dönüşümsel önderler, sürekli çözümler ve yönlendirmeler sağlamaktan öte izleyenlerini sorun çözmeleri için

cesaretlendirirler.*Dönüşümsel önderler risk almanın önemini

tanımlarlar.*Dönüşümsel önderler, sadece örgütsel

astlara değiş etrafındaki herkes ve her şeyin farkında olmasını sağlarlar.

*Dönüşümsel önderler kendi ilgilerinin ötesinde düşünme ve hareket etmede

model olarak hizmet ederler.

EĞİTİM ALANINDA DÖNÜŞÜMSEL LİDERLİK

Eğitimde dönüşümsel liderliğin kurumsallaşmasında okul dışı

örgütlerde gerçekleştirilen dönüşümsel liderlik modelinden

yararlanılmış ve dönüşümsel liderlik davranışının altı boyutunu Jantzi &

Leitwood şu şekilde belirtmişlerdir: ( Çelik, 2000a: 148-150 )

1- Bir vizyon belirtme ve geliştirme

2- Grup hedeflerinin kabulünü geliştirme

3- Bireysel destek sağlama4- Entelektüel uyarım

5- Bir davranış modeli oluşturma6- Yüksek performans beklentisi

Eğitimde dönüşümsel lider uygun bir okul kültürü model olma, destekleme, özendirme, etme ve beraber çalışma gibi uygulamalarla

okul kültürünü yenilik ve değişim doğrultusunda değiştirir.

Dönüşümsel lider, öğretmenleri entelektüel açıdan özendirir, onlara dönüşümün ruh ve

heyecanını aşılayan önderdir.Eğitim sistemimizin sürekli değişen çevreye

ayak uydurması için eğitim çalışanlarını güçlü bir şekilde yönlendirecek olan dönüşümsel

önderlere ihtiyaç vardır.

Dönüşümsel önderlik karşılıklı bir değiş-tokuşun (örneğin bir projenin zamanında bitirilmesi karşılığında

bir ödül verilmesi gibi) gerektirmediğinden dolayı,

işgörenlerden birinin, diğerlerinin ödüllerini ellerinden almak veya

onları ödüllendirmek için güce( yüksek statüye ) sahip olmasını gerektiren bir durum

yoktur.

Bu yüzden dönüşümsel liderlik bir örgütün veya toplumun bütün düzeylerindeki kişiler arasında gerçekleşebilir. Dönüşümsel

önderlik tepeden aşağıya doğru değildir.Dönüşümsel liderlik sadece

bir örgüt veya gruptaki bir dönüşümü içermez, aynı zamanda

bu kişilerin önderlik sürecine katılımınıda içerir.

Bu liderler korku, açgözlülük, kıskançlık yada kin gibi olumsuz

duygular yerine; eşitlik, adalet, barış ve hümanizm gibi idealler ve ahlaki

değerler yolu ile astların bilinç düzeylerini yükseltmeye çalışır.Bernard

Bass ise dönüşümsel liderliği savunmuş ve yaygınlaştırmıştır. Ona göre dönüşümsel liderlik değişikliğe karşı koyanların üstesinden gelebilir.

Bunu da örgüt içinde yapabilir. Bu örgütler içerisinde amaçlar, yapılar ve prosedürler net

değildir. Ancak güven seviyeleri yüksektir. (Bess ve Goldman, 2001:434)

Bass, önderlerin hem durumsal hem de dönüşümsel önderliğin örgütlerini

gösterdiğinde inanır.( Bannon, 2000 ) Bass, durumsal ve dönüşümsel önderlik arasında artan bir ilişki olduğunu söyler.

Bass “Durumsal önderlik, özellikle koşullu ödül, etkili önderlik için geniş bir temel sağlar.Fakat durumsal önderlikte

daha fazla çaba, etkilik ve doyum sağlanırsa, dönüşümsel önderlik için ortam hazırlanmış olur.”bu şekilde açıklamıştır.

( Bannon, 2000 )

Durumsal ve Dönüşümsel Önderlik Arasındaki Fark

Değişkenler Değişkenler Durumsal Durumsal Önderlik Önderlik

Dönüşümsel Dönüşümsel Önderlik Önderlik

Önderin Güç Kaynağı Önderin Güç Kaynağı Rütbe Rütbe Konum Konum

Kişilik Yeterlilik Kişilik Yeterlilik

İzleyenlerin Tepkisi İzleyenlerin Tepkisi İtaat İtaat Adanmışlık Adanmışlık

Zaman Ölçütü Zaman Ölçütü Kısa Kısa Dönem Dönem

Uzun Dönem Uzun Dönem

Ödüller Ödüller Ödeme Ödeme Terfi Terfi

Gurur ve Gurur ve kendine güven kendine güven

Gözlem Denetleme ve Gözlem Denetleme ve Değerlendirme Değerlendirme

Önemli Önemli Daha az öneme Daha az öneme sahip sahip

Peki dönüşümsel lider nasıl olunur?  1.Gözlem yapın: Okuyarak, anketler düzenleyerek , röportajlar ve daha

nicelerini yaparak, örgütü etkilemesi muhtemel başlıca trendleri belirleriz.

Stratejinin özü, bu trendlerin neyi işaret ettiğini tanımlamaktır. Yükselen

trendlerin ve işaretlerin, iç verilerle takviye edilmiş bu değerlendirmesi, değişimi planlamak için önemli bir

zemin sağlar.

2. Misyonunuzu tekrar gözden geçirin: Misyon, net, güçlü, ikna

edici ve isabetli olmalıdır. Kısacası kendinize, misyonunuz

nedir, müşteriniz kimdir ve müşteriniz neye değer verir

sorularını sorun. Bunları yanıtladığınızda, misyon için

yönetmeye hazırsınız demektir.

3. Hiyerarşiyi yasaklayın: Dönüşüm, çalışanları örgütsel kutularından çıkarıp, esnek, akışkan yönetim

sistemlerine dahil etmeyi gerektirir. İnsanları, yapısal tabloların küçük karelerine yerleştirmeye devam edemeyiz. Psikolojik olarak bu

onları hapseder. Görev rotasyonu ise zenginleştirici bir gerçeklik

oluşturur.

4. Kutsal olana meydan okuyun: Örgütler, kendilerini dönüştürürken

–şu an için çalışan, ancak gelecekle ve geleceğe hazırlamak için inşa ettiğimiz örgütle pek fazla

alakası olmayan programları, politikaları ve uygulamaları

ıskartaya çıkartarak- “planlı terk etmeyi” uygulamalıdır.

5. Dilin gücünü kullanın: Liderler, birkaç tane açık, tutarlı mesajı

tekrar tekrar vermelidir. Liderler, seslerini kullanarak, bütün

müşterileriyle, bütün teşkilatıyla iletişim içinde olarak, bağlantı

kuran ve aydınlatan birkaç etkili mesaj vererek önderlik etmelidir.

6. Liderliği örgüt sathına yayın: Her örgütün bir değil, daha fazla

lideri olmalıdır. Bazıları bunu “yetkilendirme”; diğerleri “liderlik görevlerini paylaştırmak” olarak dile getirir. Liderlik, örgütün her üyesi tarafından paylaşılan bir

sorumluluktur.

7. önden yol gösterin, arkadan iteklemeyin: Geleceğin lideri, korunaklı bir kayalığa oturup,

rüzgarın hangi yönden eseceğini kestirmeyi beklemez. Liderler, arzu

edilen davranışları sergiler, asla sözünden dönmez ve liderliğin,

nasıl yapmak gerektiğinden ziyade, nasıl olmak gerektiği meselesi

olduğunu bilir.

8. Performansı değerlendirin: Kendini değerlendirme, ilerleme kaydetmek için esastır. Değişim sürecinin başlangıcından beri,

misyon, hedefler konusunda açık olmalıyız. İyi tanımlanmış eylem adımları ve sonuçları ölçmeye yönelik bir plan, herhangi bir

değişimi tasarlamak için elzemdir.

KAYNAKLAR:1) Unswath, 2000 Durumsal ve

Dönüşümsel Önderlik Arasındaki İlişki 2) www.marquette.edu

3) Yönetim ve Ekonomi Yıl:2006Cilt:13/Sayı:1Celal Bayar Ünv. İ.İ.B.F. 4) “Kuruluşunuz Hakkında Sormanız

Gereken En Önemli Beş Soru”, Optimist Yayınları 2008.