doğalgaz kolon tesisatı - beka grup · 2015. 10. 15. · ÖlÇme ve deĞerlendİrme ... 1.2.1....

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME

DOĞAL GAZ KOLON TESİSATI

ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

i

AÇIKLAMALAR...............................................................................................................iii GİRİŞ ..................................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 .................................................................................................3 1. KOLON BORUSU MONTAJI.........................................................................................3

1.1. Gaz Tesisatında Kullanılan; Açma–Kapama, Ölçme ve Basınç Kontrol Cihazları ......3 1.1.1. Gaz Muslukları...................................................................................................3 1.1.2. Gaz Vanaları ......................................................................................................3 1.1.4. Filtreler ..............................................................................................................5 1.1.5. Sayaçlar..............................................................................................................6 1.1.6. Manometreler .....................................................................................................8

1.2. Kolon Tesisatı ...........................................................................................................9 1.2.2. Doğal Gaz İç Tesisat Boruları Yerleştirme Kuralları .........................................11 1.2.3. Çelik Boru İşçiliklerinin Yapılması...................................................................12

1.2.3.1. Dişli Birleştirmelerin Yapılması .................................................................12 1.2.3.2. Kaynaklı Birleştirmelerin Yapılması ..........................................................14

1.2.4. Bina Bağlantı Hattının Döşenmesi ....................................................................19 1.2.5. Kolonların Döşenmesi ......................................................................................21 1.2.6. Sayaç Bağlantı Hatlarının Döşenmesi ...............................................................23 1.2.7. Temel, döşeme, duvar ve diletasyon geçişlerinden boru geçirmek .....................25 1.2.8. Boruların Kelepçe ve Konsollarla Yapı Elemanlarına Tespiti ............................27

1.3. Vana Montajları ......................................................................................................29 1.3.1. Ana Kesme Vanası ...........................................................................................29 1.3.2. Kolon Vanası....................................................................................................30 1.3.3. Sayaç Vanası ....................................................................................................31

UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................32 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................34 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................36

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ..............................................................................................38 2. TESİSATIN MUKAVEMET TESTİ..............................................................................38

2.1. Test Manometrelerinin Kullanılması........................................................................39 2.2. Bina Bağlantı Hattının Test Edilmesi.......................................................................39 2.3. İç Tesisatın Test Edilmesi........................................................................................39 2.4. Tesisattaki Havanın Boşaltılması .............................................................................40 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................41 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................42 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................43

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ...............................................................................................45 3. TESİSATIN SIZDIRMAZLIK TESTİ ...........................................................................45

3.1. Bina Bağlantı Hattının Test Edilmesi.......................................................................45 3.2. İç Tesisatın Test Edilmesi........................................................................................47

3.2.1. Hava ile Yapılan Sızdırmazlık Testi..................................................................47 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................50 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................51 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................52

MODÜL DEĞERLENDİRME...........................................................................................54 CEVAP ANAHTARLARI.................................................................................................56

İÇİNDEKİLER

ii

ÖNERİLEN KAYNAKLAR..............................................................................................57 KAYNAKÇA ....................................................................................................................58

iii

AÇIKLAMALAR

MODÜLÜN KODU 582YIM258

ALAN Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme

DAL/MESLEK Isıtma ve Doğal gaz İç Tesisatı

MODÜLÜN ADI Doğal gaz Kolon Tesisatı

MODÜLÜN TANIMI Bina doğal gaz kolon boru tesisatının döşenmesi ile ilgili bilgi ve becerilerin anlatıldığı öğrenme materyalidir.

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL Gazın binaya alınması modülünü almış olmak.

YETERLİK Bina doğal gaz kolon boru tesisatını döşemek.

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç: Gerekli ortam sağlandığında, doğal gaz kolon gaz boru tesisatını gaz tesisatı yönetmeliklerine uygun olarak güvenli bir şekilde döşeyebileceksiniz. Amaçlar:

ÿ Bu faaliyet ile uygun ortam sağlandığında gerekli donanımı kullanarak standartlara ve tekniğine uygun olarak boru tesisatını döşeyebileceksiniz.

ÿ Gerekli donanımı kullanarak tekniğine uygun olarak kolon tesisatının mukavemet testini yapabileceksiniz.

ÿ Tekniğine uygun olarak gerekli donanımı kullanarak kolon tesisatının sızdırmazlık testini yapabileceksiniz.

EĞİTİM- ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Boru anahtarı, kurbağacık, iki ağızlı anahtar takımı, mengene, metre, keten, doğal gaz macunu, -U- manometre, elektrik ark kaynak makinesi takım ve avadanlıkları, oksi-asetilen kaynak postası takım ve avadanlıkları, matkap, çekiç, murç, kılıf borusu, mastik dolgu, atölye ortamı

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÿ Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ölçerek kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz.

ÿ Öğretmeniniz, modül sonunda size ölçme aracı ( test, çoktan seçmeli, doğru yanlış vb.) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ Sevgili Öğrenci,

Doğalgazın Türkiye’de yakıt olarak kullanılmaya başlanması özellikle ısıtma alanında

önemli avantajlar ve değişikliklere neden olmuştur ve olacaktır. Doğalgazın avantajlarını en iyi biçimde kullanabilmek için doğal gazın özelliklerini ve kullanım imkânlarını iyi bilmek gerekir.

Doğal gaz, diğer özelliklerinin yanı sıra en önemlisi temiz bir yakıt olması, kükürt ve

kül gibi atıkları bünyesinde bulundurmaması nedeniyle kent yaşamına büyük katkılarda bulunarak hava kirliliğini önemli oranda azaltmaktadır.

Isınmada, su ısıtmada ve pişirmede kullanmakta olduğumuz odun, kömür, fuel-oil,

likit gaz ve elektrik gibi enerji türlerinden daha ekonomik ve kaliteli olanı tercih etmekle, kullandığımız kadar para ödeyecek; stoklama, atık madde ve nakliye masraflarından kurtulmuş olacağız. Hepsinden önemlisi tam bir çevre dostu olan doğal gazı kullanarak gelecek nesillere temiz bir çevre bırakmanın mutluluğunu yaşayacağız.

Doğalgaz bileşiminde zehirli madde olmaması ve havadan hafif olması, önceden

kokulandırıldığından herhangi bir kaçak anında kendini belli etmesi bununla birlikte teknolojik gelişmelerin sürekli uygulama olanaklarından dolayı güvenilir bir yakıttır.

Doğal gaz homojen bir yakıt olduğundan kontrollü olarak otomatik yakma sistemleriyle hassas bir şekilde yakılabilmektedir. Dolayısıyla da kazan dairelerine ve mutfaklara kadar çekilen gaz borularıyla kolayca ulaşabilmektedir.

Gaz borularının servis hattından alınıp bina ve daire içlerine dağıtılması uzmanlık, bilgi, proje, teknik detaylar gerektiren konulardır. Bina içi kolon hattı ile daire içi tesisatları döşenme bakımından farklılıklar gösterir.

Siz gençler; bu modül sayesinde, bina kolon gaz hattını çekebilecek, gaz sızdırmazlık testlerini yaparak, boruların güvenli bir şekilde bağlantılarını gerçekleştirecek ve sistemi işler hâle getireceksiniz.

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Bu faaliyetle gerekli ortam sağlandığında, uygun donanımı kullanarak kolon hattı gaz boru tesisatını tesisat yönetmeliklerine uygun döşeyebileceksiniz.

ÿ Gaz hattı çekilmiş binaların içlerini dolaşarak kolon gaz tesisatlarını

inceleyiniz. Gördüklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. ÿ Doğal gaz kolon tesisatı ile iç tesisat arasında ne gibi farklar olduğunu

araştırınız.

1. KOLON BORUSU MONTAJI 1.1. Gaz Tesisatında Kullanılan; Açma–Kapama, Ölçme ve Basınç Kontrol Cihazları 1.1.1. Gaz Muslukları

Gaz musluğu, gaz tesisatında kapama ve bağlı bulundukları cihazların gaz kullanımını

kontrol etmek için kullanılır.Uçlarına hortum geçiş parçası konulur.İç yapısı küresel musluk biçimlidir. Bu musluklarla gaz açılır-kapatılır, fakat gaz ayarı yapılmaz.

1.1.2. Gaz Vanaları

Herhangi bir küresel vananın bina içi gaz tesisatında kullanımı sızdırmazlık açısından son derece önemlidir. Bunun için özel sızdırmazlık elemanına haiz küresel vanalar gereklidir. Doğal gaz tesisatında kullanılacak vanaların TS EN 331, TS 9809 kapsamında olması ve kalite belgesine sahip olmaları gerekmektedir.

Bu vanaların özellikleri şunlardır :

ÿ Küresel yüzeyleri uzun ömür temin gayesiyle parlatılmıştır, normal küresel vanalarda bu işlem yapılmamaktadır.

ÿ Küresel vanalarda normalde çalışma basıncına göre test yapılmaktadır.Doğal gaz tesisatında kullanılacak küresel vanalarda ise hem çalışma basıncına göre, hem de düşük basınçta % 100 sızdırmazlık testi yapılmaktadır.

ÿ Doğal gaz tesisatında kullanılacak küresel vanalarda 100 defa açma kapama yapılmaktadır.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

ÿ Doğal gaz tesisatında kullanılacak küresel vanalarda daha gelişmiş teflon özel contalar kullanılmaktadır.

ÿ 50 mm’den büyük ana gaz kesme vanaları flanşlı ve tam geçişli küresel vana olmalıdır. Cihaz giriş vanaları ise PN1 sınıfı vana olabilir.

Şekil.1.1: Küresel vana açık kapalı konumu Resim.1.1: Küresel vana 1.1.3. Basınç Kontrol Cihazları ( Regülatörler )

Gaz teslim noktası ile gaz yakan cihazlar arasında bulunan boru hattındaki mevcut basıncın, gaz yakma basıncından yüksek olduğu durumlarda düzenli bir gaz kullanımını sağlamada kullanılan basınç ayarlayıcı cihazlardır. Binaya giren giriş gaz basıncının çok değişkenlik göstermesi hallerinde bile regülatörün çıkıştaki basıncı hep aynı ayarda kalmakta, değişmemektedir. Regülatörler genellikle servis kutusu içerisinde, domestik hat olarak bina girişlerinde ve sayaçlarla birlikte sayaç kutusu içine veya yakınına monte edilmektedir. Regülatörler eğer bina dışında ise en uygun şekilde hasar ve tehlikeden korunmalıdır. Bina tesisatlarında en çok kullanılan regülatörler yüksek basınçta gelen gaz basıncını (1 veya 4 bar) kullanım basıncı olan 300 veya 21 mbar’a düşürmeye yarayan cihazlardır.

Resim 1.2: Servis Regülatörü

5

Resim 1.3: Sayaç regülatörü

1.1.4. Filtreler

Gaz borularından gelebilecek toz vb. pisliklerin hassas kontrol vanalarına zarar vermemeleri için hattın başında kullanılır. Filtre üniteleri doğal gaz içindeki sıvıları ve 5 mikrona kadar olan katı-partikülleri ayırmak için konmuşlardır. Filtreler kovan içinde yıkanabilir sentetik, üç kat malzemeden yapılır.

Resim 1.4: Regülatörden önce monte edilmiş filtre

Şekil 1.2: Filtre

6

1.1.5. Sayaçlar

Gaz tüketim sayaçları gaz işletmesi veya yetki verdiği firmalar tarafından monte edilmelidir. Gaz tüketimini m³/h olarak ölçerler. Elektronik kartlı ve mekanik numaratörlü tipleri vardır. Konutlarda, kazan dairelerinde ve sanayide kullanılan değişik tip ve kapasitelerde imalatları yapılmaktadır.

Resim 1.5: Sayaç bağlantı resimleri

Sayaçların kullanım özellikleri

a) Körüklü sayaçlar 2,5’den m³/h 160 m³/h kapasiteler arası , rotary ve türbinli sayaçlar ise 40 m³/h - 25.000 m³/h kapasiteler arası üretilmektedir.

Genellikle 40 m³/h’e kadar körüklü sayaçlar, bu kapasitenin üstünde ise rotary veya türbinli sayaçlar kullanılmaktadır.

b) Sayaç bağlantılarında sayacı karşınıza aldığınızda gaz girişi daima soldan, çıkışı sağdan olmalıdır.

Doğal Gaz Sayaç Montajında Dikkat Edilecek Hususlar 1. Rakorlu bağlantısı olan sayaç bağlantılarında ön gerilme oluşturmayacak ve değişik tip sayaçların kullanımına imkân sağlayabilecek şekilde TS 10878 normuna uygun metalden esnek bağlantı elemanı kullanılmalıdır.

Resim.1.6: Sayaç esnek bağlantı elemanı

2. Tüm sayaçlarda sayaç girişine TS EN 331 veya TS 9809’a uygun bir gaz kesme vanası konmalıdır.

3. Vanalar kolay müdahale edilebilir ve açılıp kapatılabilir konumda monte edilmelidir. Bu vanalarda herhangi bir tehlike anında abonenin veya bir başkasının kolayca kapatabilmesini sağlayacak şekilde bir açma kapama kolu olmalıdır.

7

4. Sayaç ve bağlantı boruları, duman bacaları üzerine yerleştirilmemelidir.

5. Sayaçlar duvar ile sayaç arasında en az 2 cm kalacak şekilde bir konsolla duvara yerleştirilmelidir.

6. Sayaçlar ilgili görevlilerin kolayca girip muayene edebilecekleri ve göstergeleri kolayca okuyabilecekleri, ayrıca görevlilerin gazı rahatça kesip açabilecekleri şekilde; aydınlık, havalandırılabilen, rutubetsiz ve donmaya karşı korunan çok sıcak olmayan (en çok 35 C) yerlere yerleştirilmelidir. Sayaçlar, yanıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlere yerleştirilemez.

7. Sayaç vanalarının ve numaratörlerinin yerden yükseklikleri bina içi ve dışında 180- 220 cm. aralığında olmalıdır.

Şekil 1.3: Sayaç yükseklikleri

8. Sayaçlar; elektrik sayacı, anahtar, priz, buat, elektrikle çalışan aletler ve elektrik kablolarından, sıcak ve kızgın akışkan borularından minimum 15 cm mesafede olmalıdır.

9. Gaz sayaçları kesinlikle balkon, konut ve asansör giriş kapılarının üstüne konulmamalıdır.

10. Sayaçların sökülmeleri gerektiği zaman statik elektrikten korunmak için sayacın giriş ve çıkış boruları arasına bir iletken tel ile köprüleme yapılmalıdır. Bu yapılan işleme KÖPRÜLEME denir.

8

1.1.6. Manometreler 1.1.6.1. Metalik Manometreler

Metalik manometreler servis kutusu ile bina bağlantı hattı arasının uzun olduğu durumlarda, gazın orta basınçta binaya girmesi durumunda döşenen domestik hatlarda ve kazan dairesi tesisatlarında gaz basınçlarının gösterilmesi amacıyla kullanılır. Bitmiş doğal gaz tesisatlarında armatürleri takılmamış tesisata yapılması gereken sızdırmazlık ve mukavemet testinin kontrolünde de bu manometreler kullanılır.

Resim 1.7: Domestik hatta regülatör uygulaması ve giriş-çıkış hatlarında metalik manometreler

1.1.6.2. -U- Manometreler

Kapalı hacimlerdeki basıncı ölçen cihazlara manometre denir. -U- manometreler sulu veya civalı olarak imal edilir. Civalı -U- manometreler ile bar düzeyinde, sulu manometreler ile mbar düzeyinde ölçüm yapılır. Sulu U manometrelerin açık iki kolu bulunur içerisinde su mevcuttur. Kolların üzerinde milibar mertebesinde çizgiler vardır. Sulu manometrelerde alt ve üst su seviyeleri arasındaki her 1 cm, 1 mbar’ı gösterir.

Doğal gaz tesisatının mukavemet testi için metalik manometre veya civalı –U- manometre; sızdırmazlık kontrolü için test manometresi olarak sulu -U- manometreler kullanılır. Manometrenin bir ucunu sayaç çıkışında tesisata bağlı test nipeline bağlayarak test işlemini yapabiliriz. Bu manometreler hafif ve kolay taşınır olmakla beraber çok hassas olduklarından oldukça fazla tercih edilmektedir.

9

Resim 1.8: Sulu -U- manometre

Resim 1.9:Civalı -U- manometre

1.2. Kolon Tesisatı 1.2.1. Çelik Borular ve Birleştirme Parçaları

Doğal gaz tesisatlarında TS 6047, ISO 3183, TS EN 10208-1, API 5L kapsamındaki

çelik boruların kullanımına müsaade edilmiştir. ISO 3183, TS EN 10208-1, API 5L (Ülkemizde her üç norma uygun boru üretilmektedir) Bu normlara göre doğal gaz ve petrol taşımada kullanılan borular “½” - 12” arası boyuna dikişli olarak üretilmektedir.

10

Resim 1.10: Doğal gaz borusu

Doğal gaz kolon hattında kullanılan borularda gaz dağıtım şirketi yönetmeliklerine

göre kaynaklı bağlantı zorunludur. Bu borularda, DN 65mm (Dahil) çapa kadar oksi-asetilen, örtülü elektot, elektrik ark veya TİG (argon) kaynağı ile, DN 80 mm (dahil) çaptan sonra et kalınlığı da artacağından sadece örtülü elektot veya argon kaynağı ile birleştirilmesine müsaade edilmektedir. Çünkü oksiasetilen kaynağının ergitme gücü azalacaktır. Kaynak ağızlı bağlantı elemanları (fittingsler) TS 2649, ISO/R 64-221, DIN 1681, 1629, 1745 kapsamında olmalıdır. Bu ekleme parçaları ( dirsek, Te, redüksiyon vb. ) patent malzeme olarak imal edilir ve piyasada “patent” adı ile satılır.

Düşük basınçlı bina içi doğalgaz tesisatında kullanılacak bağlantı elemanına fabrikada özel basınç testi uygulanmalı ve sertifika ile fittingsin doğal gaz tesisatında kullanılabileceği garanti edilmelidir. Boru bağlantı parçalarının bütün yüzeyleri düzgün ve pürüzsüz olmalı, iç ve dış yüzeylerde tufal, çukur, çatlak, katmer izi, dikiş izi vb. mahsurlar bulunmamalıdır. Boru bağlantı parçaları tam sızdırmaz olmalıdır.

Doğal Gaz Borularının Özellikleri: ÿ Mukavemet değerleri ve kimyasal içeriği kaynaklanmaya en uygu sacdan

imal edilirler. ÿ Kaynak dikişleri radyografik muayane(floroskopi) metodu ve ultrasonik

muayaene metodu test cihazı ile % 100 kontrol edilir Hata bulunan ürünler hurdaya ayrılır.

11

ÿ Et kalınlığı TS 301 kapsamındaki borulara göre daha fazladır. ÿ Borular, hidrostatik basınç uygulanarak ve magnetik testten geçirilerek

sızdırmazlığı ve borunun metalografik yapısında herhangi bir hata olup olmadığı kontrol edilir.

ÿ Kaynak dikişli olanlarda gerilme gidermesi için boru tamamen tavlanır. ÿ İç çapaklar alınır. ÿ Et kalınlığı toleransları daha hassastır. % 1,5 (su borusunda % 10) ÿ Her rulo banttan 4 noktadan örnek alınıp ezme ve şişirme testi yapılır. ÿ Boru imalattan sonra boy üzerine markalama ile üretici firma marka ve

logosu, “Doğalgaz Borusu”, TS 6047 veya ilgili norm, HB (hat borusu), boyut, birim ağırlık (kg/m), malzeme kalitesi, kaynak metodu, ısıl işlem, deney basıncı, imalat tarihi gibi bilgiler damgalanır.

1.2.2. Doğal Gaz İç Tesisat Boruları Yerleştirme Kuralları

ÿ Bina bağlantı hatları ile telefon, elektrik hatları, sıcak su ve kızgın su boruları arasında en az 15 cm’lik bir açıklık olmalıdır.

ÿ Gaz borularını kendi amacı dışında (elektrik topraklama hattı, sportif amaçlar, çamaşır-eşya asma v.b) kullanmak yönetmeliklere göre kesinlikle yasaktır.

ÿ Sıva altına doğal gaz tesisat borusu döşenmez. ÿ Gaz boruları, olabildiğince kapalı hacim (kanal) içinden geçirilmemelidir. ÿ Havalandırılmayan bölümlerden geçirilmesi zorunlu olduğu hallerde iç

tesisat boruları, koruyucu borular içine döşenmelidir. ÿ Boru hattı içinde bulunması muhtemel yabancı maddelerin dışarıya atılması

için basınçlı hava uygulanarak süpürülmelidir. ÿ Temel ve zeminin özellikleri nedeniyle binanın dilatasyonla ayrılmış iki

kısmı arasında farklı oturma olabileceğinden, buralardaki iç tesisat boruları TS 10878 normuna uygun, çelik esnek bağlantı elemanlarıyla bağlanmalıdır.

ÿ Her ana kapama vanasından sonra ayrıca biçim ve uzunluğuna göre, rakorlu bağlantı yapılmalıdır.

ÿ Gaz tesisatı, “Bayındırlık Bakanlığı Kuvvetli ve Zayıf Akım İç Tesisat Yönetmeliği’ne” göre topraklaması yapılan binanın elektrik tesisatının topraklama hattı ile irtibatlandırılmalıdır. Bu mümkün olamıyorsa doğal gaz tesisatı için saf bakır levha veya çubuklarla özel bir topraklama tesisatı yapılmalıdır.

ÿ İç tesisat hatları, aydınlık, asansör boşlukları, havalandırma, duman ve çöp bacaları ile davlumbaz içinden, yangın merdivenlerinden geçirilmemelidir. Odun, kömür, çöp depolarına ve asma tavan içine döşenmemelidir.

ÿ Doğal gaz borularına toprak altında dişli bağlantı yapılmamalı ve borular toprak altında bükülmemelidir.

ÿ İç tesisatta borular sadece soğuk bükme yöntemiyle bükülebilir. Sıcak bükme yapılmamalıdır.

ÿ Tesisatta gaz verme işlemi tamamlandıktan sonra borular, antipas üzeri sarı renk yağlı boya ile boyanmalıdır.

12

1.2.3. Çelik Boru İşçiliklerinin Yapılması

Doğal gaz tesisatlarında boru bağlantıları kaynaklı, vidalı ve flanşlı olabilir. 1.2.3.1. Dişli Birleştirmelerin Yapılması

Kolon tesisatları yani servis kutusu ile sayaç arasındaki boru hattı tesisat yönetmeliklerine göre kaynaklı birleştirme yapılarak döşenmelidir. Kolon hattında dişli bağlantı; sayaç bağlantı noktalarında, küresel vanaların takılması, konik rakor bağlantıları domestik hat armatürlerinin takılması durumunda kullanılmaktadır. Bazı gaz dağıtım şirketleri kolon hattında dişli bağlantıya müsaade etmiş, özellikle Ağustos 1999 Depremi sonrası dişli bağlantılı olarak döşenen kolon hattının kaynaklı bağlantıya göre mukavemetinin zayıf olması nedeni ile dişli bağlantı ile kolon hattı uygulamalarını kaldırmıştır. Şu anda Türkiye’nin neredeyse tamamında kolon hatları kaynaklı olarak yapılmaktadır.

Resim 1.11: Kolon hattı borularının kaynaklı birleşimi Orta basınç şebekesinden beslenen servis kutusu uygulamasının olmadığı Ankara’daki

doğal gaz tesisatlarında, ana servis hattı ile bina girişi gaz bağlantı hattının sökülebilir dişli bağlantı olarak yapılması, tesisat kolaylığı açısından büyük avantaj sağlamakla beraber; gaz dağıtım kuruluşu bunu zorunlu kılmıştır. Dişli bağlantılar TS 10242 normuna uygun fittingsler kullanılarak yapılmalıdır. Boru ve fittings arasındaki dişli bağlantı aşağıda ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Buradaki dişli bağlantı sadece ana servis hattı ile bina girişi arasındaki armatürlerin bağlantısında kullanılmakta, daha sonraki hat kaynaklı olarak yapılmaktadır.

Ölçü düzleminde diş ucuna olan ölçme uzaklığı veya elle sıkma uzunluğu, dış vida

dişli elemanının kolaylıkla montajına ve sızdırmazlık için kullanılan keten, macun gibi elemanların arada bulunmasına imkân sağlayacak toleranstadır.

13

Kesik dişliden oluşmuş vida sonu bölgesi: Bağlantıda kesinlikle kullanılmaması gereken bölgedir. Dış vida dişli elemanın bu bölgeye girecek derecede aşırı sıkılması, oluşan sızdırmazlığın tekrar bozulmasına ve fittingsin çatlamasına neden olabilir. Fittings elle sıkma bölgesi sonuna kadar elle sıkıldıktan sonra anahtar ile sıkılarak vidalama bölgesi sonuna kadar getirilmelidir. Ancak vida sonu bölgesindeki yarım dişler iç vidadaki havşa başlangıç noktasından daha ileri kesinlikle vidalanmamalıdır.Aksi hâlde sızdırmazlık tekrar bozulur ve fittings aşırı zorlanma nedeni ile çatlayabilir.

Dişli bağlantıda sızdırmazlık, geniş ölçüde metalik temasla sağlanır. Dış yüzeylerdeki

küçük pürüzlerin neden olabileceği sızmaları önlemek için bir miktar sızdırmazlık elemanına gerek vardır.

Şekil 1.4: Ankara’da uygulanan servis hattı ile bina girişinin dişli bağlantısı Su tesisatlarında sızdırmazlık elemanı olarak teflon, keten veya sülyen boya kullanılır.

Ancak doğal gaz tesisatında, gaz kuru olduğu için keteni veya boyayı kurutur ve sızdırmazlık zamanla bozulabilir. Bunun için doğal gaz tesisatlarında ketenle birlikte TS EN 751-2 normuna uygun kurumayan dolgu elemanı olarak doğal gaz macunu kullanılmalıdır.

Dişli bağlantılarda fittings geri çözüldüğünde bağlantının sızdırmazlık özelliği

kaybolur. Bu nedenle yeniden montaj sırasında keten ve macun yenilenmelidir. Türkiye’de piyasada bulunan teflon bantlar 0,40 g/cm³ yoğunluktadır. Bunların doğal gazda kullanımı yasaktır. Doğal gazda kullanılacak teflon bantlar 1,5 - 2 g/cm³ yoğunlukta olmalı, yeterli kalınlıkta sarılmalı ve ancak gaz dağıtım şirketi tarafından izin verilen bağlantılarda kullanılmalıdır.

14

10 15 20 25 32 40 50 65 80 100 Anma çapı

(mm) (inch)

3/8 1/2 3/4 1 11/4

11/2

2 21/2

3 4

Toplam sıkma uzunluğu (mm)

10 13 15 17 19 19 24 27 30 36

Elle sıkma uzunluğu (mm)

6 8 10 10 11 13 17 18 21 26

Anahtar ile sıkma uzunluğu (devir)

23/4

23/4

23/4

23/4

23/4

23/4

31/4

4 4 41/4

Tablo.1.1: Boru dişlerinde ortalama sıkma uzunluğu

1.2.3.2. Kaynaklı Birleştirmelerin Yapılması

Doğal gazda en güvenilir bağlantı biçimi kaynak olup kolon hattının kaynaklı yapılması zorunludur. Bu boruların DN 65 mm (dahil) çapa kadar oksi-asetilen, elektrik ark veya argon kaynağı ile, DN 80 mm (dahil) çaptan sonra sadece elektrik ark veya argon kaynağı ile birleştirilmesine müsaade edilmektedir. Doğal gaz kolon boruları sadece soğuk bükme yöntemiyle bükülebilir. Sıcak bükme yapılmamalıdır. Bu boruların soğuk büküm işleminde kesit daralması, çatlama, katlanma olmamalıdır. Mümkün olduğunca 90º‘yi bulan bükümler yapılmamalıdır.

EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) doğal gaz tesisatı imalatında çalışan

kişilerin mutlaka Milli Eğitim Bakanlığı’ndan onaylı belge almaları zorunluluğunu getirmiştir. Bina doğal gaz tesisatının yapılabilmesi için tesisatı yapan firma bünyesinde, sayaçtan sonra döşenen iç tesisatta dişli bağlantı ve kaynaklı yapılan kolon hattı yapımı için en az iki adet yetki belgeli tesisatçının bulunması gerekmektedir. Kaynak işlemi için ise “Akredite edilmiş kuruluşlarca veya üniversitelerin kaynak teknolojisi ile ilgili birimlerince verilen çelik boru kaynakçı sertifikası ya da 3308 sayılı mesleki eğitim kanununa göre düzenlenmiş kaynakçılık ustalık belgesi” şeklinde bir şart mevcuttur. Akredite edilmiş kuruluşlarca veya üniversitelerin kaynak teknolojisi ile ilgili birimlerince verilen çelik boru kaynakçı sertifikası TS 6868-1 EN 287-1’e göre veya sadece EN 287-1’e göre geçerliliği olan sertifikalardır. Kaynakçının boru kaynağı yapabilmesi için standardın istediği –PC,PF,HL045-kaynak pozisyonlarından sınava girip başarılı olması gerekir. Bu sertifikalar, kaynak yapmaya 6 aydan fazla ara vermemek şartıyla 2 yıllık bir süre için verilmektedir.

Kaynak noktalarında EN 287-1 standardının referans olarak kabul ettiği EN ISO 5817’ nin uygun kalite seviyesine göre kabul edilmeyen kaynak hataları bulunmamalıdır; yapışma noksanlığı, soğuk bindirme, cüruf hataları, çatlak hataları, aşırı nüfuziyet, düşük paso, yanma çentiği bu tip hatalardan olup kontrol edilmeli ve bu tip kaynaklar düzeltilmelidir.

Kaynak noktalarında yetersiz nüfuziyet, yapışma noksanlığı, soğuk bindirme, yakıp

delme hatası, cüruf hataları, çatlak hataları, yanma çentiği oluşumu kontrol edilmeli; bu tip kaynaklar düzeltilmelidir.

15

1.2.3.2.1. Elektrotlar

Elektrik ark kaynak makinelerinden temin edilen kaynak akımı kaynak yapılacak parça arasında arkı meydana getirecek kaynak için gerekli ısıyı veya ısı ile birlikte ilave metali temin eden elemana “elektrot” denir. Diğer bir tarifle üzerinden kaynak akımının geçmesini sağlayan, iş parçasına bakan ucu ile iş parçası arasında ark oluşturan, gerektiğinde eriyerek kaynak ağzını dolduran kaynak malzemesidir.

Boru kaynakçılığında genelde örtülü elektrotlar kullanılır.

Bu elektrotların üzerine kaynak için fayda sağlayan örtü maddesi sıvanmış olup, orta kısmı metalik çubuktur.

Çekirdek; Kaynak metalini teşkil eden orta silindirik kısımdan arkı meydana getiren akım geçer. Görevleri; ÿ Kaynak akımının geçmesini sağlamak ÿ Kaynak arkının oluşmasını sağlamak ÿ Eriyerek kaynak metalini oluşturmak

Örtü; Değişik kalınlıkta , çekirdekle tamamen eş merkezli olması gereken bu kılıf

taşıyıcı maddeler (kalsiyum karbonat,selüloz vs.),aktif maddeler (ferro- alaşımlar) ve bağlayıcı vazife gören silikatların kompleks bir karışımından meydana gelir.

Elektrot örtüsünün en önemli faydaları şunlardır: ÿ Elektrot örtüsü kaynak arkının devamlı ve kararlı olmasını sağlar. Örtüsü

dökülmüş elektrotlarla kaynak arkı oluşturmak zor olur, elektrot parçaya yapışır.

ÿ Ergimiş kaynak sıvısı korunmazsa havanın içinde bulunan azot, kaynağı sert ve kırılgan yapar. Oksijen ise faydalı elemanları yakar ve kaynak zayıf olur. Elektrot üzerindeki örtü; ark esnasında oluşturduğu duman ve gazlarla kaynak sıvısını, havanın içerisinde bulunan azot ve oksijenden korumuş olur.

ÿ Oluşturduğu cüruf örtüsü ile kaynak dikişinin yavaş soğumasını sağlar. Kaynak ne kadar yavaş soğursa o kadar esnek ve yumuşak olur. Ani soğuyan kaynak, sert ve kırılgan olur.

ÿ Elektrot örtüsü, kaynak ekine faydalı elemanlar katar. Örtüye katılan katkı elemanları, kaynağın kaybettiği elemanları karşılamış olur.

Boru kaynakçılığında en çok kullanılan elektrotlar şunlardır; ÿ Rutil örtülü elektrotlar ÿ Selülozik örtülü elektrotlar ÿ Bazik örtülü elektrotlar

16

Rutil örtülü elektrotlar:

Bunların esas maddesi titanyum oksittir. Bu madde iyi bir curuf oluşturma özelliğine sahiptir ve kullanımı kolay, kararlı bir ark oluşturur. Curuf kolay kalkar. Kaynak dikişinin mekanik özelikleri birçok yapı çeliğine uygun olacak mertebededir. Örtü kurutulabilir, ancak içinde daima örtüyü bir arada tutan, kimyasal olarak bağlı su bulunur. Eğer bu su giderilecek olursa örtünün bağları hasar görür. Bazik Elektrotlar:

Bu elektrotlar yüksek mukavemetli çeliklerin kaynağında kullanılır. Elektrotlar 4000C’ da ki kurutma fırınlarında kurutularak ve kullanıncaya kadar 1500C’lık tutma fırınlarında tutularak kaynak metalinin yayınabilir hidrojen içeriğini 10ml/100g seviyelerine düşürülür. Bu seviyede yüksek mukavemetli çeliklerde çatlama riski en az düzeye iner.

Selülozik Elektrodlar:

Bu tür elektrotların örtüsünde, yandığı zaman gaz haline geçen organik maddeler bulunur. Örtü ağırlığının yaklaşık %30'unu selüloz oluşturur. Aynı akım şiddeti uygulanarak, selülozik elektrod ile diğer elektrod türlerine nazaran %70 daha derin bir nüfuziyet elde edilir. Elektrotlarda örtü cinsinin yanında çapın da belirtilmesi gerekmektedir. Boru çapı ve

borunun et kalınlığına göre kullanılan elektrot çapları 2.5 - 3.25 ve 4.00 mm’dir. Elektrotlar açılmamış kutularda rutubet almayacak şekilde muhafaza edilmelidir. Rutubetli elektrotlar 100 ºC sıcaklıklı fırınlarda 5-10 dakika bekletilerek kurutulmalıdır. Elektrotların muhafaza edildiği yerlerdeki sıcaklık 15 ºC’nin üzerinde olmalıdır.

1.2.3.2.2. Kaynak Yapımı;

Borularda alın kaynağı: Borular alın alına getirilir, iki boru arasında ilave tel çapı(1.5-2 mm) kadar boşluk bırakılır ve boru üç yerinden 5mm genişliğinde kaynak dikişleriyle puntalanır. Borunun et kalınlığı ve çapına bağlı olarak paso sayısı iki veya çoklu paso şeklinde olabilir. Doğalgaz tesisatçılığında kullanılacak en uygun paso sayısı ikidir(2). Kaynak, ister oksi-asetilen kaynağı ile yapılsın istenirse örtülü elektrot ark kaynağı ile yapılsın paso sayısı iki olmalıdır ve örtülü elektrot olarak Rutil örtülü elektrot tercih edilmelidir. Yüksek basınçlı hatlarda boru kaynağı yapılacaksa, kaynak işlemi en az; kök paso, sıcak paso, dolgu paso ve kapak paso olmak üzere dört pasoda yapılmalı ve bir paso tamamen bitmeden diğerine geçilmemelidir. Yüksek basınçlı hatlarda TİG kaynağı ve selülozik/bazik elektrot kullanılmak şartıyla örtülü elektrot kaynağı kullanılmaktadır.

17

Borularda ağız açısı;

Şekil 1.5: Kaynak ağzı

Borularda ağız aralıkları

Şekil 1.6: Kaynak ağız aralığı

İç tesisat ve kolon kaynaklarında paso durumu: Şekil 1.7: Kaynak paso sayısı

Şekil 1.8: Kaynak yapımı

Ağız açıklığı

Kaynak ağzı

1,5-2mm

30° +

1,5-2 mm

2

1

İç tesisat ve kolon kaynaklarında

kaynağın yapıldığı borudaki

kullanım basıncı dikkate alınarak

kaynak yöntemi, dolgu malzemesi ve

paso sayısı belirlenmelidir.

Kök aralığının geniş olması

kaynakçılıkta istenmeyen bir

durumdur. Kaynak dikişindeki

hataların artmasına, buna bağlı

olarak dayanımın düşmesine ve

kaynak hızının azalmasına neden

Borular standartlara uygun olarak imal edilmiş ise şekildeki gibi bir kaynak ağzı hazırlanmış olarak ve ağızları kapaklanmış olarak piyasaya sunulurlar. Orijinal boru kesildiği zaman bile aynı şekilde kaynak ağzı açma zorunluluğu mevcuttur.

18

ÇOK PASOLU KAYNAK YAPIMI

ÿ Kök Dikiş (Paso)

Şekil 1.9: Kök paso

Kök pasoda ark tamamen borunun iç tarafında oluşmalıdır. Kök paso 2.5 mm’lik elektrotla yapılmalıdır. Kökteki sarkmalar 3 mm’yi aşmamalı ve en az elektrot çapının yarısı kadar olmalıdır. Kök paso tamamlandıktan sonra cüruflar temizlenmelidir. Kök pasoda kullanılması gereken en ideal elektrot selülozik elektrottur.

ÿ Sıcak Dikiş (Paso)

Şekil 1.10: Sıcak paso

Mekanik çatlakları önlemek için, kök pasonun cürufları temizlendikten sonra 5 dakika

içerisinde yapılmalıdır. Sıcak paso, kök pasoya göre yüksek amperle yapılır. Düşük amperle yapıldığı zaman; kök ve sıcak paso arasında cüruf artıkları meydana gelir. Bu pasoya büyük çaplı boruları kaynatırken ihtiyaç duyulur.

ÿ Dolgu Dikiş (Paso)

Şekil 1.11: Dolgu paso

19

Dolgu paso, borunun et kalınlığına göre birden fazla yapılabilir. Pasoların başlangıç noktaları bir önceki pasonun bitim noktasından 5 mm uzaklıkta olmalıdır. Her pasodan sonra curuflar uygun alet ve tel fırça ile temizlenmelidir. Dolgu pasodan sonra kapak pasonun düşük olmasına neden olabilecek düşük dolgu pasoları var ise, bu noktalar ek pasolar yapılarak düzgün hâle getirilmelidir.Bu pasoya büyük çaplı boruları kaynatırken ihtiyaç duyulur.

ÿ Kapak Dikiş (Paso)

Şekil 1.12: Kapak paso

Kapak pasonun düzgün olması için elektrota çok düzgün bir salıntı verilmelidir. Elektrot çapının iki misli salıntıyı aşmaması koşuluyla hatasız kapak paso sağlanır. Kapak pasonun yüksekliği en az 1,6 mm ve en fazla elektrot çapı kadar olmalıdır. Kenar bindirmelerin ise 2-3 mm civarında olması gerekir. 1.2.3.3. Flanşlı Birleştirmelerin Yapılması

Doğal gaz kolon tesisatlarındaki bağlantılarda kaynaklı ve dişli birleştirme yapıldığı gibi flanşlı bağlantılar da yapılabilmektedir. Flanşlı bağlantılar sıva altında kullanılamaz. Doğal gaz tesisatlarında daha az kullanma alanına sahiptirler. İki flanşın bağlantısında kullanılacak malzeme genellikle klingrit levha contalardır.Gaz tesisatlarında TS ISO 7005-1 kapsamında olan kaynak boyunlu flanşlar kullanılabilmektedir. 1.2.4. Bina Bağlantı Hattının Döşenmesi

Servis kutusundan başlayıp bina girişindeki ana kesme vanasına kadar olan boru hattına “Bina bağlantı hattı” adı verilir. Bina bağlantı hattı, gaz tesisatının en büyük çapa sahip hattıdır. Boru birleştirmeleri kaynakla olup, kullanılan ara bağlantı parçaları patent malzemedir. Ana kesme vanası bina bağlantı hattı bitiminde olup, tesisat kelepçe ve konsollarla duvara tespit edilir.

20

Resim 1.12: Bina bağlantı hattı Resim 1.13: Kaynaklanmış ve kelepçeyle

sabitlenmiş tesisat

Şekil 1.13: Bir bina iç tesisatında tesisat bölümleri

21

1.2.5. Kolonların Döşenmesi Bina girişindeki ana kesme vanasından başlayarak sayaç girişlerindeki vanalara kadar

olan boru ağına “kolon tesisatı” adı verilir. Kolon tesisatlarında kaynaklı bağlantı zorunludur.

Kolon boruları katlar arasında döşeme geçişlerinde koruyucu kılıf borusu içerisinden

geçirilmeli, koruyucu boru ile döşeme arası sızdırmaz olmalı ve yıkanan hacimlerde koruyucu boru 2-3 cm döşemeden yüksek olmalıdır. Arada mastik/silikon dolgu kullanılmalıdır.

Resim 1.14:Koruyucu kılıfın döşeme üzerine çıkarılması Kolon tesisatı çaplar göz önünde bulundurularak uygun aralıklarla düşey borularda

kelepçelerle, yatayda döşenen borularda ise hem kelepçe hem de konsollarla tavan ve duvarlara sağlam bir şekilde tespitlenmelidir. Kullanılacak kelepçeler duvarlara çelik dubel ile konsollar ise, beton harç ile tutturulmalıdır.

Resim 1.15: Kolon borusunun kelepçe ile sabitlenmesi

22

Boru çaplarının büyük veya boruların ağır olması hallerinde ise duvara veya zemine uygun boru destekleriyle sabitlenmelidir. Kolon tesisatları döşenirken; borular sadece soğuk bükme yöntemiyle bükülebilir, sıcak bükme yapılmamalıdır.

Kolon Tesisatı Yapılırken Boruların Geçmemesi Gereken Yerler Şunlardır: ÿ Asma tavan içlerinden ÿ Duman bacalarından ÿ Asansör boşluklarından ÿ Çöp ve yanıcı madde depolarından ÿ Yangın merdivenlerinden ÿ İçine girilmesi ve erişilmesi olanaksız hacimlerden ÿ Üstü kapalı veya açık bina aydınlıklardan geçirilmemelidir. ÿ Kolon tesisat boruları tüm zayıf akımla ve 220 V şebeke gerilimiyle çalışan

elektrik tesisatlarından en az 15 cm, kuvvetli akımla ve 380 V gerilimle çalışan elektrik tesisatlarından en az 30 cm uzağa döşenmelidir.

Şekil 1.13:Kolon hattı Bina kolon hatlarının havalandırılması için gazın toplanması muhtemel ve çatıya yakın

üst noktada asgari 150 cm²’lik havalandırma kanalı açılması, bu sağlanamıyorsa gaz alarm cihazı konulması gereklidir.

23

Şekil 1.14: Kolon tesisatı (orta basınç şebekesinden beslenen)

1.2.6. Sayaç Bağlantı Hatlarının Döşenmesi

Kolon borusundan başlayıp sayaca kadar olan yatay boru ağına “sayaç bağlantı hattı” adı verilir. Sayaçlar binanın özel kullanım alanının kapısına konulduğundan, bağlantı hattı buraya kadar çekilir. Hattın sonuna sayaç vanası montajı yapılarak son bulur.

Sayaç girişlerine herhangi bir tehlike anında abonenin veya bir başkasının kolayca

ulaşabileceği açma kapama kolu olan küresel gaz kesme vanası konmalıdır. Bina merdiven sahanlıklarında sayaç vanası 180 – 210 cm arasında bir yüksekliğe; bina dışına konuluyorsa, rahat ulaşılabilecek ve herhangi bir darbeye maruz kalmayacak bir yüksekliğe konmalıdır.

24

Sayaç bağlantılarında sayacı karşınıza aldığınızda daima gaz girişi soldan, çıkışı sağdan olur. Boru tesisatının düzenlenmesinde buna dikkat edilmelidir. Test nipelleri her sayaç sonrasına konmalıdır. Test nipeli takılması için özel imal edilmiş bağlantı elemanları kullanılmalıdır.

Resim 1.16: Sayaç bağlantı uygulaması

TEST NİPELLERİ HER TEST NİPELLERİ HER SAYAÇ SONRASINASAYAÇ SONRASINAKONULMALIDIR. KONULMALIDIR.

BORU, DİŞLİ ÇELİK BORU, DİŞLİ ÇELİK MANŞON ÜZERİNE VE MANŞON ÜZERİNE VE

φ≤φ≤ DN 20DN 20 DDÖÖKKÜÜM M FiTTiNGSLEREFiTTiNGSLERE TEST TEST NiPELiNiPELi TAKILAMAZ. TAKILAMAZ.

TEST TEST NiPELiNiPELi TAKILMASI TAKILMASI iiÇÇiNiN ÖÖZEL iMAL ZEL iMAL EDiLMiEDiLMiŞŞ

FiTTiNGSLERFiTTiNGSLERKULLANILMALIDIR.KULLANILMALIDIR.

Resim 1.17:Fittings üzerine takılmış test nipeli

Rakorlu bağlantısı olan sayaç bağlantılarında ön gerilme olmayacak ve değişik tip sayaçların kullanımına imkân sağlayabilecek şekilde TS 10878 normuna uygun çelik esnek bağlantı elemanı kullanılmalıdır.

Ankara’da düşük basınç sisteminin uygulandığı tesisatlarda servis regülatörü yoktur. Sayaç önlerinde otomatik kapatma mekanizması olmayan sadece basıncı düşüren governor regülatörler kullanılır.

25

Resim 1.18: Sayaç bağlantı yerinin hazırlanması

Resim 1.19: Ankara’da uygulanan sayaca esnek bağlantı elemanın ve regülatörün bağlanması

1.2.7. Temel, döşeme, duvar ve diletasyon geçişlerinden boru geçirmek

Duvar döşeme geçişlerinde en önemli husus gaz borusunun dışına mutlaka bir boru kılıfının geçirilmesidir. Gaz borusu ve koruyucu kılıf borusunun eş merkezli olması sağlanmalıdır. Kılıf borusunun iç çapı, gaz borusunun dış çapından en az 20 mm daha büyük olmalı ve gaz borusu ile kılıf arası mastik dolgu ile doldurulmalıdır. Koruyucu boru, bina dış duvarı içine sıkı yağmur vb. suları tam sızdırmaz bir biçimde yerleştirilmeli ve duvarın dış tarafından yaklaşık 50 mm iç tarafından yaklaşık 10 mm, döşeme geçişlerinde ise üstte 50 mm, altta(tavan) 10 mm taşması sağlanmalıdır. Koruyucu kılıf içinde kalan gaz borusunda ek yeri bulunmamalıdır. Kılıfın geçtiği yer çimento harcı veya alçı ile sabitlenmelidir.

26

Şekil 1.15:Duvar Geçişleri ve Kılıf Montajı

Resim 1.20: Döşemeden kılıflı boru geçirme

Resim 1.21: Duvardan kılıflı boru geçirme

Bina diletasyon geçişlerinde TS 10878 normuna uygun çelik esnek bağlantı hortumu kullanılmalıdır. Büyük veya birleşik binalarda, binanın diletasyonla ayrılmış iki kısmı arasında farklı oturma olabileceğinden, buralardaki iç tesisat boruları bu durumdan etkilenmeyecek şekilde bir esnek bağlantı elemanı ile bağlanmalı veya boru geçişinin etrafında boruya kesme kuvveti uygulamayacak şekilde gerekli boşluk bırakılmalıdır.

27

Şekil 1.16: Diletasyon geçişlerinden boruların geçirilmesi

1.2.8. Boruların Kelepçe ve Konsollarla Yapı Elemanlarına Tespiti

Sıva üstü yapılan gaz tesisat boruları, çelik dubelli kelepçe veya konsollar üzerine oturtularak tutturulmalıdır. Çelik dubeller matkapla duvara delik açılıp sıkıca oynamayacak şekilde tutturulmalıdır. Kelepçeler yangına karşı güvenli olmalıdır. Taşıyıcı kısımlarında yanıcı malzeme bulunmaması gerekir.

Resim 1.22: Doğalgaz kelepçesi Resim 1.23:Kelepçenin duvara

tutturulması Kelepçeler fittings malzemeleri üzerine ve vida diş bağlantı noktalarına monte

edilmemelidir. Kelepçeler arası mesafe 1.5 – 2 m, daha büyük çaplı borularda 2 - 3 m olabilir. Kullanılacak kelepçelerin boru çaplarına göre yatay ve dikey uygulamalarında olması uygun görülen aralıklar bir fikir vermesi açısından aşağıdaki tabloda verilmiştir:

28

BORU KELEPÇELERİ ARASI MESAFELER BORU ÇAPI YATAY DÜŞEY

½” 2,0 m 2,5 m ¾” 2,5 m 3,0 m 1” 2,5 m 3,0 m

1 ¼” 2,7 m 3,0 m 1 ½” 3,0 m 3,5 m 2” 3,0 m 3,5 m

2 ½” 3,0 m 3,5 m 3” 3,0 m 3,5 m 4” 3,0 m 3,5 m 6” 5,5 m 7,5 m 8” 6,0m 8,5 m

Tablo 1.2: Boru kelepçe mesafeleri

Doğal gaz boru hatları duvardan belirli bir mesafe ile açığa kelepçe kullanılarak (a),

boşluksuz sıva altına (b) (ancak bu çözüm Türkiye’deki uygulamalarda kabul edilmemektedir). Zorunlu hallerde kanallara döşenebilir (c). Bu döşeme biçimleri ve boru tespitleri aşağıdaki şekillerde gösterilmiştir.

Şekil 1.17: Gaz borularının değişik şekillerde sabitlenmeleri

Gaz boru çaplarının büyük veya boruların ağır olması hallerinde ise duvara veya

zemine uygun boru destekleri veya konsollarla sabitlenmelidir. Konsollar, duvara beton harcı ile tutturulmalıdır.

29

Şekil 1.18: Boru destekleri

1.3. Vana Montajları 1.3.1. Ana Kesme Vanası

Bir binaya, daireye, yakıcı cihaza, sayaca verilen gazı tamamen güvenli şekilde kesebilmek veya kontrol edebilmek üzere boru hattına konulan küresel tip gaz kesme elemanıdır.

Ana gaz şebekesini bina iç tesisatları ile birleştiren ve hemen bina girişinde yapılan

dişli bağlantı noktasına bir ana gaz kesme vanası monte edilmelidir. Bu vana kolay ulaşılabilir bir yerde, 180-210 cm’lik yükseklik aralığında olmalı ve projede gösterilmelidir. Vananın görevi, binaya verilen gazı kesmek ve açmaktır. Bina içerisindeki gaz hattında herhangi bir arıza, yangın, gaz kaçağı, deprem vb durumlarda ana emniyet vanasından müdahale edilerek durum kontrol altına alınabilir.

Tesisatı yapan firma, projede belirtilen yere ana gaz kesme vanasını takacaktır. Her

ana kapama vanasından sonra, ayrıca biçim ve uzunluğuna göre gaz işletmeleri tarafından kabul edilmiş yöntemlere uygun uzun dişli ( kontra somunlu ) veya konik rakorlu bağlantı yapılmalıdır. Bu bağlantı sayesinde gerektiğinde tesisat rahatlıkla ikiye ayrılabilecektir.

30

Tamamlanıp da henüz iç tesisat hatlarına bağlanmamış olan veya işletmeden çıkarılmış bulunan hatlar vanadan sonra vidalı kapak, kör tapa veya kör flanş ile gaz sızdırmayacak bir biçimde kapatılmadır. Tesisatlarda DN 50 ve düşük çaplarda tam geçişli, dişli küresel vanalar, DN 65 ve üzeri çaplarda ise flanşlı ve tam geçişli küresel vanalar kullanılmalıdır.

Şekil 1.19: Ana gaz kesme vanası Şekil 1.20: Ana gaz kesme vanası (rakorlu bağlantı) (uzun vida ile bağlantısı)

1.3.2. Kolon Vanası

Bina bağlantı hattı, bina içinde birden fazla kolona ayrılacak ise her bir kolon için ayrıca bir kolon kesme vanası bağlanmalıdır. Bu vanalar sayesinde her bir kolona ayrı ayrı müdahale edilebilir. Kolon vanaları kolay ulaşılabilir bir şekilde 180-210 cm’lik yükseklik aralığına monte edilmelidir. Kolon kesme vanaları, kolon ayrım noktasından maksimum 1 m mesafede konulabiliyorsa, bunların öncesinde ayrıca bir ana kesme vanası konulmasına gerek yoktur. Kolon kesme vanalarından sonra rakorlu bağlantı kullanılmalıdır. Kolon kesme vanalarının çapı hattın çapı ile aynı olmalıdır. DN 65 ve üzeri çaplardaki kolon kesme vanaları flanşlı ve tam geçişli küresel vana olmalıdır.

Şekil 1.21: Kolon gaz kesme vanalarının gösterilmesi

31

1.3.3. Sayaç Vanası Her bina iç gaz tesisatında sayaçtan önce bir küresel gaz kesme vanası konmalıdır.Bu

vanalar TS EN 331 veya TS 9809 veya uluslar arası kabul görmüş standartlara uygun vanalar olmalıdır. Sayaç gaz girişinden önce monte edilen vanalar herhangi bir tehlike anında abonenin veya bir başkasının kolayca kapatabilmesini sağlayacak şekilde bir açma-kapama kolu olmalı, ayrıca kolayca ulaşılabilecek şekilde yerleştirilmelidir. Sayaç öncesi vanaların yerden yüksekliği 180-210 cm aralığında olmalıdır.

Sayaç vanalarının bağlantıları kolon hattının dairelere giden son noktasıdır ve dişli olarak bağlanır. Eğer sayaç bağlı değil ise vananın ucuna bir kör tapa sıkılmalıdır. Sayaç gaz kesme vana çapları ilgili gaz dağıtım şirketinin tesisat yönetmeliklerine göre uygun göreceği çapta olmalıdır. Bu Ankara’da ve bazı şehirlerde standart olarak DN 25’dir.

Resim 1.24: Küresel gaz kesme vanası

Resim 1.25: Sayaç gaz kesme vanasının bağlantısı

32

UYGULAMA FAALİYETİ

İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER

ÿ Projeye göre duvar ve döşemeden geçecek gaz boru yerlerini tespit ediniz.

ÿ Gaz borularının geçeceği duvar

ve döşemeleri delerek hazırlayınız.

ÿ Boru kılıflarını boru çapına

uygun ölçülerde kesiniz ve delmiş olduğunuz geçiş noktalarına çimento harcıyla sabitleyiniz.

ÿ Bina bağlantı hattından tesisatı

döşemeye başlayarak ana kesme vanasının montajını yapınız.

ÿ Gaz borusunu kılıfın içerisinden

eş merkezli olacak şekilde geçiriniz.

ÿ Kılıf ile boru arasındaki boşluğu

uygun dolgu malzemesi (mastik, silikon vb) ile doldurunuz.

ÿ Hazırladığınız kolon gaz

borularını oksi-asetilen veya elektrik ark kaynağı ile kaynatınız.

ÿ Gerekli güvenlik tedbirlerini alınız.

ÿ Gaz boruları; gelişi güzel döşenmemeli, gaz yönetmeliklerine uyulmalıdır.

ÿ Gaz borusu geçecek duvar ve döşeme yerlerini önceden işaretleyiniz.

ÿ Boru geçiş yerlerine boru kılıfı

koymayı unutmayınız. ÿ Merkez aralıklarının eşit

olmasına, gaz borusunun kılıf üzerine yaslanmamasına dikkat ediniz.

ÿ Kaynağa başlamadan önce

kaynak yapacağınız makine ve aparatları hazırlayınız.

ÿ Gaz borusu ile kılıf arasını

mastik vb ile doldurmayı unutmayınız.

ÿ Hazırladığınız boru parçalarını

sızdırmayacak şekilde dikkatli birleştiriniz.


33

ÿ Kolon vanasının montajını yapınız.

ÿ Sayaç vanası montajını yapınız

ÿ Büyük çaplı gaz borularını boru destekleri ile destekleyiniz.

ÿ DN 65 ve daha büyük çaplı bağlantılarda, ana vana ve sayaç bağlantıları flanşlı olarak yapılmalıdır.

ÿ Sayaç bağlantısı dişli ve

sökülebilir olacak şekilde yapılmalıdır.

ÿ Sayaç vanası, kaynaklı imalatın en son noktasıdır ve bu da dişli olarak bağlanmalıdır.

ÿ

34


Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplandırarak değerlendiriniz.

A-OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

1. Aşağıdakilerden hangisi doğal gaz tesisatlarında kullanılan vanadır? A) Şiber vana B) Küresel vana C) Stop vana D) Kosva vana

2. Doğal gaz sayaçları tüketilen gazı hangi birim cinsinden ölçerler? A) kW/h olarak B) kcal/h olarak C) kg/cm olarak D) m³/h olarak

3. Doğal gaz kolon tesisatı döşenirken hangi birleştirme yöntemi kullanılmalıdır? A) Flanşlı birleştirme B) Dişli birleştirme C) Kaynaklı birleştirme D) Füzyon kaynağı ile birleştirme

4. Aşağıdakilerden hangisi bina bağlantı tanımlar ? A) Sayaçtan sonra döşenen hatta denir. B) Ana gaz dağıtım şebekesini müşteri iç tesisatı ile birleştiren hattır. C) Kolon ile daire sayaç girişine kadar olan hatta denir. D) Servis hattından/kutusundan başlayıp kolon girişindeki ana kesme vanasına kadar döşenen gaz hattıdır.

5. Aşağıdakilerden hangisinde kolon hattının tanımı yapılmıştır? A) Bina bağlantı hattından başlayarak sayaca kadar olan boru ağıdır. B) Bina girişinden tüketim hatlarına kadar uzanan boru tesisatıdır. C) Ana gaz dağıtım şebekesini bina müşteri iç tesisatı ile birleştiren hattır. D) Sayaçtan sonra döşenen hatta denir.

6. DN 80’den büyük olan çelik borular hangi kaynak yöntemi ile birleştirilir? A) Oksi-asetilen kaynağı B) Elektrik ark veya argon kaynağı C) Sert lehim D) Hepsi


35

7. Aşağıdakilerden hangisinde Ankara’da uygulanan servis hattının tanımı yapılmıştır? A) Bina girişinden tüketim hatlarına kadar uzanan boru tesisatıdır. B) Sayaçtan tüketim yerlerine kadar döşenen hattır. C) Kolon tesisatından sayaç girişine kadar çekilen hattır. D) Ana gaz dağıtım şebekesini bina müşteri iç tesisatı ile birleştiren hattır. 8. Konut girişlerine bağlanan sayaçların gaz bağlantıları nasıl yapılmalıdır? A) Flanşla B) Sayacı karşınıza aldığınızda gaz girişi sağdan, çıkışı soldan bağlanmalı. C) Sayacı karşınıza aldığınızda gaz girişi soldan, çıkışı sağdan bağlanmalı. D) Kaynakla 9. Ana gaz kesme vanası binada nereye konmalıdır? A) Hemen bina girişinde herkesin kolayca ulaşabileceği bir yere B) Hemen merdiven altına kimsenin görmeyeceği bir yere C) Boru hattının en son noktasına D) Kapalı bir kutu yapılıp içine konmalıdır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz.

36

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıda resmi verilen kolon tesisatını tekniğine ve kurallara uygun bir şekilde elektrik

ark kaynağı ile birleştiriniz ve montajını yapınız.

Şekil 1.22: Kolon tesisatı

Araç ve Gereçler : ÿ DN 50 ve DN 40 çapında doğal gaz borusu ÿ Elektrik ark kaynak postası ÿ Boru kesme makinesi ÿ Boru kılıfları ÿ Boru destekleri ÿ Boru anahtarı ÿ Kurbağacık ÿ Gaz sızdırmazlık macunu ve keten ÿ Yağdanlık ÿ Su Terazisi ÿ Mengene ÿ Metre ÿ Doğal gaz vanaları ÿ Boru kelepçeleri ÿ Matkap


37

PERFORMANS DEĞERLENDİRME

Açıklama: Sevgili Öğrenci, bitirdiğiniz faaliyet sonunda aşağıdaki performans testini doldurunuz. “Hayır” olarak işaretlediğiniz konuları öğretmeniniz ile tekrar çalışınız. KONTROL LİSTESİ

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

Yapacağınız iş için gerekli takımları hazır hâle getirdiniz mi? Boruları döşeyeceğiniz bir temrin duvarı hazırladınız mı? Gaz borularını çaplarını dikkate alarak ölçülerinde kestiniz mi? Gaz borularının geçeceği duvar ve döşemeleri deldiniz mi? Gaz borularının geçeceği duvar ve döşemelere kılıf koydunuz mu? Kaynak için uygun ortamı hazırladınız mı? İçeride kaynak yapılacaksa gerekli havalandırma tertibatını sağladınız mı?

Boruları oksi-asetilen kaynağı ile kaynattınız mı? Boruları elektrik ark kaynağı ile kaynattınız mı? Kaynak yaparken dönüşlerde patent dirsek kullandınız mı? Yaptığınız kaynağı göz ile kontrol ettiniz mi? Büyük çaplı borular için boru destekleri ( konsol) yaptınız mı? Döşediğiniz kolon borularını kelepçe ile sabitlediniz mi? İşi bitirdiğinizi öğretmeninize bildirdiniz mi? DÜZENLİ VE KURALLARA UYGUN ÇALIŞMA Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? Çalışma alanını tertipli, düzenli kullandınız mı? Yapacağınız işe göre takım ve aparat seçtiniz mi? Takımları düzgün kullandınız mı? Güvenlik tedbirlerini aldınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.


38

ÖĞRENME FAALİYETİ–2

Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında tekniğine göre tesisatın mukavemet testini yapabileceksiniz.

ÿ Çevrenizde kolon tesisatı yapılmış olan binaların gaz borularını inceleyiniz

Boru montajlarında hangi elemanlar kullanılmış ise not ederek arkadaşlarınızla atölye ortamında paylaşınız.

2. TESİSATIN MUKAVEMET TESTİ

İç tesisatı bitmiş binaların gaz tesisatları projesine uygun olarak döşendikten sonra, yetkili firma tarafından bina bağlantı hattından sayaca kadar olan hatta ve sayaçtan sonra döşenen iç tesisata ayrı ayrı armatürler takılmadan önce 1 bar basınçlı hava basılarak boruların dayanıklılığını kontrol etmek ve gaz borusu içerisinde olabilecek çapak, pislik vb. maddeleri boru dışına atmak için tesisata mukavemet testi yapılır. Mukavemet Testi

ÿ Mukavemet (ön ) testi bir yükleme testi olup armatürleri monte edilmemiş yeni tesisatlara uygulanır. Test süresince bütün tesisat çıkışları sızdırmaz şekilde kör tapa ve flanş ile kapatılmış olmalıdır. Ön testin, armatürleri olan tesisatta uygulanması için armatürlerin test basıncına dayanacak şekilde seçilmiş olması gerekir.

ÿ Ön test uygulamasında, iç tesisat 1 bar’lık bir üst basınç (hava veya inert gaz) ile test edilir.

ÿ Oksijen kullanılmaz. Sıcaklık dengelendikten sonra test basıncı 10 dakika süre ile düşmemelidir.

ÿ Test işlemi bitiminde tesisatın en alt noktasında bir birleşme yeri sökülerek boru içerisindeki basınçlı hava ile çapak vb. artıklar dışarı atılmalıdır.

Gaz taşıyıcı çelik borular binaya bir tehlike anında kolayca ulaşılabilen bir yerinden girmelidir. Buradaki ana gaz borusu ve ana kapama vanası, hasar görmeyecek şekilde darbelere karşı monte edilmiş ve korunmuş olmalıdır. Bu yer, bina deposu ve oturma yeri olarak kullanılmamalıdır. Kapama vanası; küresel çelik vana olmalı, gerekli görülürse muhafaza altına alınmalıdır.

ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇ

ARAŞTIRMA

39

2.1. Test Manometrelerinin Kullanılması

Kapalı boru ve kaplardaki basıncı ölçen cihazlara “manometre” denir. Doğal gaz tesisatları kaçak olup olmadığının anlaşılması için teste tabî tutulur. Bu testin yapılması için metalik manometreler ve -U- tipi manometreler kullanılır. -U- manometreler sulu veya civalı olarak imal edilirler.

Tesisatın mukavemet testinin kontrolünde metalik veya civalı U tipi manometre, sızdırmazlık testinin kontrolünde sulu U tipi manometre kullanılır. 2.2. Bina Bağlantı Hattının Test Edilmesi

Bina bağlantı hatları, bina dış duvarı ve döşemelerden koruyucu borular kullanılmak suretiyle geçirilmelidir. Bu hatların zemin üstüne çıkış ve bina içine giriş noktaları arasında kalan kısımları korozyona ve mekanik darbelere karşı tam korunmuş olmalıdır.

Onaylanmış, projesine uygun olarak tamamlanmış tesisatların cihaz bağlantı uçları kör tapa ile sızdırmaz bir şekilde kapatılarak cihazlara bağlanmadan önce basıncı 1 bar olan hava veya soy gaz ile dayanıklılık testine tabi tutulmalıdır.

Yalnızca bir borudan ibaret olan bina bağlantı hatlarında önce, biri hariç bütün çıkışlar kapatılır. Açık uca bir T parçası bağlanır. T’nin bir ucunda manometre, diğer ucunda ise bir vana bulunur. Vana olan uca bir pompa veya kompresör bağlanarak tesisata hava basılır. Basınç 1 bar’a ulaşınca vana kapatılır. Bu esnada boruların çeşitli noktalarından boruya zarar vermeden plastik veya ağaç tokmakla hafifçe vurulmak suretiyle dayanıklılık kontrolü yapılır. 10 dakika beklenir, eğer sistemde kaçak yoksa mukavemet testi olumludur.

Şekil 2.1: Bina bağlantı hattının mukavemet testinin yapılması 2.3. İç Tesisatın Test Edilmesi

Bina iç tesisatı da bina bağlantı hattının test edildiği gibi onaylanmış projesine uygun olarak tamamlanmış, tesisatların cihaz bağlantı uçları kör tapa ile sızdırmaz bir şekilde kapatılarak cihazlara bağlanmadan önce basıncı 1 bar olan hava veya soy gaz ile mukavemet testine tabi tutulmalıdır.

40

Bu testte sayaç giriş çıkışı çelik bir boru ile birbirine bağlanarak (sayaç tesisata bağlı değilken) bütün boru tesisatı mukavemet testine tabii tutulduğu gibi sayaca kadar olan kısım ayrı, sayaçla cihaz bağlantıları arası ayrı test edilir. Önce biri hariç bütün çıkışlar kapatılır. Açık olan uca -T- parçası bağlanır. T’nin bir ucunda manometre, diğer ucunda ise bir vana bulunur. Vana olan uca bir pompa bağlanarak tesisata hava basılmaya başlanır. Basınç istenen değere ulaşınca vana kapatılır. 10 dakika beklenir. Bu bekleme süresi içinde tesisata zarar vermeden plastik veya ağaç tokmakla boruların çeşitli yelerine hafifçe darbeler uygulanır. 10 dakika içerisinde basınçta bir düşme meydana gelmez ise bu mukavemet testi olumludur. Bu işlemlerde tesisatı basınçlandırmak için kesinlikle oksijen tüpü, asetilen tüpü yada LPG tüpü kullanılmamalıdır. Tesisattaki kaçak kontrolünde çakmak vs açık alevle kontrol kesinlikle yapılmamalı ve manometreler kullanılmalıdır.

Şekil 2.2: Bina iç tesisatının mukavemet testine tabi tutulması

2.4. Tesisattaki Havanın Boşaltılması

Tesisatın testi tamamlandıktan sonra boru içerisindeki basınçlı hava, tesisatın en alt noktasında en büyük kesitli bağlantı noktası açılmak suretiyle boşaltılır. Havanın tesisat içerisinden atıldığına tamamen emin olunduktan sonra açılan tapalar ve vanalar tekrar kapatılmalı, test sonrası yapılan sayaç, cihaz bağlantıları ve tüm tesisat için ayrıca “sızdırmazlık testi” uygulanmalıdır.

41



ÿ Tesisatı 0,5-1 bar basınçta hava veya

soy gaz ile doldurunuz. ÿ Çekiç ile hafifçe borulara vurunuz.

ÿ Tesisattaki havayı boşaltınız.

ÿ Tesisata hava basmadan önce tesisat

uç noktalarında bulunan vanaları kapatınız. Vana olmayan uçları kör tapa ile kapatınız.

ÿ Tesisata zarar vermeyecek şekilde

boruları çekiçleyiniz. ÿ En büyük çaplı boruda bulunan kör

tapa veya vanayı açarak tesisat içindeki havayı boşaltınız.


42


Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplandırarak değerlendiriniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aşağıdaki soruların cevaplarını “Doğru” ve “Yanlış” olarak değerlendiriniz.

( ) 1. Bina bağlantı ve kolon hattının mukavemet testi işleminde metalik veya cıvalı U manometreler kullanılmalıdır.

( ) 2. Mukavemet testlerinde 1 bar basınçta en az 10 dakika sıcaklık dengelenmesi için beklenmelidir. ( ) 3. Test işlemlerinde cıvalı -U- manometre kullanıldığında test süresi 40 dakika olmalıdır. ( ) 4. Mukavemet testi armatürleri takılmamış tesisata yapılır. ( ) 5. Gaz borularına balyozla vurmak suretiyle de mukavemet testi yapmamız gerekir.

Aşağıda boş bırakılan yerleri doldurunuz.

6. -U- Manometreler ……………ve ……………olmak üzere iki tipte imal edilir. 7. Test işlemi bitiminde tesisatın ……….. noktasında bir birleşme yeri sökülerek boru içerisindeki basınçlı hava ile çapak vb. artıklar dışarı atılmalıdır. 8. Mukavemet testinde boruya zarar vermeden ………….veya………………boruların çeşitli yerlerine hafifçe darbeler uygulanır.

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.


43


Aşağıda montaj detay şekli verilen doğal gaz iç tesisatının mukavemet testini yapınız.

Şekil 2.3: Uygulama faaliyeti-2

Araç ve Gereçler :

ÿ Test gazı tüpü (Bunun yerine pompa yada kompresör de kullanabilirsiniz) ÿ Cıvalı U manometre yada metalik manometre ÿ Kurbağacık ÿ Boru anahtarı ÿ Tüp bağlantı hortumu ÿ Keten ve sızdırmazlık macunu

DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ


44

PERFORMANS DEĞERLENDİRME KONTROL LİSTESİ

Bir arkadaşınızla birlikte yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

Test için gerekli takımları aldınız mı? Testen önce neler yapmanız gerektiğini planladınız mı? Manometreyi düzgün bağladınız mı? Yeteri kadar tesisata basınç uyguladınız mı? Basınçtan sonra manometreyi işaretlediniz mi? Yeteri kadar sıcaklık dengelenme süresini beklediniz mi? Plastik veya ağaç tokmakla hafif darbeler uyguladınız mı ? Birleştirme yerlerine köpük uyguladınız mı? Manometrede basınç düşmesi olduysa, kaçağı tespit ettiniz mi? Basınç düşmesi yoksa öğretmeninize haber verdiniz mi? Tesisattaki mevcut havayı boşalttınız mı? Hava boşaltmak için açmış olduğunuz yerleri tekrar kapattınız mı? DÜZENLİ VE KURALLARA UYGUN ÇALIŞMA Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? Çalışma alanını tertipli, düzenli kullandınız mı? Yapacağınız işe göre takım ve aparat seçtiniz mi? Takımları düzgün kullandınız mı? Güvenlik tedbirlerini aldınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı “Evet” ise bir sonraki faaliyete geçiniz.


45


Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında gerekli donanımı kullanarak tekniğine ve yönetmeliklere göre tesisatların sızdırmazlık testini yapabileceksiniz.

ÿ Binamızda veya evimizde gaz kaçağı olduğu zaman ne gibi işlemler

yapmalıyız? Nereye başvurmalıyız? Gaz kaçağı durumlarında ne gibi tedbirler alınmalıdır? Araştırınız, sınıf ortamında arkadaşlarınıza sunum yapınız.

3. TESİSATIN SIZDIRMAZLIK TESTİ

Bina doğal gaz iç tesisatına mukavemet testi uygulandıktan sonra kaynaklı döşenen bina bağlantı hattına ve daire içi tesisatına sızdırmazlık testi yapılır. 3.1. Bina Bağlantı Hattının Test Edilmesi

Binaya yeni döşenen bina bağlantı hattına mukavemet testi uygulandıktan sonra sızdırmazlık testine tabi tutulur.

Mukavemet testinden sonra tüm cihazlar bağlı ve vanalar açık konumda iken tesisatın sızdırmazlık testi yapılmalıdır. Sızdırmazlık testi; işletme basıncı 21 mbar olan kısımlarda minimum 71 mbar, işletme basıncı 21 mbar’dan yüksek olan kısımlarda ise işletme basıncının 50 mbar fazlası basınçla yapılmalıdır. Bu basınç altında sıcaklık dengelenmesi için 10 dakika beklendikten sonra tesisatta 10 dakika süre ile U manometre kullanılarak sızdırmazlık testi yapılır. Test işlemi tesisata pompayla basılan hava ile yapılır. Bu test esnasında manometrede basınç düşmesi olmamalıdır.

Yapılan bu testin haricinde şebeke bağlantı yeri, şebeke basıncı altında anti korozif

sabun köpüğü veya sulu çözeltiyle sızdırmazlık deneyine tabi tutulur. Bu kontrolde hiçbir köpük kabarcığı görülmediğinde bağlantının kaçırmadığı kabul edilir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

46

Şekil 3.1 Bina bağlantı hattının gösterilmesi

47

Şekil 3.2:Bina bağlantı hattının sızdırmazlık testinin yapılması

3.2. İç Tesisatın Test Edilmesi

Bu test vanalar kapatılmadan, borular boyanmadan, sarılmadan veya kanal içinde ise kanal kapakları kapanmadan tesisatı yapan kişi/kişiler tarafından yapılır. Bu test servis kutusu çıkışından cihazlara kadar; cihazlar, varsa regülatörler, ayar ve kontrol elemanları, sayaçlar dahil tüm boru tesisatına uygulanır. 3.2.1. Hava ile Yapılan Sızdırmazlık Testi

Yeni döşenen veya onarım sonrası devre dışı bırakılan boruların yeniden işletmeye alınmasında uygulanır. Bu test, iç tesisatın testine benzer şekilde yapılır.

Sızdırmazlık testi aşağıdaki şekilde uygulanır: ÿ Sayaç çıkışındaki test nipeli hariç bütün çıkışlar kapatılır. ÿ Test nipeline manometreye takılan hortum takılır. ÿ Tesisata nefesle veya tesisatın büyüklüğüne göre pompa ile hava basılır. ÿ Basınç (şebeke basıncı + 50 mbar) olacak ve 71 değerinden aşağı

olmayacaktır. ÿ Basınç istenen değere ulaşınca 10 dakika süre ile ısıl dengelenme için

beklenir. ÿ Isıl dengelenme sonrası üstte kalan su seviyesi hizasına manometre üzerinde

bir çizgi çekilerek su seviyesi işaretlenir. ÿ Bunu takip eden 10 dakika içinde basınçta düşme (Su seviyesinde çizgi

altına düşme) meydana gelmezse test olumludur. ÿ Test sonrasında manometre sökülerek test nipelinden yada bir kör tapadan

hava boşaltılır.

48

Resim 3.1:U- manometre ile sızdırmazlık testi

Şekil 3.3: Bina bağlantı hattının ve iç tesisatın ayrı ayrı -U- manometre ile test edilmesi

49

3.2.2. Gaz ile Yapılan Son Sızdırmazlık Testi

Normal işletme basıncı altında sayaçlar, regülatörler ve cihazların bağlantılarında sızma olmamalıdır. Bu sızdırmazlık kontrolü doğal gazın kendisi ile yapılır ve kontrol için sabun köpüğü kullanılır. Bu test yine yapımcı tarafından uygulanır. Bu testin farkı, gaz dağıtım şirketinin gaz beslemesini kontrol etmesidir. Proje mühendisi, yapımcı ve gaz dağıtım şirketi elemanı testte hazır bulunur. Aslında bu test, tesisata gaz verilmesinin bir parçasıdır. Sızdırmazlık testi yapıldıktan sonra tesisata gaz vermek için en son yapılan bağlantı noktalarına sabun köpüğü ile sızdırmazlık kontrolü yapılır. Kaçak olan noktalarda kabarcıklar oluşur. Kaçak varsa yeri saptanır. Gaz vanası kapatılarak emniyet sağlanır ve gerekli tamirat yapılır. 3.2.3. Tesisattaki Havanın Boşaltılması

Tesisatın testi tamamlandıktan sonra borular içindeki basınçlı hava en üst noktadan tapa açılmak suretiyle boşaltılmalıdır. Test sonucu olumlu ise bu bölüme gaz verilir. Test sırasında tesisata giren hava, sayaca en uzak noktada bulunan cihaz vanası açılarak dışarı atılır. Açılan tapadan tamamen gaz gelene kadar boşaltma işlemi devam eder. Bu işlemin yapıldığı bölmeler iyice havalandırılmalı, işlem esnasında açık alev bulundurulmamalı, sigara içilmemelidir.

3.2.4. Tesisattaki Gazın Boşaltılması

Tesisattaki gazın boşaltılabilmesi için öncelikle boru hattı, ilgili kapatma tertibatı ile kapatılmalı ve kontrolsüz açılmasına karşı emniyete alınmalıdır. Gaz çıkışı olan veya gaz çıkışı olabilecek yerlerde havalandırma ile gazın tehlikesiz çıkışı sağlanmalıdır. En büyük çaplı borunun ucunda bulunan kör tapayı sökerek veya tesisatın en üst noktasında bulunan tahliye vanasının ucuna hortum bağlanarak hortumun açık ucu dışarıya verilmeli, bu şekilde tesisatın içerisindeki gaz boşaltılmalıdır.

Bu işlem süresince bu yerlerde açık alev, ateş bulundurulmamalı, sigara içilmemeli,

elektrik cihazları ve kapı zilleri çalıştırılmamalıdır.

50



ÿ Tesisatı işletme basıncının 50 mbar fazlası basınçta hava veya inert gaz ile doldurunuz.

ÿ U tipi sulu manometreyi sayaç

çıkışındaki test nipeline yada tesisata monte edeceğiniz bir test başlığına bağlayınız.

ÿ 10 dakika ısıl dengelenme

süresini bekleyiniz ÿ Isıl dengelenme süresinden

sonra U tipi manometreyi üstteki su seviyesinden işaretleyiniz.

ÿ Manometrede 10 dakika

süreyle basınç düşmesi kontrolü için beklenmelidir. Süre sonunda asla basınç düşmesi olmamalıdır.

ÿ Tesisatın uç noktalarındaki vanalarının kapalı olup olmadığını kontrol ediniz.

ÿ Manometrenin test nipeli

bağlantısından hava sızdırmamasına dikkat ediniz.

ÿ Havanın veya inert gazın

ortam sıcaklığına gelmesi gerektiği için ısıl dengelenme süresi önemlidir.

ÿ Hava basıldıktan sonra

manometredeki su seviyesinin her iki kolda da aynı seviyede kalmamasına dikkat ediniz.


51


Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplandırarak değerlendiriniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki soruların cevaplarını “Doğru” ve “Yanlış” olarak değerlendiriniz.

D Y ( ) ( ) 1. Gaz tesisatları bitirildikten sonra sızdırmazlık testi yapma zorunluluğu yoktur. ( ) ( ) 2. Sızdırmazlık testi yapılırken, tesisatta test nipeli hariç bütün çıkışlar kapatılır. ( )( ) 3. Sızdırmazlık testi esnasında en az 25 dakikalık bir ısıl dengelenme süresi

beklenmelidir. ( ) ( ) 4. Sızdırmazlık testinde tesisata 1 bar hava veya inert gaz basılır. ( ) ( ) 5. Tesisattaki gazın boşaltılması esnasında havalandırma yapılmasına gerek yoktur. ( ) ( ) 6. Tesisatın sızdırmazlık testi tamamlandıktan sonra borulardaki basınçlı hava en üst

noktadan tapa açılmak suretiyle boşaltılmalıdır. Aşağıda boş bırakılan yerleri doldurunuz. 7. Gaz tesisatlarının sızdırmazlık testlerinde genellikle …………veya……………kullanılır. 8. Sızdırmazlık testleri yapılırken test aracı olarak genellikle ………manometreler kullanılır. 9. Tesisatta kaçak olduğunu manometredeki su seviyesinin….…………….….sonucu anlarız. 10. Gaz testlerinde kullanılan köpük …………………özellikte olmamalıdır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.


52


Aşağıdaki şekilde verilen doğal gaz iç tesisatında gerekli donanımları kullanarak sızdırmazlık testini yapınız.

Şekil 3.4: Uygulama faaliyeti

Araç ve Gereçler

ÿ Küresel gaz kesme vanası ÿ -U- tipi sulu manometre ÿ Gaz borusu ÿ Kurbağacık ÿ Sızdırmazlık macunu ÿ Sızdırmazlık contası ÿ Boru kesme makinesi ÿ Boru kelepçesi ÿ Keten ÿ Pafta (Diş açma aparatı)


53

PERFORMANS DEĞERLENDİRME B. UYGULAMALI TEST

Bir arkadaşınızla birlikte yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR

Test için gerekli takımları hazırladınız mı? Testen önce neler yapmanız gerektiğini planladınız mı? Manometreyi düzgün bağladınız mı? Yeteri kadar tesisata basınç uyguladınız mı? Basınçtan sonra manometreyi işaretlediniz mi? Yeteri kadar ısıl dengelenme süresini beklediniz mi? En son yapılan birleştirme yerlerine köpük uyguladınız mı? Manometrede basınç düşmesi olduysa kaçağın yerini tespit ettiniz mi?

Basınç düşmesi yoksa öğretmeninize haber verdiniz mi? Tesisattaki havayı emniyetli olarak boşaltınız mı ? Havayı boşalttıktan sonra açtığınız yerleri tekrar kapattınız mı ? DÜZENLİ VE KURALLARA UYGUN ÇALIŞMA Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? Çalışma alanını tertipli, düzenli kullandınız mı? Yapacağınız işe göre takım ve aparat seçtiniz mi? Takımları düzgün kullandınız mı? Güvenlik tedbirlerini aldınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı “Evet” ise modül değerlendirmeye geçiniz.


54

MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıda öğretmeninizin size ölçülerini verdiği gaz tesisatını tekniğine ve standartlara

uygun olarak kaynakla birleştiriniz, montajını yapınız. Gerekli mukavemet ve sızdırmazlık testlerini yapınız.

Araç ve Gereçler

ÿ Değişik çaplarda doğal gaz borusu ÿ Elektrik ark veya oksi–asetilen kaynak takımı ÿ Dubel ÿ Önceden hazırlanmış temrin duvarı ÿ Gaz boru kelepçesi ÿ Matkap ÿ Su Terazisi ÿ Metre ÿ Boru anahtarı ÿ Kurbağacık ÿ Boru kesme aparatı ÿ Metalik ve U tipi sulu manometre ÿ Pompa veya kompresör

MODÜL DEĞERLENDİRME

55


Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre ölçünüz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLER İ Evet Hayır Gaz borularını, çaplarını dikkate alarak ölçülerinde kestiniz mi? Kaynak takımlarını hazır hâle getirdiniz mi? Boruları döşeyeceğiniz bir temrin duvarı hazırladınız mı? Boruları oksi-asetilen veya elektrik ark kaynağı ile kaynattınız mı? Kaynak yaparken dönüşlerde patent dirsek kullandınız mı? Boruları gaz boru kelepçesi kullanarak duvara sabitlediniz mi? Yaptığınız kaynağı göz ile kontrol ettiniz mi? Yaptığınız kaynağa mukavemet testi uyguladınız mı? Yaptığınız kaynağa sızdırmazlık testi uyguladınız mı? En son yapılan dişli birleştirme yerlerine köpükle kaçak kontrolü yaptınız mı?

Manometrede basınç düşmesi olduysa kaçak yerini tespit ettiniz mi? Basınç düşmesi yoksa öğretmeninize haber verdiniz mi? İşinizi bitirdiyseniz öğretmeninize haber verdiniz mi ? Tesisattaki havayı emniyetli bir şekilde boşalttınız mı ? Havayı boşalttıktan sonra açtığınız yerleri tekrar kapattınız mı ? DÜZENLİ VE KURALLARA UYGUN ÇALIŞMA Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? Çalışma alanını tertipli, düzenli kullandınız mı? Yapacağınız işe göre takım ve aparat seçtiniz mi? Takımları düzgün kullandınız mı? Güvenlik tedbirlerini aldınız mı? Zamanı iyi kullandınız mı?

DEĞERLENDİRME

Ölçme sonuçlarına göre sizin modül ile ilgili durumunuz öğretmeniniz tarafından

değerlendirilecektir. Bu değerlendirme için öğretmeninize başvurunuz.


56

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENİM FAALİYETİ 1 CEVAP ANAHTARI

1 B 2 D 3 C 4 D 5 A 6 B 7 D 8 C 9 A


1 D 2 D 3 Y 4 Y 5 Y 6 Sulu-cıvalı 7 en alt

8 Plastik veya ağaç tokmakla


1 Y 2 D 3 Y 4 Y 5 Y 6 D 7 Hava-inert gaz 8 Sulu -U- 9 Aşağı düşmesi

10 Korozif

CEVAP ANAHTARLARI

57

ÖNERİLEN KAYNAKLAR

ÿ MMO Doğal Gaz Tesisatı Proje Hazırlama Teknik Esasları, Yayın No: 133.

ÿ ISISAN Çalışmaları No: 43, Doğal Gaz Tesisatı, Kasım 1991.

ÿ DEMİRDÖKÜM Teknik Yayın No: 3, Doğal Gaz ve LPG, Ocak 2002 .

ÿ Hüsnü KADIOĞLU, Hüseyin DEMİR, Baykal ERGİN, Yapıda Doğal Gaz

Tesisatı,

ÖNERİLEN KAYNAKLAR

58

KAYNAKÇA ÿ EGO, Doğal Gaz Tesisat Yönetmeliği ve Teknik Şartnamesi, Ankara,

2000. ÿ MMO, Doğal Gaz Tesisatı Proje Hazırlama Teknik Esasları, Yayın No:

133.

ÿ TS 7363, Doğal Gaz Bina İç Tesisat Projelendirme ve Uygulama Kuralları 1989.

ÿ ISISAN Çalışmaları NO: 345, Doğal Gaz Tesisatı, Ekim 2003. ÿ KADIOĞLU Hüsnü, DEMİR Hüseyin, ERGİN Baykal. Yapıda Doğal Gaz

Tesisatı, ÿ DEMİRDÖKÜM Teknik Yayın No: 3, Doğal Gaz ve LPG, Ocak 2002. ÿ TTMO, Temel Bilgiler, Tasarım ve Uygulama Eki, Sayı: 5. ÿ İGDAŞ, Doğal Gaz İç Tesisat Yönetmeliği ve Teknik Şartnamesi,

İstanbul, 2000. ÿ YILDIZ Taner, Ders Notları, Ankara Yapı Meslek And. Tek. ve

İnş.Tek.Lisesi, Tesisat Teknolojisi Bölümü Öğretmeni, 2006. ÿ İGDAŞ-UGETAM İç Tesisat Uygulama Ders Notları ve Sunumları

KAYNAKÇA

doğalgaz kolon tesisatı - beka grup · 2015. 10. 15. · ÖlÇme ve deĞerlendİrme ... 1.2.1....

Documents