doğalgaz iç tesisatı gaz borularını döşemedoğalgaz sayacından başlayarak gaz tüketim...

T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

TESİSAT TEKNOLOJİSİ VEİKLİMLENDİRME

DOĞALGAZ İÇ TESİSATI GAZBORULARININ DÖŞENMESİ

ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılıKararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındakademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretimprogramlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelikgeliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeyerehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul veKurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir veyapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerindenulaşılabilirler.

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarakdağıtılır.

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığındasatılamaz.

i

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iiiGİRİŞ .......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ....................................................................................................31. DOĞALGAZ SAYACI MONTAJI ..................................................................................... 3

1.1. Doğalgazın Özellikleri ..................................................................................................31.1.1. Fiziksel Özellikleri.................................................................................................31.1.2. Kimyasal Özellikleri .............................................................................................. 31.1.3. Doğalgazda Yanma ve Gaz Yakıcılar....................................................................3

1.2. Sağlık ve Güvenlik........................................................................................................51.2.1. Doğalgazdan Meydana Gelebilecek Tehlikeler ve Alınacak Önlemler................. 51.2.2. Çalışma Esnasında Olabilecek Kazalar ve Alınacak Önlemler ............................. 51.2.3. Doğalgaz Yangınları ve Alınacak Önlemler.......................................................... 6

1.3. Sayaçlar......................................................................................................................... 71.3.1. Doğalgaz Sayaçları ................................................................................................ 7

UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 11ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 12UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 14

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ..................................................................................................162. DUVAR VE DÖŞEMEDEN BORU GEÇİŞLERİ ............................................................ 16

2.1. Duvar, Döşeme Ve Diletasyon Derzlerinden Doğalgaz Borusu Geçirme .................. 16UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 18ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 19UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 20

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 ..................................................................................................223. ÇELİK BORU İLE DOĞALGAZ İÇ TESİSATI MONTAJI ............................................22

3.1. Bina İçi Gaz Tesisatının Bölümleri.............................................................................223.1.1. Ana Kesme Vanası .............................................................................................. 223.1.2. Dağıtım Borusu....................................................................................................233.1.3. Kolon Borusu.......................................................................................................233.1.4. Sayaç Bağlantı Hattı ............................................................................................ 233.1.5. Tüketim Hattı.......................................................................................................233.1.6. Ayırım Hattı.........................................................................................................233.1.7. Cihaz Bağlantı Hattı ............................................................................................ 233.1.8. Atık Gaz Sistemleri.............................................................................................. 243.1.8.1. Bacalı Cihazlar .................................................................................................243.1.8.2. Hermetik Cihazlar............................................................................................. 25

3.2. Gaz Borularının Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar ........................................263.2.1. Gaz Borularının Erişilebilirliği ............................................................................263.2.2. Sızdırmazlık.........................................................................................................263.2.3. Boruların Mekanik Darbelere Karşı Korunması.................................................. 283.2.4. Boruların yapı elemanlarına tespiti......................................................................283.2.5. Gaz Borularının Yangına Karşı Korunması......................................................... 293.2.6. Boruların Korozyona Karşı Korunması............................................................... 293.2.7. Statik Elektrik Yüklerine Karşı Boruların Korunması.........................................303.2.8. Gaz Borularının Geçirilmemesi Gereken Bina Bölümleri...................................30

İÇİNDEKİLER

ii

3.2.9. Gaz Borularının Diğer Bina Tesisatlarına Göre Konumu....................................313.2.10. Binanın Oturmasına Karşı ve Dilatasyon Derzlerinden Geçişlerde AlınacakÖnlemler ........................................................................................................................ 31


ÖĞRENME FAALİYETİ–4 ..................................................................................................374. BAKIR BORU İLE DOĞALGAZ İÇ TESİSATI MONTAJI ...........................................37

4.1. Bakır Borular ve Birleştirme Parçaları........................................................................374.2. Boru İçinin Temizlenmesi........................................................................................... 384.3. Doğalgaz Tesisatında Kullanılacak Bakır Boruların Özellikleri.................................39

4.3.1. Özellikleri ............................................................................................................394.3.2. Teknik Özellikleri................................................................................................ 40

4.4. Sert Lehim Telleri .......................................................................................................404.4.1. Bakır ve Bakır-Esaslı Sert Lehim Alaşımları ...................................................... 404.4.2. Bakır-Fosfor Esaslı Sert Lehim Alaşımları ......................................................... 414.4.3. Gümüşlü Sert Lehim Alaşımları ..........................................................................41

4.5. Sert Lehim Dekapanları (Pastaları).............................................................................414.6. Oksi-Gaz Pürmüzü......................................................................................................424.7. Oksi-Asetilen Şaloması............................................................................................... 42UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 43ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 44UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 46

ÖĞRENME FAALİYETİ–5 ..................................................................................................485. KELEPÇE MONTAJI........................................................................................................48

5.1. Çelik Boruların Kelepçe ve Konsollarla Yapı Elemanlarına Tespiti .......................... 485.2. Bakır Boruların Kelepçe Ve Konsollarla Yapı Elemanlarına Tespiti ......................... 51UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 52ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 53UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 54

ÖĞRENME FAALİYETİ–6 ..................................................................................................566. DUVAR GEÇİŞLERİNDEKİ BORU İLE KILIF ARASINI UYGUN DOLGUMALZEMESİ İLE DOLDURMA ......................................................................................... 56


MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 62CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................63ÖNERİLEN KAYNAKLAR..................................................................................................65KAYNAKÇA......................................................................................................................... 66

iii

AÇIKLAMALAR

KOD 582YIM259ALAN Gaz ve Tesisat TeknolojisiDAL/MESLEK Isıtma ve Doğalgaz iç TesisatçısıMODÜLÜN ADI Doğalgaz iç Tesisatı Gaz Borularının Döşenmesi

MODÜLÜN TANIMIDoğalgaz sayacından başlayarak gaz tüketim cihazına kadar,gaz iç tesisat borularının döşenmesi ile ilgili bilgi vebecerilerin anlatıldığı öğrenme materyalidir.

SÜRE 40/32ÖN KOŞUL Doğalgaz Kolon Tesisatı Modülü’nü almış olmak.

YETERLİK Doğalgaz iç tesisat borularını döşemek.

MODÜLÜN AMACI

Genel AmaçGerekli ortam sağlandığında doğalgaz iç tesisatı borularınıgaz iç tesisat yönetmeliğine uygun olarak güvenli bir şekildedöşeyebileceksiniz.Amaçlar Bu faaliyet ile gerekli ortam sağlandığında ihtiyaç duyulan

malzeme, takım, araç, gereç temin edildiğindeşartnamelere uygun olarak doğalgaz sayacını monteedebileceksiniz.

Gerekli donanımı kullanarak gaz borularını duvardankuralına uygun olarak geçirecek, geçiş yerlerine koruyucukılıf koyabileceksiniz.

Bina içi doğalgaz tesisatını çelik boru ile uygun tekniktedöşeyebileceksiniz.

Gerekli donanımı kullanarak bina içi doğalgaz tesisatınıbakır boru ile şartnamelere uygun olarakdöşeyebileceksiniz.

Çelik boruları kelepçe kullanarak duvarasabitleyebileceksiniz.

Boruların duvar geçişlerinde kılıf ile boru arasını uygunbir şekilde dolgu malzemesi ile doldurabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Atölye ortamı, Takım hane, Körüklü tip gaz sayacı, Borupaftası, Boru testeresi, Sızdırmazlık macunu, Borumengenesi, Boru keskisi, Keten, Boru anahtarı, Matkap, -U-tipi sulu manometre, Metre

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Her faaliyet sonrasında faaliyetle ilgili değerlendirme sorularıile kendi kendinizi değerlendireceksiniz.Öğretmeniniz modül sonunda size ölçme aracı (uygulama,soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ilekazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci,

Doğalgazın konutlarda ve sanayide kullanılması son yıllarda çok yaygınlaştı. Özelliklekonut ısıtmasında birçok şehirde doğalgaz tercih edilmeye başlandı.

Konut ısıtmasında doğalgaza dönüşüm yapılırken en son yeniliklerin izlenmesigerekir. Bilinçli hareket edilmesi can ve mal emniyeti açısından son derece önemlidir.Oldukça yeni olan bu sektörde yetişmiş, bilinçli eleman bulmakta firmalar çokzorlanmaktadır.

Piyasa çalışmalarında yararlı olacak ve zorluk çekmeden iş bulabileceğiniz bumodülle, doğalgaz iç tesisatının nasıl yapıldığını öğrenmiş olacaksınız.

Doğalgaz tesisatında kullanılan araç, gereç, cihazların ve yapı elemanlarınınstandartlara uygun olması halinde büyük kolaylıklara, konfora ve çevre sağlığınakavuşacağız. Bu da ancak sizlerin bu modülü iyi öğrenip ve öğrendiklerinizi doğruuygulamanız ile mümkün olacaktır.

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Uygun ortam sağlandığında gerekli araç ve gereçleri kullanarak körüklü bir doğalgazsayacını ölçülerinde monte edebileceksiniz.

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:

Evlerin girişlerine monte edilmiş doğalgaz sayaçlarının, gaz girişi ve çıkışınıtakip ediniz, metreyle yerden kaç santimetre yukarıda olduğunu ölçünüz, bubilgileri not ederek arkadaşlarınıza atölye ortamında sunum yapınız.

Konutlarda kullanılan sayaçların dışında farklı büyüklük ve kapasitede doğalgazsayacı mevcut mu? Araştırınız.

1. DOĞALGAZ SAYACI MONTAJI

1.1. Doğalgazın Özellikleri

1.1.1. Fiziksel Özellikleri

Doğalgaz renksiz, kokusuz ve havadan daha hafif bir gazdır. En önemli özelliği isezehirsiz bir gaz olmasıdır. Doğalgazın solunması halinde zehirleyici ve öldürücü bir etkisiyoktur. Ancak ortamda çok fazla birikmişse teneffüs edecek oksijen azaldığından dolayıboğulma tehlikesi vardır. Bu nedenle şehre dağıtılmadan önce sarımsak kokusunu andırır birkoku ile özel olarak kokulandırılır. Böylece ortamda gazın varlığını hissetmek mümkünolacaktır.

1.1.2. Kimyasal Özellikleri

İçinde metan, etan, propan, azot ve az miktarda karbondioksit gazlarının bileşimindenoluşmuştur. İçerisinde kükürt ve organik kükürt bileşikleri yoktur. Böylece bu tür maddelerinyanması ile oluşan kükürtlü gazların atmosferi kirletmesi söz konusu değildir.

1.1.3. Doğalgazda Yanma ve Gaz Yakıcılar

Doğalgaz hava ile çok iyi bir karışım sağlayarak yanma verimliliği en yüksekyakıtlardan birini oluşturmaktadır. Doğalgaz yandığında kül bırakmaz, bu nedenle temiz biryakıttır.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

Yanması son derece hassas olarak kontrol edilebilir. Bu nedenle oldukça yüksekteknoloji ile üretilen gaz yakıcı cihazlar imal edilmiştir. Doğalgaz yakıcıları tamamenotomatik kontrolle ve emniyetli bir şekilde çalışır. Devreye çabuk girip çıkabilir. Bucihazları doğalgaz brülör kazan sistemleri, kombiler, kat kaloriferleri, doğalgaz sobaları vedoğalgazlı şofbenler olarak sıralayabiliriz.

Resim1.1: Kombi Resim 1.2: Şofben

Resim 1.3: Doğalgaz brülörleri Resim 1.4: Doğalgaz sobası

Basınç: Bir yüzeye dik ve düzgün olarak etkiyen kuvvete basınç denir. Basınçbirimi kg/cm2’dir. (Gaz işletmeciliğinde bar ve milibar birimleri daha çokkullanılır)

Sıcaklık: Ortalama hızda hareket eden bir molekülün hareket enerjisidir.Molekül başına hareket enerjisi artınca, sıcaklığında arttığı görülür. Sıcaklıkhissedilebilir bir kavramdır ve ölçülebilir. Sıcaklığı termometre ile ölçeriz vebirimi Santigrat (C)’dır.

5

Isı: Bir maddenin tüm moleküllerinin sahip olduğu, hareket (kinetik)enerjilerinin toplamıdır. Isınan maddelerde moleküllerin hareketi artar. O haldeısı bir enerji türüdür ve birimi kaloridir (cal).

Debi: Bir akışkanın belli bir kesitten belli bir sürede geçen miktarına debi denir.Debi genellikle saatte metreküp (m³/h) olarak belirtilir.

Hacim: Maddelerin uzayda kapladığı yere hacim denir. Bütün maddelerin şeklive halleri nasıl olursa olsun hacimleri ölçülebilir. Dolayısıyla gazların hacmi,içinde bulundukları kabın şeklini alarak orada bir yer kaplamalarıdır. Hermaddenin hacmi ölçülebilir veya hesaplanabilir.

1.2. Sağlık ve Güvenlik

1.2.1. Doğalgazdan Meydana Gelebilecek Tehlikeler ve Alınacak Önlemler

Doğalgazdan doğabilecek en önemli tehlike gaz kaçağıdır. Gaz kaçağı kokudan hemenanlaşılabilir. Gaz kaçağı olması halinde hemen aşağıdaki önlemleri almalıyız.

1. Bütün alevler hemen söndürülmelidir.

2. Bütün kapı ve pencereler açılmalı, ortam havalandırılmalıdır.

3. Gaz sayacından önceki küresel vana veya girişteki ana kapatma vanası hemen

kapatılmalıdır.

4. Gaz kokusu olan odalara, ortamlara açık alevle girilmemelidir.

5. Hiçbir kibrit veya çakmak çakılmamalıdır.

6. Elektrik düğmesi, şalteri açıksa kapatılmamalı, kapalıysa açılmamalıdır.

7. Hiçbir elektrik fişi prizden çekilmemelidir.

8. Hiçbir elektrik zili kullanılmamalıdır.

9. Bütün gaz armatürleri kapatılmalıdır.

10. Sigara içilmemelidir, içiliyorsa hemen söndürülmelidir.

11. İlgili gaz dağıtım şirketi gaz kaçağı olmayan bir mahalden (örneğin komşudan)

187 no’lu telefon aranarak bildirilmelidir.

1.2.2. Çalışma Esnasında Olabilecek Kazalar ve Alınacak Önlemler

Çalışma esnasında olabilecek kazalar genellikle tesisatta gaz varken yapılan tamirat,tadilat ve benzeri çalışmalarda ortaya çıkar. Bu nedenle çalışmaya başlamadan önce, içindegaz akışı olan boru hattı ana vanadan kapatılmalı ve açılmaması için emniyet tedbirialınmalıdır.

6

Daha önce gazla kullanılmış boru ve malzemelerin kullanımında, tadilat vetamiratında havalandırma ile hatta kalan gaz tehlikesiz bir şekilde tamamen boşaltılmalı vehava ile boru içi süpürülmelidir. Kapatma vanası ancak dışarıya gaz çıkışı olan boruhattındaki bütün açık uçlar sızdırmaz biçimde tekrar kapatıldıktan sonra açılabilir.

Daha önce gazla kullanılmış bir tesisatta sayaç, basınç regülatörleri vb.nin takmasökme, tamirat ve tadilatlarında statik elektriğin ark oluşturarak boşalmasına karşı,birleştirilecek hat öncesi ve sonrası bir iletken kablo ile (örneğin otolardaki akü yedeklemekablosu) irtibatlandırılmalıdır.

Gaz akışı olan boru hattında çalışma yaparken, gaz sızıntısı olup olmadığı gaz kaçakkontrol cihazı veya köpük oluşturan bir malzeme ile kontrol edilir. Açık bir alevin sızıntıyerine yaklaştırılması ile kontrol son derece tehlikeli ve yasaktır. Çatlak, kırık ve benzerisebeplerle sızıntı tespit edilen boru hatları değiştirilmelidir.

1.2.3. Doğalgaz Yangınları ve Alınacak Önlemler

Doğalgazla çalışan cihazlarda emniyet sistemi seçimi cihaz cinsi seçimi kadar önemleele alınmalıdır. Nasıl yüksek binalardaki yangın merdivenleri, binanın ömrü boyunca belkihiç kullanılmamasına rağmen yangın anında önemi anlaşılırsa doğalgaz tesisatının emniyetsistemi için de aynı şekilde düşünmek gerekir.

Bina içlerinde ve kazan dairelerinde gaz kaçağını bildiren gaz alarm cihazlarıkullanılmalıdır. Bu cihazlar mümkün olan azami güvenliği sağlamalıdırlar. Azamigüvenlikten anlamamız gereken ilk şey gaz kaçağı esnasında yangın çıkmadan gerekliönlemleri alabilecek kadar vakit kazanmak ve gaz akışının kesilmesini temin etmektir. Gazkaçağı tehlikeli boyutlara ulaşmadan sesli ve ışıklı alarm vererek bina sakinleriniuyarmalıdır.

Doğalgaz patlaması kapalı bir ortamdaki gaz hacminin % 5-15 oranına ulaşmasıhalinde gerçekleşir. Gaz alarm cihazları gaz hacmi % 0,2-0,3 oranına ulaştığında alarmvermeye başlar.

Başlamış bir gaz yangınını derhal söndürmeye kalkışmamalı, gaz akışı kesilene kadaryanmasına izin verilmelidir. Gaz kesilerek yangın söndürülünceye kadar, yakındaki yanabilirmaddelerin, yanan gazdan yayılan ısıyı absorbe ederek tutuşmasını önlemek için mümkünseuzaklaştırılması veya çevresi su ile soğutularak korunması gerekmektedir.

Eğer akan gazı kesecek vanayı kapamak için, yangının söndürülmesi mutlakagerekiyorsa, çok kısa bir sürede gaz alevleri söndürülerek vana kapatılmalıdır.

Gaz alarm cihazı kazan dairesine, doğalgaz borularının geçtiği yerlere, tavanatakılmalıdır. Gerekli görüldüğü hallerde banyo ve mutfağa da birer ara cihaz takılarakoluşabilecek kaçaklara karşı tedbir alınabilir.

7

Sisteme termik emniyet armatürü eklemek emniyet açısından tavsiye edilir. Buarmatür yangın olayında kimsenin müdahalesine gerek kalmadan doğalgazın akışını kesenbir sistemdir. (Emniyet ekipmanları arasında solenoid valfler, CO sensörleri, cihazlardakibaca gazı sensörleri, oksi pilot sistemler, menfezler, havalandırma, açık yanma hücrelicihazlarda iyonizasyon sensörleri de kısa da olsa burada anlatılmalıdır. Burada sadece gazalarm cihazları anlatılmıştır.)

1.3. Sayaçlar

1.3.1. Doğalgaz Sayaçları

Gaz tüketim sayaçları gaz işletmesi veya yetki verdiği firmalar tarafından monteedilmelidir. Gaz tüketimini m³/h olarak ölçerler. Elektronik kartlı ve mekanik numaratörlütipleri vardır. Konutlarda, kazan dairelerinde ve sanayide kullanılan değişik kapasitelerdeimalatları yapılmaktadır.

1.3.1.1. Sayaçların Kullanım Özellikleri

Körüklü sayaçlar 2,5 m3/h’ den 160 m3/h (tüm kitapta birimler m³/h şeklindeyazılmalı) kapasitelere, rotary ve türbinli sayaçlar ise 40m3/h- 25.000m3/hkapasitelere kadar üretilmektedir. Genellikle 40m3/h’e kadar körüklü sayaçlar,bu kapasitenin üstünde ise rotary ve türbinli sayaçlar kullanılmaktadır.

Sayaç bağlantılarında sayacı karşınıza aldığınızda gaz girişi daima soldan, çıkışısağdan olmalıdır.

1.3.1.2. Doğalgaz Sayaç Montajında Dikkat Edilecek Hususlar1-Rakorlu bağlantısı olan sayaç bağlantılarında ön gerilme oluşturmayacak ve değişik

tip sayaçların kullanımına imkan sağlayabilecek şekilde metalden esnek bağlantı elemanıkullanılmalıdır.

Resim 1.5: Sayaç esnek bağlantı elemanı

8

2-Tüm sayaçlarda sayaç girişine TS EN 331 normuna uygun bir gaz kesme vanasıkonmalıdır.

Resim 1.6: Küresel gaz kesme vanası

3-Vanalar kolay müdahale edilebilir ve açıp kapatılabilir konumda monte edilmelidir.180-220 cm yükseklik aralığında olmalıdır. Bu vanalarda herhangi bir tehlike anındaabonenin veya bir başkasının kolayca kapatabilmesini sağlayacak şekilde bir açma kapamakolu olmalıdır.

4-Sayaç ve bağlantı boruları, duman bacaları üzerine yerleştirilmemelidir.

5-Sayaçlar duvar ile sayaç arasında en az 2 cm boşluk imkanı sağlayan sayaçkonsoluyla monte edilmelidir.

6-Sayaçlar ilgili görevlilerin kolayca girip muayene edebilecekleri ve göstergelerikolayca okuyabilecekleri, ayrıca görevlilerin gazı rahatça kesip açabilecekleri şekildeaydınlık, havalandırılabilen, rutubetsiz ve donmaya karşı korunan çok sıcak olmayan (en çok35 C) yerlere yerleştirilmelidir. Sayaçlar yanıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlereyerleştirilemez.

7-Sayaç numaratörlerinin yükseklikleri, yarden, bina içinde 220 cm’yi bina dışında180 cm’yi aşmamalıdır.

8- Sayaçlar müstakil bina içine ve kazan dairesi içine monte edilemez. Ortakmahallerde yer almalıdırlar.

9

Şekil.1.1: Sayaç yükseklikleri

8-Sayaçlar elektrik sayacı, anahtarı, priz, buat, elektrikle çalışan aletler ve elektrikkablolarından, sıcak su borularından minimum 15 cm mesafede olmalıdır.

9-Gaz sayaçları balkon, konut ve asansör giriş kapılarının üstüne kesinliklekonulmamalıdır.

10-Sayaçların sökülmeleri gerektiği zaman statik elektrikten korunmak için sayacıngiriş ve çıkış boruları arasına bir iletken tel ile köprüleme yapılmalıdır

10

.1)Birinci kıskacı cihaz girişine bağlayınız 2) İkinci kıskacı cihaz çıkışına bağlayınız.

Böylece cihaz devreden sökülmeden önce,tesisat elektriksel olarak köprülenir.

3) Gerekli tamiratı elektrik köprüyü 4) Tamirat bitince önce çıkıştaki kıskacıbozmadan gerçekleştir çıkartarak köprüyü kaldır

Şekil 1.2: Tamir için statik elektrik akımına karşı köprüleme

11

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

Proje üzerinden doğalgaz sayacınınyerini tespit ediniz.

Sayaç askı konsolunu duvara ölçüsündesabitleyiniz.

Gaz sayacını askı konsolunayerleştiriniz.

Kolon hattındaki vana sonrası kör tapayıvana kapalı pozisyondayken sökünüz.

Sayaç ara bağlantı fleksinin ucuna ketensarınız ve sızdırmazlık macunu sürünüz.

Gaz boruları ile sayacı birbirinebağlayınız.

Sayaç çıkışına test nipelli dirsekbağlayarak iç tesisatı döşemeyebaşlayınız.

Sayaç bağlayacağınız dairelerikarıştırmayınız. Tespiti doğru yapınız.

Konsolun terazide olup olmadığınabakınız.

Sayacın konsol üzerine oturupoturmadığına dikkat ediniz.

. Köprüleme yapmayı unutmayınız !Sayaçtan önceki küresel vanayıkapatınız.

Keteni ve macunu yeterli miktardakullanınız.

Sayaç bağlantılarında gaz girişi sayacıkarşınıza aldığınızda daima soldan,çıkışı sağdandır.

Test nipelli dirsek 1” çaplı olmalıdır.Gaz kaçağı olup olmadığını kontrolediniz.


12

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri aşağıda verilen soruları cevaplandırarakdeğerlendiriniz.

A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

1. Aşağıdakilerden hangisi doğalgazın fiziksel özelliklerinden değildir?A) RenksizdirB) KokusuzdurC) HafiftirD) ZehirsizdirE)Zehirlidir

2. Aşağıdakilerden hangisi doğalgazın kimyasal özelliklerinden biri değildir?A) İçinde metan gazı mevcuttur.B) İçinde kükürt ve organik kükürt bileşikleri vardır.C) İçinde etan gazı vardır.D) Doğalgazın yanması sonucu çıkan gazlar çevreyi kirletir.E) İçinde propan gazı mevcuttur.

3. Aşağıdakilerden hangisi gaz yakıcı cihaz değildir?A) KombiB) Doğalgaz sobasıC) Kömür sobasıD) BrülörE) Şofben

4. Isı birimi aşağıdakilerden hangisidir.A) kg/cmB) SantigratC) BarD) KelvinE) Kalori

5. Doğalgaz kaçağı olması durumunda aşağıdakilerden hangisi yapılmaz?A) Hiçbir şey yapmadan gaz şirketi yetkilisinin gelmesi beklenir.B) Hemen bütün kapı ve pencereler açılır.C) Hemen ana gaz vanasını kapatılır.D) Sigara içilmemelidir.E) Hiçbir elektrik fişi ve anahtarı ile oynanmamalıdır.


13

6. Doğalgaz sayaçları ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?A) Sayaçlar gaz şirketi yetkilileri yada onların yetkilendirdiği kişiler tarafından monteedilmelidir.B) Sayacın yerden yüksekliği konutlarda 180- 220 cm aralığında olmalıdır.C) Sayaç bağlantılarında daima giriş soldan çıkış sağdan olur.D) Bütün binalara hep aynı özellikte ve kapasitede sayaç takılır.E) Sayaçtan önce mutlaka bir gaz kesme vanası konmalıdır.

7. Sayaçların yerleştirme kuralları ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?A) Sayaç ve bağlantı boruları, duman bacaları üzerine yerleştirilmemelidir.B) Sayaçlar duvar sayaç arasında en az 2 cm kalacak şekilde duvarayerleştirilmelidirler.C) Küresel vanalara kolay müdahale edilebilir bir konumda olmamalıdır.D) Sayaçlar uygun askı ve destekler üzerine yerleştirilmelidir.E) Gaz sayaçları kesinlikle balkon, konut ve asansör giriş kapılarının üstünekonulmamalıdır.

8. Sayaçlarda köprüleme niçin yapılır?A) Sayacın geçen gazı daha iyi okuması için.B) Statik elektrik boşalması nedeniyle oluşabilecek patlamalardan tesisatı ve çevreyikorumak içinC) Gaz kaçağını önlemek amacıylaD) Elektrik akımını ölçmek amacıylaE) Sayaçtan geçen gazı kesmek için.

9. Sayaç monte edildikten sonra aşağıdakilerden hangisi en son mutlaka yapılmalıdır?A) Terazide olup olmadığına bakılır.B) Sağlam olup olmadığına bakılır.C) Estetik görünüşüne bakılır.D) Sızdırmazlık testi yapılır.E) Ölçüsünde olup olmadığına bakılır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz.

14

UYGULAMA FAALİYETİAşağıdaki resimde gösterildiği gibi bir tesisat oluşturarak gerekli yere gaz sayacını

monte ediniz

KULLANILACAK MALZEMELER

Körüklü gaz sayacı

Gaz sayaç konsolu

Esnek çelik hortum

Sızdırmazlık macunu

Keten


15

PERFORMANS DEĞERLENDİRME

KONTROL LİSTESİ

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır1 Sayaç konsolunu sabitlediniz mi?2 Körtapayı küresel vanadan söktünüz mü?3 Küresel vanayı kapattınız mı?4 Flex boruları gaz borularına bağladınız mı?5 İş güvenliği kurallarına uydunuz mu?6 Araç ve gereçlerinizi seçtiniz mi?7 Kaçak testi yaptınız mı?8 Kullandığınız malzemeleri öğretmeninize teslim ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Bitirdiğiniz faaliyet sonunda yukarıdaki performans testini doldurunuz. ‘Hayır’ olarakişaretlediğiniz konuları öğretmeniniz ile tekrar çalışınız.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

16


Uygun ortam sağlandığında duvar, döşeme ve diletasyon derzlerinden doğalgazborularını tekniğine uygun geçirebileceksiniz.

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır:

Duvar ve döşeme geçişlerinde gaz boruları döşenirken nelere dikkat edilmiş?

Araştırınız.

Diletasyon geçişlerinde ne tür malzeme kullanıldığını araştırınız.

2. DUVAR VE DÖŞEMEDEN BORUGEÇİŞLERİ

2.1. Duvar, Döşeme Ve Diletasyon Derzlerinden Doğalgaz BorusuGeçirme

Duvar, döşeme geçişlerinde en önemli husus gaz borusunun dışına mutlaka bir borukılıfının geçirilmesidir. Gaz borusu ve koruyucu kılıf borusunun eş merkezli olmasısağlanmalıdır. Kılıf borusunun iç çapı, gaz borusunun dış çapından en az 20 mm daha büyükolmalıdır. Koruyucu boru, bina dış duvarı içine sıkı yağmur vb suları tam sızdırmaz birbiçimde yerleştirilmeli ve duvarın dış ve iç tarafından yaklaşık 10 mm, döşeme geçişlerindeise üstte 20 mm altta(tavan) 10mm taşması sağlanmalıdır. Kılıf, geçtiği yere çimento harcıveya alçı ile sabitlenmelidir. Kullanılacak kılıf malzemesi duvar geçişlerinde sert plastikyada çelik olmalı, döşeme-kat geçişlerindeyse sadece çelik kılıflar kullanılmalıdır.

Şekil 2.1: Duvar geçişleri ve kılıf montajı

Şekil 2.1: Duvardan kılıf geçirme


AMAÇ

ARAŞTIRMA

17

Resim 2.2:Döşemeden kılıf geçirme

Koruyucu kılıf içinde kalan gaz borusunda ek yeri bulunmamalıdır. Kılıf ile gazborusu arasına mastik, silikon, köpük vb dolgu kullanılmalıdır. Kesinlikle arada alçı, harç,çimento kullanılmamalıdır. Bina dilatasyon geçişlerinde fleks hortum (esnek bağlantı)kullanılmalıdır. (Dilatasyon geçişleriye ilgili bir şema, resim çizim vb ek bilgiler olmalı. Bircümleyle konu geçiştirilmemeli, önemi nedeni vs. vurgulanmalı !)

18


İşlem Basamakları Öneriler

Projeye göre duvar ve döşemeden

geçecek gaz boru yerlerini tespit

ediniz.

Boru geçişi olacak duvar ve

döşemeleri düzgün bir şekilde deliniz.

Boru kılıflarını boru çapına uygun

ölçülerde kesiniz ve delmiş

olduğunuz geçiş noktalarına çimento

harcıyla sabitleyiniz.

Gaz borusunu kılıfın içerisinden eş

merkezli olacak şekilde geçiriniz.

Gaz borusu geçecek duvar ve döşeme

yerlerini önceden işaretleyiniz.

Boru kılıfı uzunlukları için yukarıda

verilen bilgileri dikkate alınız.

Merkez aralıklarının eşit olmasına, gaz

borusunun kılıf üzerine yaslanmamasına

dikkat ediniz.

Kılıfla gaz borusu arasında uygun

malzemeler kullandığınızdan emin

olunuz.


19

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEA- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz.

D Y

( ) ( ) 1. Duvar ve döşeme geçişlerinde mutlaka boru kılıfı kullanılmalıdır.

( ) ( ) 2. Kılıf borusunun iç çapı gaz borusunun dış çapından daha küçük olmalıdır.

( ) ( ) 3. Koruyucu boru içinde kalan gaz borusunda ek yer bulunmamalıdır.

( ) ( ) 4. Bina diletasyon geçişlerinde esnek bağlantı (fleks) kullanılmalıdır.

( ) ( ) 5. Kılıf borusunu sabitleme malzemesi olarak alçı kullanabiliriz.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınızsorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz


20

UYGULAMA FAALİYETİAşağıda şekli verilen doğal gaz borularını duvardan ve döşemeden geçişini tekniğine

uygun yapınız..


Doğal gaz borusu

Boru kılıfı Sabitleme için çimento harcı


21


KONTROL LİSTESİ

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır1 İş güvenliği kurallarına uydunuz mu?2 Gaz borusunun geçeceği yerleri tespit ettiniz mi?3 Gaz borusu kılıfının geçeceği yeri düzgün deldiniz mi?4 Kılıfı sabitlediniz mi?5 Gaz borusunu kılıf içinden geçirdiniz mi?6 Araç ve gereçlerinizi seçtiniz mi?7 Kullandığınız malzemeleri öğretmeninize teslim ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Bitirdiğiniz faaliyet sonunda yukarıdaki performans testini doldurunuz. ‘Hayır’ olarakişaretlediğiniz konuları öğretmeniniz ile tekrar çalışınız.


22


Uygun ortam sağlandığında bina içi tesisatının bölümlerini öğrenecek, bunları güvenlibir şekilde birleştirerek istenilen özellikte çelik boru ile doğalgaz iç tesisat montajınıyapabileceksiniz.

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır;

Ev ve iş yerlerinde döşenmiş olan doğalgaz iç tesisatlarını inceleyiniz, bölümleriniayırt etmeye çalışınız.

3. ÇELİK BORU İLE DOĞALGAZ İÇTESİSATI MONTAJI

Bu öğrenme faaliyeti bu modülün en önemli kısmını oluşturmaktadır. Çünkü öğrencidaha önce öğrenmiş olduğu alet, makine ve bilgileri burada kullanacaktır. Gaz tesisatlarındaen fazla tercih edilen çelik boruyu kesecek, ölçecek, diş açacak ve en sonunda güvenli birşekilde monte edeceksiniz.

3.1. Bina İçi Gaz Tesisatının Bölümleri

3.1.1. Ana Kesme Vanası

Bir binaya verilen gazı tamamen güvenli şekilde kesebilmek veya bir daireye ait gazıkontrol edebilmek üzere bağlantı hattı başına konulan küresel tip gaz kesme elemanıdır.

Resim 3.1: Ana kesme vanası

Gaz sızdırmazlığının son derece önem taşıdığı bina iç tesisatlarında özel sızdırmazlıközelliğine sahip TS EN 331 ve TS 9809 normlarına uygun küresel vanalar gereklidir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

23

3.1.2. Dağıtım BorusuAna emniyet vanası ve regülatörden sonra gaz sayaçlarının giriş bağlantılarına kadar

düşey veya yatay olarak çekilen boru hattıdır.

3.1.3. Kolon BorusuDüşey olarak çekilen dağıtım borularıdır.

3.1.4. Sayaç Bağlantı HattıKolon hattı ile sayaç girişi arasında bulunan borudur.

3.1.5. Tüketim HattıSayaçtan en son ayırım(sorti) hattına kadar olan ana borudur.

3.1.6. Ayırım HattıTüketim hattından ayrılan ve cihaz bağlantı vanasına (sorti musluğu) kadar olan

borudur.

3.1.7. Cihaz Bağlantı HattıCihaz bağlantı vanasından cihaza kadar olan hattır.

Şekil 3.1: Bina içi gaz tesisatı bölümleri

24

3.1.8. Atık Gaz SistemleriIsıtma ve sıcak su üretimi yapan gaz yakıtlı cihazlar yakma düzenlerine iki ana gruba

ayrılır:1-Bacalı cihazlar

2-Hermetik cihazlar

3.1.8.1. Bacalı Cihazlar

Yanma için gerekli olan havayı bulundukları ortamdan alıp, yanmış gazları uygun birbaca vasıtası ile dışarı atan cihazlardır. Konulacakları hacimlerin büyüklüğü ne olursa olsunbu tip cihazlar balkon, yatak odası, banyo, wc gibi yerlere konulamazlar. Bu tip cihazlarınbulundukları mahalde dış atmosfere açık havalandırma menfezi (ventilasyon) bulunmalıdır.

Şekil 3.2: Değişik baca bağlantıları

25

Şekil 3.3: Bacalı kombi bağlantı detayı

3.1.8.2. Hermetik Cihazlar

Yanma için gerekli havayı dış ortamdan alıp, yanmış gazları yine dış ortama verencihazlardır. Dış atmosfere duvarı olan tüm mahallere yerleştirilebilirler. Bunların bacalarımutlaka atmosfere açık, hava sirkülasyonu olan yerlere bağlanmalıdır. Gaz cihazlarınınısınan dış yüzeyleri ile yanabilen veya kolayca tutuşabilen yapı elemanları ve kullanılaneşyalar arasındaki açıklık en az 50 cm olmalıdır.

Atık gaz boru çıkışları kesinlikle binanın taşıyıcı yapı elemanlarına (kiriş, kolon, perdevb.) zarar vermemelidir. Baca çıkışları gerekiyorsa dış etkenlere karşı paslanmaz veyagalvanize çelik tel örgü kafeslerle korunmalıdır.

26

Şekil 3.4: Hermetik kombi baca bağlantısı

3.2. Gaz Borularının Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar

3.2.1. Gaz Borularının Erişilebilirliği

Doğalgaz boruları açıktan görülebilecek ve kolayca ulaşılabilecek şekildedöşenmelidir. Sıva altına doğalgaz tesisat borusu döşenmez. Doğalgaz iç tesisat boruları,taşıyıcı yapı elemanı olarak kullanılmaz. Gaz boruları kapalı hacim içinden, sözgelişi kanal,asansör boşlukları, havalandırma vb içinden geçirilmemelidir.

3.2.2. Sızdırmazlık

Gaz boru bağlantı elemanlarıyla yapılmış dişli bağlantılarda amacına uygun plastikesaslı vb sızdırmazlık malzemeleri kullanılmalı veya sızdırmazlık macunu ile birlikte ketenkullanılmalıdır. Bu sızdırmazlık malzemeleri TS EN 751 – 2 standardına uygun olmalıdır.

27

Yapımı bitmiş tesisatlar projesine uygun olarak döşendikten sonra dönüşüm içinyetkili tesisat firması ve gaz kuruluşu yetkilileri tarafından test işlemi gerçekleştirilir.Onaylanmış, projesine uygun olarak tamamlanmış tesisatların cihaz bağlantıları da yapılmışolarak sızdırmazlık testine tabi tutulacaktır.

Bina regülatörü çıkışından yakıcı cihazlara kadar tüm vanalar açık konumdaykenSızdırmazlık testinde tesisattaki basınç, işletme basıncı 21 mbar olan kısımlarda en az 71mbar, işletme basıncı 21 mbardan yüksek olan kısımlarda ise en az işletme basıncı + 50 mbarbasınç altında olmalıdır. Bu basınç altında sıcaklık dengelemesi için 10 dakika beklendiktensonra tesisatta 10 dakika süre ile U tipi sulu manometre kullanılarak test gerçekleştirilir.Testesnasında manometrede üstteki su hizasına bir çizgi çizilerek gerekli bekleme sürelerindebeklenir. İlgili bekleme süresince su seviyesi çizginin altına inmiyorsa tesisatta kaçakolmadığı anlaşılır. Eğer test işleminde manometreyle kaçak olduğu tespit edilmişse kaçağınyerini tespit etmek için ek yerlerinde anti-korozif sabun köpüğü ile sızdırmazlık kontrolüyapılmalıdır.

Sızdırmazlığı sağlanmayan tesisatlara gaz verilmemelidir. Kaçıran ekleme parçaları,hatalı borular yenilenmeli ve tekrar sızdırmazlık kontrolü yapılmalıdır. Boru çatlaklarınınkaynakla tamiratı yönüne gidilmemeli bunlar yenileriyle değiştirilmelidir. Tesisatın testitamamlandıktan sonra boru içindeki basınçlı hava tesisatın en üst katında bir kör tapaaçılmak suretiyle boşaltılmalıdır. Test sonucu olumlu ise bu bölüme gaz verilir. Testsırasında tesisata girmiş olan hava, sayaca en uzak noktada bulunan cihaz vanası açılarakdışarı atılır.

Bu işlemin yapıldığı bölmeler iyice havalandırılmalı ve bu işlem süresince bu yerlerdeaçık alev, ateş bulundurulmamalı, sigara içilmemeli, elektrik cihazları ve kapı zilleriçalıştırılmamalıdır. Havanın tesisat içinden atıldığına tamamen emin olduktan sonra açılantapalar ve vanalar kapatılıp, varsa test sonrası yapılan sayaç ve cihaz bağlantıları gazverildikten sonra anti korozif sabun köpüğü ile sızdırmazlık testi yapılır. Ayrıca gaztesisatında gaz kullanılıyor ise ve bu mevcut tesisata yeni bir cihaz veya cihazlar eklenmişsegaz ile test tekrar yapılır. Bunun için; öncelikle tesisata bağlı olan tüm cihazlar ve cihazpilotları kapatılır, sayaç girişindeki vanadan gaz kesilir test nipelinin vidası açılarak burayaU manometre takılır. Sayaç giriş vanası yavaşça açılarak basınç 10 mbar’a çıkartılır. Tekrarsayaç giriş vanası kapatılarak 1 dakikalık bir süre ısı karalılığı için beklenerek sonraki 2dakika da basınç izlenir.

Basınçta bir yükselme varsa sayaç vanası kaçırıyor demektir. Bu durumda vanagerekirse değiştirilir. Daha sonra tüm cihazlar gaz dağıtım şirketi yetkilisi tarafındançalıştırılarak varsa gerekli ayarları yapılır ve gerekli resmi evraklar ve cihazların kullanımtalimatnameleri aboneye teslim edilir.

Testler ‘ U ‘ manometre veya diğer ölçüm cihazları ile yapılabilir.

28

Şekil 3.5: Sızdırmazlık testinin yapılması

3.2.3. Boruların Mekanik Darbelere Karşı Korunması

Gaz taşıyıcı çelik borular binaya bir tehlike anında kolayca ulaşılabilen bir yerindengirmelidir. Buradaki ana gaz borusu ve ana kapama vanası hasar görmeyecek şekildedarbelere karşı monte edilmiş ve korunmuş olmalıdır. Bu yer bina deposu ve oturma yeriolarak kullanılmamalıdır. Kapama vanası küresel çelik vana olmalı, gerekli görülürsemuhafaza altına alınmalıdır.

Bina bağlantı hatları, bina dış duvarı ve döşemelerden koruyucu borular kullanılmaksuretiyle geçirilmelidir. Bu hatların zemin üstüne çıkış ve bina içine giriş noktaları arasındakalan kısımları korozyona ve mekanik darbelere karşı tam korunmuş olmalıdır.

3.2.4. Boruların yapı elemanlarına tespiti

Doğalgaz boruları boru çapları göz önünde bulundurularak uygun aralıklarla düşeyborularda kelepçelerle, yatayda döşenen borularda ise hem kelepçe hem de konsollarla tavanve duvarlara sağlam bir şekilde tespitlenmelidir. Kullanılacak kelepçeler duvarlara çelikdubel ile konsollar ise beton harç ile tutturulmalıdır.

Boru çaplarının büyük veya boruların ağır olması hallerinde ise duvara veya zemineuygun boru destekleri sabitlenmelidir.

29

3.2.5. Gaz Borularının Yangına Karşı Korunması

Doğal gaz tesisat boruları :

1-Tüm zayıf akımla çalışan telefon, zil, kapı otomatları, kablolu TV vb. kabloları ilebunların bağlantı buatlarından en az 15 cm mesafeli olmalı

2-Kuvvetli akımla çalışan bina elektrik tesisatları, elektrik sayaçları, priz, anahtar,elektrik cihazları ve benzeri ile bunların bağlantı buatlarından en az 15 cm mesafeliolmalıdır. Çapraz geçişlerde elektrik tesisat sıva altına gömdürülmeli, bu sağlanamıyorsa gazborusunun dış yüzeyi belli bir mesafede elektrik akımına ve sıcaklığa karşı yalıtıcı birmalzemeyle kaplanmalıdır.

3-Gaz borularını kendi amacı dışında (elektrik, topraklama hattı vb) kullanmakkesinlikle yasaktır.

4-Gaz boru bağlantıları yanmaya karşı emniyetli olmalıdır.

5-Gaz boru bağlantılarının taşıyıcı kısımları (kelepçeler, konsollar) yanmayanmalzemeden yapılmalıdır.

6-Gaz boruları, ulaşılması güç kapalı hacimler içinden, sözgelişi kanal vbgeçirilmemelidir.

7-Yangın ihtimaline karşı en etkili önlemlerden birisi de apartmanlarda ve gazborularının geçtiği yerlerde havalandırma için gaz çıkışını sağlayan deliklerin bırakılmasıdır.

3.2.6. Boruların Korozyona Karşı Korunması

Korozyona (paslanma) karşı mükemmel bir korumanın önemi çok büyüktür. Gaztesisatının korozyona karşı korunması her şeyden önce gaz tüketim cihazlarının kullanımgüvenliğini sağlar. Korozyona karşı önlemlerin yetersiz olduğu tesisler kısa zamanda tahripolur, gaz kaçakları meydan gelir.

Bina içlerindeki gaz boruları uzun süre normal yapı nemliliği değerinin üzerindekinem ile temasta bulunmayacak şekilde döşenmelidir.

Duvar ve tavandan geçen dağıtım ve düşey kolon hatları yaklaşık 5 cm fazlalığı olankoruma boruları içine yerleştirilmelidir. Koruma boruları korozyona dayanıklı malzemedenyapılmış veya korozyona karşı korunmuş olmalıdır.

Duvar geçişlerindeki dolgu maddeleri ve tutturucular ile alçının tesisat üzerindekikorozyon tehlikesi oldukça fazladır. Alçı uzun süre nemli kalırsa çeliğe kuvvetle etki eder veona zarar verir. Özellikle toprak altında kalacak çelik boruların dış yüzeyi sıcak PE bant ilekaplanmalı ve katodik koruma ile korozyona karşı korunmalıdır.

30

3.2.7. Statik Elektrik Yüklerine Karşı Boruların Korunması

Gaz tesisat boruları, yüksek gerilimle çalışan işletmelerde koruma ve topraklamaamacıyla kullanılmaz. Tam tersine doğalgaz iç tesisatındaki statik elektrik aşağıdaki şekildegörüldüğü gibi topraklanarak alınmalıdır.

Gaz tesisatında görülen izolasyon elemanı ev elektrik geriliminin dışarıdaki gazhattına taşınmasını önlemek için kullanılır.

Şekil 3.6: Gaz borularını topraklama

3.2.8. Gaz Borularının Geçirilmemesi Gereken Bina Bölümleri

Asma tavan içlerinden Duman bacalarından Asansör boşluklarından Çöp ve yanıcı madde depolarından Davlumbaz içlerinden İçine girilmesi ve erişilmesi olanaksız hacimlerden Aydınlıklardan (üstü kapalı veya açık) geçirilmemelidir.

31

3.2.9. Gaz Borularının Diğer Bina Tesisatlarına Göre Konumu

Gaz tesisatı ne başka bir boru tesisatına mesnetlenmeli veya taşıtılmalı ne de kendisibaşka bir tesisatın taşıyıcısı olarak kullanılmalıdır. Boru güzergâhı, diğer tesisatlardansızacak veya damlayacak suların gaz tesisatını etkilemeyeceği bir biçimde seçilmelidir. Buamaçla paralel ilerleyen hatlarda gaz hattı yukarı, su hattı ise aşağı gelecek biçimdedüzenleme yapılmalıdır.

Şekil.7: Gaz borularının diğer borulara göre konumu

3.2.10. Binanın Oturmasına Karşı ve Dilatasyon Derzlerinden GeçişlerdeAlınacak Önlemler

Büyük veya birleşik binalarda binanın dilatasyonla ayrılmış iki kısmı arasında farklıoturma olabileceğinden, buralardaki iç tesisat boruları bu durumdan etkilenmeyecek şekildeesnek bağlantı elemanı ile bağlanmalı veya boru geçişinin etrafında boruya kesme kuvvetiuygulamayacak şekilde gerekli boşluk bırakılmalıdır.

32


İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Kolon borusundan bırakılan koldan daire

iç tesisat hattının başına bir küresel vana

bağlayınız. (SAYAÇ BAĞLANTI

HATTI)

Sayaç çıkışından itibaren en son gaz

tüketim ayırım hattına kadar boruyu

birleştiriniz. (TÜKETİM HATTI)

Bir cihaza bağlanacakmış gibi cihaz

bağlantı vanasına kadar boruyu

götürünüz. (AYIRIM HATTI)

Cihaz varsa cihaz bağlantı vanasından

cihazın girişine kadar hattı devam

ettiriniz ve cihaz bağlantısını

gerçekleştiriniz. (CİHAZ BAĞLANTI

HATTI)

Cihazın türüne göre atık gaz baca

bağlantısını yapınız.

Vanadan sonra sayaç bağlantısı için

bir aralık bırakınız. Bu aralık en az 22

cm olmalıdır.

Bu hat 1” çaplı olarak çekilmelidir.

Cihazdan kasıt kombi, doğalgaz

sobası, ocak gibi gaz yakan

elemanlardır. Bu hat genelde ¾” çaplı

çekilir.

Bu hattın iç tesisatın sonu olduğunu

unutmayınız.

Cihaz hermetik ise duvardan veya

pencereden, bacalı ise bacadan atık

gaz atılmalıdır.


33


A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)Aşağıda boş bırakılan yerleri doğru sözcüklerle doldurunuz.

1. Düşey olarak çekilen dağıtım borularına……………hattı denir.

2. Kolon hattı ile sayaç girişi arasında bulunan hatta……………………….denir.

3. Sayaçtan en son ayırım hattına kadar olan ana boruya……………..…hattı denir.

4. Tüketim hattından ayrılan ve cihaz bağlantı vanasına kadar olanhatta……………………hattı denir.

5. Cihaz bağlantı vanasından cihaza kadar olan hatta…..………………..hattı denir.

6. Yanma için gerekli olan havayı bulundukları ortamdan alıp, yanmış gazları uygun birbaca vasıtası ile dışarı atan cihazlara……………………………denir.

7. Yanma için gerekli havayı dış ortamdan alıp, yanmış gazları yine dış ortama verencihazlara……………………………….denir.

DEĞERLENDİRME



34

B- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz.

Doğru Yanlış1 Gaz borusu dişli bağlantılarında sızdırmazlık macunu ile

birlikte keten kullanılmalıdır.2 İç tesisat boruları duvarlara alçıyla tutturulurlar.3 Gaz borularını yangına karşı en iyi korumanın yolu bina

içinin uygun şekilde devamlı havalandırılmasıdır.4 İç tesisat boruları, taşıyıcı yapı elemanı olarak

kullanılabilirler.5 Gaz tesisat boruları, kapalı hacim içinden mesela kanal

içlerinden geçirilebilirler. (kanal gibi kapalı hacimiçinden özel şartlarla geçirilmesine izin verilir)

6 Sıva altına gaz tesisat borusu döşenebilir.7 Gaz boruları su borularının altından geçirilmelidir.8 Statik elektrik yüklerine karşı gaz borularını korumalıyız.9 Rutubetli yerlerden geçirilen iç tesisat boruları korozyona

karşı tam korunmuş olmalıdır.10 Binaların oturmasına karşı ve dilatasyon derzlerinden

geçişlerde esnek bağlantı elemanları kullanmalıyız.

DEĞERLENDİRME


35


Aşağıdaki şekilde ölçüleri ve çapları gösterilen gaz borularını döşeyiniz.


Gaz borusu

Flex boru

Sızdırmazlık macunu

Keten

Fittings malzeme


36


KONTROL LİSTESİ

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır1 İş güvenliği kurallarına uydunuz mu?2 Gaz borusunun geçeceği yerleri tespit ettiniz mi?3 Gaz boru kılıfının yerini düzgün deldiniz mi?4 Gaz tesisatına kombi bağlantısını yaptınız mı?5 Gaz tesisatına ocak bağlantısını yaptınız mı?6 Bağlantıları sızdırmazlık testine tabi tuttunuz mu?7 Araç ve gereçlerinizi seçtiniz mi?8 Kullandığınız araç gereç ve malzemeleri öğretmeninize teslim

ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Sevgili öğrencimiz; bitirdiğiniz faaliyet sonunda aşağıdaki performans testinidoldurunuz. “Hayır” olarak işaretlediğiniz konuları öğretmeniniz ile tekrar çalışınız.


37


Uygun ortam sağlandığında doğalgaz iç tesisatını tekniğine uygun olarak güvenli birşekilde bakır boru ile döşeyebileceksiniz.

Çevrenizde bakır boru ile döşenmiş olan doğalgaz iç tesisatı var mı? Araştırınız. Eğervarsa çelik boru ile döşenmiş olan iç tesisatlarla karşılaştırınız. Aralarındaki farklarıarkadaşlarınızla tartışınız.

4. BAKIR BORU İLE DOĞALGAZ İÇTESİSATI MONTAJI

4.1. Bakır Borular ve Birleştirme Parçaları

Bakır, doğadan saf olarak elde edildiğinden geri kazanılabilen ve insan sağlığınahiçbir zararı olmayan bir maddedir.

Bakır her türlü tesisat sisteminde ve her sıcaklıkta problemsiz bir şekilde kullanılabilir.

Bakır boru tesisatı çok kolay öğrenilebilen ucuz el aletleri ile kolayca uygulanabilenbir sistemdir. Bu sayede zaman kazanılmakta ve dolayısıyla maliyet düşmektedir.

Bakır borulu gaz tesisatında birleştirme işlemi lehimleme tekniği sayesinde (sert lehimkullanılarak yapılmaktadır) kılcallık etkisi ile son derece sağlam ve çabuk birleştirilirler.Bakır boruları birbirine birleştirme işlemi bakır fittingsler kullanılmak suretiyleyapılmaktadır. Bakır birleştirme parçaları piyasada çeşitli çap ve ölçülerde bol miktardabulunmaktadır. En çok kullanılan birleştirme parçaları aşağıda gösterilmiştir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

38

Resim 4.2: Bakır ekleme parçaları

4.2. Boru İçinin Temizlenmesi

Lehimleme kurallarına göre bakır boru ve ekleme parçalarının lehim bölgeleri, iç vedış yüzeyleri mekanik olarak temizlenir. İç ve dış yüzeyleri mekanik temizlemede kullanılanaraçlara “temizleme elemanları” denir.

Bakır boruların içlerinin temizlenebilmesi için iç yüzey temizleme fırçaları kullanılır.Bu fırçalar bakır boru ve ekleme parçası iç çap ölçülerine uygun ince çelik telden yapılmışfırçalardır. Bu fırçalar tutmak için sap ve fırça bölümünden oluşur.

39

Resim 4.3: İç yüzey temizleme fırçaları

Bakır borunun içi temizlendikten sonra dışının da temizlenmesi gereklidir. Bununiçinde dış yüzey temizleme fırçaları yada sert bulaşık bezleri kullanılır. Bu fırçalar bakırboruların dış çap ölçülerine uygun içi ince çelik tel fırça, dışı elle tutulabilen metaldenyapılmış özel fırçalardır.

Resim 4.4: Dış yüzey temizleme fırçaları

4.3. Doğalgaz Tesisatında Kullanılacak Bakır Boruların Özellikleri

4.3.1. Özellikleri

Bakır, bir metal olması sebebiyle yangından geç etkilenir Bakır borulu gaz tesisatları basınca son derece dayanıklıdırlar.(45-60 bar) Bakır borunun genleşme katsayısı son derece düşüktür. Bakır borunun iç yüzey sürtünme katsayısı düşük olduğundan çelik borulara

göre daha küçük çaplı boru kullanılır. Bakır borular hafiftirler ve işçilikleri kolaydır. Bakır boruların estetik görünümleri güzeldir. Tesisat yönetmeliklerine göre gaz tesisatında kullanılacak borular kangal değil

düz çekme borular olmalıdır. Et kalınlığı en az 1 mm olan borular kullanılabilir.

40

4.3.2. Teknik Özellikleri

4.3.2.1. Boru Dış ÇapıAşağıda doğalgaz tesisatında en çok kullanılan bakır boruların TS 9… EN 1057

normuyla imal edilen boru dış çapları verilmiştir.

15 mm

18 mm

22 mm

28 mm

35 mm

4.3.2.2. Boru Et Kalınlığı1-En az 1 mm olmalıdır.

4.3.2.3. Standardı1-TS 9… EN 1057 standardı ile imal edilirler.

4.3.2.4. İmalatçı Firma AdıBakır boruların üzerinde imalatçı firma adı belirtilmelidir.

4.4. Sert Lehim TelleriLehimleme işlemi; iki malzeme arasındaki dar boşluğa lehim malzemesinin eritilmek

sureti ile doldurulması işlemidir.

Gaz tesisatlarında kullanılan bakır borular birbirlerine sert lehim ilebirleştirilmelidirler. Kesinlikle gaz tesisatları yumuşak lehim ile birleştirilmemelidir. Aksitaktirde yangın esnasında körükleyici unsur olarak karşımıza çıkarlar.

Sert lehim, erime sıcaklığı 450 oC üzerindeki malzemelerdir. Sert lehimlibirleştirmeye gümüş lehimleme de denir. Gümüş lehimi; belirli oranlarda fosfor, bakır vegümüş malzemenin karıştırılması ile elde edilir. Elde edilen bu sert lehim karışım oranlarınagöre farklı sıcaklıklarda erir. Sert lehim telleri başlıca üç çeşittir.

4.4.1. Bakır ve Bakır-Esaslı Sert Lehim Alaşımları

Bakır alaşımlı tellerde % 92 bakır, % 2 gümüş, % 6 fosfor bileşeni bulunur. Bu lehimalaşımının erime sıcaklığı 680-810 C’dır. Çalışma sıcaklığı 710 C’dir. Bu alaşımla bakırdoğalgaz boruları dekapansız olarak birleştirilirler. DIN 8513’e göre sembolü L-Ag2P dir.

Bakır –Çinko alaşımlı tellerde % 36 Cu, % 27 Zn, % 3 Sn karışımı vardır. Geri kalanıgümüştür. Erime sıcaklığı 630–730 C’dir. Çalışma sıcaklığı 710 C’dir. Bu alaşımla bakırborular dekapan olarak boraks kullanılarak birleştirilirler. Sembolü L-Ag34Sn’dir.

41

4.4.2. Bakır-Fosfor Esaslı Sert Lehim Alaşımları

% 6 fosfor-bakır alaşımı (L-CuP6), erime sıcaklığı 710–880 C’dir. Çalışma sıcaklığı730 C’dir. Bu lehim Bakır-Bakır lehiminde dekapansız, Bakır–Pirinç lehiminde dekapanlıolarak uygulanır. Sembolü L-CuP6’dir.

4.4.3. Gümüşlü Sert Lehim Alaşımları

Bu alaşımlar içlerinde % 45 gümüş, % 27 bakır, % 3 kalay, % 25 çinko karışımıvardır. Bu alaşımla bakır borular dekapan olarak boraks kullanılarak birleştirilirler. Erimesıcaklıkları 640–680 C aralığıdır. Çalışma sıcaklığı 670 C’dir. Sembolü LAg45Sn dir.

4.5. Sert Lehim Dekapanları (Pastaları)

Doğalgaz iç tesisatının bakır boru ile yapılması durumunda bakır boruların birleştirmeişleminin mutlaka sert lehimle yapılmasının şart olduğunu yukarıda anlatılmıştı. Bubirleştirme işlemi esnasında sert lehim alaşımı yanında mutlaka yardımcı bir dekapanın dakullanılması gereklidir. Bunun amacı mekanik alarak temizlenmiş yüzeylerin ısıl işlemesnasında dış yüzeyle arasındaki oksitlenmeyi önlemektir. Aksi halde lehim yapmakimkânsızlaşır, yapılsa bile tam olarak tutmaz.

Sert lehimleme işleminde oksitlenmeyi önlemek amacıyla kullanılan dekapangenellikle BORAKS‘dır. Bu malzeme toz halinde olup, çalışma sıcaklığı 1000 C’ye kadarulaşmaktadır. Boraks tozu bakır-çinko, bakır-fosfor ve gümüş lehim alaşımları ile birliktekullanılır.

Resim 4.5: Lehim dekapanları (pastaları)

42

4.6. Oksi-Gaz Pürmüzü

Sert lehimleme yaparken ısıl işlem meydana getirmek amacıyla oksijen ile asetilenikarıştırarak yakan elemanlara pürmüz veya hamlaç adı verilir. Üzerinde iki tane ayar vidasıbulunur. Bunlardan biri asetileni diğeri ise oksijeni kontrol eder. Sert lehim alevi bu iki vidavasıtası ile ayarlanır. Hamlaç sapına ise asetilen ve oksijen hortumları bağlıdır.

Resim 4.6: Oksi-asetilenle sert lehimleme

4.7. Oksi-Asetilen Şaloması

Hamlaç ucuna bir rakorla bağlanan değişik çaplardaki üfleçlere şaloma veya bekdenir. Esas sert lehimi kaynatma işlemini bu üfleçler gerçekleştirmektedir. Sert lehimyapılacak bakır boru çapına göre şaloma seçilmelidir. Boru çapı küçük ise küçük çaplışaloma, büyük ise büyük çaplı şaloma kullanılmalıdır. Sert lehimleme işleminde oksi asetilenkullanılacaksa asetileni fazla oksijeni az karbürleyici alev ayarı yapılmalıdır. Sert lehimlemeişlemi LPG hamlacı ve LPG tüpü kullanılarak da yapılabilir.

Resim 4.7: Oksijen şaloması

43


İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Bakır boruyu verilen ölçüde düzgün bir

şekilde kesiniz.

Boruyu kestikten sonra çapaklarını

temizleyiniz.

Bakır boru ve ekleme parçasının lehim

bölgelerini uygun temizleme elemanı

kullanarak temizleyiniz.

Bakır borunun ucunu ekleme parçasının

mufuna tam oturtunuz.

Oksi-gaz kaynağı ile lehimleme bölgesini

ısıtınız.

Bağlantı yeri yeterince tavlandığında sert

lehim çubuğunu yalnızca dokundurunuz.

Lehimleme işlemi bittikten sonra

sıcakken lehim bölgesindeki lehim

atıklarını temizleme bezi ile temizleyiniz.

Kesme işlemini demir testeresi veya

boru kesici kullanarak yapınız.

Kesme işlemini; demir testeresi ile

yaparsanız uygun eğe ile, boru

kesicisi ile yaparsanız kesicinin

raybası ile çapakları temizleyiniz.

Sert lehimde temizleme elemanı

olarak boraks tozu kullanıldığını

unutmayınız.

Borunun eğri olmamasına dikkat

ediniz.

Isıtmaya kalın bölgeden

başlayınız.

Kılcal çekme, lehimi birleştirilecek

yüzeyler arasındaki boşluğa

yönlendirecektir.

Lehim bölgesi su vs benzeri

maddeler ile ani soğutulmaz, kendi

kendine soğumasını bekleyiniz.


44


Aşağıda çoktan seçmeli ve doğru/yanlış olarak sorular verilmiştir. Bu soruların doğruşıklarını işaretleyerek cevaplayınız.

A-OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

1. Aşağıdakilerden hangisi bakır borulu tesisatın tercih edilmesinin nedenlerinden birisideğildir.A) Bakır tesisat çok kolay öğrenilebilir.B) Bakır tesisatta birleştirme işlemi lehimleme tekniği sayesinde son derece sağlamolur.C) Birleştirme parçaları piyasada kolaylıkla bulunabilmektedir.D) Bakır borulu tesisatın maliyetinin diğer borulara göre daha yüksek olmasıE) Bakır insan sağlığına hiç zararı olmayan ve geri kazanılabilen bir maddedir.

2. Bakır boruların iç yüzeyleri hangi malzeme ile temizlenir?

A) Eğe ileB) Temizleme bezi ileC) İç yüzey temizleme fırçaları ileD) Dış yüzey temizleme fırçaları ileE) Lehim pastaları ile temizlenir

3. Aşağıdakilerden hangisi doğalgaz tesisatında kullanılan bakır boru dış çapölçülerinden değildir?A) 10 mmB) 15 mmC) 18 mmD) 22 mmE) 35 mm

4. Bakır borular imal edilirken üzerlerine aşağıdakilerden hangisi yazılmaz?A) Boru dış çapıB) AğırlığıC) StandardıD) İmalatçı firma adıE) Ülke adı

5. Aşağıdakilerden hangisi sert lehim teli değildir?A) Bakır esaslı lehim alaşımlarıB) Bakır-Çinko esaslı lehim alaşımlarıC) Bakır-Fosfor esaslı lehim alaşımlarıD) Gümüşlü lehim alaşımlarıE) Kalay-Kurşun lehim alaşımları


45

7. Aşağıdakilerden hangisi sert lehim temizleme maddesidir?A) Lehim pastasıB) Lehim çubuğuC) Temizleme beziD) Boraks TozuE) Sönmüş asit

8. Oksi-gaz pürmüzü (hamlaç) ne işe yarar?A) Asetilen ile Oksijeni karıştırmayaB) Alevi yakmayaC) Yumuşak lehim yapmayaD) Boruları kesmeyeE) Boruları bükmeye

9. Oksi-asetilen şalomasının görevi nedir?A) Asetilen ile Oksijeni karıştırmaya yararB) Karışım halindeki asetilen ile oksijenin birleşip yakılmasını sağlarC) Boruları sökmeye yararD) Boruları temizlemeye yararE) Boruları bükmeye yarar

10. Doğalgaz iç tesisatının bakır borularla yapılması halinde hangi lehimleme çeşidinikullanmak zorunludur?A) Yumuşak lehimB) Orta sert lehimC) Sert lehimD) Kalın lehimE) İnce lehim

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz.

46


Öğretmeninizin vermiş olduğu bakır boruları sert lehim ile birleştiriniz..


Bakır boru

Lehim çubuğu

Boraks

Oksi-gaz


47


KONTROL LİSTESİ

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır1 İş güvenliği kurallarına uydunuz mu2 Araç ve gereçlerinizi seçtiniz mi?3 Lehim yapacağınız yeri temizlediniz mi?4 Oksi-asetilen araç gereçlerini hazırladınız mı?5 Lehim yapacağınız yere boraks tozu sürdünüz mü?6 Uygun lehim telini seçtiniz mi?7 Kullandığınız araç gereç ve malzemeleri öğretmeninize teslim

ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Bitirdiğiniz faaliyet sonunda aşağıdaki performans testini doldurunuz. “Hayır”şeklinde işaretlediğiniz konuları öğretmeniniz ile tekrar çalışınız.

Bütün sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

48


Uygun ortam sağlandığında çelik ve bakır gaz borularının kelepçe ve konsollarlamontajını yapabileceksiniz.

Kelepçe ve konsolları tanımak ve montajları hakkında ön bilgi sahibi olmak içinyapmanız gereken araştırmalar şunlar olmalıdır; Piyasada kullanılan kelepçe ve konsolçeşitlerini araştırınız. Çelik ve bakır gaz boru kelepçeleri ile diğer boru kelepçeleri arasındakifarklar nelerdir, mukayese ediniz.

5. KELEPÇE MONTAJI

5.1. Çelik Boruların Kelepçe ve Konsollarla Yapı ElemanlarınaTespiti

Sıva üstü yapılan gaz tesisat boruları çelik dübelli kelepçe veya konsollar üzerineoturtularak tutturulmalıdır. Çelik dübeller matkapla duvara delik açılıp sıkıca, oynamayacakşekilde tutturulmalıdır. Kelepçeler yangına karşı güvenli olmalıdır. Taşıyıcı kısımlarındayanıcı malzeme bulunmaması gerekir.

Resim 5.1: Doğalgaz kelepçesi Resim 5.2: Kelepçenin duvara tutturulması

Boru dirsek dönüşlerinde mutlaka duvar kelepçeleri kullanılmalıdır. Kelepçelerfittings malzemeleri üzerine ve vida diş bağlantı noktalarına monte edilmemelidir.Kelepçeler arası mesafe 1,5 – 2 m daha büyük çaplı borularda 2 - 3 m olabilir. Kullanılacakkelepçelerin boru çaplarına göre yatay ve düşey uygulamalarında olması gereken aralıklar birfikir vermesi açısından aşağıdaki tabloda verilmiştir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

49

Boru Kelepçeleri Arası Mesafeler

BORU ÇAPI YATAY DÜŞEY

½” 2,0 m 2,5 m

¾” 2,5 m 3,0 m

1” 2,5 m 3,0 m

1 ¼” 2,7 m 3,0 m

1 ½” 3,0 m 3,5 m

2” 3,0 m 3,5 m

2 ½” 3,0 m 3,5 m

3” 3,0 m 3,5 m

4” 3,0 m 3,5 m

6” 5,5 m 7,5 m

8” 6,0m 8,5 m

Doğalgaz boru hatları duvardan belirli bir mesafe ile açığa kelepçe kullanılarak (a),boşluksuz sıva altına (b) (ancak bu çözüm Türkiye’deki uygulamalarda kabuledilmemektedir), zorunlu hallerde ise havalandırılmış kanal içine döşenebilir(c). Bu döşemebiçimleri ve boru tespitleri aşağıdaki şekillerde gösterilmiştir.

Şekil 5.1: Boru kelepçe sabitlemesi

Gaz boru çaplarının büyük veya boruların ağır olması hallerinde ise duvara veyazemine uygun boru destekleri veya konsollarla sabitlenmelidir. Konsollar duvara beton harcıile tutturulmalıdır. Boru çapına göre kullanılacak dübel çapı ve cıvata çapı ile boru destekleriaşağıda gösterilmiştir.

50

Şekil 5.2: Boru destekleri

BO

RU

ÇA

PI

KÖŞ

EB

EN

TL

PL

AK

AD

el.Ç

ap

PL

AK

AD

el.S

ay

PL

AK

AA

*B

*C

AS

KI

Çu

b.Ç

apı

UCİV

AT

AÇ

AP

I

DÜ

BE

LÇ

AP

I

½”-1” 30*30*4 10 2 150*100*5 8 6 M81 ¼1 ½” 30*30*5 12 2 150*100*5 10 6 M10

2” 30*30*5 12 2 150*100*5 10 6 M102 ½”-4” 30*30*5 12 2 150*100*5 10 6 M10

Tablo 1: Dubel çapı cıvata çapı

51

5.2. Bakır Boruların Kelepçe Ve Konsollarla Yapı ElemanlarınaTespiti

Bakır borular çelik borulara nazaran hem daha hafif hem de çap bakımındanfarklıdırlar. Bu bakımdan tutturulmaları ve sabitlenmeleri daha kolaydır. Kelepçelerletutturulmaları yeterlidir. Ana gaz girişlerinde çelik boru kullanıldığı için düşey bakır borutaşımalarında konsol kullanılmasına pek ihtiyaç duyulmaz.

Bakır boru iç tesisatlarında boru çapına göre yangına dayanıklı metal doğalgazkelepçeleri kullanılmaktadır. Bunlar da duvara dübellerle monte edilmektedir.

Şekil 5.3: Bakır boru ve kelepçesi Resim 5.4: Kelepçe

52


İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER

Gaz borularının geçeceğiyerleri tespit ediniz.

Kullanacağınız uygunkelepçeyi seçiniz.

Kelepçe yerini tespit ediniz.

Matkapla tespit ettiğiniz yeri deliniz.

Delinen yere dubeli yerleştiriniz.

Kelepçeyi dubele vidalayınız.

Boruyu kelepçeye geçiriniz, tornavidaile vidasından sıkınız.

Buna göre kelepçe ve konsoltespiti yapınız.

Çelik boru ile bakır borukelepçelerinin farklı olduğunuunutmayınız.

Kaç metrede bir kelepçekonulacağına dair yukarıdaverilen tabloya bakınız.

Uygun dubel çapına görematkap ucu kullanınız.

Dubelin oynamamasına dikkatediniz.

Vidalama esnasında duvar ileboru arasında belli bir aralıkbırakılmalıdır.

Kelepçe sıkıca vidalanmalı,boru oynamamalıdır.


53


A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz.

D Y( ) ( ) 1. Gaz boruları duvarlara kelepçelerle tutturulmalıdır.

( ) ( ) 2. Çelik boru kelepçeleri ile bakır boru kelepçeleri birbirinin aynısıdır.

( ) ( ) 3. Daha büyük çaplı borularda taşıyıcı konsollar kullanmalıyız.

( ) ( ) 4. Kelepçeler arası mesafe göz kararı olmalıdır.

( ) ( ) 5. Konsollar duvara dubelle tutturulurlar.

( )( ) 6. Kelepçeler fittings malzemeleri üzerine ve vida diş bağlantı noktalarına monte

edilebilirler.

( ) ( ) 7.Boru dirsek dönüşlerinde mutlaka kelepçe kullanılmalıdır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınızsorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.


54


Aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi kelepçe ve konsolları duvara tutturunuz.


Kelepçe Vida Konsol Dubel


55


KONTROL LİSTESİ

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır1 İş güvenliği kurallarına uydunuz mu?2 Araç ve gereçlerinizi doğru seçtiniz mi?3 Boru çapına göre kelepçe seçtiniz mi?4 Kelepçeyi iyi sabitlediniz mi?5 Kelepçeyi boruya oynamayacak şekilde vidaladınız mı?6 Kullandığınız araç gereç ve malzemeleri öğretmeninize

teslim ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Bitirdiğiniz faaliyet sonunda yukarıdaki performans testini doldurunuz. “Hayır” olarakişaretlediğiniz konuları öğretmeniniz ile tekrar çalışınız.


56


Bu modül ile duvar geçişlerindeki boru ile kılıf arasını uygun dolgu maddesi iledoldurabileceksiniz.

Duvar geçişlerinde boru ile kılıf arasında ne tür dolgu malzemesi veya malzemelerikullanıyor, bilgi toplayarak bunları not ediniz ve arkadaşlarınızla atölyede tartışınız.

6. DUVAR GEÇİŞLERİNDEKİ BORU İLEKILIF ARASINI UYGUN DOLGUMALZEMESİ İLE DOLDURMA

Katlar arasında döşeme geçişlerinde ve duvar geçişlerinde gaz borusununkorozyonunu önlemek için boru çapından 10-20 mm büyük çapta boru kılıfı kullanılmalı,kılıf ile boru arası mastik, silikon vb plastik esaslı bir dolgu maddesi ile doldurulmalıdır. Bumadde sızdırmaz olmalı ve nem vb. hava şartlarından etkilenmemelidir. Özelliğini uzunyıllar muhafaza etmelidir. Tatbiki elle veya silikon tabancaları ile yapılabilmektedir. Borukılıfının her iki tarafından da karşılıklı olarak doldurulmalıdır. Uygulamalarda genelliklesilikon tabancaları tercih edilmektedir. Bunun nedeni hem kullanımlarının kolay olması hemde macunu boru ile kılıf arasına iyi bir şekilde doldurmasıdır.

Şekil 6.1: Gaz borusu ile kılıf arasının mastik dolgu ile doldurulması


AMAÇ

ARAŞTIRMA

57

Silikon Tabancası

Sıcak ve soğuk silikon tabancaları olarak iki çeşittir. Soğuk silikon, tüpler içindemacun şeklinde olup kullanıldıktan sonra üzerinden 24 saat geçmeden yeterli katılığaulaşmaz. Sıcak silikon ise esnek çubuklar halindedir. Tabancanın rezistansı ile ısıtılarak,kullanılır hale gelir. Soğuduktan sonra hemen sertleştiği için kullanımı daha hızlıdır.

Resim 6.1: Silikon tabancası

Dairelere girişlerde ve daire içindeki duvar geçişlerinde, boru döşendikten sonra boruile kılıf arası genellikle alçı ile doldurulmaktadır. Bu kesinlikle yanlıştır. Alçı boruyuçürütür.

Resim 6.2: Elle mastik dolgu uygulaması

58

İŞLEM BASAMAKLARI ÖNERİLER Boru kılıfını duvar veya döşemeye

yerleştiriniz.

Boruyu kılıf içerisinden geçiriniz.

Boru ile kılıf arasını karşılıklı olarak

hazırlamış olduğunuz mastik ile

doldurunuz.

Mastik dolgunun dış yüzeylerini düzgün bir

şekilde düzeltiniz.

Mastiğin kurumasını bekleyiniz.

Kılıfı yapı elemanına harç ile

tutturunuz.

Boru ile kılıfın eş merkezli olmasına

özen gösteriniz.

Mastik sızdırmaz olmalı ve önceden

hazırlanmalıdır

Düzeltme işini elle yapabilirsiniz.

Boruların oynamamasına dikkat

ediniz.



59


A- OBJEKTiF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru, yanlış ve noktalarla belirlenen yerleri doğrusözcüklerle doldurarak değerlendiriniz.

1- Boru ile kılıf arasını mastik, silikon vb plastik esaslı dolgu malzemeleri ile

doldurmalıyız.

2- Boru ile kılıf arası herhangi bir madde ile doldurulmasa da olur.

3- Mastiği elle veya silikon tabancası ile uygulayabiliriz

4- Mastik dolgu yerine silikon kullanılabilir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınızsorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.


60


Aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi bir gaz borusunu kılıf kullanarak duvardan geçiriniz,mastik/silikon dolgu uygulamasını yapınız.


Gaz borusu

Boru kılıfı

Mastik/Silikon dolgu

Çimento

4


61


KONTROL LİSTESİ

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır1 İş güvenliği kurallarına uydunuz mu?2 Araç ve gereçlerinizi uygun seçtiniz mi?3 Boruyu kılıf içerisinden geçirdiniz mi?4 Kılıfı duvara sabitlediniz mi?5 Boru ile kılıf arasını mastik/silikon ile doldurdunuz mu?6 Doldurduğunuz dolguyu düzelttiniz mi?7 Kullandığınız araç gereç ve malzemeleri öğretmeninize teslim

ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Bitirdiğiniz faaliyet sonunda aşağıdaki performans testini doldurunuz. “Hayır” olarakişaretlediğiniz konuları öğretmeniniz ile tekrar çalışınız.


62

MODÜL DEĞERLENDİRMEPERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME)Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ Evet Hayır

Doğalgaz Sayacı Montajı Yapmak Doğalgaz sayacını duvara sabitlediniz mi? Sayaç bağlantılarını doğru yaptınız mı? Sayaç sızdırmazlık testini yaptınız mı?

Duvar ve Döşemeden Gaz Borusu Geçirmek Duvardan gaz borusu geçirirken kılıf kullandınız mı? Gaz borularını kırılmaması gereken yerlerden geçirdiniz mi?

Çelik Boru ile Gaz İç Tesisatı Döşemek İç tesisatın bölümlerini döşediniz mi? Gaz borularını döşerken dikkat edilmesi gereken hususlara

uydunuz mu?Bakır Boru ile Gaz İç Tesisatı Döşemek Sert lehim alaşımlarını tanıdınız mı? Oksi-Asetilenle sert lehim yapabildiniz mi?

Kelepçe Montajını Yapmak Çelik boru kelepçelerini duvara tutturabildiniz mi? Bakır boru kelepçelerini dubelle duvara sabitlediniz mi?

Duvar Geçitlerindeki Boru İle Kılıf Arasını Dolgu Maddesi İleDoldurma Dolgu maddesini doğru seçtiniz mi? Gaz borusu ile kılıf arasına mastik doldurdunuz mu?

Diğer faydalı ekipmanları kullanmak Murç, mengene, pafta ve yağdanlığı doğru kullandınız mı? Boru kesme makinesini, Kırıcı ve delici aleti, Silikonu,

Matkabı, Su terazisini doğru kullandınız mı?Güvenlik Aletlerini Kullanmak Eldiven, Gözlük, Maske, Çizme ve diğer ekipmanları doğru

kullandınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerinitekrarlayınız.

Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçlarıuygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

63

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FAALİYETİ 1 CEVAP ANAHTARI

1- E2- B3- C4- E5- A6- D7- C8- B9- D


1- D2- Y3- D4- Y5- Y


A-BOŞLUK DOLDURMA

1- KOLON

2-SAYAÇBAĞLANTIHATTI

3- TÜKETİM4- AYIRIM

5-CİHAZBAĞLANTI

6-BACALICİHAZLAR

7-HERMETİKCİHAZLAR

B-TESTİ

1- D

2- Y

3- D

4- Y

5- Y6- Y7- Y8- D9- D

10- D

CEVAP ANAHTARLARI

64


1- D

2- C

3- A

4- B5 E6- D7 A8- B9- C


1- D2- Y3- D4- Y5- D6- Y7- D


1 D2 KOROZYONU3 D4 D

65

ÖNERİLEN KAYNAKLAR

ISISAN Çalışmaları No: 43, Doğalgaz Tesisatı, Kasım 1991.

Demirdöküm Teknik Yayın No:3, Doğalgaz ve LPG, Ocak 2002.

Binalarda Doğal Gaz Tesisatı Uygulama Kuralları, İGDAŞ Yayınları, 2005

Gaz Dağıtım Şirketlerinin İç Tesisat Şartnameleri.

Doğal Gaz İç Tesisatlarında Bakır Boru Uygulamaları, İGDAŞ Yayınları.

ÖNERİLEN KAYNAKLAR

66

KAYNAKÇA

EGO Doğalgaz Tesisat Yönetmeliği ve Teknik Şartnamesi, Ankara, 2000

MMO Doğalgaz Tesisatı Proje Hazırlama Teknik Esasları, Yayın No:133

TS 7363 Doğalgaz Bina İç Tesisat Projelendirme ve Uygulama Kuralları,1989

ISISAN Çalışmaları No:43, Doğalgaz Tesisatı, Kasım 1991

Demirdöküm Teknik Yayın No:3, Doğalgaz ve LPG, Ocak 2002

TTMO Temel Bilgiler, Tasarım ve Uygulama Eki, Sayı:5

KAYNAKÇA

doğalgaz iç tesisatı gaz borularını döşemedoğalgaz sayacından başlayarak gaz tüketim...

Documents