FAKTORI ORGANIZACIONE STRUKTURE:

TEHNOLOGIJA I STRATEGIJA

Doc. dr. Senad Softić

Sarajevo, decembar 2011.

FAKTORI ORGANIZACIONE STRUKTURE

1. Tehnologija

2. Strategija

3

1. UTJECAJ TEHNOLOGIJE NA STRUKTURU ORGANIZACIJE

Ford proizvodi oko 50 automobila na sat Lančija-sport proizvodi oko 20 automobila mjesečno po

narudžbi. Tvornica namještaja proizvodi 20 vitrina na sat, a

stolarska radionica jednu u tri dana. I jedni i drugi proizvođači su u istom biznisu. Tehnologija – informacije, oprema, tehnika, metode i

procesi potrebni za transformaciju ulaza u izlaze.

4

Pitanja koja tretira tehnologija:

Kako ulaze transformirato u izlaze? Sve organizacije transformiranju ulaze u izlaze – tehnologija

se odnosi sve na organizacije. Kako izmjeniti tehnologiju?

Tok procesa rada Karakteristike materijala u upotrebi Kompleksnost ugrađenog znanja Stepen kontinuiteta Nivo automatizacije Nivo međuzavisnosti podsistema

5

WOODWARD STUDIJA(Joan Woodwar, 1960)

Uzorak od 100 poduzeća (150 – 1000 zaposlenih)

•Broj nivoa •Profitabilnost

•Raspon rukovođenja •Prodaja

•Odnos proizvodni-administrativni

•Tržišno učešće

•Formalizacija •Produktivnost

•Itd. •Itd.

6

Hipoteza: postoji optimalna struktura kojom se postiže najveća efikasnost.

Grupiranje na bazi tehnologije dalo je korelaciju tehnologija – struktura – efikasnost

Klasifikacija (na bazi kompleksnosti): Pojedinačna proizvodnja (odijela, sportski automobili, turbine) Serijska i masovna (automobili, frižideri) Procesna – kontinuirana (ulja, derivati, glinica)

7

Postoji definiran odnos između:1. Tehnologije i strukutre

2. Efikasnost i organizacije i odnosa tehnologija – struktura.

Veća tehnološka kompleksnost - veća vertikalna diferencijacija

- veći odnos administracije – ostali

Postoji definiran odnos između:1. Tehnologije i strukutre

2. Efikasnost i organizacije i odnosa tehnologija – struktura.

8

Veća tehnološka kompleksnost - veća vertikalna diferencijacija

- veći odnos administracije - ostali Svakoj vrsti proizvodnje odgovara drugačija struktura Masovna proizvodnja:

Centralizirano odlučivanje Manja potreba za visokokvalificiranim osobljem Manje delegiranja Veća formalizacija Visoka difernecijacija Široki rason Visoka podjela rada

Pojedinačna i serijska: Labavija struktura – veća fleksibilnost Niža vertikalna diferencijacija Manja do srednja podjela rada Više grupnih aktivnosti Šira odgovornost

Organizacije koje su strukturirane u skladu sa vrstom proizvodnje imaju uvjete za visoku efikasnost.

9

Tehnologija niska visoka

Strukturna karakteristika

Pojedinačna proizvodnja

Serijska proizvodnja

Procesna proizvodnja

Broj vertiklanih n. 3 4 6

Raspon rukovođenja

24 48 14

Odnos menadžmeri/

ostali

1:23 1:16 1:8

Proporcija visokokval.

Visoka Niska Visoka

Ukupna kompleksnost

Niska Visoka Niska

Formalizacija Niska Visoka Niska

Centralizacija Niska Visoka Niska

10

Tehnologija bazirana na znanju (Charles Perro)

Perro je istraživao organizacije kod kojih je važnije znanje od proizvodne tehnologije.

Tehnologija – aktivnost koju izvršava pojedinac nad objektom sa ili bez alata ili mehaničkih sredstava da bi promijenio objekt.

Dimenzije:

1. Različitost zadatka

1. Traženje rješenja

(mogučnost analize)

(problem analyzability)

Rutinski (traka, šalterski poslovi...)

Menadžerski posao, konsalting...

Logičko

Analitičko

Definirano

Nedefinirano

11

Kategorizacija tehnologije:

1. Rutinske, jednostavne za analiziranje (procesne, masovne)

2. Inžinjering – kompleksne (građenje, jednokratni projekti)

3. Zanatske – relativno teški problemi ali sa malo izuzetaka (modna obuća, namještaj)

4. Nerutinske – mnogo izuzetaka (strateško planiranje, projektiranje, istraživanje)

1 i 2. Sistematični pristup, analize odnosa

3 i 4. Intiucija, analitičko iskustvo

12

Kategoriziranje varijabiliteta zadatka i analizibilnosti varijabilnost (pitanja za izvršioca):

Koliko od datih zadataka se ponavljaju svaki dan? U kojoj mjeri je vaš rad rutinski? Da li svi rade ovaj posao na isti način? Da li ljudi u odjeljenju rade repetitivne poslove? U kojoj se mjeri vaši poslovi ponavljaju?

13

Analizibilnost:

U kojoj je mjeri način vašeg rada definiran? U kojoj mjeri je potrebno znanje školsko? U kojoj mjeri je vaš posao definiran korak – po korak? U kojoj mjeri je vaš posao opisan uputstvima –

procedurama.

14

Varijabilnost i analizibilnost su u korelaciji

ZANATSKI NERUTINSKI

RUTINSKI INŽINJERING

43

21

Varijabilnost zadatka

Nekoliko izuzetaka Mnogo izuzetaka

Dobro

definiranS

labo definiranA

nalizibilnost

15

ZAKLJUČCI: Kontrola i metod koordinacije zavise od vrste

tenologije: Rutinska tehnologija

Čvršća struktura Veća standardizacija Veća kontrola Veće formalizacije Veća centralizacija

16

Nerutinske tehnologije:

fleksibilnija struktura veća decentralizacija velike interakcije među članovima minimalna formalizacija velika decentralizacija

17

Strukturne karakteristike

1. Rutinska Visoka Visoka Širok Planiranje i striktna pravila

2. Inženjering Niska Visoka Srednji Izvještaji i sastanci

3. Zanatska Srednja Niska Srednji Obuka i sastanci

4. Nerutinska Niska niska Srednja – uzak

Grupne norme i sastanci grupa

TEHNOLOGIJA FORMALIZACIJA CENTRALIZACIJA RASPON KOORDINACIJA I KONTROLA

18

TEHNOLOŠKA NEIZVJESNOST (James Thompson)

Tehnologija omogućuje izbor strategije za smanjenje neizvjesnosti, taj izbor pomaže strukturiranju da se reducira nesigurnost

Tipovi tehnologija:1. Sekvencijalna (tokom) povezana

2. Klijentno povezana (posrednička)

3. Intenzivna

19

Sekvencijalno povezana

Aktivnosti slijede jedna drugu i međuzavisne su (aktivnost A mora se izvršiti prije početka B)

Serijska i masovna proizvodnja, proizvodne trake itd. Nesigurnost je (za menadžere) na U i I Osnovni problem,kontrola ulaza i izlaza Rješenje je u integraciji naprijed i nazad. Procedure su standardizirane

A B C DIU

20

2. Klijentna

Povezuje dva klijenta (posreduje) Banke, telekom, veleproaja, agencije za zapošljavanje Standardizirane transakcije Karakteristične su po riziku i neizvjensosti Rizik se smanjuje povećanjem broja klijenata Osnovni način koordinacije je preko procdura.

Klijent KlijentProces

T

21

3. Intenzivne tehnologije

Klijentizirani prisutp u različitim situacijama Bolnice, univerziteti, istraživački centri, konsultantske firme i sl. Recipročna međuzavisnost Međusobno prilagođavanje Selekcija jednog od više resursa Svaka međuzavisnost treba poseban način koordinacije

Resursi

A

B

C

D

Proces T

Feedback

U

I

22

Zaključak:

Zaključci o utjecaju na strukturu nisu eksplicitni: Sekvencijalno povezana = umjerena kompleksnost i

formalizacija Klijentna tehnologija = male kompleksnosti, visoka

formalizacija Intenzivna tehnologija = visoka kompleksnost, niska

formalizacija

23

UTJECAJ DJELATNOSTI I VELIČINE

Tehnologija i struktura su (oboje) multidimenzionalni koncepti Djelatnost, veličina i tenologija su često povezane

Neke industrije su neminovne velikog obima (željezare, rudnici) Neki proizodi se moraju proizvoditi u velikim količinama da bi bili

konkurennti (video trake, elektronski uređaji, serijski automobili itd.)

Neke djelatnosti moraju biti standardizirane (lanac supermarketa) Generalno najveći broj djelatnosti nije vezan za određenu

tehnologiju

24

Veličina

Velčina utiče na izbor strukture, često i na izbor tehnologije Tehnologija manjih organizacija ima veći uticaj na strukturu nego

tehnologiju većih Nekad tehnologija diktira strukturu odjeljenja, grupe i sl.

Djelatnost Tehnologija Veličina

Struktura

25

Neke tehnologije (posebno kompleksne) ne uvodimo dok ne dostignemo određnu veličinu – kapacitet

Djelatnost upućuje na određene tehnologije Da bi koristili masovnu tehnologiju moramo imati

određenu veličinu. Veće organizacije su često multitehnolološke. Tehnologiju kao varijablu moramo promatrti na nivou

poduzeća i na nivou svake organizacione jedinice NIVO poduzeća: djelatnost – tehnologija

dominantna tehnologija

- NIVO OJ: zadatak pojedinca, metod, proces

26

Analiziramo organizacioni nivo i radni (tehnološki) nivo – fragmantiramo strukturu i tehnologiju

Tehnologija proizvodnje i tehnologija usluga nemaju potpuno iste zakonitosti utjecaja na strukturu

TEHNOLOGIJA I STRUKTURA – ZAKLJUČCI Tehnologija – kompleksnost

Niža kompleksnost – rutinska tehnologija, više rutine – niže potrebne kvalifikacije

Nerutinske tehnologije – visoka kompleksnost, veća vertikalna diferencijacija, niži raspon

27

Tehnologija – formalizacija

Rutinska tehnologija – veća formalizacija, veća birokratizacija

Nerutinska tehnologija – potrebni kontrolni sistemi

Kod velikih organizacija međuzavisnosti su kompleksnije i nisu jednoznačne

28

Tehnologija – centralizacija

Utjecaji nisu jednoznačni i konzistentni Rutisnke tehnologije – veća centralizacija, veže kontrole (ali uz

pisana pravila), ako formalizacija onda decentralizacija Nerutisnke tehnologije – veća autonomija, delegiranje, Centralizaciju i formalizaciju možemo supstituirati (jedno drugim)

Rutinske tehnologije – zahtijevaju centraliziranu strukturu pod uvjetom niske formalizacije

30

2. UTICAJ STRATEGIJE NA STRUKTURU

Ranije teorije:

“Strukturu određuju ciljevi i strategije”

P. Drucker: “Bilo koji rad na definiranju strukture mora započeti sa ciljevima i strategijama”

Strategija je jedna od strukturnih varijabli Strategija definira sredstva i načine za transformaciju

ulaza i izlaza. Ciljevi se odnose na izlaze a strategija na ulaze i izlaze i

sredstva kojima se do njih dolazi.

31

CILJEVI STRATEGIJA STRUKTURA PROCEDURE

Gdje želimo stići? Kako ćemo stići? Eksplicitni planovi razvijeni unaprijed. Novije poimanje: ne uvijek eksplicitni nego evolutivni plan Struktura slijedi strategiju, ona joj služi.

Chandler: Ako struktura ne slijedi strategiju rezultat će biti neefikasnost.

Povećanje profita: diverzifikacija nove linije nove str. (autonomija)

Povećanje kompleksnosti – veća autonomija

32

Jedan proizvod

(strategija)

Porast obima

jedan proizvod

Diverzifikacija

Visoka centralizacija

Niska formalizacija

Niska kompleksnost

Jednostavne strukture

Podjela na funkcije

Više organiz.jedinica

Koordinacija

Funkcionalna struktura

Novi način alokacije resursa

Mjerenje performansi

Koodinacija jedinica

Divizionalna struktura

33

Vrijeme:

Strategija

diverzifikacije:

Struktura:

Chandlerova teorija se odnosi dominantno na velika poduzeća.

t t+1 t+2

niska visoka

Jednostavna Funkcionalna Divizionalna

34

VRSTE STRATEGIJA1. Odbrambena Defenders Usmjerena na proizvodnju

limitiranog broja proizvoda i uži tržišni segment

2. Proaktivna (fokusirana) Prospectors Usmjerenast na nalaženje i eksploatiranje novih proizvoda, tržišta i prilika

3. Analizirajuća Analyusers Usmjerena na ulazak u nove proizvode i nova tržišta nakon provedenih analiza

4. Reaktivna Reactors Sljedbenička, slijedi nekonzistentne i nestabilne modele - obrasce

Prof. dr. H.Muratović 35

Odbrambena

Odbrana segmenta tržišta i/ili proizvoda Sprečavanje konkurencije: cijenom, kvalitetom... Efikasnost Nedovoljno istraživanje okruženja za nove prilike Struktura: visoka horizontalna difrencijaija, centralna

kontrola, formalna hijerarhija

36

Proaktivna Razvijanje novih tržišta i prilika Inovativnost Istraživanje okruženja Struktura: fleksibilna, nizak nivo rutinizacije,

decentralizacija, OJ, niska formalizacija, vertikalna i lateralne komunikacije

Relativno niži profit Visoka adaptibilnost

37

Analizirajuća Kombinacija prve dvije Minimiziranje rizika, maksimiziranje prilika Imitiranje, neizvjesnost Slijeđenje vodeće proaktivne firme Fleksibilnost i stabilnost – dvije komponete strukture Struktura: fleksibilna sa stabilnim dijelovima, dio

standardiziran i mehaniziran, dio fleksibilan

38

Reaktivna

Reagiraju često loše Imaju niske performanse Kratkoročnost strategije Kasne sa promjenama

39

USPOREDBA STRATEGIJA

Strategija Ciljevi Okolina Struktura

Odbrambena Stabilnost i efikasnost

Stabilna Čvrsta kontrola, podjela rada, visoka formalizacija,

centralizacija

Analizirajuća Stabilnost i fleksibilnost

Promjenljiva Umjereno centralizirana, čvrsta kontrola tekućih aktivnost, labavija kontrola novih akcija

Proaktivna Fleksibilna Dinamična Labava struktura, niska podjela rada, niska formalizacija, decentralizirana

40

Klasična efikasna struktura:

Visoka podjela rada Standardizacija Visoka formalizacija Centralizirano odlučivanje

Uticaj strategije na strukturu veći je u ranijem periodu razvoja org.

Struktura se sporije prilagođava strategiji ako je pritisak konkurencije slabiji.

41

OSTALE VRSTE STRATEGIJE

Strategija diferencijacije Strategija brzog napuštanja djelatnosti Strategija ekspanzije Strategija fokusiranja Inovativna Strategija rasta Strategija preokreta (turnround) Troškovna (troškovnog vodstva) Adaptirajuća Strategije alijanse

Hvala na pažnji!

PITANJA?