Melih Özdamar – Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni

EDAT – BAĞLAÇ – ÜNLEM

EDATLAR (İLGEÇLER)

Tek başına bir anlam taşımayan, sonuna geldiği

sözle cümledeki diğer kelimeler arasında anlam iliş-

kisi kuran sözcüklerdir.

Türkçede edatlar şöyle gruplandırılabilir:

gibi, için, ile, sade, sadece, yalnız, ancak, bir, tek, de-

ğil, mı, mi…

Yönelme hâliyle birleşenler

göre

rağmen

doğru

-e kadar

dek

değin

karşı

Ayrılma hâliyle birleşenler

beri

dolayı

ötürü

-den sonra

önce

evvel

başka

Edatların kullanımları içerisinde kullanıldığı yere

göre tür değiştiren kelimeler bulunmaktadır.

İLE

Cümleye vasıta, birliktelik, durum anlamı katan ve

“ekleşebilen” bir edattır.

Seninle dışarıda yürüyelim biraz. (Birliktelik)

Dün sabah uçakla Ankara’ya gitti. (Araç)

Sinirle adamın üstüne yürüdü. (Durum)

DİKKAT:

İle sözcüğünün yerine “ve” bağlacı getirilebiliyorsa

bu kelime “bağlaç” görevi üstlenir.

Bu müziklerle coşar insanın gönlü her gece.

(ve = kabul etmedi > edat)

Düşüncelerle şarkılar bütünleşiyor her daim.

(ve = kabul etti > bağlaç)

ANCAK

Cümleye sadece, ihtimal, en erken anlamı katan ke-

limedir.

Bu sefer kendine ancak tuluatçıların arasında yer

bulabildi. (Sadece)

Bir yıl sonra ancak Çamlıbel’de bulabilmişlerdi.

(Güçlükle, olsa olsa)

DİKKAT:

Ancak sözcüğü “ama, fakat, lakin” anlamına gele-

cek şekilde kullanılırsa bağlaç görevi üstlenir.

Bu büyüklük değil ancak mertçe bir davranıştır.

(ama = kabul etti > bağlaç)

Bu soruyu ancak senin çözeceğine inanıyorum.

(“ama”yı kabul etmeyip “sadece”yi kabul etti > edat)

YALNIZ

Yalnız sözcüğü; ama, fakat, lakin’i kabul ettiği anda

bağlaç görevli olur. Bunları kabul etmeyip sadece

anlamına gelirse edat görevi üstlenir.

Ülkede bunu yapabilecek yalnız sen varsın.

(“ama”yı kabul etmedi, sadeceyi kabul etti = edat)

Ders çalışmak istiyorum yalnız hazırlıklarımı henüz

yapamadım.

(“ama” sözcüğünü kabul ettiği anda bağlaç görevi

üstlendi.)

DİKKAT:

Yalnız sözcüğü kullanıldığı yere göre tür değiştirir. Fi-

illeri ve fiilimsileri nitelerse zarf, isimleri nitelerse sı-

fat görevi, çekim eki alırsa isim görevi kazanır.

Yalnız yaşamayı kim ister ki?

(Fiilimsiyi nitelediği için zarf görevlidir.)

Yalnız bir hayat, tüm insanlığın korkusudur.

(İsmi nitelediği için sıfat görevlidir.)

Kendimi bildim bileli yalnızım.

(Çekim eki aldığı için ad görevi üstlenmiştir.)

ww

w.ed

ebiyatvetu

rkce.com

ww

w.ed

ebiyatvetu

rkce.com

ww

w.ed

ebiyatvetu

rkce.com

ww

w.ed

ebiyatvetu

rkce.com

Melih Özdamar – Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni

BİR – TEK

Bu sözcükler kullanıldıkları yere göre tür değiştirse

de “sadece” anlamına geldiği anda edat görevi üst-

lenir.

Beni bir sen anlarsın bu hüzünlü diyarda.

(Bir sözcüğü, sadece anlamına geldiği için edat gö-

revi üstlenmiştir.)

Her şeyi anlarım, tek bunu anlayamam.

(Sadece anlamına geldiği için edattır.)

DİKKAT:

Bir sözcüğü, kullanıldığı yere göre tür değiştirebilir.

Biri de beni arıyor sabahtan beri.

(İsmin yerini tutmuştur. Arayan kişinin adı bulun-

maktadır ancak bunun yerine başka bir sözcük ter-

cih edilmiştir. Bu nedenden ötürü zamir görevlidir.)

Bir kişi gerekiyor bizlere.

(Bir sözcüğü, kişi kelimesinin önüne gelerek sıfat

görevi üstlenmiştir.)

-E KARŞI

Basit ama bir o kadar da tehlikeli bir edattır. Cüm-

ledeki kullanıma dikkat edilmelidir.

Hazar Gölü’ne karşı çayımızı yudumladık.

Fenerbahçe’nin Galatasaray’a karşı galibiyeti yok.

DİKKAT:

Karşı sözcüğü her yönelme hâliyle birleşiminde edat

görevli değildir.

Bana karşı gelmenin hesabını vereceksin.

Bu cümlede karşı gelmek bir bütündür. Yönelme

hâliyle birleşme durumu olmadığı için edat değildir.

Sabaha karşı tarafa yöneleceklerini söylediler.

Bu cümlede sabaha karşı ifadesinden çok karşı taraf

olarak kullanılmıştır. Yönelinen yer karşı taraftır. Bu

nedenle bu sözcük edat görevli değildir.

Galatasaray, kupayı almak için karşıya geçti.

Cümlede karşı kelimesi isim olarak kullanılmıştır. Ni-

tekim geçilen yerin adı karşıdır.

-E DOĞRU

-e karşı edatında olduğu gibi -e doğru da kullanıldığı

cümleye göre hareket edilmesi gereken bir edattır.

Yönelme hâliyle yan yana bulunması, o sözcüğün

edat olduğu anlamına gelmemektedir.

Seninle bu konuyu akşama doğru konuşalım.

Bu cümlede -e doğru edat görevlidir. Çünkü bir bü-

tünlük arz eder. Ne zaman konuşalım sorusuna ak-

şama doğru cevabı verildiği için burada edat görev-

lidir.

DİKKAT:

Doğru sözcüğünün önünde hâl ekinin bulunması

onun edat olacağına işaret değildir. Cümledeki anla-

mın iyi kavranması gerekir.

Benimle doğru konuşmanı tercih ederim. (zarf)

Doğru yoldan şaşma hiçbir zaman. (sıfat)

Tahtaya bir doğru çiz bakalım. (isim)

-DEN BAŞKA

Yine cümledeki anlamına göre hareket edilmesi ge-

reken edatlardan biridir.

Bana senden başka kimse hakaret etmedi.

Çaydan başka bir içecek bilmez bu adam.

DİKKAT:

Başka sözcüğü kullanıldığı yere göre tür değiştirebi-

lir.

Ben artık başkasını görmek istemiyorum. (zamir)

Başka yönlerden bakalım bu olaya. (sıfat)

EDATLARIN CÜMLEDE KULLANIMLARINA

GÖRE KAZANDIRDIĞI ANLAMLAR:

Dünden beri evden çıkamadık. (zaman)

Sana göre aşk laftan ibaret. (görelik)

Bu iş, diğerine göre daha zor. (kıyaslama)

Ruhu ay kadar parlaktı cananın. (benzerlik)

Melih Özdamar – Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni

Bugün bin kadar video çekimi için hazırlandık. (yak-

laşık - amaç)

Seni görmek üzere evden çıkmıştı. (amaç)

Bankalar faiziyle almak üzere para verir. (şart)

ww

w.ed

ebiyatvetu

rkce.com

ww

w.ed

ebiyatvetu

rkce.com

ww

w.ed

ebiyatvetu

rkce.com

ww

w.ed

ebiyatvetu

rkce.com