ENGL ALTUNTU. TMDK MZKOLOJ BLM

DOU KARADENZ BLGESNDEK HORONLARDA KADININ TOPLUMSAL CNSYET PERSPEKTFNDEN NCELENMES (TRABZON VE RZE ZELNDE)

GR

Bu alma Ortadou Teknik niversitesi Trk Halk Bilimi Topluluunun dzenlemi olduu Halk Kltr ve Toplumsal Cinsiyet Sempozyumu kapsamnda hazrlanm olup genel olarak Dou Karadeniz kltrnn nemli unsurlar olan yresel halk ezgileri ile horon figrlerinin, zel olarak da toplumsal cinsiyet ve kadn perspektifinden incelenmesini amalamaktadr. Aratrma sahas olarak seilen Dou Karadeniz blgesi, corafi terminolojide Karadeniz blgesinin dousunda yer alan, snrlar fiziki unsurlar ve sosyo-kltrel zelliklerdeki farkllamaya bal olarak izilen ve bu zellikleriyle Karadeniz blgesinde ayr olarak incelenen bir blgeyi ifade etmektedir. Dolaysyla bu blgedeki insanlarn paylatklar ortak yaantsal birikimlerden sz edilirken ve bunun bir sonucu olarak ortaya kan mzik kltrn toplumsal cinsiyet perspektifinden deerlendirirken corafi zelliklerin bu birikimlerin olumasnda oynad rol ihmal edilmemelidir. Karadeniz kysnn hemen gerisinden balayp duvar gibi ykselen, geit vermeyen sradalar, kyda yerlemeye nispeten elverili mikro blgelerde kk kentler ile da yamalarnda birbirlerinden izole ve dank yapda kylerin ortaya kmasna sebep olmu, bu durum modern ulam olanaklarna ve iletiim aralarna kavuulduu yakn dneme kadar insanlarn birbirleriyle balant kurmasn engellemitir. Bunun bir sonucu olarak Dou Karadenizde idari blgeler leinde kkten bye btn yerleim birimlerinde kltrel bakmdan kendine zg ve kapal bir yap olumasn salamtr. Bu etkiler yre halknn yaam tarznda olduu kadar gnlk konuma dilinde, mzik ve horon kltrnde de gzlemlenebilmektedir. Bu almada da Dou Karadeniz kltrnn nemli geleri olan yresel mzik kltr ierisinde horon, toplumsal cinsiyet perspektifinden deerlendirilirken Dou Karadenizin corafi zellikleriyle ilikilendirilmesi kanlmazdr.Konuyla ilgili edebiyat taramas sonucunda ulalan veriler ile konuyla ilgili yaptm grmeler sonucu elde edilen bilgiler kullanlarak ana dncenin desteklenmesi yoluna gidildi. 13 14 15 Nisan 2015 tarihleri arasnda Karadeniz Teknik ni. Devlet Konservatuar Mzikoloji Blmnn Dzenlemi olduu Dou Karadeniz Mzik ve Dans Gnleri balkl sempozyuma katlarak almamn ekillenmesi iin nemli grmeler yaplmtr. KT. Mzikoloji blm bakan Abdullah Akat ile grerek bilgilerinden faydalandm. Kendisine sonsuz sayg ve sevgilerimi sunuyorum. Alan almam kapsamnda birok akademisyenle grmelerde bulundum. Yedi tepe ni. Karadeniz ve Karadeniz kadn zerine almalar olan crac Ayenur Kolivar, TU. TMDK Halk oyunlar Blmnden Cavit entrk, Ynetmen Rya Arzu Kksal, Yrede yaam ve halen Kocaeli Glck de yaayan ev hanm Annem Muradiye Altun, ev hanm Havva Murteza, Marmara ni. Corafya retmeni Ouz Kaan Komut almamn ekillenmesinde nemli katklarda bulundular hepsine sonsuz teekkrler. TU. TMDK Mzikoloji Blm retim grevlilerinden Do. Dr. Gonca Girgin Tohumcu ve Do.Dr Belma Kurtiolu makalemin ekillenmesinde yardmc olan isimlerden iki hocama da katklarndan dolay ayr ayr teekkr ediyorum.ncelikle Annem Muradiye Altun un birikim ve anlatlaryla fikir olarak kafamda beliren bu alma Dou Karadeniz blgesinde yaam olan kiilerin daha ok da kadnlarn (50 75 ya aras )anlattklar almamn ilk aamasn oluturdu. Akademisyenlerle grmelerim (yine Karadenizli ) sonucu ekillenen yap almamn ikinci aamasyd. Son olarak da literatr taramas sonucu ulalan kaynaklardan faydalanlarak temel erevenin ekillenmesi saland.

TOPLUMSAL CNSYET KAVRAMI

Toplumsal cinsiyet kavram; kadnn toplum ierisindeki konumunu anlamlandrabilmek iin bilinmesi gereken nemli kavramdr. Temel olarak kavrama deinmek istiyorum. Toplumsal cinsiyet (gender) kavram, nceleri cinsiyet (sex) kavram ile kartlk ilikisi iinde tanmlanmtr. Buna gre, cinsiyet kadn ile erkek arasndaki biyolojik-anatomik farklara iaret ederken, toplumsal cinsiyet, cinsel kimliklerin ina srecini ve aralarnda ki ilikinin toplumsal ve kltrel olduuna iaret etmektedir.( zkazan 2010 )Ann Oakley Sex, Gender and Sociey kitabnda toplumsal cinsiyet rollerinin nasl renildiini anlatm ve 1970lerden itibaren yaplan toplumsal cinsiyet almalarnda 3 nemli aamadan sz etmitir;

1. Cinsiyet farkllklarnn vurguland aama (biyolojik cinsiyet)2. renilen cinsiyet rollerine ve toplumsallamann vurguland aama3. Sosyal tm sistemlerde toplumsal cinsiyetin varlnn vurguland aama (Ecevit, Karkner:2012.s.4)

Toplumsal Cinsiyetin ekillenmesinde; yaanlan corafyann, tarihin gemiin etkisi en belirleyici kavramlardandr. Bu kavramlar cinsiyetlere yklenmi olan rollerin ve farkllklarnda belirleyicisi konumundadr. Toplumlarn cinsiyet alglar, alglarn ekillendirdii roller, toplumsal cinsiyet rejimini oluturmaktadr. Peki, bu toplumsal cinsiyeti dou Karadenizde genel olarak ve horonlarda nasl tespit ediyoruz? Bu sorunun cevabn aramaya alalm;DOU KARADENZDE HALK OYUNU VE HORON Halk oyunlar oluum kayna ve sreci nedeniyle kolektif bir deere sahip olmak durumundadr. . En temel tarifiyle Halk oyunu; halkn oynad oyundur. Kltrn ierisinde ekillenen halka ait olan kltrel varlktr. Literatrde belli kavramlar (anonim kavram gibi) zerinde tartmalar devam etmekle birlikte Erdem ve Pulura gre ise: Tek tek hi kimsenin oluumunu sahiplenemeyecei toplumun kimlik kazandrd toplumsal deer tayan anonim nitelikli hareket serileri ve ayn zelliklere sahip mzik btnnden oluan dans anlamndaki rnlere Halk Oyunu denir. ( Erdem, Pulur. 2002 s.225 )Halk oyunlar; halk tarafndan retilen, nesilden nesle aktarlan kltr rnleridir. Toplumsal cinsiyet balamnda, kadnlk ve erkeklik rollerinin de kltr temelli olduu gr dorultusunda halk oyunlarnda toplumsal cinsiyet ve dans ilikisini ele alrken, kadnn ve erkein toplum iinde stlendikleri rol ve sorumluluklar tarihsel, toplumsal (tken. 2011)ayn zamanda corafi yapnn da gz nne alnarak geni bir perspektifle ele alnmas gerekliliini art klar. Hayatn hemen her alannda olduu gibi cinslere yklenen roller geleneksel halkoyun kltrnde de cinsler zerinde zelliklede kadn zerinde snrlar olarak karmza kar. Bu durum oyunlarn cinsiyetlendirilerek kadn ve erkek oyunlar olarak kategorize edilmesi sonucunu dourur. Karma ve cinsiyetlendirilmi (erkek kadn) Dou Karadeniz blgesindeki baz horonlara Trabzon Blgesi Halk Musikisine Giri kitabnda Sleyman enel rnekler vermitir;Trabzon/Akaabat/ Haka Ky; Oyunun ad: Horon, Kemene eliinde Erkek ve Kadn karlkl olarak oynad bir oyun.Trabzon /Akaabat Kazas/ Gozoksa Ky; Oyunun ad: Horon kemene, davul, zurna eliinde Erkeklere mahsus bazen de karkTrabzon/Srmene Kazas/Zavl Ky; Oyunun ad: Horon, kemene eliinde kadnlar ve erkekler ayr ayr oynuyor. (enel:1994)rneklerde; ayn ehirdeki farkl kylerde Horonlarda bir oyun karma oynanabiliyorken, baz kylerde sadece erkek ya da kadnlarn ayr oynad dolaysyla bu durumun corafi yapnn ve tarihsel birikimin sonucu eklinde yansdn syleyebiliriz.rnein, Trabzon Akaabat Blgesinin engebeli yaps dhilinde horon oynanabilecek dzlkler bulmak zor olduundan, horon Dzlerinde kstl alanlarda, ahap evlerde balk teknelerinin gvertelerinde horon oynamak gerektii zaman oynanan baz Horonlarda geni hareketlerin(Erdem ,Pulur A:2002.225) neden yer almad anlalabilmektedir.Selim Cihanolu Dou Karadeniz Blgesinde oynanan Horonlar Karlamalar, Barlar ve Halaylar kitabnda corafyann horonlarn yaps zerindeki etkilerini yle yorumlamaktadr:Karadenize zg Horonun yapsnda tarm kltrnn varl apak ortadadr. Horonda grlen ne eilmeler ve kollarn ne uzatlp sallandrlmas tarlada kazma yaplmas gibidir. Horoncularn el tutmas ve hamle yapmalar ile belcilerin vol atma hamleleri ayndr. Doa yapsnn sert ve dalk oluu denizin ve havasnn kararszl horon oyunlarnda gze arpar.(Cihanolu S. 2004. S. 25)Trabzon da katlm olduum sempozyum da; oradaki insanlar iin horonun ne anlama geldii kitaplardan okunarak anlalabilecek bir olgu olmad kans bende glendi. Horonun bir trans hali olduu bir eit ibadet diye nitelendirildii, zellikle yayla zamannda oynanan horonlarn blge insan iin farkllk tekil ettiini syleyebilirim. Nitekim Cavit entrk ile yaptm grmede, kendisi stanbul da yayor olmasna ramen her yaz mutlaka aksatmadan yayla enliklerine katldn ve bunun yaamnn vazgeilmezi olduunu belirtmektedir.

DOU KARADENZ BLGESNDE KADIN VE HORONDAK YER

Dou Karadeniz dediimiz blgede (Rize, Trabzon ) oynanan horonlar da kadn ele alacam. Dou Karadeniz phesiz bu iki ilden ibaret deil fakat yanl bir ey sylememek adna eksik sylemenin daha doru olaca kanaatindeyim. lk aamada ehirleri balklara ayrarak incelemeyi dndysem de sonrasnda belli horonlarda kadnn varln anlatabileceim iin ehirleri ayrmamay fakat yine de fikir vermesi asndan ehirlerin isimlerini belirtmeyi uygun grdm. Bunu yaparken oyunlarda kadnn bulunduu konumu ekillendiren sebepler zerine kaynaklardan yararlanarak bir yorum getirmeye alacam. Dou Karadeniz kadn kimdir? Yaam ierisinde konumlann hangi artlar belirlemitir? Toplumsal cinsiyet rolleri balamnda horonlarda kadnn konumlan nasl olmutur?Sorularnn yantlarn bulmaya alacam. Literatr taramas esnasnda, genellemeler zerinden horonlarn zellikle ne ekilde oynand, oyun ismi verildikten sonra oyunun yaps ierisinde kadnn var olup olmadnn belirtildiini gryoruz. rnein: Artvin; Arhavi canls (karma),Giresun sk horon (kadn),Trabzon horon kurma (kadn) gibi. Yaptm alan almas esnasnda altm ve bilgisine bavurmu olduum kiiler den Ayenur Kolivar ile (Akademisyen, Rize ayeli) Karadeniz kltrne dair yaptmz grme sonucunda Artvin horonu, Karadeniz horonu, Rize horonu, Bayburt horonu vs. gibi genellemelerin aslnda horonu ve horonda kadn anlamlandrmaya alrken yanl ve bilimsellikten uzak sonular alnacan grdm. Kolivar; konumamz esnasnda Ardeende Dutxe denen bir ky zerinden rnek vererek iki ky ayran derenin aasn da ve yukarsnda tamamen farkl iki anlayn olduunu, bir taraftaki kadnlarn Trkler de ve horonlarda varl sz konusuyken dier tarafta tamamen farkl bir yapnn varlndan bahsetmitir. Eer genelleme yaplabilecek bir alan varsa bununda ataerkin varlnn dou Karadenizde hkim olduu gereidir (Kolivar) Gurbetilik kavramnn blge insan iin hayat ekillendiren kadnn ve erkein konumunu belirleyen bir kavram olarak karmza ktn deinen Kolivar bir makalesinde bu duruma yle deinmitir:

Erkeklerin uzun saylacak sreler boyunca blge dnda bulunmalar, farkl kltrlerde erkeklerin stlenmesi beklenen birok iin kadnlar tarafndan yaplmasn mmkn ve meru klar. Bir baka deyile gurbetilik kadnlarn eve kapal bir hayat srmesinin nndeki en temel gerekeyi-kadnn ev dndaki emeine ihtiya olmad iddiasn geersizletirmitir [footnoteRef:1] [1: Ayenur Kolivar: http://biryasam.com.tr/Detay/41. Belirtilen sitede yaynlanan dou Karadenizde geleneksel ve modern toplumdaki kadnlk durumlar balkl yazdan alnt yaplmtr.]

Dolaysyla Dou Karadeniz kadn kimdir? Sorusunun cevabnda evin dnda alma hayatnda varlk gsteren ve bunun temel nedenlerinden birinin de erkeklerin almak iin gitmek zorunda olmalarn gsterebiliriz.

Dou Karadeniz kadnn anlama noktasnda o blgeye ait eitli belgeselleri izlediimde ve zellikle 75 ya civar grme yaptm kadnlarn anlattklar zerinden de, Dou Karadeniz kadnnn (zellikle gemite) zor yaam koullar altnda yaayan gl, ok alkan ve mutlu kadnlar olduklarn syleyebilirimGrme kiilerinden Muradiye Altunun[footnoteRef:2] Kendisine ynelttiim genken horon oynar mydnz? Sorusunu u ekilde yantlad: [2: Grme kiisi: 1939 Rize doumlu. 7 kz bir erkek ocuk sahibi 30 lup yalarna kadar Rizede yaam]

kadnlar sadece kendi aralarnda horon oynarlard dnlerde knalarda eer horon edilecekse akrabalardan erkek olanlarla oynana bilirdi baka erkeklerin olduu horonlara girmeye izin verilmedii gibi girenler olursa da toplumun o kadna iyi gzle bakmadn syledi. Fakat bir istisna olarak yal kadnlar iin bu eit engellerin olmadn hatta erkeklerden daha fazla sz sahibi olduklarn belirtti.

Trabzon da katlm olduum sempozyumda; yukardaki ifadenin benzerini Tulum enstrman icracs, ayn zamanda Dou Karadeniz Blgesi mzii ve horonlarnda ok nemli bir isim olan Remzi Bekar da dorulad. Sempozyumun ikinci gn Rza Can zel (kemene icracs ) Ordu sarho Karlamas, Grc Horonu, Perembe horonunun oyun ve mzikleri konusunu sundu ve bende bir soru ynelttim. Bu horonda kadn var mdr? Varsa veya yoksa konumunu belirleyen olgu nedir? Kendisi olmadn syledi. Heminde kadnlarn oyunlarda ayr tutulmadn ve erkeklerle birlikte oynayabildiklerini belirttii fakat Remzi Bekr ( ya 80 civar ) nceden kadnlarn erkeklerle oynamadn ve benim sorumu sorarken belirttiim gibi gnah kavramnn gemite Hemindeki horonlarda kadnlarn olmamalarnn sebeplerinden olduunu kendisi de ifade etti. unu syleyebilirim ki yukardaki aklamalar dorultusunda kadn gemite i meknlarda ( ev vs.) ve sadece kadn kadna yda birinci dereceden yakn erkeklerle oynanan horonlarda varlk gstermitir. Baz horonlar snflandrrken nceden kadnlarn dhil olmad fakat sonradan kadnlarda oynasn diye hareketlerin yumuatld belirtilmektedir.

Kadn horonu kadnn ruhuna ve fiziine uygun olarak yumuatlm figrlerden oluur. Geleneksel kadn dnlerine algc alnmaz Kadn horonlarnda erkek horonlarndaki titremenin yerine bel kvrma, omuz sallama, gs silkme ve yaylanma gibi kadns almlar arlktadrErkek horonlarnda grlen kp kalkmalar ve kollarn omuz seviyesinden yukar kaldrlmas kadn oyunlarnda grlmez. (Cihanolu Selim. S. 87)

T. Trk Mzii Devlet Konservatuar Halk Oyunu blm retim grevlilerinden Cavit entrkle yaptm grmede Trabzonda artk kadnlarnda rnein yayla enliklerinde; erkek figr olan hareketleri yapt fakat gemite iki kolu havaya kaldrarak yaplan belli hareketleri kadnlarn yapmadn belirtmitir. Sz konusu hareketleri kadnlarn erkeklerden daha iyi yapabildiini vurgulamakla birlikte bunun gelenekte ok ho karlanmadn yakmadn belirtmitir. Kadnn horonda ki konumunu belirleyen etkenin fiziksel zayflklar olduu, baz figrlerin yumuatlmas gerektii ve belli hareketlerin kadns olmakla zdeletirildiini de grmekteyiz. Kadnn horondaki, konumunu belirleyen, kadnlar zerinde bask unsuru halini alan, gelenein ekillenmesinde etkin olan dini inanlarn rf haline gelerek, ataerkil yapnn da referans gstererek kadnn hareketlerinin kstlanmas noktasnda dayanak olarak grld ulalan nemli bir gerektir. Trabzon blgesinde Gemite kald vurgulanan Zevk[footnoteRef:3] ad verilen toplantlarda ki kadnlarn varl bilinmekle birlikte burada zadece dipnot olarak belirtmeyi uygun gryorum. nk burada bahsedilen kadnlar zevk leminin bir paras olmakla birlikte Kol Bast[footnoteRef:4] oyununun ekillenmesindeki etkenlerden saylmamaktadr [3: Zevk:1930lar dan dan nce lem, zevk, kz saklamak olarak da geen sadece Trabzona has bir durum olmamakla birlikte zellikle ei lm kimsesiz sahipsiz kadnlarn bulundurulduu, erkeklerin gizli yer ve meknlarda elenmelerine zevk lemi deniyor] [4: Kol bast: zevk lemi esnasnda kolluk kuvvetlerinin basknndan ekinildii,( nk kadn oynatmak yasak ) gizli olan bu toplantlarn basknlar esnasnda ekillenmi figrlerinden olutuu sylenen bir oyundur.]

Dans bir i olarak yapan engi [footnoteRef:5]kadnlardan da sz edilmekte ve bu kadnlar erkek meclislerine de katlabilen ve para kazanan kadnlar olarak karmza kmaktadr. engileri ev kadnlarndan farkl dndm iin burada deinmeyi uygun grmyorum. Yine dipnot olarak belirtilecektir. [5: engi: krsal da deil daha ok ehirde dn, snnet, vs. gibi toplantlarda oyun oynayp trk syleyen ve para kazanan kadnlar ki bu kadnlarn erkeklerin olduu meknlarda bulunabildiklerini kaynaklarda grmekteyiz.]

Rize yresine de baktmzda ataerkin hkim olduu, kadnn horonlarda yine kendi aralarnda kna, dn snnet gibi zel trenlerde oynadn kaynak kiinin[footnoteRef:6] anlattklarna dayanarak syleyebilirim. ( Grme kiisi u anda 75 yanda dolaysyla burada gemite demek daha uygun olacaktr).Kadnlar, eer dardaki oyunlarda oynayacaklarsa zellikle birinci derece akrabalarn (dayolu halaolu amcaolu vs.) kollarna girerek, varlk gsterebildiini, aksi durumlarda evre tarafndan uyarldklarn ve horondan ayrldklarn grmekteyiz. Fakat ya olarak byk kadnlarn, horonlarda da trk sylerken de rahat olduklar hatta Trk atmada [footnoteRef:7] mstehcenlie varabilen kaidelerinde olabildiini grmekteyiz. Burada kadnn konumunu belirleyen etken olarak dini gerekelerden referansla kadn yabancnn yannda oynamaz gnahtr syleminin varlndan sz edilebilir. Nitekim yal kadnlarn zgrlklerinde herhangi bir snrlamaya neden olmayan inan kavram, gen olan kadnlarn hareketlerini snrlandran bir referans olarak kullanlmakta, rfn inanlatrlarak kadn erkein istedii yerde konumlandrd syleyebilir. Bir kadn dulsa yda ei gurbetteyse evin dndaki oyunlarda oynamas sz konusu olmamaktadr. Bu evre tarafndan ho karlanan bir durum deildir. [6: Muradiye Altun: 75 yanda, Rize Dz ky] [7: Atma trk: Dou Karadeniz blgesinde doalama olarak en az iki kiinin karlkl syledikleri trklerdir.( http://www.karalahana.com/karadeniz/akcaabat-atma-turkuler.htm]

Rize Hemin yresinde horonlarn yapsn ve kadnn yerini anlamak iin Abdullah Akat[footnoteRef:8] bir makalesinde[footnoteRef:9] stanbul Hemin yardmlama ve dayanma Derneinin dzenledii etkinlikleri anlatmakta, kltrn yaamas noktasnda dernein dzenledii eitli faaliyetler ierisinde horon kltrn yaamak ve yaatma amacn gden insanlar zerinden tespitlerini dillendirmektedir: [8: ] [9: ]

Heminde her i trk yoluyla yaplr Dernekte horonlar kadnlar ve erkekler tarafndan birlikte oynanmaktadr. Ancak yalnzca kadnn oynad horonlara da tanklk edilmitir. Kadnlarn yalnz oynadklar horonlar yresel kyafetlere bal olarak her hangi bir yerlerinin almamas iin hareketlerin yarm yaplmas suretiyle oynanmaktadr ve gnmzde stanbulda ki Heminli kadnlar bu kyafetleri giymese de figrler deimemekte ve yarm yaplmaktadr. Bu sebeple kadnlarnda itiraki asndan karma oyunlardaki sert figrler oynanmamaktadr. Horonlarda da aslna uygunluk korunmaya allr komutu yanl oynayanlar srekli uyarr.(Akat A.2012.S.213.214.215).Bahsedilen komutu horondaki en sz geen Ortamdaki en yal kiidir ve tulumcuda dhil horonun gidii onun elindedir Gelenekte bu kii erkektir. Kadn komutu gelenekte olmamtr. Fakat gnmzde kadnlarn Komutu olarak varlk gsterdii bilinmektedir. Komutunun gelenekte erkek oluu belki de ehir yaamnda kadnlarn bu grevi ifa etmeyi isterken krmay dndkleri bir tabudur? Kyler de ve ehirde ki kadnlk rollerini hangi unsurlarn ekillendirdiinin alld bir aratrmayla bu soruya cevap aranabilir.SONU.Dou Karadenizi incelemek istememin nedeni; annemin anlatlarnn benim iin ok deerli oluuydu. Fakat grdm ki sadece kaynak kiilerle grmek veya edebiyat taramas ile dou Karadenizde mzik kltrne dair ve bu kltr ierisinde kadn anlamaya ynelik almalarn ok daha uzun bir alma sresi gerektirdiiydi.Dou Karadenizde adm adm gezilerek zellikle szl tarih anlatlarnn ekillendii bir almann tek bana yeterli olmasa da insan daha doru verilere gtrecei kanaatindeyim. Nitekim aratrmam srasnda vardm en temel sonu: Dou Karadenizde genel bir horon anlay ve bu anlay ierisinde kadnn her yrede farkl konumland gereidir. Bu durumun en geerli nedeni olarak da blgenin corafi yapsnn, insan ilikilerini ekillendirdii modern ulam olanaklarna, iletiim aralarna kavuulduu yakn dneme kadar insanlarn birbirleriyle balant kurmalarnn gldr. almam Trabzon Rize zelinde snrlayarak Karadenizde kadn, horonlarda kadn anlamaya ve anlatmaya altm. Bu snrlamamn nedeni olarak da dier ehirlere ait sadece ktphane taramalarndan faydalanarak bir eyler sylemem gerekecekti, bunu yapmak istemediim iin bu iki ehir zerinden horonlarda kadna deindim. Yukarda da belirttiim gibi genellemelerden zellikle kanmaya altm. rnein Artvin horonlarnda kadn gibi bir yaklamn imknszln, kaynak kiiler ve literatrde karma kan veriler dorultusunda syleyebilirim. Bu ehirlerde kadn iin ortak olarak unlar sylenebilir;Kadnlar evde ve ev dnda yani yeniden retim ve retim srecinde en nemli aktrler olmalarna ramen, karar alma aamasnda sz sahibi deildirler. Ataerkil yapnn bu blgelerde de yaam ekillendirdiini sz hakknn erkeklerde ve yaa byk kadnlarda olduunu syleyebiliriz. Kadnlarn elenmeyen, elenceden tamamen izole horon etmeyen trk sylemeyen ya da mutlu olmayan sadece ezilen, smrlen insanlar olduunu sylemek phesiz mmkn deil. Nitekim belli snrlar dhilinde ki bu snrlarn zaman zaman inanca dayandrlarak (erkek-kadn horon oynamak gnahtr)erkek egemen anlaya referans olarak gsterildiini ve ataerkin tasvip ettii snrlar dhilinde (dayolu, amcaolu, Teyze olu vs.) yakn erkek akrabalar iin geerli olmadn grmekteyiz. Bu durumda da dini inancn ataerkin kulland bir bask unsuru olarak kullanldn syleyebiliriz.Kadnlarn ba, bahe, tarla ilerinde alrken hareketlerine belli snrlamalar getirilmezken , (zellikle gemi te) yaylada, evinin dnda elence ve horon esnasnda hareketlerin snrlamalara tabii olduunu yine kaynak kiiler vastasyla renmekteyiz. Herhangi bir yerde yazl olmayan, grnmeyen fakat yaam snrlayan ve ekillendiren gelenein getirdii kurallar btn, kadn zerinde zellikle elenirken bir bask unsuru olarak karlarna kmaktadr.

KAYNAKA:

KTAP:1. E, Yldz. , E, Mehmet. , A, Aye. , G, zlem. , G, Mine. , K, Aya. ,K, Nadide. , U, Glriz. , , rem. , D, Aye (2011). Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi. Anadolu ni. Yaynlar: Eskiehir.2. enel S.(1994). Trabzon Blgesi Halk Musikisine Giri .stanbul.3. Cihanolu.(2004). Dou Karadeniz Blgesinde Oynanan Horonlar, Karlamalar Barlar ve Halaylar. stanbul: Efsane reklam yaynclk.MAKALE:1. zkazan Alev. 2010 Bilim ve Toplumsal Cinsiyet. II. Kadn Hekimlik ve Kadn Sal Kongresi: Kadn Grmeyen Bilim ve Salk Politikalar, 20-23 Mays.2. Erdem, &Pulur, A.(2002). Dou Karadeniz Blgesinde Oynana Horon Tr Oyunlar zerine Bir Aratrma. Gazi niversitesi Kastamonu Eitim Dergisi.s.2253. tlen Nihal.(2011). . Toplumsal Cinsiyet Balamnda Halk Oyunlarnda Kadn. Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi. Cilt:8.Say:1. S. 268.4. Akat, A.(2012). Hemin ve Heminlilerde Dayanma Faaliyetleri. Karadeniz Aratrmalar Dergisi. Say. 35. sf. 213,214.GRME KLER:1. Muradiye Altun: Rize 1939 doumlu. ( Ev Kadn ).30 yana kadar Rizede yaam sonraki yllarda gidip gelmi. u anda Kocaeli Glck de yayor2. Havva Murteza: Rize 1957 doumlu. (Ev kadn).15 yana kadar Rize de yaam. Halen stanbulda yaamakta.3. Cavit entrk: T Tmdk. Da Halk Oyunlar blmnde retmenlik yapyor.4. Ayenur Kolivar. Yedi tepe ni. Edebiyat retmeni. Karadeniz Kadn zerine almalar yapyor ayn zamanda Karadeniz mzii icracs.5. Abdullah Akat: KT Mzikoloji Blm Bakan. Dou Karadeniz zerine almalar mevcut.6. Rya A. Kksal: ynetmen Belgesel almalar var. Belgeseli bir avu cesur insan Karadeniz kadnn anlatan almalar var.NTERNET KAYNAK:1. Yazmzn 4. Sayfasnda yer alan 1 no.lu alntnn kayna Ayenur Kolivar ait dou Karadenizde geleneksel ve modern toplumdaki kadnlk durumlar balkl yazdan alnt yaplmtr. http://biryasam.com.tr/Detay/41.

12