Turks - Nederlands

www.novonordisk.nl

DIYABET NEDIR?Wat is diabetes?

P a s s i e v o o r l e v e n

İçindekiler

DİYABET 6

ŞEKER HASTASININ VÜCUDUNDA NELER OLUYOR? 8

ŞİKAYETLER 14

BİRİNCİ TİP DİYABET 14

İKİNCİ TİP DİYABET 18

DİYABET VE HAMİLELİK 18

SAĞLIKLI BESLENME 20

KARBONHİDRATLAR 22

ŞEKER TÜKETİMİNE NEDEN DİKKAT ETMENİZ GEREKİYOR? 24

YAĞIN ZARARLARI NELERDİR? 24

RAMAZAN AYI VE ORUÇ 28

SİGARA 30

ALKOLLÜ İÇKİ 30

ŞEKER HASTALARI İÇİN HAREKET ETMEK NİÇİN ÖNEM TAŞIR? 30

NELER YAPABİLİRSİNİZ? 32

KONTROL 32

DİYABETİN NEDEN OLABİLECEĞİ SORUNLAR 34

AYAK BAKIMI 38

TATİLE ÇIKMAK 42

SON OLARAK ÖNEMLİ ÖNERİLERİ TEKRARLIYORUZ 46

De in deze brochure gebruikte foto’s zijn afkomstig uit de videoband DIABETES (© ZAO/NIGZ).Vertaling: M. CordesDrukwerk: Walburg Grafische Diensten

Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Novo Nordisk Farma B.V.

© 2006 Novo Nordisk Farma B.V. en NIGZ

Inhoud

Diabetes 7Wat gebeurt er in het lichaam van iemand met diabetes? 9Klachten bij diabetes 15Diabetes type 1 15Diabetes type 2 19Zwangerschapsdiabetes 19Gezonde voeding 21Koolhydraten 23Waarom moet u letten op suiker? 25Waarom moet u letten op vet? 25Ramadan 29Roken 31Drinken van alcohol 31Waarom is lichaamsbeweging belangrijk voor diabetespatiënten? 31Wat kun je doen? 33Controle 33Complicaties die zich kunnen voordoen bij diabetes 35Voetverzorging 39Op vakantie 43Herhaling van de belangrijkste adviezen 47

Deze brochure is ontwikkeld in samenwerking met het Nationaal instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ) te Woerden.

Bij het NIGZ is ook ander voorlichtingsmateriaal over diabetes te verkrijgen:SA00580 Diabetes: audio cd Marokkaans-Arabische / Berber versieSA00577 Diabetes: video Marokkaans-Arabische versieSA00576 Diabetes: video Turkse versie

Deze uitgaven kunnen onder vermelding van de bestelcode worden besteld bij:NIGZ, Postbus 500, 3440 AM WOERDEN, tel. 0348-437600of via de website www.NIGZ.nl

…dat mijn kinderen nooit dia-betes zullen krijgen en vooral dat ik het niet aan hen door-geef via mijn genen..

, ...coçuklarım hicbir zaman diya-bet olmazlar ve daha önemlisi benim diyabetim kalıtsal yolla coçuklarıma geçmez.

Sukru TurkeunDiabetes Type 1, Turkije

DIYABET NEDIR?Wat is diabetes?

DiyabetHerkez ‘şeker hastalığı’ tabirini bilir. Şeker hastalığının başka

bir adı ise ‘şekerli diyabet’ veya sadece ‘diyabet’tir. Diyabet

Hollanda’da sık görülen bir hastalıktır. Şeker hastalığı Türkler

arasında da sık görülüyor. Yaşlıların yanında, çocuklar ve

gençler de bu hastalığa yakalanabilir. Diyabetin sıklık

oranının neden arttığı tam olarak bilinmiyor. Ancak kalıtımın,

şişmanlığın, yaşlılığın ve stresin rol oynadığını biliyoruz.

Bunların yanında diyabetin başka sebepleri de olabilir. Fazla

şeker yiyen bir insan otomatikman şeker hastalığına yaka-

lanmaz, fakat beslenme şişmanlığa katkıda bulunabilir.

Nitekim ileri yaşta diyabete yakalanan kişilerin birçoğu

şişmandırlar.

Sadece stres de diyabete yol açmaz. Ancak stres hastalığı

etkileyebilir. Diyabetin teşhisi, çok defa stres ve üzüntü olun-

ca konulur. Diyabet eğilimi de bulunmalıdır. Stres ve üzüntü

bitince diyabet maalesef geçmeyecektir. Doktordan diyabete

yakalandığınızı öğrenmek üzücüdür.

Çünkü diyabet kronik bir hastalık olup, kesin tedavisi müm-

kün değildir. Şeker hastalarının çoğu, ömür boyu ilaç almak

ve perhiz yapmak zorunda kalır. Kaliteli bir tedavi sayesinde

normal ve aktif bir yaşam sürebilirsiniz. Kendinizi hasta his-

setmenize gerek olmadığı halde, sürekli dikkatli olmanız

gerekiyor. Hastalığınız hakkında akraba ve arkadaşlarınızla

da konuşun. Akraba ve arkadaşlarınızın diyabetinizi dikkate

almaları önemlidir. Bu, akraba ve arkadaşlarınızın tüm işler-

inizde yardım etmeleri gerektiği anlamına gelmez. Bunu iyi

niyetle teklif edebilirler, ama genellikle buna ihtiyaç yoktur.

Aktif kalmanız ve yeterince hareket etmeniz önemlidir. Şeker

hastasının vücuduna iyi bakması gerekir. Bu broşürde vücu-

dunuza iyi bir şekilde nasıl iybakabileceğiniz açıklanmaktadır.

6

DiabetesIedereen kent wel het woord ‘suikerziekte’. Suikerziekte noemen

we ook wel ‘diabetes mellitus’ of kortweg ‘diabetes’. Diabetes

komt veel voor in Nederland. Ook bij Turken. En niet alleen bij

ouderen, maar ook bij kinderen en jongeren. Waarom diabetes

steeds meer voorkomt weten we niet precies. Wel weten we

dat erfelijkheid, overgewicht (te dik zijn), ouderdom en stress

een rol spelen. Maar er kunnen ook nog andere oorzaken zijn.

Iemand krijgt geen suikerziekte door het eten van veel suiker,

maar de voeding heeft wel invloed op overgewicht. Veel mensen

die op latere leeftijd diabetes krijgen zijn namelijk te dik.

Ook krijgt iemand geen diabetes door stress. Maar stress heeft

wel invloed op de ziekte. Vaak wordt diabetes ontdekt in een

periode van stress en verdriet.

Toch moet je dan ook al aanleg hebben voor diabetes om de

ziekte te krijgen. De diabetes gaat helaas niet over als de moeilijke

periode voorbij is. Het is een vervelend bericht als je te horen

krijgt dat je diabetes hebt. Want diabetes is een chronische

ziekte. Dat wil zeggen dat de ziekte niet te genezen is.

De meeste mensen moeten de rest van hun leven medicijnen

gebruiken en op hun voeding letten. Maar door een goede

behandeling kunt u toch een normaal en actief leven leiden.

U hoeft zich niet ziek te voelen. Wel zult u er altijd rekening

mee moeten houden. Praat er ook over met familie en vrienden.

Het is namelijk belangrijk dat familie en vrienden rekening

houden met diabetes. Dat wil niet zeggen dat uw familie en

vrienden u zoveel mogelijk werk uit handen moeten nemen,

omdat u ziek bent. Hoewel goed bedoeld is dit meestal niet

nodig. Het is belangrijk, dat u zelf actief blijft en zorgt voor vol-

doende beweging. Als u diabetes heeft, moet u zelf goed voor

uw lichaam zorgen. In deze brochure kunt u lezen hoe u dit

kunt doen.

7

Şeker hastasının vücudunda neler oluyor?Vücudun çalışabilmesi için besine ihtiyacı vardır. Yediğimiz

içtiğimiz her şey, mide ve bağırsaklarımıza gider. Burada

besinler sindirilir ve içinden değişik besleyici maddeler

çıkarılır. Daha sonra ince bağırsak besleyici maddelerin kana

karışmasını sağlar. Kalp de kanı bütün vücuda pompalar.

Kan, besleyici maddeleri kaslardaki ve beyindeki hücrelere,

daha doğrusu vücuttaki bütün hücrelere taşır. Burada besle-

yici maddeler yakılarak vücuda enerji sağlanır.

Kas hücrelerine çok enerji veren önemli bir besleyici madde-

nin adı ‘glikoz’dur. Beyin ve sinirler özellikle glikoz ile çalışır.

Glikoz yediğimiz besinler aracılığıyla vücuda aldığımız bir

çeşit şekerdir. Diğer besleyici maddeler gibi glikoz da, ince

bağırsak aracılığıyla kana karışır. Kan glikozu kasların ve

diğer organların hücrelerine taşır. Sadece kanda yeterince

‘ensülin’ bulunursa, glikoz hücrelere girebilir. Ensülin, gliko-

zun girebilmesi için hücreleri açan bir nevi anahtardır.

karbonhidratlarkoolhydraten

karbonhidratlarkoolhydraten

midemaag

pankreas alvleesklier

ince bağırsakdunne darm

Yediğimiz besinler midemize gider.Karbonhidratlar mide vasıtasıyla ince bağırsaklara geçer.

Het voedselkomt in de maag. Koolhydraten komen via de maag in de dunne darm.

pankreas alvleesklier

enzimlerenzymen

glikozglucose

ince bağırsakdunne darm

Midedeki enzimler karbonhidratları sindirip glikoz haline dönüştürür. Enzymen breken de koolhydraten af en maken er glucose van.8

Wat gebeurt er in het lichaam van iemand met diabetes?Het lichaam heeft eten nodig om te kunnen werken. Het eten

gaat naar de maag en naar de darmen. De maag en de darmen

halen uit het eten verschillende voedingsstoffen. Via de dunne

darm komen deze voedingsstoffen in het bloed. Het hart

pompt het bloed door het hele lichaam. Het bloed brengt de

voedingstoffen naar alle cellen in het lichaam, bijvoorbeeld

naar de cellen van de spieren en de hersenen. Daar verbranden

de voedingsstoffen en zo krijgt het lichaam energie.

Een belangrijke voedingsstof die veel energie geeft aan de

cellen van de spieren heet ‘glucose’. De hersenen en zenuwen

werken voornamelijk op glucose. Glucose is een soort suiker

die we met onze voeding binnen krijgen. Glucose komt, net als

andere voedingsstoffen, via de dunne darm in het bloed.

Het bloed brengt de glucose naar de cellen van de spieren en

andere organen. Glucose kan alleen in de cellen binnengaan als

er voldoende ‘insuline’ in het bloed aanwezig is. Want insuline

is de sleutel die de cellen openmaakt voor de glucose.

Yediğimiz ve içtiğimiz besinler mide ve bağırsaklarda sindirilir.

De spijsvertering vindt plaats in het maag-darmkanaal.

9

Glikoz vücuttaki hücrelere girer.Glucose komt in de lichaamscellen.

damarbloedvat

ince bağırsakdunne darm

Glikoz kana karışır. Glucose komt in het bloed.

Kan vücudun her tarafını dolaşır.

Het bloed stroomt door hethele lichaam.

hücrecel

damarbloedvat

10

Ensülini pankreas adlı organımız yapar. Eğer kanda fazla gli-

koz (şeker) varsa, pankreas da otomatik olarak daha fazla

ensülin yapar. Bu şekilde denge sağlanır.

Het lichaam maakt zelf insuline in de pancreas (alvleesklier).

Als er veel glucose (suiker) in het bloed zit maakt de pancreas

automatisch ook meer insuline. Zo is er altijd een goed evenwicht.

glikozglucose

ensülininsuline

pankreas alvleesklier

hücrecel

11

Şeker hastası olan kişilerde pankreas ya hiç ensülin yapmaz,

ya çok az yapar, yada hücreler ensüline gereken tepkiyi

göstermez. O zaman da hücreler açılmaz, glikoz hücrelere

giremez. Bu yüzden hücreler yeterince yakıt alamaz. Bu

durumda kendinizi yorgun hissedersiniz. Hücrelere gireme-

yen glikoz kanda kalır. Kanda fazla glikozun bulunması,

çeşitli şikayetlere neden olabilir. Kullanılmayan glikoz böbre -

kler tarafından kandan alınır ve idrar yoluyla dışarı atılır.

Glikoz bir nevi şeker olduğundan, dışarı atılan idrar

tatlımsıdır. İşte bu yüzden bu hastalığa şeker hastalığı da

denir.

Doktor kanınızı kontrol ederek glikoz oranını tespit edebilir.

Hollanda’da kandaki glikoz oranı ölçülürken birim olarak

mmol/l kullanılır. Kandaki glikoz oranı 4 ile 10 mmol/l

arasında değişebilir. Tedavi görmeyen şeker hastalarının

kanındaki glikoz oranı genellikle 10’dan fazladır. Broşürümü-

zün ileriki sayfalarında kan kontrolü hakkında daha fazla bilgi

bulabilirsiniz.

böbrekler nieren

12

Bij mensen met diabetes maakt de pancreas geen of te weinig

insuline. Soms reageren de cellen niet goed op de insuline die

het lichaam maakt. Dan kan de glucose niet de cellen binnen

gaan. De cellen krijgen te weinig brandstof. Daardoor voel je je

moe. Als de glucose niet de cellen binnen kan gaan blijft de

glucose in het bloed. Wanneer er steeds teveel glucose in het

bloed zit, kun je allerlei klachten krijgen. De glucose wordt

uiteindelijk door de nieren uit het bloed gehaald en met de

urine uitgeplast. Daarom is de urine van iemand die diabetes

heeft zoet. Vandaar de naam suikerziekte.

Door uw bloed te controleren kan de arts zien of er teveel of te

weinig glucose in uw bloed zit. In Nederland geven we dat aan

met mmol/l als meeteenheid. Het is belangrijk dat de glucose-

waarde zoveel mogelijk tussen de 4 en de 10 mmol/l blijft.

Bij mensen met diabetes die geen behandeling krijgen is de

glucosewaarde meestal te hoog. Dus boven de 10. We zullen

straks nog meer vertellen over de controle van het bloed.

13

ŞikayetlerŞeker hastası kendisini çok defa yorgun hisseder, idrarı daha

sık gelir, normalden fazla susar ve boğazı kurur. Ayrıca aşırı

terler, kabız olur ve kötü görmeye başlayabilir. (Cinsel organ-

lar başta olmak üzere) tüm vücut kaşınabilir. Bazıları ise çok

kilo verirler. Doktor sizde diyabet teşhisini koyduysa, bu şika-

yetler tedavi sayesinde geçecektir. Aynı şikayetler tekrar sizi

rahatsız etmeye başlarsa, bunu doktora anlatmanız gerekir.

Bu şikayetler, kandaki glikoz oranının fazla olduğuna ilişkin

bir uyarıdır. Tedavinin yeniden ayarlanması gerekir.

Akrabalarınız da bu şikayetlerden rahatsız olurlarsa, onlara

kanlarını kontrol ettirmeleri gerektiğini söyleyebilirsiniz. Şeker

hastası olduklarını henüz fark etmeyebilirler. Bu durum

yaşlılarda görülebilir. Yorgunluk, idrarın sık gelmesi veya kötü

görmek gibi şikayetlerin yaşlanmaktan kaynaklandığını sana-

bilirler. Bu nedenle, şeker hastası olup olmadıklarını kontrol

ettirmezler.

Birinci tip diyabetİki tür şeker hastalığı vardır.Eğer pankreas ensülin yapmazsa veya çok az ensülin yapar-

sa, hastanın her gün ensülin iğnesini vurması gerekiyor.

Buna birinci tip diyabet denir. Günümüzde bir şeker hastası

günde birkaç kez ensülin iğnesini vurabilir. Böylelikle pankre-

asın yaptığı görevi kendiniz yerine getirmiş olursunuz.

Değişik ensülin türleri vardır. Bir ensülin türünün etki süresi

diğerininkinden daha kısa olabilir. Günde dört kez ensülin

iğnesini vurmak, vuran kişinin çok ağır hasta olduğu

anlamına gelmez. Bu, glikoz oranını dengede tutmanın etkili

bir yolu olabilir. Her defada ne kadar ensülinin vurulması

gerektiği konusunda doktor tavsiyede bulunur. Diyabet sağlık

görevlisi (‘diabetesverpleegkundige’) kendinize ensülin

iğnesini nasıl vurmanız gerektiğini öğretir.

14

Klachten bij diabetesIemand met diabetes is vaak erg moe, moet veel plassen, heeft veel

dorst en heeft een droge keel. Ook zweet hij of zij veel, heeft last van

verstopping en gaat slechter zien. Ook jeuk over het hele lichaam (of

vooral bij de geslachtsorganen) kan een klacht zijn. Sommige mensen

vallen veel af. Als de arts heeft vastgesteld dat u diabetes heeft,

moeten deze klachten verdwijnen door de behandeling. Als u er weer

last van krijgt, dan moet u dit vertellen aan de arts. Dit is een waar-

schuwing dat er teveel glucose in het bloed is. De behandeling moet

dan aangepast worden.

Als familieleden deze klachten hebben, kunt u ze er op attenderen dat

zij hun bloed moeten laten onderzoeken. Misschien hebben zij ook

diabetes, maar weten ze het nog niet. Dit komt regelmatig voor bij

ouderen mensen. Zij denken dat klachten als moe zijn, meer gaan

plassen of slechter gaan zien komen door het ouder worden.

Ze laten daarom niet nakijken of ze diabetes hebben.

Diabetes type 1Er bestaan twee soorten diabetes, namelijk type 1 diabetes en type 2

diabetes. Werkt de alvleesklier niet dan moet iemand elke dag insuline

spuiten. Dit noemen we diabetes type 1. Deze soort komt vooral voor

bij mensen onder de 30 jaar. Tegenwoordig kun je meer keren per dag

insuline spuiten. Zo kun je zelf regelen wat de pancreas eigenlijk moet

doen. Er bestaan verschillende soorten insuline. De ene soort werkt

sneller en korter dan de andere. Als je vier keer per dag moet spuiten,

wil dat dus niet zeggen dat je heel erg ziek bent. Het is een goede

manier om de hoeveelheid glucose in evenwicht te houden.

15

yorgunlukmoeheidaçlık

honger

baş ağrısıhoofdpijn terleme

zweten

solgunlukbleekheid

baş dönmesiduizeligheid

titremebeven

bulanık görmewazig zien

huyda değişiklikler

wisselend humeur

uykuslaperigheid

dilde kurulukdroge tong

sık idrarvaak plassen

susuzluk

dorst

kaşıntıjeuk

Bloedglucose te laag - Düşük kan şekeri

Bloedglucose te hoog - Yükşek kan şekeri

16

Şeker hastası ufak bir çocuk ise, ensülin iğnesini vurma tekniği

annebabasına öğretilir. Ensülin kalemi sayesinde bu artık zor bir

teknik değildir. Ensülin iğnesini kendiniz vurarak ve kandaki glikoz

oranını kendiniz kontrol ederek besin ve ilaçları birbirine uygun bir

şekilde ayarlayabilirsiniz. Böylelikle tedavinin yaşamınızda kendisi-

ne özgü yerini almasını sağlayabilir ve eğlence, spor ve tatillere

katılabilirsiniz. Öte yandan, gözleri iyi görmediği için kendilerine

ensülin iğnesini vuramayan hastalar ise ensülin iğnelerini semt

sağlık görevlisine (‘wijkverpleegkundige’) vurdurtabilirler.

De arts adviseert hoeveel insuline je iedere keer moet gebruiken.

De diabetesverpleegkundige leert je hoe je zelf kunt spuiten. Bij kleine

kinderen wordt aan de ouders geleerd hoe ze moeten spuiten. Dat is

tegenwoordig niet moeilijk meer dankzij de insulinepen. Door zelf te

spuiten en zelf te controleren kun je voeding en medicijnen goed op

elkaar afstemmen. Zo kun je de behandeling inpassen in je eigen leven

en kun je toch meedoen aan feesten, sport en vakanties. Alleen bij

mensen die zelf niet kunnen spuiten, bijvoorbeeld omdat ze heel

slecht zien, komt de wijkverpleegkundige spuiten.

17

pankreasın ensülin üretmemesialvleesklier maakt geen insuline

ensülin yetersizliğite weinig insuline

hücrelerin yetersiztepki göstermesicellen reageren niet goed

Diabetes type 1 Diabetes type 2 Diabetes type 2

İkinci tip diyabetİkinci tip diyabet yaşlılarda sık görülür. Pankreas yetersiz

ensülin yapar veya hücreler ensüline gereken tepkiyi göster-

mez. Bu durum şişman kişilerde sık görülür. Bu halde kilo

vermek, tedavide atılması gereken ilk adımdır.

Tablet yutarak pankreasın yeniden iyi çalışması sağlanabilir.

Başka tabletler sayesinde hücrelerin daha iyi tepki gösterme-

si de sağlanabilir. Bu tabletleri her gün yutmanız gerekiyor.

İkinci tip şeker hastasının bazen ensülin iğnesini de yapması

gerekiyor. Hangi tabletlerin yutulması gerektiği veya ensülin

iğnesinin vurulması gerekip gerekmediği konusunda doktor

karar verir. Bu nedenle, şeker hastası olan akraba veya arka-

daşlarınızın ilaçlarını kullanmayın. Önce doktora danışın ve

verdiği talimatlara uyun.

İkinci tip şeker hastalarının şikayetleri, birinci tip şeker hasta-

larına kıyasla daha az ve daha belirsizdir. O yüzden şeker

hastası olduklarını genelde pek fark etmezler.

diyabet ve hamilelikHamile kalan bazı bayanların kanındaki glikoz seviyesi arta-

bilir. Bu seviye ebe tarafından kontrol edilir ve perhizle ilgili

tavsiyede bulunur veya iç hastalıkları uzman hekimine gön-

derir. Kandaki glikoz değerleri genellikle doğumdan sonra

normalleşir.

Her şeker hastasının

• yazılan ilaçları gereği gibi alması gerekiyor

• beslenmesine dikkat etmesi gerekiyor

• yeterince hareket etmesi ve dinlenmesi gerekiyor.

Bu şekilde kandaki glikoz oranını denetim altında tutabilir,

sağlığınızı koruyabilir ve mümkün oldukça her türlü faaliyete

katılabilirsiniz.

18

Diabetes type 2Diabetes type 2 komt veel voor bij oudere mensen. De pancreas maakt

te weinig insuline of de cellen reageren niet goed op de insuline.

Dit gebeurt vaak bij mensen die te dik zijn. Afvallen is dan de eerste

stap. Door tabletten te slikken kan de pancreas weer goed gaan werken.

Andere tabletten zorgen ervoor dat de cellen weer goed gaan reageren.

Deze tabletten moet je iedere dag blijven gebruiken. Soms moet

iemand met type 2 ook insuline spuiten. De arts vertelt welke tabletten

je moet gebruiken of dat je insuline moet spuiten. Gebruik dus nooit

zomaar medicijnen van familie of vrienden die ook diabetes hebben.

Overleg altijd met de arts en houdt u aan de voorschriften.

Bij diabetes type 2 hebben mensen niet zo snel klachten als bij type 1.

Daardoor merken ze vaak zelf niet dat ze diabetes hebben.

ZwangerschapsdiabetesSoms krijgen vrouwen tijdens de zwangerschap een verhoging van de

glucosewaarde. De verloskundige controleert dit en geeft adviezen

voor een dieet of verwijst naar de internist. Meestal worden de

glucose waarden weer normaal na de bevalling.

Voor iedereen die diabetes heeft is het belangrijk:

• om de voorgeschreven medicijnen op de juiste manier te gebruiken

• om op de voeding te letten

• om voor voldoende lichaamsbeweging en ontspanning te zorgen.

Op deze manier kunt u de hoeveelheid glucose in het bloed goed

onder controle houden. Zo kunt u toch gezond leven en zoveel

mogelijk aan alles meedoen.

19

Sağlıklı beslenmeDiyabet metabolizma ile ilgisi olan bir hastalık olduğu için

beslenmenin hastalığın tedavisinde önemli bir rol oynadığını

anlayacaksınız. Bu konuda şimdi daha fazla bilgi vermek isti-

yoruz.

Diyabet olduğunuz için yediğiniz ve içtiğiniz şeylere dikkat

etmeniz gerektiğini herhalde doktorunuzdan duymuşsunuz-

dur. Bu, Türk yemeklerinden artık zevk alamayacağınız

anlamına gelmez. Daha ziyade, yediğiniz ve içtiğiniz şeyler-

de daha seçici olmanız ve yemeklerin hazırlanışına daha çok

dikkat etmeniz gerekiyor. Şeker hastası için ayrı yemek

pişirmek gerekmez. Hastanın ailesi de aynı yemeği yiyebilir.

Şeker hastaları için geçerli olan beslenme kuralları, sağlıklı

beslenmek isteyen herkesin uyması gereken genel kural-

l ardır. Kendiniz yemek pişirmezseniz veya alışveriş yapmaz-

sanız, bu bilgileri akrabalarınıza da vermelisiniz.

Günlük besinlerimizde, şu önemli besleyici maddeler bulunur:

• Karbonhidratlar

• Proteinler

• Yağlar

• Vitaminler

ÖNEMLi / BELANGRIJK

Her gün yeterince hareketdagelijkselichaamsbeweging

Sağlıklı besleninizgezonde voeding

ilaçları muntazaman kullanmakjuist gebruik vanmedicijnen

20

Gezonde voedingOmdat diabetes een ziekte is die te maken heeft met de

spijsvertering, zult u begrijpen dat voeding een belangrijke

rol speelt in de behandeling. Wij willen u daar nu wat meer

informatie over geven.

U heeft vast van uw arts te horen gekregen dat u goed op uw

voeding moet letten omdat u diabetes heeft. Dit wil niet

zeggen dat u niet meer lekker kunt blijven eten. Wel zult u

meer moeten letten op wat u eet en hoe u het eten klaarmaakt.

U hoeft niet alles apart te koken. De familie kan meestal

hetzelfde eten. De meeste adviezen voor een gezonde voeding

voor diabetespatiënten zijn voor iedereen gezond. Als u niet

zelf kookt of de boodschappen doet is het belangrijk deze

informatie ook aan uw familie door te geven.

In onze dagelijkse voeding zitten de volgende belangrijke

voedingsstoffen:

• Koolhydraten

• Eiwitten

• Vetten

• Vitamines

KarbonhidratlarKoolhydraten

ProteinlerEiwitten

YağlarVetten

VitaminlerVitamines

21

Eskiden şeker hastalarının şeker kullanması yasaktı.

Günümüzde tavsiye bu değiştirilmiştir. Genel tavsiye şöyle-

dir:

• Sağlıklı beslenin. Yağ tüketimine dikkat edin.

• Karbonhidrat tüketimini öğünler arasında eşit bir şekilde

bölüştürün.

• Şişman iseniz kilo vermeye çalışın.

Yediğiniz ve içtiğiniz şeyler konusunda diyabetik uzmanından

kişisel bir tavsiye isteyebilirsiniz. Diyabetik uzmanı evde

bakım hizmetlerinde (‘thuiszorg’) veya hastanede çalışır. Bir

doktor tarafından gönderildikten sonra, diyabetisyenlerin

tavsiyeleri ücretsizdir.

KarbonhidratlarBesinde bulunan karbonhidratlardan glikoz yapılır.

Karbonhidratlar değişik türlere ayrılabilir:

• Nişasta: ekmek, bulgur, pirinç/pilav, makarna, mercimek ve

baklagillerde bulunur.

• Meyve şekeri: meyvelerde, meyve sularında ve üzüm şeke-

rinde bulunur.

• Süt şekeri: süt, ayran, yoğurt ve vla’da bulunur.

• Şeker: beyaz ve kahverengi şeker ve reçelde, bisküvilerde

ve meşrubatta bulunur.

22

Vroeger mocht iemand met diabetes geen suiker eten.

Nu is dat veranderd. Het algemene advies is nu:

• Eet gezond. Let op vet.

• Zorg voor een goede verdeling van koolhydraten over

de verschillende maaltijden.

• Probeer af te vallen als u te dik bent.

U kunt een persoonlijk advies krijgen van een diëtiste over wat

u het beste kunt eten. De diëtiste werkt bij de thuiszorg of in

het ziekenhuis. Haar adviezen zijn gratis, als u bent doorverwezen

door een arts.

KoolhydratenGlucose wordt gemaakt van de koolhydraten die in de voeding

zitten. Er zijn verschillende soorten koolhydraten:

• Zetmeel: komt voor in brood, couscous, rijst, pasta, in bonen

en in linzen.

• Vruchtensuiker: komt voor in fruit, vruchtensappen en druiven-

suiker.

• Melksuiker: komt voor in melk, karnemelk, yoghurt en vla.

• Suiker: komt voor in witte en bruine suiker, in jam, in koek-

jes, in snoep en in frisdrank.

23

Karbonhidrat tüketimini gün boyunca eşit bir şekilde bölüştür-

mek için her gün küçük porsiyonlu üç öğün yemek yemek ve

bu öğünler arasında üç kez sağlıklı ama hafif bir şeyler

atıştırmak önemli olur. Yediğiniz ve içtiğiniz karbonhidratlı

ürünleri bu öğünler arasında bölüştürün. Böylelikle fazla gli-

koz bir defada kanınıza karışmayacaktır. Ensülin iğnesini

vuran hastalar, öğün ve ilaçları birbirine uygun bir şekilde

ayarlamayı öğrenebilirler.

Şeker tüketimine neden dikkat etmeniz gerekiyor?Şekerli ürünlerden mümkün olduğunca uzak durmak daha iyi

olur. Özellikle kilo vermeniz gerekirse bu önemlidir. Şeker

şişmanlatır ve şeker içinde sağlıklı maddeler

bulunmaz.

Şekersiz çay ve kahveye alışamazsanız, şeker

yerine sakarin kullanabilirsiniz. Sakarinin değişik

markaları Canderel, Natrena ve Hermesetas’tır.

Kek ve kurabiye yapmak için sıvı tatlandırıcı da kul-

lanabilirsiniz. Kurabiye yaparken az şeker veya yağ kul-

lanırsanız daha da iyi olur. Meşrubat ve meyve sularında

fazla şeker vardır. Diyet içecekler içerseniz daha iyi olur.

Şeker hastaları için özel hazırlanmış ürünlerin satın

alınmasına gerek yoktur.

Yağın zararları neler dir?Aşırı yağlı yemek hiç kimse için sağlıklı değildir. Aşırı yağ,

kalp ve damar hastalıklarına yakalanma olasılığını artırır.

Şeker hastasında damarla ilgili hastalıkların olasılığı daha

yüksektir. Bu yüzden, az yağ kullanmanız daha sağlıklıdır.

Yediğiniz yağın hangi türden olduğuna da dikkat etmeniz

gerekir. İki tür yağ mevcuttur: Doymamış yağ (uygun yağ).

Bu tür yağ, zeytinyağı, ayçiçeği yağı, mısırözü yağı ve balık

yağında ve ayrıca fındık ve cevizgillerde bulunur. Doymuş

yağ (kalp ve kan damarlarına zarar verir). Bu tür yağ, tere-

yağı, margarinde, koyun etinde, yağli peynirde, Türk yogurt-

larında ve çikolata da mevcuttur.

yağlarvetten

24

Voor een goede verdeling van koolhydraten kunt u beter iedere

dag 3 kleine maaltijden en 3 gezonde tussendoortjes eten.

Verdeel de producten met koolhydraten over deze maaltijden.

Dan krijgt u niet teveel glucose in één keer in uw bloed.

Mensen die insuline spuiten kunnen leren hun maaltijden en

medicijnen goed op elkaar af te stemmen

Waarom moet u letten op suiker?Het is beter zo min mogelijk producten te eten waarin veel

suiker voorkomt. Vooral als u moet afvallen. Van suiker word je

dik en er zitten geen gezonde stoffen in.

Als u niet kunt wennen aan thee en koffie zonder suiker kunt

u de suiker beter vervangen door zoetjes. Deze zijn te koop

onder de naam Canderel, Natrena, Hermesetas enzovoort.

U kunt ook vloeibare zoetstof gebruiken voor het bakken van

koekjes en cake. Nog beter is het om koekjes te bakken waar

niet veel suiker of vet in zit. In frisdrank en sappen zit veel suiker.

U kunt beter Light dranken drinken. Het is niet nodig om aparte

diabetesproducten te kopen.

Waarom moet u letten op vet?Het is voor niemand goed veel vet te eten. Dit verhoogt de kans

op hart- en vaatziekten. Mensen met diabetes hebben extra

kans op problemen met de bloedvaten. U kunt daarom beter

minder vet gaan gebruiken.

25

kahvaltı meyve öğle yemeği bir dilim ekmek akşam yemeği bir bardak sütontbijt fruit middageten stukje brood avondeten beker melk

3 küçük öğün yemek ve 3 kez arada bir ufak tefek yiyecek3 kleine maaltijden en 3 tussendoortjes

Diyet halvarini veya diyet margarini kullanmak daha uygun-

dur. Az yağlı et yerseniz veya etin üzerindeki yağları kesip

atarsanız, yağ kullanımınızı azaltmış olursunuz. Tavuk

yediğiniz takdirde, hazırlamadan önce derisini soymanız ve

tavuğun yağlı kısımlarını kesip atmanız daha sağlıklıdır.

Yemeklerinizde kullandığınız yağın miktarını gittikçe azaltma-

ya gayret edin. Böylece siz ve aileniz sağlıklı yemeyi adet

haline getirirsiniz. Yemek pişirirken kişi başına bir yemek

kaşığı zeytinyağı kullanınız. Kızartma veya kavurma yiyecek-

lerden (balık kızartması, patates ve börek gibi) mümkün mer -

tebe az yemeğe gayret ediniz. Yiyeceklerinizi ızgara,

haşlama veya buğulama şeklinde hazırlamanız daha iyi olur.

Kızartma yemek yaptığınız takdirde altı yapışmayan tavalar-

dan kullanırsanız daha az yağ kullanırsınız. Ayrıca yarım

yağlı veya az yağlı süt mamullerini tercih ediniz. Bu şekilde

de yağ kullanımınızı azaltmış olursunuz. Arada bir ufak tefek

bir şeyler atıştırmak istediğinizde, cips, zeytin, kuruyemiş,

sucuk, peynir, veya tereyağı ihtiva eden kurabiye ve kek gibi

yiyeceklerden mümkün mertebe uzak durunuz

Kolesterol ihtiva eden gıda mamulleri de kalp ve damar

hastalıkları açısından sağlıklı değildir. Kolesterol daha çok iç

organlarda (ciğer, kalp, böbrek gibi), kabuklu deniz ürünlerin-

de ve yumurtada mevcuttur.

26

27

U moet ook letten op welk soort vet u eet. Er zijn twee soorten vet:

Onverzadigd vet:(goed vet). Dit zit in olijfolie, zonnebloemolie, maïsolie, in het

vet van vis en in noten.

Verzadigd vet:(slecht vet voor hart- en bloedvaten). Dit zit in roomboter en mar-

garine. Dieethalvarine of dieetmargarine is beter. Verzadigd vet zit

ook in schapenvlees, volle kaas, Turkse yoghert en chocolade.

U kunt minder vet eten door mager vlees te kopen of het vet

weg te snijden. Als u kip eet kunt u beter vóór het bereiden het

vel verwijderen en het vet wegsnijden. Probeer stap voor stap

minder olie en boter te gebruiken bij het bakken en koken.

Zo kunnen u en uw familie langzaam wennen aan deze gezon-

de eetgewoonten. Gebruik bij het bakken één eetlepel olie per

persoon. U kunt beter weinig gebakken en gefrituurde dingen

eten, zoals gebakken vis, sfenzj, patat. U kunt beter producten

grillen, koken of stoven. Gebruik voor het bakken een pan met

anti-aanbaklaag, dan hoeft u minder olie te gebruiken. U kunt

beter magere of halfvolle melkproducten gebruiken, hierin zit

ook minder vet. Eet ook niet te veel tussendoortjes die veel vet

bevatten, zoals chips, olijven, noten en zoutjes worst of kaas of

koekjes of cake waar veel boter in zit. Ook producten met veel

cholesterol zijn niet gezond in verband met hart- en vaatziekten.

Cholesterol zit veel in orgaanvlees, schaal- en schelpdieren

en eieren. U kunt beter niet te veel zout bij het koken gebruiken

en niet teveel dingen eten waar veel zout in zit. Voldoende

drinken is ook belangrijk. Per dag moet u tenminste 1,5 liter

vocht drinken. Dit moeten natuurlijk geen dranken met suiker zijn.

Water, thee of koffie zonder suiker of lightdranken zijn beter.

Voor diabetespatiënten is het belangrijk dat er voldoende

voedingsvezels in hun eten zitten. Die zorgen ervoor dat de

bloedglucosewaarde niet te snel omhoog gaat na het eten van

koolhydraten. Ook zijn voedingsvezels goed om verstopping te

voorkomen. Voedingsvezels zitten in salades van rauwe groente,

fruit, volkorenmeel en zilvervliesrijst.

Yemeklerinizde fazla tuz katmamanız ve çok tuzlu gıda mad-

delerini kullanmamanız sizin için daha sağlıklıdır. Yeterli

derecede içecek kullanmanız da büyük önem taşır. Her gün

1,5 litre içecek kullanmanız gerekir. Tabi ki bu içeceklerin

şeker ihtiva etmemeleri gerekir. Su, çay, şekersiz kahve ve

‘diyet’ içeceklerden içmeniz daha sağlıklıdır.

Şeker hastalarının posalı yiyeceklerden yemeleri büyük

önem taşır. Posalı yiyecekler, karbonhidrat ihtiva eden yiye-

cekleri yediğimiz zaman, kandaki glikoz oranının hızla yük-

selmesini önler. Ayrıca kabızlık da engellenir. Posa, çiğ yeşil

sebzelerde, meyvede, kepekli unda ve kabuklu pirinçte bulunur.

Yemek, sağlıklı olmasının yanı sıra insanların sosyal

yaşamında büyük önem taşıyan bir faaliyettir. Misafirperverlik

önemli değerlerden biridir. Şeker hastası olarak, başkalarına

misafirliğe gittiğiniz zamanlarda, yediğiniz yiyeceklere dikkat

etmeniz kolay olmayabilir. Bu durum doktorunuzun zayıfla-

manızı öngördüğü durumlarda daha da önemlidir. Akraba ve

arkadaşlarınıza niçin düzenli olarak yemek yemeniz gerek-

tiğini ve niçin tatlı, kızartılmış veya kavrulmuş yiyecekleri

veya yağlı et yememeniz gerektiğini anlatınız.

Ramazan ayı ve oruç?Şeker hastalarının düzenli olarak yemek yemeleri ve ilaç-

larını zamanında almaları çok önemlidir. Ramazan ayında

oruç tutmak sorun yaratabilir. Bu yüzden ramazan ayından

önce doktorunuzla konuşup sizin için en iyi çözümün ne

olacağını ona danışınız. Genelde, ilaçlarınızı oruç zamanına

uygun bir şekilde almak mümkündür. Tabi ki bunun doktor

kontrolünde yapılması gerekir. Doktorunuz oruç tutmanızın

uygun olmadığı kanaatinde ise, dini görevinizi başka bir şekil-

de nasıl yerine getirebileceğinize dair imama danışabilirsiniz.

Ramazan ayında katiyen doktorunuza danışmadan

ilaçlarınızı almaya ara vermeyiniz.

28

Eten is niet alleen gezond, het is ook een belangrijk sociaal

gebeuren. Gastvrijheid is een belangrijke waarde. Nu u diabetes

heeft kan het soms lastig zijn goed op uw voeding te letten, als

u bij anderen op bezoek bent. Vooral als u moet afvallen van

de arts. Leg aan familie en vrienden uit waarom u regelmatig

moet eten en waarom u niet veel zoetigheden, gebakken of

gefrituurde gerechten of vet vlees wilt eten.

RamadanVoor mensen met diabetes is het belangrijk dat ze regelmatig

eten en op tijd hun medicijnen innemen. In de ramadan kan dit

problemen geven. Overleg, vóórdat de ramadan begint, met

uw arts wat voor u de beste oplossing is. Vaak is het wel mogelijk

de medicijnen aan te passen aan de vastentijden. Dit moet dan

onder begeleiding van de arts gebeuren. Als de arts u afraadt

om aan de ramadan mee te doen, kunt u met de imam

overleggen hoe u op een andere manier uw plichten kunt

vervullen. Stop in de ramadan nooit zonder overleg met de arts

met uw medicijnen.

29

sigaraSigara kullanmak akciğerlerinizin yanı sıra damarlarınıza da

zarar verir. Şeker hastalarının damar rahatsızlığına yakalan-

ma olasılığı daha yüksektir. Bu rahatsızlıklardan biri de yük-

sek tansiyondur. Bu yüzden sigarayı bırakmak şeker hasta-

ları için büyük önem taşır. Bu konuda ev doktorunuzdan bilgi

alabilirsiniz.

Alkollü içkiBelkide hiç alkol kullanmadiniz. Şeker hastalarının alkollü içki

hususunda dikkatli davranmaları gerektiği için bu çok iyidir.

Günde 2 bardaktan fazla içmeleri sakıncalı olur.

Şeker hastaları için hareket etmek niçin önem taşır?Şeker hastası olmak, mümkün mertebe dinlenmeniz gerektiği

anlamına gelmez. Aksine bol miktarda hareket etmeniz ve iyi

bir bedensel kondisyona sahip olmanız gerekir. Adalelerinizin

esnek ve kuvvetli olmasını ancak bu şekilde sağlayabilirsiniz.

Hareket vücuttaki kan dolaşımını iyi yönde etkiler. Ensülin de

etkisini daha iyi gösterir. Hareket, kalp ve damarların iyi

çalışmasını sağlar ve bacak ve ayaklardaki kan dolaşımını iyi

yönde etkiler. Hareket etmek kilo vermenize de katkıda bulu-

nur ve üstelik bunun rahatlatıcı etkisi de vardır. Başkalarıyla

birlikte hareket halinde olmak aynı zamanda zevkli bir

uğraştır.

30

RokenRoken is niet alleen slecht voor de longen, maar ook voor de

bloedvaten. Mensen met diabetes hebben meer kans op

problemen met de bloedvaten. Bijvoorbeeld meer kans op hoge

bloeddruk. Daarom is het voor hen extra belangrijk om te

stoppen met roken. Uw huisarts kan u hierover adviezen geven.

Drinken van alcoholWaarschijnlijk drinkt u nooit alcohol. Dat is heel goed. Mensen

met diabetes moeten namelijk oppassen met het drinken van

alcohol. Ze mogen niet meer dan 2 glazen per dag drinken.

Waarom is lichaamsbeweging belangrijk voor mensen met diabetes?Als u diabetes heeft wil dat niet zeggen dat u nu zoveel moge-

lijk moet rusten. Het is juist belangrijk dat u voldoende blijft

bewegen en dat u in een goede conditie blijft. Daardoor blijven

de spieren soepel en sterk. Beweging zorgt voor een goede

doorbloeding van het lichaam. De insuline werkt dan beter.

Beweging is goed voor de bloedvaten en het hart en voor een

betere doorbloeding van benen en voeten. Beweging kan

helpen om af te vallen. Beweging kan heel ontspannend

werken en als je het met anderen doet is het ook nog gezellig.

31

Neler yapabilirsiniz?Şeker hastası çocukların oynamaları, bisiklet sürmeleri, yüz-

meleri ve spor yapmaları önemlidir . Büyüklerin de mümkün

mertebe bol hareket etmeleri gereklidir. Bu hem iş yerinde

hem de ev işlerinde geçerlidir. Her yere arabayla veya oto-

büsle gitmeyiniz. Günde en az yarım saat yürüyünüz.

Örneğin alışverişe giderken, çocuklarınızı veya torunlarınızı

okula götürürken, camiye giderken yürüyünüz ve parkta yürü-

yüşe çıkınız. Bahçenizle uğraşmak, bisiklet kullanmak ve

yüzmek de hareket etmek açısından gayet sağlıklıdır.

KontrolYiyeceklerinize ve ilaçlarınıza dikkat ederek ve yeterli dere-

cede hareket ederek, kandaki glikoz oranının aşırı derecede

yükselmemesini sağlayabilirsiniz. Ensülin iğnesini vuran

kişiler, kanlarını nasıl kontrol edeceklerini bilirler. Bunun için

gayet kullanışlı ölçü aletleri mevcuttur. Bu aletlerin masrafları

hastalık sigortanız tarafından karşılanır. Sadece hap kullanan

veya diyet yapmakla yetinen şeker hastaları ise üç ayda bir

ev doktoruna giderek kanlarını tahlil ettirirler. Kan tahlilinin

amacı kandaki glikoz oranının alçakmı yoksa yüksekmi

olduğunu öğrenmektir. Bu oran Hollanda’da mmol/l harfleriy-

le belirtilir. Glikoz oranının 4 ile 10 mmol/l arasında olmasına

özen göstermek gerekmektedir. Türkiye’de ise bu oranın

belirtilmesinde daha değişik ölçüler kullanılır. Türkiye’de

yapılan tahlillerde daha yüksek rakamlar duyarsanız, kork-

manıza gerek yoktur. Ölçü aletiniz varsa, genelde tüm akra-

ba ve çevreniz kendilerinde de şeker hastalığı olup

olmadığını ölçmek isterler. Buna izin vermemeniz daha iyi

olur. Ölçü aleti sadece o anki glikoz oranını ölçmek içindir,

şeker hastalığı olup olmadığını öğrenmek için yapılmamıştır.

Şeker hastalığı olup olmadığını öğrenmek isteyen kişi kendi

doktoruna gidebilir. Şayet ölçü aygıtını birden fazla kişi kul-

lanıyorsa, başka hastalıkların bulaşma olasılığı açısından her

defasında temiz bir iğne kullanılması gerekir.

32

Wat kun je doen?Voor kinderen met diabetes is het belangrijk om te spelen, te

fietsen, te zwemmen en te sporten. Ook volwassenen moeten

zoveel mogelijk in beweging blijven. Op het werk of in de huis-

houding. Neem niet voor alles de auto of de bus, maar ga iedere

dag een half uur lopen. Ga bijvoorbeeld boodschappen doen,

breng de (klein)kinderen naar school, ga naar de moskee, wandel

in het park. Ook bezigheden als tuinieren, fietsen en zwemmen

zijn gezond.

ControleDoor te letten op uw voeding en medicijnen en te letten op vol-

doende beweging kunt u zorgen dat de hoeveelheid glucose in

uw bloed niet te hoog wordt. Mensen die insuline spuiten kun-

nen leren hoe ze zelf hun bloed kunnen controleren. Hiervoor

bestaan handige meetapparaten. De ziektekostenverzekering

vergoedt deze meetapparaten. Mensen die alleen pillen of een

dieet gebruiken moeten elke drie maanden hun bloed laten

controleren bij de huisarts. Door je bloed te controleren kun je

zien of er teveel of te weinig glucose in je bloed zit. In

Nederland geven we dat aan met mmol/l. Het is belangrijk dat

de glucosewaarde zoveel mogelijk tussen de 4 en de 10 mmol/l

blijft. In Turkije wordt op een andere manier gerekend bij het

meten. Daardoor zul je daar veel hogere getallen te horen krij-

gen bij controle. Daar hoeft u niet van te schrikken.

Als u een meetapparaat heeft, wil meestal de hele familie en

buurt weten of ze wel of geen diabetes hebben. Dit kun u beter

niet doen. Met het apparaatje meet u alleen de hoogte van de

glucose op dat moment. Dat zegt niet zoveel als u wilt zien of

iemand diabetes heeft. Alleen de dokter kan onderzoek doen

om te zien of iemand diabetes heeft. Als meer personen het

meetapparaatje gebruiken, moet u altijd met schone naaldjes

prikken in verband met besmetting met andere ziektes.

33

Diyabetin neden olabileceği sorunlarŞeker hastalığının tedavisi için neler gerektiğini size

açıkladık. Ancak şeker hastalığının tedavisinin niçin bu denli

önemli olduğunu daha açıklamadık. Kandaki glikoz oranının

aşırı değerlere varması, ciddi rahatsızlıklara yol açabilir.

Bu rahatsızlıklar şimdi veya ileri bir tarihte ortaya çıkabilir.

Biz sizi korkutmak istemeyiz fakat diyabetin ciddi

rahatsızlıklara yol açabileceğini bilmenizi isteriz.

Tedavinizin gerektirdiği şartlara mümkün mertebe uyduğunuz

takdirde hastalığın yol açabileceği ciddi rahatsızlıkların büyük

bir kısmını önleyebilirsiniz. Önce size kısa zamanda hissede-

bileceğiniz rahatsızlıklardan bahsedelim. Kanınızdaki glikoz

oranının düşük olması halinde, yani 4 mmol/l’nin altında

olması halinde ortaya rahatsızlıklar çıkar. Bu durum bilhassa

karnınızın uzun süreli aç olduğu zamanlar ortaya çıkar. Bu

durum, çok miktarda ensülin iğnesini vurduğunuz zaman

veya fazla hap kullandığınız zamanlarda da ortaya çıkabilir.

Bu gibi durumlar titreme, terleme, bulanık görme, esneme,

baş ağrısı, kalp çarpıntısı, baş dönmesi veya aniden huyda

değişmelere sebep olabilir. Buna ‘hipo’ diyoruz. Böyle bir

durumda hemen şeker yemeniz veya şekerli bir sıvı içmeniz

gerekir. En iyisi üzüm şekeri yemektir. Bunun üzerine bir dilim

ekmek yiyerek, glikoz oranının normal bir derecede kal-

masını sağlayabilirsiniz. Süratli davranmadığınız takdirde,

beyninize yeterli derecede besin gitmediğinden dolayı şuuru–

nuzu kaybedebilirsiniz. Böyle bir durumda birisinin hemen bir

doktora haber vermesi veya ambulans çağırması gerekir.

Size sık sık ‘hipo’ geliyorsa, aile fertlerinin, bu durumda ne

yapılması gerektiğini öğrenmeleri gerekir.

Kanınızdaki glikoz oranının genelde yüksek olması halinde,

yani 10 mmol/l’nin üzerinde olması halinde bu sizde yorgunluk,

34

Complicaties die zich kunnen voordoen bij diabetes We hebben u uitgelegd wat belangrijk is bij de behandeling van

diabetes. We hebben nog niet besproken waarom het zo

belangrijk is dat uw diabetes goed behandeld wordt. U kunt

namelijk ernstige klachten krijgen als uw glucosewaarde niet

goed is. Deze klachten kunt u nu krijgen, maar het is ook

mogelijk dat u pas later ernstige klachten krijgt. We willen u

niet bang maken, maar het is wel belangrijk dat u weet dat dia-

betes ernstige gevolgen kan hebben. Door nu goed mee te

werken aan de behandeling kunt u deze ernstige gevolgen

voor een groot deel voorkomen. Eerst willen we iets vertellen

over de klachten die u direct kunt krijgen. Als u te weinig glu-

cose in uw bloed heeft (onder 4 mmol/l) krijgt u klachten.

Dit kan vooral gebeuren als u te lang niets gegeten heeft. Ook kan

dit gebeuren als u teveel insuline heeft gespoten of teveel

tabletten heeft genomen. U kunt dan gaan trillen, zweten,

wazig zien, gapen, hoofdpijn, hartkloppingen krijgen, duizelig

worden of plotseling van stemming veranderen. Dit noemen

we ‘hypoglykemie’ of ‘hypo’. U moet dan direct suiker eten of

iets zoets drinken (het beste is druivensuiker). Daarna kunt u

beter iets eten zoals een stuk brood, zodat de glucose normaal

blijft. Als u niet direct iets doet kunt u bewusteloos raken,

omdat de hersenen geen brandstof krijgen. Iemand moet dan

direct een arts en de ambulance waarschuwen.

yorgunlukmoeheidaçlık

honger

baş ağrısıhoofdpijn

terlemezweten

solgunlukbleekheid

baş dönmesiduizeligheid

titremebeven

bulanık görmewazig zien

huyda değişiklikler

wisselend humeur

HYPO

35

susama, sık idrar, kaşıntı, bulanık görme gibi şikayetlere yol

açabilir. Ev doktorunuza giderek, tedavinizde bir değişiklik

yapılması konusunda danışabilirsiniz. Bu durum aşırı yemek

yediğiniz, bilhassa aşırı şekerli besin yediğiniz, haplarınızı

düzenli almadığınız veya yeterli derecede hareket

etmediğiniz zamanlara rastlar.

Stres ve enfeksiyon hastalıkları da glikoz oranının yükselme-

sine neden olurlar. Şeker hastalarının gribe yakalanmaları

sakıncalı olduğundan, ev doktorunuz size sonbaharda grip

aşısı olmanız için davetiye yollar. Bu aşı sizin için ücretsizdir.

Doktorunuzdan haber almadığınız takdirde, siz de başvurabi-

lirsiniz. Stres ve gerginlik kandaki glikoz oranını yükseltir.

Strese girmeyiniz şeklinde bir tavsiyede bulunmak tabi ki lafta

kolay kalır. Ne yazık ki sorunların doğup doğmaması sizin eli-

nizde değildir. Bu gerginlikler ortaya çıktığı zaman ne yapabi-

leceğiniz ise sizin elinizdedir. Şayet sorunlarınız varsa, akra -

ba, arkadaş ve uzman kişilerin yardımını isteyiniz. Zor

zamanlarda da kondisyonunuzun yerinde olmasına gayret

ediniz ve ilaç ve iyi beslenmeyi ihmal etmeyiniz. Rahat olma-

ya gayret gösteriniz ve sevdiğiniz şeyleri yapınız.

Gerginlikleri üzerinizden atmanın en iyi yollarından biri bol bol

hareket etmektir. Kandaki glikoz oranı uzun süre yüksek

olduğu takdirde, bu ileride bazı şikayetlere yol açabilir. Damar

ve sinirleriniz hasar görüp görevini yerine iyi getiremeyebilir.

Bu durumda ortaya şu rahatsızlıklar çıkabilir:

1. Gözler hasar gördüğünden dolayı iyi görememe.

Gözlerimizin içinde pek çok küçük damar ve sinirler mevcut-

tur. Bunların iyi çalışmaması gözün hasar görmesine neden

olabilir. Bu yüzden herhangi bir şikayetiniz olmaması halinde

bile her yıl gözünüzü muayene ettirmenizde fayda vardır.

2. Ayak ve bacaklardaki zor iyileşen yaralar.

Şeker hastalarının deri enfeksiyonuna yakalanma olasılığı

daha büyüktür. Bu yüzden ciltlerine iyi bakmaları gerekir.

Vücudun uç kısımlarında bulunan damar ve sinirlerde daha

36

Als u regelmatig een hypo krijgt kunnen familieleden leren wat

ze moeten doen als u een hypo krijgt. Als u steeds te veel glu-

cose in uw bloed heeft (boven 10 mmol/l) voelt u zich moe, heeft

u dorst, moet u weer meer plassen, kunt u jeuk krijgen of gaat u

misschien wazig zien. U moet dan met de arts overleggen, of er

aanpassing in de behandeling nodig is. Dit kan gebeuren als u te

veel eet. Vooral wanneer u teveel suikers eet, niet goed uw medi -

cijnen gebruikt of te weinig beweging heeft. Ook stress of infec-

tieziektes zorgen voor verhoging van de glucosewaarde. Omdat

het voor diabetespatiënten niet goed is om de griep te krijgen,

zal uw huisarts u in de herfst uitnodigen om de griepprik te

halen. Deze is voor u gratis. U kunt er ook zelf om vragen.

Stress en spanningen verhogen de glucose in het bloed. Een

makkelijk advies zou dus zijn: zorg dat u geen stress krijgt.

Maar helaas bepaalt u zelf niet of u veel problemen krijgt. Wel

hoe u met deze spanningen omgaat. Als u problemen heeft,

zoek dan hulp bij familie of vrienden of bij hulpverleners.

Probeer ook in moeilijke tijden in een goede conditie te blijven

en vergeet door de zorgen niet om toch goed op uw medicijnen

en voeding te letten. Probeer te ontspannen en toch ook leuke

dingen te doen. Bewegen is goed om spanningen kwijt te

raken.

Als de glucosewaarde lange tijd te hoog is, kan dit later allerlei

klachten geven. De bloedvaten en de zenuwen worden aangetast

en kunnen daardoor niet meer goed werken. Daar kunt u de

volgende klachten van krijgen:

1. Slecht zien door beschadiging van de ogen.In de ogen zitten veel kleine bloedvaten en zenuwen. Als deze

slechter gaan werken kan dit leiden tot beschadiging van de ogen.

Daarom kunt u het beste ieder jaar uw ogen laten

controleren. Ook als u zelf nog geen klachten heeft.

37

erken bozukluk çıkabileceğinden, bilhassa bacak ve aya-

klarına dikkat etmeleri gerekir. Buralarda çıkabilecek

yaracıkların iyileşmesi daha zordur. Hareket etmek, ayak ve

bacaklardaki kan dolaşımının iyi olması açısından büyük

önem taşır.

Ayak bakımıAyaklarınıza iyi bakınız. Ayakkabılarınızın ve çoraplarınızın

sağlıklı olmasına özen gösteriniz. Evin içinde bile çıplak ayakla

dolaşmayınız. Çünkü ayağınızı bir yere çarpabilirsiniz.

Ayaklarınızı ılık suda yıkayınız. Elinizle suyun çok sıcak olup

olmadığını kontrol ediniz. Ayağınızdaki sinirler iyi

çalışmadığından, ayağınızın sıcak suda yanma olasılığı daha

çoktur. Ayaklarınızı yıkadıktan sonra iyice kurulayınız. Ayak

tırnaklarınızı düz kesiniz ve çok kısaltmayınız. Bir aynayla

ayağınızda yara veya kabarcık olup olmadığını kontrol ediniz.

Yara veya kabarcık varsa, tedavi ettiriniz. Ayaklarınızda nasır

varsa, bir pedikürcüye veya ayak bakım uzmanına (podo-the -

rapeut) tedavi ettirebilirsiniz. Ayaklarınızın bakımının

iyi olması, ayak veya bacaklarınızda ciddi sorunlar çıkmasını

önleyebilir.

Ayaklarınızı hergün yıkayınız.

Was uw voeten

elke dag.

Ayaklarınızı iyice

kurutunuz.

Maak de voeten

goed droog.

Ayak tırnaklarınızı

düz kesiniz.

Knip de teen-

nagels recht af.

38

1 2 3

2. Wonden aan de voeten of benen die moeilijk willen genezen.Mensen met diabetes hebben eerder huidinfecties. Daarom

moeten ze goed voor hun huid zorgen. Ze moeten vooral

letten op de benen en de voeten, omdat de bloedvaten en de

zenuwen aan de uiteinden van het lichaam het eerste worden

aangetast. Daar kunnen makkelijk wondjes ontstaan die vaak

moeilijk te genezen zijn. Bewegen is belangrijk voor een goede

doorbloeding van voeten en benen.

VoetverzorgingZorg goed voor uw voeten. Loop op goede schoenen en sokken.

Loop niet op blote voeten, ook niet binnenshuis, omdat u dan

makkelijker uw voeten kunt stoten. Was de voeten met lauw

water. Voel met uw hand of het water niet te heet is.

Doordat de zenuwen van je voeten niet zo goed werken, kun

je je voeten snel verbranden. Maak de voeten goed droog.

Knip de teennagels recht en niet te kort af. Controleer met een

spiegel of er geen wondjes of blaren zijn. Laat eventuele wondjes

of blaren goed verzorgen.

Kaliteli çoraplar

giyiniz.

Trek goede

sokken aan.

Ayağınıza uygun

ayakkabılar giyiniz.

Draag schoenen

die goed passen.

Çıplak ayakla

dolaşmayınız.

Loop niet op

blote voeten.

39

4 5 6

3. Böbrek rahatsızlıkları

Diyabet böbreklere de zarar verebilir. Bu yüzden böbreklerinizin

her yıl doktor tarafından muayene edilmeleri gerekir. Şayet

böbreklerinizde bir rahatsızlık varsa, fazla protein yemeniz

sakıncalı olabilir. Protein; et, balık, süt mamulleri, yumurta ve

baklagillerde bulunur.

4. Kalp rahatsızlıkları

Kandaki glikoz oranının uzun süre yüksek olması halinde,

damarlar zarar görür. Bu yüzden kalp ve damar

hastalıklarının ortaya çıkma ihtimali daha yüksektir. Şeker

hastalarında yüksek tansiyon çok görüldüğünden, tansiyo-

nun yılda en az bir kez kontrol edilmesi gerekir. Sigara içmek

ise akciğerlerin yanı sıra damarlar için de iyi değildir. Bu yüz-

den şeker hastalarının sigarayı bırakmaları veya mümkün

olduğu kadar azaltmaları gerekir.

5. Cinsel organlarda rahatsızlık

Şeker hastalarında cinsel organlarda kaşıntı ve enfeksiyon

şikayetlerine sık rastlanır. Şeker hastalığı erkeklerde ikti-

darsızlığa yol açabilir. Bu durumda sinir ve damarların iyi

çalışmamasıyla bağlantılıdır. Bayanlarda ise cinsel ilişki

anında ağrı görülebilir. Bu şikayetlerden utanmanıza gerek

yoktur. Bu konuları çekinmeden ev doktorunuzla veya uzman

doktorunuzla görüşünüz.

40

Eelt en likdoorns kunt u laten verwijderen door een pedicure of

een podo-therapeut. Een goede voetverzorging kan voorkomen

dat u ernstige problemen aan uw voeten of benen krijgt.

3. Problemen met de nieren. Ook de nieren kunnen worden aangetast door diabetes.

De nieren moeten daarom ieder jaar door de arts gecontroleerd

worden. Als u problemen heeft met uw nieren moet u voorzichtig

zijn met het eten van veel eiwitten. Deze zitten in vlees, in vis, in

melkproducten, in eieren en in bonen.

4. Hartklachten.Als je langdurig een te hoge bloedglucosewaarde hebt, worden

de bloedvaten aangetast. Daardoor wordt de kans op hart-

en vaatziekten groter. Hoge bloeddruk komt veel voor bij

diabetespatiënten. De bloeddruk moet daarom minstens één

keer per jaar gecontroleerd worden. Roken is niet alleen slecht

voor de longen maar ook voor de bloedvaten. Daarom is het

voor diabetespatiënten extra belangrijk om te stoppen met

roken of zo min mogelijk te roken.

5. Problemen met de geslachtsorganen. Jeuk en infecties aan de geslachtsorganen komen regelmatig

voor bij mensen met diabetes. Mannen kunnen door diabetes

impotentieproblemen krijgen. Ook dit hangt weer samen met een

slechtere werking van de zenuwen en bloedvaten. Vrouwen kun -

nen pijn krijgen bij het vrijen. U hoeft zich niet te schamen voor

deze klachten. Bespreek ze gerust met de huisarts of de specialist.

41

Tatile çıkmakŞeker hastaları tatile çıkarken bazı önlemler almalıdırlar. Bu

önlemler tatil esnasında ortaya çıkabilecek tatsızlıkları engel-

ler. Hastalık sigortanızın yurt dışında da geçerli olmasına dik-

kat ediniz. Yanınızda yeterli ilaç götürünüz. Hatta yanınızda

yeterinden fazla ilaç bulundurunuz. Kullandığınız ilaçların

listesini (medicijnenpaspoort) yanınızda bulundurmanızda

gümrük kontrolleri açısından fayda vardır. Bu listeyi ancak

eczanenizden temin edebilirsiniz. Yurt dışındayken yeni ilaç

gerekmesi durumunda da bu listeyi yanınızda bulundurmanız

faydalıdır.

Ensülinin serin bir yerde saklayınız. Ensülinin son kullanım

tahiri ile ilgili ayrıntılar reçetede yazılıdar. Uçağa bindiğiniz

takdirde ensülininizi el bagajınızda bulundurunuz. Aksi takdir-

de uçağın bagaj kısmında donarsa, bozulur ve etkisiz hale

gelir. Gittiğiniz yabancı ülkede saat farkının çok olması halin -

de, ilaçlarınızı en iyi hangi saatlerde alacağınızı önceden

doktorunuza danışınız. Tatil esnasında kendinizi, stressiz

rahat bir ortamda hissedersiniz. Bu durum kesinlikle, ila-

çlarınızı durdurabileceğiniz veya perhizinizi bozabileceğiniz

anlamına gelmez. Tatil esnasında da kanınızı düzenli olarak

kontrol ediniz. Sıcak ülkelerde daha fazla sıvı içmeniz cilt

enfeksiyonlarına ve yaralara da daha fazla dikkat etmeniz

gerekir.

42

Op vakantieMensen met diabetes moeten als ze op vakantie gaan goede

voorzorgsmaatregelen nemen. Dit kan veel narigheid in de

vakantie voorkomen. Zorg ten eerste dat u ook in het buiten-

land goed verzekerd bent. Zorg dat u voldoende medicijnen bij

u heeft. Neem altijd wat extra medicijnen mee. Een medicij-

nenpaspoort kan handig zijn bij de douane. Op dit ‘paspoort’

vult de apotheker in welke medicijnen u gebruikt. Dit is ook

handig als u in het vakantieland nieuwe medicijnen nodig

heeft. Bewaar de insuline op een koele plaats. Specifieke infor-

matie over de houdbaarheid van uw insuline kunt u terugvin-

den in de bijsluiter. Als u gaat vliegen moet u de insuline in uw

handbagage meenemen in de cabine. In het bagageruim kan

de insuline bevriezen en dan werkt hij niet meer. Als u naar een

land gaat met een tijdverschil van meerdere uren, moet u met

uw arts overleggen wanneer u de medicijnen moet innemen.

Vaak zul u zich op vakantie beter voelen, omdat u minder stress

hebt. Dit is geen reden te stoppen met de medicijnen of met

uw dieet. Controleer ook in de vakantie regelmatig het bloed-

glucosegehalte in uw bloed. In een warm land moet je extra

drinken en extra letten op wondjes en huidinfecties.

43

Şeker hastalığı ile ilgili birçok hususa dikkat etmek kişinin

kendi elindedir. Dikkat edilmesi gereken noktalar bazen sıkıcı

olabilir fakat bunlara alıştığınız takdirde normal ve aktif bir

hayat sürebilirsiniz. Akraba ve arkadaşlarınızın da size

destek olmaları önemlidir. Şeker hastası olmanızdan utan-

manıza gerek yoktur. Bu konuyu başkalarıyla da paylaşınız.

Ancak o zaman rahatsızlığınızı dikkate alabilirler. Diyabet

hakkında düzenlenen bilgilendirme toplantılarına katılırsanız

orada başka şeker hastalarıyla da bu hastalık hakkında fikir

alışverişinde bulunabilirsiniz. Tabi ki gereken bilgileri doktoru-

nuz veya diyabet sağlık görevlisinden de alabilirsiniz. Her

şeyi başkalarından beklemek yerine onlara karşılaştığınız

zorlukları veya anlamadığınız hususları anlatınız ve beraber-

ce bir çözüm yolu arayınız.

Lisan zorluğunuz varsa size bir tercüman bulunur. Genellikle

telefonla tercüme yoluna başvurulur. Bazı durumlarda

şahsen tercüman gelmesi de sağlanabilir. Çocuklara tercü-

manlık yaptırmayınız. Bir çocuğun diyabet hakkındaki bilgisi

iyi tercümanlık yapabilmesi için yeterli değildir. Üstelik bu

şekilde çocuğa büyük bir sorumluluk da yüklenmiş olur. Ayrıca

gereken her şeyi serbestçe konuşmanız da zor olabilir.

Diyabet hakkında sorularınız varsa Hollanda Diyabet

Derneği’ni (Diabetes Vereniging Nederland, DVN)

arayabilirsiniz. Sadece Hollandaca bilgi alabilirsiniz.

Telefon 033 4630566

44

Diabetes is een ziekte waarbij je zelf op veel dingen kunt letten.

Dat is soms vervelend en lastig, maar als u eraan gewend bent

kunt u toch een normaal en actief leven leiden. Het is belang -

rijk dat uw familie en vrienden u daarbij helpen. U hoeft zich

niet te schamen voor diabetes. Praat er rustig met anderen

over. Dan kunnen zij er ook rekening mee houden.

Het kan veel steun geven om naar een voorlichtingsbijeen -

komst te gaan waar u samen met andere mensen met diabetes

kunt praten over uw ziekte. Natuurlijk kunt u ook altijd advies

vragen aan uw arts of de verpleegkundige. Stel u niet afwach-

tend op, maar vertel wat u moeilijk vindt of niet goed begrijpt

en zoek samen naar een oplossing. Bij taalproblemen kunt u

vragen om een tolk. Meestal zal dat telefonisch gebeuren.

Soms komt een tolk ook persoonlijk. Gebruik geen kind als

tolk. Een kind weet te weinig over diabetes om goed te kunnen

vertalen. Bovendien krijgt een kind dan een te grote verant-

woordelijkheid. En u kunt ook niet vrijuit over alles praten.

U kunt ook de informatielijn van de Diabetes Vereniging Nederland (DVN) bellen als u vragen heeft (alleen in het Nederlands). Telefoon 033-4630566

45

Son olarak önemli önerileri tekrarlıyoruz:

1 Lezzetli fakat sağlıklı besleniniz. Az yağ ve

az şeker kullanınız.

2 Belirli aralıklarla ve azar azar yiyiniz.

3 Kilonuza dikkat ediniz. Gerekirse kilo veriniz.

4 Perhiz uzmanına danışıp tavsiye isteyiniz.

5 Yeterli derecede hareket ediniz.

6 İlaçlarınızı her gün gerektiği gibi kullanınız

ve tavsiyelere uyunuz.

7 Düzenli olarak doktora muayene olunuz.

8 Sigara içiyorsanız, bırakınız.

9 Ayaklarınıza iyi bakım yapınız.

10 Gözlerinizi her yıl muayene ettiriniz.

11 Her yıl grip aşısı yaptırınız.

46

Tot slot herhalen we nog de belangrijkste adviezen:

1 Eet lekker maar gezond. Eet minder vet

en minder suiker.

2 Eet regelmatig en niet te veel tegelijk.

3 Let op uw gewicht. Ga afvallen, als dit

nodig is.

4 Vraag de diëtist om advies.

5 Zorg voor voldoende beweging.

6 Neem uw medicijnen iedere dag en houd

u aan de voorschriften.

7 Laat u regelmatig door de arts controleren.

8 Stop met roken, als u rookt.

9 Zorg goed voor uw voeten.

10 Laat ieder jaar uw ogen controleren.

11 Haal ieder jaar de griepprik.

47

0108

10-9

1933

6

Novo Nordisk Farma B.V.

Postbus 4432400 AK Alphen aan den RijnTel. 0172 44 94 94

www.novonordisk.nlinformatie@novonordisk.com